Wierzenia skandynawskie Autor tekstu: Przemysaw Piela

I. Wstp
Religia skandynawska zaliczana jest do grupy wierze germaskich, religie germaskie s do siebie bardzo zblione, a bogowie i opisy stworzenia wiata oraz jego koca rni si niemal tylko nazewnictwem. Kult germaski powsta wczenie, wyznawany by ju przez plemiona germanw w czasach staroytnych, jednak najwicej wiemy o odamie skandynawskim popularnym wrd Wikingw. Epoka Wikingw rozpoczyna si mniej wicej pod koniec VIII wieku, a koczy ze mierci Hardeknuda, ostatniego skandynawskiego krla Anglii, w poowie XI wieku, nie jest to jednak definitywny koniec, gdy w wielu miejscach Normanowie dominuj jeszcze w XII wieku. Mona rwnie przyj, e kres nastpi w momencie chrystianizacji krajw skandynawskich, czyli Danii okoo roku 965, Norwegii na pocztku XI wieku oraz stopniowo Szwecji w tym samym stuleciu. Samo przyjcie chrztu miao jednak podobnie jak w Polsce znaczenie wycznie polityczne, miao na celu zwikszy wadz krlewsk w kraju, gdy dla zwykego zjadacza chleba nie miao to pocztkowo znaczenia, wci kultywowano stare wierzenia, dopiero z czasem zaczto si nakania do przyjcia chrztu i praktyk chrzecijaskich. Obecnie najwaniejszym rdem s poematy o bogach ze Starszej Eddy spisane w XII wieku oraz dzieo Snorriego Sturlusona o sztuce poetyckiej z okoo 1220 roku. Korzystamy rwnie, ze rde arabskich podrnikw oraz relacji chrzecijan. Dziki archeologii wiemy najwicej o obrzdach pogrzebowych, pomnikach, ofiarach i pimie runicznym. rdami, z ktrych czerpiemy swoj wiedz na temat pocztku wiata s trzynastowieczne poematy: Vlspa (Wieszczba Wlwy), Grimnsml (Pie Grimnira) oraz Vafthrdnisml (Pie o Wafthrundnirze), wszystkie rozwinite i przeoone w "Eddzie modszej" Snorriego Sturlusona.

II. Powstanie wiata

Na pocztku bya wielka pustka, zwana Ginungagap, czyli niezgbiona przepa. Na pnoc od niej znajdowaa si zimna i ponura kraina zwana Niflheim, w ktrej byo rdo Hwergelmir, dajce ycie jedenastu rzekom o jednakowej nazwie: Eliwagar, woda tych rzek im dalej odpyna od rda gromadzia trujce osady, twardniejce i zmieniajce si w ld, ktry z czasem pokry ca pustk Ginungagap. W zacztkach wiata za czasw Ymira Ni piasku, ni morza, ni chodnych bawanw, Nie byo ziemi i nie byo niebios Ni traw nie byo lecz czelu otchani. Cytat z Wieszczby Wlwy Na poudniu za lea Muspellheim, kraina diametralnie rna, gdzie panoway pomienie i ar oraz niezmiernie wysokie temperatury. Teraz zimno zakryo najbardziej na pnoc wysunity kraniec Ginungagap, gdy poudnie wci byo ogrzewane arem poudnia. Ld w zetkniciu z ciepem pocz si topi dajc ycie. Krople stopionego lodu utworzyy ciao olbrzyma Ymira (Imira), praojca olbrzymw lodu, pierwsza para wyrosa spod pach Ymira, kiedy ten spoci si we nie. Dwie nogi olbrzyma spodziy za syna. Inne krople utworzyy Auduml, krow, z ktrej wymion pyny cztery mleczne rzeki, odtd ywice Ymira. Sama krowa ywia si szronem zlizanym z kamieni. Pierwszego dnia, gdy lizaa taki kamie wyoniy si wosy, drugiego dnia wyonia si gowa, a pod koniec trzeciego dnia powsta czowiek. Czowiek w by wielkiej postury, silny i przystojny, a zwa si Buri. Mia syna, ktrego nazwa Borr, a ten z kolei polubi Bestl, crk olbrzyma lodu Bolthorna. Z maestwa tego byo trzech synw: Odyn, Wili i We, ktrzy to z biegiem czasu uknuli podstpny plan zabicia Ymira. Gdy ten pad, z jego ran wycieka krew topic wszystkie olbrzymy, za wyjtkiem Bergelmira, ktry po swojej ucieczce da pocztek nowej rasie gigantw. Odyn wraz z brami stworzyli wiat z Ymira. Zanoszc go na rodek Ginungagap, z jego ciaa stworzyli ziemi, z jego koci powstay skay, a z zbw i innych potrzaskanych koci wir Racjonalista.pl Strona 1 z 7

i kamienie, z krwi za jego powstay rzeki, jeziora i morza. Czaszka olbrzyma staa si sklepieniem niebieskim, ktre trzymane byo przez cztery kary o imionach Nodri, Sudri, Austri, Westri, postacie te symbolizoway kierunki wiata, odpowiednio pnoc, poudnie, wschd, zachd. Z wosw Ymira powstaa flora, za z jego mzgu bogowie utworzyli chmury. Bracia rozrzucili iskry zabrane z Muspellheimu po caym niebie otaczajcym ziemie z gry i z dou, gdy ta bya okrga, tworzc tym samym stojce w miejscu lub poruszajce si gwiazdy. W gbi ldu znajdowa si Midgard, wiat ludzi, zosta on odgrodzony od reszty potem z rzs Ymira. Bogowie obmylili te cay kalendarz, ustalajc cykl dnia i nocy, upyw dni, tygodni, miesicy i pr roku. Pomoga im w tym pewna olbrzymka, ktrej imi znaczyo noc, jeden z jej trzech mw Delling spodzi z ni syna zwanego Dniem, ktry wda si swoim wygldem w ojca, bdc wietlistym, jasnowosym chopcem. Dzie i Noc zostali umieszczeni przez Odyna w rydwanach suncych po niebie. Nocny rydwan cign ko Hrimfaksi (Szronogrzywy), z ktrego pyska leciaa piana opadajca w postaci rosy, wz dnia natomiast cign ko Skinfaksi (Lnicogrzywy), ktrego grzywa rozwietlaa niebo i ziemi. Przysza rwnie kolej na stworzenie ludzi. Pewnego dnia Odyn wraz z brami przechadzajc si po wybrzeu natkn si na dwa pnie drzew, z ktrych wystrugali mczyzn imieniem Ask (Jesion") oraz kobiet o imieniu Embla (prawdopodobnie Winorol"). Odyn tchn w nich ycie, Wili da wiadomo i ruch, a We twarz, such, mow i wzrok. Dwoje ludzi stao si prarodzicami wszystkich ludzi zamieszkujcych Midgard. Mundilfari, bardzo zarozumiay czowiek da swoim dzieciom imiona Sol i Mani (Soce i Ksiyc) rozwcieczajc tym samym bogw, ktrzy uczynili z dzieci jedcw prowadzcych niebiaskie rydwany. Soce i ksiyc musiay prowadzi bardzo szybko, gdy Sol cigana bya przez Sklla, Mani za przez Hatiego Hrodowitnissona wilki, ktre wedug przepowiedni miay pokn swoje ofiary w dniu Ragnark. Najprawdopodobniej wczesne wyobraenie powstania wiata powstao w wyniku obcowania Normanw z przyrod Islandii, wyspy zimnej, a zarazem gorcej, bo penej tryskajcych gejzerw i potokw lawy dobywajcych si z licznych wulkanw.

III. Yggdrasil axis mundi

Yggdrasil, - czyli dosownie ko Yggra", ktry nalea do Odyna, a jednym z jego imion byo Yggr", czyli Straszliwy". pod t nazw kryje si drzewo, a konkretnie jesion bdcy osi wiata w mitologii germaskiej. Znajdowao si na nim dziewi rnych wiatw poczonych ze sob przez konary. Wikingowie wierzyli, e wszystkie wiaty umiejscowione s na 3 gwnych poziomach. Na niebie znajdowa si Asgard, Wanaheim oraz Alfheim krainy bogw oraz dobrych jasnowosych Alfw. W rodku znajdoway si Midgard wiat ludzi, oraz trzy krainy olbrzymw: Jtunnheim, Muspellheim, Hrimthursheim. Pod ziemi za by Svartalfheim wiat krasnoludw. Na najniszym poziomie znajdowa si Niflheim, krlestwo umarych wadane przez crk Lokiego, Hel.

IV. Panteon bogw skandynawskich

W mitologii skandynawskiej pojawiaj si dwa boskie rody, liczniejszy rd Asw, yjcy w Asgardzie oraz rd Wanw, zamieszkujcy Wanaheim. Asowie byli bardzo podobni do ludzi, miowali si w ucztowaniu i pijatykach, byli bogami wojny. Ich wiat by rwnie podobny do Midgardu, miejsca gdzie yli ludzie. Asom przewodzi Odyn oraz Thor. Wanowie to rd spokojniejszy, w jego skad wchodz bogowie podnoci i urodzaju.

Asowie i pokrewni:

z kamienia runicznego z Gotlandii, Szwecja" border=0 align=right>

Odyn - wadca bogw i ludzi, zwany rwnie ojcem wszechrzeczy (Alfdr, Alfadhir) oraz opiekunem polegych (Walfdr), bogiem wisielcw (Hangagod), winiw (Haptagod) i przewonikw (Farmagod), sam czsto okrela si jako Harr (wysoki), Swipall (kapryny), Hnikarr (ognisty), Grimr (w masce), Glapswidir (zrczny sztukmistrz), Sigfodr (ojciec zwycistwa), Blindi (lepy), Baleygr (faszywo patrzcy), Gondlir (ten z magiczn lask), Widurr (niszczyciel), Yggr (przeraajcy). Snorri Sturlusson wymieni cznie 49 imion Odyna. Bg ten to skandynawski odpowiednik zachodniogermaskiego Wodana (zwanego te Wotan, Wuotan) i anglosaskiego Wodena. Gwny bg Asw, ich wadca, patron wojny, zwycistwa, polegych w boju bohaterw, poezji, rolnictwa, zasieww, mdroci, mag oraz mistrz czarw. Za cen utraty oka wypi wod ze rda Mimira, co uczynio go najmdrzejszym z bogw. Wyobraany jako jednooki, potny starzec przywdziany w bkitny paszcz, kapelusz z szerokim rondem, ktry kadzie cie na cz twarzy i oko, z kijem w rku. Uwaany jest za wynalazc znakw runicznych i magii runicznej, co czyni go patronem poetw. Poezja nosia miano daru, wynalazku, zdobyczy, napoju Odyna (mid poezji czyli po prostu mid pitny, wierzono, e po jego wypiciu sowa same wchodziy w usta poety). Bg ten zamieszkiwa Gladsheim, jego paacem w Asgardzie bya Walhalla. Odyn by synem Borra, bratem We i Wiliego, jego on bya Frigg, a take Freja i Jord. Naleay do niego dwa kruki Huginn (Pami) Muninn (Myl), ktre przynosiy mu wieci z ziemi, omionogi rumak Sleipnir (spodzony przez Lokiego), wilki Geri i Freki. Wasno Odyna stanowiy okrty Skidbladnir i Naglfar, niechybiajca wcznia Gungnir, piercie Draupnir, tron Hlidskjalf (z ktrego to mona byo obserwowa cay wiat). W dniu ostatecznej walki bogw Odyn mia zosta poarty przez Fenrira. roda jest dniem Odyna w jzyku angielskim (Wednesday), a take w duskim, norweskim i szwedzkim (onsdag).

Racjonalista.pl

Strona 3 z 7

Thor walczcy z gigantami." border=0 align=right> Thor - pierworodny syn Odyna, wadca piorunw; zwany te Thrr. Jeden z waniejszych bogw skandynawskich, jak rwnie najbardziej powaany i lubiany przez ludzi - wnioskujemy to po wystpowaniu jego imienia jako czonu w nazwach geograficznych np. Thorsnes, Thorshofn na Islandii, czy Thorsberg, Thorsey w Norwegii oraz imionach skandynawskich zarwno mskich jak i eskich: Thorkel, Thorir, Thorgrim, Thorbjorn ty tylko jedne z wielu. Jego atrybuty to Mot Mjlnir, Pas i elazne Rkawice. Wada piorunami, patronowa domowi, rodzinie, urodzajom, trzodzie. Jego on bya wieniaczka Sif, symbolizujca Ziemi. Przez plamiona germaskie czczony by jako Donar, a przez Sasw pod imieniem Thunera. Germanie nadali czwartkowi imi Thora - donnerstag", podobnie uczynili Anglicy thursday" i Duczycy, Norwegowie oraz Szwedzi torsdag". Mot Thora zasuguje na szczegln uwag ze wzgldu na jego znaczenie i magiczne atrybuty, by broni, ktra siaa postrach wrd wszystkich istot ywych, a zwaszcza olbrzymw, ktrych Thor jak i wszyscy bogowie nienawidzili i pragnli za wszelk cen zabi. Mjlnir noszony by przez Wikingw w postaci amuletu majcego charakter ochronny. Modi i Magni dwaj synowie Thora i olbrzymki Jarnsaksy. Jord - bogini ziemi, matka Thora. Tyr - syn Odyna,; inaczej Tiu, Thingsus. Bg wojny, prawa, wicze atletycznych, sprawiedliwoci. Pozbawiony jednej rki (odgryz mu j Fenrir Tyr by jedynym z bogw, ktry nie ba si podej do Fenrira). Przypuszcza si, i skadano mu ofiary z ludzi. Germanowie nadali wtorkowi imi Tyra: niemiecki dienstag", angielski tuesday", duski tirsdag". Wierzono, e Tyr przynosi pomylno w bitwie, to wanie on decydowa o rezultacie walki. Wedug Snorriego, czsto mwiono o mdrych mdry jak Tyr". Wielu wojownikw swj nowo-wykuty or zdobio runami i dwukrotnie wzywao Tyra by powici bro. Baldur - syn Odyna i Frigg; wystpuje rwnie jako Baldr lub Balder. Potomek Odyna, patron soca letniego i wiata. By skandynawskim odpowiednikiem Apolla, ulubiecem zarwno bogw jak i ludzi wedug Snorriego soce wiecio dla niego. Jego yciu zagraaa mier, by go przed ni uchroni jego matka kazaa przysic wszystkim rzeczom, i nie uczyni mu krzywdy. W roztargnieniu zapomniaa jednak o jemiole. Wedug jednej z legend Loki nakoni lepego Hdura, by ten cisn w Baldura gazi tej roliny, co spowodowao mier boga wiata. Inna wersja mitu gosi, i midzy Hdurem a Baldurem nawizaa si rywalizacja o przepikn Nann. lepy bg zdobywa miecz Miming lub Misteleinn (co oznacza jemioa"), ktremu nikt nie mg si oprze i zabija Baldura. Wydarzenie to wstrzsno bogami i zostao odczytane jako zapowied ich zmierzchu, czyli dnia Ragnark.

Nanna - maonka Baldura; z rozpaczy po mierci ma rzucia si na stos pogrzebowy i spona wraz z jego ciaem. Forseti - syn Nanny i Baldura, bg sprawiedliwoci. Bragi - bg pieni, poezji, wymowy. Potomek Odyna i Frigg, jego on bya Iduna. Przedstawiany by jako starzec z dug i siw brod. Wsplnie z Hermoderem witali i przyjmowali w Walhalli polegych w boju wojownikw. Z postaci Bragiego wi si dwa okrelenia: Opowie Bragiego" duga, interesujca historia; oraz Puchar Bragiego" puchar, ktry musia wypi kady krl, ktry obejmowa tron po przodkach. Iduna - zwana take Idunn, Ithunn. ona Bragiego, crka kara Svalda, uosabiaa por roku pomidzy marcem a wrzeniem. Posiadaa magiczne, zote jabka, ktre przechowywaa w Asgardzie. Bogowie spoywali je, by zachowa niemiertelno i wieczn modo. Widar (Vidar) - patron milczenia, rzekomo dorwnujcy si samemu Thorowi; Hermod - syn Odyna, jego pose; Loki - nie wiadomo czy nalea do rodu Asw, by jednak pocztkowo ulubiecem bogw, a wszystkie jego wystpki uchodziy mu na sucho, do czasu gdy nie doprowadzi do mierci Baldura. Sta si patronem ktni i niezgody. Wraz z olbrzymk Angrbod wyda na wiat trzy potworne istoty: wilka Fenrira, wa Midgardu (Jrmunganda) oraz Hel. Nakoni Hdura, by ten zabi Baldura. Jedna z wielu wicych si z nim legend gosi, i da ycie demonom, ktrym przewodzi podczas walki bogw ze zem, czyli zmierzchu bogw. Loki by uosobieniem ywiou ognia, sam zrodzi si z iskry zapalajcej poszycie lene wyspy Laufey. Jego ojcem (wytwarzajcym iskr) by Farbauti. Siguna - maonka Lokiego, znana rwnie jako Sigyn urodzia synw Narfiego i Waliego (nie myli z Walim, synem Odyna); Wali (Vali) - syn Odyna, stranik sprawiedliwoci; najmodszy potomek Odyna i olbrzymki Rind. Mia przey zmierzch bogw. Podobnie jak o Widarze, nie wiemy o nim wiele. Frigg - ona Odyna, matka bogw. Bogini maestwa oraz rodziny. Heimdal - bg wiata, stranik niebios na mocie Bifrost (tczy) legenda gosi, e stworzy on klasy w spoeczestwie skandynawskim, Jarla wojownika, Karla wolnego chopa i Thralla niewolnika. Hermod - czasem jego imi wystpuje jako Hermodr. Syn Odyna, boski pose. Wsplnie z Bragim wita i podejmowa w Walhalli zmarych na polu bitwy. Odby bezskuteczn podr do krainy umarych Niflheim by wydoby stamtd Baldura. Zosta zabity przez swojego brata lepego Hdura. Hdur - zwany te Hedr, Hdr, Hodur, Hoder, Hthur. Wadca ciemnoci, przedstawiany jako lepy starzec. Przeciwiestwo Baldura, ktrego za namow Lokiego umierci przy pomocy strzay z jemioy albo miecza. Za ten czyn zosta zgadzony przez stranika sprawiedliwoci Waliego. Ull - bg narciarstwa, mylistwa i ucznictwa. Obdarzony wielk urod. Jest kolejn postaci w mitologii, o ktrej prawie nic nie wiemy. Walkirie - byy to dziewice, ktre uzbrojone jedziy po polach bitew na koniach lub wilkach, ewentualnie unosiy si nad nimi jako drapiene ptaki. Ich obecno bya zwiastunem mierci wojownikw. Walkirie wynajdoway wrd polegych bohaterw i przyprowadzay ich na uczty Odyna w Walhalli, gdzie podaway do stow. Imiona najbardziej znanych Walkirii to: Brunhilda, Hildr, Gudr, Herfjturr, Hlkk. Oznaczay one walk" i okowy wojny". Sowo to oznacza wybierajca polegych".

Wannowie:
Aegir - bg oceanw i morskich gbi. Czczony przez eglarzy. Wraz ze swoj on Ran trzymali si z dala od pozostaych bogw. Jego ona przyjmowaa do swego domu tych, ktrzy utonli w morzu. Njord (Njrd) syn Aegira, wadca wd przybrzenych oraz wiatrw i fal, bg podnoci. Prawdopodobnie jeden z najwaniejszych bogw. Ojciec Freya i Freyi. Pod koniec okresu wikingw jego znaczenie zmalao na korzy Freya. M olbrzymki Skadi. Modlono si do niego proszc o urodzaj i bogactwo, a take o dobry pow. Skadi - bogini gr, miaa pomci swego ojca Thjaziego, ktry to ukrad Asom zote jabka. Asowie by zawrze pokj pozwolili jej wybra ma spord wszystkich bogw Racjonalista.pl Strona 5 z 7

ogldajc tylko ich stopy. Skadi chciaa trafi na Baldura, jednak trafia Njorda. Frey (Frej) - syn Njorda, gwny bg urodzaju rozdajcy deszcz i wiato, ustala wielko plonw, a take czuwa nad liczebnoci populacji. Symbolizowa msk potencj. Skadano mu ofiary z koni. Freya (Freja) bliniacza siostra Freja, zotowosa bogini mioci i podnoci, kierowaa popdem seksualnym. Czasami jednak czona rwnie z wojn i mierci. Doskonale wadaa magi, moga zmienia si w ptaka. Bya najpikniejsz w caym boskim rodzie, budzia podanie wrd wszystkich stworze. To ona bya przyczyn, dla ktrej olbrzymy atakoway Asgard. [1]

V. Ragnark Przeznaczenie Bogw

W mitologii skandynawskiej panowao silne przewiadczenie predestynacji wiata. Wszystko byo ju zaplanowane i nie mona byo zmieni przyszoci. Std te bardzo charakterystyczne podejcie do ycia wrd wczesnych spoecznoci nordyckich. mier bya czym pewnym i nie mona byo jej zapobiec, jedyne co dao si zrobi to umrze w chwale, dlatego najbardziej ceniono sobie wojownikw odwanych i nie znajcych adnego strachu umierajcych z umiechem. Tylko o takich pamitano. mier dotyczya rwnie bogw, ktrzy znali swe przeznaczenie bardzo dobrze, cigle przygotowujc si do ostatecznej walki, ktra i tak miaa by przegran. Ragnark skada si z dwch czonw, ragna, czyli rzdzcych, bogw oraz drugi rk oznaczajcy przeznaczenie, los. Pocztkowo bdnie tumaczono drugi czon mylc ze skandynawskim rokkr, czyli zmierzch. Std te mamy Die Gotterdmmerung (Zmierzch Bogw) u Wagnera. W swoim tekcie, uywaem sowa zmierzch, poniewa przeznaczenie w Ragnark wie si z kocem. Na trzy lata przed kocem ziemi ogarnie wojna. Pojawi si trzsienia ziemi, srogie nieustanne mrozy, nieyce i wichury powalajc drzewa i gry. Jedynym drzewem pozostanie prastary jesion. Wilki pokn soce i ksiyc, zapanuj ciemnoci. Oswobodz si Fenrir oraz Loki by wzi udzia w ostatecznej walce. Jrmungand wypeznie z morza, wiat zostanie zalany przez wody oceanw po wyjciu w morze statku Naglfar z olbrzymami na pokadzie, kapitanem bdzie Hrym, sternikiem za Loki. Niebiosa si otworz i wyjd na wiat synowie Muspellheimu, na czele tych jedcw stanie Surt. Armia bdzie pali wszystko dokoa po drodze do Wigrid, olbrzymiej doliny gdzie rozegrana zostanie ostatnia bitwa. Na ten czas Heimdall zadmie w Gjallarhorn by przebudzi swych boskich towarzyszy i przywoa do ostatniej bitwy, wtedy te Yggdrasil zadry. Odyn pojawi si u rda Mimira. A nastpnie armia z Walhalli ruszy do doliny. Straszny pies Garm bdzie walczy z Tyrem, Thor pokona wa wiata jednak umrze zatruty jego jadem. Fenrir pore Odyna, jednak Widar pomci ojca rozrywajc wilka. W pojedynku midzy sob zgin Loki i Heimdall. Po czym Surt zapali ca ziemi, gwiazdy pociemniej przyduszone dymem, a morze wystpi z brzegw i wszystko pochonie. Kiedy pooga ostygnie, ycie narodzi si od nowa, a panami wiata zostan ocalali Modi, Magni, Baldur oraz Hd. Sol zdy przed mierci narodzi sw nastpczyni, ktra bdzie teraz rozwietla wiat. Ludzko ocaleje, dziki dwjce, ktra ukryje si w gaziach prastarego drzewa, a bd to Lif i Lifthasir. Wszystko rozpocznie si od nowa.

Literatura:
1. Wikingowie i Germanie: Sagi ludw pnocy, wyd. Amber, Warszawa 1998. Wydanie I 2. Else Roesedahl, Historia Wikingw wyd. Marabut, Gdask 2001 3. Edda poetycka w przekadze A. Zauskiej-Strmberg. Wyd. Biblioteki Narodowej, Wrocaw 1986

Przypisy: [1] Na podstawie: Micha Wybieralski, Azowie - panteon bogw skandynawskich uzupenione i poprawione przez P.P.

Przemysaw Piela Wspzaoyciel portalu Ateista.pl, w latach 2004-2005 z-ca redaktora naczelnego, do padziernika 2007 r. redaktor naczelny. Przewodniczcy orodka poznaskiego Polskiego Stowarzyszenia Racjonalistw. Studiuje filozofi oraz filologi dusk na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu. Redaktor portalu Racjonalista.pl Poka inne teksty autora

(Publikacja: 01-03-2008) Orygina.. (http://www.racjonalista.pl/kk.php/s,5757) Contents Copyright 2000-2008 Mariusz Agnosiewicz Programming Copyright 2001-2008 Micha Przech Autorem tej witryny jest Micha Przech, zwany niej Autorem. Wacicielem witryny s Mariusz Agnosiewicz oraz Autor. adna cz niniejszych opracowa nie moe by wykorzystywana w celach komercyjnych, bez uprzedniej pisemnej zgody Waciciela, ktry zastrzega sobie niniejszym wszelkie prawa, przewidziane w przepisach szczeglnych, oraz zgodnie z prawem cywilnym i handlowym, w szczeglnoci z tytuu praw autorskich, wynalazczych, znakw towarowych do tej witryny i jakiejkolwiek ich czci. Wszystkie strony tego serwisu, wliczajc w to struktur katalogw, skrypty oraz inne programy komputerowe, zostay wytworzone i s administrowane przez Autora. Stanowi one wyczn wasno Waciciela. Waciciel zastrzega sobie prawo do okresowych modyfikacji zawartoci tej witryny oraz opisu niniejszych Praw Autorskich bez uprzedniego powiadomienia. Jeeli nie akceptujesz tej polityki moesz nie odwiedza tej witryny i nie korzysta z jej zasobw. Informacje zawarte na tej witrynie przeznaczone s do uytku prywatnego osb odwiedzajcych te strony. Mona je pobiera, drukowa i przeglda jedynie w celach informacyjnych, bez czerpania z tego tytuu korzyci finansowych lub pobierania wynagrodzenia w dowolnej formie. Modyfikacja zawartoci stron oraz skryptw jest zabroniona. Niniejszym udziela si zgody na swobodne kopiowanie dokumentw serwisu Racjonalista.pl tak w formie elektronicznej, jak i drukowanej, w celach innych ni handlowe, z zachowaniem tej informacji. Plik PDF, ktry czytasz, moe by rozpowszechniany jedynie w formie oryginalnej, w jakiej wystpuje na witrynie. Plik ten nie moe by traktowany jako oficjalna lub oryginalna wersja tekstu, jaki zawiera. Tre tego zapisu stosuje si do wersji zarwno polsko jak i angielskojzycznych serwisu pod domenami Racjonalista.pl, TheRationalist.eu.org oraz Neutrum.eu.org. Wszelkie pytania prosimy kierowa do redakcja@racjonalista.pl

Racjonalista.pl

Strona 7 z 7