Matematyka dyskretna II Zbir zada

Grzegorz Bobiski

Wstp
Niniejszy zbir zada jest owocem prowadzonych przeze mnie w latach 1999 2002 wicze z przedmiotu Matematyka Dyskretna II na II roku informatyki na Wydziale Matematyki i Informatyki Uniwersytetu Mikoaja Kopernika w Toruniu. Stanowi on uzupenienie przygotowanych przez dr. Witolda Krakiewicza notatek z wykadu z tego przedmiotu. Zadania zamieszczone w zbiorze pochodz z nastpujcych pozycji powiconych kombinatoryce: 1. Victor Bryant, Aspects of combinatorics, A wide-ranging introduction, Cambridge University Press, Cambridge, 1993; 2. Peter Cameron, Combinatorics: topis, techniques, algorithms, Cambridge University Press, Cambridge, 1994; 3. Zbigniew Palka, Andrzej Ruciski, Wykady z kombinatoryki, cz 1, Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa 1998; 4.

K. A. Pybnikob (red), Kombinatorny analiz, Zadaqi i upraneni, Nauka, Glavna redakci fiziko-matematiqesko literatury, Moskva, 1982.

Zbir zawiera take zadania zaproponowane przez dr. Andrzeja Daszkiewicza, dr. Witolda Krakiewicza oraz mojego wasnego autorstwa.

Rozdzia 1 Zadania
1.1 Podstawowe pojcia

1. Na ile sposobw z talii 52 kart mona wybra 10 kart tak, aby by wrd nich dokadnie jeden as? 2. Na ile sposobw z talii 52 kart mona wybra 10 kart tak, aby by wrd nich co najmniej jeden as? 3. Na ile sposobw z talii 52 kart mona wybra 6 kart tak, aby byy wrd nich karty wszystkich kolorw? 4. Na ile sposobw spord n maestw mona wybra jedn kobiet i jednego mczyzn, ktrzy nie s maestwem? 5. Sadzamy n osb przy okrgym stole. Dwa rozsadzenia uwaamy za identyczne, jeli w obu przypadkach kady czowiek ma tych samych ssiadw. Ile jest moliwych sposobw rozsadzenia? 6. Na ile sposobw mona posadzi przy okrgym stole n kobiet i n mczyzn tak, aby adne dwie osoby tej samej pci nie siedziay obok siebie? Dwa rozsadzenia uwaamy za identyczne, jeli w obu przypadkach kady czowiek ma tych samych ssiadw. 7. Na ile sposobw mona rozmieci k nierozrnialnych kul w n ponumerowanych szuadach, przy zaoeniu, e w kadej szuadzie moe znale si co najwyej jedna kula? 8. Na ile sposobw mona rozmieci k rozrnialnych kul w n ponumerowanych szuadach, przy zaoeniu, e w kadej szuadzie moe znale si co najwyej jedna kula? 9. Ile jest permutacji zbioru {1, . . . , n}, w ktrej adne dwie ssiednie liczby nie s parzyste? 2

1.2

Metoda bijektywna
n k n k n k n1 k1

Konstruujc odpowiednie bijekcje udowodni nastpujce rwnoci. (1)

n

k k
k=1 n

=n

(2) (3)
k=1 n

= n2n1 = n(n 1)2n2 + n2n1 = n2 2n 2 n1

k2 k2
k=1 k

(4)

n k n l m l

n nk nl kl n kl n 2k k m

(5)
l=0 k

n k 2 k m+n k n 2k + 1

(6)
l=0

= =

(7)
k 0 n

k 0

(8)
k =m n

n+1 m+1

(9)
k=0

n (m 1)nk = mn k
n

(10)
k=1

k =

n+1 2

1.3

Regua wczania i wyczania

10. Ile jest liczb cakowitych dodatnich nie wikszych ni 10000 podzielnych przynajmniej przez jedn z liczb 2, 3, 5? 11. Ile jest cakowitoliczbowych rozwiza rwnania x1 + + x6 = 30 speniajcych ponisze warunki? 3

(a) 0 xi 10, i = 1, . . . , 6. (b) 10 xi 20, i = 1, . . . , 6. (c) x1 5, x2 10, x3 15, x4 20, xi 0, i = 1, . . . , 6. 12. Na ile sposobw z talii 52 kart mona wybra 5 kart tak, aby otrzyma co najmniej jednego asa, co najmniej jednego krla i co najmniej jedn dam? 13. Ile jest permutacji zbioru {1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10}, w ktrych pierwsza liczba jest wiksza od 2, a ostatnia jest mniejsza od 9? 14. Ile jest cigw dugoci n, n 3, zoonych z cyfr 0, 1, . . . , 9 takich, e kada z cyfr 1, 2, 3 wystpuje w kadym z cigw co najmniej raz? 15. Ile jest macierzy zero-jedynkowych o wymiarach n na n, w ktrych co najmniej jeden wiersz jest zerowy? 16. Jakie jest prawdopodobiestwo, e po rozdaniu kart do bryda ustalony gracz wrd otrzymanych kart bdzie mia cztery karty tej samej wysokoci? 17. Oblicz prawdopodobiestwo, e rzucajc dziesi razy dwoma kostkami do gry uzyskamy wszystkie pary {i, i}, gdzie i = 1, . . . , 6. 18. Przy okrgym stole sadzamy n maestw, na przemian kobiet i mczyzn. Jakie jest prawdopodobiestwo, e adne maestwo nie bdzie siedziao obok siebie?

1.4

Rekurencja

19. Znale jawne wzory dla cigw speniajcych ponisze warunki rekurencyjne. (a) an+2 = 5an+1 6an , a0 = 2, a1 = 5. (b) an+2 = an+1 an , a0 = 0, a1 = 1. (c) an+3 = 2an+2 + an+1 2an , a0 = 0, a1 = 1, a2 = 9. 20. Znale jawne wzory dla cigw speniajcych ponisze warunki rekurencyjne. (a) an+1 2an = n2 + n + 2, a0 = 0. (b) an+2 + 2an+1 3an = 1, a0 = 0, a1 = 1. 4

21. Znale jawne wzory dla cigw speniajcych ponisze warunki rekurencyjne. (a) nan+1 (n + 1)an = 3n2 (n + 1), a1 = 3. n+1 n (b) an+2 = 5 n a 6 n+2 an , a1 = 5, a2 = 6 1 . +2 n+1 2 22. Nie korzystajc ze wzoru jawnego dla cigu Fibonacciego (Fn ) udowodni ponisze rwnoci (przypomnijmy, e Fn = Fn1 + Fn2 , n 2, F0 = 1, F1 = 1). 2 Fn+1 Fn1 = (1)n ; (a) Fn n (b) i=0 Fi = Fn+2 1; (c) Fn+m = Fn Fm + Fn1 Fm1 . 23. Niech Dn oznacza ilo permutacji n-elementowych bez punktw staych. Nie korzystajc ze wzoru jawnego dla cigu (Dn ) udowodni, e Dn = (n 1)(Dn1 + Dn2 ) i wywnioskowa std, e Dn nDn1 = (1)n . 24. Na ile sposobw mona pokona n stopni, jeeli moemy porusza si o 1 bd 2 stopnie do gry? 25. Ile mona utworzy cigw dugoci n zoonych z 0, 1 i 2 tak, by adne dwie jedynki nie stay obok siebie? 26. Ile mona utworzy cigw dugoci n zoonych z 0, 1 i 2 tak, by adne dwie jedynki ani adne dwie dwjki nie stay obok siebie? 27. Wyznaczy wzr na sum czwartych potg liczb naturalnych od 1 do n. 28. Na ile maksymalnie czci mona podzieli paszczyzn przy pomocy n okrgw?

1.5

Wielomiany wieowe

29. Wyliczy wielomian wieowy nastpujcej szachownicy.

d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d

30. Na ile sposobw mona postawi 8 nie atakujcych si wzajemnie wie na nastpujcej szachownicy?
d dd d d d d d d dd d d d d d d dd d d d d d d dd d d d d d

31. Na ile sposobw mona postawi n nie atakujcych si wzajemnie wie na nastpujcej szachownicy o wymiarach n n?
d d d d

d d

d d

32. Niech Rn,m oznacza wielomian wieowy pustej szachownicy o wymiarach n m. Udowodni nastpujce rwnoci. (a) Rn,m = Rn1,m + mtRn1,m1 . (b) Rn,m = nmRn1,m1 , gdzie f oznacza pochodn wielomianu f . 33. Niech rn oznacza wielomianem wieowy nastpujcej szachownicy o wymiarach n n p p p
d dd dd d d d d d d d d d d d d d d dd dd d d dd dd dd d p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p . p p

Znale zaleno rekurencyjn angaujc rn , rn1 i rn2 . Pokaza, e rn = 2n 2n 1 2n k k n n + t + + t + + t . 0 1 k n

1.6

Funkcje tworzce

34. Znale jawne wzory dla cigw speniajcych ponisze warunki rekurencyjne. (a) an+2 = 4an+1 4an , a0 = 3, a1 = 8; (b) an+3 = 4an+2 5an+1 + 2an , a0 = 3, a1 = 3, a2 = 4; (c) an+3 6an+2 + 12an+1 8an = n, a0 = 0, a1 = 0, a2 = 1. 35. Znale funkcje tworzce cigw z poprzedniego zadania. 36. Znale zwizek pomidzy funkcjami tworzcymi cigw (an ) i (bn ). (a) an+1 = bn , n 0. (b) an = nbn , n 0. (c) an = n i=0 bi , n 0. 37. Udowodni, e jeli funkcja tworzca A(t) cigu (an ) jest postaci (t) A(t) = 1+c1 tW dla pewnego wielomianu W (t) stopnia mniejszego ni ++ck tk 2k , to cig (an ) spenia warunek an+k + c1 an+k1 + + ck an = 0. 38. Znale funkcje tworzc cigw speniajcych ponisze warunki. Wykorzysta funkcje tworzc do znalezienia prostszej rekurencji dla poniszych cigw. (a) an+1 = n i=0 ai + 1, a0 = 1. ni ai + 1, a0 = 1. (b) an+1 = n i=0 2 n (c) an+1 = i=0 Fni ai + 1, a0 = 1.
n+k1 n 1 39. Uzasadni wzr (1 = t wykorzystujc interpretan=0 k 1 t)k cj powyszej funkcji, jako funkcji tworzcej dla iloci rozwiza rwnania x1 + + xk = n, n 0, w liczbach cakowitych nieujemnych.

40. Znale ilo rozwiza rwnania x1 + 2x2 + 4x4 = n, n 0, w liczbach cakowitych nieujemnych. 41. Niech sn oznacza liczb cigw (x1 , . . . , xk ) takich, e xi {0, . . . , n} . Pokaza, e funkcja tworzca i xi+1 2xi . Udowodni, e sn = sn1 + s n 2 S (t) tego cigu spenia rwnanie (1 t)S (t) = (1 + t)S (t2 ).

1.7

Podziay

W poniszych zadaniach stosowane s nastpujce oznaczenia. P (n) ilo podziaw liczby n. P (n, k ) ilo podziaw liczby n na dokadnie k czci. p(n, k ) ilo podziaw liczby n na co najwyej k czci. P (n, k, l) ilo podziaw liczby n na dokadnie k czci, z ktrych kada jest nie wiksza ni l. p(n, k, l) ilo podziaw liczby n na co najwyej k czci, z ktrych kada jest nie wiksza ni l. 42. Wyliczy p(n, 1, l), p(n, 2, l) i p(n, 3). 43. Wyliczy P (n, n 2). 44. Wykorzystujc wzr

P (n) =
m=1

(1)m+1 P

m(3m 1) 2

+P

m(3m + 1) 2

, n > 0,

gdzie P (n) = 0 dla n < 0, oraz P (0) = 1, wyliczy wartoci P (n), n = 1, . . . , 20. 45. Udowodni, e 1 n1 k! k 1 46. (a) (b) (c) (d) P (n, k ) n1 . k1

Udowodni nastpujce rwnoci. P (n + k, k ) = p(n, k ). P (n, 3) = P (2n, 3, n 1). P (2n, n) = P (n). P (n, k ) = P (n 1, k 1) + P (n k, k ).

47. Udowodni, e ilo podziaw liczby n na parzyste czci rwna si liczbie podziaw liczby n, w ktrych kada liczba wystpuje parzyst ilo razy.

48. Pokaza, e ilo podziaw liczby n w ktrych adna cz nie pojawia si wicej ni k 1 razy, jest rwna liczbie podziaw liczby n na czci niepodzielne przez k . 49. Niech = (1 , 2 , . . .) i = (1 , 2 , . . .) bd dwoma podziaami. Przez + oznacza bdziemy podzia (1 + 1 , 2 + 2 , . . .), natomiast przez podzia otrzymany przez uporzdkowanie cigu (1 , 1 , 2 , 2 , . . .). Udowodni, e ( + ) = , gdzie oznacza podzia dualny do podziau . 50. Niech F (t) oznacza funkcj generujc cigu (P (n)), za G(t) funkcj generujc cigu (Q(n)), gdzie Q(n) oznacza ilo podziaw liczby n na rne czci. Udowodni, e F (t) = G(t)F (t2 ). Wykorzysta t rwno do udowodnienia wzoru P (n) = Q(n) + Q(n 2)P (1) + Q(n 4)P (2) + Q(n 6)P (3) + . Uzasadni powyszy wzr w bezporedni sposb.

1.8

Liczby Stirlinga
n n1

51. Wyliczy

n n2

52. Pokaza, e n+1 k

n

=
j =0

n j

j . k1

53. Udowodni, e wielomian wieowy nastpujcej szachownicy wymiaru n n p p p

d d d d d d d d d d d d p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p d d d d d d d d d d d d d d d d p p p p p p p p p

p p p p p p p p p p

d d

jest rwny
n k=0

n+1 tk . n+1k
n

54. Niech Pn (t) =

k=0

n k t k

bdzie wielomianem Stirlinga. Udowodni, e: Pn (t) = t[Pn1 (t) + Pn1 (t)]; Pn (t) = t Pn (t) =
n1 j =0 n1 j =0 n j n1 j

Pj (t);

Pj (t).

1.9

Systemy reprezentantw

55. Dany jest zbir n kobiet i m mczyzn, przy czym kadych r kobiet zna co najmniej r mczyzn. Ustalmy mczyzn A, ktry zna co najmniej jedn z kobiet. Udowodni, e kad z kobiet moemy poczy w par z znajomym mczyzn tak, e rnym kobietom odpowiadaj rni mczyni i wrd wybranych mczyzn jest A. 56. Niech A = (aij ) bdzie n n macierz tak, e istnieje o wasnoci ai,j = dla kadego j i n j =1 ai,j = dla kadego i. Udowodni, e macierz A jest kombinacj liniow macierzy permutacji, tzn. istniej macierze permutacji A1 , . . . , Ak oraz liczby rzeczywiste 1 , . . . , k takie, e 1 A1 + + k Ak = A .
n i=1

57. Obliczy wymiar podprzestrzeni liniowej w Mn (R) rozpitej przez macierze permutacji. 58. Udowodni, e w dowolnej macierzy o wspczynnikach liczbowych minimalna ilo kolumn i wierszy zawierajcych wszystkie niezerowe elementy jest rwna maksymalnej iloci niezerowych elementw, z ktrych adne dwa nie znajduj si w jednym wierszy i w jednej kolumnie. 59. Udowodni, e jeli w macierzy kwadratowej wymiaru m zawarta jest zerowa podmacierz o wymiarach s t, gdzie s + t > m, to wyznacznik tej macierzy jest rwny 0. 10

60. Niech (X1 , . . . , Xn ) oraz (Y1 , . . . , Yn ) bd dwoma rozkadami zbioru A na n rwnolicznych rozcznych podzbiorw. Udowodni, e istnieje system reprezentantw x1 , . . . , xn wsplny dla obu rozkadw, tzn. dla pewnej permutacji zbioru {1, . . . , n} mamy xi Xi oraz xi Y(i) . 61. Wyliczy liczb kwadratw aciskich rozmiaru 1, 2, 3 i 4.

11

Rozdzia 2 Rozwizania
2.1
1.

Podstawowe pojcia
4 1 48 9

.
48 10

2. Poniewa wyborw, w ktrych nie ma ani jednego as, jest wyborw, w ktrych jest co najmniej jeden as, jest 52 48 . 10 10

, wic

3. Mog zdarzy si dwie sytuacji: albo w jednym kolorze bdziemy mieli trzy karty i w pozostaych po jednej, albo w dwch kolorach bdziemy mieli po dwie karty i w pozostaych po jednej. Std otrzymujemy odpowied 4 13 13 13 13 13 13 13 13 + 4 . 1 3 1 1 1 2 2 2 1 1 4. n2 n = n(n 1). 5. Gdyby miejsca przy stole byy ponumerowane, to rozsadze byoby n!. Zauwamy jednak, e zgodnie z warunkami zadania musimy utosamiamy grupy po 2n rozsadze, gdy st moemy obrci na n sposobw oraz odbi symetrycznie te na n sposobw. Zatem ostateczna odpowied brzmi (n1)! . Odpowied ta jest poprawa dla n > 2. Dla n = 1, 2, obroty i symetrie 2 pokrywaj si. W tych przypadkach odpowiedzi jest (n 1)! = 1. 6. Podobnie jak poprzednio zamy, e miejsca przy stole s ponumerowane. Moemy te przyj, e kobiety bd siedziay na miejscach nieparzystych, za mczyni na parzystych. Takich ukadw jest (n!)2 . Przeksztace stou, ktre nie zmieniaj rozsadzenia, jest 2n. Musimy bowiem wybra tylko te symetrie i obroty, ktre przeprowadzajc miejsca nieparzyste w nieparzy!)2 ste oraz parzyste w parzyste. Odpowiedzi jest wic (n , n 2. Dla n = 1 2n (n!)2 otrzymujemy n = 1. 12

na

7. Musimy wybra k suad, w ktrych umiecimy kule, co mona zrobi n sposobw. k 8. Korzystajc z poprzedniego zadania otrzymujemy
n k

k !.

9. Permutacj zbioru {1, . . . , n}, w ktrej adne ssiednie dwie liczby nie s parzyste, moemy otrzyma umieszczajc liczby parzyste pomidzy nieparzystymi w ten sposb, aby pomidzy kadymi dwoma liczbami nieparzystymi znalaza si co najwyej jedna liczba parzysta. Poniewa liczb , za liczb nieparzystych n+1 , wic sposobw na jakie parzystych jest n 2 2 moemy wybra miejsca dla liczb parzystych pomidzy liczbami nieparzystyn+1 n+1 +1 2 mi jest . Ostateczn odpowiedzi jest zatem n ! n+1 ! 2 n +1 , n 2 2 2 2 gdy liczby parzyste moemy ustawi na n ! sposobw, za liczby nieparzy2 ! sposobw. ste na n+1 2

2.2

Metoda bijektywna

(1). Niech X bdzie zbiorem wszystkich par (A, a) takich, e A {1, . . . , n}, |A| = k oraz a A. Podobnie deniujemy Y jako zbir wszystkich par (b, B ) takich, e b {1, . . . , n}, B {1, . . . , n} \ {b}, |B | = k 1. Mamy 1 |X | = n k oraz |Y | = n n . Okrelamy funkcj f : X Y wzorem k k 1 f (A, a) = (a, A \ {a}). Zauwamy, e funkcja f jest poprawnie okrelona. Ponadto funkcja f jest bijekcj, funkcja g odwrotna do f dana jest wzorem g (b, B ) = (B {b}, b). (2). Niech X bdzie zbiorem wszystkich par (A, a) takich, e A {1, . . . , n} oraz a A. Zauwamy, e zbir X moemy przedstawi w postaci sumy X = n k=1 Xk , gdzie Xk jest zbiorem tych par (A, a) X dla ktrych |A| = k . Poniewa |Xk | = n k oraz zbiory X1 , . . . , Xn s pak n rami rozczne, wic |X | = n k . Podobnie deniujemy Y jako zbir k=1 k wszystkich par (b, B ) takich, e b {1, . . . , n}, B {1, . . . , n} \ {b}. Mamy |Y | = n 2n1 . Okrelamy funkcj f : X Y wzorem f (A, a) = (a, A \ {a}). Zauwamy, e funkcja f jest poprawnie okrelona. Ponadto funkcja f jest bijekcj, funkcja g odwrotna do f dana jest wzorem g (b, B ) = (B {b}, b). (3). Niech X bdzie zbiorem wszystkich trjek (A, a1 , a2 ) takich, e A {1, . . . , n} oraz a1 , a2 A. Zauwamy, e zbir X moemy przedstawi w postaci sumy X = n k=1 Xk , gdzie Xk jest zbiorem tych trjek (A, a1 , a2 ) k k oraz zbiory X1 , . . . , X dla ktrych |A| = k . Poniewa |Xk | = n k n 2 n Xn s parami rozczne, wic |X | = k=1 k k . Podobnie deniujemy Y jako zbir wszystkich trjek (b1 , b2 , B ) takich, e b1 , b2 {1, . . . , n}, B 13

{1, . . . , n} \ {b1 , b2 }. Zauwamy, e Y = Y1 Y2 , gdzie Y1 jest zbiorem tych trjek (b1 , b2 , B ) Y dla ktrych b1 = b2 , za Y2 jest zbiorem tych trjek (b1 , b2 , B ) Y , dla ktrych b1 = b2 . Poniewa |Y1 | = n (n 1) 2n2 , |Y2 | = n2n1 oraz zbiory Y1 i Y2 s rozczne, wic |Y | = n(n1)2n2 +n2n1 . Okrelamy funkcj f : X Y wzorem f (A, a1 , a2 ) = (a1 , a2 , A \ {a1 , a2 }). Zauwamy, e funkcja f jest poprawnie okrelona. Ponadto funkcja f jest bijekcj, funkcja g odwrotna do f dana jest wzorem g (b1 , b2 , B ) = (B {b1 , b2 }, b1 , b2 ). (4). Niech X bdzie zbiorem wszystkich czwrek (A1 , A2 , a1 , a2 ) takich, e A1 {1, . . . , n}, A2 {n + 1, . . . , 2n}, |A1 | + |A2 | = n, a1 A1 , a2 {n + 1, . . . , 2n} \ A2 . Zauwamy, e zbir X moemy przedstawi w postaci sumy X = n k=1 Xk , gdzie Xk jest zbiorem tych czwrek (A1 , A2 , a1 , a2 ) n X dla ktrych |A1 | = k . Poniewa |Xk | = n n k (n (n k )) k k n 2 n oraz zbiory X1 , . . . , Xn s parami rozczne, wic |X | = n k=1 k k nk . Podobnie deniujemy Y jako zbir wszystkich trjek (b1 , b2 , B ) takich, e b1 {1, . . . , n}, b2 {n +1, . . . , 2n}, B {1, . . . , 2n}\{b1 , b2 }, |B | = n 1. Mamy n2 |Y | = n n 2n . Okrelamy funkcj f : X Y wzorem f (A1 , A2 , a1 , a2 ) = 1 (a1 , a2 , (A1 A2 ) \ {a1 }). Zauwamy, e funkcja f jest poprawnie okrelona. Ponadto funkcja f jest bijekcj, funkcja g odwrotna do f dana jest wzorem g (b1 , b2 , B ) = ((B {1, . . . , n}) {b1 }, B {n + 1, . . . , 2n}, b1 , b2 ). (5). Niech X bdzie zbiorem wszystkich par (A1 , A2 ) takich, e A1 {1, . . . , n}, A2 {1, . . . , n} \ A1 , |A1 | + |A2 | = k . Zauwamy, e zbir X moemy przedstawi w postaci sumy X = k l=0 Xl , gdzie Xl jest zbiorem l tych par (A1 , A2 ) X , dla ktrych |A1 | = l. Poniewa |Xl | = n n oraz l k l k n nl zbiory X0 , . . . , Xk s parami rozczne, wic |X | = l=0 l kl . Podobnie deniujemy Y jako zbir wszystkich par (B1 , B2 ), gdzie B1 {1, . . . , n}, |B1 | = k , B2 B1 . Mamy |Y | = n 2k . Okrelamy funkcj f : X Y k wzorem f (A1 , A2 ) = (A1 A2 , A2 ). Zauwamy, e funkcja f jest poprawnie okrelona. Ponadto funkcja f jest bijekcj, funkcja g odwrotna do f dana jest wzorem g (B1 , B2 ) = (B1 \ B2 , B2 ). (6). Niech X bdzie zbiorem wszystkich par (A1 , A2 ) takich, e A1 {1, . . . , m}, A2 {m + 1, . . . , m + n}, |A1 | + |A2 | = k . Zauwamy, e zbir X moemy przedstawi w postaci sumy X = k l=0 Xl , gdzie Xl jest zbiorem kn oraz tych par (A1 , A2 ) X , dla ktrych |A1 | = l. Poniewa |Xl | = m l l k m n zbiory X0 , . . . , Xk s parami rozczne, wic |X | = l=0 l kl . Podobnie deniujemy Y jako zbir wszystkich podzbiorw B {1, . . . , m + n} takich, +n e |B | = k . Oczywicie |Y | = mk . Okrelamy funkcj f : X Y wzorem f (A1 , A2 ) = A1 A2 . Zauwamy, e funkcja f jest poprawnie okrelona. 14

Ponadto funkcja f jest bijekcj, funkcja g odwrotna do f dana jest wzorem g (B ) = (B {1, . . . , m}, B {m + 1, . . . , m + n}). (7). Niech X bdzie zbiorem wszystkich podzbiorw A {1, . . . , n} o parzystej iloci elementw. Podobnie deniujemy Y jako zbir wszystkich podzbiorw B {1, . . . , n} o nieparzystej iloci elementw. Mamy |X | = n n k0 2k oraz |Y | = k0 2k+1 . Okrelamy funkcj f : X Y wzorem f (A) = A {n} n A . A \ {n } n A

Zauwamy, e funkcja f jest poprawnie okrelona. Ponadto funkcja f jest bijekcj, funkcja g odwrotna do f dana jest wzorem g (B ) = B {n} n B . B \ {n } n B

(8). Niech X bdzie zbiorem wszystkich par (a, A) takich, e a {1, . . . , n + 1}, A {1, . . . , n}, |A| = m, a > max A. Zauwamy, e zbir X moemy przedstawi w postaci sumy X = n k=m Xk , gdzie Xk jest zbiorem k tych par (a, A) X , dla ktrych a = k + 1. Poniewa |Xk | = n k=m m oraz k zbiory Xm , . . . , Xn s parami rozczne, wic |X | = n k=m m . Podobnie deniujemy Y jako zbir wszystkich podzbiorw B {1, . . . , n + 1} takich, n+1 e |B | = m + 1. Oczywicie |Y | = m . Okrelamy funkcj f : X Y +1 wzorem f (a, A) = A {a}. Zauwamy, e funkcja f jest dobrze okrelona. Ponadto funkcja f jest bijekcj, funkcja g odwrotna do f dana jest wzorem g (B ) = (max B, B \ {max B }). (9). Niech X bdzie zbiorem wszystkich par (A, ), gdzie A {1, . . . , n}, : {1, . . . , n} \ A {1, . . . , m 1}. Zauwamy, e zbir X moemy przedstawi w postaci sumy X = m k=0 Xk , gdzie Xk jest zbiorem tych par (A, ) X , dla ktrych |A| = k . Poniewa |Xk | = n (m 1)nk oraz zbiory k n nk X0 , . . . , Xk s parami rozczne, wic |X | = k . Podobnie l=0 k (m 1) deniujemy Y jako zbir wszystkich funkcji : {1, . . . , n} {1, . . . , m}. Oczywicie |Y | = mn . Okrelamy funkcj f : X Y wzorem [f (A, )](x) = (x) x A m xA

dla x {1, . . . , n}. Zauwamy, e funkcja f jest poprawnie okrelona. Ponadto funkcja f jest bijekcj, funkcja g odwrotna do f dana jest wzorem g ( ) = ( 1 (m), |{1,...,n}\1 (m) ). 15

(10). Niech X bdzie zbiorem wszystkich par (A1 , A2 ), gdzie A1 , A2 {0, . . . , n}, |A1 | = 2 = |A2 |. Oczywicie |X | = n+1 n+1 . Zauwamy, e 2 2 n zbir X moemy przedstawi w postaci sumy X = k=1 Xk , gdzie Xk jest zbiorem tych par (A1 , A2 ) X , dla ktrych max A1 k , max A2 k oraz max A1 = k lub max A2 = k . Ustalmy k {1, . . . , n}. Mamy Xk = Xk Xk Xk , gdzie Xk jest zbiorem tych par (A1 , A2 ) Xk , dla ktrych max A1 = k , max A2 < k , Xk jest zbiorem tych par (A1 , A2 ) Xk , dla ktrych max A1 < k , max A2 = k , oraz Xk jest zbiorem tych par (A1 , A2 ) Xk , dla ktrych i |Xk | = k k max A1 = k = max A2 . Poniewa |Xk | = |Xk | = k k 2 oraz zbiory Xk , Xk , Xk s parami rozczne, wic |Xk | = 2k k + k2 = k3. 2 Wykorzystujc fakt, e zbiory X1 , . . . , Xk s parami rozczne otrzymujemy, 2 3 e n+1 = |X | = n k=1 k . 2

2.3

Regua wczania i wyczania

10. Liczb cakowitych dodatnich nie wikszych ni 10000 podzielnych przez 2 jest 10000 = 5000. Podobnie, w podanym zakresie liczb podzielnych 2 10000 = 3333, za podzielnych przez 5 jest 10000 = 2000. przez 3 jest 3 5 Poniewa liczby 2 i 3 s wzgldnie pierwsze, wic liczb cakowitych dodatnich nie wikszych ni 10000 podzielnych zarwno przez 2 jak i przez = 1666. Z tego samego powodu odpowiednia ilo liczb po3 jest 10000 2 3 dzielnych przez 2 i przez 5 wynosi 10000 = 1000, podzielnych przez 3 i 25 10000 przez 5 jest rwna 35 = 666, za liczb podzielnych przez 2, 3 i 5 jest 10000 = 333. Z reguy wczania i wyczania wynika zatem, e odpowie2 3 5 dzi jest 5000 + 3333 + 2000 1666 1000 666 + 333 = 7334. 11.(a). Niech A bdzie zbiorem wszystkich nieujemnych cakowitoliczbowych rozwiza rwnania x1 + + x6 = 30, za dla kadego i = 1, . . . , 6, niech Ai bdzie zbiorem tych cakowitoliczbowych rozwiza powyszego rwnania, dla ktrych xi 11. Musimy policzy |A \ (A1 A6 )| = 1 |A| |A1 A6 |. Wiadomo, e |A| = 30+6 = 35 . Zauwamy, ze 6 1 5 ilo cakowitoliczbowych rozwiza rwnania x1 + + xk = n speniaj+mk )+k1 cych warunki xi mi , i = 1, . . . , k , jest rwna n(m1 + . Istotnie, k 1 niech X bdzie zbiorem powyszych rozwiza, za Y zbiorem nieujemnych cakowitoliczbowych rozwiza rwnania y1 + + yk = n (m1 + + mk ). Funkcja f : X Y okrelona wzorem f (x1 , . . . , xk ) = (x1 m1 , . . . , xk mk ) +mk )+k1 jest bijekcj, zatem |X | = |Y | = n(m1 + . Korzystajc z pok 1 3011+61 wyszej uwagi otrzymujemy, e |Ai | = = 24 , i = 1, . . . , 6, 6 1 5 30(11+11)+61 13 |Ai Aj | = = 5 , i < j , |Ai Aj Ak | = 0, i < j < k . Na mo6 1 13 cy reguy wczania i wyczania dostajemy, e |A1 A6 | = 6 24 6 , 5 2 5 16

wic ostateczn odpowiedzi jest

35 5

24 5

6 2

13 2

= 88913.

11.(b). Zauwamy, e szukana ilo rozwiza jest rwna iloci nieujemnych cakowitoliczbowych rozwiza rwnania y1 + +y6 = 90 speniajcych warunki 0 yi 30, i = 1, . . . , 6. Istotnie, kademu rozwizaniu wyjciowego rwnania moemy przyporzdkowa rozwizanie powyszego rwnania zgodnie z regu (x1 , . . . , x6 ) (x1 + 10, . . . , x6 + 10). Przyporzdkowanie odwrotne dane jest wzorem (y1 , . . . , y6 ) (y1 10, . . . , y6 10). Wykorzystujc t obserwacj otrzymujemy analogicznie jak w poprzednim zadaniu, 33 e szukan odpowiedzi jest 95 6 64 + 6 = 15753487. 5 5 2 5 11.(c).
35 5

29 5

24 5

19 5

14 5

18 5

13 5

8 5

8 5

= 159710.

12. Wyborw 5 kart z talii zoonej z 52 kart, w ktrych nie ma adnego asa, jest 48 . Taka same s ilo wyborw 5 kart, wrd ktrych nie ma 5 krla, i ilo wyborw 5 kart, wrd ktrych nie ma damy. Ilo wyborw 5 kart, wrd ktrych nie ma ani asa ani krla jest rwna 44 . Podobnie 5 rzecz ma si z iloci wyborw 5 kart, wrd ktrych nie ma ani asa ani damy, oraz z iloci wyborw 5 kart, wrd ktrych nie ma ani krla ani damy. Poniewa ilo wyborw, w ktrych nie ma asa, krla ani damy jest rwna 40 , z zasady wczania i wyczania wynika, e ilo wyborw nie 5 speniajcych warunkw zadania jest rwna 3 48 3 44 + 40 , skd wynika, 5 5 5 52 48 44 40 e odpowiedzi jest 5 3 5 +3 5 5 = 7447680, gdy ilo wszystkich moliwych wyborw 5 kart spord 52 jest rwna 52 . 5 13. Ilo permutacji zbioru {1, . . . , 10}, w ktrych pierwsza liczba jest rwna 1 lub 2, wynosi 2 9!, podobnie jak ilo takich permutacji, w ktrych ostatnia liczba jest rwna 9 lub 10. Poniewa ilo permutacji, w ktrych pierwsza liczba jest rwna 1 lub 2, za ostatnia liczba jest rwna 9 lub 10, wynosi 2 2 8!, wic z zasady wczania i wyczania wynika, e ilo permutacji, ktre nie speniaj warunkw zadania jest rwna 4 9! 4 8!. Ostateczn odpowiedzi jest 10! 4 9!+4 8! = 2338560, gdy ilo wszystkich permutacji zbioru {1, . . . , 10} jest rwna 10!. 14. Cigw dugoci n zoonych z cyfr 0, 1, . . . , 9, w ktrych nie wystpuje 1, jest 9n . Podobnie rzecz ma si si z cigami, w ktrych nie wystpuje 2, i z cigami bez 3. Cigw, w ktrych nie wystpuj dwie ustalone spord cyfr 1, 2, 3, jest 8n , natomiast cigw, w ktrych nie wystpuje adna z powyszych cyfr, jest 7n . Z reguy wczania i wyczania wynika zatem, e cigw, ktre nie speniaj warunkw zadania, jest 3 9n 3 8n + 7n . Ostateczn odpowiedzi jest zatem 10n 3 9n + 3 8n 7n , gdy wszystkich cigw dugoci n zoonych z cyfr 0, 1, . . . , 9 jest 10n . 17

15. Ustalmy numery wierszy i1 , . . . , ik . Ilo macierzy, w ktrych wiersze 2 i1 , . . . , ik s zerowe, jest rwna 2n kn . Korzystajc z zasady wczania i k1 n n2 kn wyczania otrzymujemy, e szukanych macierzy jest n 2 , k=1 (1) k n2 n n co mona doprowadzi do postaci 2 (2 1) . 16. Ilo sposobw na jakie ustalony gracz moe otrzyma karty tak, aby byy wrd nich cztery karty danej wysokoci jest rwna 48 . Podobnie, 9 ilo sposobw na jakie ustalony gracz moe otrzyma karty tak, aby byy wrd nich po cztery karty dwch danych wysokoci jest rwna 44 , za ilo 5 sposobw na jakie ustalony gracz moe otrzyma karty tak, aby byy wrd nich po cztery karty trzech ustalonych wysokoci jest rwna 40 . Oczywi1 cie nie jest moliwe, aby gracz otrzyma karty, wrd ktrych s po cztery karty czterech ustalonych wysokoci. Korzystajc z zasady wczania i wyczania otrzymujemy zatem, e ilo sposobw na jakie gracz moe otrzyma karty tak, aby byy wrd nich cztery karty tej samej wysokoci, jest rw44 40 na 13 48 13 + 13 , skd wynika, e prawdopodobiestwo takiego 9 2 9 3 1 48 44 13( 9 )(13 + 13 40 2 )( 9 ) ( 3 )( 1 ) , jako e wszystkich moliwoci na zdarzenia jest rwne (52 13) jakie ustalony gracz moe otrzyma karty jest 52 . 13 17.
3610 63510 +(6 3410 (6 3310 +(6 3210 (6 3110 +(6 3010 2) 3) 4) 5) 6) . 10 36

18. Zamy, e miejsca przy stole s ponumerowane oraz, e kobiety siedz na miejscach o numerach nieparzystych. Ustalmy numery maestw i1 < < ik . Ilo sposobw, na ktre moemy rozsadzi maestwa w ten sposb, aby wybrane maestwa siedziay obok siebie, jest rwk 1 na 2n 2nk (k 1)!(n k )!(n k )!. Istotnie, jeli zaoymy, e mae1 k 1 stwo i1 siedzi na miejscach 2n 1 i 2n, to 2nk jest iloci sposobw, 1 na ktre mona wybra miejsca, na ktrych bd siedzie pozostae wybrane maestwa. Kademu bowiem ukadowi j1 < < jk1 liczb ze zbioru {1, . . . , 2n k 1} odpowiada ukad par (j1 , j1 + 1), (j2 + 1, j2 + 2), . . . , (jk1 + (k 2), jk1 + k 1), na ktrych siadaj wybrane maestwa. Na (k 1)! sposobw moemy powysze miejsca dopasowa do wybranych maestw, na 2n sposobw zmieni miejsca przydzielone maestwu i1 , na (n k )! sposobw moemy posadzi pozostae kobiety i na tyle samo sposobw pozostaych mczyzn. Z reguy wczania i wyczania wynika wic, e ilo sposobw rozsadze, w ktrych istnieje maestwo siedzce obok siebie, k1 2nk1 jest rwna 2n n (k 1)!(n k )!(n k )!. Szukane prawdok=1 (1) k 1 k1 2nk1 (k 1)!(nk )!(nk )! 2 n ( k1 ) k=1 (1) , gdy podobiestwo jest zatem rwne 1 (n1)!n! ilo wszystkich rozsadze wynosi n!n!. 18

2.4

Rekurencja

19.(a). Rwnaniem charakterystycznym dla rozwaanego problemu jest rwnanie 2 5 + 6 = 0, ktrego pierwiastkami s 1 = 2 i 2 = 3. Std wynika, e an = 1 2n + 2 3n dla pewnych liczb rzeczywistych 1 i 2 . Podstawiajc n = 0 i n = 1 wyliczamy, e 1 = 1 i 2 = 1, zatem an = 2n + 3n . 19.(b). an =
i 3 1i 3 n ( ) 3 3

i 3 1 i 3 n ( ) . 3 3

19.(c). an = 4 + (1)n + 3 2n . 20.(a). Wiadomo, e cig an ma posta an = bn + cn , gdzie bn jest pewnym rozwizaniem problemu jednorodnego bn+1 2bn = 0, za cn = 3 n3 + 2 n2 + 1 n + 0 jest pewnym wielomianem stopnia nie wikszego ni 3 speniajcym warunek cn+1 cn = n2 + n + 2. Podstawiajc powysz posta do wyjciowego warunku i porwnujc wspczynniki uzyskanych w ten sposb wielomianw otrzymujemy, e 3 = 0, 2 = 1, 1 = 3 i 0 = 6. Poniewa jedynym pierwiastkiem rwnania charakterystycznego dla problemu jednorodnego jest = 2, wiec bn = 2n dla pewnej liczby rzeczywistej , skd an = 2n n2 3n 6. Podstawiajc n = 0 wyliczamy, e = 6, zatem an = 6 2n n2 3n 6.
3 (3)n + 1 n+ 20.(b). an = 16 4 3 . 16

n+1 21.(a). Dzielc wyjciowy warunek przez n(n + 1) otrzymujemy a n+1 an an = 3n, zatem stosujc podstawienie bn = n sprowadzamy wyjciowy pron blem do znalezienia wzoru jawnego cigu (bn ) speniajcego warunek rekurencyjny bn+1 bn = 3n z warunkiem pocztkowym b1 = a11 = 3. Stosujc 1)n metody przedstawione w zadaniu 20 dostajemy, e bn = 3(n + 1, skd 2 3(n1)n2 an = b n n = + n. 2

21.(b). an =

2n +3n n

(zastosowa podstawienie bn = nan ).

22.(a). Dowd jest indukcyjny ze wzgldu na n. Dla n = 1 tez atwo sprawdzi bezporednim rachunkiem. Zamy zatem, e n > 1 i e udowod2 n1 nilimy ju, i Fn . Mamy nastpujcy cig rwnoci 1 Fn Fn2 = (1)
2 Fn Fn+1 Fn1 = (Fn2 + Fn1 )Fn (Fn1 + Fn )Fn1 2 = Fn2 Fn Fn1 Fn Fn 1 + Fn Fn1 2 = (Fn1 Fn2 Fn ) = (1)n1 = (1)n ,

co koczy dowd tezy indukcyjnej. 19

22.(b). Dowd jest indukcyjny ze wzgldu na n. Dla n = 0 tez atwo sprawdzi bezporednim rachunkiem. Zamy zatem, e n > 0 i e udowod1 nilimy ju, i n i=0 Fi = Fn+1 1. Mamy nastpujcy cig rwnoci
n n1

Fi =
i=0 i=0

Fi + Fn = Fn+1 1 + Fn = Fn+2 1,

co koczy dowd tezy indukcyjnej. 22.(c). Dowd jest indukcyjny ze wzgldu na n + m. Dla n + m = 2 mamy n = 1 = m i tez atwo jest sprawdzi bezporednim rachunkiem. Podobnie dla n + m = 3 z dokadnoci do symetrii mamy n = 2 oraz m = 1 i teza wynika z bezporednich rachunkw. Zamy zatem, e dla k > 2 i udowodnilimy ju, i Fn+m = Fn Fm + Fn1 Fm1 o ile n + m < k . Jeli n + m = k oraz m = 1, to dana rwno wynika bezporednio z denicji cigu Fibnonacciego. Podobnie dla m = 2 moemy uzasadni rwno bezporednim rachunkiem. Zamy zatem, e n + m = k oraz m 3. Wtedy mamy nastpujcy cig rwnoci Fn+m = Fn+m1 + Fn+m2 = Fn Fm1 + Fn1 Fm2 + Fn Fm2 + Fn1 Fm3 = Fn (Fm1 + Fm2 ) + Fn1 (Fm2 Fm3 ) = Fn Fm + Fn1 Fm1 , co koczy dowd tezy indukcyjnej. 23. Oznaczmy przez Xn zbir permutacji zbioru {1, . . . , n} bez punk(i) tw staych. Ponadto przez Xn oznaczmy zbir tych permutacji zbioru {1, . . . , n}, dla ktrych jedynym punktem staych jest i. Oczywicie |Xn | = (i) Dn oraz |Xn | = Dn1 . Zdeniujemy bijekcj f : Xn {1, . . . , n 1} Xn (i) n1 i=1 {i} Xn , co zakoczy rozwizanie pierwszej czci zadania. Dla dowolnej permutacji Xn deniujemy permutacj Xn1 (i) n=1 i=1 Xn wzorem (j ) (j ) = n (j ) = . (n) (j ) = n
=1 Mona sprawdzi, e istotnie Xn1 n i=1 Xn . Okrelamy teraz funkcj f wzorem f ( ) = ( (n), ). Funkcja f jest poprawnie okrelona, funkcja odwrotna g do f dana jest wzorem (j ) (j ) = i [g (i, )](j ) = n (j ) = i . i j=n (i)

20

Dowd drugiej czci bdzie indukcyjny ze wzgldu na n. Dla n = 1 teza wynika z bezporednich rachunkw, gdy D1 = 0 i D0 = 1. Zamy zatem, e n > 1 oraz e udowodnilimy ju, i Dn1 = (n 1)Dn2 + (1)n1 . Wykorzystujc pierwsz cz zadania i zaoenie indukcyjne otrzymujemy nastpujcy cig rwnoci Dn = (n 1)(Dn1 + Dn2 ) = (n 1)Dn1 + (n 1)Dn2 = (n 1)Dn1 + Dn1 (1)n1 = nDn1 + (1)n , co koczy dowd tezy indukcyjnej. 24. Mona zauway, e jeli przez an oznaczymy ilo sposobw, na ile moemy pokona n stopni, to an = an1 + an2 oraz a0 = a1 = 1. Std an = Fn , gdzie Fn jest cigiem Fibonacciego. 25. Oznaczmy przez an ilo dozwolonych cigw dugoci n. Jeli cig dugoci n zaczyna si od 1, to nastpnie musi wystpi 0 lub 2 i dowolny dozwolony cig dugoci n 2. Jeli natomiast pierwsz cyfr w cigu jest 0 lub 2, to moe po niej wystpi dowolny dozwolony cig dugoci n 1. Otrzymujemy zatem zaleno rekurencyjn an = 2an1 +2an2 , ktr cznie z warunkami a 0 = 1 i a1 = 3, prowadzi do odpowiedzi an = pocztkowymi 3+2 3 3 2 3 n (1 (1 + 3) + 3)n . 6 6 26. Oznaczmy przez an ilo dozwolonych cigw dugoci n. Podobnie przez bn oznaczmy ilo dozwolonych cigw dugoci n zaczynajcych si 0, natomiast przez cn oznaczmy ilo dozwolonych cigw dugoci n zaczynajcych si od 1. Poniewa ilo dozwolonych cigw dugoci n zaczynajcych si od 2 jest rwna iloci dozwolonych cigw dugoci n zaczynajcych si od 1, wic otrzymujemy rwno an = bn + 2cn . Ponadto bn = an1 , co w an1 . Zauwamy, e poczeniu z pierwsz rwnoci daje nam wzr cn = an 2 jeli dozwolony cig dugoci n zaczyna si od 1, to nastpnie musi w nim wystpi dozwolony cig dugoci n 1 zaczynajcy si od 0 lub 2, co prowadzi do rwnoci cn = bn1 + cn1 . Wykorzystujc znalezione wczeniej wzory na bn oraz an i przeksztacajc otrzyman w ten sposb rwno dochodzimy do zalenoci rekurencyjnej an = 2an1 + an2 . Poniewa a0 = 1 oraz a1 = 3, 1 wic an = 2 (1 2)n+1 + 1 (1 + 2)n+1 . 2 27. Oznaczmy przez sn szukan sum. Mamy regu rekurencyjn sn sn1 = n4 , ktra wraz z warunkiem pocztkowym s0 = 0 daje odpowied 1 4 1 sn = 1 n5 + 2 n +1 n3 30 n. 5 3

21

28. Oznaczmy przez sn szukan ilo czci. Mamy regu rekurencyjn sn sn1 = 2(n 1). Powysz regu mona udowodni indukcyjnie wykorzystujc przy tym fakt, e podzia paszczyzny przy pomocy n okrgw na maksymaln ilo czci musi mie wasno, e cz wsplna wntrz wszystkich n okrgw jest niepusta i adne trzy okrgi nie przecinaj si w jednym punkcie. Poniewa s1 = 2, wic otrzymujemy wzr sn = (n 1)n + 2.

2.5

Wielomiany wieowe

29. 1 + 14t + 64t2 + 112t3 + 68t4 + 8t5 . 30. Negatyw wyjciowej szachownicy ma posta
d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d , d d d d d d d d d d d d d dd d d d d d d d d d d d d dd d d d d d d d d d d

wic jego wielomian wieowy R jest rwny r4 , gdzie r = 1 + 4t + 2t2 jest wielomianem wieowym pustej szachownicy o wymiarach 2 2. Ostatecznie R = 1 + 16t + 104t2 + 352t3 + 664t4 + 704t5 + 416t6 + 128t7 + 16t8 , skd otrzymujemy odpowied 1 8! 16 7! + 104 6! 352 5! + 664 4! 704 3! + 416 2! 128 1! + 16 0! = 4752. 31. Negatyw wyjciowej szachownicy jest szachownic o wymiarach nn postaci
d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d , d dd d d d d d d d d d d d d d dd d d d d d d d

wic jego wielomian wieowy R jest rwny wielomianowi wieowemu pustej szachownicy o wymiarach 2 2. Zatem R = 1 + 4t + 2t2 , skd otrzymujemy odpowied n! 4(n 1)! + 2(n 2)!.

22

32.(a). Oznaczmy przez rn,m wspczynnik stojcy w wielomianie Rn,m (k ) (k ) (k1) przy tk . Musimy pokaza, e rn,m = rn1,m + mrn1,m1 dla k > 0. Lew stron powyszej rwnoci moemy oczywicie zinterpretowa jako ilo rozstawie k wzajemnie nie atakujcych si wie na pustej szachownicy o wymiarach n m. Rozstawienia te moemy podzieli na dwie rozczne podzbiory. Pierwszy z nich skada si z tych rozstawie, dla ktrych adna z wie nie stoi w pierwszym wierszu, natomiast do drugiego podzbioru zaliczymy pozostae rozstawienia. Zauwamy, e rozstawienia nalece do pierwszego podzbioru moemy traktowa jako rozstawienia k wzajemnie nie atakujcych si wie na pustej szachownicy o wymiarach (n 1) m, skd wynika, (k ) e takich rozstawie jest rn1,m . Rozstawienia nalece do drugiego podzbioru moemy otrzyma stawiajc najpierw jedn wie w pierwszym wierszu, a potem pozostae k 1 wie na szachownicy powstaej z wyjciowej przez usunicie pierwszego wiersza i kolumny w ktrej stoi pierwsza wiea. Poniewa w pierwszym wierszu wie moemy postawi na m sposobw, za ilo rozstawie k 1 wie na szachownicy powstaej z wyjciowej przez usunicie pierwszego wiersza i kolumny w ktrej stoi pierwsza wiea jest rwna (k1) (k1) rn1,m1 , wic rozstawie nalecych do drugiego podzbioru jest mrn1,m1 , co koczy rozwizanie. Drugie rozwizanie tego zadania moemy otrzyma wykorzystujc wzr RS = RS + tRS , gdzie dla ustalonego pola dozwolonego s szachownicy S przez S oznaczamy szachownic otrzyman z S przez zamian pola s na zabronione, za przez S szachownic powsta z S przez usunicie ko(l ) lumny i wiesza zawierajcych s. Niech Rn,m bdzie wielomianem szachownicy otrzymanej z pustej szachownicy o wymiarach n m przez zamian (0) l pl w pierwszym wierszu na zabronione. Mamy rwnoci Rn,m = Rn,m (m) oraz Rn,m = Rn1,m . Ponadto z przedstawionego powyszej wzoru wyni(l ) (l+1) ka, e Rn,m = Rn,m + tRn1,m1 , co pozwala udowodni indukcyjnie, e (l ) Rn,m = Rn,m + ltRn1,m1 . Podstawiajc l = m otrzymujemy dany wzr. 33. Oznaczmy przez sn wielomian wieowy nastpujcej szachownicy o wymiarach n (n 1) p p p
d dd dd d d d d d d d d d d dd d d dd dd d p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p . p p

(k )

Wykorzystujc wzr przedstawiony w drugim rozwizaniu zadania 32.(a) 23

otrzymujemy, e rn = sn + trn1 oraz sn = rn1 + tsn1 dla n > 1. W szczeglnoci dla n > 2 mamy z pierwszej rwnoci, e sn = rn trn1 oraz sn1 = rn1 trn2 . Podstawiajc otrzymane powyej wzory na sn i sn1 do drugiej rwnoci dostajemy dan zaleno rekurencyjn postaci rn = (1 + 2t)rn1 t2 rn2 . Drug cz zadania dowodzimy indukcyjnie. Prawdziwo wzoru dla n = 1, 2 mona sprawdzi bezporednim rachunkiem. Krok indukcyjny dla n > 2 n 2 wykorzystuje powysz zaleno rekurencyjn oraz wzory 20 = 2n0 , 2n1 2n3 2n2 2nk 2nk2 2nk1 2n2 = 1 +2 0 , k = + k1 k2 , k = 2, . . . , n 1 k n n1 n2 1, oraz n = 2 n1 n2 .

2.6

Funkcje tworzce

34.(a). Rwnaniem charakterystycznym dla rozwaanego problemu jest rwnanie 2 4 + 4 = 0, ktrego pierwiastkiem podwjnym jest = 2. Std wynika, e an = 1 2n + 2 n2n dla pewnych liczb rzeczywistych 1 i 2 . Podstawiajc n = 0 i n = 1 wyliczamy, e 1 = 3 i 2 = 1, zatem an = (3 + n)2n . 34.(b). an = 8 + 8n 5 2n . 34.(c). Wiadomo, e cig an ma posta an = bn + cn , gdzie bn jest pewnym rozwizaniem problemu jednorodnego bn+3 6bn+2 + 12bn+1 8bn = 0, za cn jest pewnym wielomianem stopnia nie wikszego ni 4 speniajcym warunek bn+3 6bn+2 + 12bn+1 8bn = n. Po wykonaniu odpowiednich rachunkw otrzymujemy, e an = (3 n)2n 3 n. 35.(a). Mnoc przez tn+2 rwno an+2 4an+1 + 4an = 0 oraz sumujc otrzymane w ten sposb wyraenia dla n 0 dostajemy rwno n+2 n+2 n+2 = 0. Zauwamy, e mamy 4 +4 n=0 an t n=0 an+1 t n=0 an+2 t n n+2 n+2 = a t = A ( t ) a rwnoci a t = 1 t a0 , n=2 n n=0 an+1 t n=0 n+2 n n+2 2 n 2 t( n=1 an t ) = t(A(t) a0 ) oraz n=0 an t = t n=0 an t = t A(t), a wic powysza rwno przyjmuje posta A(t) 8t 3 4tA(t) + 12t + 4t 4t2 A(t) = 0, skd A(t) = 13 . 4t+4t2 35.(b). A(t) =
39t+7t2 . 14t+5t2 2t3

35.(c). Podobnie jak w poprzednich zadaniach dochodzimy do rwno n+3 n+3 ci (1 6t + 12t2 8t3 )A(t) + t2 = . Mamy = n=0 nt n=0 nt 4 1 4 n1 4 n 4 n 4 1 , skd t nt = t ( t ) = t ( t ) = t ( ) = t n=0 n=0 n=0 1 t (1t)2 A(t) =
2t3 t2 . (16t+12t2 8t3 )(1t)2

24

36.(a). Mnoc rwno an+1 = bn przez tn+1 oraz sumujc otrzymane n+1 w ten sposb wyraenia dla n 0 dostajemy rwno = n=0 an+1 t n+1 n+1 n . Poniewa mamy, e n=0 an+1 t = n=1 an t = A(t) a0 n=0 bn t n+1 n oraz = t n=0 bn t = tB (t), wic odpowiedzi jest rwno n=0 bn t A(t) a0 = tB (t).
n=0 n=0

36.(b). Podobnie jak w poprzednim punkcie dochodzimy do rwnoci n an tn = n=0 nbn t , ktre lewa strona jest rwna A(t). Zarazem mamy n n nbn t = t n=0 nbn tn1 = t n=0 (bn t ) = tB (t), wic A(t) = tB (t).

n n n 36.(c). Mamy rwno n=0 an t = n=0 i=0 bi t , ktrej lewa strona n i ni jest rwna A(t). Ponadto mamy rwnoci n=0 bi tn = = n=0 i=0 bi t t 1 j j i i B ( t ) , skd wynika, e A ( t ) = t ) = ( t )( b t ) = ( b t j =0 j =0 i=0 i i=0 i 1 t B (t) . 1 t

37. Niech 1 , . . . , l bd wszystkimi parami rnymi pierwiastkami wielomianu tk +c1 tk1 + +ck , za 1 , . . . , l krotnociami tych pierwiastkw (j ) odpowiednio. Dla kadego j = 1, . . . , k niech (an ) bdzie cigiem danym (j ) wzorem an := nj (1+1 ++i1 ) n i , jeli 1 + + i1 < j 1 + + i . Pokaemy najpierw, e cig (bn ) spenia warunek bn+k +c1 bn+k1 + +ck bn = (j ) 0 wtedy i tylko wtedy, gdy jest kombinacj liniow cigw (bn ). Niech V bdzie przestrzeni cigw (bn ) speniajcych warunek bn+k + c1 bn+k1 + + (j ) ck bn = 0, za U przestrzeni liniow generowan przez cigi (an ). Wiemy ju, e V U , musimy zatem pokaza przeciwne zawieranie. Zauwamy, e przestrze V ma wymiar k , gdy kady cig (bn ) V jest jednoznacznie wyznaczony przez wyrazy b0 , . . . , bk1 . Z drugiej strony przestrze U ma wymiar nie wikszy ni k . Poniewa V U , wic otrzymujemy V = U , co chcielimy pokaza. Udowodnimy teraz tez zadania. Poniewa stopie wielomianu W jest i j mniejszy ni k oraz 1 + c1 t + + ck tk = l i=0 j =1 (1 i t) , wic A(t) = Ai,j i l l i n+j 1 n tn ) dla pewnych Ai,j , n=0 j =1 (Ai,j i=0 j =1 (1i t)j = i=0 j 1 skd an =
l i=0 i j =1

Ai,j

n+j 1 j 1

n , a wic (an ) U = V .

(t) 38.(a). Podobnie jak w zadaniu 36.(c) otrzymujemy, e A(t) 1 = tA + 1t t 1 , skd A(t) = 12t . Z poprzedniego zadania wynika zatem, e cig (an ) 1 t spenia warunek an+1 2an = 0.

38.(b). Posugujc si metodami analogicznymi do tych zaprezentowan ni nych w rozwizaniu zadania 36 mamy A(t) 1 = ai tn+1 + n=0 i=0 2 n n t . Zauwamy, e mamy n=0 i=0 2ni ai tn+1 = n=0 i=0 tai ti (2t)ni = 1 t 25

 1 i j j i t i=0 (ai t j =0 (2t) ) = t( j =0 (2t) )( i=0 ai t ) = t 12t A(t), skd A(t) (t) t 2t 1 2t 1 = tA + 1 . Otrzymujemy zatem, e A(t) = (11 = 1 oraz 1 2t t 3t)(1t) 4t+t2 zaleno rekurencyjn an+2 4an+1 + 3an = 0.

38.(c). Podobnie jak w poprzednim zadaniu otrzymujemy, e A(t) t 1 = tF (t)A(t) + 1 , gdzie F (t) jest funkcj generujc cigu Fibnonacciego. t 1tt2 i zaleno Poniewa F (t) = 1ttt2 , wic dostajemy, e A(t) = 12 tt2 +2t3 an+3 2an+2 an+1 + 2an = 0. 40. Zauwamy, e ilo an rozwiza rwnania x1 + 2x2 + 4x4 = n w liczbach cakowitych dodatnich jest rwna iloci przedstawie jednomianu tn jako iloczynu potg jednomianw t, t2 i t4 . Std mamy, e A(t) = i 2 i 4 i ( i=0 t )( i=0 (t ) )( i=0 (t ) ), gdzie A(t) jest funkcj tworzc cigu (an ). 1 1 1 1 = (1t)3 (1+t)2 = Z powyszej rwnoci dostajemy A(t) = 1 t 1t2 1t4 (1it)(1+it) 9 9 1 1 5 1 1 i 1+i + 4(1 + 8(1 + 32(1+ + 16(1+ + 16(1 + 16(1+ = n=0 ( 32 + 32(1t) t)2 t)3 t) t)2 it) it)
n (n+1) n+2) 1)n i)in )(i)n n n+1 + (n+1)( + 5( + (1) 16 + (1 + (1+i16 )t , 4 16 32 16 (n+1)(n+2) 5(1)n (1)n (n+1) (1i)in (1+i)(i)n n+1 9 + 4 + + 32 + + 16 + . 32 16 16 16

a wic an =

41. Zbir cigw (x1 , . . . , xk ) speniajcych warunki: xi {1, . . . , n} i xi+1 2xi , moemy podzieli na dwa rozczne podzbiory. Pierwszy podzbir skada si z tych cigw (x1 , . . . , xk ) powyszej postaci, dla ktrych xk = n, drugi za z pozostaych. Jeli cig (x1 , . . . , xk ) naley do pierwszego podzbio} i xi+1 2xi . ru, to wtedy (x1 , . . . , xk1 ) spenia warunki: xi {1, . . . , n 2 } i Na odwrt, gdy cig (x1 , . . . , xk1 ) spenia warunki: xi {1, . . . , n 2 xi+1 2xi , to cig (x1 , . . . , xk1 , n) naley do pierwszego podzbioru. Std wynika, e do pierwszego podzbioru naley s n podzbiorw. Z drugiej stro2 ny cig (x1 , . . . , xk ) naley do drugiego podzbioru wtedy i tylko wtedy, gdy xi {1, . . . , n 1} i xi+1 2xi , a wic podzbir ten ma sn1 elementw, co koczy rozwizanie pierwszej czci zadania. Mnoc rwno sn = sn1 + s n przez tn i sumujc otrzymane w ten spo2 n n n n sb wyraenia dla n 1, dostajemy n=1 sn t = n=1 sn1 t + n=1 s 2 t . n n n Mamy n=1 sn t = S (t) s0 = S (t) 1 i n=1 sn1 t = t n=0 sn t = tS (t). n 2 n 2 n n Ponadto n=1 sn (t ) (1 + t) = (1 + t)( n=0 sn (t ) ) n=1 s 2 t = s0 t + s0 = (1 + t)S (t2 ) 1. Wykorzystujc powysze wzory otrzymujemy dan rwno.

2.7

Podziay

42. Poniewa mamy dokadnie jeden podzia liczby n na co najwyej 1 0 l<n cz postaci (n), wic p(n, 1, l) = . 1 ln 26

Podziay liczby n na co najwyej dwie czci s postaci (k, n k ) dla , . . . , n, przy czym czci podziau (k, n k ) s nie wiksze od l k = n+1 2 wtedy i tylko wtedy, gdy k l. Zatem p(n, 2, l) = 0, gdy l < n+1 oraz 2 n+1 n+2 n+1 p(n, 2, l) = n 2 + 1 = dla l n. Jeli l n, to 2 2 p(n, 2, l) = l n+1 + 1 . 2 Aby wyliczy p(n, 3) zauwamy, e p(n, 3) jest rwne iloci podziaw liczby n, ktrych adna cz nie przekracza 3. Jeli jest podziaem liczby n, ktrego adna cz nie przekracza 3, i przez xi oznaczmy ilo czci podziau rwnych i, i = 1, 2, 3, to x1 + 2x2 + 3x3 = n. Z drugiej strony, jeli (x1 , x2 , x3 ) jest rozwizaniem rwnania x1 + 2x2 + 3x3 = n w liczbach cakowitych dodatnich, to := (3x3 , 2x2 , 1x1 ) jest podziaem liczby n, ktrego adna cz nie przekracza 3. Zatem ilo podziaw liczby n, ktrych adna cz nie przekracza 3, rwna jest iloci rozwiza w liczbach cakowitych dodatnich rwnania x1 +2x2 +3x3 = n. Postpujc podobnie jak w rozwizaniu n 2n n+2) 1)n zadania 40 otrzymujemy, e p(n, 3) = 17 + n+1 + (n+1)( + (8 + + , 72 4 12 9 gdzie jest pierwotnym pierwiastkiem stopnia 3 z 1. 43. Wykorzystujc zadanie 46.(a) wiemy, e P (n, n 2) = p(2, n 2). Mamy dwa podziay liczby 2: (2) i (1, 1), zatem P (n, n 2) = 2, gdy n 2 2, oraz P (3, 1) = 1. 44. Korzystajc z odpowiedniego wzoru otrzymujemy P (1) = P (0) = P (2) = P (1) + P (0) = P (3) = P (2) + P (1) = P (4) = P (3) + P (2) = P (5) = P (4) + P (3) P (0) = P (6) = P (5) + P (4) P (1) = P (7) = P (6) + P (5) P (2) P (0) = P (8) = P (7) + P (6) P (3) P (1) = P (9) = P (8) + P (7) P (4) P (2) = P (10) = P (9) + P (8) P (5) P (3) = P (11) = P (10) + P (9) P (6) P (4) = P (12) = P (11) + P (10) P (7) P (5) + P (0) = P (13) = P (12) + P (11) P (8) P (6) + P (1) = P (14) = P (13) + P (12) P (9) P (7) + P (2) = P (15) = P (14) + P (13) P (10) P (8) + P (3) + P (0) = 27 1 2 3 5 7 11 15 22 30 42 56 77 101 135 176

P (16) = P (15) + P (14) P (11) P (9) + P (4) + P (1) = P (17) = P (16) + P (15) P (12) P (10) + P (5) + P (2) = P (18) = P (17) + P (16) P (13) P (11) + P (6) + P (3) = P (19) = P (18) + P (17) P (14) P (12) + P (7) + P (4) = P (20) = P (19) + P (18) P (15) P (13) + P (8) + P (5) =

231 297 385 490 627

1 45. Przypomnijmy, e n jest iloci rozwiza w liczbach cakowik 1 tych dodatnich rwnania x1 + + xk = n. Kady podzia liczby n na dokad1 nie k czci jest takim rozwizaniem, co dowodzi nierwnoci P (n, k ) n . k 1 Z drugiej strony, parze (, ), gdzie jest permutacj zbioru {1, . . . , k }, za jest podziaem liczby n na dokadnie k czci, moemy przyporzdkowa rozwizanie ((1) , . . . , (k) ) rwnania x1 + + xk = n w liczbach cakowitych dodatnich. Otrzymujemy w ten sposb wszystkie moliwe takie rozwizania, gdy rozwizanie (x1 , . . . , xk ) jest obrazem przy powyszym przeksztaceniu pary (, (x1 (1) , . . . , x1 (k) )), gdzie jest dowoln permutacj zbioru {1, . . . , k }, dla ktrej cig (x1 (1) , . . . , x1 (k) ) jest nierosncy. Powysze ob1 serwacje kocz dowd nierwnoci n k !P (n, k ). k 1

46.(a). Przyporzdkowanie (1 , . . . , k ) (1 1, . . . , k 1) ustala wzajemnie jednoznaczn odpowiednio pomidzy podziaami liczby n + k na dokadnie k czci i podziaami liczby n na co najwyej k czci. 46.(b). Przyporzdkowanie (1 , 2 , 3 ) (n 3 , n 2 , n 1 ) ustala wzajemnie jednoznaczn odpowiednio pomidzy podziaami liczby n na dokadnie 3 czci i podziaami liczby 2n na dokadnie 3 czci, z ktrych kada jest nie wiksza ni n 1. Przyporzdkowanie odwrotne dane jest wzorem (1 , 2 , 3 ) (n 3 , n 2 , n 1 ). Zauwamy, e jeli (1 , 2 , 3 ) jest podziaem liczby n na dokadnie 3 czci, to warunek i 1 implikuje, e n i n 1. Ponadto i < n, wic n i > 0, a wic istotnie (n 3 , n 2 , n 1 ) jest podziaem liczby 2n na dokadnie 3 czci, z ktrych kada jest nie wiksza ni n 1. Podobnie uzasadniamy, e (n 3 , n 2 , n 1 ) jest podziaem liczby n na dokadnie 3 czci, jeli (1 , 2 , 3 ) jest podziaem liczby 2n na dokadnie 3 czci, z ktrych kada jest nie wiksza ni n 1. 46.(c). Korzystajc z zadania 46.(a) mamy P (2n, n) = p(n, n) = P (n). 46.(d). Przyporzdkowanie (1 , . . . , k ) (1 , . . . , k1 ) k = 1 (1 1, . . . , k 1) k > 1

ustala odpowiednio pomidzy odpowiednimi zbiorami podziaw. 28

47. I sposb. Przyporzdkowanie podziaowi podziau dualnego ustala wzajemnie jednoznaczn odpowiednio pomidzy podziaami liczby n na czci parzyste oraz podziaami liczby n, w ktrych kada cz wystpuje parzyst ilo razy. Aby to sprawdzi naley skorzysta z obserwacji, e ilo wystpie liczby k w podziale wynosi k k+1 , co jest konsekwencj faktu i = |{j | j i}| = max{j | j i}. II sposb. Niech an oznacza ilo podziaw liczby n na parzyste czci, za bn ilo podziaw liczby n, w ktrych kada liczba wystpuje parzyst ilo razy. Oznaczmy przez A(t) i B (t) funkcje generujce cigw (an ) i (bn ) 1 odpowiednio. Z wykadu wiemy, e A(t) = i=0 1t2i . Z drugiej strony atwo zauway, e bn = 0 gdy n jest liczb nieparzyst, oraz bn = P ( n ), gdy n jest 2 liczb parzyst. Std B (t) = F (t2 ), gdzie F (t) jest funkcj generujc cigu 1 (P (n)). Ostatecznie B (t) = i=0 1t2i = A(t). 48. Niech an oznacza ilo podziaw liczby, w ktrych kada cz wystpuje co najwyej k 1 razy, za bn ilo podziaw liczby n na czci niepodzielne przez k . Oznaczmy przez A(t) i B (t) funkcje generujce cigw 1 (an ) i (bn ) odpowiednio. Z wykadu wiemy, e B (t) = k | i 1 . Pokaemy, ti e A(t) = B (t). Z denicji cigu (an ) wynika, e A(t) = i=1 (1 + ti + + (ti )k otrzymujemy, (ti )k1 ). Wykorzystujc rwno 1 + ti + + (ti )k1 = 1 1ti 1tik 1 e A(t) = i=1 1ti = k | i 1 = B (t). ti
49. Przypomnijmy, e i = max{j | j i}. Zatem i = k wtedy i tylko wtedy, gdy k i > k+1 . Std ilo wystpie liczby k jako czci podziau jest rwna k k+1 . Wykorzystujc powysz obserwacj otrzymujemy, e ilo wystpie liczby k w podziale ( + ) jest rwna ( + )k ( + )k+1 = (k k+1 ) + (k k+1 ). Z drugiej strony, ilo wystpie liczby k jako czci podziau jest sum iloci wystpie liczby k w podziale i iloci wystpie liczby k w podziale , co daje nam (k k+1 ) + (k k+1 ) i koczy dowd.

50. Rwno F (t) = G(t)F (t2 ) otrzymujemy korzystajc ze zwizku 1 i 1 t2i = (1 ti )(1+ ti ) oraz ze wzorw F (t) = i=1 (1+ t ) i=1 1ti i G(t) = udowodnionych na wykadzie. W tej sytuacji rwno P (n) = Q(n) + Q(n 2)P (1) + Q(n 4)P (2) + Q(n 6)P (3) + . otrzymujemy porwnujc wspczynniki przy tn w F (t) oraz w iloczynie G(t)F (t2 ). Bezporedni dowd powyszego wzoru otrzymujemy zwizujc z kadym podziaem = (1 , 2 , . . .) = (1i1 , 2i2 , . . .) par podziaw i w nastpujcy sposb. Podzia skada si z tych czci podziau , ktre wystpuj w nim nieparzyst ilo razy, za podzia dany jest wzorem i2 i1 = (1 2 , 2 2 , . . .). 29

2.8

Liczby Stirlinga

n 51. n = n , gdy wrd n 1 zbiorw jeden musi by 2-elementowy, 1 2 pozostae za 1-elementowe. Zbir 2-elementowy moemy wybra na n spo2 sobw, pozostae n 2 elementy w jednoznaczny sposb tworz zbiory 1n n n2 elementowe. Podobnie n = n +1 . 2 3 2 2 n4

52. Zauwamy, e zbir {1, . . . , n +1} moemy podzieli na k niepustych podzbiorw w nastpujcy sposb: wybieramy najpierw podzbir A zawierajcy n + 1, a nastpnie dzielimy pozostae elementy dzielimy na k 1 niepu+1l stych podzbiorw. Przy ustalonym zbiorze A moemy to zrobi na nk 1 sposobw, gdzie l = l(A) jest iloci elementw zbioru A. Poniewa przy n ustalonym l zbir A moemy wybra na l sposobw oraz moliwe warto1 n+1l ci l to 1, . . . , n (gdy l > n k 2, to k1 = 0), wic wzr otrzymujemy n podstawiajc j = n + 1 l i korzystajc z tosamoci n = n . j j 53. Niech an,k bdzie iloci rozstawie k wie na rozwaanej szachowni+1 cy. Oczywicie an,0 = 1 = n oraz an,n = 1 = n+1 . Dla k = 1, . . . , n 1 n+1 1 otrzymujemy, e an,k = an1,k +(n +1 k )an1,k1 . Istotnie, pierwszy skadnik wyraenia po prawej stronie odpowiada tym rozstawieniom k wie, w ktrych adna z wie nie stoi w pierwszej kolumnie, za drugi pozostaym. Korzysta1 1 jc z zaoenia indukcyjnego oraz wzoru m = m + l m udowodniol l 1 l n n nego na wykadzie, otrzymujemy, e an,k = nk + (n + 1 k ) n+1 = k n+1 . n+1k 54. Porwnanie wspczynnikw stojcych przy tk w pierwszym wzorze 1 1 daje tosamo n = k n + n udowodnion na wykadzie. Podobk k k 1 n1 n1 j nie druga rwno sprowadza si do wzoru n = pokaj =0 k j k 1 zanego w zadaniu 52. Ostatni wzr jest konsekwencj dwch poprzednich. Istotnie, z pierwszego wzoru mamy tPn (t) = Pn+1 (t) tPn (t). Podstawiajc n1 z drugiego wzoru Pn+1 (t) = t n Pj (t) i dzielc otrzyman rwno j =0 j przez t, koczymy dowd. Zauwamy, e ostatni wzr daje nam tosamo 1 n n j (k + 1) k+1 = n , ktr mona te uzasadni bezporednio. j =0 j k

2.9

Systemy reprezentantw

55. Niech Ai bdzie zbiorem mczyzn, ktrych zna kobieta i. Warunki zadania mwi, e cig (A1 , . . . , An ) spenia warunek Halla, zatem istnieje dla tego cigu system reprezentantw, to znaczy kad kobiet moemy poczy w par ze znajomym mczyzn tak, aby rne kobiety byy poczone w 30

pary z rnymi mczyznami. Jeli wrd wybranych mczyzn nie ma A, to wprowadzamy go na miejsce mczyzny, ktry zosta przyporzdkowany jednej z kobiet znanej przez A. 56. Moemy zaoy, e ai,j 0 dla wszystkich i, j . Istotnie, macierz J zoona z samych jedynek jest w trywialny sposb kombinacj liniow macierzy permutacji oraz macierz A + J ma wspczynniki nieujemne dla dostatecznie duego . Dowd bdzie indukcyjny ze wzgldu na ilo m par (i, j ) takich, e ai,j > 0. Gdy m = 0, to teza jest oczywista. Przypumy zatem, e m > 0. Dla kadego i = 1, . . . n niech Xi bdzie zbiorem tych indeksw j , dla ktrych ai,j > 0. Pokaemy, e cig (X1 , . . . , Xn ) spenia warunek Halla. Ustalmy I {1, . . . , n} i niech k = |X |, gdzie X = iI Xi . Wtedy |I | = iI n j =1 ai,j = iI j X ai,j = j X iI ai,j k, skd |I | k . Niech (1 , . . . , n ) bdzie system reprezentantw cigu (X1 , . . . , Xn ) oraz P = (pi,j ), gdzie pi,j = i ,j . Wtedy P jest macierz permutacji oraz A P jest kombinacj liniow macierzy permutacji na mocy zaoenia indukcyjnego, gdzie = min{ai,i | i = 1, . . . , n}. 57. Z poprzedniego zadania wiemy, e rozwaana podprzestrze liniowa n jest zbiorem rozwiza ukadu rwna n i=1 ai,1 , j = 2, . . . , n, i=1 ai,j = n n a , j = 2 , . . . , n , zatem jej wymiar jest rwny n2 2(n a = i=1 i,1 i=1 j,i 1) = (n 1)2 + 1. 58. Ustalmy macierz A = (ai,j ) oraz oznaczmy przez N minimaln ilo wierszy i kolumn zawierajcych wszystkie niezerowe elementy macierzy A, za przez M maksymaln liczb niezerowych elementw macierzy A, z ktrych adne dwa nie stoj w jednym wierszu ani w jednej kolumnie. Pokaemy najpierw, e M N . Niech i1 , . . . , ip oraz j1 , . . . , jq bd numerami wierszy i kolumn zawierajcych wszystkie niezerowe elementy macierzy A. Przypumy ponadto, e ak1 ,l1 , . . . , akr ,lr s niezerowymi elementami macierzy A, z ktrych adne dwa nie stoj w jednym wierszu ani w jednej kolumnie. Wtedy dla kadego s, ks {i1 , . . . , ip } lub ls {j1 , . . . , jq }. Poniewa indeksy k1 , . . . , kr s parami rne, i podobnie ma si rzecz z indeksami l1 , . . . , lr , wic std wynika, e r p + q , co koczy dowd nierwnoci M N . Udowodnimy teraz, e M N . Podobnie jak powyej oznaczmy przez i1 , . . . , ip oraz j1 , . . . , jq numery wierszy i kolumn zawierajcych wszystkie niezerowe elementy macierzy A. Zamy przy tym, e p + q = N . Dla kadego s = 1, . . . , p niech As bdzie zbiorem tych indeksw l {j1 , . . . , jq }, dla ktrych ais ,l = 0. Cig (A1 , . . . , Ap ) spenia warunek Halla. Gdyby bowiem tak nie byo, to istniayby parami rne indeksy s1 , . . . , sr takie, e |As1 Asr | < r. Wtedy jednak zastpujc wiersze is1 , . . . , isr kolumnami, 31

ktrych numery nale do zbioru As1 Asr , otrzymalibymy mniej ni N wierszy i kolumn zawierajcych wszystkie niezerowe elementy macierzy A, co jest niemoliwe. Podobnie pokazujemy, e jeli Bt jest zbiorem tych indeksw k {i1 , . . . , ip } dla ktrych ak,jt = 0, to cig (B1 , . . . , Bq ) spenia warunek Halla. Oznaczmy przez Niech l1 , . . . , lp bdzie system reprezentantw cigu (A1 , . . . , Ap ), oraz k1 , . . . , kq system reprezentantw cigu (B1 , . . . , Bq ). Wtedy ai1 ,l1 , . . . , aip ,lp , ak1 ,j1 , . . . , akq ,jq jest ukadem niezerowych elementw macierz A, z ktrych adne dwa nie le w tym samym wierszu ani w tej samej kolumnie. Zatem M p + q = N . 59. Oznaczmy przez A wyjciow macierz. Niech N bdzie minimaln iloci wierszy i kolumn macierzy A zawierajcych wszystkie niezerowe elementy. Z zaoe wynika, e N (m s)+(m t) = 2m (s + t) < 2m m = m. Korzystajc z poprzedniego zadania otrzymujemy zatem, e maksymalna ilo niezerowych elementw macierzy, z ktrych adne dwa nie stoj w tym samym wierszu ani w tej samej kolumnie, jest mniejsza ni m. Zatem kade wyraenie postaci a1,(1) am,(m) jest rwne 0, o ile jest dowoln permutacj zbioru {1, . . . , m}. Std det A = sgn a1,(1) am,(m) = 0. 60. Dla kadej pary i, j przez bij oznaczmy ilo elementw zbioru Xi Yj . Z twierdzenia Birkhoa wynika, e macierz B = (bij ) jest sum n macierzy permutacji. W szczeglnoci istnieje permutacja taka, e bi,(i) > 0. To oznacza, e istniej xi takie, e xi Xi i xi Y(i) . 61. 1, 2, 12, 576.

32