6+7.

Podstawowe narzdzia propagandowe i ich praktyczne zastosowania

Niezalenie od tego, jaki typ dziaa jest prowadzony, i jaki konkretnie pomys na rozpowszechnianie komunikatu propagandowego zosta wykorzystany, istnieje kilka narzdzi, ktre s na og wykorzystywane. Do wyodrbnienia kilku z nich przyczyni si wspomniany ju wczeniej Institute of Propaganda Analysis1. Podstawowa klasyfikacja zawieraa siedem narzdzi, ale rozwj dziaa propagandowych przyczyni si do wyodrbnienia jeszcze dwch nastpnych, ktre pogrupowane zostay przez badaczy IPA na trzy kategorie; gry sowne (word games), faszywe zwizki (false connections) oraz specjalne, szczeglne odwoania (special appeals). Na zakoczenie tego krtkiego wstpu warto odnotowa, e jest to jedna z prostszych klasyfikacji zawierajca narzdzia propagandowe w ich podstawowych formach, samych narzdzi, czy te technik, jak chc inni autorzy jest wiele wicej, co wynika chociaby z rozwoju technologicznego. Chodzi w tym miejscu chociaby o rozwj radia, telewizji czy komputerw osobistych i zwizane z tym moliwoci manipulowania materiaami w postaci ich przemontowywania, wczania w ich obrb innych materiaw (inne miejsca, sytuacje, czas wydarze), jak rwnie dokonywania innych zabiegw, zwaszcza na materiaach w cyfrowej postaci (zjawisko dotyczy to zreszt nie tylko propagandy, ale rwnie masowego retuszowania fotografii w prasie kolorowej). Rozwinita typologia technik propagandowych uwzgldniajca rozwj mediw elektronicznych opracowana zostaa przez rosyjskiego badacza, Rudolfa Boreckiego. Na szczeglna uwag czytelnika zasuguj takie techniki jak metoda mistyfikacji montaowych, metoda faszywej dokumentacji, metoda podpowiedzi emocjonalnej, ktre obok paru innych zostay scharakteryzowane na kocu tego materiau2. Pokany katalog (w sumie 89 technik) zamieszczony zosta rwnie w anglojzycznej pracy Henry`ego T. Conservy, w ktrej podzielone zostay one na siedem podkategorii3. W niniejszym materiale skoncentrujemy si natomiast na omwieniu klasyfikacji IPA, pierwotnej wobec pozostaych i cigle niezwykle uytecznej dla analizy dziaa propagandowych.
1

Szerzej na temat dziaalnoci Institute of Propaganda Analysis patrz: G. S. Jowett, V. O`Donnell: Propaganda and Persuasion. London & New Delhi 2006, s. 231-235. 2 Szerzej patrz: R. Borecki: Propaganda a polityka (zarys problematyki funkcjonowania rodkw masowego przekazu w systemach spoeczno-politycznych). Warszawa 1987, s. 128-139. 3 Henry T. Conserva. Propaganda techniques. [brak miejsca wydania] 2003.

Gry sowne 1. Doczepianie epitetw (name calling)4 Doczepianie epitetw polega na dezawuowaniu czego w ten sposb, e bez badania rzeczowych dowodw doczepia si negatywny epitet5. Metoda ta polega na czeniu osoby, czy te zjawiska z jakim okreleniem, ktre w powszechnej wiadomoci ma negatywne konotacje. Propagandzista oczekuje, i odbiorcy odrzuc osob, czy negatywnie odnosi si bd do zjawiska, w zwizku z negatywnym nastawieniem do uytego okrelenia; bez adnych dowodw i racjonalnego mylenia. Sztandarowymi okreleniami tego typu s np. komunista, faszysta, czy popularne ostatnimi czasy terrorysta lub fundamentalista6. Do kategorii epitetw zaliczy mona w spoeczestwach demokratycznych takie okrelenia, jak komunista, faszysta, terrorysta, fundamentalista, a w polskiej specyfice, zwaszcza w czci spoeczestwa to rwnie yd, mason, libera, nadubowiec czy e-elita. Okrela si nimi przeciwnikw politycznych, osoby, ktrym chcemy odebra prawo gosu i wyczy je np. z publicznej debaty. Okrelenia te nie musz si odnosi do konkretnych osb, ale mog te dotyczy wikszych zbiorowoci7. Do subtelniejszych metod doczepiania epitetw zaliczy mona metod, w ktrej stosuje si sownictwo o emocjonalnie negatywnym oddwiku. Jeeli w sytuacji ci budetowych mamy do czynienia z ich zwolennikami i przeciwnikami, to proponujcy cicia przez przeciwnikw okreleni zostan mianem skpcw, a przez zwolennikw mianem oszczdnych. Oba pojcia odnosz si do tego samego rodzaju zachowa, ale maj kompletnie odmienne konotacje.8
4

Narzdzie to okrelane jest te mianem labeling, patrz: International Encyclopedia of Propaganda, ed. R. Cole, Chicago & London 1998, s. 610. 5 M. Szulczewski: Propaganda polityczna. Zarys problematyki teoretycznej. Warszawa 1972, s. 14. 6 Okrelenia te szczeglnie wyrniaj si, jeli porwna np. relacje amerykaskiej Fox News Channel i brytyjskiej BBC. Podczas gdy w relacjach tej ostatniej praktycznie nie pojawiao si okrelenie my, Fox News podgrzewaa atmosfer posugujc si zwrotami my, nasi chopcy. Uywanie wspomnianych powyej sw w przekazach BBC byo po prostu nie do pomylenia; Lista sw zakazanych (w BBC- .Sz.) zoyaby si na niewielki sowniczek (...). Zakazanym sowem jest terrorysta; nawet po zamachach z 11 wrzenia uywanie tego okrelenia w odniesieniu do autorw ataku zostao uznane za zamanie zasad bezstronnoci i obiektywizmu. W miejsce terrorystw pojawiaj si okrelenia odnoszce si bezporednio do popenionych czynw: zamachowcy, porywacze, lub opisujce funkcj: np. czonkowie organizacji ekstremistycznych. Por.: P.A. : Tak mwi Londyn. Press 2003, nr 7, s. 47-50; P. Zdanowicz: Show time. Press 2003, nr 4, s. 24-25. 7 Dobrym przykadem zastosowania tej metody s dziaania przeprowadzone przez firm Ruder Finn Global Public Affairs na zamwienie wadz Chorwacji oraz Boni-Hercegowiny, ktra doprowadzia do tego, e serbskie obozy oraz sami Serbowie kojarzeni zaczli by z obozami koncentracyjnymi i nazistami. Szerzej na ten temat przy okazji tematu: Midzynarodowy PR na przykadzie wojny w byej Jugosawii. 8 The Institute of Propaganda Analysis, URL<http://www.propagandacritic.com/>.

2. Pikne oglniki (glittering generalities)9 Pikne oglniki to: () kojarzenie czego z pozytywnie brzmicymi oglnikami w celu nakonienia do zaakceptowania owej rzeczy bez badania dowodw10. Zastosowanie piknych oglnikw odnosi sukces, gdy okrelone pojcia dla rnych ludzi znacz zupenie co innego. Oto jeden z przykadw: kiedy kto mwi nam o demokracji od razu zaczynamy kojarzy to z naszymi wasnymi ideami demokracji, z pojmowaniem tego okrelenia wyniesionym z domu, szkoy, czy kocioa. U podstaw stosowania tego narzdzia ley przekonanie o tym, i pewne popularne okrelenia o pozytywnych konotacjach wszdzie s rozumiane i interpretowane w identyczny sposb, przez co obnia si krytycyzm odbiorcy informacji. Ponad to, wykorzystywane pojcia s niezwykle pojemne w zwizku, z czym ich interpretacja bywa do dowolna. Za przykady takich poj uzna mona np. termin demokracja, prawa czowieka, demokracja liberalna, misja interwencja humanitarna itp. Mechanizmem tym posuono si take okrelajc PRL i inne kraje bloku sowieckiego mianem krajw demokracji ludowej. Obnia to nasz czujno, krytycyzm i atwiej jest zaakceptowa nam niektre twierdzenia11. Inny przykad przywouj Anthony R. Pratkins i Elliot Aronson. Przeanalizowali oni hasa wyborcze oraz szyldy reklamowe. Okazao si, e nagminnie uywa si w nich okrele o pozytywnych konotacjach, cho dwuznacznych i niejasnych w ich zastosowaniu. Sprzedajc miso lepiej powiedzie, e jest w 75% chude, ni e jest w 25% tuste, produkty mroone czsto okrela si jako wieo zamroone, onierze walczcy po naszej stronie s zawsze odwani, mni, peni dobroci, cokolwiek miaoby to znaczy12. Podstawowa rnica midzy doczepianiem epitetw a piknymi oglnikami sprowadza si do tego, e jedna metoda jest lustrzanym odbiciem drugiej; pikne oglniki maj nas nakoni do akceptacji pewnej idei, faktw, czy te osb bez racjonalnej analizy, a doczepianie epitetw ma te idee, czy osoby pogry w naszej ocenie.

Okrelenie glittering generalities tumaczone jest na jzyk polski raz jako pikne oglniki raz za jako byskotliwe oglniki. W pracy stosowane bdzie okrelenie pikne oglniki. Por.: A. Pratkains, E. Aronson: Wiek propagandy. Uywanie i naduywanie perswazji na co dzie. Warszawa 2003, s. 66. 10 M. Szulczewski, op. cit., s. 14. 11 The Institute of Propaganda Analysis, URL<http://www.propagandacritic.com/>. 12 A.R. Pratkains, E. Aronson: The Everyday Use and Abuse of Persuasion. New York 2002, s. 73.

3. Eufemizm (euphemisms) Uywajc oglnikw, czy epitetw propagandzista odwouje si do okrele jaskrawych, ywych, wywoujcych emocje. Czasami jednak chodzi o to, aby spacyfikowa nastroje wrd odbiorcw, narzuci im neutralny punkt widzenia, zwaszcza w odniesieniu do wydarze, ktre mog wywoa u nich negatywne skojarzenia i reakcje. Zamiana okrele mord, morderstwo na likwidacja, czy te ofiary cywilne na straty uboczne (collateral damage) suy wanie takiej potrzebie. Ogromn ilo eufemizmw ukuto w Trzeciej Rzeszy, gdzie akcja zabijania niepenosprawnych umysowo okrelana bya jako program eutanazji, zabijanie z litoci13; akcja likwidacji europejskich ydw nosia miano ostatecznego rozwizania kwestii ydowskiej; mienie ydw byo zabezpieczane, ich pogrom nosi miano Nocy Krysztaowej, a przeciwnicy polityczni przebywali w aresztach prewencyjnych14. Faszywe zwizki (false connections) 1. Przenoszenie (transfer) Technika ta polega na przeniesieniu: autorytetu i prestiu z jednej rzeczy czy osoby powaanej i cenionej na jak inn rzecz czy osob, dla ktrej chce si zjednywa przychylno (...)15. Jeli propagandzista angauje w dziaania propagandowe powaane instytucje, nard, bd stwarza wraenie, e popieraj one jego dziaania, to w ten sposb wykorzystuje ich autorytet dla zdobycia poparcia publicznoci dla swoich dziaa. Przy tej okazji czsto wykorzystywane s symbole, ktre kojarzone s z instytucjami bd ideami szeroko akceptowalnymi dla spoeczestwa; moe to by symbol krzya odwoujcy si do chrzecijastwa, moe to by flaga narodowa, czy np. czerwona flaga z wizerunkiem Che Guevarry sugerujca walk o sprawy socjalne. Symbole te wywouj emocje i pozwalaj propagandzicie w atwiejszy sposb dotrze do odbiorcy16. Przykadem ilustrujcym zastosowanie tej metody jest np. fotografowanie si politykw z flag narodow w tle, czy tworzenie honorowych komitetw wyborczych. Zapraszani do nich intelektualici, ludzie mediw, czy nawet sportowcy uyczaj swojej rozpoznawalnoci i akceptacji w spoeczestwie nie uczestniczc jednak aktywnie w kampaniach i nie wystpujc
13

Akcj prowadzono na podstawie Ustawy o zapobieganiu chorobom dziedzicznym z 14 lipca 1933 roku. Patrz: M. Kitchen: Nazistowskie Niemcy w czasie wojny. Warszawa 1997, s. 220-221. 14 Por.: A. R. Pratkains, E. Aronson, op. cit., s. 320. 15 M. Szulczewski, op. cit., s. 14-15. 16 The Institute of Propaganda Analysis, URL<http://www.propagandacritic.com/>.

w materiaach reklamowych. Przenoszenie moe rwnie dotyczy idei i znacze, ktre przez og spoeczestw s odrzucane, le si kojarz. Poprzez taki zabieg propagandzista stara si na stae skojarzy ze sob obiekt dziaa propagandowych i negatywnie konotowane pojcia. Najczciej stosuje si w tej technice odwoania w formie sownej lub graficznej do Trzeciej Rzeszy i Zwizku Radzieckiego. 2. wiadczenie si (testimonial) wiadczenie si opiera si na podobnej zasadzie, co przenoszenie, z tym e cay proces odbywa si bardziej bezporednio. Propagandzista, czy osoba, ktra chce uzyska poparcie dla siebie, bd idei przez ni prezentowanej powouje si wprost na zdanie osoby, czy medium obdarzonego przez spoeczestwo szacunkiem, uwaanego za prawdomwne. Mog to by rwnie odwoania do autorytetw religijnych, naukowych, politykw w stanie spoczynku, emerytowanych wojskowych, ktrzy nie s bezporednio zaangaowania w wydarzenia i przez to wydaj si odbiorcom bardziej wiarygodni. Z klasycznym zastosowaniem tej techniki mamy do czynienia w reklamie, gdzie jaka znana osobisto poleca nam konkretny produkt lub usug. W sferze polityki technik wiadczenia si stosowali np. w Polsce zwolennicy i przeciwnicy procesu integracji naszego kraju z Uni Europejsk. Obie strony z upodobaniem sigay np. po wypowiedzi Jana Pawa II i polskiego Episkopatu, ktre miay legitymizowa ich stanowiska. Szczeglne, specjalne odwoania (special appeals) 1. Ludowo (plain folks) Ludowo to: metoda polegajca na sprawianiu poprzez propagandzist wraenia, e to co gosi, jest suszne, poniewa pochodzi od prostego ludu 17. W trakcie kampanii wyborczych politycy prbuj pokaza, e s zwykymi obywatelami by zjedna sobie gosy wyborcw. Niemal wszyscy amerykascy prezydenci ostatnich lat byli milionerami, ale w toku kampanii Bill Clinton jada posiki w restauracjach McDonald`s, George Bush Senior preferowa ryby, Ronald Reagan czsto by pokazywany w trakcie rbania drewna, a Jimmiego Cartera kreowano na zwyczajnego farmera z Georgii18. Miao to na celu ukazanie ich, jako kandydatw wiadomych problemw zwykych obywateli i ich bolczek. Narzdzie to odnosi si
17 18

M. Szulczewski, op. cit., s. 15. The Institute of Propaganda Analysis, URL<http://www.propagandacritic.com/>.

wic do kwestii wiarygodnoci, szczeglnie waciwej dla niektrych sytuacji, takich jak np. wybory. Znajomo problemw rodowiska i wiarygodno kandydata maj by w tej sytuacji kluczem do zwycistwa wyborczego. Odnosi si to take do dziaa propagandowych, gdzie rdo przekazw winno by jak najbardziej obiektywne dla odbiorcw komunikatw, bd powinno sprawia wraenie wiarygodnego. 2. Owczy pd (band wagon)19 Owczy pd opiera si na twierdzeniu propagandzisty, e: (...)wszyscy czonkowie tej grupy, do ktrej naleymy, akceptuj program czy idee propagandzisty i dlatego rwnie my musimy si z tym zgodzi, w imi grupowej solidarnoci20. W dziaaniach propagandowych rzadko kiedy podejmowane s dziaania wobec jednostek. Propagandzista odwouje si do mas, do tumu, do grup spoecznych, narodowych, zawodowych, wiekowych. Na og to do nich, do wikszych zbiorowoci adresowany jest przekaz, ktrego dziaanie przypomina efekt kuli niegowej; im wicej osb z naszej grupy popiera jaki cel, czy ide, tym szybciej jej zwolennikami zostanie caa grupa. Na wyamanie si z mylenia stadnego, z potrzeby konformizmu, na ktrej opiera si ta technika sta niewielu 21. W przekonaniu spoecznoci do jakich dziaa wykorzysta mona np. zmanipulowane sondae opinii publicznej, ktre dziki owczemu pdowi pozwol nam zyska poparcie niezdecydowanych obywateli. 3. Strach (fear) Kolejne z narzdzi propagandowych wykorzystuje strach dla zmuszenia ludzi do dziaania w kierunku podanym przez propagandzist. Jeli nawouje on ludzi do poparcia pewnej idei, a alternatyw dla tego rozwizania jest jakie straszne wydarzenie, do ktrego ma doj, ludzie skonni s poprze te idee i dziaania wanie ze wzgldu na strach. Propagandzista kreuje sytuacj tzw. oblonej twierdzy, bd przekonywujco zapowiada, i zagroenie nadejdzie z konkretnej strony, czy to kraju, nacji, czy te grupy spoecznej. Zagroenie to nie musi dotyczy fizycznej eksterminacji (cho grob t wykorzystano ogaszajc w latach III Rzeszy wojn totaln), a moe np. chodzi o rozkad wartoci, rozpad rodziny itp. Wybr
19

Okrelenie band wagon tumaczone jest na jzyk polski raz jako owczy pd raz za jako efekt wikszoci (od bandwagon effect). W pracy stosowane bdzie okreleni owczy pd. Por.: A. Pratkains, E. Aronson: Wiek, op. cit. s. 133; M. Szulczewski, op. cit., s. 15. 20 M. Szulczewski, op. cit., s. 15. 21 The Institute of Propaganda Analysis, URL<http://www.propagandacritic.com/>.

zagroonego celu i rzekomego agresora zaley od inwencji propagandzisty. Jest to narzdzie skuteczne w oddziaywaniu na mniej wyksztacone rodowiska i opierajca si w duym stopniu na demagogii, ale przykad III Rzeszy pokazuje, i kwestie wyksztacenia, czy inteligencji odbiorcw przekazu nie s czynnikiem przesdzajcym o skutecznoci metody. 4. Naciganie faktw i argumentw (card stacking)22 Jest to: (...) odpowiedni dobr faktw i faszw, ilustracji czy szczegw o charakterze rozrywkowym, argumentw logicznych i nielogicznych majcych na celu przedstawienie jakie sprawy czy osoby w jak najlepszym albo jak najgorszym wietle23. Narzdzie to, podobnie jak wiadczenie si, czsto spotykana jest w reklamie, gdzie mwi si tylko o pozytywach reklamowanego produktu. Jest ona jednak stosowana take w dziaaniach propagandowych. Jeeli porwna si np. doniesienia z frontu obu stron konfliktu, to dziaania przeciwnika majce na celu ksztatowanie percepcji opinii midzynarodowej bd zawsze przykadem obrzydliwej propagandy, podczas gdy nasze dziaania w tej materii, nawet jeli s w istocie ukrywaniem prawdy, zawsze bd okrelone jako dziaalno informacyjna, czasem z zastrzeeniem, i czci informacji nie przekazano np. ze wzgldw bezpieczestwa24. Najczstsze zastosowanie tego narzdzia ma miejsce przy okazji dziaa o charakterze czarnej propagandy. Nadawca komunikatu jest bowiem gboko zakonspirowany i wykorzystanie przez niego informacji faszywych, czy nielogicznych nie naraa go na wiksze straty dopki nie zostanie zdekonspirowany. 4. Inne narzdzia Poza narzdziami wymienionymi powyej International Encyclopedia of Propaganda wymienia jeszcze pi innych stosowanych w propagandzie politycznej: wielkie kamstwo (big lie) polega na powtarzaniu przez zrnicowane rda (rne tytuy prasowe, stacje radiowe i konkretne osoby kamstw, tak dugo, a stan si one powszechnie panujcym sdem), kozio ofiarny (scapegoating), to technika bdca mieszank doczepiania epitetw i nacigania faktw, czasem w poczeniu z
22 23

Technika okreslana rwnie czsto jako tasowanie kart. M. Szulczewski, op. cit., s. 15. 24 Szerzej na temat zastosowania tej techniki i wybirczego podejcia opinii publicznej do kwestii propagandy patrz: P. M. Taylor, op. cit., s. 19-25. Por. take: I. Borkowski, op. cit., s. 97.

wielkim kamstwem, ktr w III Rzeszy zastosowan przeciw ydom, oskaranym o wszelkie niepowodzenia Niemiec, dezinformacja posugiwaniu (disinformation), si jest narzdziem wiarygodnymi polegajc a stosunkowo kamstwami,

rozpowszechnianymi przez media przeciwnika, ktre maj na celu wprowadzenie w bd wadz i obywateli wroga, co do intencji i planowanych dziaa propagandzisty, narzdzie okrelane mianem pitej kolumny (the fifth column technique) polega na wykorzystaniu zdrajcw bd te np. emigrantw, ktrzy w szeregach przeciwnika rozsiewaj plotki i faszywe informacje korzystne dla propagandzisty, dwuznaczno (doublespeak) polega na dziaaniach zblionych do doczepiania epitetw i piknych oglnikw; sprowadza si do rozmylnego uywania niejasnych i dwuznacznych terminw z zamiarem oszukania odbiorcw, co do prawdziwych intencji propagandzisty. Warto w podsumowaniu odnotowa, e nie s to wszystkie narzdzia, jakie wykorzysta moe w swoich dziaaniach aparat propagandowy. Sia oddziaywania propagandowego i jego rnorodno zaley od inwencji i moliwoci technicznych orodkw stojcych za tymi dziaaniami i oraz od sytuacji, w ktrej si one znalazy. Kwestie wystarczajcej iloci czasu, moliwoci wykorzystania mediw masowych, wreszcie tematyka dziaa i grupy, do ktrych chcemy dotrze, to najwaniejsze determinanty wyboru technik propagandowych. Typologia narzdzi dokonana przez Institute of Propaganda Analysis zostaa skrytykowana przez cz rodowisk naukowych. Uznano, i podejcie tego orodka do kwestii propagandy jest zbyt uproszczone i argumentowano, i trudno wskaza dziaania propagandowe, ktre opierayby si tylko na jednej, konkretnej technice. Z krytycznym uwagami spotkaa si take kwestia podejcia do audytorium poniewa w pracach IPA nie wzito pod uwag rnic, ktre wystpuj wrd odbiorcw i determinuj odbir dziaa i przekazu propagandowego25. Warto rwnie pamita, i poza do cisym przyporzdkowaniem czci technik do konkretnych rodkw wyrazu, niektre z technik takie jak przenoszenie mog by wykorzystywane zarwno w sowie, w pimie, jak i w grafice. I
25

The Institute of Propaganda Analysis, URL<http://www.propagandacritic.com/>.

najwaniejsza uwaga: klasyfikacje s tylko pewn prba uporzdkowania zabiegw propagandowych i czasem ich zaklasyfikowanie moe badaczom nastrcza pewne trudnoci, co nie ujmuje w aden sposb ich skutecznoci. Od lat trzydziestych ubiegego stulecia, kiedy to opracowano pierwsz typologi narzdzi propagandowych, w mediach masowych zaszy rewolucyjne zmiany, ktre miay ogromny wpyw na moliwoci ich oddziaywania na opini publiczn. Majc na wzgldzie rozwj technik komunikowania oraz przenikanie si czci narzdzi opracowano kilka innych klasyfikacji. Jedn z nich zawiera International Encyclopedia of Propaganda, ktra to klasyfikacja obejmuje sytuacje, gdy wykorzystywane jest wicej ni jedno narzdzie, i ktra omwiona zostaa powyej. Natomiast na szersze omwienie zasuguje klasyfikacja opracowana przez R. Boreckiego. Zawiera ona obok znanych ju z prac IPA narzdzi, take kilka innych, odzwierciedlajcych rozwj i zoono interakcji nadawca odbiorca w drugiej poowie XX wieku. Cz z nich opiera si na manipulacji jzykiem (vide kategoria gry sowne), cz to powtrzenie klasycznych narzdzi z kategorii faszywych zwizkw, natomiast novum s np. narzdzia odwoujce si do manipulowania obrazem. Wszystkie one omwione zostan one pokrtce w tabeli poniej.
Tabela 1. Narzdzia propagandowe oddzielenie komentarzy od informacji to jeden z wymogw obiektywnego dziennikarstwa, oddzielenie faktw od sdw jednak wedle I. Boreckiego dokonujc takiego rozdzielenia uwiarygodniamy przekaz. Komentarze stanowice przedmiot dyskusji kamufluj, wedle autora, moliwo stronniczego doboru, pomijania, ustawiania w okrelonej kolejnoci faktw, ktre sprawiaj wraenie bezstronnego dobranych26. dziaanie na zasadzie od pojedynczych prawd do oglnej nieprawdy; wyodrbnione, specjalnie dobrane szczegowe, prawdziwe informacje su nieprawdziwemu twierdzeniu o charakterze oglnym przypomina poczenie technik wielkiego kamstwa i koza ofiarnego; polega na tworzeniu wok konkretnych sytuacji, wydarze, grup, standartowych formu majcych na celu wywoywanie jednolitych

indukcja informacyjnopropagandowa

mity polityczne

zachowa odbiorcw semantyczne podstawianie patrz: pikne oglniki (glittering generalities) stereotypw faszywa identyfikacja metoda polegajca na zaszczepianiu w wiadomoci spoeczestw wzorcw godnych do naladowania w yciu codziennym i utosamiania
26

Szerzej na temat moliwych zastosowa tej techniki w podrozdziale na temat hipotezy porzdku dnia (agenda setting).

si z nimi, dziki artykuom prasowym, filmowi, sztukom teatralnym metoda oparta na mechanizmie identyfikacji jednostki z wzorcami psychodramaturgia zachowa, z grupami do ktrych jednostka naley lub chciaaby nalee, w celu uksztatowania osobowoci jednostki, zlikwidowania konfliktw wewntrznych jednostki metoda polegajca na wersja wyprzedzajca deniu do poinformowania odbiorcy o

konkretnym fakcie, wydarzeniu, koniecznie jako pierwsze rdo, nawet za cen wiarygodnoci informacji; informacje publikowane pniej, a take wszelkie sprostowania lub zaprzeczenia docieraj ju do masowego odbiorcy w ograniczonym zakresie taki dobr informacji, aby si one uzupeniay, wspgray ze sob bd zbieno semantyczna zwikszajc si oddziaywania jednych informacji, bd negujc dopiero co podane fakty, ktrych jednak nie mona byo przemilcze zbliona do techniki zbienoci semantycznych polega na tym, e zaraz zrwnowaenie informacji obok informacji pozytywnej, ktrej pomin nie mona, umieci komunikat, ktry zrwnoway pierwotne pozytywne wraenie technika polegajca na manipulowaniu obrazem poprzez zestawianie mistyfikacja montaowa komponentw pochodzcych z rnych sytuacji (naruszajce jedno czasu i przestrzeni), manipulowanie kadrem, w taki sposb aby przedstawi sytuacj, ktra w rzeczywistoci nie miaa miejsca technika zbiena z metod mistyfikacji montaowej, cho jak zauwaa R. Borecki, ograniczona tylko do dokumentalistyki, gwnie do reportau faszywa dokumentacja filmowego; jej zalet w zastosowaniu propagandowym jest fakt, i audytorium traktuje materiay dokumentalne, jako wiarygodne rdo informacji jedna z najprostszych technik polegajca na zasugerowaniu odbiorcy podpowied emocjonalna poprzez rnego rodzaju rodki wyrazu (mimika, gesty, podkad muzyczny, take sama tre przekazu) oczekiwanej reakcji odbiorcy technika opierajca si na zaoeniu, e odbiorca ktry w sposb samodzielny dochodzi do okrelonych wnioskw po zapoznaniu si z samoodkrycie samodzielne wyciganie wnioskw komunikatem, jest do niego znacznie bardziej przekonany i na duej pozostaje on w jego pamici; materia konstruuje si za pomoc rnych technik (np. zbudowanie wtku z otwartym zakoczeniem) w taki sposb, i odbiorca odnosi wraenie o samodzielnym wysnuwaniu wnioskw z wiadectwo transfer przekazw, podczas gdy s one w caoci zasugerowane patrz: wiadczenie si (testimonial) patrz: przenoszenie (transfer)

rdo: Tabela wasna na podstawie technik omwionych w pracy: R. Borecki: Propaganda a polityka (zarys problematyki funkcjonowania rodkw masowego przekazu w systemach spoecznopolitycznych). Warszawa 1987, s. 127-139.