Systemy wice.

Mianem systemw wicych okrela si pynne materiay na bazie ywic, tworzce poredni warstw adhezyjn, zapewniajc poczenie materiau kompozytowego z odpowiednio przygotowan powierzchni szkliwa i zbiny. W skad systemw wicych wchodz m.in. dimetakrylany, pochodne ywic BisGMA bd UDMA. S one odpowiedzialne za wytwarzanie litej warstwy czcej szkliwo i zbin z materiaem kompozytowym. Obecno odpowiedniej iloci niskoczsteczkowych dimatakrylanw glikoli zapewnia systemom wicym na tyle nisk lepko by mogy cakowicie zwily powierzchni wytrawionego szkliwa zbw, a po spolimeryzowaniu wytworzy z nim doskonae jakociowo poczenie adhezyjne. Dla wytworzenia poczenia systemu wicego z zbin wprowadzono dwufunkcyjne monomery, zawierajce w czsteczce grupy hydrofilne i hydrofobowe (np., HEMA, BPDM, 4META). Grupy hydrofilne monomerw wytwarzaj poczenia z wilgotn zbin, a zadaniem grup hydrofobowych jest wytworzenie poczenia z grupami metakrylanowymi dimetakrylanw budujcych zrb warstwy, czcej tkanki zba z kompozytem. W przypadku systemw uniwersalnych, przeznaczonych do wizania powierzchni szkliwa i zbiny, wprowadzono rne monomery (np. PENTA), ktrych zadaniem jest wizanie take nieorganicznych skadnikw twardych tkanek zbw - hydroksyapatytw. Nieodcznym skadnikiem tych systemw, z uwagi na dziaanie na trudn do zwilenia powierzchni zbiny, s lotne rozpuszczalniki (etanol, aceton, woda) obniajce napicie powierzchniowe systemw wicych. Ich zadaniem jest nie tylko zwilenie powierzchni zbiny, ale take przemieszczenie wody i uatwienie wytwarzania chemicznego poczenia monomerw z ze skadnikami zbiny. Po szybkim odparowaniu rozpuszczalnika dochodzi do lepszego przylegania ywicy do wytrawionego szkliwa i zbiny, co zapewnia odpowiedni si poczenia oraz szczelno brzen wypenie, nawet w przypadku poczenia kompozytu z wilgotn powierzchni zbiny. Rodzi to jednak pewne problemy, ktre wi si z koniecznoci odparowania rozpuszczalnika i wody w celu zagszczenia ywicy w mikroretencjach wytworzonych w szkliwie w trakcie jego trawienia kwasem. Jest to konieczne dla poprawy wytrzymaoci warstwy, ale take dla prawidowej jej polimeryzacji, bowiem pozostajca woda jak i obecno rozpuszczalnikw zaburza proces polimeryzacji systemu wicego. Ukad katalityczny (inicjator-reduktor) zapewnia polimeryzacj systemu i wytworzenie litej warstwy czcej. W systemach aktywowanych wiatem najczciej stosowanym fotoinicjatorem jest kamforochinon, za reduktorem benzoesan lub metakrylan N,N-dimetyloaminoetylu (DMAEM) i metylodietanolamina. W systemach wicych obecne s take stabilizatory, modyfikatory, penice funkcj regulatorw procesu polimeryzacji. W nowoczesnych systemach wicych obecne s take nieorganiczne mikro-bd nanowypeniacze. Zwikszaj one grubo warstwy systemu wicego i jej wytrzymao

machaniczn, ograniczajc jednoczenie skurcz polimeryzacyjny systemu wicego. Ilo wypeniacza w systemach wicych jest rna i waha si w zakresie 8,5-25% wagowo. Wydaje si jednak, e im bardziej jest elastyczna warstwa systemu wicego, tym lepiej s przenoszone midzyfazowe naprenia zwizane z siami ucia, rnicami w moduach elastycznoci i sorpcji wody materiaw kompozytowych oraz skurczem polimeryzacyjnym materiau. Pynne materiay uszczelniajce, zawierajce wypeniacze, oraz kompozyty typu flow mog wytworzy poaczenie ze szkliwem trawionym kwasem bez porednictwa systemw wicych. Okazao si jednak, e w przypadku materiaw o wikszej gstoci wystpuj trudnoci w cakowitym zwileniu powierzchni szkliwa i wypenieniu mikroretencji. Systemy wice zawierajce wypeniacze wytwarzaj take ze szkliwem poczenia o mniejszej sile ni systemy bez wypeniacza, co autorzy wi z du gstoci materiau i trudnociami w jego wnikaniu w szczeliny na obrzeach pryzmatw szkliwnych, w przeciwiestwie do systemw wicych pozbawionych wypeniacza. Rozwizaniem tych problemw miao by wprowadzenie, w ostatnich latach, do systemw wicych nanowypeniaczy (Prime Bond NT, Adper Single Bond 2), zwikszajcych wytrzymao systemu wnikajcego w kanaliki zbinowe i tworzonej warstwy czcej. Wydaje si jednak, e z uwagi na niski ciar nanoczsteczek nie rozwizuje to do koca problemw zwizanych z wnikaniem nanowypeniacza w mikroretencje.

Tabela 1. Skadniki systemw wicych i ich funkcje. Skadniki Funkcje - kondycjonowanie szkliwa/zbiny - zwilanie powierzchni 4-META - uatwianie penetracji ywicy - wytwarzanie poczenia z kolagenem poprzez wizania wodorowe - wytwarzanie poczenia z wapniem apatytw poprzez budowanie kompleksw - budowanie warstwy czcej - sieciowanie - odczulanie - sieciowanie wkien kolagenowych - dziaanie przeciwbakteryjne - rozpuszczalnik dla monomeru - uatwia wyparowywanie rozpuszczalnika - hydrolizuje z 4-META do 4-MET (= kwas) - pozostaje do dyspozycji procesu trawienia - rozpuszczalnik dla monomeru

UDMA

Gluteraldehyd

Aceton

Woda

Podzia i waciwoci systemw wicych Najpowszechniej stosowanym jest jednak podzia systemw wicych na kolejne generacje. Uwzgldnia on gwnie wielko uzyskanej siy poczenia z zbin, skad chemiczny systemu i okres opracowania oraz wprowadzenia do praktyki klinicznej. Systemy wice I generacji. Do pierwszej generacji zalicza si najczciej systemy wice, opracowane w latach 60-tych XX wieku, zawierajce takie monomery jak: kwas dwumetaktyloglicerofosforowy oraz NPG-GMA (metakrylan N-fenyloglicynu glicydylu), ale take oparte o poliakrylany i cyjanoakrylany. Mechanizm wizania tych systemw by oparty na wytwarzaniu poczenia ywic z wapniem hydroksyloapatytw szkliwa i zbiny. Duy skurcz polimeryzacyjny, wysoki wspczynnik rozszerzalnoci termicznej ywicy nie zawierajcej wypeniacza przy sile poczenia z zbin nie przekraczajcej 1-3 MPa, wraliwo wytworzonego poczenia na hydroliz sprawiay, e mimo uzyskania chemicznego poczenia z zbin systemy I generacji nie pozwoliy na uzyskanie klinicznie trwaych pocze. Systemy wice II generacji wprowadzono na rynek po roku 1980. Systemy II generacji zawieray gwnie estry fosforowe bd halofosforowe ywic Bis-GMA, zdolne do wytwarzania wiza chemicznych z jonami wapnia hydrokyloapatytw szkliwa i zbiny oraz poliuretany, zawierajce grupy izocjanowe), wice chemicznie kolagen. Do tej generacji zalicza si systemy modyfikujce zewntrzn cz warstwy mazistej i wice nieorganiczne skadniki zbiny, bd zawierajce hydroksyetylometakrylan (HEMA), ktry wiza kolagen po usuniciu warstwy mazistej, co dodatkowo umoliwiao retencj ywicy w czciowo otwartych kanalikach zbinowych. Trzeci grup systemw zaliczanych do II generacji stanowi systemy zawierajce poliuretany z grupami izocyjanowymi, ktre wizay grupy funkcyjne kolagenu zbiny, bez modyfikowania warstwy mazistej. Poczenie z zbin za pomoc niskoenergetycznych wiza wodorowych i wiza Van der Waalsa, wytwarzanych przez te systemy, przy sile poczenia 1-10 MPa oraz podatnoci wiza na hydroliz decydowao o niewielkiej klinicznej przydatnoci tych systemw w czeniu kompozytw z zbin. Systemy wice III generacji. Ta generacja obejmowaa systemy o dwuetapowym procesie aplikacji. Pierwszym etapem, po wytrawieniu szkliwa kwasem ortofosforowym, bya modyfikacja, przy pomocy primera, warstwy mazistej lub zbiny strukturalnej, po usuniciu warstwy mazistej. Drugim etapem byo wytworzenie litej warstwy czcej przy pomocy bondu lub adhesivu. Modyfikacja warstwy mazistej polegaa na czciowym rozpuszczeniu jej skadnikw przez kwasy (kwas maleinowy, azotowy) zawarte w primerze i demineralizacji powierzchni zbiny, co uatwiao penetracj w gb zbiny monomerom - skadnikom odpowiadajcym za wytworzenie chemicznych pocze. W drugim etapie, po osuszeniu zbiny, aplikowano bond lub adhesiv, ktry wypeniajc szczeliny przenika czciowo rozpuszczon warstw mazist lub zaimpregnowany kolagen i wytwarza po polimeryzacji (dziki zawartym w nim dimetakrylanom) lit warstw ywicy, znajdujc jako punkt uchwytu grupy matakrylanowe dwu- lub

wielofunkcyjnych monomerw primera. Systemy III generacji zapewniy zadowalajce klinicznie poczenia kompozytw z zbin o sile (16-26 MPa). Systemy wice IV generacji. Czwarta generacja systemw wicych obejmuje systemy stosowane wspczenie i zakada trawienie szkliwa oraz agresywne trawienie zbiny 37% kwasem ortofosforowym, prowadzce do wytworzenia retencyjnego wzoru trawienia szkliwa oraz usunicia warstwy mazistej i odsonicia wkien kolagenowych zbiny. Po osuszeniu powierzchni aplikuje si na zbin hydrofilne primery, zawierajce monomery wice kolagen (HEMA, NTG-GMA, BPDM, PEG-DMA) zawieszone w lotnych rozpuszczalnikach uatwiajcych primerowi penetracj w gb zbiny. Hydrofobowy bond aplikowany jest w drugim etapie. Pokrywa on powierzchni szkliwa i zbiny, wypenia mikroretencje w szkliwie i wnika do kanalikw zbinowych, przenika odwapnion i zmodyfikowan powierzchni zbiny, a zawarte w nim dimetakrylany, czc si z grupami metakrylanowymi monomerw wicych kolagen, tworz warstw hybrydow. Wypustki wnikajce do kanalikw zbinowych odpowiadaj, obok chemicznego poczenia ywicy z kolagenem, za dodatkow mechaniczn retencj. Systemy wice IV generacji s systemami dwuskadnikowymi, trjetapowymi procedury kliniczne obejmuj jednoczasowe trawienie szkliwa i zbiny kwasem (Total Etch), spukanie wytrawiacza, osuszenie ubytku i aplikacj primera a nastpnie ywicy (bondu). Pozwalaj na silne chemomechaniczne poczenie kompozytw z tkankami zba. Uwaa si je obecnie za najlepszy, najbardziej efektywny sposb czenia materiaw kompozytowych z tkankami zba okrelajc je pojciem tzw. zotego standardu. Mimo i cz autorw podkrela ich dobr tolerancj na technik pracy to jednak wikszo badaczy wskazuje na konieczno cisego przestrzegania procedur trawienia, suszenia ubytku, aplikacji i suszenia primera, bowiem bdy w ww. procedurach mog w znacznym stopniu ograniczy jako poczenia wytworzonego z zbin. Jest to zwizane z trudnociami w zwileniu ywic wkien kolagenowych, zapadnitych podczas zbyt agresywnego osuszania nadmiernie odwapnionej zbiny, po zbyt dugim jej trawieniu kwasem, lub pozostawieniem zbyt wilgotnej zbiny, co prowadzi z kolei do emulgacji systemu wicego. Systemy wice V generacji. Pita generacja systemw wicych w mechanizmie dziaania przypomina systemy wice czwartej generacji. S to jednak systemy jednoskadnikowe. Zawieraj one substancje hydrofilne, podobnie jak systemy wice czwartej generacji, natomiast jako rozpuszczalnik stosuje si wod, aceton lub etanol. Materiay te tak jak systemy IV generacji rwnie wytwarzaj warstw hybrydow, a ich skad jest tak opracowany, aby skrci do minimum czas pracy. Procedury ich stosowania obejmuj trawienie szkliwa i zbiny kwasem (Total Etch), spukanie wytrawiacza, osuszenie ubytku i aplikacj systemu wicego, ktry zawiera skadniki primera jak i bondu. Aplikacja materiaw tej grupy, odbywa si poprzez nakadanie jednej lub kilku warstw jednoskadnikowego systemu wicego, przy czym pierwsza warstwa peni rol primera, a nastpne warstwy bondu. Ich waciwoci fizykochemiczne i technika aplikacji miay zapobiega lapsusowi matrycy kolagenowej, okazao

si jednak, e s one take wraliwe na technik pracy. Mniejsza jest, w porwnaniu z systemami IV generacji, ich zdolno do impregnacji matrycy kolagenowej, ale take odporno na hydroliz poczenia wytworzonego z kolagenem. Ze wzgldu jednak na atwo aplikacji systemw V generacji i zadowalajce wyniki kliniczne s one powszechnie stosowane. Wrd systemw wicych IV i V generacji wyrnia si trzy grupy ze wzgldu na rodzaj rozpuszczalnika, w ktrym zawieszone s skadniki systemw wicych - alkohol etylowy, aceton bd woda. Systemy wice zawierajce aceton dla infiltracji kolagenu i wytworzenia warsty hybrydowej wymagaj okrelonej wilgotnoci zbiny, przez co s bardzo wraliwe na technik pracy. Wskazuje si, e ze wzgldu na zdolno zdemineralizowanej matrycy kolagenowej do rehydratacji systemy wice zawierajce wod jako rozpuszczalnik, s skuteczne w wizaniu zbiny i mao wraliwe na technik pracy, ale w dugoczasowych badaniach klinicznych dobrze s oceniane take systemy oparte na etanolu. Systemy wice VI generacji. Opracowane i wprowadzone do praktyki klinicznej u schyku XX wieku. Pozwoliy one na wyeliminowanie trawienia kwasem w procesie przygotowania powierzchni szkliwa oraz zbiny do poczenia z materiaami kompozytowymi. Moliwe to byo dziki zastosowaniu kwanych monomerw, ktre z uwagi na zdolno do demineralizacji szkliwa i zbiny oraz moliwo wytworzenia chemicznego poczenia z wapniem hydroksyloapatytw tworz w procesie aplikacji systemw chemo-mechaniczny typ poczenia. Szsta generacja obejmuje systemy wice dwu- bd jednoetapowe. Pierwsze produkty, wprowadzone pod koniec lat 90-tych XX wieku, obejmoway aplikacj kwanego primera na osuszon powierzchni ubytku po zmieszaniu dwch jego skadnikw (Liner Bond 2V (Kuraray), Resulcin AquaPrime & Monobond (Merz Dental)) lub gotowego do uytku primera w przypadku niektrych systemw (AdheSE (Ivoclar Vivadent), Clearfil SE Bond (Kuraray), NRC + Prime & Bond NT (Dentsply DeTrey). W drugim etapie, po osuszeniu primera, nastpuje aplikacja bondu i jego polimeryzacja. Obok tych produktw do VI generacji zalicza si systemy, w ktrych przed aplikacj konieczne jest zmieszanie primera z adhesivem (One-Up-Bond F/ Tokuyama; Etch Prime Degu Dent, Xeno III/ Dentsply; Adper Prompt-L-Pop/ 3M ESPE), bd jednokomponentowe systemy wice, bdce w rwnowadze do momentu aplikacji, kiedy to w wyniku reakcji z wod pochodzc z powierzchni ubytku dochodzi do uwolnienia protonw z mieszaniny i trawienia powierzchni ubytku (AQ Bond - Sun Medical). Systemy wice VII generacji. Zostay wprowadzone w 2002 roku. Systemy te s systemami jednoskadnikowymi i jednoetapowymi i okrela si je mianem all in one. Dziki zastosowaniu systemu wicego w jednej butelce, ktry peni rol wytrawiacza, primera oraz bondu, wyeliminowano konieczno mieszania skadnikw (iBond/ Heraeus Kulzer; Xeno IV i Xeno V/ Dentsply; G Bond/ GC). W tabeli 2 zestawiono systemy wice w uwzgldniajc ich podzia na poszczeglne generacje.

W wiatowym pimiennictwie brak jednak penej zgodnoci prezentowanych podziaw na poszczeglne generacje i rni autorzy zaliczaj czsto te same systemy wice do rnych generacji.
Tabela 2. Zestawienie systemw wicych z uwzgldnieniem ich podziau na generacje i typy.

4 GENERACJA

5 GENERACJA

6 GENERACJA

7 GENERACJA

Systemy wice stosowane w technice Total Etch Scotchbond Syntac Single

Samotrawice Systemy Wice

SE Bond (Kuraray) LinerBond 2V

AQ Bond (Sun

Multipurpose (3M) Optibond

Component (Ivoclar Vivadent) Excite (Ivoclar-

Medical) Kulzer) G-Bond (GC) Solist (DMG Hybrid Bond (Morita) I Bond (Heraeus-

(Kuraray) Tyrian SPE (Bisco) Optibond Solo Plus

FL (Kerr) Permaquick

Vivadent) Optibond Solo

(Ultradent) Syntac

Plus (Kerr) Single Bond (3M) One Step (Bisco) Ecusit

SEP (Kerr) Fluoro Bond (Shofu) Unifil Bond (GC) Mac Bond II

Classic (Ivoclar Vivadent) (Bisco) Tenture All-Bond 2

Hamburg) (Kerr) Xeno IV (Dentsply OptiBond All in One

Primer/Mono (DMG Hamburg) One-Coat Bond

(Tokuyama) NanoBond

A/B/S (DenMat) Bond-It

(Jeneric/Pentron) AdheSE (Ivoclar-

DeTrey) Xeno V (Dentsply

(Coltene Whaledent)

(Jeneric/Pentron)

Vivadent) NRC/Prime&Bond NT

DeTrey) S3 Bond (Kuraray) Brush & Bond

(Dentsply DeTrey) (Morita) Xeno III (Dentsply Protect Bond (Kuraray) One Up Bond F Plus

(Parkell) Touch & Bond

(Parkell)

DeTrey) Adper Prompt L-Pop

(3M ESPE)

Tabela 3. Podzia systemw wicych w oparciu o liczb etapw pracy klinicznej i sposobw interakcji z zbin. Typ systemu wicego
Typ1 - 3 etapy usunicie warstwy mazistej Typ 2 / Kompozyt - 2 etapy usunicie warstwy mazistej Typ 2 / Kompomer - 2 etapy Modyfikacja warstwy mazistej lub jej usunicie (Total Etch) Typ 3 - 2 etapy modyfikacja warstwy mazistej

Charakterystyka
Tota Etching Aplikacja Primera, Bondu

System wicy

nastpnie

Optibond FL/ Kerr

Tota Etching Aplikacja systemu jednobuteleczkowego (Prim-Bond One-Bottle-Bond) Aplikacja universalnego samotrawicego systemu PrimerBond, (trawienie poprawia si wizania) Aplikacja samotrawicego Primera, a nastpnie Bondu, Aplikacja samotrawicego systemu po zmieszaniu skadnikw lub systemu jednobuteleczkowego allin-one (wszystkie komponenty w jednym opakowaniu)

Excite/ Ivoclar-Vivadent Scotchbond 1/ 3M ESPE

Prime Bond NT/ Dentsply Dyract PSA/ Dentsply Liner Bond 2V/ Kuraray AdheSE/ Ivoclar-Vivadent Prompt-L-Pop (3M ESPE) Xeno III/ Dentsply Xeno IV/ Dentsply G Bond/ GC

Typ 4 - 1 etap modyfikacja warstwy mazistej

Dla uproszczenia klasyfikacji systemw wicych i jednoczenie powizania ich skadu z procedurami klinicznymi przygotowania powierzchni szkliwa i zbiny do poczenia z materiaami kompozytowymi, w Filadelfii w 2000 roku, na 2 Midzynarodowym Sympozjum Stomatologicznym ESPE, zaproponowano nowy podzia systemw wicych, ktry uwzgldnia iloci etapw adhezyjnego przygotowaniem tkanek zba oraz sposb postpowania z warstw mazist. Nowy podzia odnosi si wycznie do systemw wicych stosowane wspczenie i wyrnia cztery ich typy (tabela 3): Typ I obejmuje systemy formalnie nalece do IV generacji, dwuskadnikowe (primer i bond), trjetapowe (trawienie, priming, bonding), w ktrych w trakcie procedur klinicznych nastpuje usunicie warstwy mazistej Typ II obejmuje systemy nalece do V generacji, jednoskadnikowe (primer i bond poczone w jednej buteleczce), dwuetapowe (trawienie, priming-bonding), w ktrych w trakcie procedur klinicznych nastpuje usunicie warstwy mazistej Typ III to samotrawice systemy wice, nalece do VI generacji, dwu lub trjskadnikowe (jednoskadnikowy samotrawicy primer oraz bond lub primer dwuskadnikowy mieszany bezporednio przed aplikacj i po jego aplikacji bond), dwuetapowe, w ktrych w trakcie procedur klinicznych nastpuje zmodyfikowanie warstwy mazistej Typ IV obejmuje samotrawice systemy wice VI generacji, dwuskadnikowe, jednoetapowe oraz systemy VII generacji - all in one jednoskadnikowe, jednoetapowe, w obydwu przypadkach warstwa mazista podczas procedur klinicznych jest modyfikowana.

3.2..1.1. Samotrawice

systemy wice.

W drugiej poowie lat 90-tych XX wieku opracowano i wprowadzono do praktyki klinicznej samotrawice systemy wice (SSW, ang. self-etching adhesive systems). Od systemw wicych IV i V generacji rni si skadem, ale i procedurami klinicznymi ich aplikacji oraz mechanizmem wizania szkliwa i zbiny. Dla poczenia ze szkliwem i zbin nie wymagaja trawienia ich kwasem fosforowym, tak jak systemy IV i V generacji, za przygotowanie powierzchni szkliwa i zbiny obejmuje jedynie jednoczasow aplikacj systemu wicego (VII generacja) bd kolejno primera i bondu (VI generacja) na popracowan mechanicznie powierzchni ubytku. Wprowadzenie systemw samotrawicych pozwolio na adhezyjne przygotowania tkanek zba z pominiciem trawienia tak szkliwa jak i zbiny kwasem fosforowym. Wyeliminowanie trawienia kwasem umoliwiy kwane monomery, zawarte w primerach bd jednoetapowych systemach wicych. Kwane monomery s to dwufunkcyjne zwizki organiczne zawierajce grupy kwasowe i metakrylowe. Grupy kwasowe monomerw (fosfonowe, mono- i dihydrofosforowe bd karboksylowe) dziaaj tak jak kwas fosforowy czy cytrynowy, w kontakcie z powierzchni szkliwa i zbiny rozpuszczaj hydroksyapatyty powodujc demineralizacj ich powierzchniowej warstwy (ryc.1). Wytrawianiu powierzchni szkliwa towarzyszy wytrcanie si precypitatw, tworzcych si z rozpuszczonych hydroksyloapatytw, ktrych cz jest eliminowana z trawionej powierzchni przez aplikatory w trakcie aplikacji kolejnych porcji primera i/lub systemu wicego. Dodatkowo dochodzi do wytworzenia wiza chemicznych pomidzy kwasowymi grupami monomerw a wapniem hydroksyloapatytw, co pozwala na wytworzenie chemicznego poczenia pomidzy skadnikami mineralnymi tkanek zba a systemem wicym.

Ryc.1. Schemat reakcji procesu

demineralizacji hydroksyloapatytw szkliwa i zbiny przez kwany monomer Pyro-EMA zawarty w samotrawicym systemie wicym Xeno III/ Dentsply DeTrey.

Trawieniu szkliwa towarzyszy rozwinicie powierzchni zwizane z, tak jak w przypadku dziaania na szkliwo kwasu fosforowego, selektywnym rozpuszczaniem pryzmatw szkliwnych, co

prowadzi do wytworzenia adhezyjnego poczenia, w ktrym istotn rol odgrywa adhezja mechaniczna. W wyniku dziaania na szkliwo systemu samotrawicego mamy do czynienia z wytworzeniem adhezyjnego chemo-mechanicznego poczenia. Grupy metakrylanowe kwanych monomerw cz si z kolei z grupami metakrylanowymi dimetakrylanw systemu wicego, stajc si integraln czci warstwy czcej. W przypadku zbiny kwasowe grupy monomerw rozpuszczaj warstw mazist i hydroksyloapatyty zbiny strukturalnej, midzykanalikowej i okookanalikowej, po wnikniciu do wiata kanalikw zbinowych i czciowym rozpuszczeniu czopw rozmazu. Ostatecznie wytwarzaj chemiczne poczenie, tak jak w przypadku szkliwa, z wapniem hydroksyloapatytw zbiny. W wyniku chemicznego poczenia kwasowych grup monomerw z wapniem hydrosyloapatytw szkliwa i zbiny powstaje sl wapnia i dochodzi do zobojtnienia kwanego rodowiska (ryc. 1). Pozostae skadniki primerw i/lub systemw wicych t.j.: HEMA, dimetakrylany, stabilizatory, inicjatory, regulatory, rozpuszczalniki (woda, aceton lub etanol), mikro- lub nanowypeniacze peni takie same funkcje jak w systemach IV i V generacji, a niektre z systemw, jak np. Protect Bond/ Kuraray, zawieraj monomery o dziaaniu przeciwbakteryjnym takie jak np. MDPB (ryc.2) oraz barwniki. HEMA tworzy poczenie chemiczne z kolagenem, dimetakrylany wraz z ukadem katalitycznym odpowiadaj za wytworzenie litej warstwy systemu wicego, rozpuszczalniki s nonikiem substancji dziaajcych i uatwiaj zwilenie powierzchni szkliwa i zbiny, a wypeniacze zwikszaj wytrzymao systemu wicego ograniczaj jednoczenie jego skurcz polimeryzacyjny za monomery przeciwbakteryjne zwikszaj waciwoci dezynfekcyjne systemw wicych. Kwane monomery, bdce skadnikami systemw samotrawicych, powstaj z estrw (produktw reakcji estryfikacji alkoholu i kwasu metakrylowego) w wyniku reakcji podstawienia z kwasem fosforowym lub kwasem karboksylowym. Tworzy si wwczas dwufunkcyjny kwany monomer zawierajcy z jednej strony grupy kwasowe z drugiej za zdolne do polimeryzacji grupy metakrylanowe (ryc. 3 i 4). Wymagania stawiane idealnemu systemowi samotrawicemu obejmuj m.in.: zdolno do wytrawiania powierzchni szkliwa w czasie 15-30 sekund, a wic w czasie nie odbiegajcym od oglnie przyjtych klinicznie norm dla trawienia szkliwa kwasem, zdolno do szybkiego i efektywnego zwilania powierzchni ubytku, wytwarzania klinicznie trwaego poczenia systemu wicego, tak mikro-mechanicznego jak i chemicznego, ze skadnikami nioorganicznymi szkliwa i zbiny dziki wytwarzaniu soli wapnia przez kwane monomery i wiza kowalencyjnych z wknami kolagenowymi przez monomery dwufunkcyjne takie jak np. HEMA. Samotrawice systemy wice rni si jednak skadem i waciwociami. Rnice w zawartoci kwanych monomerw (tabela 4) jak i monomerw wicych kolagen, pH systemw/primerw decyduj o efektywnoci rozpuszczania hydroksyapatytw szkliwa i zbiny

ale take o jakoci poczenia wytwarzanego z twardymi tkankami zbw. Rnice w pH systemw stanowi podstaw w ich podziau na tzw. agodne i silne. Silne systemy samotrawice posiadaj pH poniej 1, za agodne posiadaj pH ok. 2. Samotrawice systemy wice, ktrych pH wynosi okoo 1,5 okrelono mianem systemw porednich. Majc na uwadze wyniki bada SEM, oceniajcych stopie rozwinicia powierzchni szkliwa oraz rozpuszczenia warstwy mazistej i demineralizacj powierzchniowej warstwy zbiny strukturalnej przy pomocy silnych systemw samotrawicych, wskazuje si na zblione ich dziaanie do trawienia kwasem ortofosforowym. W przeciwiestwie do silnych systemw samotrawicych, agodne systemy, o pH ok. 2, rozpuszczaj tylko czciowo warstw mazist i jednoczenie pozostawiaj nie rozpuszczon cz substancji mineralnych otaczajcych wkna kolagenowe. Stopie demineralizacji szkliwa i zbiny nie zaley wycznie od pH roztworu samotrawicego systemu wicego. O potencjale demineralizacyjnym systemu wicego decyduje take jego skad, stenie poszczeglnych kwanych monomerw, stopie ich dysocjacji czy te rodzaj rozpuszczalnika. W badaniach porwnawczych stwierdzono znaczne rnice we waciwociach demineralizacyjnych rnych systemw samotrawicych jak i kwasu ortofosforowego. W tych badaniach niektre systemy, o wyszym pH (Xeno III, SE Bond), wykazyway wiksze zdolnoci demineralizacyjne w porwnaniu z bardzo kwanymi systemami (Adper Prompt) jak i kwasem fosforowym. Jako poczenia wytworzonego przez systemy samotrawice ze szkliwem i zbin zaley jednak nie tylko od potencjau demineralizacyjnego, ale i od efektywnoci tworzenia soli wapnia i ich stabilnoci hydrolitycznej w rodowisku jamy ustnej. To wanie niewielka rozpuszczalno i stabilno hydrolityczna powstajcych soli decyduje o dobrej trwaoci poczenia z twardymi tkankami zba systemw opratych na monomerze 10 MDP, nawet przy cyklicznych zmianach temperatury. Po wytworzeniu poczenia, ze strukturami twardych tkanek zba hydroksyloapatytami i kolagenem, przez monomery dwufunkcyjne (kwasne monomery i monomery wice kolagen) i odparowaniu lotnych rozpuszczalnikw, w wyniku aktywacji ukadw katalitycznych, dochodzi do polimeryzacji systemu wicego i wytworzenia litej warstwy czcej, stanowicej punkt uchwytu dla kompozytu. Istotn rol w tym procesie peni niskoczsteczkowe dimetakrylany, bdce skadnikami wszystkich systemw wicych, tak samotrawicych jak i stosowanych w technice Total Etch. Grupy metakrylanowe dimetakrylanw odpowiadaj za sieciowanie ywicy, ale jednoczenie wic grupy metakrylanowe dwufunkcyjnych monomerw (kwanych i wicych kolagen) porednio uczestnicz w wytworzenie adhezyjnego poczenia tworzcej si warstwy czcej ze szkliwem i zbin. W przeciwiestwie do systemw wicych stosowanych w technice Total Etch, tworzcych warstw czc z wyranie rozgraniczonymi czciami: hybrydow i czc, systemy samotrawice tworz jednolit warstw o specyficznych waciwociach bdcych mieszanin

ywic, wypeniaczy oraz czciowo rozpuszczonych elementw warstwy mazistej, precypitatw hydroksyapatytw oraz fragmentw wkien kolagenowych (ryc.5). Powstanie warstwy czcej po aplikacji samotrawicych systemw wicych jest skutkiem procesw destrukcyjnych (demineralizacji powierzchownej warsty szkliwa i zbiny) i syntezy (tworzenia warstwy hybrydowej i wytwarzania poczenia z hydroksyloapatytami i kolagenem), przebiegajcych w miejscu poczenia jednoczasowo i tworzcych, po ewakuacji rozpuszczalnika i polimeryzacji dimetakrylanw, jednolit struktur z chemo-mechanicznym poczeniem ze strukturami szkliwa i zbiny. Kwane primery, odpowiadajce za proces demineralizacji szkliwa i zbiny, tworz chemiczne poczenie z hydroksyloapatytami czc si poprzez grupy metakrylanowe z dimetakrylanami staj si integraln czci warstwy czcej. Przy stosowaniu techniki Total Etch, resztki kwasu i produkty trawienia (precypitaty), pozostajce w strukturach szkliwa i zbiny przy braku moliwoci ich ewakuacji pukaniem stosowanym w warunkach klinicznych, tworz swoiste zanieczyszczenia, ktre mog zaburza proces zwilenia powierzchni szkliwa i zbiny systemami wicymi i wytwarzania z nimi adhezyjnego poczenia. Grubo warstwy hybrydowej tworzonej przez systemy samotrawice w miejscu poczenia ze szkliwem 0,5-1,5 m jak i zbin 0,5 do kilku m jest zdecydowanie mniejsza w porwnaniu z gruboci warstwy powstajcej przy stosowaniu techniki Total Etch w poczeniu ze szkliwem 6-7 m i gbokoci penetracji systemu do wgb kanalikw zbinowych na 20-30 m w zbach z yw miazg i do nawet 400 m w zbach z pozbawionych ywej miazgi. Pena polimeryzacja i dobra jako tworzcej si warstwy czcej przy stosowaniu systemw samotrawicych uwarunkowana jest take minimalnym przepywem zbinowym, bowiem systemy samotrawice usuwaj tylko czciowo czopy rozmazu i nie dochodzi, jak w przypadku systemw Total Etch, do penego otwarcia kanalikw zbinowych, zwikszenia przepywu zbinowego i rozcieczenia systemu wicego. Po wytrawieniu ubytku kwasem dochodzi do otwarcia kanalikw zbinowych i zwikszenia przepywu zbinowego, czego skutkiem jest rozcieczenie systemu wicego i zaburzenie polimeryzacji systemu wicego w kanalikach zbinowych. W procesie trawienia dochodzi do odwapnienia matrycy kolagenowej w powierzchownej warstwie zbiny, co stwarza niebezpieczestwo niepenego zwilenia kolagenu.