You are on page 1of 21

Przegl dy i komentarze

WYBORY PARLAMENTARNE W RFN W 2009 ROKU


Dnia 27 wrzenia 2009 r. odbyy si w Republice Federalnej Niemiec wybory posw do XVII kadencji Parlamentu Federalnego. Po zmianie prawa wyborczego w 2008 r. moliwe byo take gosowanie listowne, bez podawania przyczyny wyboru takiej formy. Do gosowania byo uprawnionych ponad 62 mln osb, w tym 32 mln kobiet i 30 mln mczyzn. Prawie 3,5 mln modych Niemcw miao szans po raz pierwszy odda swj gos jak wyborca. Do wyborw przystpio 27 partii, 3556 kandydatw, ktrzy walczyli o 598 mandatw1. Frekwencja wyborcza w porwnaniu z wyborami z 2005 r. (77,7%) zmalaa wyniosa 70,8% i bya najnisza w historii Republiki2. Do parlamentu niemieckiego weszo pi najbardziej liczcych si partii, od dawna zadomowionych na niemieckiej scenie politycznej: CDU/CSU, SPD, FDP, Partia Lewicy, Zieloni. Nie sprawdziy si zapowiedzi partii skrajnej prawicy, ktre po spektakularnych sukcesach w nowych parlamentach krajowych pukaj systematycznie do drzwi Bundestagu. Niemiecka Unia Ludowa (DVU) nie wprowadzia adnego reprezentanta, nie przekroczya 5% progu wyborczego i nie jest ju reprezentowana w Landtagu brandenburskim. Prawicowo-ekstremistyczna NPD przekroczya wymagany na szczeblu federalnym prg 0,5 %, ktry umoliwia subwencj pastwow, co z pewnoci uchroni j od pewnego bankructwa. W przeciwiestwie do poprzednich wyborw z 2005 r. poparcie dla tej partii zmalao z 1,6% do 1,5%. Chocia jak zawsze we wschodnich krajach federacji osigna zdecydowanie lepsze wyniki, to i tak w adnym z krajw nie przekroczya progu wyborczego. Najlepszy wynik Narodowi Demokraci osignli w Saksonii 4,0% i w Meklemburgii Pomorzu Przednim 3,3% i w krajach tych maj reprezentantw w parlamentach krajowych. Walka wyborcza NPD nie obya si bez skandali. W Berlinie partia wysyaa do politykw nieniemieckiego pochodzenia listy w formie pisma urzdowego z nakazem niezwocznego wyjazdu do kraju swojego pochodzenia. W jednym z nadgranicznych okrgw Meklemburgii mobilizowano wyborcw hasami nienawici wobec obcych. W efekcie nakazano zdjcie wrogich plakatw, a prokurator wszcz wobec inicjatora plakatu z napisem Zastopowa polsk inwazj Jrga Hhnela postpowanie za podeganie do sporw narodowych3.

1 Zob. www.bundestag.de/btg_wahl/statistik/index.html (dostp: 09.10.09), Schwarz-gelbe Mehrheit fr Angela Merkel SPD mit schltechtestem Ergebnis aller Zeiten, Die Welt z 28.09.2009, s. 1. 2 www.wahlrecht.de/ergebnisse/bundestag.htm (dostp: 11.10.2009). 3 T. Vitzthum, NPD scheitert mit ihren Parolen Die Welt z 29.09.2009, s. 5.

250

Przegldy i komentarze

Niemaym zaskoczeniem dla ekspertw i badaczy preferencji wyborczych by niewtpliwy sukces maej, zaoonej w 2006 r., nikomu nieznanej partii Piraci (Piratenpartei), ktra uzyskaa prawie 2,0% poparcie, zostawiajc w tyle prawicowo-ekstremistyczn NPD i plasujc si na sidmym miejscu po partii Zielonych. Podczas swojego wiecu wyborczego w Domu Kultury Astra w berliskim zagbiu teatralnym Friedrichhain zapowiadali jeszcze wysze notowania w nastpnych wyborach. Ta liczca prawie 9 tys. czonkw partia, popierana przez modych wyborcw (rednia wieku 29 lat) powstaa z protestu przeciwko niedawno uchwalonej ustawie zamykajcej internautom dostp do stron z dziecic pornogra. To wanie z obawy przed wkraczaniem pastwa w wolno Internetu podjli temat ignorowany przez due partie. Szefowa partii Nicole Hornung, pidziesicioletnia matka samotnie wychowujca swoje dzieci, podkrelaa, e yjemy w wiecie cyfrowym, a nie jest on reprezentowany przez obecne partie4. Partia Piratw tworzy alternatyw dla partii ekstremistycznych, a rozmowy prowadzone na platformie komunikacyjnej Piraten-wiki dotycz zarwno problemu gromadzenia danych, prawa autorskiego, ale take polityki spoecznej i zagranicznej. Chocia ugrupowanie naley do tzw. partii single-issue, ktrych potencja programowy szybko si wyczerpuje, to dziki rodkom nansowym, ktre spyn teraz na ich konto moe ze spokojem, obok 16 swoich reprezentacji krajowych, budowa ugrupowania na szczeblu okrgowym.

SONDAE PRZEDWYBORCZE

Miernikiem popularnoci niemieckich partii z 7 czerwca 2009 r. byy eurowybory. Niemcy pokazali swoje rozczarowanie socjaldemokratami, a zadowolenie z chadecji. Chocia chadecy otrzymali o prawie 7% mniej gosw ni pi lat temu, to przy druzgoccej klsce SPD, ktra uzyskaa zaledwie 20,9%, mogli poczu si tryumfatorami. Wybory te wskazay take przyszego faworyta wrd wyborcw, ktrym okazaa si liberalna FDP z wynikiem 11%. Rwnie Zieloni z wynikiem 12 % stali si trzeci si w kraju i powtrzyli ten wynik we wrzeniu. Cho postkomunistyczna lewica wypada do sabo (7%), to cieszce si wikszym powodzeniem wybory federalne mogy ten wynik poprawi kosztem SPD. Drugim miernikiem popularnoci poszczeglnych partii byy wybory do parlamentw lokalnych przeprowadzone w roku wyborw oglnokrajowych 30 sierpnia w Saksonii, Turyngii i Kraju Saary. W najmniejszym kraju federacji jakim jest Saara rzdzca nieprzerwanie absolutn wikszoci CDU (34,5%) stracia na rzecz nieobecnej do tej pory partii lewicowej Die Linke, ktra osigna najlepszy wynik w starych krajach federacji i wprowadzia do 51 osobowego Landtagu a 11 posw. W Saksonii premier Stanislaw Tillich (CDU) przypiecztowa koalicj z FDP, ktra podwoia (14 miejsc) liczb posw w porwnaniu do 2004 r. (7). Podobnie jak w Turyngii drug pozycj wrd startujcych partii zaja lewicowa Die Linke. Gosy oddane na chadekw w Turyngii te byy symptomatyczne, gdy utracili a 15 miejsc na rzecz liberaw i partii Zieloni5. Takiego wyniku nie spodziewa si przewodniczcy CDU i zarazem premier Turyngii Dieter Althaus, ktry na drugi dzie zoy ocjaln rezygnacj ze wszystkich penionych
4

N. Trentmann, Erfolg der Splitterparteien, Frankfurter Allgemeine Zeitung z 28.09.2009, Zob. www.spiegel.de/politik/deutschland (dostp: 06.10.2009).

s. 4.
5

Przegldy i komentarze

251

funkcji. Niemay wpyw na jego ocen przez wyborcw miay nie bdy polityczne podczas szeciu lat urzdowania, ale sposb rozprawiania si z wasn tragedi yciow6 na amach prasy bulwarowej. By to dowd, e publiczny ekshibicjonizm politykw nie jest tolerowany. Starzy i nowi funkcjonariusze tej partii szybko zwarli szeregi w myl szefa frakcji CDU Mike Mohringa najpierw kraj, potem partia, a na kocu osoba7, ale al i pustka po przegranej pozostay. Niemieccy konserwatyci tydzie przed wyborami zdali sobie spraw, e na ostatniej prostej potoczy si walka nie tylko o stanowiska, ale o przyszo partii w ogle. Chocia na zewntrz wykazywali pewno siebie, to na spotkaniach partyjnych wyczuwano nerwowo i przygotowano plany awaryjne na wypadek przegranej. Peni obaw przypominali sobie dramat 2005 r., gdy partia przez wiele miesicy uzyskiwaa w sondaach ponad 40% poparcie, a musiaa si zadowoli 35,2%. Planowana koalicja czarno-ta zamienia si wtedy w Wielk Koalicj. Poniewa caa kampania wyborcza CDU oparta bya na osobie pani kanclerz, to ona miaa ponie odpowiedzialno za klsk. Jej dotychczasowi wewntrzpartyjni przeciwnicy Christian Wulff, Horst Seehofer i Gnther Oetinger wykorzystaliby ten fakt do roszady stanowisk, a nawet przejcia wadzy. SPD te zdao sobie spraw, e nie majc szansy na Wielk Koalicj musz przeszkodzi w tworzeniu koalicji czarno-tej. Steinmeier zachowaby urzd ministra spraw zagranicznych i wicekanclerza, w najgorszym wypadku zaj by miejsce odchodzcego na emerytur przewodniczcego frakcji SPD w Bundestagu Petera Strucka. Moliwo osignicia wyniku poniej 30% grozia duymi konsekwencjami. Jeszcze dobitniej wyrazi to Der Spiegel piszc Szef partii Franz Mnterfering, minister nansw Peer Steinbrck i Steinmeier byliby w sekundzie histori8. Na pocztku roku wyborczego liczono jeszcze, e tandem Steinmeier-Mntefering ma szanse wyprowadzi SPD na prost w okresie przedwyborczym i zahamowa spadek notowa. Wstpne badania opinii publicznej pokazyway, e Steinmeier cieszy si cigle duym poparciem spoecznym. Sonda na zlecenie telewizji ARD jeszcze w styczniu 2009 r. pokaza, e zarwno Steinmeier (66%), jak i Merkel (66%) przy pytaniu o zadowolenie obywateli z politycznej dziaalnoci obu politykw, oceniani s tak samo9. Gwnym problemem dla kandydata na kanclerza by wybr potencjalnego koalicjanta. Naturalny i sprawdzony partner Partia Zielonych bya zbyt saba, by mona byo utworzy z ni dwupartyjny gabinet. Jako e Steinmeier na obecnym etapie wyklucza moliwo wsppracy z Lewic, pozosta preferowany przez niego wariant sygnalizacji wietlnej koalicji czerwono-zielono tej (SPD-Zieloni-FDP). Liberaom, ktrzy odnotowywali regularnie 13-16% poparcie w sondaach i kuszeni byli przez chadeckie partie Unii, nie odpowiadaa polityka gospodarcza i spoeczna zapowiadana przez SPD. Inn alternatyw bya kontynuacja wielkiej koalicji CDU/CSU-SPD. Sondae z pocztku maja 2009 r., przeprowadzone na zlecenie stacji telewizyjnej ZDF przez Forschungsgruppe Wahlen, pokazyway,
Dieter Althaus podczas noworocznego pobytu na nartach w Austrii mia wypadek, w ktrym mier poniosa 41-letnia matka czwrki dzieci. Po rehabilitacji wrci do polityki. 7 C. P. Mller, Eine einsame Entscheidung, Frankfurter Allgemeine Zeitung z 04.09.2009, s. 3. 8 K. Kullmann, Roland Nelles, Zermrbende Jahre, Der Spiegel z 21.09.2009, s. 29. 9 www.infratest-dimap.de/umfragen-analysen/bundeswaeit/ard-deutschlandtrend/2009/januar (dostp: 10.10.2009).
6

252

Przegldy i komentarze

e na CDU/CSU chciaoby gosowa 37%, na SPD 27%, FDP 16%, Zielonych 9%, i Die Linke 10%10. Partie Unii i socjaldemokratw mogyby utworzy po raz kolejny stabiln, siln wikszo. Problem jednak w tym, e spoeczestwo odrzucao moliwo takiej kontynuacji. Powszechnie uwaano, e oznaczaoby to dryfowanie w kluczowych zagadnieniach polityki wewntrznej i wzajemne blokowanie si obu partii. W zwizku z problemami demogracznymi, kryzysem gospodarczym, spoeczestwo oczekiwao miaych reform. W tej sytuacji zdolnoci koalicyjne SPD byy znacznie utrudnione i nie posiadaa ona takiego komfortu wyboru partnera jak CDU/CSU czy FDP. SPD miaa teoretycznie wiele do zdobycia. Miliony obywateli, ktrzy odwrcili si od SPD, nie skierowali swojej uwagi na adn inn parti i ten potencja chciano wszelkimi sposobami zmotywowa i zdoby do czasu wyborw11. Prby zmobilizowania aparatu partyjnego i zaktywizowania walki wyborczej odnosiy niewielki skutek. Sabo sprzedawaa si napisana przez Steinmeiera we wsppracy z Thomasem E. Schmidtem i opublikowana przez Wydawnictwo Bertelsmanna ksika Mein Deutschland. Wofr ich stehe, w ktrej kandydat na kanclerza zawar swoje przemylenia na temat Niemiec i wizji rzdzenia krajem. Od czasu, gdy szef FDP wykluczy koalicj wiate ulicznych, szanse Steinmeiera na fotel kanclerski zmalay do minimum. To Angie, jak Niemcy nazywaj swoj ulubion kanclerz, bya w wielu przedwyborczych sondaach pewnym faworytem na szefa rzdu. Niemcy nie maj jej jeszcze dosy stwierdzi w poowie wrzenia tygodnik Die Zeit, a czas jej rzdw obtuje w premiery pierwsza kobieta na urzdzie, pierwsza Niemka ze wschodnich obszarw, pierwsza wielka koalicja od 40 lat, najwikszy kryzys od 60 lat dodajc z przeksem, e jej najwikszym sukcesem nie s jej czyny, ale to e jest kanclerzem. Jeden z komentatorw tak podsumowa jej pozycj: Merkel powinna pozosta kanclerzem, najlepiej bez FDP, jak i bez CDU12. Frankfurter Allgemeine Zeitung porwnaa Merkel do Kurta Kiesingera (CDU), ktry te by bardziej popularny ni jego wicekanclerz i minister spraw zagranicznych Willy Brandt. Nikt nie mia wtpliwoci co do ponownego wyboru, a jednak to nie on, a jego zastpca zosta kolejnym kanclerzem. Na tym podobiestwa si kocz, gdy Kiesinger nie wyjechaby na 72 godziny przed wyborami na szczyt grupy G-20 do Pittsburgha i nie powstrzymaby si przed publicznym okazywaniem antypatii do nielubianego zastpcy, ale si Angeli Merkel jest milczenie pisa dziennik. Zwycistwo w wyborach Mutti, jak nazywaj Angel Merkel szydercy z CDU, byo oczywiste. Od dawna prowadzia w sondaach, a na dwa miesice przed wyborami na pytanie postawione ankietowanym przez Infratest dimap dla ARD kogo wybraliby na kanclerza, gdyby mieli tak moliwo a 60% poparo Angel Merkel, a Steinmeiera jedynie 25%13. Pozostawao zasadnicze pytanie, z jak parti bdzie tworzy alians. Zastanawiajca dla Frankfurter Allgemeine Zeitung bya koncepcja Merkel tworzenia koalicji z FDP. Przypisano jej nawet chemiczny sposb mylenia w stosunku do FDP, jako niepenej molekuy. Naleao ogra-

Wyniki dostpne na www.dailynet.de (dostp: 08.10.2009). B. Koszel, Frank-Walter Steinmeier jako kandydat SPD na kanclerza Niemiec, Biuletyn Instytutu Zachodniego nr 22/2009 z 28.08.2009, http://www.iz.poznan.pl/news/101_nr%2022.%20Steinmeier.pdf. 12 P. Schwarz, Vom Zweifel gejagt, Die Zeit z 17.09.2009, s. 1. 13 Prognoza w Der Spiegel z 3.08.2009, s. 21.
10 11

Przegldy i komentarze

253

niczy jej rozrost, najlepiej w rzdzie z Uni, co powstrzyma wolnych radykaw przed samodzielnym signiciem po wadze. Politolog z Wolnego Uniwersytetu w Berlinie Gero Neugebauer nie wiza przyszego zwycistwa chadekw z charyzm Merkel, a nawet twierdzi, e nie jest wielkim kanclerzem, ale Niemcy widz, e nie ma nikogo, kto mgby jej dorwna 14. Wojna w Afganistanie i obecno w niej niemieckich jednostek spolaryzowaa wewntrznie parti Zielonych. Jednak tydzie przed wyborami na niewielkim spotkaniu partyjnym w Berlinie zjednoczyli siy do walki o trzeci pozycj na niemieckiej scenie politycznej. Przewodniczcy frakcji Zwizek90/Zieloni w Bundestagu Jrgen Trittin przekonywa 80 delegatw do wysiku zgodnie z hasem Wicej zieleni to i pomocy wicej Partia poczua si pewniej, gdy sondae daway im 10% poparcie tu za 14% dla FDP. Zmobilizowani do walki wyborami europejskimi, gdzie Zieloni zdobyli 12,1% pragnli pozyska dodatkowy milion gosw. Czerwone tabliczki noszone przez czonkw partii zachcay do gosowania napisami Zrb niedziel zielon, ten kraj bdzie lepszy, gdy Zieloni stan si trzeci si. Na akceptowalny przez nich rzd z SPD nie mieli raczej szans, co potwierdzi szef partii Cem zdemir sowami Nie chcemy rzdzi za wszelk cen (..) Bdziemy rzdzi gdy polityka Zielonych bdzie akceptowana. Walka o trzecie miejsce miaa charakter symboliczny, oczekiwano raczej zmiany kierunku caej polityki niemieckiej zgodnie z mottem partii Wzmocni Zielonych, by co si zmienio15. Postenerdowski nurt niemieckiej lewicy po prawie dwch dekadach cieszy si niesabncym powodzeniem wrd modego elektoratu. Bremskie plakaty z hasem Oskar nadchodzi zapowiaday ostr walk jej trzech liderw o gosy utracone przez socjaldemokracj. W sondaach przyznawano Die Linke najwyej 9% tj. o 0,3% wicej ni w 2005 r. i mao kto przypuszcza, e przekroczy 10%. Sztandarowa posta, uciekinier z SPD Oskar Lafontaine nie znalaz si w dziesitce ulubionych politykw (ARD Deutschland Trend z marca 2009 r.). W dojrzaej demokracji niemieckiej sondae przedwyborcze odzwierciedlaj najczciej nastroje spoeczne. I tym razem potwierdzay popularno sprawdzonych politykw, a zmierzch populistw i demagogw.

PROGRAMY GWNYCH PARTII

Socjaldemokraci szybko przyjli program wyborczy pt. Sozial und Demokratisch, ktry liczy 59 stron. Ocjalnie przedstawiono go 19 kwietnia podczas konwencji w berliskiej hali Tempodrom w pobliy Potsdamer Platz. Prezentujcy go minister spraw zagranicznych Frank Walter Steinmeier krytykowa odpowiedzialnych za kryzys przedstawicieli wiatowej nansjery i obiecywa tward walk w obronie interesw wiata pracy. Przekonywa do programu socjaldemokracji, jako jedynego, ktry jest w stanie temu zaradzi. Jego spokojny i monotonny gos nie przekona nawet suchajcych przemwienia towarzyszy z partii. Nie mona mu byo odmwi kompetencji i rozsdku, ale na pewno nie posiada charyzmy kanclerza Gerharda Schrdera. W podobnym tonie wypowiadaa si wczeniej kandydatka na prezydenta z ramienia SPD Gesine Schwan, ktra ostrzegaa przed rozruchami spoecznymi
14 15

Merkel bez konkurencji, Gazeta Wyborcza z 25.08.2009, s. 9. C. Ehrenstein, Mehr Grn hilft auch mehr, Die Welt z 21.09.2009, 3.

254

Przegldy i komentarze

i narastajcym niezadowoleniem wikszoci obywateli. To proroctwo si nie sprawdzio, ale strach pozosta. Program SPD wyznacza do realizacji 8 celw. Byy to: gwarancja pacy minimalnej, prawo do bezpatnej edukacji od przedszkola po uczelni wysz, wycofanie si z energii atomowej na rzecz ekologicznej, wspieranie rodziny na kadym etapie jej rozwoju, rwnouprawnienie kobiet, tolerancja spoeczna, przejrzyste reguy w nansach i inwestycjach pastwowych, postp i rozwj nowoczesnych technologii16. W szczegach przewidywa wprowadzenie stawki minimalnej w wysokoci 7,5 euro za godzin, obnienie najniszej stawki podatkowej z 14 do 10%, podwyszenie ulgi podatkowej na dziecko o 200 euro, podwyszenie najwyszej stawki podatkowej z 45 na 47%, przywrcenie podatku od transakcji giedowych zniesionego w 1990 r., zasiek nansowy dla uczniw od 11 klasy17. Na dwa miesice przed wyborami Steinmeier i jego sztab przystpili do ofensywy. 3 sierpnia 2009 r. w Berlinie zaprezentowano 67-stronicowy dokument Plan dla Niemiec (Der Deutschland-Plan. Die Arbeit von morgen Politik fr das nchste Jahrzehnt). Planowano stworzy miejsca pracy w nowych branach, zwizanych z oszczdnym i ekologicznym uyciem energii i surowcw, otworzy nowe instytuty badawcze techniki energetycznej i uaktywni badawczo przedsibiorstwa poprzez polityk podatkow. Niemcy miay sta si w przyszoci Dolin Krzemow ekologicznej produkcji przemysowej. Ptora miliona nowych miejsc pracy miao powsta w subie zdrowia dla pielgniarzy i sanitariuszy, ponad p miliona w kulturze, mediach i designie. Suy mia temu tzw. Kreativpakt zawarty pomidzy sfer polityki a gospodark i artystami. Kolejne p miliona obiecywano w handlu i usugach, dwa miliony w przemyle wprowadzajcym zielon technologi. Te wszystkie zamierzenia przy rwnoczesnym wzrocie publicznych inwestycji, obnieniu podatkw dla najmniej zarabiajcych oraz ogromnej dziurze budetowej nie pasoway do siebie. Program pokaza, e SPD odesza cakowicie od polityki poprzedniego kanclerza i zamiast redukowa wiadczenia ze strony pastwa lekk rk obdarowywaa poszczeglne grupy spoeczne. Dodatkowo zamierzano snansowa te wszystkie projekty z kieszeni zamonych obywateli. Frank-Walter Steinmeier, wsptwrca ograniczajcego przywileje programu Agenda 2010 przesta by wiarygodny. Jak stwierdzi Bartosz T. Wieliski na amach Gazety Wyborczej SPD paci haracz za ostre, ale niezbdne reformy, na ktre odway si pi lat temu Gerhard Schrder. Wwczas cicia socjalne uratoway budet i zahamoway lawinowy wzrost bezrobocia, ale do SPD przylgna atka partii niewraliwej na los obywateli18. Unia CDU/CSU zaprezentowaa w kocu czerwca program rzdowy Wir haben Kraft na lata 2009-2013, ktrego tytu widnia w rnych wariantach na plakatach wyborczych. Obejmowa on wszystkie najwaniejsze dziedziny ycia; poprzez wspieranie inwestycji, rozwj nowych technologii, popraw jakoci edukacji i ycia wszystkich grup spoecznych poprzez wyprodukowanie miliona samochodw o napdzie elektrycznym do 2020 r. Si chadeckiego programu miay by obnienie podatkw i przesunicie najwyszego progu podatkowego od obecnej kwoty 52 552 euro rocznie do 60 tys. euro w przyszoci, przy niezmienionych stopach podatkowych. Planowano stworzenie nowych miejsc pracy midzy innymi poprzez
16 Program dostpny na ocjalnej stronie partii pod adresem www.spd.de/de/pdf (dostp: 16.10.2009). 17 K. K ciek, SPD skrca na lewo, Przegld z 10.05.2009, s. 28-29. 18 B. T. Wieli ski, Klska socjaldemokratw, euforia chadekw, Gazeta Wyborcza z 09.06.2009. s. 12.

Przegldy i komentarze

255

now polityk podatkow dla przedsibiorstw, by ci mogli przetrwa w czasach kryzysu. Jej bawarska siostra CSU zapowiadaa obnienie podatkw ju w 2011 i 2012 r. W badania i rozwj zaplanowano zainwestowa 3% PKB. Odrzucano budow nowych elektrowni atomowych na rzecz rozwoju nowoczesnych technik energetycznych. Prawie 100-stronicowy program by zbiorem ambitnych planw dla ratowania podupadego w ostatnich latach poziomu ycia wielu Niemcw19. Obnienie podatkw, inwestowanie w szkolnictwo i wspieranie przedsibiorczoci planowaa te liberalna FDP. Lider partii Guido Westerwelle w wywiadzie dla tygodnika Der Spiegel podkrela mocne zaangaowanie FDP w popraw ycia klasy redniej. Widzia potrzeb wzmocnienia zagroonej egzystencj Klamer spoeczestwa (..) bo kraj, ktry zna tylko biednych i bogatych, to kraj, w ktrym ja nie chc y twierdzi 20. Polityka spoeczna w wydaniu liberaw nie miaa polega na rozdawaniu pastwowych subwencji. Dlatego nie rozumiano zamiarw romantykw socjalnych z Unii. Ponad 80-stronicowy program Deutschlandprogramm 2009 zawiera projekty likwidujce obcienia nansowe i podatkowe, w tym obnienie maksymalnej stawki podatkowej dla klasy redniej do 35%21. Za cel postawiono sobie budowanie pomostw, czcych sabszych nansowo, stwarzanie moliwoci wejcia tej grupy osb ponownie do wiata pracy, najlepiej poprzez wyksztacenie. Cay system szkolnictwa mia ulec naprawie, miay powsta szkoy z caodzienn opiek, obowizkowe roczne wychowanie przedszkolne, nauczanie jzyka dla imigrantw. FDP i chadecja chciay uproszczenia procedury zwalniania pracownikw. Ochrona przed wypowiedzeniem pracy miaa dotyczy tylko osb pracujcych powyej dwch lat w zakadzie pracy, ktry zatrudnia mniej ni 20 osb, bo mae zakady zabezpieczay najwicej miejsc pracy. Obie partie chciay te zlikwidowa pace minimalne i rozwin inwestycje infrastrukturalne. FDP pragna prywatyzacji urzdw pracy, likwidacji Funduszu Zdrowia, a chadecja sprzeciwiaa si zwikszeniu roli prywatnych ubezpiecze zdrowotnych. Partia bya te przeciwna ograniczeniom praw obywatelskich wprowadzonym po 11 wrzenia 2001 r. przez ministra spraw wewntrznych Otto Schilego, a kontynuowanym przez Wolfganga Schuble. Liberaowie nie akceptowali gromadzeniu danych pod pozorem zwalczania przestpczoci i systematycznie wprowadzanej do Internetu cenzury. Do ich czoowych hase naley rozbrojenie i likwidacj atomu w Niemczech. Lider partii Westerwelle znany by szerokiej opinii publicznej jako obroca pracodawcw, adwokatw, wolnych zawodw i ordownik wczenie wstajcych. Z nieskrywan niechci odnosi si do zwizkw zawodowych, ktrych podczas wszystkich kampanii nazywa plag naszego kraju22. Na plakatach wyborczych Lewicy, wsplnej partii dawnych enerdowskich komunistw i lewakw z zachodnich Niemiec widniao haso Bogactwo dla wszystkich. Gysi i jego partia od lat obiecywaa wysze zasiki na dzieci, dla bezrobotnych i wysokie podatki dla bogatych. Domagaa si wprowadzenia pacy minimalnej i podwyszenia stawki za godzin z obecnych 4-5 euro na 8. Wielu tradycyjnych wyborcw SPD oddao gosy na Die Linke,
Zob. szerzej: www.cdu.de/doc/pdf (odczyt: 20.09.2009). Das werde ich durchsetzen, Der Spiegel z 17.08.2009, s. 27. 21 Wedug Federalnego Urzdu Statystycznego rednie zarobki w RFN za 2006 r. wyniosy 2680 euro brutto. Osoby uzyskujce 70-150% rednich zarobkw, czyli midzy 1900 a 4000 euro zaliczane s do klasy redniej. Zob. szerzej Statistisches Bundesamt 2006, Wer gehrt zur Mittelschicht, Die Zeit z 17.09.2009, s. 26. 22 P. Bornhft, M. Feldenkirchen , Schlappes Gespenst, Der Spiegel z 24.08.2009, s. 20-23.
19 20

256

Przegldy i komentarze

ktra jako jedyna domagaa si zniesienia pakietu Hartz IV i zastpienia go bardziej sprawiedliwym wsparciem. Trittin z partii Zieloni zarzuca Wielkiej Koalicji zaniechania w polityce transportowej, ochronie rodowiska, a zwalczanie kryzysu nansowego i gospodarczego w wydaniu Angeli Merkel nazwa berluskonizacj polityki23. Oskara rzd o marginalizacj opozycji i tendencje autokratyczne. Celem Zielonych byo powstrzymanie koalicji czarno-tej, ale sami wykluczali koalicj Jamajki(czarno-to-zielonych, czyli CDU, FDP, Zieloni). W 18-punktowym programie, prezentujcym moliwe negocjacje koalicyjne, wykluczano ustpienie w kwestii energii atomowej, ochrony rodowiska i budowy elektrowni opartych na wglu. Druga posta z czoowego duetu Zielonych Renate Knast opowiadaa si za rozwijaniem produkcji samochodw elektrycznych, uprzywilejowaniami dla oszczdzajcych paliwo pojazdw subowych, ograniczeniami prdkoci na autostradach i likwidacj obowizkowej suby wojskowej. Wspierajca ja szefowa partii Claudia Roth oczekiwaa zmiany oglnej strategii wobec wojny w Afganistanie i wycofania stamtd Bundeswehry do 2013 r. W planach Zielonych znalazy si te kwestie wewntrzpastwowe, jak: niepodnoszenie wieku przejcia na emerytur do 67 lat, gwarancja caodziennej i bezpatnej opieki przedszkolnej dla kadego dziecka, wyrwnanie szans w dostpie do suby zdrowia i zrnicowanie skadki na Fundusz Zdrowotny, ochrona danych osobowych, walka z kryzysem, gwarancja stawki minimalnej w wysokoci 7,50 euro, zgoda na maestwa homoseksualne i ich prawo do adopcji24. Szumne zapowiedzi w programach poszczeglnych partii pozostan w wikszoci tylko zapowiedziami. Najtrudniej bdzie je zrealizowa rzdzcej koalicji. Po euforii zwycistwa, planujc nowe przedsiwzicia szybko dojd do wniosku, e z braku rodkw nansowych nie s w stanie wikszo z nich zrealizowa.

KAMPANIA WYBORCZA

Walka wyborcza 2009 r. bya dla komentatora Die Welt Thomasa Schmida nie tylko najnudniejsza, ale i najdelikatniejsza25 w caej powojennej historii RFN. Trudno si dziwi takiej opinii skoro Merkel i Steinmeier podczas kampanii musieli wystpowa w podwjnej roli: pozorowanych konkurentw i usatysfakcjonowanych obrocw wsplnej polityki. Westerwelle, najduszy staem wrd partyjnych przywdcw FDP nie ukrywa podczas kampanii wyborczych swoich bdw w poprzednich latach wyborczych, a nawet przyznawa si do nich gono na wiecu w Szwerinie. Niektrzy komentatorzy niemieccy ocenili krtko, e dojrzewa pomidzy wesoym autobusem Guidomobilem, ktrym objeda kraj w 2002 r. a kontenerem Big Brothera, do ktrego przenis kampani wyborcz. Z hucznie zapowiadanych 18% gosw, ktre partia miaa wwczas uzyska, otrzymaa jedynie 7%. Teraz rozsdniejszy, bogatszy w dowiadczenia, przeszkolony w dyplomacji przez swojego wielkiego poprzednika Hansa-Dietera Genschera zmotywowany po eurowyborach obiecywa liberalne reformy.
Mehr Grn S. Lwenstein , Dachgeschoss und Bhnenwgelchen, Frankfurter Allgemeine Zeitung z 18.09.2009, s. 3. 25 T. Schmid, Der bittere Sieg der Angela Merkel, Die Welt z 28.09.2009, s. 1.
23 24

Przegldy i komentarze

257

Po tygodniowym urlopie na Majorce zaangaowa si mocno w kampani wyborcz swojej partii przed wyborami do parlamentw krajowych w Turyngii, Saksonii i Kraju Saary. Jeszcze nie tak dawno suchacze wypeniali niewielkie salki, teraz przemawia do setek tonem gawdziarskim, bez podnoszenia gosu, cicho, a dla podniesienia atmosfery zabawia dowcipem. Dum napawa go fakt, e na spotkania z nim przychodzio wicej wyborcw ni z kandydatem SPD. Na wiecach wyborczych wieci przykadem prawdziwego gentlemana, ubrany w ciemne garnitury, te krawaty, nienobiae koszule. Zamieni kostium clowna na mundur urzdnika, stwierdzia z przeksem Frankfurter Allgemeine Zeitung26. Pani kanclerz rozpocza kampani wyborcz dopiero po powrocie z urlopu w poudniowym Tyrolu. Miejsca spotka wypeniay tumy i trudno byo zdoby miejsce siedzce. W Bonn, Essen, Saarbrcken, cho nie ma talentu do przemwie, staraa si by rzeczowa, zawsze zrwnowaona i merytoryczna. Nie wdawaa si w szczegy, nie prezentowaa konkretnych koncepcji, cho wikszo bya ju zaplanowana, zbywaa pytania o swoim przyszym urzdzie kanclerskim. Wiedziaa, e wszelkie obietnice rzucone publicznie duo kosztuj. Nie podnosia rangi wasnych osigni, nie atakowaa konkurencji personalnie, prezentowaa raczej dokonania wielkich swojej partii Konrada Adenauera, Helmuta Kohla, podkrelaa ich tytaniczn prac, odbudow Niemiec po zniszczeniach wojennych i zjednoczenie. Zadaniem jej generacji jest kryzys, stwierdzi dosadnie Der Spiegel, a kto jak nie prawnuczka Adenauera i dziewczyna Kohla moe si z nim upora27. Merkel ostrzegaa przed koalicj czerwono-czerwon, adnych eksperymentw w kryzysie mwia. W przeciwiestwie do otwartego i przyjacielskiego Steinmeiera, ktry podejmowa bez krawata i marynarki 2 tys. goci, zawsze w akietach, podchodzca do suchaczy z szacunkiem, ale i dystansem, skupiaa si na problemach merytorycznych. Steinmeier przemawia w Saarbrcken 38 minut, ona tylko 17, nie zagbiajc si przy tym w szczegy. Taka kampania bez treci28 i walka wyborcza bez walki 29. Niech Angeli Merkel do wypowiadania si tkwi gboko w psychice crki pastora z Hamburga. Jej ycie w NRD uczulio j na kade wypowiedziane sowo, bo to ono oznaczao zagroenie i mogo zadecydowa o przyszych losach mwcy. Ostrone wypowiedzi towarzyszyy jej te na Akademii, w ktrej roio si od tajnych wsppracownikw. Zapytana o najpikniejsze przeycie po upadku muru berliskiego odpowiedziaa; Nie ba si wypowiada niekontrolowane sowa. Nie ba si, e si pjdzie do wizienia za wypowiedzenie wasnego zdania. Najgorsze, co si moe teraz zdarzy, to nagwek w porannej gazecie30. Jej poprzednicy, jak zauwaya Die Zeit Helmut Kohl i Schrder byli na kocu tak goni, e nie syszeli nikogo z wyjtkiem siebie. (..) Nie zauwayli, e wikszo Niemcw ju dawno zmienia ton. Merkel jest cicha, dlatego wicej syszy31. Wielu Niemcw zarzucao pani kanclerz prowadzenie nudnej i ospaej kampanii wyborczej, w ktrej nie wchodzia w bezporednie potyczki ze swoimi przeciwnikami. Ta taktyka okazaa si suszna i bardzo skuteczna. Skupiona na umacnianiu jednoci wasnej partii, obowizkach gabinetowych i polityce zagranicznej, wiadoma ciaru odpowiedzialnoci ze znan sobie
26

P. Carstens , Der groe alte Mann der FDP, Frankfurter Allgemeine Zeitung z 21.09.2009, D. Kurbjuweit, Gegen die Gierigen, Der Spiegel z 31.08.2009, s. 27. K. Kullmann, R. Nelles , Zermrbende Jahre, Der Spiegel z 21.09.2009. s. 28. Hang zum Heimlichen, Der Spiegel z 17.08.2009, s. 24. J. Simon, Die Gesamtdeutsche, Die Zeit z 10.09.2009, s. 4. Tame, s. 4.

s. 3.
27 28 29 30 31

258

Przegldy i komentarze

konsekwencj propagowaa, jak mwi Niemcy, mieszczask koalicj chadekw i liberaw. Jedzia po kraju i braa udzia w setkach spotka z wyborcami. Pojechaa te na Wgry, gdzie wzia udzia w obchodach 20-lecia otwarcia granicy z Austri, dziki ktrej tysice mieszkacw NRD mogo uciec na Zachd. By to gest w stron chadekw ze wschodnich Niemiec. Jej obecno na zjedzie wypdzonych to z kolei ukon w stron skrzyda konserwatywnego. Doskonale sprawdzia si na salonach europejskich i wiatowych. W ostatnich dniach kampanii Merkel nie zrezygnowaa z aren midzynarodowych i z waciw sobie swobod brylowaa na szczycie G-20 w Pittsburghu przy boku zadowolonego ministra nansw z SPD. Kampani CDU okreli Die Welt jako prezydenck32 pasujc do stylu jej przywdczyni i penionej funkcji. Nie uczestniczya w ostrych, kampaniach tzw. Rote-SockenKampagne, nie atakowaa przeciwnika i nie krytykowaa ogoszonego przez niego planu dla Niemiec Deutschlandplan. Forsowaa plan rzdowy, w ktrym centralne miejsce stanowia polityka obnienia podatkw, pozyskania nowych miejsc pracy i walka z bezrobociem. Jej propagowana od pocztku koalicja czarno-ta nie bya wymarzonym planem, ale maestwem z rozsdku. Najbardziej zaangaowa si w kampani swojej partii Steinmeier. Ju w okresie letniej kanikuy przemierzy 6 krajw federacji, odwiedza zakady pracy, by w zakadach Opla w Bochum, bra udzia w wiecach wyborczych od Hanoweru, przez Wiesbaden po Brandenburgi. Po kadym wystpieniu stawa si pewniejszy, bardziej wiadomy i obyty. W tym ogromnym wysiku woonym w kampani, jak wytkn mu der Spiegel, ocjalnie chodzio o przywrcenie zaufania kraju do jego osoby, a nieocjalnie o wzmocnienie wiary w samego siebie, czym przypomina tygodnikowi greckiego Syzyfa. Dla Steinmeiera bya to pierwsza kampania jako kandydata na kanclerza. Przesta by czoowym urzdnikiem kancelarii Schrdera, zosta kandydatem, ale stare nawyki biurokraty pozostay. Na pocztku swojej kampanii jego przemwienia przypominay styl Schrdera, ale w miar upywu czasu zmienia go. Jego spokojny czasami ospay ton gosu niczym nie przypomina lwa medialnego, jakim by poprzedni szef rzdu. Schrder nada tempo, ktre przeroso jego wychowanka33. Z czasem jego kampania stawaa si lepsza, a budowane zdania krtsze, nawet bojowe. Nauczy si pozowa do zdjcia i pokaza namitnoci. By moe, potrzebuje wicej czasu jak bohater z jego ulubionej ksiki Stena Nadolnego Die Entdeckung der Langsamkeit, ktry chce zosta kapitanem wielkiego statku. Take w przypadku jego osoby cech charakterologicznych naley szuka w pochodzeniu. Wychowany zosta w niezbyt zamonej rzemielniczo-robotniczej rodzinie, w okrgu Lipperland, gdzie ludzie zachowuj swoje emocje dla siebie. Od zeszego roku jego samoocena wzrosa, gdy przeforsowa swoj kandydatur na przewodniczcego partii, zmuszajc Kurta Becka do ustpienia podczas zjazdu partii w Werder kolo Poczdamu. Stanowczym tonem ostrzega zgromadzonych na wiecach wyborczych przed sub zdrowia dla dwch klas, powrotem wraz z objciem wadzy przez FDP do energii atomowej. Najwicej braw uzyska za plany w polityce ksztacenia adnych opat od przedszkola a po uniwersytet. Bez wyrwnania socjalnego nie bdzie demokracji i dlatego powtarza haso socjaldemokracji Ten kraj moe wicej 34. O braku samokrytyki wewntrz partii i sabej walce z kryzysem wola milcze.
M. Lau, Gezaubert wurde nicht, Die Welt z 28.09.2009, s. 2. M. Feldenkirchen , Drauen ists heller, Der Spiegel z 21.09.2009, s 50. 34 G. Bannas, Nur die Kandidatur kann ihn an der Kanzlerschaft hindern, Frankfurter Allgemeine Zeitung z 23.09.2009, s. 3.
32 33

Przegldy i komentarze

259

Steinmeier do ostatniego momentu zabiega o wyborcw. Jeszcze w sobot wieczorem wystpi przed 6500 zwolennikami w swojej wschodniej Westfalii przy wsparciu ministra nansw Peera Steinbrcka, a take swoich rodzicw i o sze lat modszego brata Dirka, przybyych z pobliskiej miejscowoci Brakelsiek, gdzie spdzi dziecistwo i modo. Na ostatnich metrach prowadzi ju brawurow kampani, jakiej pozazdroci mu rzdzcy Berlinem burmistrz Klaus Wowereit. Jednak ofensywa przysza za pno napisa Die Welt35, partia staczaa si w d, co, jak wyrazi si byy burmistrz Monachium Hans Jochen Vogel, astmatyczne stany pokazay w ostatnich latach. Do staych elementw kampanii wyborczych nale debaty polityczne, w tym ta najwaniejsza dwch kandydatw ubiegajcych si o najwyszy urzd w pastwie. W niedzielny wieczr 13 wrzenia 2009 r. pi niemieckich stacji (ZDF, ARD, RTL, SAT 1) transmitowao pojedynek sowny kanclerza i wicekanclerza. Kandydaci poinformowani o zagadnieniach, ktre bd przedmiotem rozmowy: nanse pastwa, kryzys gospodarczy, renty, suba zdrowia, Afganistan, kwestie koalicyjne, stawili si w otoczeniu swoich zwolennikw. Na czarnej awce wsparcia udziela przewodniczcy frakcji CDU/CSU Volker Kauder, sekretarz generalny Ronald Pofalla, jego odpowiednik z CSU Alexander Dobrindt, minister ds. kultury i mediw w kancelarii federalnej Bernd Neumann, aktor Charles Huber i przyjacika samej Angeli Merkel Isa Grn von Hardenberg. Przy SPD znaleli si Mnterfering ze swoimi doradcami, piosenkarz Klaus Hoffmann, niemiecka super niania Katharina Saalfrank i aktorka Renan Demirkan. W 90 minutach kada ze stron w otoczeniu piciu moderatorw miaa przedstawi swoje stanowisko w wyej wymienionych dziedzinach i przekona suchaczy do swoich argumentw. W rzeczywistoci nikt nikogo nie przekona. Debata bya monotonna, mao konfrontacyjna, bez wyrazu i bardzo spokojna. Ju w poowie prowadzonej rozmowy rzecznik FDP porwna debat do meczu, ktry zacz si od zera do zera, a skoczy jeden do jednego. Wedug dziennika Frankfurter Allgemeine Zeitung najmniej pracy mieli moderatorzy, kandydaci byli zdyscyplinowani, nie wpadali sobie w sowa, nie zwodzili si, chwalili wspprac w okresie wielkiej koalicji i uywali form grzecznociowych w stylu jeli wolno mi uzupeni. Ta monotonia powodowaa, e wikszo widzw przeczaa masowo odbiorniki telewizyjne na inne programy36. Jeszcze dobitniej wyrazi to komentator tygodnika Stern, e by to duet starszego maestwa, gdzie kady zna saboci drugiego, znosi je, bo wie, e s do wytrzymania. Sami kandydaci te zaskoczyli, Merkel wypada gorzej ni oczekiwano, a Steinmeier bardziej przekonujco ni przypuszczano37. W ostatnich dniach przed gosowaniem wzrasta lk w szeregach siostrzanej partii z Bawarii. Na posiedzeniach zarzdu w monachijskim Franz-Josef-Strau-Haus przy Nymphenburger Strae nastroje czonkw CSU byy minorowe. Defensywna postawa Angeli Merkel w debacie wywoaa wcieko, a bawarski minister rodowiska Markus Sder szybko wskaza zwycizc debaty Guido Westerwella. Byy szef partii Erwin Huber mwi o braku ducha walki, a fachowiec od gospodarki Hans Michelbach: oczekiwaem wicej. Nerwowo udzielia si te przewodniczcemu CSU Horstowi Seehoferowi, ktry zleci swoim ludziom szybkie opracowanie planu na wypadek klski i moliwoci zdystansowania si od narkotycznej i sennej kampanii (dosownie Schlafmtzenwahlkampf). Nikt nie zapomnia skromD. F. Sturm, Steinmeiers Offensive kam zu spt, Die Welt z 28.09.2009, s. 2. G. Bannas, Die Wenn-ich-das-ergnzen-darf-Inszenierung, Frankfurter Allgemeine Zeitung z 15.09.2009, s. 3. 37 D. F. Sturm, Vom Strippenzieher zum Vollbluttpolitiker, Die Welt z 26.09.2009, s. 3.
35 36

260

Przegldy i komentarze

nego wyniku CDU/CSU (35,2%) z 2004 r. przy prognozach powyej 40%, co spowodowao powstanie Wielkiej Koalicji. Czoowi reprezentanci partii Zielonych rozpoczli swoj kampani wyborcz na pocztku wrzenia w wielonarodowej dzielnicy Berlina Neuklln. Tu po odejciu z partii Josepha Fischera wiadomo byo, e dwaj najmocniejsi nastpcy Renate Knast i Jrgen Trittin bd midzy sob rywalizowa. Nie pocignli za sob tumw, jak robi to ich poprzednik, wypeniajc po brzegi centra miast. Teraz nawet w twierdzy Zielonych w Mnster rynek gwny nie zapeni si do poowy. Nie porwaa suchaczy polityka dotyczca wsi, kiepskie dowcipy na temat wizyty Merkel u Helmuta Kohla ani pochwaa pojazdw elektrycznych. Lewica te nie przycigaa tumw, nie mobilizowaa suchaczy. Szczeglnie w starych krajach federacji ideologia NRD bya na tyle odlega, e nawet osobisty sukces Komendanta Lafontaina w Kraju Saary brzmia mao przekonujco. Jedno co mogo si podoba to ostry ton, momentami krzykliwy, obraliwy, peen emocji, namitnoci i walki. Jego kompan sympatyczny i spokojny Gregor Gysi, byy przewodniczcy PDS, sprawia wraenie gospodarza wystpie. Myl przewodni wszystkich wystpie bya prosta zasada: zabra bogatym pienidze i obieca raj na ziemi. Komicznie brzmiay wic nawzajem wykluczajce si hasa Lewicy Bogactwo opodatkowa, a drugie Bogactwo dla wszystkich. Nie uda si protest pod Bram Brandenbursk pod hasem Wyj z Afganistanu. wiat i kraj widziany oczami Die Linke mia tylko kolor czarny: nie ma demokracji, polityka emerytalna nie funkcjonuje, gospodarka rynkowa naley do przeszoci. Na dodatek podczas wystpie w Bremerhaven nie szczdzono ostrych uwag pod adresem urzdu kanclerskiego (w ktrym urodziny obchodzi Josef Ackermann z Deutsche Bank) i kontaktw ze wiatem ekonomistw. Sugerowano nawet, by ci ostatni podobnie, jak rajdowcy nosili nazw sponsora na konierzykach. Jedynie w Brandenburgii, mateczniku lewicy, Gregor Gysi zyska aplauz, gdy cytowa sowa Westerwellego o wpompowaniu 480 miliardw euro w upadajce banki, zamiast w pomoc spoeczn i szkolnictwo. Bez tych dwojga charyzmatycznych przywdcw blask Lewicy nie byby tak wyrany. Cho s rni charakterologicznie, nawzajem si uzupeniaj, Gysi wzbudza sympatie, a Lafontaine respekt38. Przez cay okres kampanii niewiele mwiono o polityce zagranicznej pastwa, o obecnoci kontyngentu niemieckiego w Afganistanie. Nawet sprawa ze zbombardowaniem dwch cystern porwanych przez Talibw w prowincji Kunduz tylko na krtko przykua uwag partii. Nie podjto take kwestii przyszoci 17 elektrowni atomowych, ktre od lat s tematem numer jeden. Jedni chc je pozamyka, a drudzy wrcz przeciwnie. Najwaniejszym wtkiem kampanii wyborczej by wszechobecny kryzys, odmieniany przez wszystkie przypadki. Tam, gdzie chodzi o pienidze w kieszeniach obywateli, mona atwo straci lub zbi kapita polityczny. Ogromne wsparcie udzielone bankom, pobudzanie gospodarki, ratowanie koncernu Opla i premie za zomowanie starych samochodw zaduyo pastwo w zastraszajcym tempie, a decyt budetowy powikszony o 7 mld euro w cigu roku (wedug Federalnego Urzdu Statystycznego czny dug pastwa, krajw, gmin i miast wynosi 57,2 mld euro) trzeba bdzie kiedy zaata.

M. Kpper, Comandante Oskar und Gregor, der Entertainer, Frankfurter Allgemeine Zeitung z 14.09.2009, s. 3.
38

Przegldy i komentarze ZWYCIZCY I PRZEGRANI

261

FDP
Najwikszym zwycizc wyborw do niemieckiego Bundestagu okazaa si FDP, ktra poprawia swj wynik sprzed 4 lat o 4,8%. W wyborach 27 wrzenia uzyskaa 14,6% poparcia i zdobya wicej mandatw w Bundestagu ni bawarska CSU. Ju w 14 krajach federacji ma swoich reprezentantw w tamtejszych Landtagach, a w 6 najwikszych sprawuje wadze, m. in. w Nadrenii Pnocnej Westfalii, BadeniiWirtembergii i Bawarii. Prawie 60 mln ludzi mieszka w krajach, ktre kierowane s przez czarno-t koalicj. Wyborcy przekonali si, e FDP nie prowadzi polityki drapienego kapitalizmu i nie bdzie ingerowa w mechanizmy wolnego rynku. Die Welt podkrela wiarygodno jako podstawowe i niezmienne credo przewodniczcego FDP Guido Westerwellego, tytuujc caostronicowy artyku jeden czowiek, jedno sowo. Jego strategia dotrzymywania sowa przekonaa wyborcw. Przeciwny by przeduaniu agonii czerwono-zielonego gabinetu w 2005 r. i nie przysta na propozycj socjaldemokratw stworzenia koalicji tzw. Jamajki. aden inny przeciwnik wyborczy nie przedstawi tak jasnej deklaracji co do moliwych partnerw koalicyjnych. Podczas, gdy SPD i Zieloni mwili z kim nie chc rzdzi, Unia przygotowana bya na wszystkie opcje, to deklaracja FDP jawia si niezwykle przejrzycie, poniewa programy SPD i Zielonych mog doprowadzi do zbyt duych obcie wobec obywateli, my Wolni Demokraci jako partia mniejszociowa nie jestemy do dyspozycji dla czerwono-zielonych39. Od 1998 r., koca ery Kohla, FDP nie wystawia adnego ministra, mimo e przez trzy dziesiciolecia wsptworzya polityk Republiki. 47-letni Westerwelle, chocia nie podaje ocjalnie swoich planw, to podobnie jak jego poprzednicy Walter Scheel, Hans-Dietrich Genscher czy Klaus Kinkel podtrzyma liberaln tradycj na urzdzie ministra spraw zagranicznych. Jak twierdz niemieccy komentatorzy dla niemieckich pszczelarzy Guido Westerwelle jest straszydem, dlatego tu przed wyborami przyjaciele pszcz zorganizowali demonstracj w Bonn przeciwko FDP i jej stosunkowi wobec zielonej techniki genowej40. Frankfurter Allgemeine Zeitung podkrelaa, e Unia musi zda sobie spraw, e bez spektakularnego zwycistwa trupy Westerwella nie udao by im si po raz trzeci stworzy wsplnie koalicj czarno-t41. Wrd zwolennikw FDP, zgromadzonych w oczekiwaniu na wyniki w hali der Rmischen Hfe w centrum Berlina, nie brakowao prominentnych osb ze wiata lmu, przedstawicieli szlachty, ktrzy w ostatnich latach nie bywali na wiecach wyborczych. Dodatkowym sukcesem FDP jest pozyskanie zwolennikw wrd osb w ogle niegosujcych, a prawie 10% gosw zyskaa wrd bezrobotnych.

CDU/CSU
Unia CDU/CSU stracia w tych wyborach prawie 2% gosw poparcia i jest to cay czas tendencja spadkowa w porwnaniu z 1957 r., gdy uzyskano najlepszy wynik 50,2%. ZdoT. Jungholt, J. Peter, Ein Mann, ein Wort, Die Welt z 21.09.2009, s. 3. J. Peter, T. Jungholt, Westerwelle siegt auf ganzer Linie, Die Welt z 28.09.2009, s. 2. 41 P. Carstens, Die Wucht eines Jahrhundertergebnisses, Frankfurter Allgemeine Zeitung z 28.09.2009, s. 3.
39 40

262

Przegldy i komentarze

bycie przez chadekw 33,8% to nie powd do radoci. Nawet sprzyjajcy konserwatystom dziennik Die Welt donosi na pierwszej stronie o gorzkim zwycistwie Angeli Merkel42. Mona dostrzec erozj CDU, ktra nie jest ju zdolna do przedstawienia swojej wizji w sposb atrakcyjny. Jej poplecznicy rozczarowali si socjalistyczn wraliwoci i oddali swoje glosy na FDP. Nie pomogy te sukcesy zagraniczne, bo problemy wewntrzne kraju okazay si trudniejsze. Gdy Merkel w wieku 51 lat zostaa najmodszym kanclerzem w historii Niemiec, musiaa odnale swoje miejsce w maestwie z rozsdku z socjaldemokratami, ktrzy nie szczdzili jej atakw. W efekcie wywoali wojn personaln w szeregach wasnej partii, a Merkel utrzymaa si zarwno na czele rzdu, jak i partii, stajc si jedynym staym punktem wielkiej koalicji. Po pierwszych zwiastunach wygranej, zabierajc gos do zgromadzonych w Adenauer-Haus, nie podkrelaa ani swojego zwycistwa, ani klski niedawnego koalicjanta. Sowa wypowiedziane wtedy byy podsumowaniem jej osobistego stosunku do penionej funkcji: Moim zamiarem byo i jest bycie kanclerzem wszystkich Niemcw. CDU nigdy do tej pory nie udao si przej z wielkiej koalicji do nowego rzdu. Dlatego dla dziennikarza Wulfa Schmiesego jej sukces jest wikszy ni Kiesingera43. Sama CSU uzyskaa w wieczr wyborczy jedynie 45 mandatw (42,1% gosw) i jest to najgorszy wynik od 1949 r. Boli on tym bardziej, e w jej mateczniku FDP (prawie 15%) umocnia si podwjnie od ostatnich wyborw, co osabi wpywy Bawarii. Dla Horsta Seehofera to dowd, e nie sprosta prbie, nie wyczu oczekiwa mieszkacw najwikszego kraju. Na horyzoncie ju pojawi si mocny przeciwnik, ktry w swoim miecie Kulmbach uzyska 68,1% gosw pierwszych (w skali federalnej najlepszy wynik) 37-letni minister gospodarki baron Karl Theodor44 zu Guttenberg45.

Die Linke
Na potn si w parlamencie niemieckim wyrasta partia lewicowa. Nawet jej zniknicie w latach 1961-1980 nie przeszkodzio odrodzi si i zdoby poparcie wykorzystujc hasa polityki socjalnej. Lewica (Die Linke, do 2004 r. PDS, nazwa przyjta po poczeniu z WASG)46, cho powstaa dopiero w 2007 r. zjednoczya si wok trjki sprawnych politykw i przy pomocy kierujcego kampani wyborcz Dietmara Bartscha zaskoczya nawet swoich zwolennikw. Tak dobrego dwucyfrowego wyniku ( 11,9%) nie osigna Die Linke od 1949 r. Warto zauway, e partia ta jest drug si (SPD 31,5%, Die Linke 27,5%, CDU 21,5, FDP 8,0%, Zieloni 5,5%) w poczdamskim Landtagu po wyborach rwnorzdnych z oglnokrajowymi, a premierowi Matthiasowi Platzeck (SPD) ju proponowaa

T. Schmid, Der bittere Sieg der Angela Merkel, Die Welt z 28.09.2009, s. 1. W. S c h m i e s e , Die Siegerin erfolgreicher als Kiesinger, Frankfurter Allgemeine Zeitung z 28.09.2009, s. 3. 44 Arystokrata ma w rzeczywistoci 10 imion: Karl Theodor, Maria, Nikolaus, Johann Jacob Philipp Franz Joseph Sylwester Freiherr von und zu Guttenberg. 45 P. Issig, Auf Seehofer prasselt die Kritik seiner Partei nieder, Die Welt z 29.09.2009, s. 3; A. Schffer, Dunkle Schatten, Frankfurter Allgemeine Zeitung z 28.09.2009, s. 3. 46 Zob. szerzej: I. Janicka, Niemieckie partie polityczne, Pia 2007.
42 43

Przegldy i komentarze

263

koalicj czerwono-czerwon47. Bodo Ramelow, zastpca przewodniczcego frakcji lewicowej w Bundestagu i kandydat do Landtagu w Turyngii, zadowolony z osignitego wyniku, powiedzia do dziennikarzy w namiocie na Prenzlauer Berg w Berlinie: Podczas wyborw w 2005 r. nasza partia dostaa kredyt od wyborcw, dzisiaj obywatele wypacili nam dywidend48. Wprowadzenie 76 posw do Bundestagu byo okazj do wielkiego tryumfu i zadowolenia. W caym Berlinie zapraszano przypadkowych przechodniw do piwiarni pod goym niebem, bo dotychczasowa siedziba spotka w Karl-Liebknecht-Haus w centrum miasta wydawaa si zbyt ciasna i zatcha na tak uroczysto. Dla przywdcw partii Gregora Gysi i Oskara Lafontaina, jak sami mwili, walka wyborcza jeszcze si nie zakoczya, dlatego niektrzy niemieccy komentatorzy ju zaklasykowali j jako rzdzc parti w stanie wyczekiwania49. Die Linke przesza ju swoj prb generaln podczas wyborw do parlamentw krajowych 30 sierpnia 2009 r. W Kraju Saary Die Linke zdobya sensacyjne 21,3% gosw, czyli tylko o 3 punkty mniej ni socjaldemokraci. Ugrupowanie to wyprzedzio te SPD w wyborach do parlamentu Turyngii. Charyzmatyczny lider Partii Lewicy Oskar Lafontaine, byy przewodniczcy SPD i minister nansw w rzdzie Gerharda Schrdera, skcony z kanclerzem, opuci szeregi partii w 1999 r. Czerwony Oskar, nazywany szyderczo przez politycznych przeciwnikw, doprowadzi do zjednoczenia Partii Demokratycznego Socjalizmu PDS z zachodnioniemieck Wyborcz Alternatyw Praca i Sprawiedliwo Spoeczna WASG i zacz ekspansj w starych krajach federacji. Majc wol wadzy i realne szanse na czerwono-czerwon koalicj w Berlinie, Kraju Saary, Turyngii, Brandenburgii, Meklemburgii Pomorzu Przednim bdzie znaczc si przed wyborami w 2013 r.

SPD
Najwikszym przegranym we wrzeniowych wyborach s socjaldemokraci, ktrzy uzyskali zaledwie 23% gosw, to o 11,2% mniej ni przed czterema lat. Szef frakcji SPD Peter Struck przyzna po ogoszeniu pierwszych wynikw wyborczych dzisiaj jest trudna godzina, dowiadczylimy duej klski, a kandydat SPD na kanclerza Frank-Walter Steinmeier potwierdzi Ten wynik jest gorzkim dniem dla socjaldemokracji50. Partii, ktra od czasu wejcia 11 lat temu Steinmeiera do gabinetu Gerharda Schrdera stracia 1/3 swoich czonkw, zaszkodziy wprowadzone reformy, a zwaszcza Agenda 2010, ktra zredukowaa wiadczenia pastwa opiekuczego, a wprowadzia Hartz IV. Przestaa by parti ludow. Wyborcy nie zapomnieli te, e chcc wygra wybory w 2005 r., nie tylko wycofali si z reform skalnych pastwa, ale take zaatakowali wasne reformy. Rwnie jej maria z konserwatystami odsun rzesze lewicowo nastawionych obywateli. Bdc teraz w opozycji, musi si odnowi, jak zrobia to FDP w 1998 r. po 30 latach sprawowania wadzy.
Brandenburg: Platzeck hat die Wahl, Die Welt z 28.09.2009, s. 1. M. Kpper, Fr Die Linke ist der Wahlkampf nie vorbei, Frankfurter Allgemeine Zeitung z 28.09.2009, s. 2. 49 Th. Vitzthum, Die Linke sieht sich als Regierungspartei im Wartestand, Die Welt z 28.09.2009, s. 2. 50 Schwarz gelbe Mehrheit fr Angela Merkel. SPD mit schlechtestem Ergebniss aller Zeiten, Die Welt z 28.09.2009, s. 1.
47 48

264

Przegldy i komentarze

Zaraz po przegranej dokonano zmian w partii, nowym przewodniczcym zosta Sigmar Gabriel, byy federalny minister ochrony rodowiska, a sekretarzem generalnym przywdczyni lewego skrzyda partii Andrea Nahles. Ci nowi przywdcy bd chcieli doprowadzi do 30% poparcia w wyborach w 2013 r. i bd musieli zastanowi si nad otwartymi cigle ramionami socjalistycznej lewicy. Ju berliski prezydent Klaus Wowereit nawouje do odtabuizowania Die Linkspartei, a wtruj mu w tym Franziska Drohsel i czonek zarzdu Niels Annen51. Wieczr wyborczy zgromadzi tumy w atrium Willy-Brandt-Haus, berliskiej centrali partii. Liderzy dodawali zgromadzonym otuchy i przekonywali, e SPD miaa swoje wzloty i upadki w historii, ale podstawowe cele wolno, solidarno i sprawiedliwo spoeczna pozostay. Tylko ich miny nie by tak pewne i przekonujce, a w pierwszym rzdzie nie siedzia ju Gerhard Schrder, jak miao to miejsce na pocztku kampanii52. Szukajc przyczyn tak sabego poparcia dla partii, Die Zeit skupi si na zbyt spokojnym, jak na polityka, charakterze Steinmeiera. Jego prostolinijno i wycofanie, a take cichy gos nie nadaway si do kampanii wyborczych. Nawet bdc dzieckiem, prowokowany przez modszego brata, nie podejmowa walki, wola za to wkuwa z nim aciskie zadania. Podejmujc prac prawnika w kancelarii Gerharda Schrdera szybko uczy si od mistrza, by potem sta si dla niego nieodzownym. Zawsze charakteryzowaa go pilno, nie zabiega o awanse, nikogo nie pomawia i z nikim w przeciwiestwie do jego pracodawcy nie by w sporze53. Oprcz cech osobowociowych wtpliwa bya te postawa polityczna. Trudno by wiarygodnym, skoro z jednej strony jest si kontynuatorem polityki kanclerza Schrdera, ktry wprowadzajc program Agenda 2010 ograniczy przywileje socjalne, a z drugiej strony manifestujc lewicowo, wyklucza si wszelkie zwizki z Parti Lewicy. Gazety niemieckie wytykay partii liczne bdy popenione w okresie 4-letnich rzdw. SPD nie do koca zaakceptowaa polityk rzdu w walce z kryzysem, Steinmeiner torpedowa plany chadekw i liberaw dotyczce obnienia podatkw dla najlepiej zarabiajcych, straszy przed rekinami nansjery sprawcami kryzysu. Paradoksalnie pomimo hase lewicowych i obrony pracownikw, poparcie tej partii wcale nie wzroso. le przyjto wymuszone rok temu odejcie premiera NadreniiPalatynatu, byego szefa partii Kurta Becka, zamieszanie wok Wolfganga Clementa, ktry opuci szeregi wasnej partii. Te wewntrzne walki personalne, klska w eurowyborach (20,9%), nieudana kolejna kandydatura Gesine Schwan na prezydenta wywoay poruszenie, niezdecydowanie i niepewno54. Tygodnik Der Spiegel zwrci uwag, e nie za wszystkie wpadki swojego teamu odpowiada sam Steinmeier, jak miao to miejsce w przypadku minister zdrowia Ulli Schmidt, ktra subowym samochodem wyruszya na urlop do swojego domu letniskowego na Costa Brava55. Reputacj partii zepsuy te owiadczenie znanego aferzysty Karlheinza Schreibera o zasileniu przed laty kasy SPD sum 500 tys. dolarw kanadyjskich i oskarenie posa Jrga Taussa o ogldanie pornograi dziecicej w Internecie.

Mnterfering signalisiert Verzicht auf SPD-Vorsitz, Die Welt z 29.09.2009, s. 1; G. Ba n n a s, Die Blicke richten sich auf Mnterfering, Frankfurter Allgemeine Zeitung z 29.09.2009, s. 2. 52 G. Bannas, Auf der Suche nach dem verlorenen Mut, Frankfurter Allgemeine Zeitung z 28.09.2009, s. 3. 53 Ein Fremder wie du und ich, Die Zeit z 10.09.2009, s. 38. 54 D. F. Sturm, Steinmeirs Offensive kam zu spt, Die Welt z 28.09.2009, s. 2. 55 M. Feldenkirchen, K. Kullmann, Der Spiegel z 3.08.2009, s. 21.
51

Przegldy i komentarze

265

Najwikszym przegranym w wyborach 2009 r. pozostaje wybrany rok temu na przewodniczcego SPD super-samuraj niemieckiej walki politycznej Franz Mnterfering. Ten autorytarny i kostyczny przewodniczcy pochodzi jeszcze z ekipy Schrdera. Nie znosi sprzeciwu i dyscyplinowa parti. Jego powrt do polityki po cikiej chorobie i mierci ony okaza si bdem. Zawid jako strateg i taktyk. Zarzuca pani kanclerz tchrzostwo i zaleca jej wiele razy pakowanie walizek, ale to jeszcze bardziej podkrelao jego saboci i brak pomysu na parti. On brzmi jak piosenka z innej epoki stwierdzi Der Spiegel, przy ktrej kiedy na parkiecie kbi si tum tancerzy. Teraz parkiet jest pusty, hit ju niemodny i nikt nie taczy56, to koniec ery Mnterferinga57. Wsplny los popchnie prawdopodobnie SPD w rce lewicy, a taka presja wyczuwana jest w niektrych krajach federacji. Zieloni ju dali w Brandenburgu zakoczenia dotychczasowej koalicji z SPD i prowadzenia rozmw koalicyjnych zarwno z nimi, jak i z lewic. Zieloni w Nadrenii-Westfalii apeluj do SPD o wyjanienie swojego neurotycznego stosunku do lewicy. Wedug bada Instytutu Opinii Publicznej Infratest demap przeciwnicy SPD nie skorzystali raczej w ogle ze swojego prawa do gosu. Zawiedzeni odejciem SPD od socjalno-demokratycznych zasad i brakiem wiary, e partia ta przeprowadzi kraj przez aktualny kryzys gospodarczy i nansowy wyborcy wcale nie poparli gremialnie CDU/CSU, a oddali gos raczej na Zielonych i Die Linke. Niespodziewanie gosy pierwsze i drugie zostay wyranie podzielone midzy rne partie. Chocia udzia gosw pierwszych dla SPD i CDU/CSU jest wyszy ni gosw drugich, to stosunek do gosw drugich nie jest wyszy ni w czasach, gdy wszystkie mae partie nie przekraczay progu 35%. Wielokrotnie wzrs udzia gosw pierwszych oddanych na FDP, Lewic i Zielonych prawie tak mocno jak udzia gosw drugich. Jeszcze wikszy wzrost gosw pierwszych ni drugich mia miejsce w przypadku Zielonych58. Przed nowymi wadzami pitrz si wane problemy: bezrobocie, strategia wobec Afganistanu, zagroenie spowodowane zmianami klimatycznymi i wreszcie chaotyczna polityka zdrowotna 59, nie mwic ju o zaciskaniu pasa. Moe w tych trudnych czasach kryzysu i zmaga z Wolnymi Demokratami wyborcy nie zapomn o przepoowionej kanclerce, e za jej pierwszej kadencji liczba bezrobotnych zmalaa z 5 do 3 milionw.

Zieloni
W lewicowej opozycji znalaza si partia Zieloni (10,7%). Z atwoci przekroczya 8,1% z 2005 r. i moga poczu si w roli zwycizcy. Wynik ten nie by zaskoczeniem, gdy w ostatnich latach poprawia swoje wyniki w wyborach komunalnych i krajowych, co automatycznie utrzymao ten trend w wyborach do Bundestagu, jednak lot wzwy zielonych zakoczy si60. Partia wykluczya a priori egzotyczn koalicj Jamajki (CDU/CSU, FDP,
56 57

Ch. Schwennicke, Mnteferings Versprechen, Der Spiegel z 24.08.2009, s. 24. D. F. S t u r m , Th. Vitzthum, Wieder endet eine re Mnterfering, Die Welt z 29.09.2009,

s. 2. Die Schere schliet sich, Frankfurter Allgemeine Zeitung z 29.09.2009, s. 2. M. Feldenkirchen, Mehr Papier wagen, Der Spiegel z 10.08.2009, s. 29. 60 M. Kpper, Lafontaines Freude ber Perpektiven fr die SPD, Frankfurter Allgemeine Zeitung z 01.09.2009, s. 2.
58 59

266

Przegldy i komentarze

Zieloni), podobnie jak FDP koalicj wiate drogowych (SPD, FDP, Zieloni). Nie wzia te pod uwag koalicji z Lewic i SPD. Chocia zwolennicy partii zebrani na przyjciu powyborczym w dawnej hali pocztowej w Berlinie Wschodnim cieszyli si z uzyskanego dwucyfrowego wyniku, to nastrj by mniej entuzjastyczny ni po pierwszych sondaach telewizyjnych. Partia nie zrealizowaa zamierzonego planu; nie powstrzymaa koalicji Unii z FDP i nie staa si trzeci si polityczn w kraju. Nie wypowiadano si te na temat koalicji z czarnymi, cho rodowisko wyborcze Unii i Zielonych miao podobne opinie na temat kryzysu nansowego i skutkw ocieplania si klimatu. Mimo tych oczywistych faktw projekt czarno-zielony pozosta tematem tabu. Nie odwayli si te zaprezentowa pani kanclerz jako swojej faworytki. Powstao wraenie partii niedojrzaej do rzdzenia. Zamiast rozwija si, drepcz pomidzy dwoma etapami rozwoju okresem gdy odpowiedzialnie rzdzili krajem a obecnym stanem niemowlcym w opozycji stwierdzi Der Spiegel i zwrci uwag na kuriozum sytuacji partia traktowana jako awangarda, uwstecznia si bardziej ni jej wyborcy61. Z tych zawiych kalkulacji zamiast sta si trzeci si, zostaa pit. Partii nie pozostao nic innego jak oznajmi sowami Trittina Od dzisiaj przeciwko czarno-tym, przeciwko radioaktywistom istnieje krzykliwa opozycja62. W niemieckim systemie wyborczym duym uznaniem ciesz si mandaty uzyskane gosami pierwszymi, chocia to gosy drugie decyduj o oglnej pozycji partii w Parlamencie Federalnym. Moliwo wskazania przez wyborc osoby z nazwiska i imienia autoryzuje preferencje indywidualne, co wiadczy o pozycji i popularnoci danego polityka. Wybory z 2009 r. byy sprawdzianem wzlotw i upadkw nie tylko ugrupowa partyjnych, ale take wizji i wartoci danego polityka. Wrd osb, ktre utraciy mandaty bezporednie znajduje si wiceprezydent Bundestagu Wolfgang Thierse (SPD) i minister transportu Wolfgang Tiefensee (SPD). Ten pierwszy utraci mandat bezporedni w dzielnicy Berlin-Pankow na rzecz posa Partii Lewicy Stefana Liebicha. Tiefensee, kandydujcy w Lipsku, musia ustpi kandydatowi z CDU. Byy sekretarz generalny CDU Laurenz Meyer z wynikiem 32,8% gosw pierwszych nie mia szans w starciu z ekspertem z SPD Dieterem Wiefelsptzem. Zajmujc na licie partyjnej dopiero 32 miejsce zakoczy prawdopodobnie swoj karier polityczn. Mandat z okrgu Stuttgart utraci te szef partii Zieloni Cem zdemir i nie pojawi si w ogle w parlamencie niemieckim, gdy odrzuci proponowane mu przez parti 10 miejsce na poudniowo-zachodniej licie Zielonych63.

WYBORCY W SIECI

Podczas wyborw do Bundestagu politycy niemieccy obecni byli take w Internecie. Dobrym wzorem kampanii Baraka Obamy tworzyli wasne strony internetowe i nieobcy by im Twitter czy Facebook. Jednak tym razem nie docenili siy i potgi tego globalnego medium. Wielka Koalicja, wprowadzajc ograniczenia dla uytkownikw sieci www, wywoaa prawdziw i skuteczn wojn wirtualn. Po jednej stronie pola walki stanli ci, ktrzy widz w Internecie zagroenie terroryzmem, niebezpieczestwo dla dzieci, wprowadzaj zabezpieR. Pfister, Partei der Angst, Der Spiegel z 14.09.2009, s. 31 S. Lwenstein, Triumph und Bitterkeit, Frankfurter Allgemeine Zeitung z 28.09.2009, s. 2. 63 Zob. List posw na www.bundeswahlleiter.de; M. K a m a n n , Dramen um das Direktmandat, Die Welt z 29.09.2009, s. 1.
61 62

Przegldy i komentarze

267

czenia, ograniczenia i przeszukuj strony online, gromadzc wymagane prawem dane. Po drugiej stronie znalazy si miliony uytkownikw sieci, dla ktrych Internet jest symbolem wolnoci, miejscem zawierania nowych znajomoci, sposobem na poszukiwanie pracy czy mioci. Tych pierwszych uosabiaa minister rodziny Ursuli von der Leyen ze swoj ustaw ograniczajc dostp do stron z pornogra dziecic oraz minister spraw wewntrznych Wolfgang Schuble, stosujcy permanentn kontrol Internetu zwizan z bezpieczestwem pastwa. Nie oszczdzono im niewybrednych okrele typu Stasi 20, Zensursula i porwnywania ich przemwie do demagogii Goebbelsa czy Hitlera, ale s to koszty wolnego i bezosobowego medium. Politycy niemieccy, ktrzy chc przetrwa na niemieckiej scenie politycznej bd musieli nauczy si partycypowa w sieci, a nie tylko z niej korzysta. Dopiero wtedy uda im si przekona rzesz apolitycznych wyborcw do swoich programw i przy okazji ich wychowa. Ustawa minister Leyen wywoaa prawdziwa fal protestu, zebrano 134 tys. podpisw pod petycj przeciwko niej. Wspierajca ten protest partia Piraci zanotowaa setki tysicy odson. Ponad 40 mln uytkownikw sieci to modzi, ambitni, dobrze wyksztaceni ludzie, wychowani na Internecie, ktrych adna partia nie reprezentuje. Hanowerski politolog Michael Vester ostrzega, e do gosu doszo pokolenie, do tej pory apolityczne Nie jest to somiany ogie. Petycje to dopiero pocztek64. Moliwo prezentowania niezalenych pogldw, prowadzenie dyskusji i prezentacja wasnych pogldw na blogach s tak samo wane jak artykuy w gazecie. Przekona si o tym 32-letni Markus Beckedahl, autor najczciej odwiedzanej strony netzpolitik.org, ktra ju zostaa ogoszona jak centralny organ nowego ruchu spoecznego. Pomijanie tego faktu moe mie fatalne skutki, bo jak dobitnie potwierdzi tygodnik Der Spiegel takie powstanie obywateli w sieci nie bdzie prawdopodobnie ostatnie65.

PODSUMOWANIE

Wedug czterech najwikszych instytutw badania opinii publicznej (TNS Infratest dimap, Forsa, Mannheimer Forschungsgruppe Wahlen, Institut fr Demoskopie Allensbach) wybory do Bundestagu w 2009 r. charakteryzoway si duym przepywem elektoratu z jednej partii do drugiej. Na niskim poparciu dla SDP zyskay wszystkie inne partie, gwnie Zieloni i Lewica, ale i tak 2 mln byych wyborcw SPD pozostao w domu. Ta niska frekwencja zaszkodzia socjaldemokratom. Byli zwolennicy Unii, ktrzy nie yczyli sobie dalszego cigu Wielkiej Koalicji, oddali swoje gosy na FDP. Agitowanie przywdcw socjaldemokratw za koalicj wiate ulicznych przyczynio si do wzmocnienia lewicy. Przeciwnicy FDP w obozie lewicowym gosowali na Die Linke. Na t parti oddali gosy obywatele, ktrzy najwicej stracili ekonomicznie i maj poczucie niesprawiedliwoci. Zieloni ze swoj polityk rodowiskow ciesz si dobr saw i staym poparciem. Zaskoczyli modzi wyborcy. To im niewielkie ugrupowanie Piraci (Die Piraten) zawdzicza zainteresowanie i dobry wynik. Gosoway nie tylko osoby uzyskujce po raz pierwszy w yciu prawa wyborcze (prawie 8% w skali krajowej), ale take ludzie wyksztaceni z duych miast, jak Berlin czy Hamburg. Grupa modych wyborcw gosowaa czsto przewrot64 65

M. Rosenbach, H. Schmundt, Aufstand der Netzbrger, Der Spiegel z 3.08.2009, s. 28. M. Theile , Ich esse jetzt Bratwurst, Der Spiegel z 26.09.2009, s. 31.

268

Przegldy i komentarze

nie i niezdecydowanie, bo wybierane przez nie partie nie osigny 20% poparcia. Wahaj si pomidzy Uni a SPD, ktre nie s ju dla nich partiami ludowymi (narodowymi), gdy nie daj odpowiedzi na nurtujce modych ludzi pytania jak moliwoci ksztacenia i gwarancja zatrudnienia. Zdaniem szefowej Instytutu Demoskopowego Renate Kcher, dla modych ludzi CDU ze swoimi obietnicami wyborczymi obnienia podatkw wydaa si zbyt mao wiarygodna66. Osoby powyej 60. roku ycia pozostaj wierne trzem partiom CDU, CSU i SPD, na ktre oddali gosw, ale w grupie do 45. roku ycia SPD nie uzyskaa nawet 20% poparcia67. Za ich rzdw emeryci czuli si dobrze i bezpiecznie, a podnoszone emerytury gwarantoway godn egzystencj. Krtko przed wyborami zagwarantowano emerytom wypaty wiadcze na staym poziomie nawet przy spadku pensji. SPD i Unia stracia najwicej wrd osb pracujcych. Unia w porwnaniu z 2005 r. zyskaa gosy kobiet, na co niemay wpyw miaa osoba Angeli Merkel. Polityka Unii pozycjonowaa kobiet wyej w spoeczestwie, a polityka prorodzinna uatrakcyjniaa j szczeglnie w oczach pracujcych zawodowo kobiet z duych miast. Mczyni, w przeciwiestwie do kobiet, odwrcili si od tej partii i zagosowali na liberaw. Polityka upastwawiania i pozbawiania wasnoci prowadzona przez ostatnie 4 lata rzdw Wielkiej Koalicji napdzia zwolennikw FDP. Wyborcy wolnych demokratw oczekuj przeorientowania polityki gospodarczej i nansowej pastwa. Kierownik Instytutu Forsa Manfred Gllner stwierdzi nawet, e klasa rednia poczua si pozostawiona przez Uni na lodzie 68. Partia kanclerska stracia szczeglnie na silnie gospodarczo rozwinitym poudniu RFN, a zyskaa FDP. W argonie modzieowym mwi si, e zapacia krwawe co. Strategia gabinetu Merkel pozyskaa poparcie we wschodnich Niemczech, ale stracia na zachodzie. Bardzo niskiego poparcia dla rodzimej partii CSU w Bawarii naley upatrywa zdaniem specjalistw w saboci samej partii i jego przywdcy Horsta Seehofera. Analizujc te oceny, mona doj do wniosku, e jeeli liberaowie nie stworz wasnego wyranego prolu to w kolejnych wyborach mog nastpi kolejne due wdrwki wyborcw. Gbokie zmiany czekaj te prawie 150-letni SPD, zarwno w kierownictwie, jak i programowo. Musz odzyska utracony elektorat, wzbudzi zainteresowanie i jasno okreli swj polityczny kurs. Jak pokazuj badania stabilno programowa, empatia na wewntrzne problemy pastwa, wysokie morale przywdcw pozostaj nadal najwaniejszymi czynnikami oceny partii w oczach wyborcw. Niemiecka scena polityczna po latach wzgldnej stabilizacji i przewidywalnoci zaczyna ulega rozdrobnieniu. Wielkie partie CDU/CSU i SPD systematycznie trac poparcie. Ze starych duetw CDU/CSU SPD/FDP zosta jedynie ten pierwszy. Scen polityczn rozsadzia pita sia, Die Linke, zoona z odszczepiecw z SPD i wschodnioniemieckich postkomunistw69. Do gosu dochodz nowe partie, z odmiennymi deklaracjami, programami i hasami. Na znaczeniu zyskuje populistyczna lewica, co wiadczy o tsknotach zwykych obywateli do pastwa socjalnego i bogostanu NRD. Nie naley te lekceway skrajnej prawicy, ktra cho nadal pozostaje poza Bundestagiem, to nie wiadomo jak zachowaj si wyborcy, gdy obecne partie nie speni ich oczekiwa.
66 67 68 69

Tame, s. 4. Die Schere schliet sich..., s. 2. D. Siems, Die Whler wandern wie noch nie, Die Welt z 29.09.2009, s. 4. W. Smoczy ski, Merkel na wydaniu Polityka z 13.06.2009, s. 86.

Przegldy i komentarze

269

Przed koalicj czarno-t nowe wyzwania: zrwnowaenie budetu, cicia w pomocy socjalnej, uatwienia dla przedsibiorcw (uatwienia kredytowe, podatkowe, mniejsza biurokracja, moliwo atwiejszego zwalniania pracownikw), wzrost bezrobocia, a w kolejce ju czekaj: polityka podatkowa, emerytalna i zdrowotna. Wiadomo, e FDP nie jest tak saba jak za czasw kanclerza Kohla, rokowania nie bd atwe, dlatego naladujc pastiszowy ton dziennika Die Welt naley zapyta pani kanclerz kto w koalicji z FDP bdzie kucharzem, a kto kelnerem?70 W parlamencie niemieckim powstanie silna opozycja; zdruzgotana klsk SPD i uskrzydlona zwyciskim wynikiem Die Linke. Gdy doczy partia Zieloni powstanie ju znany konglomerat pod skrcon nazw Brei-li-B oznaczajcy szeroki zwizek lewicowy (breites linkes Bndnis), ktry z pewnoci utrudni ycie czarno-tej koalicji. Wybory do Bundestagu 27 wrzenia 2009 r. przeszy ju do historii, ale zwyciskie patie CDU/CSU i FDP ju zwieraj szyki przed przyszorocznymi wyborami do Landtagu w Nadrenii Pnocnej Westfalii, bo jak wyjania pani kanclerz w Niemczech, jak nigdzie indziej po wyborach, s ju nastpne wybory71.
IZABELA JANICKA

Pozna

70 M. Lau, Der Kanzlerinnen-Bonus, Die Welt z 19.09.2009, s. 3; S. von Bo r st e l , Ph. N e u mann, Wirtschaft fordert Sofortprogramm von Schwarz-Gelb, Die Welt z 29.09.2009, s. 11. 71 W. Schmiese, Alle huldigen der Kanzlerin, Frankfurter Allgemeine Zeitung z 29.09.2009, s. 3.

You might also like