Marek Cetwiski Carmen Mauri, czyli efekt nienej kuli (referat wygoszony na 13.

Spotkaniach Mediewistycznych, 19 X 2005)

Scatet anachronismis et fabulis peno anachronizmw i bajek. Te wanie sowa Adama Naruszewicza oznaczay, zdaniem Aleksandra Semkowicza, wyrok potpienia wydany na spisan w pocztku XVI wieku Kronik Piotra komesa[1]. Wybitny historyk polskiego owiecenia podziela widocznie powszechn w jego czasach opini, e historia ma da dokadn i szczer relacj o wydarzeniach, opart na wiadectwie wasnych oczu, na pewnych i niewtpliwych przekazach lub na sprawozdaniu osb godnych zaufania[2]. Anonimowy utwr z przyczyn zrozumiaych kryteriw tych nie spenia. Peen te by rzeczywicie anachronizmw i bajek. Choby takich oto, e, Piotr nawouje Wadysawa do walki z Tatarami, modzi ksita wzywaj pomocy w. Stanisawa a ona Wadysawa II, Agnieszka przedstawiona jest jako crka cesarza Henryka IV, kiedy w rzeczywistoci bya jego wnuczk crk Leopolda III margrabiego Austrii[3]. W kronice wiele te o wydarzeniach z czasw znacznie pniejszych ni pierwszy w naszych dziejach konflikt ksit juniorw z panujcym seniorem. Kronika Piotra komesa nie zawieraa nic, co Naruszewicz chciaby wykorzysta w swym dziele, zwaszcza, e jej temat apologia buntu przeciw monarszej tyranii cakowicie sprzeczny by z jego politycznymi przekonaniami[4]. Kronika o Piotrze odoona do tek Naruszewicza leaaby tam pisze Ryszard Gansiniec spokojnie do dzi, gdyby w midzyczasie nie nastaa epoka romantyzmu z jej kultem mrocznego redniowiecza, z jej lubowaniem si wanie w takich bajach redniowiecznych. Dzieko Mikoaja [to o domniemanym autorze kroniki M.C.], tak marne i niesforne, miao to niebywae szczcie, e wpado w rce uczonego i entuzjastycznego wydawcy, Augusta Mosbacha, ktry wyda je w 1865 roku[5]. Szczciu dopomg, dodajmy, hrabia Aleksander Przedziecki, ponowny odkrywca kroniki, ktry uyczy Mosbachowi sporzdzon przez siebie kopi zabytku[6]. August Mosbach od 1841 roku zajmowa si Kronik wielkopolsk[7]. Wanie w jej tekcie zetkn si z intrygujc wiadomoci podan pod koniec opowieci o Piotrze Wocie: Sed nunc iterum ad Wladislai discriminosam seviciam redeamus Pyotrkonis gesta, que per se scripta habentur obmittentes wic powrmy do niebezpiecznego okruciestwa Wadysawa pomijajc czyny Piotrka, ktre uwaane s za spisane przez niego[8]. Wytrawnemu znawcy Kroniki wielkopolskiej ju sam tytu Cronica Petri comitis Poloniae by wystarczajca zacht do zapoznania si z treci skopiowanego przez Przedzieckiego dzieka. Istniaa wszak szansa odnalezienia w nim fragmentw, moe nawet caoci, owych zaginionych Gesta Piotrkonis, bdcych, kto wie, moe nawet autobiografi bohatera. O istnieniu jakiego starego opiewajcego dzieje Piotra utworu donosio te inne, doskonale Mosbachowi znane, rdo, take zajmujce si losami yjcego w XII wieku wojewody. Jest to zachowana do dzi Historia sive cronica Petri comitis ex Dacia LXXVII ecclesiarum fundatoris, gdzie (na stronie 34 r) czytamy: vidi ego in bibliotca divi Vincentii in libello quodam pergameneo huius femine in Petrum comitem nephande machinationis ritmico contextu descriptam tragediam[9]. Na marginesie kto dopisa: parvus liber est, rubeo textus corio, cum catenula[10]. Dwa niezalene od siebie rda, podstawowy warunek uznania realnoci faktu historycznego, przekonyway nie tylko Augusta Mosbacha o rzeczywistym istnieniu starego utworu przedstawiajcego tragedi Piotra. I to w miejscu najbardziej stosownym

w bibliotece klasztoru fundowanego przez samego bohatera. Opis owej ksieczki, cho zwizy, sugeruje, e zakonnicy uwaali j za niezwykle cenn. Oprawili wszak w czerwon skr i przykuli acuszkiem zabezpieczajc przed kradzie i zniszczeniem. Starania te tumaczy mona chyba tylko trosk o szacowny zabytek zwizany z osob fundatora. Tak przynajmniej rozumieli opis maej pergaminowej ksieczki badacze poszukujcy starego poematu o Piotrze. Poetyck form dziea stwierdza wszak (ok. 1520) Benedykt z Poznania w swojej kontynuacji Kroniki ksit polskich Piotra z Byczyny. Przekonanie, i poezja tkwi u pocztkw wszelkiej historiografii stanowio w czasach Mosbacha ide kolektywn, pewnego rodzaju psychoz naukow, ktr yli historycy XIX wieku[11]. Odkrycie poematu o Piotrze usunoby take uczucie pewnego niedosytu polskiej opinii publicznej zazdronie spogldajcej na szczliwszych wydawaoby si ssiadw z ich odkrytymi, rzekomo, przez Wacawa Hank rkopisami czy Rosjan chlubicych si Sowem o wyprawie puku Igora. W takim intelektualnym klimacie poszukiwanie polskich redniowiecznych poematw bohaterskich to niemal patriotyczny nakaz. Tekst Kroniki o Piotrze nie pozostawia jednak zudze i Mosbach, jeli nawet ywi wielkie nadzieje na odnalezienie oryginau starego poematu, to szybko si ich pozby. Bez trudu ustali, i jest to utwr z pocztku XVI wieku dedykowany wczesnemu opatowi u w. Wincentego Jakubowi Poarowskiemu sprawujcemu t godno w latach 1506-1515. Nie straci jednak nadziei na rekonstrukcj Gesta Piotrkonis. Wszak nieprawdopodobna wydawaa si myl, aby piszcy w obiskim klasztorze kronikarz nie wykorzysta znajdujcej si w tutejszej bibliotece starej pergaminowej ksieczki. Problem sprowadza si, jak sdzi, tylko do wydzielenia tych partii tekstu, ktre kronikarz zapoyczy z innych znanych wczesnej nauce przekazw. Reszta, po odrzuceniu oczywistych anachronizmw, pochodziaby z zaginionego a przecie niewtpliwie jeszcze w pocztku XVI stulecia istniejcego, ywotu Piotra. Klasyczny to sposb postpowania wczesnych historykw. Spadek po teorii Friedricha Augusta Wolfa[12]. Wiar w ufno wspomnianej metody umacnia ju wprawdzie po edycji Mosbacha widowiskowy sukces Friedricha Wilhelma von Giesebrechta, ktry w 1841 roku zrekonstruowa z pniejszych przekazw zaginione a pochodzce z XI wieku Annales Altahenses maiores. W 1867 roku ucze Giesebrechta, Edward von Oefele odnalaz, w papierach po swoim pradziadku, odpis owych rocznikw sporzdzony przez renesansowego bawarskiego historyka Aventinusa. Nowo odkryty tekst okaza si zgodny z rekonstrukcj Giesebrechta. W 1868 roku roczniki znalazy si w tomie XX Monumenta Germaniae. Odkrycie to utwierdzio przekonanie o doskonaoci metody filologicznokrytycznej[13]. Bya to niewtpliwa zachta do dalszych prb rekonstrukcji zaginionego poematu o Piotrze Wocie. Mosbach by jednak historykiem krytycznym i ostateczne wnioski jego analizy s do umiarkowane. I tak rozpatrujc jzyk Kroniki o Piotrze dochodzi do wniosku, i acina jej jest zmienna i rozmaita, co wskazuje na prac rnych, podobno dwch, pisarzy, starsza cz tekstu to proza rymowana a skadnia przypomina redniowieczn[14]. Wzmianki o Tatarach, lokacji Poznania na prawie niemieckim i rajcach krakowskich wskazuj, i tekst podstawowy Kroniki czerpie z utworu spisanego nie wczeniej ni w szstym dziesicioleciu XIII wieku[15]. Terminus ante quem wyznacza czas spisania Kroniki wielkopolskiej czerpicej ju z Gesta Piotrkonis. Co do tosamoci pergaminowej ksieczki z obiskiej biblioteki August Mosbach wtpliwoci nie mia[16]. Podstaw rdow Gesta Piotrkonis stanowiy, jego zdaniem, kronika Kadubka, ywot wikszy w. Stanisawa i inne nieznane oraz tradycja ustna[17]. Stwierdza wreszcie Mosbach, e

pseudo-autor jak nazywa kompilatora z pocztku XVI wieku, nie czerpa z Dugosza, lecz obaj korzystali z Gesta Piotrkonis[18]. Dodatkowe argumenty przemawiajce za spisaniem tych ostatnich w kocu XIII wieku to: brak podania o pochodzeniu Piotra z Danii, Skrzynna czy Ksia oraz nieobecno motywu cudownego odzyskania przez bohatera wzroku i mowy[19]. Mosbach unika jednak odpowiedzi na pytanie o zakres zmian, jakie szesnastowieczny kronikarz wprowadzi do swego utworu i, w konsekwencji, o wiarygodno jego relacji wydarze z wieku XII[20]. Wyranie stroni od praktyki swoich nastpcw budowania pitrowych hipotez. Wydanie Mosbacha, niezwykle staranne, na trwae ju wprowadzio nasz kronik do obiegu naukowego a take do literatury piknej. Sprawiy to w znacznej mierze osobiste kontakty Augusta Mosbacha. Wrocawskiego historyka czya bowiem osobista przyja z wybitnym znawc historii lska Colmarem Grnhagenem, prowadzi te oywion korespondencj z Jzefem Ignacym Kraszewskim[21]. Grnhagen wykorzysta wydanie Mosbacha, akceptujc wikszo jego ustale, w artykule o wygnaniu Wadysawa II i olepieniu Piotra Wosta. Kraszewski natomiast ca niemal fabu swojej Historii prawdziwej o Petrku Wacie palatynie, ktrego zwano Duninem zawdzicza publikacji Mosbacha. Powie ta, ukoczona w marcu 1878 roku, jest o tyle tu interesujca, i pojawia si w niej pochodzcy z Galii rubaszny ojciec Maur, benedyktyn z opactwa na wrocawskim Obinie[22]. Niewtpliwe to pokosie kolejnego odkrycia. Zawiadomi o nim w 1874 roku Stanisaw Smolka opisujc nieznany wczeniej kodeks krlewiecki zawierajcy nowe przekazy biografii Piotra Wosta pochodzce z jakiej carmen Mauri[23]. Dwa te sowa umocniy przekonanie o poetyckiej formie pierwotnej biografii Piotra, wskazay te, jak sdzono, imi jej autora. Skorzysta z tego imienia Kraszewski i nada je jednej z postaci swej powieci. Zabawne, e pomys podchwycili historycy i zwyk sugesti powieciopisarza zmienili w naukow hipotez. Mnich z wrocawskiego klasztoru, czasem norbertanin, czasem benedyktyn, zadomowi si w dzieach naukowych jako wybitny polsko-aciski poeta z XII lub XIII wieku. Publikacje Grnhagena i Smolki wprowadziy nowy ton w dyskusji. Mosbach dystansowa si od oceny wiarygodnoci rekonstruowanego przekazu, niemiecki historyk natomiast nie zawaha si wykorzysta carmen Mauri odtwarzajc przebieg wojny toczonej przez Wadysawa II z brami. Olepienie Piotra stao si w jego ujciu momentem zwrotnym, powodem buntu lojalnych dotd wobec seniora monowadcw[24]. W 1881 roku Stanisaw Smolka tak oto uzasadnia wykorzystanie wiadomoci Kroniki o Piotrze: Nie wtpimy wprawdzie, e w tym pomniku z XVI wieku, a mianowicie w caej opowieci o katastrofie Piotra i o powstaniu przeciw Wadysawowi przechowao si dawne zaginione rdo; skoro jednak i czasu powstania tego rda niepodobna z cisoci oznaczy i w kadym razie dzi znamy je tylko z tak pnej przerbki, naley by ostronym i wtedy tylko mona z niego korzysta, jeli si nie widzi sprzecznoci midzy jego opowieci a rezultatem z innych rde krytycznie wydobytym[25]. Opinia to do ryzykowna, sam brak sprzecznoci z innymi rdami nie jest przecie gwarancj wiarygodnoci przekazu. Moe by i bywa do czsto prost amplifikacj, zmyleniem[26]. Nastpcy Smolki o zastrzeeniach tych zdaj si nie pamita i relacja Kroniki o Piotrze, zwanej dla powagi carmen Mauri suy im jako narzdzie weryfikacji. I tak Janusz Bieniak w 1990 roku pisze, e jak konstrukcj obala Carmen Mauri za pewne informacje Wincentego w peni potwierdza i uzupenia ten sam hipotetyczny twr, a w istocie szesnastowieczna kroniczka[27]. Oparta na wtych przesankach hipoteza zmienia si, jak wida, wskutek czstego powtarzania przez ponad stulecie, w niekwestionowany fakt historyczny[28].

Nie znaczy to, aby brako gosw sceptycznych. Wydawca Kroniki polskiej, Ludwik wikliski, zastanawiajc si nad jej stosunkiem do Kroniki o Piotrze stwierdza stanowczo: Z kroniki polskiej czerpa autor przechowanego nam ywotu, ktry jest kompilacj do pn, a nie przerbk poematu. Przedstawione przez Mosbacha dowody nie mog mi przekona. Ze wiadectw kroniki wielkopolskiej oraz Benedykta wynika jedynie to, e jaki poemat istnia o Piotrze Wostowicu i jego przygodach i klskach, poemat naturalnie niezupenie wspczesny, lecz nieco pniejszego pochodzenia nie wynika za std, e przechowany a do naszych czasw ywot Piotra na tym poemacie si opiera. ladw heksametru nikt te jeszcze nie udowodni w naszym ywocie Piotra[29]. Temu badaczowi zawdziczamy te przeprowadzenie dowodu, i znajdujce si w rkopisie krlewieckim a dotyczce Piotra Wostowica fragmenty s pniejszymi dodatkami, ktrych pierwotnie owa lska Kronika polska nie zawieraa[30]. On te dowid, e kluczowa dla rekonstruowanej fabuy carmen Mauri scena lena trafia do Kroniki o Piotrze z Kroniki polskiej. Wobec tej zupenej zgodnoci obu textw co do treci i co do stylu nikt si nie powinien upiera przy tem, e ywot Piotra polega na dawnym poemacie. Czy podobna bowiem przypuci, i dwch rnych ludzi w rwny zupenie sposb wierszowany jaki ustp na proz przemieni?[31] W jednym wikliski si myli. Wspomniany wczeniej Colmar Grnhagen wykry bowiem w Kronice o Piotrze sze heksametrw[32]. Wiadomo t wikliski, cho j zna, cakowicie zlekceway. Aleksandra Semkowicza w 1878 roku uwaga Grnhagena skonia do stanowczego stwierdzenia, i istnienia wierszw zaprzeczy si zatem nieda[33]. Zwraca jednak uwag, e wiersze te znajduj si tylko we fragmencie opisujcym podstpne uwizienie Piotra przez Dobiesza; gdzieindziej ladw wiersza dopatrze si nie mona[34]. Na tym prby wydobycia z Kroniki o Piotrze wierszy zaginionego poematu na czas dugi ustay. Wznowi je dopiero Marian Plezia w 1951 roku publikujc w sumie 77 przypadkiem liczba to take kociow rzekomo fundowanych przez Piotra Wostowica[35] domniemanych fragmentw[36]. Plezia przypomina zastrzeenia Anatola Lewickiego, ktry podsumowujc w 1879 roku dotychczasow dyskusj pisa z ironi: gdyby [...] przypuci, e heksametry redniowiecznego poety byy najprawdopodobniej po najwikszej czci bdne, to monaby w tej kronice do takich heksametrw wykaza, tylko, e w takim razie nikt by nam nie uwierzy, e takie wiersze w owym poemacie si znajdoway[37]. Wtpliwoci to, zdaniem Plezi, zbyt daleko posunite. Przyjcie ich oznacza ostrzega Plezia rezygnacj z jakichkolwiek prb wyodrbnienia z Kroniki o Piotrze wierszy o wadliwej budowie metrycznej, a w takim razie trzeba by za podejrzane uwaa i te, ktre przytoczy Grnhagen, albo trzeba przyj jako rzecz prawdopodobn, e prozodia ich wiele pozostawiaa do yczenia, a wwczas wierszy takich rekonstruowa da si znacznie wicej. Do przyjcia za, e prozodia autora carmen Mauri bya istotnie pena bdw, upowania nas fakt, e bdy te zachodz ju w wyodrbnionych przez Grnhagena urywkach, gdzie jednak tok wierszowy jest trudny do zapoznania[38].

Inaczej mwic badacz przekonuje nas, e powinnimy proz uzna za poezj, aby rozproszy w ten sposb wtpliwoci natury formalnej. Jest to warunek konieczny podanej rekonstrukcji poniewa stosunkowo rzadziej bowiem zdarzaj si takie miejsca [...] gdzie cae nie zmienione wiersze wczone zostay w tok Kroniki. Czciej parafrazator radzi sobie przez zmian szyku wyrazw, lub te przez dodawanie pojedynczych sw, frazesw, a nawet caych zda, ktrych znamienn cech jest to, e nie przynosz nic nowego, a rozszerzaj tylko i rozwadniaj myl pierwotn[39]. Sowa te, gdyby nada im sens bardziej zrozumiay, znaczyyby, i w osobie kronikarza mamy do czynienia z osobnikiem wyjtkowo przewrotnym: jasne poetyckie opowiadanie zamienia w prozatorski rebus w do niejasnym zreszt celu. Niejasne s te zasady proponowanej przez Mariana Plezi rekonstrukcji. Uczony przyznaje, e w pewnych przypadkach prbowano przez zmian szyku i wypuszczenie wyrazw zbytecznych przywrci prawdopodobny tekst pierwotny. Niema te usug oddaway miejsca rwnolege z Wergiliusza i Owidiusza, pozwalajce nieraz domyla si sformuowania carmen Mauri. Czsto jednak nie silono si na odtwarzanie caego wiersza, gdy cz jego tak rozpyna si w przerbce prozaicznej, e staa si dzi nieuchwytna, lecz zadowolono si tylko wyrnieniem wyranie odznaczajcej si jego czci. Std poniszy zbiorek fragmentw zawiera szereg wierszy niekompletnych[40]. Manifest metodologiczny koczy Plezia szczerym wyznaniem: oczywicie rekonstrukcja, jaka zaproponowano poniej, moe w niejednym miejscu budzi wtpliwoci i nie da si wszdzie w peni uzasadni[41]. Lektura domniemanych fragmentw carmen Mauri w peni potwierdza suszno owego wyznania. Jedyny wniosek, jaki z ich lektury wypywa to ten, e piszcy w pocztku szesnastego stulecia kronikarz uywa sw i fraz bdcych echem szkolnej nauki antycznych klasykw[42]. Domniemane fragmenty natomiast w aden sposb nie pozwalaj odtworzy fabuy starego poematu opiewajcego tragedi Piotra Wostowica. Marian Plezia do podniesionych w XIX wieku argumentw doda tylko cakowit odmow jakichkolwiek twrczych zdolnoci piszcemu w szesnastym wieku kronikarzowi. Tak samo postpi Ryszard Gansiniec, skdind adwersarz Mariana Plezi. Obaj uczeni wskazujc na wiele oczywistych a niemal dosownych zapoycze w tekcie Kroniki o Piotrze uznali, e i tam gdzie odniesie do znanych nam zabytkw brak, to oznacza to tyle tylko, e kronikarz przepisywa jakie zaginione rdo. Zadanie mia nawet uatwione. rdem tym moga bowiem, uwaali, by tylko owa przechowywana w klasztornej bibliotece maa pergaminowa ksieczka. Dlaczego z ksieczki tej, atwo przecie dostpnej, skorzystali tylko nasz kronikarz wanie i wspczesny mu Benedykt z Poznania? Dlaczego nie zna jej Jan Dugosz osobicie penetrujcy wrocawskie archiwa?[43] Jedna z moliwych odpowiedzi na to ostatnie pytanie brzmi: w czasach Jana Dugosza ksieczki tej w klasztornej bibliotece jeszcze nie byo. Brak te argumentw, aby zawarto jej stanowia carmen Mauri. To, co wiemy o jej treci pochodzi wycznie z dzieka Benedykta z Poznania. A ten, jak wykaza to sam Marian Plezia, wykorzystywa dowodnie Kronik o Piotrze Wacie w swej dzisiejszej postaci[44]. Ju zreszt Aleksander Semkowicz wskaza zaleno Benedykta w opisie uwizienia Piotra od naszej Kroniki[45]. Semkowicz zwrci te uwag, e wanie w tym fragmencie zawarte s odnalezione przez

Colmara Grnhagena heksametry[46]. Niewykluczone zatem, i ritmico contextu descriptam tragedia Piotra jest wanie nasz Kronik o Piotrze. Benedykt nie byby wszak jedynym doszukujcym si w niej poezji. Historia problemu stanowi zawsze cz jego rozwizania. Historia poszukiwa starego poematu o Piotrze Wostowicu wskazuje, e hipoteza wyej omawiana zrodzia si w XIX wieku z wielkiego pragnienia dorwnania zdobyczom, podejrzanym zreszt mocno, badaczy dziejw narodw ssiednich[47]. Dyskusja, ywa w latach siedemdziesitych XIX wieku, wygasa w latach nastpnych wraz z romantyzmem i zwrotem naszej historiografii w stron pozytywizmu. Odya natomiast po II wojnie wiatowej, kiedy to programowo pomniejszano znaczenie kultury niemieckiej dla rozwoju redniowiecznego lska. Polityczny ale i patriotyczny nakaz skania do wyszukiwania dowodw wiadczcych, i rozkwit kulturalny lska zacz si na dugo przed niemieck kolonizacj w XIII wieku[48]. Intencje te powiadczaj sowa Mariana Plezi: pocztki pimiennictwa aciskiego na lsku, ktrych najpikniejszym owocem jest dla nas carmen Mauri, naley zawdzicza wsppracy wiatlejszych ywiow wrd polskiego monowadztwa z napywowym elementem romaskim, bez jakiegokolwiek wspudziau czynnikw kulturalnych niemieckich[49]. Aby dowie powyszej tezy carmen Mauri musiaa sta si utworem z XII wieku, nawet nie z koca XIII w, jak sdzi Mosbach i jego wspczeni. Z podobnych przyczyn odrzucono te hipotez Ryszarda Gansica datujcego tragedi o Piotrze na wiek XV dopiero[50]. Na wtych nader podstawach oparta hipoteza udzia jednak rzekomym bogactwem opisu wydarze z XII wieku. Zaspokajaa naturalny dla historykw gd faktw. Nic wic dziwnego, e powtarzano j chtnie i tak czsto a staa si niekwestionowanym faktem podawanym w naukowych syntezach. Zadziaa efekt nienej kuli. [1] MPH, III, s. 745. [2] Andrzej Feliks Grabski, Zarys historii historiografii polskiej, Pozna 2000, s. 65. [3] Kazimierz Jasiski, Rodowd Piastw lskich, t. I Piastowie wrocawscy i legnickobrzescy, Wrocaw 1973, s.40. [4] Na monarchiczn ide dziea Naruszewicza zwraca uwag ju Wadysaw Smoleski, Szkoy historyczne w Polsce, Warszawa 1986, s. 39. Zob. te: M. Krlikowska, Szkoa naruszewiczowska i jej miejsce w historiografii polskiej XIX w., Warszawa 1989 i tu dalsza literatura. [5] Ryszard Gansiniec, Tragedia Petri Comitis, Pamitnik Literacki, R.XLIII, 1952, s. 54. [6] Okolicznoci wydania zob. August Mosbach, Piotr syn Wodzimierza sawny dostojnik polski wieku dwunastego i kronika opowiadajca dzieje Piotrowe, Ostrw 1865, s. 9 nn. Szeroko zob. Ryszard Ergetowski, August Mosbach (18171884), Wrocaw etc. 1968, s. 119 123. Mosbach opublikowa te studium: A. Mosbach, ber den Zunamen des Peter Wlast, Zeitschrift des Vereins fr Geschichte und Altertum Schlesiens 6, 1864, s. 138148. [7] R. Ergetowski, op. cit., s.140-147 szeroko o tym zagadnieniu.

[8] MPH s. n., t. VIII, s. 50; o tumaczeniu zob. Jarosaw Wenta, Tradycja o Piotrze. Na marginesie jednej z wielkich dyskusji, [w:] Scriptura custos memoriae. Prace historyczne, Pozna 2001, s. 531- 532. [9] MPH s. n., t. III, s. 34. [10] Ibidem. [11] Ryszard Gansiniec, rec. Cronica Petri comitis wraz z tzw.Carmen Mauri (MPH s. n., t.III), Kwartalnik Historyczny 60, 1953, s. 269. [12] Trafnie uchwyci to Ryszard Gansiniec, Tragedia Petri comitis, Pamitnik Literacki, R. XLIII, 1952, s. 55: Poniewczasie stosowa tu Mosbach metod wczesnej szkoy filologicznej, stworzonej przez Wolfa i jego nastpcw dla rozwikania zagadnienia Homerowego, i zdawao mu si, e w tekcie tym syszy dwugos i cytat ze s. 11 ksieczki Mosbacha.. O hodowaniu przez Mosbacha metodzie krytyczno-filologicznej zob. R. Ergetowski, op. cit., s. 42, 161. [13] Andrzej Feliks Grabski, Dzieje historiografii, Pozna 2003, s.481. [14] A. Mosbach, Piotr syn Wodzimierza..., s. 11. [15] Ibidem, s. 13. [16] Ibidem, s. 12. [17] Ibidem, s. 13. [18] Ibidem, s. 15. [19] Ibidem, s. 15- 16. [20] Ibidem, s. 17. [21] Ryszard Ergetowski, op. cit., s.19 o Grnhagenie, s.19 o licie Mosbacha do Kraszewskiego z grudnia 1877 r. polecajcy pisarzowi artyku Grnhagena o Wrocawiu w czasach sowiaskich niewtpliwie przydatnym pisarzowi w pracy nad powieci o Piotrze Wocie. [22] Jzef Ignacy Kraszewski, Historia prawdziwa o Petrku Wacie palatynie ktrego zwano Duninem, Katowice b.d., s. 23 gdzie mnich pojawia si po raz pierwszy i mwi: ja mam na imi Maura, wiecie, kto jestem i z jakiego opactwa, bom od w. Wincentego. Stanisaw Helsztyski, Kronika Maura. Wielko i upadek Piotra wostowica, Warszawa 1973, s. 5, nazywa swoj powie pit wersj tego samego wtku: wielko i upadek Piotra Wostowica. Pierwsza to oczywicie Carmen Mauri z XII w., ktry to utwr zagin w roku 1529 podczas burzenia opactwa przez niemieckie wadze Wrocawia, w lad za Gansicem za twrc kolejnej wersji uwaa Mikoaja z Lubomierza (Liebenthal), autorem trzeciej wersji jest oczywicie J.I. Kraszewski za czwartej Ryszard Gansiniec. Helsztyski korzysta, jak zapewnia, ze wszystkich powyszych prb, oryginaw i przekadw, szczeglnie wydatnie z Mikoaja z Lubomierza w ujciu Augusta Mosbacha.

[23] Stanisaw Smolka, Archivalische Miscellen. ber eine bisher unbenutzte Knigsberger Handschrift des Chronicon Polono-Silesiacum, Zeitschrift f. Geschichte und Altertum Schlesiens, t. 12: 1874, s. 454-462; idem, Tradycja o mnichostwie Kazimierza Odnowiciela, Rozprawy Wydziau Historyczno-Filozoficznego Akademii Umiejtnoci, t.VI, 1877, s. 333353. Do tego recenzja Aleksandra Semkowicza w: Przegld krytyczny 3, 1877, s. 411 415 odpowied S. Smolki zob. Archiwum Komisji Historycznej Akademii Umiejtnoci, t.1, 1878, s. 397398. [24] Colmar Grnhagen, Die Vertreibung Wladyslaws II. von Polen und die Blendung Peter Wlasts, Zeitschrift d. Vereins f. Geschichte u Altertum Schlesiens 12, 1874, s. 77-97. Olepienie Piotra to, jak staraem si uzasadni, tylko efekt literackiego rozwoju legendy, zob. Marek Cetwiski, Podstpem czy si? Dziaania specjalne i ich moralna ocena w kronikach lskich, [w:] redniowiecze polskie i powszechne, t. 2, red. Idzi Panic, Jerzy Sperka, Katowice 2002, s. 138-166. [25] Stanisaw Smolka, Mieszko Stary i jego wiek oraz uwagi o pierwotnym ustroju spoecznym Polski piastowskiej, Warszawa 1959, s. 463. [26] Szerzej zob. Marek Cetwiski, Biskup wrocawski Magnus: amplifikacja i metafora jako sposoby narracji dziejopisarskiej, [w: idem], Metamorfozy lskie. Studia rdoznawcze i historiograficzne, Czstochowa 2002, s. 95108. [27] Janusz Bieniak, Polska elita polityczna XII wieku (cz III B. Arbitrzy ksit trudne pocztki), [w:] Spoeczestwo Polski redniowiecznej. Zbir studiw, red. Stefan K. Kuczyski, t. VII, Warszawa 1996, s.32, 41. Polemicznie do tego: Jarosaw Wenta, O strach testamentu Bolesawa Krzywoustego, [w:] Spoeczestwo Polski redniowiecznej, t.VII, s. 67-112. Bezkrytycznie przyjmuj wersj carmen Mauri biografowie Piotra: Stanisaw Bieniek, Piotr Wostowic. Posta z dziejw redniowiecznego lska, Wrocaw etc. 1965; Bogdan Snoch, Tragedia Piotra Wostowica, Katowice 1987. Do tezy o ruskim pochodzeniu przodkw Piotra nawizuje Teresa Kiersnowska, Jeszcze o Piotrze Wostowicu i pochodzeniu rodu abdziw, [w:] Spoeczestwo Polski redniowiecznej, t. IX, Warszawa 2001, s. 5564 dokonujc take zwizego przegldu wczeniejszej literatury. [28] Jako taki znalaza si w syntezie dziejw redniowiecznej literatury polskiej, zob. Teresa Michaowska, redniowiecze, Warszawa 1995, s.145-149. [29] MPH, III, s.599. Chodzi o tzw. Kronik polsko-lsk, Chronica polonorum (ok. 1300. [30] Ibidem, s.588-590. [31] Ibidem, s. 603. [32] Colmar Grnhagen, Die Vertreibung Wladyslaws... (przyp. 24) 1874, s. 84. [33] MPH, III, s. 757. [34] Ibidem, s. 757.

[35] O fundacjach Piotra zob. ostatnio: Leszek Kajzer, Jeszcze o 70 kocioach fundacji Piotra Wostowica (uwagi na marginesie studium Janusza Bieniaka), Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, t.39: 1991, s. 177-184; Katarzyna Hewner, Piotr Wostowic czy Piotr Wszeborowic? O fundacji i fundatorze klasztoru norbertanek w Strzelnie, Nasza Przeszo, t. 94: 2000, s. 47-84 w obu pozycjach dalsza bogata literatura. [36] MPH s. n., t. III, s. 35- 46. [37] Anatol Lewicki, O najnowszych badaniach nad kronik Piotra Wasta, Przewodnik Naukowy i Literacki, t.7: 1879, s.570. [38] MPH s. n., t. III, s. LXII. [39] Ibidem, s. LXIII. [40] Ibidem, s. LXIII. [41] Ibidem. [42] Wskazuj na to uwagi Plezi przy domniemanych fragmentach poematu, zob. MPH s. n., t.III, s.35-46 gdzie atrybucje owych fragmentw. [43] O pobytach Jana Dugosza we Wrocawiu zob. Agnieszka Perzanowska, Wiadomoci rdowe o yciu i dziaalnoci Jana Dugosza, [w:] Dlugossiana. Studia historyczne w pisetlecie mierci jana Dugosza, red. Stanisaw Gawda, Warszawa 1980, s.293-364 (o datach pobytu zob. s. 314, 337, 340, 341, 342, 351. O tym, e korzysta z wrocawskich rkopisw np. Mikoaja Tempelfelda zob. Marek Cetwiski, Biskup wrocawski Magnus: amplifikacja i metafora jako sposoby narracji dziejopisarskiej, [w: idem], Metamorfozy lskie. Studia rdoznawcze i historiograficzne, Czstochowa 2002, s.105. [44] MPH s. n., s. XXIX. [45] MPH, t. III, s.757-758. [46] Ibidem, s. 757. [47] Znakomite to owej epoki daje Andrzej Wierzbicki, Historiografia polska doby romantyzmu, Wrocaw 1999. [48] Szeroko: Marek Cetwiski, Ideologia i polityka. Spoeczne funkcje mediewistyki lskiej po 1945 roku, Czstochowa 1993. [49] MPH s. n., s. XLV. [50] R. Gansiniec, Tragedia, s. 87.