146

Janusz J. Wc

Pomimo i Polska i Niemcy maj i bd miay wsplne interesy (np. pakiet klimatyczny, wymiana gospodarcza, polityka rolna UE) oraz rozbiene (np. polityka energetyczna UE, polityka wschodnia UE, polityka historyczna), to postpowa bdzie nowa normalizacja. Opiera si bdzie ona na pragmatycznej wsppracy bazujcej na wsplnych projektach politycznych w ramach UE. Warunkiem partnerstwa wsppracy bdzie odstpienie od polskiego klientelizmu i niemieckiego paternalizmu (Polska partnerem juniorem, klientem, potakiwaczem lub cichym negocjatorem w kuluarach). Intensykacji wsppracy sprzyja bdzie zniesienie w 2011 r. przez Niemcy i Austri (jako ostatnie kraje w UE), braku penego dostpu do ich rynku pracy oraz wprowadzenie przez Polsk po 2013 r. euro. Tym samym Polska stanie si w peni rwnoprawnym czonkiem UE. Polsk i Niemcy nie dziel i nie bd dzieli w przyszoci fundamentalne rnice. Wrcz odwrotnie, bazujc na demokratycznych wartociach oraz przyjaznych sojuszach, przy zachowaniu obiektywnej asymetrii, ktra wystpowa bdzie nadal (potencja gospodarczy, terytorialny, ludnociowy, itp.), nastpowa bdzie intensykacja wzajemnych relacji opartych na zasadach partnerstwa.

JANUSZ J. WC Krakw

RELACJE POLSKO-NIEMIECKIE W UNII EUROPEJSKIEJ MIDZY WSPPRAC A KONFLIKTEM INTERESW Niniejszy artyku jest analiz porwnawcz polityki europejskiej Polski i Niemiec. W pierwszej czci przedstawiono priorytety rzdw obu pastw w polityce europejskiej. Natomiast w czci drugiej zaprezentowano najwaniejsze aspekty polsko-niemieckiej wsppracy i koniktu interesw w Unii Europejskiej na przykadzie reformy ustrojowej Unii Europejskiej, projektu partnerstwa wschodniego i bezpieczestwa energetycznego Unii.

I. PRIORYTETY POLITYKI EUROPEJSKIEJ NIEMIEC I POLSKI

1. Priorytety polityki europejskiej RFN W odrnieniu od innych pastw czonkowskich, jak Wielka Brytania czy Francja, Republika Federalna Niemiec a do 2005 r. traktowaa spraw pogbiania i podmiotowego rozszerzania integracji europejskiej jako dwie strony tego samego me-

Relacje polsko-niemieckie w Unii Europejskiej

147

dalu. O ile na przykad Wielka Brytania postrzegaa rozszerzanie Unii Europejskiej jako sposb na opnianie procesu integracji, o tyle RFN wskazywaa na zgodno obu wspomnianych celw integracyjnych. Dlatego te Republika Federalna Niemiec bya inicjatorem lub jednym z inicjatorw ustanowienia Unii Europejskiej (1993 r.), Unii Gospodarczej i Walutowej (1999 r.), uchwalenia Paktu Stabilizacji i Wzrostu (1997 r.), a take reformy ustrojowej Unii Europejskiej, rozpocztej podczas konferencji midzyrzdowej w latach 1996-1997, a kontynuowanej w czasie nastpnych konferencji midzyrzdowych, obradujcych w latach 2000, 2003-2004 oraz 2007. Z drugiej strony RFN popieraa denia Unii Europejskiej i Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu do ustanowienia Europejskiego Obszaru Gospodarczego (1994 r.), starania Austrii, Szwecji, Finlandii i Norwegii o przyjcie do Unii Europejskiej (1995 r.)1, a take wysiki akcesyjne 10 pastw Europy rodkowo-Wschodniej oraz Malty i Cypru, zakoczone najwikszym w historii rozszerzeniem Unii Europejskiej (2004 r. i 2007 r.). Niemcy ze wzgldu na swj potencja ekonomiczny i demograczny, a take wynikajce std znaczenie polityczne o wiele bardziej ni pozostae pastwa czonkowskie Unii Europejskiej potray godzi swj interes narodowy z koniecznoci rezygnacji z niektrych atrybutw suwerennoci. Korzyci wynikajce z ich uczestnictwa i dziaalnoci w instytucjach o charakterze ponadnarodowym byy bowiem niekiedy wiksze ni korzyci wypywajce z tradycyjnych dziaa dyplomatycznych. Samoograniczanie suwerennoci w procesie integracji prowadzio bowiem do wymiernych korzyci w skali wewntrzregionalnej, a nawet globalnej2. Po zjednoczeniu Niemiec nastpiy jednak cztery bardzo istotne zmiany w polityce europejskiej tamtejszego rzdu. Po pierwsze, w latach 1991-1992 nastpia zmiana koncepcji politycznej, polegajca na ocjalnym zaniechaniu przez rzd niemiecki de do zjednoczenia Europy w formie klasycznie rozumianej federacji. Odtd ostatecznym celem procesu integracji europejskiej miaa by bliej nieokrelona federacja pastw narodowych. Znalazo to wyraz w odrzuceniu we wrzeniu 1991 r., podczas obrad konferencji midzyrzdowej w latach 1990-1991, holenderskiego projektu ustanowienia Unii Europejskiej jako jednolitej struktury ponadnarodowej, bez podziau na trzy lary, a take zakadajcego czciowe uwsplnotowienie polityki zagranicznej i bezpieczestwa oraz polityk nalecych do wymiaru sprawiedliwoci i spraw wewntrznych. W ten sposb delegacja RFN zrezygnowaa z forsowanego jeszcze w latach 1989-1990 iunctim zakadajcego rwnoczesne ustanowienie Unii
Norwegia podpisaa wprawdzie traktat akcesyjny, ale jej spoeczestwo w referendum przeprowadzonym 28 listopada 1994 r., przy frekwencji wynoszcej 88,6%, odrzucio go wikszoci 52,2% gosw, por. G. Brandstetter, Chronologisches Lexikon der europischen Integration 1945-1995, Wien 1996, s. 218. 2 Szerzej na ten temat por. J. J. W c, Stanowisko Niemiec wobec kryzysu konstytucyjnego w Unii Europejskiej, Krakowskie Studia Midzynarodowe 2006, nr 4, s. 213.
1

148

Janusz J. Wc

Gospodarczej i Walutowej oraz Unii Politycznej jako pierwowzoru pniejszego europejskiego pastwa federalnego3. Po drugie, po podpisaniu, ratykacji i wejciu w ycie traktatu z Maastricht polityka europejska Niemiec stawaa si coraz bardziej pragmatyczna, ale zarazem bya ona take zorientowana o wiele bardziej ni dotd na obron interesw narodowych. Uwidocznio si to m.in. w ewolucji programowej obu wsprzdzcych wwczas na szczeblu federacji partii chadeckich. Podczas gdy jeszcze w Manifecie Drezdeskim CDU z 1991 r. celem polityki europejskiej RFN pozostaway Stany Zjednoczone Europy w postaci europejskiego pastwa federalnego, to w programie zasadniczym z 1994 r. CDU opowiadaa si ju za siln Europ, gwarantujc przyszo narodw, ale w pastwach narodowych, ktre miayby podlega zmianom w procesie integracji europejskiej, lecz nigdy nie mogyby zosta rozwizane. O ile jeszcze w styczniu 1991 r. kanclerz Helmut Kohl opowiada si za utworzeniem Stanw Zjednoczonych Europy jako docelowego modelu integracji europejskiej, o tyle ju po podpisaniu traktatu z Maastricht przekonywa, e projekt ten jest bdny, poniewa kady od razu myli o Stanach Zjednoczonych Ameryki, ktrych obywatele utosamiaj si z narodem. Skoro jednak Europejczycy Zjednoczonej Europy winni pozosta Niemcami, Brytyjczykami, Wochami lub Francuzami, Unia Europejska nie powinna si nigdy sta zcentralizowanym pastwem ponadnarodowym4. Pogldy Kohla podziela w duej mierze wczesny wiceprzewodniczcy CSU i premier rzdu krajowego Bawarii Edmund Stoiber, ktry po wejciu w ycie traktatu z Maastricht sprzeciwia si idei ustanowienia europejskiego pastwa federalnego jako docelowego modelu integracji europejskiej, wskazujc na orzeczenie Federalnego Trybunau Konstytucyjnego z 12 padziernika 1993 r., nakadajce jego zdaniem na pastwa czonkowskie ograniczenia w zakresie przekazywania przez nie suwerennych uprawnie na rzecz Unii Europejskiej. Podczas obrad konferencji midzyrzdowej w latach 1996-1997 delegacja niemiecka sprzeciwiaa si penemu uwsplnotowieniu polityki azylowej i imigracyjnej Unii Europejskiej, a nawet proponowaa ograniczenie monopolu Komisji Europejskiej w zakresie prawa do inicjatywy prawodawczej oraz wzmocnienie pozycji Rady Unii Europejskiej, co oznaczaoby przecie zachwianie rwnowagi instytucjonalObok Holandii, Komisji Europejskiej i Parlamentu Europejskiego projekt ten popieray: Belgia, Wochy, Irlandia, Hiszpania i Grecja. Pocztkowo za podobn struktur ustrojow Unii Europejskiej opowiadaa si take delegacja RFN, ale pod naciskiem Francji zmienia zdanie, por. U. F r e n k l e r, Die Maastricht-Politik der Bundesrepublik Deutschland: Machtpolitik oder Zivilmacht. Konferenzpapier zum Workshop Zivilmacht Bundesrepublik Erste Befunde der europischen Forschung, Trier 1998, s. 6-7, 9; J.J. W c, Spr o ksztat instytucjonalny Wsplnot Europejskich i Unii Europejskiej 1950-2005. Midzy ide ponadnarodowoci a wspprac midzyrzdow, Krakw 2006, s. 189-191. 4 H. Kohl, Die eigene Kraft des kulturellen Lebens in zusammenwachsenden Europa, Bulletin des Presse- und Informationasamtes der Bundesregierung 17. Mai 1992, cyt. za E. Cz i o m e r, Polityka zagraniczna Niemiec. Kontynuacja i zmiana po zjednoczeniu ze szczeglnym uwzgldnieniem polityki europejskiej i transatlantyckiej, Warszawa 2005, s. 98.
3

Relacje polsko-niemieckie w Unii Europejskiej

149

nej w trjkcie decyzyjnym Unii Europejskiej, zoonym z Komisji Europejskiej, Rady Unii Europejskiej oraz Parlamentu Europejskiego. Uzasadniajc stanowisko Niemiec wobec polityki azylowej i imigracyjnej, ale take polityki przemysowej i rzemiosa, kanclerz Kohl w deklaracji rzdowej podsumowujcej wyniki obrad konferencji midzyrzdowej odwoywa si do potrzeby obrony dobrze rozumianych niemieckich interesw narodowych5. Po trzecie, najpniej od objcia wadzy w Niemczech przez koalicj SPD/Sojusz90/Zieloni jesieni 1998 r. w polityce europejskiej coraz mocniej akcentowany by paradygmat geopolityczny, majcy sta na stray interesu narodowego Niemiec. W porozumieniu koalicyjnym nowych partii rzdzcych podpisanym 20 padziernika 1998 r. oraz w deklaracji rzdowej kanclerza Gerharda Schrdera przedoonej w Bundestagu 10 listopada tego roku zapowiedziano wprowadzenie kilku istotnych modykacji w polityce europejskiej, spord ktrych warto w tym miejscu zwrci uwag w szczeglnoci na zapowied reformy wsplnej polityki rolnej, majcej polega na jej wspnansowaniu przez pastwa czonkowskie Unii Europejskiej, obnienie dotychczasowego wkadu Niemiec do budetu oglnego Unii, wzmocnienie wsplnej polityki zagranicznej i bezpieczestwa, koordynacj polityki zatrudnienia w celu zwalczania bezrobocia, a take umocnienie polityki ochrony rodowiska naturalnego w Unii. Jednoczenie nowy rzd federalny podtrzyma stanowisko poprzednich gabinetw rzdowych o koniecznoci traktowania jako dwch stron tego samego medalu procesu pogbiania i rozszerzania Unii Europejskiej oraz o potrzebie przeksztacenia Unii Europejskiej w Uni Polityczn, rozumian jako wsplnota zdecentralizowanych pastw narodowych6. Po czwarte, w latach 2004-2005 po najwikszym w historii rozszerzeniu Unii Europejskiej, a nastpnie niepowodzeniu referendw konstytucyjnych we Francji i w Holandii, dotychczasowa strategia europejskiej polityki Niemiec, traktujca pogbianie i rozszerzanie Unii jako dwie strony tego samego medalu, zostaa zastpiona przez strategi zmierzajc do wewntrznej i zewntrznej konsolidacji Unii. O kocu integracyjnych moliwoci Unii Europejskiej mwia ju w czerwcu 2005 r. Angela Merkel, wczesna przewodniczca frakcji parlamentarnej CDU/CSU i zarazem kandydatka partii chadeckich na kanclerza RFN w najbliszych wyborach parlamentarnych. Jej zdaniem, Unia Europejska, realizujc dotychczasow strategi rozszerzeniow, dotara do granic swoich moliwoci. Dlatego Merkel wezwaa wwczas rzdy pastw czonkowskich Unii do dotrzymania obietnic akcesyjnych wobec Bugarii, Rumunii i Chorwacji, a nastpnie do opracowania alternatywnej strategii politycznej. Opowiedziaa si ona take za zmianami w proponowanym
A. S t a t z , K.-P. Weiner, Fortschritt durch Flexibilisierung? Stand und Aussichten von Maastricht II, Bltter fr deutsche und internationale Politik 1996, nr 12, s.1485; U. F r e n k l e i n , op. cit., s. 14-16. 6 Szerzej na ten temat por. J.J. W c, Cigo i zmiana w polityce zagranicznej i bezpieczestwa pod rzdami nowej koalicji SPD/Sojusz90/Zieloni. Analiza porozumienia koalicyjnego i deklaracji rzdowej, Rocznik Polsko-Niemiecki 1999, nr 8, s. 187-193.
5

150

Janusz J. Wc

przez traktat ustanawiajcy Konstytucj dla Europy z 29 padziernika 2004 r. podziale kompetencji pomidzy Uni Europejsk a pastwami czonkowskimi przez ustanowienie mechanizmu umoliwiajcego przekazywanie z powrotem kompetencji krajom czonkowskim7. W umowie koalicyjnej z 11 listopada 2005 r. partie nowej koalicji rzdowej CDU/CSU/SPD wypowiedziay si wprawdzie za pogbianiem procesu integracji europejskiej rozumianego jako waciwe poczenie jednoci i rnorodnoci. Jednak z drugiej strony zapowiedziay one take, wskazujc m.in. na kryzys konstytucyjny w Unii Europejskiej, wywoany negatywnymi wynikami referendw we Francji i w Holandii, podjcie niezbdnych dziaa zmierzajcych do opracowania nowej strategii rozszerzeniowej, wytyczajcej granice rozszerzenia Unii. Taka rozwana strategia rozszerzeniowa, nieprzekraczajca zdolnoci akcesyjnych Unii Europejskiej, uznana zostaa za wany wkad na rzecz zapewnienia pokoju i stabilizacji na kontynencie europejskim. W dokumencie tym podtrzymana zostaa jednak take perspektywa przyjcia do Unii Europejskiej Chorwacji i innych pastw Bakanw Zachodnich, natomiast akcesj Turcji uzaleniono od moliwoci samej Unii i zdolnoci dostosowawczych Turcji. Jeeli jeden z tych warunkw nie zostaby speniony, alternatyw dla Turcji byoby moliwie cise jej powizanie ze strukturami europejskimi w formie uprzywilejowanego partnerstwa. W lad za tym na znaczeniu zyskiwaa take rozbudowa przedstawionej poniej europejskiej polityki ssiedztwa jako alternatywy dla penoprawnego czonkostwa w Unii Europejskiej. Ponadto obie partie koalicyjne, odnoszc si do reformy ustrojowej Unii Europejskiej okrelonej w traktacie konstytucyjnym, nie tylko zapowiedziay nadanie procesowi jego ratykacji nowych impulsw politycznych w pierwszym proczu 2007 r., podczas niemieckiej prezydencji, ale wezway take inne kraje czonkowskie do podjcia w przyszoci dalszych zmian ustrojowych, gwarantujcych niepodwaanie (Aushhlung) przez Uni Europejsk kompetencji pastw czonkowskich, a take co w przypadku Niemiec byo niezwykle radykalnym postulatem do wzmocnienia infrastruktury midzyrzdowej w Unii Europejskiej przez zachcanie Rady Europejskiej do tego, aby w pojedynczych przypadkach czynia uytek ze swojego prawa do nakaniania (aufzufordern) Komisji Europejskiej do wycofywania przez ni jej projektw aktw prawnych, a nawet w razie potrzeby istniejcych przepisw prawodawczych8. W deklaracji rzdowej przedoonej 30 listopada 2005 r. w Bundestagu kanclerz Angela Merkel, nawizujc do nowej strategii rzdu niemieckiego w polityce europejskiej, pytaa ponownie o granice rozszerzania i pogbiania procesu integracji realizowanego w ramach Unii Europejskiej9. 11 maja 2006 r. w owiadczeniu rzdowym, powiconym wycznie polityce
Koniec integracyjnych moliwoci UE, PAP z 23 VI 2005. Gemeinsam fr Deutschland. Mit Mut und Menschlichkeit, Koalitionsvertrag von CDU, CSU und SPD, http:// www.bundesregierung.de/nsc_true/Content/DE/__Anlagen/koalitionsvertrag, s. 147-151. 9 Verhandlungen des Deutschen Bundestages. Stenographischer Bericht. 16. Wahlperiode, 4. Sitzung am 30. November 2005, s. 88-89.
7 8

Relacje polsko-niemieckie w Unii Europejskiej

151

europejskiej, Merkel domagaa si wrcz wytyczenia granic rozszerzenia Unii Europejskiej, stwierdzajc, e Unia nie jest w stanie przyj wszystkich pastw europejskich, ktre chciayby do niej przystpi. Wspomniaa rwnie po raz pierwszy bardzo wyranie o potrzebie wewntrznej i zewntrznej konsolidacji (Verfasstheit) Unii Europejskiej, wyraajc jednoczenie wtpliwo co do moliwoci pogodzenia tego zadania z procesem dalszego rozszerzania Unii10. W tym kontekcie rozszerzanie i pogbianie integracji w ramach Unii Europejskiej nabieray zatem zupenie nowego wymiaru. Wewntrzna i zewntrzna konsolidacja Unii Europejskiej miaa stanowi niezbdn przesank jej zdolnoci do dziaania. Z tego punktu widzenia niezwykle wane byo take dla rzdu niemieckiego doprowadzenie do koca reformy ustrojowej Unii Europejskiej, okrelonej w traktacie konstytucyjnym. Zadanie wewntrznej i zewntrznej konsolidacji rozumianej jako umocnienie Unii Europejskiej od wewntrz i na zewntrz uzyskao zatem absolutny priorytet przed procesem rozszerzania Unii Europejskiej. Byo to rwnoznaczne z odejciem od podwjnej strategii pogbiania i rozszerzania, realizowanej przez dotychczasowego rzdy niemieckie. Naley jednak podkreli, e w miar zbliania si terminu wyborw do Parlamentu Europejskiego w czerwcu 2009 r. stanowiska obu partii koalicyjnych w sprawie nowej strategii rozszerzeniowej dla Unii Europejskiej staway si coraz bardziej rozbiene. I tak, CDU w swoim programie wyborczym Silna Europa bezpieczna przyszo, uchwalonym 16 marca 2009 r. w Berlinie, opowiedziaa si ponownie za koniecznoci wprowadzenia w Unii Europejskiej fazy konsolidacji, w czasie ktrej umocnienie tosamoci i instytucji Unii Europejskiej winny mie pierwszestwo przed jej dalszym rozszerzaniem. W lad za tym penoprawne czonkostwo w Unii Europejskiej nie powinno stanowi jedynej odpowiedzi na oczekiwania dotyczce perspektywy europejskiej, chocia w dokumencie tym stwierdzano jednoczenie, e taka perspektywa byaby niewtpliwie wana dla procesu reform w pastwach Europy Wschodniej i Bakanw Zachodnich. Mimo to zdaniem CDU naleaoby przyj do Unii Europejskiej jedynie Chorwacj jako najbardziej zaawansowane pastwo kandydujce, natomiast waciwym rozwizaniem dla Turcji, z ktr rwnie rozpoczto przecie negocjacje akcesyjne, byby program uprzywilejowanego partnerstwa. Pozostae pastwa ocienne Unii Europejskiej, ubiegajce si lub majce zamiar ubiega si o przyjcie do Unii Europejskiej, winny by z kolei objte europejsk polityk ssiedztwa, w ramach ktrej
10 Verhandlungen, 35. Sitzung am 11. Mai 2006, op. cit., s. 2892-2893. Zaoenia nowej strategii rozszerzeniowej Unii Europejskiej zostay rozwinite w przemwieniu kanclerz Merkel wygoszonym 22 wrzenia 2006 r. w Fundacji Bertelsmanna, por. Rede von Bundeskanzlerin Dr. Angela Merkel zur Erffnung des Internationalen Bertelsmann Forum Die Zukunft der Europischen Union am 22. September 2006 in Berlin, Bulletin des Presse- und Informationsamtes der Bundesregierung 24. September 2006. Analiz tego ostatniego przemwienia por. P. Bu r a s, Europa uda si wsplnie. Zmiany w niemieckiej polityce europejskiej a rola Niemiec w Unii Europejskiej, Polski Przegld Dyplomatyczny 2007, nr 1, s. 40.

152

Janusz J. Wc

naleaoby wspiera i realizowa m.in. projekt Unii dla Morza rdziemnego oraz projekt partnerstwa wschodniego11. W odrnieniu od chadekw, SPD w swoim Manifecie Europejskim Na rzecz silnej i spoecznej Europy, uchwalonym 10 lutego 2009 r. w Berlinie, popara starania Turcji o przyjcie do Unii Europejskiej pod warunkiem wypenienia przez ni niezbdnych kryteriw czonkostwa, a take opowiedziaa si za ustanowieniem jasnej perspektywy akcesyjnej dla pastw Bakanw Zachodnich12.

2. Priorytety polityki europejskiej Polski Ze wzgldu na pozycj polityczn i ekonomiczn w Unii Europejskiej, ale przede wszystkim z powodu niewielkiego dowiadczenia w dziedzinie integracji europejskiej oraz traumatycznych dowiadcze historycznych w cigu ostatnich ponad dwustu lat rzdowi polskiemu o wiele trudniej ni rzdowi RFN przychodzio godzi interes narodowy z koniecznoci rezygnacji z niektrych atrybutw suwerennoci pastwowej. Dlatego te Polska naleaa do tej grupy pastw czonkowskich Unii Europejskiej, ktre sprzeciwiay si zbyt daleko sigajcemu procesowi pogbiania integracji i wzmacnianiu infrastruktury ponadnarodowej (zwaszcza w dziedzinie wsplnej polityki zagranicznej i bezpieczestwa) oraz opowiaday si za umocnieniem wsppracy i infrastruktury midzyrzdowej. Po przystpieniu do Unii Europejskiej 1 maja 2004 r. jednym z podstawowych priorytetw w polityce europejskiej rzdu koalicyjnego premiera Marka Belki (SLD/ UP) byo aktywne wczanie Polski do procesu budowania skutecznych, z punktu widzenia polskich interesw, sojuszy koalicyjnych w ramach Unii. Miao to sprzyja pozyskiwaniu poszczeglnych pastw czonkowskich Unii Europejskiej dla polskiego stanowiska. Priorytet ten opiera si na zaoeniu o koniecznoci pogodzenia pol11 Starkes Europa Sichere Zukunft. Programm der Christlich-Demokratischen Union Deutschlands zur Europawahl 2009, Berlin 16. Mrz 2009, http://www.cdu.de/doc/pdfc/090316-europawahlprogramm-2009.pdf, s. 12-13. Z ostr krytyk strategii rozszerzeniowej CDU, popieranej przez kanclerz Angel Merkel, wystpili 28 marca 2009 r. podczas spotkania ministrw spraw zagranicznych Unii Europejskiej w czeskiej miejscowoci Hlubka Karel Schwarzenberg (Czechy), Jean Asselborn (Luksemburg), David Miliband (Wielka Brytania), Carl Bildt (Szwecja) i Alexander Stubb (Finlandia). Opowiedzieli si oni za przyjciem do Unii Europejskiej pastw byej Jugosawii i Turcji. Natomiast Frank-Walter Steinmeier, minister spraw zagranicznych RFN i rwnoczenie kandydat SPD na kanclerza w wyborach do Bundestagu w 2009 r., zarzuci CDU, e prowadzi ona w sprawie rozszerzenia Unii Europejskiej sprzeczn wewntrznie polityk, poniewa domaga si przyjcia do Unii jedynie Chorwacji, ale z drugiej strony opowiada si za ustanowieniem jasnej perspektywy europejskiej dla pastw Bakanw Zachodnich, por. Krytyka kursu kanclerz Niemiec w kwestii poszerzenia UE, Deutsche Welle, 30 marca 2009 r., http://www.dw-world.de/dw/ article/0,,4137019,00.html. 12 Fr Europa: stark und sozial. Europamanifest der Sozialdemokratischen Partei Deutschlands fr die Wahlen zum Europischen Parlament 2009. Kurzfassung, hrsg. vom SPD-Parteivorstand, Berlin 2009, s. 4.

Relacje polsko-niemieckie w Unii Europejskiej

153

skiego interesu narodowego z interesami pozostaych pastw czonkowskich w imi interesu wsplnotowego (dobra oglnego). Drugim istotnym priorytetem byo denie do przezwycienia rozdwikw w stosunkach z Niemcami i Francj, do jakich doszo w trakcie debaty nad projektem traktatu konstytucyjnego w czasie obrad konferencji midzyrzdowej w latach 2003-2004. Wsplnym obowizkiem Polski i Niemiec winno by take przeciwdziaanie obcianiu stosunkw bilateralnych oraz wizerunku obu pastw na arenie midzynarodowej, problemami wynikajcymi z przeszoci. Utrzymanie wysokiej dynamiki kontaktw politycznych z Niemcami i Francj miao suy wykorzystaniu ich do wspdziaania w polityce wschodniej oraz we wsplnej polityce zagranicznej i bezpieczestwa Unii Europejskiej. Celem tych de byo opracowanie nowej koncepcji polityki wschodniej Unii Europejskiej, rozwj stosunkw transatlantyckich oraz rozbudowa polityki bezpieczestwa i obrony w sposb spjny z rol NATO w Europie13. Za aktywnym udziaem Polski w konstruowaniu i zawieraniu skutecznych koalicji w ramach Unii Europejskiej opowiada si take utworzony jesieni 2005 r. rzd mniejszociowy premiera Kazimierza Marcinkiewicza (PiS). Jego przedstawiciele postulowali rwnie utrzymanie dotychczasowej strategii rozszerzeniowej Unii Europejskiej, wspierajc w szczeglnoci denia Ukrainy do akcesji i integracji z Uni14. Wszelako w odrnieniu od poprzednich gabinetw rzdowych, w polityce europejskiej zarwno mniejszociowego, jak i koalicyjnego rzdu premiera Marcinkiewicza (PiS/Samoobrona/ LPR), w szczeglnoci jednak rzdu premiera Jarosawa Kaczyskiego (PiS/Samoobrona/ LPR) coraz mocniej akcentowany by paradygmat geopolityczny, majcy sta na stray interesu narodowego Polski. Dla rzdu premiera Marcinkiewicza wymogiem polskiej racji stanu miaa by realizacja interesu narodowego w obrbie caego obszaru euroatlantyckiego, czyli Unii Europejskiej i NATO. O ile integracja w ramach Unii Europejskiej winna by gwarantem rozwoju gospodarczego i dobrobytu Polski, o tyle sojusz z USA w ramach NATO mia gwarantowa jej zewntrzne bezpieczestwo. Dlatego rzd Marcinkiewicza cho okazao si to jedynie pobonym yczeniem zabiega o eliminowanie rozdwikw i nieporozumie pomidzy USA a Francj i Niemcami w polityce bezpie13 Por. Informacja ministra spraw zagranicznych Wodzimierza Cimoszewicza o zadaniach polskiej polityki zagranicznej w 2004 r. Sprawozdanie stenograczne z 67 posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 21 stycznia 2004 r., Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, Kadencja IV, s. 2-6. Obszern analiz nowej koncepcji polskiego rzdu w polityce europejskiej por. J.J. W c , Stanowisko Polski wobec reformy Unii Europejskiej w latach 2003-2004. Nowa koncepcja polskiej polityki europejskiej, w: Midzynarodowe implikacje procesu integracji europejskiej dla Polski i Niemiec, pod red. E. Cziomera i M. Czajkowskiego, Krakw 2004, s. 47-60. 14 Expos prezesa Rady Ministrw RP Kazimierza Marcinkiewicza: Sprawozdanie stenograczne z 2 posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 10 listopada 2005 r., Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, Kadencja V, s. 7; Informacja ministra spraw zagranicznych Stefana Mellera o zadaniach polskiej polityki zagranicznej w 2006 r. Sprawozdanie stenograczne z 10 posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 15 lutego 2006 r., Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, Kadencja V, s. 7-9.

154

Janusz J. Wc

czestwa15. Z drugiej strony jednak, przedstawiciele tego rzdu przestrzegali take przed nadmiernym eksponowaniem polskiego interesu narodowego w Unii Europejskiej. Staa konfrontacja wasnych interesw narodowych z interesami narodowymi innych pastw mogaby bowiem prowadzi do walki egoizmw narodowych w Unii, czego za wszelk cen naleao przecie unika (Stefan Meller)16. Paradygmat geopolityczny by jeszcze mocniej akcentowany w polityce europejskiej rzdu premiera Kaczyskiego, dla ktrego realizacja interesu narodowego miaa wynika wprost ze specycznej sytuacji historycznej i geopolitycznej Polski. Nawet rozszerzenie Unii Europejskiej o Ukrain byo dla Kaczyskiego nie tylko spraw geopolityki w sensie wzmocnienia bezpieczestwa Polski i Unii przed zagroeniami ze strony Rosji, ale take kwesti niezwykle istotn dla mechanizmu podejmowania decyzji w Unii w znaczeniu osabienia w niej wpyww Niemiec17. Inaczej mwic, co wyrazia zreszt wprost minister spraw zagranicznych Anna Fatyga Unia Europejska miaa stanowi najwaniejsz paszczyzn realizacji interesw politycznych i gospodarczych Polski18. O ile rzd premiera Jarosawa Kaczyskiego z nieskrywanym dystansem podchodzi do reformy ustrojowej Unii Europejskiej, skodykowanej w traktacie konstytucyjnym, o tyle nowy rzd premiera Donalda Tuska (PO/PSL) traktowa t reform, jak i sam traktat lizboski z 13 grudnia 2007 r. jako niezbdny warunek umocnienia i usprawnienia podstaw prawno-instytucjonalnych Unii, a w lad za tym jako przesank wewntrznej konsolidacji Unii, niezbdnej dla prawidowego jej funkcjonowania i wzmocnienia na arenie midzynarodowej. Konsolidacja Unii Europejskiej od wewntrz miaa by zatem gwarancj skutecznoci dziaa zewntrznych Unii, w szczeglnoci w dziedzinie wsplnej polityki zagranicznej i bezpieczestwa oraz europejskiej polityki ssiedztwa. W ramach tej ostatniej nowy polski rzd zaproponowa w maju 2008 r. wraz z rzdem szwedzkim realizacj projektu partnerstwa wschodniego. Zdaniem nowego ministra spraw zagranicznych Radosawa Sikorskiego projekt ten mg stanowi bardzo wane pole wspdziaania Polski i Niemiec w Unii Europejskiej. Gabinet premiera Tuska nie eksponowa w swoich deklaracjach politycznych tak bardzo, jak czyni to dotd rzd Kaczyskiego interesu narodowego i chci
15 Expos prezesa Rady Ministrw RP Kazimierza Marcinkiewicza, Sprawozdanie stenograczne z 2 posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 10 listopada 2005 r., Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, Kadencja V, s. 7. 16 Informacja ministra spraw zagranicznych Stefana Mellera o zadaniach polskiej polityki zagranicznej w 2006 r., Sprawozdanie stenograczne z 10 posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 15 lutego 2006 r., Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, Kadencja V, s. 7-9. 17 Expos prezesa Rady Ministrw RP Jarosawa Kaczyskiego, Sprawozdanie stenograczne z 22 posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 19 lipca 2006 r., Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, Kadencja V, s. 174-176. 18 Informacja ministra spraw zagranicznych Anny Fotygi o zadaniach polskiej polityki zagranicznej w 2007 r., Sprawozdanie stenograczne z 41 posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 11 maja 2007 r., Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, Kadencja V, s. 359-360.

Relacje polsko-niemieckie w Unii Europejskiej

155

utrzymania politycznej pozycji jednego z szeciu najbardziej wpywowych pastw czonkowskich Unii Europejskiej. Powrci on raczej do obowizujcego w latach 2004-2005 pojcia interesu narodowego, ktrym mia by rozwj ekonomiczny i technologiczny, a take dokonanie przez Polsk w dajcej si przewidzie perspektywie skoku cywilizacyjnego, m.in. dziki zyskom pyncym z procesu integracji europejskiej. 7 maja 2008 r. w informacji na temat polityki zagranicznej przedoonej w Sejmie Sikorski stwierdza, e interesu narodowego czy te racji stanu nie mona pojmowa arbitralnie. Jednym z najwaniejszych atrybutw interesu narodowego wspczesnej Polski powinno by poczucie kontroli nad swoim losem oraz dokonanie skoku cywilizacyjnego dziki procesowi integracji europejskiej. W tym sensie proces integracji europejskiej nie jest sprzeczny z polskim interesem narodowym, lecz wrcz przeciwnie, pokojowa integracja Europy ley w naszym bezporednim interesie. W lad za tym minister apelowa zarwno do opozycyjnej partii politycznej PiS, aby nie straszya ona obywateli grob powstania europejskiego superpastwa, skrywajcego wyimaginowane poddastwo wobec wikszych i silniejszych, jak te do rzdw zachodnich partnerw Polski w Unii Europejskiej, aby zaczli oni wreszcie traktowa polsk walk o wolno w drugiej poowie XX w. jako takie samo dowiadczenie europejskie, jak ich dobrobyt tamtych lat, a take, aby egoizmy narodowe ustpiy miejsca prymatowi zasady pomocniczoci i dobra wsplnego19. Solidarna Unia Europejska, podporzdkowana zasadzie pomocniczoci i wsplnemu dobru miaa zatem stanowi najlepsz platform realizacji polskich interesw narodowych.

19 Podczas wspomnianego wystpienia w Sejmie Sikorski stwierdzi m.in. Stylistyka dyplomacji zaley w kapitalnym stopniu od wyjciowych przesanek, zwaszcza doktrynalnych. Ideologowie chtnie uciekaj si do poj ostatecznych, zazwyczaj pojmowanych arbitralnie, jak interes narodowy albo racja stanu (). Warto by wic moe zastanowi si nad przekonujca denicj interesu narodowego wspczesnej Polski. Zapewne zgodzimy si, e najwaniejsze jest to, aby nasz nard mia poczucie kontroli nad swoim losem. Ale nie wystarczy by wolnym trzeba jeszcze umie konkurowa. A wic, aby by, trzeba umie si umacnia. A umacnianie si, to dorwnywanie przez Polsk do poziomu rozwoju co najmniej naszego rodowiska unijnego. Czonkostwo Polski w Unii Europejskiej inspiruje nas do dokonania skoku cywilizacyjnego. Taki rozwj cywilizacyjny bezwzgldnie ley w naszym interesie narodowym. Zatem nasz polski interes narodowy nie jest sprzeczny z procesem integracji europejskiej, a wrcz przeciwnie, pokojowa integracja Europy ley w naszym bezporednim interesie. Nie bjmy si tego procesu, nie straszmy wspobywateli grob powstania europejskiego superpastwa, skrywajcego wyimaginowane poddastwo wobec wikszych i silniejszych (). Na podlego nie godzimy si nie tylko my, nie godzi si aden z europejskich narodw (). Europa nie zjednoczy si mentalnie dopki nasi zachodni partnerzy nie zadadz sobie trudu, aby zrozumie, naprawd zrozumie, e nasza walka o wolno w drugiej poowie 20 wieku, to takie samo europejskie dowiadczenie, jak ich dobrobyt tamtych lat (). Wane jest to, e partnerska natura Unii przeorientowuje tak nas, jak i inne pastwa czonkowskie, z egoizmw narodowych na prymat zasady pomocniczoci i wsplnego dobra, por. Informacja ministra spraw zagranicznych Radosawa Sikorskiego na temat polityki zagranicznej RP w 2008 r., Sprawozdanie stenograczne z 15 posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 7 maja 2008 r., Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, Kadencja VI, s. 6-8.

156

Janusz J. Wc II. MIDZY WSPPRAC A KONFLIKTEM INTERESW

1. Reforma ustrojowa Unii Europejskiej Z punktu widzenia RFN niezwykle wan rol w strategii wewntrznej i zewntrznej konsolidacji oraz stabilizacji Unii Europejskiej odgrywaa reforma ustrojowa Unii Europejskiej, skodykowana w traktacie konstytucyjnym z 29 padziernika 2004 r., a nastpnie w traktacie lizboskim z 13 grudnia 2007 r. Zgodnie z dotychczasow lozo integracji europejskiej, obowizujc od 1957 r., reforma ta oznaczaa dalsze pogbienie integracji, ale take wzmocnienie infrastruktury midzyrzdowej w Unii. Przeksztacenie Unii Europejskiej w organizacj midzynarodow oraz zmiany we wsplnej polityce zagranicznej i bezpieczestwa miay prowadzi do wzmocnienia pozycji Unii w systemie midzynarodowym, a w lad za tym do rozszerzenia swobody dziaania i umocnienia roli Niemiec w polityce midzynarodowej. Ustanowienie sztywnego podziau kompetencji midzy Uni Europejsk a pastwami czonkowskimi, rozbudowa podstaw aksjologicznych Unii, wzmocnienie pozycji parlamentw narodowych, zmiany w systemie instytucjonalnym, w dziedzinie rynku wewntrznego, a take w przestrzeni wolnoci, bezpieczestwa i sprawiedliwoci winny natomiast prowadzi do wewntrznej konsolidacji i stabilizacji Unii Europejskiej. Paradoksalnie w strategii wewntrznej konsolidacji i stabilizacji Unii mieciy si take wszystkie te zmiany wprowadzone w traktacie lizboskim, ktre w odrnieniu od traktatu konstytucyjnego, wzmacniay pozycj pastw czonkowskich, w tym m.in. doprecyzowanie zasady podziau kompetencji midzy Uni a pastwami czonkowskimi czy te jeszcze wiksze umocnienie pozycji parlamentw narodowych w Unii. Z kolei ustanowienie tzw. podwjnej wikszoci przy podejmowaniu decyzji wikszoci kwalikowan w Radzie Unii Europejskiej i Radzie Europejskiej oznaczao istotny wzrost politycznego znaczenia Niemiec w systemie decyzyjnym Unii Europejskiej, a w efekcie bardzo powan zmian ukadu si w tej organizacji. Polska postrzegaa reform ustrojow Unii Europejskiej w wielu sprawach podobnie jak Niemcy, tzn. jako wynikajc z rozszerzenia Unii konieczno zwikszenia wewntrznych i zewntrznych zdolnoci do dziaania tej organizacji midzynarodowej. Teza ta odnosia si do wszystkich polskich rzdw, biorcych udzia w reformie ustrojowej Unii Europejskiej, niezalenie od tego, e w okresie rzdw PiS/Samoobrony/LPR o wiele mocniej ni poprzednio artykuowane byy take polskie interesy narodowe w polityce europejskiej. Podczas obrad Konwentu w sprawie przyszoci Europy (2002-2003) oraz konferencji midzyrzdowej (2003-2004) rzdy Polski i Niemiec byy zgodne co do koniecznoci przeprowadzenia reformy ustrojowej Unii Europejskiej w nastpujcych dziedzinach: przeksztacenie Unii Europejskiej w organizacj midzynarodow; wzmocnienie podstaw aksjologicznych Unii; ustanowienie podziau kompetencji pomidzy Uni a pastwami czonkowskimi; uproszczenie procedur legislacyjnych i katalogu rde prawa; przeprowadzenie niektrych zmian w systemie instytucjonalnym (wzmocnienie Parlamentu Europej-

Relacje polsko-niemieckie w Unii Europejskiej

157

skiego, Komisji Europejskiej i Trybunau Sprawiedliwoci), a take umocnienie roli i pozycji parlamentw narodowych w procesie decyzyjnym i legislacyjnym w Unii. Jednoczenie midzy rzdami obu pastw ujawniay si w debacie na temat reformy ustrojowej Unii Europejskiej kwestie sporne, tworzce potencjalne lub realne pola koniktw. Ju podczas prac Konwentu w latach 2002-2003 stanowiska Niemiec i Polski rniy si w takich kwestiach, jak procedura podejmowania decyzji w Radzie Unii Europejskiej i Radzie Europejskiej, prezydencja w Unii Europejskiej, skad Komisji Europejskiej oraz wsplna polityka zagraniczna i bezpieczestwa Unii Europejskiej. Podczas gdy polscy delegaci opowiadali si za utrzymaniem w Radzie Unii Europejskiej dotychczasowej procedury podejmowania decyzji wikszoci kwalikowan i rwnych uprawnie dla obywateli wszystkich pastw czonkowskich w Komisji Europejskiej, to przedstawiciele Niemiec proponowali zniesienie systemu waenia gosw i wprowadzenie tzw. podwjnej wikszoci, a take zmniejszenie liczby komisarzy, a nastpnie zgodzili si na podzia komisarzy na dwie rne kategorie, z prawem gosu i bez prawa do gosowania. Delegaci Niemiec, wspierani przez przedstawicieli Francji, byli podczas obrad Konwentu zwolennikami uwsplnotowienia II laru Unii Europejskiej, postulujc m.in. wyposaenie ministra spraw zagranicznych Unii w bardzo szerokie kompetencje, ustanowienie gosowania wikszoci kwalikowan jako reguy podejmowania decyzji we wsplnej polityce zagranicznej i bezpieczestwa, wprowadzenie penej kontroli Parlamentu Europejskiego nad tym obszarem, przeksztacenie wsplnej polityki bezpieczestwa i obrony w Europejsk Uni Bezpieczestwa i Obrony, wzmacniajc europejski lar NATO, utworzenie Europejskiej Agencji Obrony jako organu ponadnarodowego, objcie tego obszaru zasadami wzmocnionej wsppracy, przejcie zobowiza wynikajcych ze zmodykowanego traktatu brukselskiego z 1954 r., cznie z tamtejsz klauzul sojusznicz, ustanowienie tzw. wsppracy strukturalnej, nie inicjowanej jednak przez Rad Europejsk czy Rad Ministrw20, lecz przez zainteresowane pastwa czonkowskie, a zatem opartej wyranie na powszechnie krytykowanej w Polsce i innych pastwach czonkowskich koncepcji Europy la carte. Natomiast delegaci Polski, podobnie jak przedstawiciele wielu innych pastw czonkowskich i kandydujcych, stanowczo sprzeciwiali si propozycjom uwsplnotowienia II laru Unii Europejskiej, obawiajc si podziau systemu bezpieczestwa Unii Europejskiej na dwa obszary, europejski i transatlantycki. W lad za tym domagali si oni wprowadzenia do projektu traktatu konstytucyjnego przepisw w peni respektujcych zobowizania pastw czonkowskich Unii Europejskiej wynikajce z ich przynalenoci do NATO21.
Rada Ministrw to nowa nazwa Rady Unii Europejskiej przewidywana w traktacie konstytucyjnym z 29 padziernika 2004 r. 21 Szerzej na ten temat por. Europischer Konvent. Beitrag von Herrn Dominique de Villepin und von Herrn Joschka Fischer Gemeinsame deutsch-franzsische Vorschlge fr den Europischen Konvent zum Bereich Europische Sicherheits- und Verteidigungspolitik, 22. November 2002, CONV 422/02, s. 1-4; J.J.W c, Spr o ksztat instytucjonalny, ..., s. 339-343, 348-350.
20

158

Janusz J. Wc

Jedynymi istotnymi inicjatywami, z ktrymi Niemcy i Polska razem wystpiy podczas obrad Konwentu w sprawie przyszoci Europy, byo wsplne memorandum rzdw Francji, Niemiec, Wielkiej Brytanii, Irlandii i Polski, przekazane do Sekretariatu Konwentu 14 czerwca 2002 r., a dotyczce podziau kompetencji midzy Uni Europejsk a pastwami czonkowskimi, a take deklaracja ministrw ds. europejskich Polski, Niemiec i Francji uchwalona 26 maja 2003 r., odnoszca si do wsplnej polityki zagranicznej i bezpieczestwa Unii Europejskiej. Szczeglnie due znaczenie dla przebiegu obrad Konwentu mia ten pierwszy dokument. Autorzy memorandum wezwali wwczas uczestnikw Konwentu do jasnego i precyzyjnego okrelenia w projekcie traktatu konstytucyjnego norm i zasad, wedug ktrych Unia Europejska mogaby nabywa swoje uprawnienia. Zgodnie z oglnymi reguami obowizujcymi w prawie midzynarodowym przekonywali oni, e Unia Europejska nie moe posiada kompetencji innych ni te, ktre zostay lub zostan okrelone przez pastwa czonkowskie w umowach midzynarodowych (zasada powierzenia). Uprawnienia Unii Europejskiej powinny by realizowane zgodnie z zasadami pomocniczoci i proporcjonalnoci. Natomiast kompetencje we wszystkich dziedzinach nieokrelonych w umowach midzynarodowych miayby nalee wycznie do pastw czonkowskich22. Z odmiennymi celami politycznymi delegacje rzdowe obu pastw przystpiy rwnie do obrad konferencji midzyrzdowej w latach 2003-2004. Podczas gdy delegacja niemiecka sprzeciwiaa si rozsznurowywaniu pakietu porozumie ustalonych w projekcie Konwentu i nie przedstawia konferencji midzyrzdowej w zasadzie adnych nowych postulatw, to delegacja polska zgosia a pi nowych propozycji: wprowadzenie invocatio Dei do preambuy traktatu konstytucyjnego, ustanowienie grupowej prezydencji w Unii Europejskiej, odzwierciedlenie w skadzie Komisji Europejskiej penej reprezentacji pastw czonkowskich, zachowanie systemu waenia gosw w Radzie Europejskiej i Radzie Ministrw uzgodnionego w traktacie nicejskim oraz wykluczenie takich rozwiza we wsplnej polityce bezpieczestwa i obronnej, ktre osabiayby rol NATO w Europie23. Fiasko posiedzenia Rady Europejskiej w grudniu 2003 r. w Brukseli byo m.in. nastpstwem tego, e nie udao si osign porozumienia w kilku kluczowych kwestiach, w ktrych Polska i Niemcy reprezentoway odmienne stanowiska. Byy to: tre preambuy, skad Komisji Europejskiej, denicja wikszoci kwalikowanej oraz minimalna liczba mandatw w Parlamencie Europejskim24. Gdy jednak w czerwcu 2004 r. Rada Europejska przyja traktat ustanawiajcy Konstytucj dla Europy, to bya to take w duej mierze zasuga Polski i Niemiec. Rzd niemiecki od pocztku 2004 r. zabiePor. S. Parzymies, Polska wobec projektu traktatu konstytucyjnego Unii Europejskiej, Sprawy Midzynarodowe 2003, nr 2, s. 102. 23 Szerzej na ten temat por. J.J. W c, Reforma instytucjonalna Unii Europejskiej w pracach Konwentu. Stanowisko Polski, w: Stanowisko Unii Europejskiej wobec Polski i jej ssiadw w przededniu poszerzenia, pod red. M. Czajkowskiego i E. Cziomera, Krakw 2003, s. 134. 24 Szerzej na ten temat por. J.J. W c, Spr o ksztat instytucjonalny, ..., s. 381-421.
22

Relacje polsko-niemieckie w Unii Europejskiej

159

ga o bardziej intensywn dyskusj z rzdem polskim (Schrder), za rzd polski wykazywa gotowo do okrelenia kompromisu, godzc si na modykacj ustale zawartych w projekcie traktatu konstytucyjnego opracowanego przez Konwent. Spord piciu zasadniczych postulatw delegacji polskiej dwa zostay przyjte przez konferencj midzyrzdow (grupowa prezydencja, wsplna polityka zagraniczna i bezpieczestwa), a w odniesieniu do trzech nastpnych jej starania zakoczyy si niepowodzeniem (skad Komisji Europejskiej, denicja wikszoci kwalikowanej, invocatio Dei). Rzd polski mg jednak traktowa jako swj duy sukces polityczny te przepisy traktatu konstytucyjnego, ktre dotyczyy zarwno grupowej prezydencji w Unii Europejskiej, a take wsplnej polityki zagranicznej i bezpieczestwa oraz wsplnej polityki bezpieczestwa i obrony w Unii, poniewa by jednym z ich inicjatorw25. Z kolei dla rzdu niemieckiego najwikszym sukcesem dyplomatycznym byo ustanowienie tzw. podwjnej wikszoci w procedurze podejmowania decyzji w Radzie Ministrw i Radzie Europejskiej, poniewa kreowaa ona nowy ukad si w Unii Europejskiej. Przedstawiciele rzdu federalnego nie kryli rwnie zadowolenia ze zmniejszenia liczby komisarzy w kolegium Komisji Europejskiej do 2/3 liczby pastw czonkowskich, poniewa od samego pocztku opowiadali si za jej radykalnym ograniczeniem26. W czerwcu 2007 r. prezydencji niemieckiej, dziki duej determinacji i bardzo precyzyjnej metodologii negocjacji z pastwami czonkowskimi Unii Europejskiej, udao si opracowa kompleksowy projekt mandatu dla przyszej konferencji midzyrzdowej. Projekt ten przewidywa podpisanie nowego traktatu rewizyjnego, zwanego traktatem reformujcym, zmieniajcego obecnie obowizujce traktaty, ale utrzymujcego rwnoczenie ok. 90% przepisw traktatu konstytucyjnego. W lad za tym 14 czerwca 2007 r. prezydencja niemiecka przesaa projekt mandatu rzdom poszczeglnych pastw czonkowskich. Niektre z nich niemal do ostatniej chwili zastanawiay si nad moliwoci wprowadzenia zmian w projekcie mandatu. Do grupy pastw zgaszajcych najwicej zastrzee naleaa Polska27. W tej sytuacji w przededniu obrad konferencji midzyrzdowej w 2007 r. pomidzy rzdami Polski i Niemiec doszo ponownie do sporu o reform ustrojow Unii
25 We wsplnej polityce zagranicznej i bezpieczestwa utrzymano jako zasad gosowanie jednomylne, brak tam byo aktw prawodawczych, uprawnienia Parlamentu Europejskiego byy nieznaczne, za kompetencje Trybunau Sprawiedliwoci bardzo ograniczone. Ponadto obszar ten nalea do odrbnej kategorii podziau kompetencji midzy Uni Europejska a pastwami czonkowskimi. 26 Szerzej na ten temat por. J.J. W c, Spr o ksztat instytucjonalny, ..., s. 360-361, 452-454. 27 Znalazy si w niej take rzdy Wielkiej Brytanii, Holandii, Republiki Czech i Francji, por. Stanowiska pastw czonkowskich z wyjtkiem Polski i Niemiec sprawujcych przewodnictwo w Radzie UE w biecym proczu w sprawie reformy traktatowej, Departament Analiz i Strategii Urzdu Komitetu Integracji Europejskiej, http:// www.ukie.gov.pl, s. 3-4, 8-9, 15-16; L. Je si e , Stan debaty nad reform instytucjonaln w wybranych pastwach Unii Europejskiej, Polski Przegld Dyplomatyczny 2007, nr 4, s. 144-145 (kwestionariusz negocjatorw prezydencji niemieckiej); R. Grz e sz c z a k , Prezydencja Niemiec a reforma ustrojowa Unii Europejskiej, w: Procesy reform w Niemczech i Unii Europejskiej, pod red. R. Grzeszczaka i M. Piotrowskiej, Wrocaw 2009, s. 22-25.

160

Janusz J. Wc

Europejskiej. Take i tym razem koncentrowa si on przede wszystkim na denicji wikszoci kwalikowanej w Radzie Ministrw i Radzie Europejskiej. Rzd polski, ktry najwicej traci na rezygnacji przez Uni Europejsk z nicejskich zasad podejmowania decyzji wikszoci kwalikowan w Radzie Ministrw, zaproponowa zastpienie przewidywanej w projekcie mandatu tzw. podwjnej wikszoci (co najmniej 55% gosw pastw, zawierajce co najmniej 15 z nich i reprezentujcych co najmniej 65% liczby ludnoci Unii) systemem rwnego wpywu, zwanego systemem pierwiastkowym. Argumentowa on, e zgodnie z teori gosowania rwny wpyw obywateli Unii na wynik gosowania w Radzie byby moliwy, gdyby znaczenie danego kraju w gosowaniu byo w przyblieniu proporcjonalne do pierwiastka z liczby jego ludnoci, a nie do samej liczby jego ludnoci. Wszelako propozycjom tym kategorycznie sprzeciwiay si Niemcy, dla ktrych jak wspomniano wyej system tzw. podwjnej wikszoci by niezwykle korzystny. Poniewa podczas decydujcego posiedzenia Rady Europejskiej w dniach 21-22 czerwca 2007 r. delegacja polska pozostaa osamotniona w tym sporze, prezydent Lech Kaczyski zrezygnowa z tego postulatu w zamian za obietnic wzmocnienia tzw. mechanizmu z Joanniny. Podczas obrad konferencji midzyrzdowej w okresie od lipca do padziernika 2007 r. przedstawiciele polskiego rzdu domagali si nie tylko zapisania tzw. mechanizmu z Joanniny w nowym traktacie, ale take postulowali (podobnie jak w przededniu konferencji) wzmocnienie roli parlamentw narodowych w zakresie przestrzegania zasady pomocniczoci, a take bardziej precyzyjne okrelenie zasad podziau kompetencji midzy Uni Europejsk a pastwami czonkowskimi, w szczeglnoci w dziedzinie kompetencji konkurencyjnych oraz we wsplnej polityce zagranicznej i bezpieczestwa. Ostatecznie w traktacie lizboskim, podpisanym 13 grudnia 2007 r., zgodnie z postulatami delegacji polskiej wyduono okres obowizywania nicejskiej denicji wikszoci kwalikowanej w Radzie28 i Radzie Europejskiej de facto a do 2017 r. oraz umocniono tzw. mechanizm z Joanniny, cho nie w traktacie, lecz w deklaracji29. Z drugiej strony jednak przewidziano moliwo zmiany lub uchylenia tego mechanizmu jednomyln decyzj Rady Europejskiej30. Na mocy traktatu lizboskiego doprecyzowano rwnie zasady podziau kompetencji pomidzy Uni Europejsk a pastwami czonkowskimi31, a take rozszerzono prawo sprzeciwu parlamentw narodowych w ramach systemu wczesnego
Rada to nowa nazwa Rady Unii Europejskiej przewidywana w traktacie lizboskim. Deklaracja nr 7 odnoszca si do artykuu 16 ustp 4 Traktatu o Unii Europejskiej i artykuu 238 ustp 2 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, w: Traktat z Lizbony, zmieniajcy traktat o Unii Europejskiej i traktat ustanawiajcy Wsplnot Europejsk, Lizbona, 13 grudnia 2007 r., Dziennik Urzdowy Unii Europejskiej, C, 2008, nr 115, s. 338-340. 30 Protok nr 9 w sprawie decyzji Rady odnoszcej si do wykonania artykuu 16 ustp 4 Traktatu o Unii Europejskiej i artykuu 238 ustp 2 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej w okresie midzy 1 listopada 2014 roku a 31 marca 2017 roku i od 1 kwietnia 2017 roku, w: Traktat z Lizbony, op. cit., s. 274. 31 Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, w: Traktat z Lizbony, op. cit., s. 346
28 29

Relacje polsko-niemieckie w Unii Europejskiej

161

ostrzegania32. Ponadto ustanowiono nowe przepisy w dziedzinie wsplnej polityki zagranicznej i bezpieczestwa, potwierdzajce kompetencje pastw czonkowskich w tej dziedzinie (art. 24 ust. 1 TUE), a take przyjto dwie deklaracje, zaczone do traktatu lizboskiego, okrelajce pen swobod pastw czonkowskich w polityce zagranicznej i bezpieczestwa, w dziedzinie ksztatowania stosunkw z pastwami trzecimi i organizacjami midzynarodowymi, a take w zakresie prowadzenia krajowej suby dyplomatycznej33.

2. Projekt partnerstwa wschodniego Jak wspomniano wyej, pomysodawc projektu partnerstwa wschodniego bya Polska i Szwecja. 26 maja 2008 r. ministrowie spraw zagranicznych obu pastw, Radosaw Sikorski i Carl Bildt, wystpili ocjalnie z t propozycj podczas posiedzenia Rady ds. Oglnych i Stosunkw Zewntrznych w Brukseli. Projekt mia stanowi integraln cz europejskiej polityki ssiedztwa, opracowanej przez Komisj Europejsk ju 12 maja 2004 r., a nastpnie zatwierdzonej przez Rad Unii Europejskiej w czerwcu tego roku34. Polsko-szwedzk ide partnerstwa wschodniego, cho nie od samego pocztku, popiera rwnie rzd niemiecki. 20 czerwca 2008 r. projekt partnerstwa wschodniego zosta zaakceptowany przez Rad Europejsk35. By on adresowany do Ukrainy, Gruzji, Azerbejdanu, Armenii i Modawii. Warunkowo mogaby w nim take w przyszoci uczestniczy Biaoru. Podstawowym celem projektu winny by uatwienia w ruchu wizowym, a by moe rwnie ustanowienie ruchu bezwizowego, wsplne dziaania w polityce energetycznej oraz w dziedzinie kultury, edukacji
Protok nr 2 w sprawie stosowania zasad pomocniczoci i proporcjonalnoci, w: Traktat z Lizbony, op. cit., s. 208. 33 Traktat o Unii Europejskiej, w: Traktat z Lizbony, op. cit., s. 40; Deklaracja nr 13 w sprawie wsplnej polityki zagranicznej i bezpieczestwa, w: Traktat z Lizbony, op. cit., s. 343; Deklaracja nr 14 w sprawie wsplnej polityki zagranicznej i bezpieczestwa, w: Traktat z Lizbony, op. cit., s. 343. 34 Europejska polityka ssiedztwa miaa na celu ksztatowanie dobrych stosunkw Unii Europejskiej z ssiadujcymi z ni pastwami. W nawizaniu do nowej strategii bezpieczestwa Unii Europejskiej z grudnia 2003 r. polityka ta winna take suy zapewnieniu tym krajom stabilnoci i bezpieczestwa, por. Europejska Polityka Ssiedztwa Komunikat Komisji, Monitor Europejski, Bruksela 12 padziernika 2004, COM (2004), 373 nal, s. 1-36. Obszern analiz tego dokumentu, por. B. K o sz e l , Polska i Niemcy w Unii Europejskiej. Pola koniktw i paszczyzny wsppracy, Pozna 2008, s. 176187. Przykadami wsppracy z krajami Europy Wschodniej realizowanej w ramach europejskiej polityki ssiedztwa byy dotychczas m.in. plan ustanowienia strefy wolnego handlu z Ukrain, utworzenie pierwszego centrum wizowego Unii Europejskiej w Modawii, czy te wsparcie nansowe dla Gruzji w przeprowadzaniu reform gospodarczych i politycznych. W samym tylko roku 2007 Unia Europejska przeznaczya na cele europejskiej polityki ssiedztwa kwot 1,65 mld euro, por. J.J.W c , Niebezpieczna Europa, Monitor Unii Europejskiej 2008, nr 9, s.14-15. 35 Posiedzenie Rady Europejskiej w Brukseli. Konkluzje Prezydencji, Bruksela, 19-20 czerwca 2008 r., Monitor Europejski 2008, nr 50, s. 20.
32

162

Janusz J. Wc

i ochrony rodowiska, za w perspektywie dugofalowej, ustanowienie strefy wolnego handlu z szecioma wspomnianymi wyej pastwami. Przydatno i aktualno partnerstwa wschodniego potwierdzia Rada Europejska podczas swojego nadzwyczajnego posiedzenia w dniu 1 wrzenia 2008 r., powiconego kryzysowi gruziskiemu. W konkluzjach przyjtych wtedy przez Rad Europejsk znalaza si bowiem zapowied realizacji partnerstwa wschodniego poczwszy od marca 2009 r.36 W lad za tym w dniach 19-20 marca 2009 r. Rada Europejska podczas posiedzenia w Brukseli przyja deklaracj o rozpoczciu realizacji partnerstwa wschodniego, rozumianego jako integralna cz europejskiej polityki ssiedztwa i odnoszcego si do Ukrainy, Armenii, Azerbejdanu, Gruzji, Modawii oraz Biaorusi. Deklaracja ucilaa i konkretyzowaa zaoenia polsko-szwedzkiego projektu. Podstaw tej wsppracy miay by wsplne wartoci, takie jak demokracja, praworzdno i poszanowanie praw czowieka, a take zasady gospodarki rynkowej, zrwnowaonego rozwoju i dobrych rzdw. Wsppraca ta powinna sta si w przyszoci fundamentem nowych ukadw o stowarzyszeniu midzy UE a tymi partnerami, ktrzy poczynili wystarczajce postpy w urzeczywistnianiu wspomnianych zasad i wartoci. Projekt partnerstwa wschodniego przewidywa m.in. pen liberalizacj reimu wizowego jako dugofalowego celu wsppracy dwustronnej, ustanowienie w przyszoci strefy wolnego handlu pomidzy Uni Europejsk a prezentowanymi pastwami, ale take czego nie byo w pierwotnej wersji projektu zacienienie wsppracy w dziedzinie bezpieczestwa energetycznego w celu zapewnienia dugoterminowych dostaw i tranzytu energii. Mechanizm konsultacji pomidzy Uni Europejsk a szecioma wspomnianymi pastwami objtymi wspprac polegaby na regularnych posiedzeniach szefw pastw lub rzdw z zasady co dwa lata, a take na spotkaniach ministrw spraw zagranicznych raz na rok. W czasie tych konsultacji winny by omawiane cztery aspekty wzajemnej wsppracy, nazwane platformami tematycznymi. S to: demokracja, praworzdno i stabilno polityczna (m.in. standardy wyborcze, wolno mediw, zwalczanie korupcji, reforma suby cywilnej, wsppraca w zakresie wymiaru sprawiedliwoci i policji); integracja gospodarcza i zbieno z politykami unijnymi (m.in. ujednolicenie rozwiza rynkowych i handlowych, rozwj spoeczno-ekonomiczny, zdrowie, rodowisko, zmiany klimatyczne); bezpieczestwo energetyczne (m.in. rozbudowa i budowa podstawowej infrastruktury energetycznej, wsparcie dla poudniowego korytarza energetycznego, przeduenie ropocigu Odessa-Brody do Polski), a take kontakty midzyludzkie (wsppraca kulturalna i naukowa, wsparcie dla organizacji pozarzdowych i spoeczestwa obywatelskiego)37 Podczas wspomnianego posiedzenia
Nadzwyczajne posiedzenie Rady Europejskiej 1 wrzenia 2008 r. w Brukseli. Konkluzje Prezydencji, 1 wrzenia 2008 r., nr 12594/08, s. 3. 37 Posiedzenie Rady Europejskiej w Brukseli. Konkluzje Prezydencji, Bruksela, 19-20 marca 2009 r., http:// www.consilium.europa.eu/, s. 1, 19-21; Partnerstwo Wschodnie, Komisja Europejska. Dyrekcja Generalna ds. Stosunkw Zewntrznych, http://www.ec.europa.eu/, s. 1-17 (omwienie J. Urbanik).
36

Relacje polsko-niemieckie w Unii Europejskiej

163

Rada Europejska postanowia rwnie zwikszy do 600 mln euro nakady nansowe Unii Europejskiej na realizacj celw, przewidzianych w projekcie partnerstwa wschodniego na lata 2010-201338. Pierwsze posiedzenie przedstawicieli pastw czonkowskich Unii Europejskiej i szeciu krajw objtych partnerstwem wschodnim odbyo si 7 maja 2009 r. w Pradze. Mimo i w spotkaniu tym nie wzili udziau szefowie pastw lub rzdw Francji, Wielkiej Brytanii, Woch i Hiszpanii, co mogo wiadczy o ich sceptycyzmie lub braku zainteresowania projektem, to jednak w deklaracji kocowej znalazy si postanowienia konkretyzujce t inicjatyw. Uzgodniono w niej m.in., e pierwsze spotkania, powicone omwieniu tzw. platform tematycznych, odbd si w czerwcu 2009 r. Ponadto uczestnicy posiedzenia wezwali Komisj Europejsk, przysze prezydencje Unii Europejskiej, a take pastwa partnerskie do szybkiego opracowania harmonogramu spotka na szczeblu ministerialnym oraz okrelenia priorytetw poszczeglnych grup tematycznych na lata 2009-201039. Naley podkreli, e brak entuzjazmu, z jakim cztery spord piciu najwikszych pastw czonkowskich Unii Europejskiej zareagoway na inauguracyjne posiedzenie przedstawicieli rzdw krajw objtych partnerstwem wschodnim, nie rokuje zbyt duych nadziei na pene powodzenie tego przedsiwzicia. Okoliczno ta wiadczy take o tym, e Unia Europejska ma nadal powany problem ze zdeniowaniem i kreowaniem wsplnej polityki wschodniej. Rwnie zainteresowanie partnerstwem wschodnim ze strony rzdw Polski i Niemiec wynika, jak si wydaje, z odmiennych przesanek politycznych. W szczeglnoci rnio i rni oba pastwa odmienne podejcie do celw tego projektu oraz stanowisko wobec Rosji. O ile Niemcy popieray t inicjatyw ze wzgldu na zmiany w dotychczasowej strategii rozszerzeniowej i ch rozwijania zdolnoci Unii Europejskiej do dziaa poza obszarem Unii, o tyle Polska traktowaa ten projekt jako etap na drodze do przyszego rozszerzenia Unii Europejskiej na wschd (Ukraina, a by moe take Gruzja, Azerbejdan, Armenia i Modawia). Rosja nie zostaa objta ani celami europejskiej polityki ssiedztwa (cho bya adresatem jednego z jej instrumentw nansowych), ani celami partnerstwa wschodniego. Poniewa jednak Niemcy postrzegay Rosj jako swojego kluczowego partnera w Europie Wschodniej, a take jako pastwo, z ktrym naley si liczy w polityce wobec pozostaych pastw postradzieckich tego regionu, zainteresowanie rzdu niemieckiego realizacj celw partnerstwa wschodniego moe by w przyszoci wypadkow relacji niemiecko-rosyjskich. Zu38 250 mln euro miay stanowi rodki przewidywane wczeniej dla tych pastw w ramach europejskiej polityki ssiedztwa, za 350 mln euro to dodatkowe rodki nansowe przyznane w czasie omawianego posiedzenia Rady Europejskiej, A. Ta l a g a , Partnerstwo Wschodnie zaczo pka na dugo przed szczytem, Dziennik 8 V 2005, s. 14-15; por. te Szczyt dodatkowych pienidzy, PAP z 20 marca 2009 r. 39 M. Dulak, Szczyt partnerstwa Wschodniego co dalej?, 12 maja 2009 r., http://jagiellonski. salon24.pl/; A. Talaga, op. cit., 14-15; J. Bie l e c k i , Wielcy z Europy zignorowali Wschd, Dziennik 8 V 2005, s. 14-15.

164

Janusz J. Wc

penie inaczej rol pastw postradzieckich postrzegaa Polska i inne pastwa Europy rodkowo-Wschodniej. Ich istnienie i stabilizacja miay stanowi gwarancj bezpieczestwa i suwerennoci Polski oraz innych pastw Europy rodkowo-Wschodniej. Dlatego te w podejciu Polski inaczej ni w przypadku RFN element odgraniczania dominowa nad elementem wsppracy z Rosj40.

3. Bezpieczestwo energetyczne Unii Europejskiej Wzrost cen nonikw energii, wzrastajca konkurencja w tej dziedzinie na wiecie oraz powtarzajce si kryzysy gazowe unaoczniy pastwom czonkowskim Unii Europejskiej potrzeb wzmocnienia bezpieczestwa energetycznego. W traktacie lizboskim m.in. z inicjatywy Polski sformuowano podstawy prawne dla ustanowienia w przyszoci wsplnej polityki energetycznej, cznie ze wskazaniem na zapewnienie bezpieczestwa dostaw energii. Na wniosek polskiej delegacji ustanowiono take w tym obszarze klauzul solidarnoci, stwierdzajc, e polityka Unii Europejskiej w dziedzinie energetyki winna si opiera na solidarnoci midzy pastwami czonkowskimi(art. 194 TFUE)41. Polska i Niemcy byy zainteresowane rozwojem bezpieczestwa energetycznego Unii Europejskiej. Jednak oba pastwa odmiennie postrzegay zasady, na jakich miaaby si opiera wsplna polityka energetyczna Unii. Polska popieraa stanowisko Komisji Europejskiej w sprawie penej liberalizacji polityki energetycznej jako podstawy dla jej uwsplnotowienia. Natomiast Niemcy, podobnie jak Francja, sprzeciwiay si jednemu z podstawowych postulatw Komisji Europejskiej w tym zakresie, a mianowicie postulatowi rozdzielenia funkcji producentw i dystrybutorw energii. Przyczyn takiego stanowiska rzdu niemieckiego byo ogromne zaangaowanie niemieckich rm w rosyjskim sektorze energetycznym, a take brak zainteresowania koncernw energetycznych rozdzieleniem przedsibiorstw produkujcych (rda energii) oraz dystrybuujcych energi (sieci przesyowe)42. 13 listopada 2008 r. Komisja Europejska przedstawia plan bezpieczestwa energetycznego Unii Europejskiej, ktry mia zmniejszy jej uzalenienie energetyczne od Rosji. W konkluzjach z 12 grudnia 2008 r. Rada Europejska wezwaa natomiast Rad Unii Europejskiej do szybkiego sprawdzenia tego planu, jeszcze przed posiedzeniem Rady Europejskiej w marcu 2009 r. Plan bezpieczestwa energetycznego Unii Europejskiej opiera si na realizacji czterech celw. Pierwszym z nich miao by poczenie wszystkich elektrowni wiatrowych w rejonie Morza Pnocnego w jedn sie (Holandia, RFN, Dania, Norwegia i Wielka Brytania), pozwalajc na wzajemn wymian energii elektrycznej z elektrowni wiatrowych i uniezalenienie
40 41 42

Szerzej na ten temat por. P. Buras, op. cit., s. 58-59. Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, w: Traktat z Lizbony, op. cit., s. 176. Szerzej na ten temat por. P. Buras, op. cit., s. 53-56; B. K o sz e l , op. cit., s. 187-200.

Relacje polsko-niemieckie w Unii Europejskiej

165

si tyche pastw od zmiany warunkw atmosferycznych (siy wiatru). Nawizano tutaj do podobnej i sprawdzonej ju w praktyce wsppracy Danii i Norwegii: jeeli wiatr wieje sabo w Danii, to jej sie jest zasilana prdem z norweskich elektrowni wodnych i odwrotnie. Drugim celem byo poczenie oddzielnych obecnie systemw przesyowych energii elektrycznej na obszarze od Morza Batyckiego do Morza rdziemnego jako przesanki utworzenia w przyszoci sieci energetycznej, zapewniajcej bezpieczestwo energetyczne wszystkim pastwom czonkowskim Unii Europejskiej. Zasada rwnowaenia bilansu energetycznego i rozlicze midzy poszczeglnymi pastwami byaby podobna jak przypadku elektrowni wiatrowych. Trzecim celem winna by budowa wsplnotowego piercienia gazowego, pozwalajcego na wymienianie si gazem ziemnym w przypadku odcicia dostaw tego surowca z Rosji. Czwartym celem miaa by natomiast budowa co najmniej dwch nowych gazocigw czcych Uni Europejsk z Azj rodkow i Afryk. Jeden z nich winien by poprowadzony z Azerbejdanu, drugi za z Nigerii. Te dwa nowe gazocigi zabezpieczayby obecne i przysze zapotrzebowanie Unii Europejskiej na gaz ziemny. Wedug szacunkw Komisji Europejskiej w latach 2008-2020 zaleno Unii Europejskiej od importu gazu miaaby si bowiem zwikszy z 61% do 73%. Ponadto nowe rda zaopatrzenia umoliwiyby lepsz dywersykacj importu gazu do Unii Europejskiej i pozwoliyby na przeamanie dominujcej dotd pozycji Rosji w tym zakresie. Wedug danych Komisji Europejskiej w 2008 r. w imporcie tego surowca do Unii Europejskiej udzia Rosji wynosi bowiem a 40%, przy czym 8 pastw czonkowskich Unii byo od tych dostaw w 100% uzalenione (Litwa, otwa, Estonia, Finlandia, Szwecja, Sowacja, Bugaria i Irlandia). Plan bezpieczestwa energetycznego Unii Europejskiej zosta powizany z pakietem klimatycznym 20-20-20, przewidujcym, e do 2020 r. Unia Europejska o 20% zwikszy energooszczdno, o 20% zmniejszy emisj CO2, za 20% zuywanej energii bdzie pochodzio ze rde odnawialnych43. W dniach 19-20 marca 2009 r. Rada Europejska podczas posiedzenia w Brukseli uzgodnia wytyczne majce suy stworzeniu mechanizmu reagowania kryzysowego w sytuacji zakcenia dostaw gazu do Unii Europejskiej. Rada Europejska uznaa, e zwikszenie bezpieczestwa energetycznego naleaoby osign poprzez popraw efektywnoci energetycznej, dywersykacj dostawcw, rde i drg dostaw energii oraz propagowanie interesw energetycznych Unii w jej stosunkach z pastwami trzecimi. Sprawny, zliberalizowany i zintegrowany wewntrzny rynek energii zosta uznany za warunek skutecznoci polityki bezpieczestwa energetycznego Unii Europejskiej. Rada Europejska zatwierdzia rwnie plan bezpieczestwa energetycznego Komisji Europejskiej z 13 listopada 2008 r., doprecyzowany w konkluzjach Rady Unii Europejskiej z 19 lutego 2009 r. W lad za tym wezwaa ona Komisj Europejsk, aby we wsppracy z pastwami czonkowskimi szybko
Nowy plan bezpieczestwa energetycznego Unii Europejskiej, http://www.wiadomosci24.pl/ artykul/nowy _plan_bezpieczenstwa_energetycznego_unii_europejskiej_81272.html.
43

166

Janusz J. Wc

przedstawia szczegowe dziaania niezbdne do realizacji tego planu, w szczeglnoci, aby opracowaa do koca 2009 r. wnioski dotyczce konkretnych dziaa w zakresie rozwoju poudniowego korytarza, w tym take mechanizmu majcego uatwi dostp do gazu w rejonie Morza Kaspijskiego. Dziaania te nie mogy mie jednak wpywu co byo wyranym ustpstwem wobec Niemiec na inne uzgodnione ju priorytetowe projekty w dziedzinie energii. Ponadto Rada Europejska wskazaa, e dla zwikszenia bezpieczestwa energetycznego poszczeglnych pastw czonkowskich Unii naley jak najlepiej wykorzysta wasne zasoby energii, w tym ze rde odnawialnych, paliw kopalnych, i, w pastwach, ktre si na to zdecyduj, energi jdrow44. Szefowie pastw lub rzdw postanowili take przeznaczy 200 mln euro na przygotowanie budowy gazocigu Nabucco, pozwalajcego na przesyanie gazu ziemnego z Azji rodkowej przez Gruzj i Turcj do Unii Europejskiej z pominiciem Rosji45. W lad za wspomnianymi postanowieniami Rady Europejskiej 23 marca 2009 r. przewodniczcy Komisji Europejskiej Jos Manuel Barroso oraz prezydent Ukrainy Wiktor Juszczenko i premier ukraiskiego rzdu Julia Tymoszenko podpisali w Brukseli deklaracj w sprawie modernizacji ukraiskich systemw przesyowych gazu do Unii Europejskiej. Deklaracja stanowia, e Unia Europejska bdzie gotowa zainwestowa 2,5 mld euro w modernizacj 13,5 tys. km ukraiskich gazocigw, ktrymi jest obecnie dostarczane 20% gazu zuywanego w Unii Europejskiej. Do projektu tego miayby by wczone midzynarodowe instytucje nansowe. Ukraina zobowizaa si do zapewnienia wikszej przejrzystoci w dostpie do gazocigw, a take rwnego traktowania wszystkich inwestorw. Odpowiedzialno za zarzdzanie sieci przesyow spoczywaaby na powoanej przez obie strony niezalenej instytucji, ktra rozpoczaby swoj dziaalno pod koniec 2011 r. Cz rodkw nansowych Unii Europejskiej byaby przeznaczona na instalacj nowoczesnych licznikw, ktre przez satelitarne cza mogyby na bieco informowa, ile gazu z Rosji jest dostarczane na Ukrain. Firmy unijne zostayby take dopuszczone do podziemnych magazynw surowca, znajdujcych si na terytorium Ukrainy. Ponadto strona ukraiska zaproponowaa zwikszenie przepustowoci swoich gazocigw tranzytowych o 60 mld m3 rocznie, co jej zdaniem mogoby stanowi alternatyw wobec planowanej przez Rosj budowy gazocigw Nord Stream i South Stream, omijajcych Biaoru, Ukrain i Polsk46. Podpisanie deklaracji wywoao natychmiast ostr krytyk ze strony rzdu rosyjskiego, ktry potraktowa j jako nieodpowiedzialny i nieprzyjazny gest wobec Rosji oraz zapowiedzia rewizj stosunkw z Uni Europejsk w dziedzinie polityki energetycznej47. Cho rzd rosyjski
Posiedzenie Rady Europejskiej w Brukseli. Konkluzje Prezydencji, Bruksela, 19-20 marca 2009 r., http:// www.consilium.europa.eu/, s. 1, 8-10. 45 A. Kublik, Moskwa nie zgadza si na rozwd UE z Gazpromem, Gazeta Wyborcza 30 III 2009. 46 Ibidem; Deklaracja gazowa Ukraina UE to nieprzyjazny gest, PAP z 30/31 marca 2009 r. 47 J. Bielecki, Unia stawia na ukraiskie gazocigi, Dziennik 24 III 2009; Deklaracja gazowa Ukraina UE to nieprzyjazny gest, PAP z 30/31 marca 2009 r.
44

Relacje polsko-niemieckie w Unii Europejskiej

167

nie mg lub nie chcia tego otwarcie przyzna, to jednak jego krytyka bya jak si wydaje podyktowana gwnie obaw, e zaangaowanie Unii Europejskiej na Ukrainie uniemoliwi Gazpromowi przejcie tamtejszych sieci przesyowych, do czego od duszego czasu dya przecie strona rosyjska. Nie ulega wtpliwoci, e powodzenie planu bezpieczestwa energetycznego Unii Europejskiej bdzie zaleao od stanowiska wszystkich zainteresowanych pastw czonkowskich. Jednak w szczeglnie duej mierze bdzie ono uzalenione od stanowiska Niemiec i ich przyszych relacji w tym zakresie z Rosj. Teza ta wydaje si tym bardziej uzasadniona, e rzd rosyjski bdzie prawdopodobnie nadal kontynuowa dotychczasow strategi wykorzystywania surowcw energetycznych do realizacji swoich agresywnych celw politycznych i ekonomicznych w polityce zagranicznej. wiadczy o tym moe zarwno fakt, e nie tylko wspiera on konkurencyjne wobec Unii Europejskiej projekty Gazpromu, jak chociaby plan wybudowania gazocigu Nord Stream jako konkurencyjnego wobec gazocigu Nabucco czy te zamys zacienienia wsppracy z Azerbejdanem i Nigeri na zakup dostaw gazu, ale tez t potwierdza take kategoryczny sprzeciw rzdu rosyjskiego wobec planu modernizacji przez Uni Europejsk ukraiskich systemw przesyowych gazu do Unii.

III. UWAGI KOCOWE

W okresie pierwszych piciu lat czonkostwa Polski w Unii Europejskiej do najbardziej spornych kwestii w stosunkach polsko-niemieckich naleay niewtpliwie: reforma ustrojowa Unii Europejskiej, partnerstwo wschodnie jako integralna cz europejskiej polityki ssiedztwa, a take bezpieczestwo energetyczne Unii. Cho rzdy obu pastw popieray projekty zmierzajce do przeprowadzenia reformy ustrojowej Unii Europejskiej, ustanowienia partnerstwa wschodniego i wsplnej polityki energetycznej Unii, to jednak rniy si midzy sob w sprawie sposobw ich realizacji. Rnice te wynikay nie tylko z odmiennych priorytetw w polityce europejskiej, ale take z rnego postrzegania interesw narodowych w procesie integracji europejskiej. O ile Polska opowiadaa si za umocnieniem wsppracy i infrastruktury midzyrzdowej, o tyle Niemcy byy nadal zasadniczo zwolennikami pogbiania integracji i umacniania infrastruktury ponadnarodowej w Unii Europejskiej. Podczas gdy Polska, take po kryzysie konstytucyjnym w Unii Europejskiej w latach 2005-2007, opowiadaa si za kontynuowaniem procesu rozszerzania Unii, to Niemcy poczwszy od 2005 r. odeszy od swojej dotychczasowej strategii rozszerzeniowej, traktujcej proces rozszerzania i pogbiania integracji jako dwie strony tego samego medalu. Rnio take oba pastwa odmienne podejcie do europejskiej polityki ssiedztwa, w tym do projektu partnerstwa wschodniego. O ile Polska traktowaa ten projekt jako etap na drodze do przyszego rozszerzenia Unii Europejskiej na wschd, o tyle Niemcy

168

Justyna Zajc

popieray go ze wzgldu na zmian swojej dotychczasowej strategii rozszerzeniowej i ch rozwijania zdolnoci Unii Europejskiej do dziaania poza obszarem Unii. Oba pastwa odmiennie postrzegay take zasady, na jakich miaaby si opiera wsplna polityka energetyczna Unii Europejskiej. Polska wspieraa stanowisko Komisji Europejskiej w sprawie penej liberalizacji polityki energetycznej jako podstawy dla jej uwsplnotowienia, natomiast Niemcy byy temu przeciwne m.in. ze wzgldu na niech tamtejszych koncernw energetycznych do rozdzielania przedsibiorstw produkujcych oraz dystrybuujcych energi. Opinie Niemiec w tej sprawie byy w kocu take zdeterminowane ogromnym zaangaowaniem niemieckich rm w rosyjskim sektorze energetycznym. Generalnie jednak rzecz biorc, stanowiska rzdw obu pastw wobec partnerstwa wschodniego oraz bezpieczestwa energetycznego Unii Europejskiej byy wypadkow ich relacji z Rosj. Podczas gdy Niemcy postrzegay Rosj jako swojego kluczowego partnera w Europie Wschodniej, a take jako pastwo, z ktrym naley si liczy w polityce wobec pozostaych postradzieckich pastw tego regionu, o tyle Polska dya do umacniania i stabilizacji tyche pastw jako gwarancji wasnego bezpieczestwa i suwerennoci.

JUSTYNA ZAJC Warszawa

BANDWAGONING W POLSKIEJ POLITYCE ZAGRANICZNEJ

BANDWAGONING W TEORII STOSUNKW MIDZYNARODOWYCH

Pojcie bandwagoning zostao rozpowszechnione w nauce o stosunkach midzynarodowych wraz z ksik pt. Theory of International Relations, napisan w 1979 r. przez czoowego neorealist Kennetha Waltza1. Terminologi zaczerpn on od Stephena Van Every. Wprawdzie ju wczeniej termin ten zosta zastosowany przez Arnolda Wolfersa, jednak autor ten nie podj gbszej analizy tej problematyki2. We wspomnianej ksice Waltz uywa terminu bandwagoning jako przeciwiestwo taktyki rwnowaenia (balansowania balancing). O ile balancing oznacza sprzy1 K. Waltz, Theory of International Relations, Addison-Wesley Publishing Company, Massachusetts 1979, s. 126. 2 A. Wolfers, The Balance of Power in Theory and Practice, w: A. Wolfers (red.), Discord and Collaboration: Essays on International Politics, The John Hopkins University Press, Baltimore, Md.1962, s. 124.