Prba bilansu zaangaowania Polski w interwencj zbrojn i proces stabilizacji Iraku MARCIN LASO Krakw

77

PRBA BILANSU ZAANGAOWANIA POLSKI W INTERWENCJ ZBROJN I PROCES STABILIZACJI IRAKU W LATACH 2003-2008

Celem artykuu jest prba dokonania bilansu zaangaowania Polski w interwencj zbrojn i proces stabilizacji Iraku. Autor podejmuje si nakrelenia go w aspekcie politycznym, gospodarczym i wojskowym. Ze wzgldu na aktualno tematyki oraz trudnoci zwizane z dostpem do materiaw rdowych tekst stanowi moe jedynie pewne wprowadzenie do zagadnienia. Tym bardziej e dopiero w miar upywu czasu bdzie mona stwierdzi czy dowiadczenia wyniesione z udziau w operacji koalicyjnej w Iraku zostay waciwie spoytkowane. Dotyczy to zarwno politykw, jak i wojskowych. W artykule wyodrbni mona dwie gwne czci. Pierwsza powicona jest realizacji decyzji o wycofaniu Polskiego Kontyngentu Wojskowego (PKW) z Iraku, a kolejna wnioskom i prbie bilansu udziau Polski w interwencji zbrojnej i procesie stabilizacji Iraku. Tre oparta zostaa na materiaach rdowych pochodzcych z instytucji pastwowych oraz, ze wzgldu na aktualno, na duej liczbie materiaw prasowych i informacji agencyjnych. Szczeglnie wiele pojawiao si ich w pit rocznic rozpoczcia wojny w Iraku oraz przy okazji wycofywania PKW. Literatura przedmiotu nie oferuje na razie szerszych opracowa na ten temat, jednak ze wzgldu na due walory poznawcze tematu i kres polskiej misji mona si spodziewa uzupenienia tej luki przez badaczy.

WYCOFANIE POLSKIEGO KONTYNGENTU WOJSKOWEGO Z IRAKU

Podejmujc prb oceny zaangaowania Polski i Iraku w latach 2003-2008 warto powici nieco miejsca kwestii wycofania Wojska Polskiego z Iraku. Udao si do tego doprowadzi w 2008 r., mimo wczeniejszej zapowiedzi, e Polski Kontyngent Wojskowy zostanie wycofany z Iraku w 2005 r., co zapowiadaa koczca swoje rzdy lewica i ktry to moment uznawano za dobry ze wzgldu na moliwoci Polski (chociaby wojskowe), jak i sytuacj w samym Iraku. Nowy rzd powstay po zwycistwie wyborczym Prawa i Sprawiedliwoci (PiS) przy jednoczesnych probach ze strony rzdu irackiego i administracji USA oraz realizujcy zdecydowanie proamerykaski kurs w polityce zagranicznej, zmieni decyzj poprzednikw.

78

Marcin Laso

Nie oznaczao to jednak, e zwikszyy si moliwoci, o braku ktrych wspomina np. minister obrony narodowej Jerzy Szmajdziski1. Co wicej, ju wtedy mona byo przypuszcza, e nie jest wykluczone zaangaowanie Polski w Iraku, take w 2007 r. ze wzgldu na priorytety nowego rzdu, jak i pogarszajcy si stan bezpieczestwa. W przeciwiestwie bowiem do informacji rzdu na temat polskiej polityki zagranicznej ze stycznia 2005 r., ktra stwierdzaa, i: Obecny Polski Kontyngent Wojskowy w Iraku zostanie zmniejszony. Podjte w tej sprawie decyzje nie przynios uszczerbku dla zdolnoci wykonywania powierzonych nam zada. Zamierzamy dokonywa kolejnych redukcji, a jednoczenie sprzyja przejmowaniu odpowiedzialnoci za bezpieczestwo Iraku przez Irakijczykw2, w wystpieniu ministra spraw zagranicznych Stefana Mellera w 2006 r. zabrako jasno okrelonego kierunku polityki w tym wzgldzie. Pojawio si natomiast sformuowanie, i: Chcemy wzbogaci nasz udzia w misji stabilizacyjnej w Iraku dziaaniami szkoleniowymi i doradczymi, w szczeglnoci w odniesieniu do niewojskowych kadr odradzajcej si pastwowoci irackiej oraz administracji samorzdowej3. W grudniu 2006 r. zdecydowano si na przeduenie obecnoci PKW w Iraku o kolejny rok. Takiej decyzji nie podjto ju w roku nastpnym. W wyborach z 21 padziernika 2007 r. zwyciya Platforma Obywatelska (PO) obiecujca wycofanie polskich wojsk z Iraku w 2008 roku. W expos premiera Donalda Tuska, ktry stan na czele koalicyjnego rzdu utworzonego wraz z Polskim Stronnictwem Ludowym, wygoszonym 23 listopada 2007 r., znalaza si wyrana deklaracja o zakoczeniu misji w 2008 r.4 Wypowiedzi politykw PO potwierdzay te denia. Warto jest przeledzi proces potwierdzania i realizacji zapowiedzianej decyzji. Jak si bowiem okazao, wola rzdu w tym wzgldzie oraz jej wykonanie dostarczyo rzdowi jednego z najbardziej podkrelanych sukcesw po roku sprawowania wadzy przez koalicj PO-PSL. W ten sposb zrealizowano obietnic wyborcz, o czym spoeczestwo, w wikszoci przeciwne obecnoci polskich onierzy w Iraku, byo dokadnie informowane. Tego typu dziaania rozpoczy si szybko. Szczeglnie interesujce byo stanowisko pniejszego ministra obrony narodowej Bogdana Klicha, ktry jeszcze przed objciem stanowiska, pytany o wycofanie polskich onierzy z Iraku i brania przy tym pod uwag oczekiwa USA, stwierdza: Amerykanie oczekiwali od nas duo, kiedy misja iracka bya uruchamiana w 2003 r. i te oczekiwania spenilimy (...). Jestemy jednymi z najbardziej wytrwaych i stabilnych sojusznikw partnera amerykaskiego. Przypomn tylko, e Wielka Brytania podja decyzj o wycofaniu czci swojego kontyngentu i jest bardzo prawdopodobne, e cay kontyngent bryZobacz szeroko: Rozmowa Krzysztofa Grzesiowskiego z Jerzym Szmajdziskim, w PR I Polskiego Radia z 14 IV 2005 r., www.szmajdzinski.pl 2 A.D. Rotfeld, Informacja Rzdu na temat polskiej polityki zagranicznej w 2005, www.msz.gov.pl 3 Informacja Rzdu na temat polskiej polityki zagranicznej w 2006 roku, www.msz.gov.pl; por. Wywiad z Ministrem Obrony Narodowej R. Sikorskim, Rzeczpospolita 6 I 2007 r., www.rzeczpospolita.pl 4 Zobacz szerzej: Tekst expos Premiera Donalda Tuska, www.rp.pl
1

Prba bilansu zaangaowania Polski w interwencj zbrojn i proces stabilizacji Iraku

79

tyjski zostanie wycofany do czerwca przyszego roku5. Swoj opini potwierdzi kolejny raz 19 listopada 2007 r. w wywiadzie dla Dziennika (faktycznie ju jako minister obrony narodowej), wskazujc, e inna opinia na ten temat prezydenta RP nie jest dla rzdu przeszkod, poniewa zgodnie z prawem to rzd decyduje o wystpieniu z wnioskiem o przeduenie misji do prezydenta RP. Jeli tego nie uczyni, bdzie ona musiaa si zakoczy6. Stwierdzi: Poparlimy wic interwencj ze wzgldu na sojusznicze zobowizania wobec USA. I wreszcie ostatni argument za wycofaniem: inni sojusznicy amerykascy te rozpoczli ju wycofanie swoich si lub je przeprowadzili (...). Wykazalimy te, e jestemy wiarygodnym partnerem dla USA. Natomiast Amerykanie jeszcze musz powalczy o sukces w Iraku. Bez stabilizacji w tym kraju nie bdzie oczekiwanych efektw politycznych7. B. Klich zwrci ponadto uwag na zmian charakteru misji na IX zmianie PKW i przeniesienie akcentu z dziaa szkoleniowo-bojowych na przede wszystkim bojowe. Nie potra wskaza powodw takiej zmiany. Mona uzna, e wynikao to z faktu, i dopiero zaczyna swoj prac na stanowisku ministra obrony narodowej. Stao si tak, poniewa szczeglnie od VII zmiany doszo do zmniejszania elementu bojowego PKW, co spowodowao, e polscy onierze stali si czstszymi celami atakw. Jak powiedzia dowdca MND C-S podczas VII zmiany, genera Bronisaw Kwiatkowski: Od poowy VI zmiany nastpi wzrost liczby atakw, poniewa zajlimy si szkoleniem, a zapomnielimy o bezpieczestwie. W cigu zmiany na baz spado 160 rakiet! Wiele czasu spdzalimy w schronach8. W zwizku z tym musiaa wreszcie nastpi odpowied na te ataki i std IX PKW zmiana pooya nacisk na dziaania bojowe. Przy podjciu ostatecznej decyzji naleao jednak pamita o uwzgldnieniu zobowiza, jakie przyj na siebie poprzedni rzd. Byo to istotne, bowiem decydujce dla postrzegania Polski jako wiarygodnego pastwa na arenie midzynarodowej. Do tajemniczo na temat przyjtych zobowiza wypowiadali si przedstawiciele odchodzcego rzdu, szczeglnie jego minister obrony narodowej A. Szczygo9. Wyrane okrelenie terminu wycofania polskiego kontyngentu z Iraku pojawio si na pocztku 2008 r. Odpowiadajc 16 lutego 2008 r. na pytanie o termin wycofania polskich wojsk z Iraku B. Klich stwierdzi: W padzierniku wycofamy wojska z Iraku. Do 31 padziernika nie bdzie adnego polskiego onierza w Iraku (...). To jest caa operacja. To nie jest tak, e wsadza si onierzy na pokad samolotu, a sprzt si pakuje na pokad statkw, tylko przygotowuje si tak misj przez duszy czas.
Kandydat na szefa MON ujawnia plany ws. Iraku, wypowied z 11 XI 2007, www.pap.com.pl Klich: Z Iraku wyjdziemy w 2008 roku, rozmowa A. Marszaek i J. Bieleckiego z B. Klichem, Dziennik 19 XI 2007 r., www.dziennik.pl 7 Tame. 8 B. Kwiatkowski, na Seminarium ISS w Krakowie, Misje Wojska Polskiego poza granicami kraju ich znaczenie dla reform w Siach Zbrojnych RP, Krakw 30 XI 2007. 9 Zobacz np. Do czego zobowiza si polski rzd? A. Szczygo w studiu TVN24, 23 X 2007, www.tvn24.pl
5 6

80

Marcin Laso

Na razie jestemy na etapie wykonywania zada przez kontyngent i przygotowania ewakuacji. Ta ewakuacja doprowadzi do przekazania Irakijczykom w czerwcu odpowiedzialnoci za bezpieczestwo prowincji, a w drugiej poowie wrzenia, przejm monitoring nad bezpieczestwem tej prowincji Amerykanie10. Minister potwierdzi w ten sposb wypowied gen. Tadeusza Buka, dowdcy IX zmiany PKW z 2 lutego 2008 r., wedug ktrego Istnieje spore prawdopodobiestwo, e w poowie 2008 r., bez wsparcia si koalicji, irackie siy bezpieczestwa bd w stanie zapewni stabilizacj w regionie Iraku, za ktry obecnie odpowiadaj Polacy11. Okazj do kolejnych zapewnie w tej kwestii oraz podsumowa udziau Polski w interwencji zbrojnej i procesie stabilizacji Iraku staa si 5. rocznica rozpoczcia dziaa wojennych. Podczas spotkania z dziennikarzami 18 marca 2008 r. w Krakowie minister Klich stwierdzi: po trudnej misji w Iraku wzrosa nasza wiarygodno sojusznicza i pozycja midzynarodowa. Polska wesza do pierwszej ligi tych, ktrzy odpowiadaj za bezpieczestwo midzynarodowe. To duy i dobry efekt naszej obecnoci w Iraku. Po drugie Polska przewiczya swoje wojska w tej operacji, to s absolutnie niedostpne, gdzie indziej lekcje (...) adne wiczenia poligonowe nie s w stanie si rwna z tymi dowiadczeniami, ktre stamtd polskie wojsko przywozi12. W rozmowie z dziennikarzami 20 marca 2008 r. B. Klich stwierdzi, e dziki udziaowi w operacji si koalicyjnych Polska: Znalaza si w pierwszej lidze krajw, ktre poprzez swj wysiek wojskowy wpywaj na rozwj sytuacji midzynarodowej13. Ponadto wskaza na korzyci dla wojska zwizane z nabytym dowiadczeniem, jakiego nie udaoby si zdoby w kraju. Natomiast negatywnie oceni mae zaangaowanie gospodarcze i wynikajce z tego nike korzyci ekonomiczne obciajc win za to poprzednio rzdzcych: Ubolewam, e poprzednie rzdy nie zadbay o to, eby polska obecno gospodarcza w Iraku bya obecnoci dugoterminow i przynosia nam z tego tytuu korzyci14. Tak sam ocen wyrazi take w nastpnych dniach w wywiadzie dla Dziennika, gdzie stwierdzi: Udzia w operacji irackiej nie przynis nam co prawda korzyci gospodarczych, ale bardzo wzmocni nasz pozycj w wiecie i okaza si unikalnym szkoleniem w warunkach bojowych dla 15 tys. onierzy15. Mona si zgodzi z ministrem, jednak naley pamita o praktycznym, realnym wymiarze wspomnianych przez niego korzyci. Wojsko Polskie zmienio si od 2003 r., jednak nie na tyle, na ile byoby to moliwe, gdyby w peni analizowano i wdraano wnioski wypywajce z obecnoci polskich onierzy w Iraku.
10 B. Klich w rozmowie z K.Piaseckim i A. Stankiewiczem, Elitarny batalion z kryminaln przeszoci?, www.interia.pl 11 T. Buk, Rotacje PKW Irak, www.wp.mil.pl 12 Klich o uzgodnieniach dot. Polakw w Iraku, www.wiadomosci.onet.pl 13 Klich o obecnoci w Iraku: politycznie i wojskowo na +, ekonomicznie -, www.wiadomosci.wp.pl 14 Tame. 15 B. Klich w rozmowie z J. Bieleckim, Klich: Dla nas liczy si NATO, Dziennik z 25 III 2008, www.dziennik.pl

Prba bilansu zaangaowania Polski w interwencj zbrojn i proces stabilizacji Iraku

81

Dobrym tego przykadem bya pocztkowo sytuacja onierzy X zmiany PKW, ktrzy nie prowadzc aktywnych dziaa bojowych (jak to robia IX zmiana), stali si celem dla terrorystw i bojownikw ugrupowa walczcych z siami koalicji. Zaprzepacili tym samym dorobek poprzednikw i w swej sytuacji cofnli si do VI zmiany PKW. Taki stan rzeczy wynika przede wszystkim z niekompetencji decydentw, zarwno politycznych, jak i wojskowych. Temat korzyci gospodarczych z obecnoci w Iraku poruszany jest w oddzielnym punkcie tego opracowania, natomiast kwestia wzmocnienia pozycji Polski na wiecie jest o tyle wana o ile trudno wyobraalna i przekadalna na konkretne korzyci moliwe do zrozumienia dla zwykego obywatela. Decydenci w swych ocenach winni operowa bardziej realnymi, namacalnymi argumentami, nili pewnymi pojciowymi wytrychami. Wraz z prowadzeniem przygotowa wojskowych do realizacji zapewnie rzdu pojawiay si kolejne polityczne zapewnienia o terminie wycofania PKW Irak. Okazj ku temu byy przygotowania do przekazania odpowiedzialnoci za polsk stref (prowincj Kadisija) armii irackiej, co miao odby si na koniec czerwca 2008 r. Miao to oznacza take pocztek wycofywania kontyngentu. Polscy dowdcy uznali, e sytuacja w stree odpowiedzialnoci jest na tyle dobra, by mc j przekaza onierzom irackim. Dziki podjciu dziaa opartych na wczaniu rebeliantw do lokalnej polityki oraz opacaniu organizowania lokalnych stray dbajcych o spokj, jak i ofensywie si amerykaskich z padziernika 2007 r., udao si opanowa chaos, jaki zapanowa w prowincji w poowie 2007 r. (dla przykadu skutecznoci programu Synowie Iraku na odcinkach drg, ochranianych przez ludzi zatrudnionych w ramach tego funduszu, od listopada 2007 r. nie odnotowano adnej eksplozji IED). Tak popraw osignito za stosunkowo niewielk cen miesiczny koszt utrzymania zatrudnionych przy tych projektach Synw Iraku wynosi 344 013 dol.16 W praktyce oznaczao to opacanie ludzi za nieprzygotowywanie zamachw przeciwko siom koalicji. Program (na ktrym oparta bya nowa strategia amerykaska) by skuteczny na szersz skal. W maju 2008 r. liczba zabitych onierzy amerykaskich, jak i oar wrd Irakijczykw bya najmniejsza od 2003 r., co potwierdzao skuteczno nowej amerykaskiej strategii wobec Iraku i stwarzao korzystne warunki dla procesu wycofywania Wojska Polskiego. Dziki temu po przekazaniu odpowiedzialnoci stronie irackiej Polacy mieli ju tylko doradza i obserwowa dziaania Irakijczykw. Zatem od tego momentu Polacy nie mieli ju bra udziau w akcjach bojowych, a rozpocz przygotowania do powrotu do kraju np. zapowiedziano zabranie wikszoci sprztu, szczeglnie potrzebnych na innych misjach migowcw, a pozostawienie np. kontenerw mieszkalnych i sprztu biurowego (np. organizacjom humanitarnym), oddanie poyczonych od Amerykanw wozw Hummvee i czci sprztu cznoci. Jak podawa B. Klich, w ostatnim etapie pobytu polskich onierzy w Iraku nasi onierze bd wci jedzi na patrole, tylko e ich gwnym zadaniem bdzie
16

Za: A. Grski, Wrcie tu jako turyci, www.wp.mil.pl

82

Marcin Laso

przygotowanie zamknicia misji17. Wycofanie gwnych si polskiego kontyngentu miao rozpocz si we wrzeniu. W wywiadzie udzielanym na pocztku czerwca 2008 r. B. Klich owiadczy, e w efekcie planowanych dziaa w poowie padziernika ostatni polski onierz opuci baz Echo18. Co wane, mona przyj, e z decyzj o wycofaniu PKW z Iraku pogodzi si take prezydent RP. W czasie debaty odbywajcej si 13 czerwca 2008 r., powiconej polskiej obecnoci w Iraku, wsporganizowanej przez Biuro Bezpieczestwa Narodowego, jego szef, Wadysaw Stasiak zgodzi si z decyzj o wycofaniu PKW z Iraku. Podkreli przy tym, e Polska nadal utrzyma tam misj szkoleniow (dziaa w ramach misji NATO i szkoli irackie siy bezpieczestwa), a tym samym bdzie nadal obecna w Iraku speniajc w ten sposb oczekiwania wyraane przez rzd tego kraju19. Ceremonia przekazania odpowiedzialnoci za prowincj Kadisija (10 z 18 irackich prowincji, ktr przejli Irakijczycy) nie odbya si jednak w zapowiadanym terminie. Uroczysto planowana na 30 czerwca 2008 r. zostaa odwoana ze wzgldu na ze warunki atmosferyczne. Pojawiay si jednak informacje, e prawdziwym powodem ich przeoenia na pniejszy termin byo zagroenie atakiem terrorystycznym, czemu ocjalnie zaprzeczano (np. B. Klich przebywajcy wtedy w Iraku)20. Odwoana ceremonia odbya si 16 lipca 2008 r. Dzie ten mona traktowa jako pocztek wycofywania si PKW Irak, bowiem zadania onierzy zostay ograniczone do przygotowa do wyjazdu oraz utrzymywania gotowoci do wsparcia si koalicyjnych i irackich w wypadku proby o jego udzielenie. Jako ostatni Irak mieli opuci logistycy zajmujcy si wycofywaniem sprztu. Czwartego padziernika odbya si w bazie Echo w Diwanii ocjalna ceremonia zakoczenia dziaa polskiego kontyngentu wojskowego w misji irackiej. Formalnie X zmiana PKW zakoczya dziaalno operacyjn 1 padziernika 2008 r., natomiast 4 padziernika ocjalnie przekazano Amerykanom dowodzenie nad baz21 (pierwszym elementem Multinational Division Central South (MND CS), ktry przekaza swe obowizki armii amerykaskiej by Oddzia Wsppracy Cywilno-Wojskowej i Grupa CIMIC, co miao miejsce 20 wrzenia 2008 r.). Wycofanie pozostajcych jeszcze w Iraku 600 onierzy miao nastpi do koca miesica. Operacja trwaa do 25 padziernika, kiedy to ostatnia szedziesicioosobowa grupa onierzy zostaa przetransportowana do Kuwejtu22. Jednak gwn operacj przerzutu rozpoczto ju 30 wrzenia z zamiarem zakoczenia jej w poowie listopada 2008 r. Cakowity koszt przerzutu ludzi i sprztu pokrywaa strona amerykaska, zabezpieczajc w tym celu odpowiednie rodki, tak jak i w trakcie misji Wojska Polskiego (WP)
B. Klich, Warto byo by w Iraku, wywiad dla dziennika Fakt, 30 VI 2008, www.efakt.pl Ostatni polski onierz opuci Irak w padzierniku, www.wp.pl 19 J. Czermiski, Irak niewtpliwie, relacja z debaty: Dlaczego bylimy w Iraku, www.redakcjawojskowa.pl 20 Nie przekaemy prowincji Irakijczykom, www.dziennik.pl 21 Ceremonia zakoczenia misji w Iraku, www.wp.mil.pl 22 Wszyscy polscy onierze opucili Irak, www.interia.pl
17 18

Prba bilansu zaangaowania Polski w interwencj zbrojn i proces stabilizacji Iraku

83

w Iraku (w czasie jej trwania przemieszczono przy uyciu amerykaskich rodkw transportu drog powietrzn 18 844 osoby i 2528 ton adunku oraz transportem morskim, 16 rejsw, 1470 jednostek sprztowych i 1130 kontenerw, a jedynie loty dorane prowadzono za pomoc samolotu typu CASA 295 M lub na zasadzie dzierawy rodkw transportu lotniczego). Ostatnia grupa onierzy, cznie 100 osb, przybya do Polski drog lotnicz 28 padziernika. Nie byli to jednak ostatni onierze wracajcy z Iraku, bowiem cz znalaza si w transporcie morskim wraz ze sprztem wycofywanym z Iraku (m.in. 8 migowcw i 438 kontenerw sprztu), a ich powrt mia nastpi okoo 15 listopada 2008 r. (znajdowali si na pokadach dwch amerykaskich okrtw Virginia i Chapman). Nie czekajc na ich powrt, na uroczystoci koczcej polsk obecno w Iraku odbywajc si 29 padziernika w Szczecinie premier D. Tusk podsumowujc udzia WP w operacji irackiej sign po bardzo patetyczne sowa korespondujc tym samym z wypowiedziami wysyajcych onierzy na t misj A. Kwaniewskiego i L. Millera. Premier mwi m.in.: Dzi, koczc nasz misj w Iraku, czujemy dum, ulg i smutek. Jestemy dumni z waszej suby, czujemy ulg, e to ju koniec i smutek, e nie wszyscy wrcilicie. Ale zostawilicie t krain bezpieczniejsz ni kiedykolwiek (). Jestemy dumni z waszej odwanej suby. Okazalicie si godni najlepszych tradycji polskiego ora zaangaowanie onierzy, byo zaangaowaniem w obron naszej ojczyzny23. Warto w tym miejscu dokona bilansu uwzgldniajcego konkretne koszty i korzyci wynikajce z polskiej obecnoci w Iraku.

PRBA BILANSU POLSKIEJ OBECNOCI W IRAKU

Bilans polityczny Wedle opinii B. Klicha Polska dziki tej operacji wesza do pierwszej ligi pastw, ktre przy pomocy dziaa wojskowych za granic, osigaj cele w polityce zagranicznej () nasze miejsce w NATO oraz Unii Europejskiej jest znacznie wysze, anieli byo przed operacja irack i tak bdzie dalej24. Podstawowymi motywami, jakie kieroway Polsk przy podjciu decyzji o udziale w operacji irackiej byo zagroenie terrorystyczne, ch pomocy narodowi irackiemu (walka z tyrani Husajna i budowa demokracji) oraz wsparcie sojusznicze dla USA w imi zasady solidarnoci, z czym zgadzay si w peni partie opozycyjne (w 2003 r.). Podobne opinie wyraano ju wczeniej ustami przedstawicieli prezydenta i Rz-

23 24

Tusk, Duma, ulga, smutek, www.tvn24.pl Klich, Misja w Iraku to nasz ewidentny sukces, www.interia.pl

84

Marcin Laso

du RP25. Na wspomnianej ju debacie powiconej udziaowi Polski w operacji irackiej Szef BBN W. Stasiak i podsekretarz stanu ds. polityki obronnej MON Stanisaw Jerzy Komorowski zgodzili si, e decyzja bya suszna, zgodna z prawem wewntrznym i midzynarodowym i podjta w imi wyszych wartoci moralnych (walki z terroryzmem, pomocy narodowi irackiemu) oraz wsparcia sojuszniczego dla USA. Za gwn korzy w wymiarze politycznym, podobnie jak B. Klich, wskazano wzrost prestiu midzynarodowego Polski. Eksperci i naukowcy, nie wspominajc ju o opinii publicznej, nie s tak jednoznaczni w swoich ocenach. Dobrze pokazuje to opinia S. Kozieja, ktry nie da jednoznacznej odpowiedzi na pytanie o bilans polityczny polskiej obecnoci w Iraku. Stwierdzi on, e: politycznie Polska w sumie nie stracia na zaangaowaniu si w Iraku, ale te i wiele nie zyskaa. Raczej remis, jednak ze wskazaniem na pewne plusy26. Za najwaniejszy z plusw uzna zademonstrowanie gotowoci do aktywnego przeciwdziaania zagroeniom midzynarodowym oraz zyskanie wikszej podmiotowoci politycznej, nawet kosztem przejciowego pogorszenia stosunkw z wanymi pastwami europejskimi. Ta ocena posuy autorowi za baz do dokonywania dalszej analizy wasnej, z uwzgldnieniem opinii innych badaczy. Polska nie odniosa bowiem znacznych korzyci politycznych z poparcia Stanw Zjednoczonych w kwestii irackiej27. USA, posiadajc pozycj hegemona, uznaj bowiem, e mog liczy na znalezienie sojusznika w kadej chwili, zalenie od potrzeby misji. To zadanie ma deniowa potrzeb ewentualnej legitymizacji dziaa poprzez utworzenie doranego sojuszu czy koalicji. Takiej wykadni sprzyja przyjcie przez administracj amerykask dogmatu mwicego o tym, e wszelkie dziaania USA maj suy dobru wiata, a nie tylko Ameryki, a w zwizku z tym przyznaj sobie moralne prawo (podstaw ideologiczn) do kadej koniecznej operacji. To z tego powodu Polska nie uzyskaa nic bardziej konkretnego ni oglne pochway i podzikowania oraz wzrost prestiu midzynarodowego, za co zapacia pogorszeniem relacji z gwnymi pastwami UE. Amerykanie uznaj bowiem, e takie kraje, jak Polska winny by lojalne i stawa w razie potrzeby do ich dyspozycji. Jeeli tak by si nie stao, wtedy gotowi s do poszukiwania innego pastwa, ktre wesprze ich w danej, konkretnej sprawie. Uwiadomienie sobie tego stanu rzeczy przez polskich decydentw, a wic faktycznej asymetrycznoci wsppracy (czy te sojuszu, jak podkrelaj to niektrzy politycy) powinno prowadzi do takiej polityki zagranicznej, ktra poprzez rozrnianie interesw polskich od amerykaskich pozwoli na uzyskanie miana zaufanego i skutecznego czonka UE. By moe poprzez dziaanie w ramach UE udaoby si doprowadzi do likwidacji ogranicze wizowych dla PoJ. Czermiski, Irak niewtpliwie, relacja z debaty: Dlaczego bylimy w Iraku, www.redakcjawojskowa.pl 26 S. Koziej, Remis, sukces i poraka gospodarcza misji w Iraku, publikacja dla portalu Wirtualna Polska z 28 X 2008 r., www.wp.pl 27 Por. ocen ju z 2005 r.: M. K. Melame d , Wpyw wojny w Iraku na stosunki polsko-amerykaskie, Polski Przegld Dyplomatyczny nr 2 (24) / 2005, s. 9-26.
25

Prba bilansu zaangaowania Polski w interwencj zbrojn i proces stabilizacji Iraku

85

lakw chccych wyjecha do USA, nie jest to jednak sprawa kluczowa i o tym nie naley zapomina. Mimo staych stara, szczeglnie aktywnych w zwizku z zaangaowaniem w Iraku, nie udao si tego osign. Co wicej, ze wzgldu na to, e czonkostwo w UE daje Polsce szans niebywaego rozwoju gospodarczego i spoecznego nie powinna ona podtrzymywa obrazu bezwzgldnie lojalnego sojusznika USA, a by gotowa take na sprzeciw i krytyk amerykaskiego postpowania. Nie bdzie to oznaczao zerwania cisej wsppracy z USA, a jedynie czyni z Polski podmiot, a nie przedmiot polityki jakiegokolwiek z pastw. Wobec tego naleao wycign odpowiednie wnioski i doprowadzi do tego, by strategiczne stosunki z USA nie pozostaway jedynie w sferze deklaracji, a miay przeoenie na realne dziaania nie tylko po stronie polskiej, ale i amerykaskiej. Sprzyjay temu negocjacje na temat tarczy antyrakietowej oraz zaangaowanie na du skal (jak na polskie moliwoci) w operacji ISAF w Afganistanie. Warunkiem sukcesu takiego podejcia jest jednoczesne wiksze zaangaowanie w polityk unijn, co moe tylko wzmocni znaczenie Polski dla polityki amerykaskiej. Przykadem na takie dziaania bya operacja w Demokratycznej Republice Konga, do ktrej Polska wystawia kontyngent trzeci pod wzgldem wielkoci, jak i gotowo formowania grupy bojowej i wysanie wojska do Republiki Czadu. Aktywny udzia w ksztatowaniu europejskiej tosamoci obronnej jest kluczem do sukcesu caego przedsiwzicia i przezwycienia obrazu Polski jako konia trojaskiego USA w Europie i pastwa gotowego wspiera Amerykanw w kadej sprawie niezalenie od kosztw (uznajcego wystpowanie po stronie USA jako korzy sam w sobie). Naley przy tym pamita, e nie tylko Polska popieraa USA, tak postaw przyjmoway i przyjmuj take inne pastwa UE. W zwizku z tym, walczc z etykietk konia trojaskiego naley wskazywa na to, e inne pastwa, zgodnie ze swym narodowym interesem, rwnie popieraj polityk Stanw Zjednoczonych wtedy, kiedy uznaj to za korzystne. Polska nigdy nie osignie dla USA pozycji Niemiec czy Wielkiej Brytanii, ale powinna stworzy podstawy do traktowania naszego kraju nie tylko w sposb paternalistyczny, ale i zapewniajcy faktyczn realizacj wasnych postulatw na tyle, na ile moe to zapewni jedyne wiatowe supermocarstwo. W tym celu Polska winna rwnie oprze si na takim modelu si zbrojnych, ktry uczyni z niej wane pastwo NATO i podanego czonka koalicji ad hoc ze wzgldu na swj moliwy wkad w prowadzone operacje. Prb pozwalajc oceni, czy z tego typu ocen i postawy USA wobec Polski zostay wycignite wnioski przez polskie elity polityczne, byy efekty negocjacji w sprawie umieszczenia na terenie Polski elementu amerykaskiej obrony rakietowej28. Wydaje si, e odrzucenie przez Polsk amerykaskiej propozycji 4 lipca 2008 r. oznaczao, i wnioski zostay wycignite. Potwierdzeniu takiego stanu rzeczy miay suy dalej prowadzone negocjacje i ostateczne uzyskane warunki, ju zaakceptowane przez polskich rzdzcych. Warto przeanalizowa czy podpisane
28

Tekst zosta przygotowany przed decyzj USA z rezygnacji z budowy tarczy w Polsce i w Czechach.

86

Marcin Laso

w sierpniu porozumienie jest faktycznie w przyjtej formie bardzo korzystne dla Polski i oznacza uwzgldnienie dowiadcze np. irackich w relacjach z USA. Tarcza antyrakietowa, zgodnie z ocjalnie przekazywanymi informacjami, ma by jedynie broni prewencyjn. Fakt jej istnienia ma odstrasza potencjalnych przeciwnikw od ataku przy uyciu rakiet balistycznych na pastwa ni chronione, a w przypadku takiego ataku obrona przed nim. Std, co wielokrotnie podkrelano, ta instalacja ma charakter obronny. Na mocy dwch porozumie pomidzy rzdem RP a rzdem USA zawartych 20 sierpnia 2008 r.: Umowy w sprawie rozmieszczenia na terytorium RP rakiet antybalistycznych i Deklaracji w sprawie wsppracy strategicznej29, w Polsce znale si maj antybalistyczne obronne rakiety przechwytujce suce do zestrzelenia rakiet napastnika. Strona polska ogosia, e dziki twardym negocjacjom, ktre ocjalnie toczyy si przez ponad rok, USA przyjy wikszo stawianych przez ni warunkw. W zwizku z tym ustalono, e baza wybudowana w miejscowoci Supsk-Redzikowo bdzie wasnoci Polski, a USA bd j uytkoway na okrelony czas bez uszczerbku dla suwerennoci i prawa Rzeczypospolitej Polskiej, oraz przepisw dotyczcych ochrony rodowiska naturalnego. Nie wnikajc w szczegowe zapisy warto zaznaczy, e w przypadku roszcze z tytuu szkd lub strat wynikajcych z funkcjonowania elementw amerykaskiego systemu obrony przeciwrakietowej w Polsce, to strona Polska bdzie w pierwszej kolejnoci ponosia koszty z tego tytuu. Amerykanie dopiero wtedy, jeli uznaj to za zasadne. Ponadto, jak mwi artyku XIV paragraf 4: Stany Zjednoczone yczliwie rozpatrz wniosek Rzeczypospolitej Polskiej o zwrot wszelkich kosztw wynikajcych z prawomocnego wyroku w sprawie roszczenia z tytuu szkody lub straty zwizanej z dziaaniem antybalistycznych obronnych rakiet przechwytujcych rozmieszczonych na terytorium Polski. Umowa mwi take o zobowizaniach politycznych ze strony Stanw Zjednoczonych, ktre zadeklaroway, i zapewni Polsce bezpieczestwo oraz obron przed potencjalnym atakiem z uyciem rakiet balistycznych. Rozwinicie tego aspektu umowy zawiera drugi z podpisanych dokumentw. Jest on niezwykle istotny, ale prawnie niewicy, bo pozostaje wyrazem woli politycznej obydwu stron. Deklaracja o wsppracy strategicznej midzy RP a Stanami Zjednoczonymi podkrela, e ma charakter uzupeniajcy w stosunku do podstawowego dokumentu stanowicego gwarancj bezpieczestwa Polski, jakim jest Traktat Waszyngtoski. W Deklaracji zapisano, e USA maj zapewni bezpieczestwo Rzeczypospolitej Polskiej oraz broni Polski przed atakiem rakiet balistycznych przy uyciu swojego systemu obrony przeciwrakietowej. Ponadto strony maj blisko wsppracowa w trzech dziedzinach: polityczno-wojskowej, wymiany informacji oraz wsppracy badawczej, technologicznej i przemysw obronnych. Wanym elementem bdzie wsppraca w zakresie wzmocnienia polskiej obrony przeciwlotniczej przez dostarTeksty obu dokumentw dostpne na stronie internetowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych, www.msz.gov.pl
29

Prba bilansu zaangaowania Polski w interwencj zbrojn i proces stabilizacji Iraku

87

czanie sprztu obronnego oraz udzia w transformacji i modernizacji polskich si zbrojnych. Pocztkiem realizacji tego ustalenia bdzie czasowe stacjonowanie u nas jednej baterii rakiet typu Patriot. W dalszej kolejnoci strona polska ma otrzyma rabaty i upusty na zakup dalszych baterii. Celem bdzie stworzenie skutecznego systemu obrony przeciwlotniczej i przeciwrakietowej. Warto wskaza, e w ten sposb strona polska wybraa ju dostawc tego typu broni na kolejne lata. Oba kraje maj take podejmowa wsplne dziaania na rzecz zwalczania zagroe natury militarnej i pozamilitarnej. Gwnym forum dialogu w sferze polityczno-wojskowej ma by Grupa Konsultacyjna ds. Wsppracy Strategicznej, dziaajca na szczeblu wysokich rang przedstawicieli ministerstw spraw zagranicznych i obrony obu pastw. Podpisanie obu dokumentw oznacza, e Polska staje si wanym strategicznym parterem wojskowym USA, bowiem na jej terenie znajd si wane dla bezpieczestwa USA instalacje obronne oraz okoo 500 osb stanowicych ich personel. Jednak dla Polski jest to dopiero pocztek realizacji celw zwizanych ze wspprac z USA. Zapisy Deklaracji naley bowiem przeoy na praktyczn wspprac, ktrej pocztkiem musz by waciwe umowy dwustronne zwizane ze wspprac w zapowiedzianych obszarach. Dopiero wtedy bdzie mona mwi o faktycznych korzyciach z zakresu bezpieczestwa czy gospodarki, wynikajcych ze zgody na zainstalowanie w Polsce elementu amerykaskiej tarczy antyrakietowej. Przy tym samo utworzenie systemu pozostaje ju niezalene od strony polskiej (zakadajc pozytywny przebieg ratykacji umowy) i zaley od ostatecznych decyzji administracji amerykaskiej, w tym rwnie od nowego prezydenta. Dla Polski korzystne jest szybkie wejcie w ycie umowy, co pozwoli na realizacj zapisw Deklaracji poprzez zawarcie konkretnych umw. Jeeli w niedalekiej przyszoci zostan podpisane konkretne umowy dwustronne dotyczce wsppracy w obszarach zapisanych w Deklaracji, to mona pokusi si o stwierdzenie, e warto byo angaowa si w wojn i proces stabilizacji Iraku, bowiem w znaczny sposb zdeterminowao to obecn postaw rzdzcych. W ten sposb wzrost pozycji Polski na arenie midzynarodowej, niezalenie od tego czy traktowany przez zwolennikw tej decyzji jako znaczcy czy iluzoryczny, jak okrelaj go przeciwnicy, zostaby spoytkowany jako niebagatelne dowiadczenia dla prowadzenia pragmatycznej polityki zagranicznej, ktrej podstawowym celem bdzie realizacja interesw narodowych Polski przy uwzgldnianiu jej ograniczonego potencjau. Polska zademonstrowaa, e potra by aktywnym graczem na arenie midzynarodowej i naley liczy si z jej opini i dziaaniami, nawet, jeeli nie mog by one poparte wystarczajcymi moliwociami w ich realizacji. Rwnie w tym aspekcie oparcie wasnego bezpieczestwa na dobrych stosunkach z supermocarstwem i organizacj, w ktrej odgrywa dominujc rol jest zupenie naturalne. Jak pisze R. Kuniar30, wzicie udziau przez Polsk w wojnie i stabilizacji Iraku byo wyrazem prowadzenia polityki, ktr teoria strategii okrela mianem bandwa30

R. Ku niar, Polityka i sia..., s. 345-346

88

Marcin Laso

goningu, rozumujc, i to, za czym opowiadaj si Stany Zjednoczone bdzie rwnie korzystne dla Polski. Niestety w kwestii irackiej byo to mylenie yczeniowe, oparte na niewaciwym odbiorze polityki amerykaskiej i asku kalkulacji na zyski osignite dziki tej wojnie przez stron polsk. Powanym powodem takiego stanu rzeczy wedug R. Kuniara bya i jest niska jako polskich elit politycznych, widoczna wyranie na polu polityki zagranicznej pastwa. Wskazuje on przy tym, e w kwestii irackiej zarwno potkomunistyczna lewica, jak i postsolidarnociowa prawica byy rwnie proamerykaskie i popieray dziaania i stanowisko USA. Pierwsza celem uzyskania poparcia w tradycyjnie przychylnym Amerykanom spoeczestwie, druga za, by nie by od niej gorsza. W ten sposb moliwe byo uzyskanie bezwarunkowej lojalnoci wobec Stanw Zjednoczonych31. Oznacza to, e elity polityczne nie posiadaj zdolnoci do samodzielnego, suwerennego mylenia strategicznego, przez co Polska przypomina pastwo bdzce. Mona przyj, e prb odnalezienia drogi bya amerykanizacja ocjalnego mylenia o problemach bezpieczestwa midzynarodowego szczeglnie widoczna w kontekcie wojny z terroryzmem i przygotowa do wojny z Irakiem32. Okazaa si nieudana, przed czym wielokrotnie przestrzega R. Kuniar, penicy wane funkcje m.in.: dyrektora Departamentu Strategii i Planowania Polityki Zagranicznej w MSZ czy dyrektora Polskiego Instytutu Spraw Midzynarodowych.

Bilans gospodarczy Oceny braku korzyci gospodarczych wynikajcych z polskiej obecnoci w Iraku s zgodne niezalenie od tego czy wyraaj je politycy czy eksperci do spraw gospodarczych i przedstawiciele przedsibiorstw. Rni si jedynie uzasadnienia takiego stanu rzeczy i krg osb oraz instytucji wskazywany jako odpowiedzialny za t sytuacj. B. Klich przy okazji uroczystoci zakoczenia misji stwierdzi: O ile w kwestiach politycznych i militarnych nasz picioletni pobyt w Iraku jest ewidentnym sukcesem, o tyle rzeczywicie na polu gospodarki, wymiany handlowej, kontaktw ekonomicznych, wsppracy nansowej Polska nie odniosa korzyci ze swojego wielkiego wysiku w operacji irackiej33. Odpowiedzialnoci za t sytuacj obarczy rzd L. Millera, poniewa przed wsparciem Amerykanw nie podj on krokw na rzecz zapewnienia Polsce konkretnych korzyci gospodarczych34. Mona stwierdzi innymi sowy, e nie wyznaczy ceny za polskie wsparcie. Brak takiej postawy
31

R. Ku niar, Droga do wolnoci. Polityka zagraniczna III Rzeczypospolitej, Warszawa 2008,

s. 294. Tame, s. 230. Klich, Misja w Iraku to nasz ewidentny sukces, www.interia.pl 34 Opini tak wyraa w wielu wywiadach, dla przykadu zobacz: Klich: Warto byo by w Iraku, wywiad dla dziennika Fakt 30 VI 2008 r., gdzie podkrela wrcz naiwne podejcie rzdu L. Millera,
32 33

Prba bilansu zaangaowania Polski w interwencj zbrojn i proces stabilizacji Iraku

89

i zarazem jej suszno uzasadni (co ciekawe) W. Stasiak, ktry podczas czerwcowej debaty na temat polskiego zaangaowania w Iraku stwierdzi, e kwestie pienidzy wane s dla rm ochroniarskich, a Polska nie jest organizacj najemnicz35. Wida zatem problem z umiejtnoci twardego negocjowania realnych korzyci ekonomicznych wynikajcy z obawy o ocen takiego postpowania u partnerw, spoeczestwa, a szerzej o pogorszenie wizerunku midzynarodowego. Mona przyj, e Polska ma uchodzi za kraj dziaajcy jedynie w imi wyszych zasad, ktry nie stawia sobie za cel czerpania z tego zyskw, co mona by uzna za postaw niegodn. Nie zwalnia to jednak z prawa do sformuowania oceny, i oczekiwania ekonomiczne przed wyjazdem do Iraku byy nierealne i przesadzone, co na pewno nie uatwio polskim rzdzcym ich realizacji, a przy braku takich moliwo pchno do skrajnego stanowiska uzasadniajcego taki stan rzeczy wyszymi wartociami, jak krzewienie pokoju i demokracji. Winy za brak korzyci gospodarczych nie ponosi tylko rzd L. Millera. Ciekawie uzasadnia tak ocen prezes Businness Center Club Marek Goliszewski, ktry akcentuje nike zaangaowanie polskiej dyplomacji w promocj krajowej gospodarki i w pomoc dla rm chtnych do robienia interesw w Iraku36. Byo tak mimo deklaracji politykw, ktrzy zapowiadali zmian charakteru polskiej obecnoci w Iraku z wojskowej na ekonomiczn. Jednak nawet w Ministerstwie Gospodarki nie stworzono stanowisk dla urzdnikw majcych zajmowa si rozwojem i pomoc w kontaktach gospodarczych z Irakiem. Ministerstwo Spraw Zagranicznych za podkrelao, e to polskie rmy same powinny stara si o kontrakty irackie. Jako placwki, z ktrymi mona si kontaktowa w tej sprawie polecao ambasady w Iraku i w Polsce. Z tych powodw, jak i problemw z bezpieczestwem i ewentualnymi znacznymi kosztami jakie naleaoby ponie, by zapewni pracownikom polskich przedsibiorstw odpowiednich warunkw pracy w Iraku, polska gospodarka nie zyskaa wiele. Po 5 latach obecnoci na ziemi irackiej polskie przedsibiorstwa zarobiy nieco ponad 400 mln dolarw, z czego wikszo jeszcze w okresie rzdw SLD przypado rmie Bumar. Problemem bya bowiem ju sama obecno przedstawicielstw polskich rm w Iraku, bez czego nie moliwe stao si prowadzenie tam interesw. Na brak zainteresowania nie tylko ze strony rm, ale i rzdu wskazuj nie tylko wyej prezentowane problemy w Ministerstwie Gospodarki czy MSZ. Deklarowana w czasie wizyty w Bagdadzie W. Stasiaka w marcu 2008 r. iracka gotowo zamwienia w Polsce nie tylko broni, ale maszyn i innych towarw nie spotkay si z oczekiwan szybk odpowiedzi, o czym w lipcu donosia prasa37. Przedstawiciele rzdu odpowiedzialno za taki stan rzeczy przerzucali na przedsibiorstwa, te z kolei na stron rzdow, ktra nie potraa zapewni im naleytego wsparcia, tak jak to
35 J. Czermiski, Irak niewtpliwie, relacja z debaty: Dlaczego bylimy w Iraku, www.redakcjawojskowa.pl 36 Z. Paraanowicz, R. Gruca, Zaczynamy odwrt z Iraku, www.dziennik.pl 37 C. Gmyz, E. ema, Irak bez polskich fabryk, www.rp.pl

90

Marcin Laso

robiono w innych pastwach, nawet tych, ktre nie wysay swoich wojsk do Iraku. Nie jest zatem tak, jak stwierdza B. Klich. Nie tylko rzd L. Millera ponosi odpowiedzialno za brak korzyci gospodarczych. Winne temu s take kolejne ekipy, ktre nie dooyy naleytych stara w kontaktach ju nie tyle z USA, a rzdem irackim, by uatwi polskim przedsibiorcom dziaalno na tamtejszym rynku. Bez pomocy w kwestii zapewnienia bezpieczestwa, promocji i wsparcia kredytowego robienie interesw w Iraku okazao si zbyt trudne. Takie wydarzenia, jak porwanie 1 czerwca 2004 r. Jerzego Kosa, dyrektora irackiego biura polskiej rmy Jedynka Wrocawska, w sposb symboliczny, ale i niezwykle realny rzutoway na stosunek polskich rm do robienia interesw w Iraku tylko na swoje ryzyko. Z tak ocen zgadza si S. Koziej. Podkrela, e brak korzyci gospodarczych dla Polski nie jest tylko win USA, lecz w wikszym stopniu samych Polakw. Jak stwierdza: Nie tylko dlatego, e nie pomylelimy nawet o tym w momencie decydowania si na t operacj. Cay czas, przez cae 5 lat, polskie rzdy patrzyy na Irak wycznie przez okulary ministra obrony narodowej, nie starajc si wczy do tego innych resortw i struktur pastwa. W tych warunkach nasze niedowiadczone rmy, bez wsparcia, zwaszcza w zakresie bezpieczestwa, nie miay szans w konkurencji biznesowej w pokoniktowym, niebezpiecznym rodowisku38. Koszty misji irackiej szacowane s na 871 mln zotych. Gdyby strona polska nie miaa wsparcia amerykaskiego, to byyby one wielokrotnie wiksze. Jak stwierdza 7 padziernika 2008 roku B. Klich: Otrzymalimy od nich wicej, ni chcielimy, i to na kadym moliwym poziomie strategiczno-politycznym, operacyjnym i taktycznym39. Miast sukcesw gospodarczych i kosztw misji rzdzcy wskazywali na sukces wojskowy jaki mia jej towarzyszy. Sprbujmy zatem odpowiedzie na pytanie, czy mona mwi o tego typu sukcesie, a jeli tak, to czy taki by zakadany cel udziau WP w interwencji zbrojnej i operacji stabilizacyjnej w Iraku?

Bilans wojskowy Udzia polskich onierzy w interwencji zbrojnej i operacji stabilizacyjnej w Iraku zosta okrzyknity wojskowym sukcesem. Take i w tym wypadku taka ocena formuowana jest przez przedstawicieli rzdu, ekspertw, jak i samych wojskowych. Dobrze misj Polakw oceniaj take Irakijczycy (porwnujc jednak postaw polskich onierzy do amerykaskich czy brytyjskich). Dla przykadu mieszkajcy w Polsce Irakijczyk Hatif Janami podkrela, e Polacy maj w Iraku znacznie lepsz opini ni gwne siy koalicji, bowiem potra nawiza kontakt z miejscow ludnoci, posuguj si nie tylko rodkami militarnymi, a co najwaniejsze, nie
S. Koziej, Remis, sukces i poraka gospodarcza misji w Iraku, publikacja dla portalu Wirtualna Polska z 28 X 2008 r., www.wp.pl 39 Klich o misji w Iraku, www.wprost.pl
38

Prba bilansu zaangaowania Polski w interwencj zbrojn i proces stabilizacji Iraku

91

naduywaj siy40. Ze wsppracy z Wojskiem Polskim zadowolony by take dowodzcy wojskami koalicyjnymi w Iraku amerykaski genera Raymond Odierno, ktry 4 padziernika 2008 r. podczas ceremonii koczcej pobyt polskich onierzy w Iraku odbywajcej si w bazie Echo powiedzia: W cigu tych piciu lat, kiedy zdarzay si te bardzo trudne momenty bylicie wicej ni tylko bliskimi sojusznikami. Bylicie bliskimi i godnymi zaufania przyjacimi41. Mona przyj, e amerykaski genera docenia pomoc Polakw, ktrzy mimo sabego wyposaenia, szczeglnie na pocztku, podejmowali zadania nieprzewidziane pord ocjalnie im wyznaczonych na pocztku misji (np. w czasie II i III zmiany PKW i walk z rebeli Muktady as-Sadra). Polscy rzdzcy, na bazie materiaw dostarczanych przez wojskowych podkrelaj, e obecno WP w Iraku poprawia stan bezpieczestwa w tym pastwie. W znacznym stopniu przyczynio si do tego wyszkolenie przez Polakw okoo 20 tys. irackich onierzy i 6,5 tys. irackich policjantw42. Razem z siami stray granicznej przeszkolono 31 tys. ludzi. Ponadto zrealizowano ponad 3000 projektw w ramach wsppracy cywilno-wojskowej na sum prawie 172 mln dolarw i zniszczono ponad 3,6 mln niewybuchw poprawiajc w ten sposb bezpieczestwo Irakijczykw. Ponadto okoo 15 tys. onierzy uczestniczcych w misji (wg ocjalnych danych) pozwoli na szybsz modernizacj i profesjonalizacj polskiej armii dziki nowemu podejciu do suby i zdobytemu dowiadczeniu bojowemu. Korzyci wojskowe przedstawiane s w wielu materiaach udostpnianych przez MON i instytucje WP43. Eksperci podkrelaj szczeglnie dziaania bdce nastpstwem polskiego zaangaowania w Iraku zwizane z decyzj o przejciu na armi zawodow oraz zdobycie duego dowiadczenia w dowodzeniu wielkimi wielonarodowymi zgrupowaniami operacyjnymi. Wpywa to bowiem na atrakcyjno Polski jako kraju partnera w kwestiach zwizanych z bezpieczestwem midzynarodowym44. Problem w tym, by zdobyte dowiadczenia waciwie wykorzysta, a to nie jest pewne, co pokazuj ponisze przykady w ramach analizy dokonywanej przez autora. Do gwnych wnioskw i wskaza na przyszo wynikajcych z obecnoci polskich onierzy w Iraku mona zaliczy: I. Uzawodowienie, profesjonalizacj i modernizacj armii z uwzgldnieniem jej specjalizacji, nawet kosztem zmniejszenia jej liczebnoci przy rozbudowanie si obrony terytorialnej,

Za: Koniec polskiej misji w Iraku, www.gazeta.pl Za: Ceremonia zakoczenia misji w Iraku, www.wp.mil.pl 42 Dane za: Klich, Misja w Iraku to nasz ewidentny sukces, www.interia.pl 43 Zobacz wiele prezentacji i informacji przygotowanych m.in. przez Sztab Generalny Wojska Polskiego, Dowdztwo Wojsk Ldowych, Dowdztwo Operacyjne, dostpnych w na stronie internetowej Ministerstwa Obrony Narodowej, www.wp.mil.pl, Ceremonia zakoczenia misji w Iraku, www.wp.mil.pl 44 S. Koziej, Remis, sukces i poraka gospodarcza misji w Iraku, publikacja dla portalu Wirtualna Polska z 28 X 2008 r., www.wp.pl
40 41

92

Marcin Laso

II. Podniesienie zdolnoci ekspedycyjnych, wynikajce z charakteru obecnych zagroe i preferowanej pozycji Polski na arenie midzynarodowej, III. Aktywny udzia w szerokiej wsppracy wielostronnej, ktra pozwala na zdobycie dowiadcze i umocnienie prestiu Polski, a jednoczenie wynika z przyjtych zobowiza midzynarodowych, IV. Konieczno przygotowywania analiz i wykorzystywania dowiadcze z udziau w operacjach wojskowych poza granicami pastwa, by nie marnowa nabywanego dowiadczenia przez pojedynczych onierzy, jak i struktury wojska oraz tych wynikajcych z uytkowania sprztu w warunkach bojowych. Konieczne jest rwnie udzielanie opieki tym, ktrzy w wyniku dziaa na misji zostali ranni, jak i rodzinom zabitych. Powysze wnioski s ju czciowo realizowane np. w zakresie profesjonalizacji WP, co przewiduje si na rok 2010, specjalizacji w dziedzinie dziaa i si specjalnych, widoczne w utworzeniu Dowdztwa Wojsk Specjalnych czy wikszej obecnoci w Afganistanie. Niestety wdraanie ich przebiega zbyt wolno, co ilustruj problemy onierzy PKW Afganistan np. z wyposaeniem czy brakiem procedur zwizanych z pomoc prawn dla oskaronych podczas penienia misji. Gdyby jednak nie dowiadczenia z operacji irackiej, to polskie wojsko mogoby misj w Afganistanie przypaci o wiele wikszymi stratami. Nie chodzi tu tylko o postp techniczny, ale i zmian mentalnoci onierzy, ktrzy zaczli domaga si lepszego sprztu i da zmian poprawiajcych funkcjonowanie armii, a bezporednio ich bezpieczestwo. Znakomicie pokazuje to take prba, jak si wydaje, specjalizacji WP. Okazao si, e tworzenie wojsk specjalnych nie jest rzecz atw w ramach istniejcych struktur, procedur i praktyki zarwno politycznej, jak i wojskowej. Ju sama lokalizacja Dowdztwa Wojsk Specjalnych zalena bya przede wszystkim od decyzji politycznej ministra obrony narodowej, a nie kwestii merytorycznych. Std pierwsza siedziba znalaza si w Bydgoszczy, a wic miecie bliskim wczesnemu ministrowi Radosawowi Sikorskiemu, a znacznie oddalonym od jednostek, ktre miay by mu podporzdkowane. Kiedy na czele resortu stan Aleksander Szczygo przenis lokalizacj do Warszawy, nie przygotowujc na to onierzy i niezbdnej infrastruktury. Po wyborach w 2007 r. kolejny minister Bogdan Klich zdecydowa si na kolejn zmian. Tym razem zdecydowano o przeniesieniu Dowdztwa do Krakowa, a wic miasta, z ktrym jest zwizany zarwno sam minister, jak i jego bliski doradca genera Mieczysaw Bieniek. Co wicej wedug doniesie prasowych pogorszy si stan GROM, jak ju podkrelano agowej jednostki specjalnej WP45. Planowane jest zmniejszenie nakadw na jednostki specjalne, a rwnoczenie wystpuj problemy kadrowe ze wzgldu na odejcia dowiadczonych onierzy, ktrych nie da si szybko zastpi nowymi. Dla przykadu przybywajcy do GROM nie s poddawani tak ostrej selekcji jak wczeniej, a pniejsze szkolenia nie s
I. Leszczy ska, GROM wycofany z Afganistanu do szkoy, Dziennik z 24 VII 2008, www.dziennik.pl
45

Prba bilansu zaangaowania Polski w interwencj zbrojn i proces stabilizacji Iraku

93

wystarczajco specjalistyczne. Ponadto pojawiaj si informacje, jakoby za obnieniem walorw jednostki, jak i problemami zwizanymi z wojskami specjalnymi stay wzajemne animozje pomidzy politykami i wojskowymi. Wystarczy wspomnie, e zdecydowanym zwolennikiem rozwoju si specjalnych by byy dowdca GROM, a pniej wiceszef Biura Bezpieczestwa Narodowego genera Roman Polko, ktry blisko wsppracowa z ministrem Aleksandrem Szczygo. Natomiast obecnemu ministrowi doradzaj wspomniany ju genera M. Bieniek oraz byy Szef Sztabu Generalnego WP genera Czesaw Pitas. Byli oni uznawani za przeciwnikw zarwno R. Polko, jak i jego koncepcji. Biorc pod uwag polskie realia i konikt midzy prezydentem a ministrem obrony narodowej dotyczcy nominacji generalskich naley bra pod uwag i tego typu powody nierozwizanych cigle problemw wojsk specjalnych. Zaliczy do nich mona: brak skutecznego, zintegrowanego funkcjonowania trjkta siy specjalne dyplomacja suby informacyjne, co jest niezbdne do skutecznego wykorzystywania wojsk specjalnych, brak rozwiza systemowych w zakresie ISTAR (Intelligence, Surveillance, Target Acquisition, Reconnaissance, rozpoznanie, obserwacja, wskazywanie obiektw uderze i rozpoznanie pola walki), brak zdolnoci do przerzutu wojsk, niewystarczajce moliwoci korzystania z dziaa psychologicznych czy cywilnych specjalistw podczas operacji specjalnych, problemy z doktryn dziaa specjalnych i funkcjonowaniem samego Dowdztwa, jak i podlegych mu jednostek. Duo zatem jeszcze pozostaje do zrobienia i mierzenie korzyci dla WP z udziau w operacji irackiej bdzie moliwe dopiero wtedy, kiedy okae si czy wycignite wnioski zostay faktycznie wykorzystane. Mimo to zaangaowanie WP w interwencj zbrojn i proces stabilizacji Iraku jest dla niego dat przeomow, po ktrej wiadomo koniecznoci dziaa na rzecz niezbdnych zmian znacznie wzrosa (szkoda jednak, e tak duym kosztem, o czym wiadcz relacje onierzy uczestniczcych w PKW). Chocia nadal nie jest ona w peni wykorzystana mona stwierdzi, e to wojsko najbardziej skorzystao na poparciu przez Polsk stanowiska i dziaa USA. Nie naley jednak tego przecenia, bowiem armia miaa by i jest tylko narzdziem osigania celw politycznych, a zatem poprawa funkcjonowania samego narzdzia nie uzasadnia w sposb wystarczajcy polskiej obecnoci w Iraku. Zdobyte dowiadczenia, niezalenie od ich wykorzystania, kosztoway Polsk nie tylko w kategoriach ekonomicznych, ale przede wszystkim w wymiarze ludzkim. Wedle danych MON w Iraku polego 22 onierzy, natomiast cznie w Iraku zgino 28 Polakw (doda naley 2 byych onierzy GROM pracujcych dla jednej z amerykaskich rm, 1 byego onierza z 1 PSK w Lublicu pracujcego dla rmy brytyjskiej, 1 funkcjonariusz BOR i 2 dziennikarzy telewizji polskiej). Rannych zostao 116 polskich onierzy, wielu z powracajcych cierpi na zesp stresu bojowego. W tym ostatnim wypadku dobrze wida, jak misja iracka zmienia polsk armi. W 2005 r. MON zdecydowao o stworzeniu w Warszawie specjalnej kliniki dla onierzy poszkodowanych w ten sposb na misjach.

94

Artur Niedwiecki PODSUMOWANIE

Mona przyj, e Polska nie odniosa znacznych korzyci z udziau w interwencji zbrojnej i procesie stabilizacji Iraku. Dokonujc jednak bilansu zyskw i strat, przedstawionych powyej (na wybranych przykadach), naley pamita o perspektywie czasowej, ktrej uwzgldnienie pozwoli dopiero na sformuowanie moliwie najbardziej obiektywnej oceny. Jeeli rzdzcy, a szerzej klasa polityczna i wojskowi wycign wnioski z zaistniaych wydarze i bd miay one odzwierciedlenie w realnych dziaaniach, to mona bdzie stwierdzi, e warto byo podj decyzje pozwalajce Polsce na odegranie roli aktywnego uczestnika koniktu wok Iraku. Poniesione w nastpstwie nakady i wszelkie koszty byyby bowiem warte zmian w polityce zagranicznej (w tym dotyczcych promocji gospodarki polskiej) i bezpieczestwa oraz poprawie stanu Wojska Polskiego i jego gotowoci do obrony terytorium pastwa, sojusznikw oraz walki z wspczesnymi zagroeniami bezpieczestwa. Trudno powiedzie, czy obecne decyzje nastrajaj optymistycznie, bowiem np. w relacjach z USA ogoszony sukces w sprawie tarczy antyrakietowej nie jest tutaj przekonujcym dowodem (co potwierdzia decyzja USA o rezygnacji z projektu). To samo dotyczy sygnalizowanych problemw wojska, chocia dziki ju podjtym dziaaniom polski kontyngent w Afganistanie zosta wyposaony lepiej ni ten w Iraku. Zatem kwestia bilansu misji pozostaje spraw otwart i zaley nie tylko od przedstawianych danych i faktw, perspektywy czasowej, ale i osobistego stosunku do problematyki zaangaowania Polski w operacje wojskowe poza granicami kraju i relacji ze Stanami Zjednoczonymi Ameryki oraz z Uni Europejsk.

ARTUR NIEDWIECKI d

POLITYKA POLSKI WOBEC UNII EUROPEJSKIEJ PO WYBORACH W 2007 ROKU PRBA OCENY
Po pierwsze: Polska silna moc solidarnej Unii Europejskiej1.

Pi lat czonkostwa Polski w Unii Europejskiej skadnia do debaty na temat kondycji polskiej polityki integracyjnej. Warto zauway, i okres po akcesji do tego
Informacja Ministra Spraw Zagranicznych Radosawa Sikorskiego dotyczca zada polskiej polityki zagranicznej w 2008 r. (http://www.msz.gov.pl/Informacja,Ministra,Spraw,Zagranicznych,na,temat, polityki,zagranicznej,RP,w,2008,roku,17317.html dostp 15.07.2009).
1