Krl Artur Lata jego panowania to dla Brytanii okres zotego wieku, czas rycerskoci w walce i w mioci.

Pisarze i artyci przez stulecie upikszali opowie o krlu Arturze, tymczasem wspczeni badacze i literaturoznawcy uwaaj, e jego prawdziwa historia znacznie odbiega od legendy. W ponurym zamku, zbudowanym na skalistym cyplu wysunitym w morze, Igerna czeka na powrt ma Gorloisa, ksicia Kornwalii. Tymczasem do jej sypialni wchodzi Uter Pendragon, krl Brytanii, ktry za spraw czarownika Merlina przyj posta Gorloisa, by podstpem speni sw niegodn mio do krlowej. Owocem tego spotkania jest syn. Tak zaczyna si historia krla Artura, ktra staa si natchnieniem dla wielu pisarzy i artystw, i przez wieki pobudzaa ludzk wyobrani. Czarownik Merlin zabiera noworodka i oddaje go w opiek szlachetnemu Ektorowi. Krl Uter Pendragon nie mia wicej potomstwa, za to Igerna i Gorlis - trzy crki, z ktrych dwie wydano za m za krlw, a jedna wstpia do zakonu. Ona to wanie, wrka Morgana, posiada magiczn wiedz, co zreszt odegrao tragiczn rol w yciu jej przyrodniego brata. Dopiero po mierci krla Utera Pendragona, gdy Artur skoczy 16 lat, Merlin wyjawi mu, kto jest jego ojcem. Merlin nie wyjawi tego bez powodu. Ot Artur wyrwa miecz wbity w kowado umieszczone na marmurowym gazie na dziedzicu kocioa. Wedug przepowiedni miao si to uda jedynie "prawdziwemu krlowi Brytanii". Merlin opowiedzia mu take o przepowiedni wrek z wyspy Avalon, krainy czarw. Artur mia by najlepszym rycerzem i y "duej ni jakikolwiek czowiek wszech czasw." Gdy wszyscy zebrani uklkli, by zoy nowemu wadcy przysig wiernoci, arcybiskup woy na gow Artura koron. Artur rzdzi Brytani askawie i przez dwanacie lat cieszya si ona pokojem. S to lata rozkwitu rycerstwa, czas sprowadzenia na zamek Camelot odwanych i wiernych rycerzy swego krlestwa, m.in. Lancelota, Gawaina, Parsifala i wyznacza im miejsce przy Okrgym Stole. Merlin poucza rycerzy, jak unika zbrodni, okruciestwa, nikczemnoci, zdrady, kamstwa i nieuczciwoci, okazywa ask tym, ktrzy o ni prosz, a nade wszsytko szanowa i otacza opiek kobiety. Z zamku Camelot rycerze robi wypady, by walczy ze smokami, olbrzymami i przebiegymi karami. Ich walki ze zymi mocami rozgrywaj si przewanie w nawiedzanych przez duchy zamkach, ciemnych lasach i zaczarowanych ogrodach. Dumni ze zwycistw rycerze wracaj do zamku Camelot, aby opowiada o swoich przygodach. Na zamek Camelot Artur sprowadza pikn Ginewr, by uczyni j swoj krlow. Jednak gdy Lancelot nie potrafi opanowa swej namitnoci do krlowej, Mordred, siostrzeniec Artura, syn wrki Morgany, demaskuje kochankw, zmusza jednoczenie Artura do oskarenia publicznie ony i skazanie jej na spalanie. Lancelot za, uchroniwszy krlow od mierci, ucieka z ni do Francji. Artur wyrusza z wojskiem w pogo za zbieg par, a krlestwo lekkomylnie powierza opiece Mordreda. Ten, wykorzystujc nieobecno krla, podejmuje prb pozbawienia go tronu. W drodze powrotnej do Anglii Artur ciera si w walce z siostrzecem i przebija go wczni. Mordred, ktry jest godnym przeciwnikiem walecznego krla, take zadaje mu mierteln ran. Wierni towarzysze Artura umieszczaj umierajcego krla w odzi, ktra, spowita bia mg, pynie przez morze w kierunku wyspy Avalon. "Nie smucie si - woa Artur do swych rycerzy, ktrzy, pogreni w aobie, pozostaj na brzegu. - Zapewniam was, e wrc, gdy tylko Brytanie bdzie mnie potrzebowaa." W poszukiwaniu witego Graala Centralnym wtkiem opowieci o krlu Arturze jest historia poszukiwania witego Graala,

kielicha, z ktrego Chrystus pi wino podczas Ostatniej Wieczerzy. Naczynie to miao by obdarzone cudown moc uzdrawiania i odradzania. Wraz z wczni, ktr rzymski onierz przebi bok ukrzyowanego Chrystusa, wity Graal znalaz si w posiadaniu Jzefa z Arymatei, za jego potomkowie przenieli to wite naczynie do Brytanii. Jak gosi legenda, jeden ze stranikw opiekujcych si bezcennymi przedmiotami zapomnia o spoczywajcym na nim obowizku i zapatrzy si na pielgrzymujc kobiet. Spada na niego wcznia, zadajc ran, ktra nie chciaa si zagoi. W tej samej chwili znikn wity Graal. Merlin wysa wiadomo do zamku Camelot, polecajc krlowi Arturowi rozpoczcie poszukiwa zaginionego kielicha. Napomkn przy tym, e wkrtce pojawi si rycerz, ktrego przeznaczeniem jest jego odnalezienie . W wigili Zielonych witek grzmot i byskawica oznajmiy ukazanie si witego Graala spowity w drogocenn bia tkanin "przepyn" przez sal. Wkrtce potem pewien stary czowiek zaproponowa na kandydata na wolne miejsce przy Okrgym Stole. Okaza si nim Galahad, syn Lancelota. Podczas poszukiwa witego Graala Rycerze Okrgego Stou czsto stawali wobec powice, ktre przekraczay ich moliwoci. Lancelot wkrtce musia zrezygnowa z poszukiwa witego naczynia, nie potrafi bowiem opanowa namitnoci do krlowej Ginewry. Zgodnie z przepowiedni Merlina zaszczyt odnalezienia witego Graala przypad Galahadowi. Klczc przed witym kielichem ten mody rycerz zrozumia, e dokonaa si ju jego misja yciowa. Jego dusza wstpia do nieba, za martwe ciao zostao przed otarzem. Dwa lata pniej Rycerze Okrgego Stou powrcili na zamek Camelot. Inna wersja opowiadania mwi o tym, e to Parsifal odnalaz Graala na zamku Monsalwant w hiszpaskich Pirenejach. Naczynie to byo strzyone przez Amfortasa, krla rycerzy witego Graala. Pewien czarownik zrani jednak Amfortasa wczni, ktra rzymski onierz przebi bok Chrystusa. Krl by bliski mierci, ale majc nie odpuszczone grzechy, wzbrania si przed przyjciem sakramentu komunii witej. Dopiero kiedy Parsifal uleczy Amfortasa dotkniciem owej witej wczni, na otarzu ukaza si wity Graal. Sdzi si, e krl Artur rzdzi w Brytanii u schyku V i pierwszej VI w. Jego walka z Mordredem moga rozegra si w roku 537 lub 542. Jaka bya jednak rzeczywista sytuacja polityczna w tym wyspiarskim krlestwie i kto tam panowa? Sto lat wczeniej ze swych brytyjskich posiadoci stopniowo wycofali si Rzymianie, ktrzy rzdzili tam od czasu podboju dokonanego przez Juliusza Cezara w 54 r. p.n.e. Nie byli oni w stanie oprze si najazdom barbarzyskich Jutw, Anglw i Sasw z kontynentu europejskiego oraz Piktw z pnocy. Rzymianie ustpili pod naporem barbarzycw i nastay czasy bezkrlewia. Nie istnieje adne wiadectwo historyczne, ktre mwioby o zjednoczonym krlestwie lub o wadcy posiadajcym zwierzchnictwo wiksze ni tylko lokalne. Chrzecijastwo dotaro do Anglii waciwie dopiero w 597 r., wraz z przybyciem w. Augustyna i jego czterdziestu zakonnikw. Zarwno dla Anglii, jak i dla wikszej czci Europy by to pocztek redniowiecza. Jeli wierzy walijskiemu zakonnikowi Nenniusowi, pewien wojownik o imieniu Artur by, "wraz z krlami Brytw", przywdc w walce z najedcami. Piszc o roku 826, Nennius wymienia w swej "Historii Brytw" 12 bitew, w ktrych Artur pokona barbarzycw. Podczas ostatniej zwyciskiej bitwy sam zabi 960 wrogw. Mniej wicej 150 lat po mierci Nenniusa pewien anonimowy Walijczyk opracowa chronologi historii Brytanii w "Cambrian Annals" (Kronika walijska). W roku 537 umieci "bitw pod Camlann, w ktrej zginli Artur i Medraut". atwo si domyli, e Madraut to Mordred. W 1125 r. zakonnik William (Wilhem) z Malmesbury wspomina o jakim wojowniczym Arturze, "o ktrym Brytyjczycy opowiadaj z entuzjazmem, lecz niezbyt konkretnie, a ktry istotnie zasuguje na to, by by bohaterem historii, a nie tylko wymylonych opowieci,

poniewa to on by przez duszy czas ostoj znajdujcej si na krawdzi upadku ojczyzny i on wanie poderwa do walki podupadych na duchu rodakw". Tak wic uczynienie Artura krlem mogo by zasug wspczesnych Williamowi. Okoo 1139 r. walijski diakon, pniejszy biskup Geoffrey z Monmouth, ukoczy pisanie monumentalnego dziea "Historia krlw Brytanii" - przegldu wadcw Brytanii od czasw rzymskich. Do prac wczeniejszych historykw, jak na przykad Nenniusa, Geoffrey doda barwne szczegy zaczerpnite z miejscowej tradycji, z celtyckich i skandynawskich mitw, a nawet z "Biblii". Dwie z dwunastu ksig Geoffreya powicone s Arturowi. Wanie w nich po raz pierwszy pojawia si czarownik Merlin oraz opowieci o porwaniu Ginewry i zdradzie Mordreda. Upikszajc skpe zapiski historyczne wymylonymi wydarzeniami i wprowadzajc postacie, o ktrych nic w zasadzie nie byo wiadomo, Geoffrey ustanowi wzorzec naladowany nastpnie przez wiele wiekw. W ten sposb yjcy w V w. Wojownik sta si bohaterskim krlem. W 1155 r. anglonormandzki kleryk Wace przetumaczy dzieo Geoffreya na jzyk francuski, czynic z niego romanc, w ktrej Artur wiedzie prym na swym dworze jako wzr rycerza. U schyku XII w. Anglosaski zakonnik Layamon przedstawi Artura jako zawzitego wojownika i surowego ojca. Obaj autorzy wspominaj Okrgy St. Jednak chyba dopiero francuski poeta Chrtien de Troyes, ktrego twrczo przypada na lata 1160-1180, uczyni Artura autorytetem w sprawach wytwornej uprzejmoci, etykiety, rycerskoci i dwornej mioci. Na pocztku nastpnego wieku powstay dwa niemiecki utwory epickie oparte na legendach o krlu Arturze: "Parzival" Wolframa von Eschenbacha i "Tristan" Gotfryda ze Strasburga. Wydrukowane pomiertnie dzieo pitnastowiecznego poety angielskiego Sir Thomasa Malory'ego "Le Morte d'Arthur" (1485, mier Artura) nadao postaci Artura ostateczny ksztat i utrwalio jego wizerunek jako bohatera literackiego. Malory skrci, zaadaptowa i nieco zmieni kolejno wydarze zawartych we wczeniejszych przekazach. Dzieo Malory'ego stao si chtnie czytan lektur, a take rdem, z ktrego korzystali inni poeci, np. Edmund Spenser w "The Faerie Queene" (1590-90, Krlowa Wrek), czy Alfred Tennyson w "Idylls of the King" (1859-85, Idylle krlewskie). Na podstawie stworzonej przez T.H. White'a wspczesnej wersji tej legendy "The Once and Future King" (Dawny i przyszy krl) powstaa sztuka teatralna i film muzyczny "Camelot". Znane od pokole opowieci o krlu Arturze zainteresoway naukowcw, pragncych usun z nich wszelkie upikszenia literacki i dotrze do kryjcych si za legend faktw. W 1965 r. powsta Naukowy Komitet Camelot, jego zaoyciele oburzali si jednak na posdzenia, e chc odnale Okrgy St lub witego Graala. Tymczasem po piciu latach prowadzenia wykopalisk w hrabstwie Somerset, powoani przez komitet archeolodzy rzeczywicie znaleli w pobliu Glastonbury ruiny zamku Cadbury, ktry - ich zdaniem - musia by zamkiem Camelot. Szczyt wzgrza zosta ufortyfikowany jeszcze w czasach poprzedzajcych najazd Rzymian. Osad, ktry zebra si na murach, wskazywa, e zamek Cadbury by uytkowany przez lata panowania Rzymian. Jednak dla badaczy najbardziej pasjonujce byo odkrycie wyrobw garncarskich wskazujce na to, e okoo roku 500, a wic po wycofaniu si Rzymian i przed podbojem anglosaskim, przebywa tam jaki brytyjski wdz. Jego kwater stanowio pomieszczenie o wymiarach 20x10 m. Byo ono zbudowane z drewna i prawdopodobnie przykryte strzech. Jeli nawet wdz ten nie by legendarnym Arturem, z pewnoci by Brytem, ktry walczy o to, by uchroni rzymsk cywilizacj przed naporem barbarzyskich najedcw. Amerykaska uczona Norma Lorre Goodrich sdzi jednak, e krl Artur panowa nie w Anglii, lecz w Szkocji. Wyniki prowadzonych przez ni bada literackich wskazuj na pooony na pnocny zachd od Edenburga Stirling, a nie na zamek Cadbury

jako lokalizacj zamku Camelot. Wiele wtpliwoci budzi wychwalana w legendzie rycersko. Naley pamita, e Artur y w czasach okrutnych wojen w obronie integralnoci terytorialnej i niezalenoci politycznej. Rycersko bya wwczas spraw przyszoci. Dopiero pniej, w spokojniejszych czasach, historycy i kronikarze mogli odnie standardy i wartoci swojej opieki do wydarze z przeszoci. A jednak to wanie ich Artur, a nie ponury wojownik z niespokojnych czasw, yje do dzi. Czas jego penego chway panowanie by, zdaniem jednego z komentatorw, "chwil jasnoci, ktra niczym gwiazda na niebie zabysa wrd pomroki dziejw". Co na koniec. Czarownik Merlin. Najbardziej tajemnicz postaci legendy o krlu Arturze jest Merlin, syn pewnej cnotliwej modej kobiety i demona, odwiecznego zego ducha, ktry wedug wierze uwodzi niewinne dziewczyny, gdy s one pogrone we nie. Merlina zaraz po urodzeniu pospiesznie zaniesiono do chrzcielnicy i w ten sposb pozbawiono go zych cech ojca. Nadal jednak mia pewne nadprzyrodzone moce. Zna przeszo i potrafi przepowiada przyszo, umia przybiera rne postacie. Zdarzyo si jednak, e zdradzi tajemnic swych sztuczek piknej Vivien, ta za uya jego wasnych czarw przeciwko niemu i, zakrelajc welonem magiczny krg nad jego gow, uczynia go swoim niewolnikiem. Zamkna go w wiey, gdzie nie odwiedza go nikt oprcz niej samej. Zanim Geoffrey z Monmouth opracowa sw "Histori krlw Brytanii", napisa po acinie krtk rozprawk "Maa ksika o Merlinie". Badacze doszukuj si prototypu Merlina zaprezentowanego przez Geoffreya m.in. w walijskim wrbiarzu o imieniu Myrrdhin i w szkocim jasnowidzu znanym jako Lailoken. To ju koniec. Na nastpny raz zaprezentuje kilka legend o witym Graalu.