ENNEAGRAM

Helen Parmer
Spis treci Przedmowa (Charies T. Tart) Cz I: Wprowadzenie do Enneagramu Historia systemu i wprowadzenie do typologii
Tradycja ustnego przekazu Ograniczenia w kategoryzacji ludzi Dane historyczne Wewntrzny obserwator Psychologiczne bufory Osobowo nabyta Cecha gwna Namitnoci 1 2 3 4 5 6 7 8 9

Uwaga, intuicja i typ

Uwaga i typ Intuicja a typ wiczenie uwagi Intuicja a esencja

Struktura Enneagramu
Dziewi typw Skrzyda Dynamika typw Dziaanie w warunkach bezpieczestwa i stresu Enneagram stylw intuicji

Twrcy systemu
Trzy orodki inteligencji Podtypy Zwizki z psychologi wspczesn Ogniska uwagi Gwne punkty zainteresowania poszczeglnych typw Enneagram mechanizmw obronnych Ogniskowanie uwagi w relacjach z innymi ludmi Spotkanie w punkcie Siedem Spotkanie w punkcie Pi Spotkanie w punkcie Dziewi semka przechodzi do punktu Dwa (osiga swj punkt bezpieczestwa) Szstka przechodzi do punktu Trzy (osiga swj punkt stresu) Enneagram a kategorie diagnostyczne

Enneagram psychopatologii Ucilenia diagnostyczne

Cz II: Dziewi punktw Enneagramu Wprowadzenie do opisu punktw

Kady rozdzia zawiera nastpujce fragmenty Streszczenie dylematu: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Typowa historia rodzinna: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Gwne problemy danego typu: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Wzory wchodzenia w bliskie kontakty z innymi ludmi: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Przykad zwizku w parze zoonej z przedstawicieli rnych typw: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Zwizki danego typu z autorytetami: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Przykad interakcji z autorytetem, gdy kada z osb naley do innego typu: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Styl kierowania uwag: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Styl intuicyjny: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Otoczenia atrakcyjne dla danego typu: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Otoczenia nieatrakcyjne dla danego typu: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Sawni przedstawiciele danego typu: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Wysza jako umysu: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Cnota: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Zalety: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Podtypy: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Co pomaga w rozwoju danego typu? : 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Co dany typ powinien sobie uwiadomi? : 1 2 3 4 5 6 7 8 9

Punkt Pierwszy: Perfekcjonista Punkt Drugi: Dawca Punkt Trzeci: Wykonawca Punkt Czwarty: Tragiczny Romantyk Punkt Pity: Obserwator Punkt Szsty: Adwokat Diaba Punkt Sidmy: Epikurejczyk Punkt smy: Szef Punkt Dziewity: Mediator Zacznik: Badania empiryczne nad Enneagramem Przypisy Autorki Przypisy Redakcji Przedmowa

Nie spotkaem jeszcze czowieka nie zainteresowanego problematyk osobowoci, a w szczeglnoci czowieka, ktry nie chciaby pozna bliej wasnej osobowoci lub typu, do ktrego naley. Gdy jako student specjalizowaem si w zagadnieniach osobowoci, wypeniaem kady moliwy test, w poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie: jaki jestem. Wikszo studentw czynia podobnie. Dlaczego tak bardzo nam zaley na poznaniu samego siebie? Jednym z powodw jest po prostu ciekawo: funkcjonowanie umysu i sfera uczu to sprawy ciekawe same w sobie. Dlaczego w taki wanie sposb odbieram t sytuacj? Dlaczego przeywam t konkretn emocj, podczas gdy inni przeywaj co innego? Dlaczego w tej samej sytuacji koleanka reaguje zoci, podczas gdy ja wpadam w przygnbienie? Mylenie o takich problemach i rozmawianie o nich z innymi ludmi to zajcie ciekawe. Nastpny powd jest praktyczny. Wiele w naszym yciu cierpienia: bl fizyczny, zawiedzione oczekiwania, mnstwo drobnych kopotw i opnie w spenianiu potrzeb, krzywd wyrzdzonych nam przez innych ludzi i tym podobne. Powszechn reakcj na cierpienie jest zrzucanie winy na okolicznoci zewntrzne: gdyby nie ten bl krzya, gdyby nie opieszao ekipy remontowej, gdyby nie te dojazdy, gdyby ludzie tylko zechcieli zauway, jaki jestem wybitny i uroczy bybym naprawd szczliwy. W miar nabywania samowiadomoci dostrzegamy jednak, e cho rzeczywisto zewntrzna potrafi doskwiera,, sami te bywamy rdem najrozmaitszych niepotrzebnych cierpie: gdybym schylony nie dwiga ciarw, gdybym nie wyznaczy tak krtkich terminw, gdybym wychodzi do pracy dziesi minut wczeniej, gdyby mi tak bardzo nie zaleao na aprobacie innych cierpiabym znacznie mniej. Co takiego tkwi w mojej osobowoci, e jestem tak niecierpliwy? Co wywouje u mnie tyle blu, skoro wszystko dookoa dziaa jak naley? Dlaczego przy moim typie osobowoci przykadam nadmiern wag do aprobaty innych, cho na poziomie intelektualnym wiem, e nie jest to a tak istotne? Rozpowszechnione psychologiczne teorie osobowoci pomagaj czsto zrozumie, dlaczego tak lub inaczej zachowujemy si i odczuwamy. Rzadziej natomiast wskazuj nam, jak dokonywa zmian w okrelonych obszarach wasnego ja, bdcych rdem zbdnego cierpienia. Zmiany trudniej osign ni wgld, a powodw tego jest kilka. Studiujc tak czy inn teori osobowoci moemy osign wgld nietrafny. Dzieje si tak wtedy, gdy nie zrozumielimy waciwie idei lecych u podoa danej teorii. Co wicej, kada teoria osobowoci jest tylko czciowo suszna. To co wydaje si pomaga w zrozumieniu samego siebie i wyglda cakiem sensownie w ramach okrelonego systemu, moe nie mie adnego realnego odniesienia lub wrcz moe stanowi przeszkod na drodze do zmiany samego siebie. Ponadto te obszary naszej osobowoci, ktre nie s bynajmniej zainteresowane uzyskiwaniem prawdziwego rozumienia siebie (np. nadmiernie pozytywny obraz wasnej osoby) mog zablokowa skuteczne wykorzystanie jakiejkolwiek koncepcji

osobowo. I wreszcie wgld na poziomie intelektualnym nie zawsze wystarcza. Potrzebny jest nam take wgld emocjonalny, a w tym moe nam pomc na og tylko znajcy si na rzeczy doradca lub terapeuta, bd te szok pyncy z jakiego dramatycznego wydarzenia yciowego. Jest jeszcze jeden wany powd rozbienoci midzy poziomem zainteresowania, jaki budz w nas teorie osobowoci, a efektami ich przenoszenia w ycie. Prawie adna z rozpowszechnionych i oglnie przyjtych teorii osobowo nie wykracza poza obszar ycia codziennego. Wikszo ludzi zwraca si do poradni lub do terapeuty w obawie, e nie s normalni". Nie potrafi nawizywa satysfakcjonujcych kontaktw z innymi ludmi, s z siebie niezadowoleni lub cierpi z powodu takich czy innych skonnoci autodestrukcyjnych. Chc by tacy sami, jak ludzie normalni" ktrzy, jak sdz nie maj trudnoci w kontaktach z innymi, s zadowoleni z siebie i nie podkopuj wasnego ycia. Normalne ycie ma niewtpliwie swoje wzloty i upadki, niemniej jednak dziki poradnictwu psychologicznemu i psychoterapii ludzie mog nieraz (cho bynajmniej nie zawsze) nauczy si y lepiej normalniej, zwyczajniej. W latach pidziesitych psychoterapeuci zaczli poszukiwa nowego typu klienta, opisanego przeze mnie w ksice Waking Up (Shambhala, 1986) jako odnoszcy sukcesy malkontent". Typ ten, wedug wspczesnych kryteriw spoecznych, jest czowiekiem o normalnej dozie sukcesu": ma przyzwoit prac i dochody, przyzwoite ycie rodzinne, jest w miar akceptowany i szanowany przez swoje otoczenie. Ma wic to wszystko, co w naszym spoeczestwie jest gwarancj sukcesu. Nie znaczy to, e jego ycie wolne jest od cierpie czy trudnoci. Pewna ich doza to skadnik normalnego yda i jako taki jest akceptowane. Odnoszcy sukcesy malkontent wie, e wedug powszechnie przyjtych standardw jest szczliwy". Zgasza si jednak na terapi, bo mimo wszystko ycie wydaje mu si puste". Czy ycie to tylko pienidze, kariera, dobra doczesne, ycie towarzyskie? Gdzie tkwi jego sens? Konwencjonalne formy terapii, oparte na konwencjonalnych teoriach ludzkiej natury i osobowoci, nie przedstawiy (i nadal nie przedstawiaj) dla tego typu ludzi wikszej wartoci. Oczywicie mog one pomc skorygowa pewne niedostatki w strukturze osobowoci, da pewne ciekawe w ni wgldy, lecz kluczowe pytanie o gbszy sens ycia pozostaje w zasadzie bez odpowiedzi. Jak ju wspomnielimy, wikszo powszechnie znanych i oglnie przyjtych koncepcji osobowoci nie wykracza poza ramy zwykego yda, a odnoszcy sukcesy malkontent poszukuje czego gbszego. Pojawienie si tego typu klienta wpyno na rozwj psychologii humanistycznej i transpersonalnej. Obie te szkoy doceniaj znaczenie wiedzy psychologicznej na temat zwyczajnego ycia i jego podstaw osobowociowych, rozumiej jednak, e czowieczestwo posiada take wymiar egzystencjalny i duchowy. Gdy czowiek osignie pewien poziom rozwoju umiejtnoci potrzebnych do yda na poziomie przecitnym, musi zacz si rozwija w wymiarach egzystencjalnych i duchowych. Bez tego

nie osignie peni zdrowia i szczcia. Teorie osobowoci skupiajce si na przecitnym poziomie ycia s skuteczne do pewnego momentu. Czowiek pragncy rozwija si powyej tego poziomu, zaczyna dostrzega ich pytko i jest rozczarowany, nie wiedzc nieraz dlaczego. Jeszcze jako student, specjalizujcy si w badaniu osobowoci, miaem silnie rozbudowane zainteresowania duchowymi, transpersonalnymi wymiarami ycia, w zwizku z czym przydatno konwencjonalnych koncepcji psychologicznych wydawaa mi si ograniczona. Jedynym wyjtkiem by Jung. Jego koncepcja zbiorowej niewiadomoci otwara moliwo rozumienia duchowych wymiarw naszej egzystencji. Jung nie by jednak dobrze widziany przez prawomylnych" psychologw i psychiatrw, w zwizku z czym jego pomysy nie byy bezporednio dostpne w postaci atwych do stosowania systemw wiedzy. Pniej dotarem do innych teorii osobowoci i koncepcji psychologicznych w ramach rnych funkcjonujcych na wiecie systemw duchowych (patrz moje Transpersonal Psychologies, Psychological Processes, 1983), dajcych due moliwoci ponadprzecitnego rozwoju. Szczeglnie jedna koncepcja, Enneagram typw osobowoci, bya bardzo obiecujca, jeeli chodzi o moliwo praktycznego zastosowania. Jednake w pierwszym wydaniu Transpersonal Psychologies z 1975 roku mona byo przedstawi jedynie zarys tego podejcia. Pojcie Enneagramu wprowadzi G. L Gurdijew, pionier w adaptowaniu systemw duchowych Wschodu do wspczesnych potrzeb Zachodu. W swoim nauczaniu Gurdijew stosowa oglny zarys Enneagramu, natomiast rozszerzenia tej koncepcji dokona jego najbardziej znany ucze, P. D. Uspieski, w swojej ksice In Search ofthe Miraculous:Fragments ofan Unknown Teaching (Harcourt, Brace i Worid, 1949)'. Gurdijew by wiadomy tego, ile niepotrzebnych cierpie przysparzaj ludziom niedostatki ich wasnej osobowoci. Naucza, e kady z nas posiada dominujc cech, stanowic o, wok ktrej obracaj si urojeniowe aspekty naszej osobowoci. Gdybymy umieli j rozpozna i porzuci urojeniowe aspekty osobowoci (czyli faszyw osobowo, wedug terminologii Gurdijewa, jako e w znacznej czci zostaa nam narzucona w dziecistwie, a nie wybrana), funkcjonowalibymy o wiele sprawniej. Gurdijew na pewno uywa Enneagramu do opisu osobowoci w swej pracy z uczniami cho, o ile mi wiadomo, me naucza studentw adnych szczegw tego systemu. Po raz pierwszy zetknem si z Enneagramem typw osobowoci w czasie prowadzonego przeze mnie w 1972 roku seminarium powiconego odmiennym stanom wiadomoci. Jeden z moich studentw, Jon Cowan, opowiedzia mi co nieco o nim i przyzna, e ju mnie zaliczy do okrelonego typu. Podczas kilku kolejnych obiadw Cowan wyjani mi zarysy systemu, krelc schematy na serwetkach (w nauce istnieje duga tradycja zapisywania fascynujcych pomysw na serwetkach!). Bardzo chciaem si rozwija, wic doczyem do grupy w Berkeley, prowadzonej przez chilijskiego psychiatr, Claudio Naranjo,

od ktrego mj student uczy si owego systemu. Naranjo odkrywczo poczy zasadniczy system Enneagramu ze wspczesn wiedz psychologiczn. Dowiedziaem si, e Naranjo nauczy si podstaw Enneagramu osobowoci podczas swoich studiw w Chile u Oscara Ichazo, ktry twierdzi z kolei, e nauczy si go od tajemnej szkoy Bractwa Sar Wydanie polskie: Piotr Demianowicz Uspieski, Fragmenty nieznanego nauczania, dum. Magda Ziotowska, wydawnictwo Pusty Obok, Warszawa 1991 (przyp. red.) ktra przekazaa wiedz o Enneagramie Gurdijewowi. Wszystko to byo do oszaamiajce i romantyczne i nie bardzo miecio si w gowie takiemu modemu naukowcowi, jakim wtedy byem namitnie oddanemu idei oddzielania prawdy od faszu w sferze zainteresowa nauki sprawami duchowymi. By moe tajne bractwa istniej, by moe nie, lecz mwienie o nich w krgach naukowych dziaa jak czerwona pachta na byka! Poniewa byem ju zaangaowany w badania nad kilkoma sferami podejrzanymi dla prawomylnych naukowcw, takimi jak medytacja, odmienne stany wiadomoci czy parapsychologia, byoby rzecz nader nieroztropn angaowa si w system o wybitnie mistycznej proweniencji, wykraczajcy poza ramy normalnego ycia. Ale to, e Enneagram osobowoci wykracza poza ramy zwykego ycia (omawiajc przymioty egzystencjalne i duchowe znajdujce si si w zasigu rki,o ile jestemy w stanie przechwyci na nowo podstawow energi yciow, inwestowan w patologiczn obron przed nasz prawdziw natur), czynio ten system szczeglnie atrakcyjnym. Skonny wic byem unika systemu Enneagramu, ale miaem na tyle rozumu, by podda ocenie jego walory teoretyczne, zostawiajc na boku jego genez mitologiczn" oraz ewentualn krytyk psychologii konwencjonalnej. Gdy przyjrzaem si Enneagramowi z punktu widzenia psychologa znajcego si na teoriach osobowoci, oceniajc go jako system teoretyczny, jako teori osobowoci, ocena wypada bardzo dobrze. Bya to niewtpliwie najbardziej zoona i rozbudowana ze znanych mi teorii. Zoono ta bya jednak sensowna, a nie mtna. Wikszo konwencjonalnych teorii osobowoci trci przy niej nadmiernym uproszczeniem. Naukowcy bardzo staraj si podkrela swj obiektywizm. Z moich wasnych obserwacji, a take z obserwacji innych wynika jednak, e wikszo naszych bada podlega pewnym skrzywieniom i osobistym wpywom. Jedynie cige denie do obiektywizmu ratuje nauk przed popadaniem w co na ksztat jaowego scholastycyzmu. Moja pozytywna opinia o Enneagramie, wyraona powyej, wynika z prby oceny tego systemu, na tyle na ile potrafi, w oparciu o wspczesn wiedz psychologiczn. Oczywicie, rwnie wana bya moja reakcja osobista. Wyjanienie mi, jakim jestem typem osobowoci, byo jedn z najbardziej odkrywczych chwil mojego ycia. Tyle rnych, dotychczas niejasnych zdarze i reakcji z mojego ycia nabrao teraz przejrzystego sensu. Co waniejsze, mogem teraz dostrzec podstawowe wady mojego podejcia do ycia i wiedziaem ju, z grubsza, jak pracowa nad zmian. Gdy nauczyem si

okrela typ osobowoci wielu moich znajomych, pojem ich zachowanie, i potrafiem si z nimi lepiej kontaktowa i by lepszym przyjacielem. Gdy zidentyfikowaem mj typ osobowoci wedug Enneagramu, dokonaem kilku wanych wgldw. Uatwiy mi one dalsze lata pracy nad rozwojem osobistym, a te z kolei pozwoliy mi upewni si co do trafnoci i uytecznoci tego systemu. Przez wiele lat Enneagram osobowoci w zasadzie dostpny by tylko uczniom Ciaudio Naranjo i Oscara Ichazo, ktrzy uczyli tego systemu w ramach intensywnych warsztatw rozwoju psychologicznego w maych grupach. Jest to zapewne najskuteczniejszy sposb uczenia, zwikszajcy znacznie szans zastosowania systemu przez ucznia. W dzisiejszych czasach wiele osb, szczeglnie odnoszcych sukcesy malkontentw, usiuje zrozumie samych siebie i przekroczy wasne granice. Niepene moliwoci nauki w maych grupach s wic oczywiste. Wielkie to wic dobrodziejstwo, e Helen Palmer napisaa t ksik, dzielc si z czytelnikiem swoim wasnym rozumieniem Enneagramu osobowoci. Ten podstawowy system teoretyczny wzbogacia wasn intensywn prac nad rozwojem i zastosowaniem w nim intuicji. Zwrcenie przez Helen Palmer uwagi na to, jak kady z typw Enneagramu koncentruje si wok pewnego okrelonego skrzywionego stylu spostrzegania jest niezwykle poyteczne. Jestem przekonany, e materia przedstawiony w tej ksice pomoe wielu ludziom nie tylko rozpozna wasny typ osobowoci, ale take typ ten przekroczy. Jest to bardzo skuteczna metoda rozwoju osobistego. System daleki jest od doskonaoci i, jak podkrela Palmer, jeeli ma si rozwin, konieczne s liczne naukowe badania empiryczne. Niemniej jednak ju teraz system jest praktyczny i uyteczny. Cho opady ju ze mnie po pitnastu latach dowiadcze pierwotne emocje zwizane z odkryciem systemu Enneagramu, nadal pomaga mi on rozumie innych, wczuwa si w ich sytuacj i wchodzi z nimi w relacje. Musimy jednak pamita, e ani ksika, ani kursy, ani indywidualna nauka Enneagramu osobowoci nie przekazuj rzeczywistoci, a jedynie pewne jej koncepcje: jak przypomina nam stare porzekado Ze: Palec wskazujcy ksiyc nie jest ksiycem". Poznawczoemocjonalna struktura Enneagramu moe stanowi uyteczny drogowskaz ku rozumieniu i przeksztacaniu naszej osobowoci, nie stanowi jednak Prawdy, nie jest rzeczywistoci naszego bytowania z chwili na chwil. Jest teori osobowoci. Przekracza jednak ramy konwencjonalnych teorii osobowoci przypominajc nam wci, e nazbyt czsto yjemy w wiecie iluzji, ktry tworz zdezaktualizowane systemy i e bierzemy nasze myli o rzeczywistoci i uczucia w stosunku do niej za rzeczywisto sam w sobie. Jeeli bdziemy o tym pamita stosujc Enneagram, moe on by dla kadego z nas znakomitym narzdziem. Jeli jednak potraktujemy go jako Prawd, jako substytut rzeczywistej obserwacji siebie i innych, system Enneagramu, jak

kady inny system teoretyczny, zdegeneruje si. Stanie si li tylko kolejnym sposobem szufladkowania siebie i innych. Bdziemy nadal y w iluzji i marzy na jawie. Ksika ta jest potnym narzdziem: ycz Ci powodzenia w jego stosowaniu i odkrywaniu Twej gbszej natury. Dr Charles T. Tart Profesor Psychologii Uniwersytet Kalifornijski w Davis

I. WPROWADZENIE DO ENNEAGRAMU l. Historia systemu i wprowadzenie do typologii

Enneagram to starodawna nauka suficka opisujca dziewi rnych typw osobowoci oraz zwizki midzy nimi. Moe nam ona dopomc w rozpoznaniu wasnego typu oraz w radzeniu sobie z naszymi problemami. Dziki Enneagramowi moemy nauczy si lepiej rozumie naszych wsppracownikw, kochankw, czonkw rodziny i przyjaci; doceni to, e kady typ ma mono rozwijania wyszych umiejtnoci ludzkich, takich jak empatia, wszechwiedza czy mio. Ta ksika moe Ci pomc w zrozumieniu siebie, w rozwikaniu Twoich zwizkw z innymi ludmi, w poznaniu wyszych umiejtnoci charakterystych dla Twojego typu umysu. Enneagram stanowi cz tradycji nauczania, w ktrej problemy osobowociowe traktowane s jako wskazwki, dziki ktrym uwiadomi sobie moemy nasze ukryte umiejtnoci. Mog si one rozwija, gdy rozwija si wysza wiadomo. Schematy przytoczone w tej ksice pozwalaj zbliy si do peniejszego modelu opisujcego poziomy potencjalnej ewolucji ludzkoci, od osobowoci ku caej gamie niezwykych moliwoci ludzkich, takich jak empatia, wszechwiedza czy mio. Wane jest, by nie zapomina o tym szerszym kontekcie, gdy bdziemy skupia uwag na dziewiciu typach charakteru, poniewa peny Enneagram to jeden z bardzo nielicznych modeli wiadomoci uwzgldniajcych zaleno midzy osobowoci a innymi poziomami ludzkich moliwoci. Sia tego systemu tkwi w tym, e zwyke wzory osobowoci nawyki serca i umysu, ktre zwyklimy kwitowa terminem neurotyczne" traktowane s tu jako potencjalne punkty dostpu do wyszych stanw wiadomoci. atwo nam doceni warto Enneagramw opisujcych osobowo, gdy znaczn cz naszej uwagi skupiamy na tych mylach i uczuciach, ktre utosamiamy z wasnym ja".' Jeeli jednak nasza wasna, unikalna osobowo (inaczej mwic to, co zwykle traktujemy jako moje ja") jest w rzeczywistoci tylko jednym z aspektw continuum rozwoju ludzkiego, to nasze myli i uczucia musz w jaki sposb stanowi to dla zrozumienia nastpnej fazy naszego

rozwoju. Patrzc z tej rozszerzonej perspektywy psychologicznej moemy dostrzec w naszych tendencjach neurotycznych nauczycieli czy przyjaci, wiodcych nas godnie naprzd ku nastpnej fazie rozwoju. I jeli, jak to sugeruje Enneagram, osobowo nasza jest pomostem na drodze ku poszerzonej wiadomoci, to moemy odnie podwjn korzy ze zrozumienia naszych wasnych problemw. Po pierwsze, uczyni nas to skuteczniej dziaajcymi i szczliwszymi. Po drugie, nauczymy si odrywa od wasnej osobowoci, aby pozwoli na rozkwit kolejnej fazy wiadomoci. Tradycja ustnego przekazu Enneagram typw osobowoci stanowi cz tradycyjnego systemu nauczania, przekazywanego ustnie. Materiau tego nadal najatwiej si nauczy uczestniczc w spotkaniach grup osb nalecych do tego samego typu, ktre opowiadaj o swoim yciu. System ten o wiele potniej na nas oddziauje, jeeli mamy do czynienia z yw relacj, a nie opisem. Po mniej wicej godzinie uczestnicy takiego spotkania, z pocztku wygldajcy tak rnorodnie, niezwykle si do siebie upodabniaj. Obserwator zaczyna dostrzega podobiestwa w sposobach wchodzenia w kontakt fizyczny, w brzmieniu emocji, w napiciu twarzy oraz w rodzaju psychicznej obecnoci (co jest bardziej subtelnym wskanikiem typu). W miar odsaniania si przed audytorium okrelonego typu charakteru pewna konkretna jako zaczyna wypenia otaczajc przestrze. Kademu typowi towarzyszy jedyna w swym rodzaju atmosfera, odrniajca go od innych pewna specyficzna obecno. Na pierwszy rzut oka grupa osb nalecych do tego samego typu wydaje si nie mie ze sob nic wsplnego. Obserwator zwraca bowiem uwag na rnice pci, wieku, rasy, zawodu czy osobistego stylu. Po godzinie jednak wszyscy si do siebie upodabniaj: ich historie ycia, wybory, preferencje, cele s zblione. To czego unikaj i to o czym marz jest podobne. Zaczynaj nawet wyglda tak samo, gdy przestajemy skupia uwag na stroju czy specyficznym umiechu. Gdy nauczymy si odrywa uwag od powierzchownych bodcw bdziemy mogli rozpozna okrelony typ na podstawie aspiracji i trudnoci wsplnych dla osb do niego nalecych. Kademu z dziewiciu typw wiat jawi si cakiem inaczej. Wczuwajc si w to, jak odbieraj go inni, moesz porzuci wasny punkt widzenia i posi prawdziwe zrozumienie ludzi takich, jakimi s naprawd, a nie takich, jakimi Ci si wydaj. Jeli przyjmiesz ich punkt widzenia atwiej Ci bdzie o wspodczuwanie z nimi. Gdy zaczniesz postrzega wiat z perspektywy innych ni Twj typw umysu, natychmiast uwiadomisz sobie, e kady typ ograniczony jest wasnym, nawykowym skrzywieniem. Zawsze porusza mnie moc tej nauki, gdy rozpoznaj osiowe schematy wasnego ycia w opowiadaniach grupy zoonej z ludzi podobnych do mnie. S to opowiadania o aktualnych sprawach, dziejcych si w agencjach

reklamowych, w sklepie, sali wykadowej czy sali do medytacji. Dziel si nimi ludzie o schematach mylowych podobnych do moich, realizujcy histori swojego ycia tak, jak ja realizuj moj. Wiem, e mog na nich liczy, gdy poszukuj informacji, porady, gdy chc, by przekazali mi odkrycia na wasny temat. Opowiadanie o historii wasnego ycia jest uderzajce, gdy niezwykle intymne informacje ujawniane s z intencj wyjcia poza kontekst wasnej osoby. Oczywicie opowiadanie o sobie moe mie na celu take uzyskanie pewnej jasnoci co do schematw rzdzcych yciem. W naszym przypadku jednak celem samozrozumienia jest nauczenie si postrzegania tych schematw od wewntrz, odrywania si od nich, a z czasem wychodzenia poza obrb wasnej osobowoci. To wychodzenie poza obrb" narzucone jest przez system operujcy kilkoma stanami wiadomoci. Oznacza zatem co wicej ni zwyke przepracowywanie problemu a do zaniku cierpienia. Wyjcie poza obrb wasnej osobowoci to umiejtno oderwania uwagi od myli i uczu po to, by mc dopuci do wiadomoci take inne spostrzeenia. Wypowiedzi cytowane w tej ksice pochodz z nagra dokonanych w grupie dyskusyjnej, ktrej czonkowie mieli podobny typ osobowoci. Ludzie ci gotowi byli wystpi publicznie i opowiada o sobie, by obserwatorzy mogli dziki temu rozpozna ich typ. Gdy prowadz takie grupy zawsze kieruj uwag na to, co odrnia dany typ od innych. Pytania, ktre zadaj skupiaj si zatem na tym, co unikalne dla kadego z dziewiciu typw, a nie na tym, co dla nich wsplne. Trzeba ka nacisk na to, w jaki sposb ludzie rni si od siebie, poniewa wiele cierpienia w naszych kontaktach z innymi wynika z tego, e jestemy lepi na ich punkt widzenia, e brak nam zrozumienia dla specyfiki rzeczywistoci, w ktrej yj nasi bliscy. Duo pracy na przykad potrzeba, by para osb zakochanych zrozumiaa podstawy, na ktrych opiera si mio kadej z nich. Jeli jedna z nich jest Dziewitk (Mediatorem) a druga semk (Szefem), to Dziewitce trudno bdzie zrozumie, e mio osiga si przez seri ostrych konfrontacii. semka za bdzie miaa kopoty z zaakceptowaniem tego, e partner opiera si bezporednim rozkazom i uparcie broni przed wmanewrowaniem w takie czy inne zadanie, cho przecie jest otwarty na potrzeby innych ludzi. Ograniczenia w kategoryzacji ludzi Jednym z gwnych problemw, jakie stwarza Enneagram, jest to, e jest tak dobry. Jest jednym z nielicznych systemw zajmujcych si raczej zachowaniem normalnym i wybitnie sprawnym ni patologi;systemem zwartym, stosunkowo atwym do zrozumienia, wykorzystujcym bogat wiedz psychologiczn. Jeli nauczysz si okrela wasny typ oraz typ wanych w Twoim yciu osb, uzyskasz dostp do licznych informacji o Twoich potencjalnych relacjach z innymi ludmi. Pojawia si wic naturalna tendencja

do szufladkowania wszystkich w dziewiciu przegrdkach, by mc wyobrazi sobie myli i prawdopodobne zachowania drugiego czowieka. Chcemy kadego zaszufladkowa, gdy w ten sposb redukujemy napicie zwizane z tym, co nieznane, a take dlatego, e jako ludzie Zachodu mamy nieprzepart skonno do wczania informacji w cile okrelone kategorie, by mc czyni przewidywania oparte na zwizkach przyczynowoskutkowych. Enneagram nie jest jednak systemem zamknitym. Jest modelem zoonym z wzajemnie powizanych linii. Kady z nas kryje w sobie potencja wszystkich typw czy punktw, cho najsilniej zwizani jestemy z wasnym. Struktura dziewicioramiennej gwiazdy sugeruje te, e kady typ moe porusza si pomidzy poszczeglnymi punktami. Dziewi wierzchokw Enneagramu koreluje z typologi wspczesnej psychologii2, a linie czce typy wskazuj na szczeglne zalenoci pomidzy nimi. Zalenoci te psychologia zacza bada dopiero od niedawna. Na podstawie linii czcych poszczeglne punkty jestemy te w stanie przewidzie, jak kady punkt czy typ prawdopodobnie zmodyfikuje swoje zachowanie w zalenoci od warunkw (stres lub sytuacja bezpieczna). Kady punkt ma wic waciwie trzy gwne aspekty: dominujce, ktry okrela jego stosunek do wiata, oraz dwa aspekty dodatkowe, ktre stanowi o zachowaniu w warunkach bezpieczestwa lub stresu. W warunkach stresu lub bezpieczestwa zachowujemy si odmiennie, a zakres tych zmian zaley od stopnia, w jakim utosamiamy si z problemami charakterystycznymi dla wasnego typu. S dni, gdy jestemy na tyle przejci sprawami z naszej przegrdki", e nie jestemy w stanie na niczym innym skupi uwagi. Ilekro koncentrujemy si wycznie na okrelonej grupie problemw, waciwych naszemu typowi, znajdujemy si niewtpliwie w przegrdce". Nie jestemy wolni. Kiedy nie umiemy uwolni si od nkajcego nas problemu, kiedy tracimy zdolno obserwacji wasnego zachowania chodnym okiem, wpadamy w potrzask nawykw i tracimy swobod wyboru. Nie zawsze jednak rzdzi nami nasza osobowo. Czsto potrafimy przesun punkt cikoci tak, by dostrzec inne aspekty sytuacji. W jzyku Enneagramu posuwamy si wtedy wzwy w spektrum ewolucji, jestemy bowiem w stanie uwolni si od nawykw ograniczajcych nasze widzenie i wyj poza granice problemw okrelajcych nasz typ. Niezamierzon konsekwencj okrelania typw moe by formuowanie samospeniajcych si przepowiedni. Przyswoiwszy sobie typologi moemy zacz uwaa innych za karykaturalne zbiory cech waciwych danemu typowi. W ten sposb bdziemy dany typ bardzo skutecznie wzmacnia. Wszyscy jestemy przecie uksztatowani przez sposb, w jaki inni nas traktuj i wszyscy skonni jestemy wierzy w to, co inni w nas widz. Nazbyt czsto spostrzegamy siebie tak, jak spostrzegaj nas inni i przejmujemy cechy takie, jakie starano si w nas wytworzy.

Dlatego wanie uwaam, e gwn wad Enneagramu jest jego doskonao. Gdy ju wiemy, czego szuka, jeeli potrafimy wczu si w punkt widzenia innego typu, atwo nam klasyfikowa. System jest tak dobry, e pozwala udawa jasnowidztwo. Widziaam ludzi, ktrzy umiejc szybko i trafnie przypisa osob do odpowiedniego typu, potrafili nastpnie poda wiele osobistych informacji o niej, mimo e przed chwil zaledwie j poznali. Majc niewaciwe podejcie do typologii atwo zapomnie, e celem okrelenia typu osobowoci jest umiejtno abstrahowania od niego, aby mc dociera do wyszej wiadomoci. Maostkowe postawy wobec typologii prowadz do jej dewaluacji i sprzeniewierzenia si systemowi, ktry gosi, e typ jest jedynie pomostem ku wyszym umiejtnociom ludzkim. Optymizmem napawa jednak to, e klasyfikowanie ludzi nie sprawdza si w realnym yciu. Na tej podstawie pracodawca nie moe na przykad wyodrbni osb przydatnych" i nieprzydatnych" na danym stanowisku. Zalecenie by wynaj Czwrk (Tragicznego Romantyka) do pracy w galerii sztuki nie ma sensu, jeeli okrelona Czwrka nie zna si na malarstwie, chocia przecie przejawia na wskro artystyczny temperament. Dyrektywa Nie wynajmuj Pitki (Obserwatora) do pracy spoecznie eksponowanej" jest bdna, bo dana Pitka moe intensywnie w sobie rozwija umiejtno kontaktowania si z ludmi i mie gbokie postanowienie przyoenia si caym sercem do powierzonych jej zada. Swatce nie uda si znale magicznej formuki typu: Idealn par dla Trjki jest Sidemka" czy te Dwjki i Czwrki to beznadziejni kochankowie, ale dobrzy przyjaciele". Okrelona Dwjka i okrelona Czwrka mogy bowiem wypracowa sobie specyficzn miosn chemi, ktra generalnej zasadzie przeczy. Nie mona te stworzy idealnej brygady pracowniczej" opierajc si na przesance, i Pitki to wietni stratedzy. Trjki to znakomici sprzedawcy, a semki doskonale funkcjonuj w karuzeli biznesu. Nic nam nie przyjdzie z etykietowania i szufladkowania, gdy ludzie s na tyle elastyczni i zoeni, e nie mona ich okreli przy pomocy listy cech osobowoci. Dlaczego wic przywizujemy tak wag do typologii? Po co w ogle bawi si w odkrywanie typw, skoro aden zestaw etykietek nie jest w stanie wyeliminowa ryzyka zwizanego z najmowaniem pracownikw czy wyborem partnera? Warto to jednak robi, bo na tej podstawie moesz zacz budowa robocz relacj z samym sob. Moesz liczy na to, e dowiadczenia osb Tobie podobnych bd stanowiy dla Ciebie drogowskaz. Moesz odkry warunki, ktrych spenienie pozwoli Ci si rozwija zamiast wci rozgrywa tendencje neurotyczne. Typologi warto pozna nie po to, by dostrzega cechy osobowoci innych ludzi, ale by redukowa wasne cierpienia. Drugim powodem, dla ktrego warto j studiowa, jest nabycie umiejtnoci rozumienia innych ludzi takimi, jakimi sami si sobie jawi, a nie takimi, jakimi Ty ich widzisz. Takie rozumienie innych ludzi moe zwikszy efektywno pracy grupowej, roznieci magiczny pomyk w zwizkach miosnych i pomc

rodzinom w ponownym scaleniu si. Nie mona przypisa okrelonym typom waciwych im rl zawodowych i oczekiwa, e bd je spenia w sposb stereotypowy. Mona jednak nauczy si postrzega zadanie z punktu widzenia wsptowarzysza pracy. Nie mona te wybra sobie partnera majc do dyspozycji list podanych cech osobowoci i liczy na to, e wybrana osoba nie ujawni mniej podanych cech przynalenych swojemu typowi. Trzeba pamita, e partner moe zacz reagowa w sposb paradoksalny, psujc blisko kontaktu, gdy popadnie w stan stresu i zmieszania. Moemy wszake zaoy, e jeeli zwrcimy baczn uwag na sposb, w jaki kady z typw otwiera si ku mioci, bdziemy mogli zrozumie ten odmienny punkt widzenia i dostosowa do niego wasne postawy. Dane historyczne Sowo Enneagram pochodzi od dwch greckich sw: ennea, (dziewi) i grammos (punkty). Enneagram to dziewicioramienna gwiazda, ktrej mona uy do wykrelenia przebiegu dowolnego zdarzenia, od punktu pocztkowego poprzez wszystkie stadia przebiegu tego procesu w wiecie materialnym. Model Enneagramu wykorzystywali pocztkowo mistycy suficcy do wykrelenia procesw kosmologicznych i graficznego przedstawiania rozwoju ludzkiej wiadomoci. W caoci system ten jest wysoce rozwinit nauk stanowic odpowiednik kabalistycznego Drzewa ycia, a nawet posiada kilka punktw z nim stycznych.3 Podobiestwo to jest ciekawe:Enneagram opisuje ten sam obszar co nauka Kabay, cho prawdopodobnie nie ma wasnego zapisu historycznego. Nie znamy adnego przetumaczonego mistycznego komentarza islamskiego, cho system Enneagramu przedstawia mistyczne zaoenie, e ludzko ewoluuje w kierunku wyszych form wiadomoci.4 Jako pierwszy w wiecie zachodnim zainteresowa si Enneagramem Georgij Iwanowicz Gurdijew, mistrz duchowy o wielkim magnetyzmie osobistym. Nawizywa do Enneagramu jako ustnego przekazu sufickiego i korzysta z niego, by rozpozna predyspozycje swoich uczniw do takich czy innych form wicze wewntrznych. Sporo napisano o pracy Gurdijewa i wiele tam odniesie do systemu Enneagramu, brak jednak szczegowego opisu sposobu, w jaki uywa tego diagramu do rozpoznawania ludzkiego potencjau lub z jakich informacji korzysta. Uczniowie Gurdijewa wykorzystywali matematyczne waciwoci Enneagramu. Wikszo tego, czego si uczyli, przekazywana bya za pomoc wicze ruchowych bez udziau sw, tak pomylanych, by da im moliwo odczucia stadiw, przez jakie przechodz poszczeglne procesy pojawiajce si i rozgrywajce w wiecie materialnym. wiczenia te polegay na zbiorowych tacach. Ich zadaniem byo ukazanie pewnych nieoczywistych cech procesu, np. tego, e jego rytm mona odczu ciaem, e moliwe jest rozpoznanie

momentw, gdy potrzebny jest szok" lub nowa informacja, aby proces utrzyma na waciwym torze i uchroni przed zanikiem. Gurdijew stara si wpoi w swoich uczniw odczucie Enneagramu jako modelu odwiecznego ruchu. Na pododze sali w Instytucie Harmonijnego Rozwoju Czowieka mia narysowan du gwiazd o dziewiciu wierzchokach, wpisan w okrg. Uczniowie ustawiani byli w punktach ponumerowanych od jednego do dziewiciu wzdu wewntrznych linii JedenCzteryDwaOsiemPiSiedem i wykonywali zoone ruchy obrazujce zwizki midzy punktami. Istniej sprawozdania uczniw opisujcych swoje dowiadczanie wewntrznych rytmw i naturalnych chwil odpoczynku i powrotu rwnowagi si, wyzwalanych przez taniec obrazujcy zwizki pomidzy poszczeglnymi punktami i liniami. Uczniowie opisuj rozwj wiadomoci cielesnej w miar przesuwania uwagi z mylenia ku penemu zanurzeniu w ruch. Za ycia Gurdijewa nie byo adnego zapisu o Enneagramach osobowoci, a szkoy kontynuujce jego system nauczania skonne byy raczej uwaa problemy osobowociowe za co, co naley odsun na bok w drodze ku wyszej wiadomoci. Nie prboway wic wykorzystywa ich jako uytecznego rda informacji o tym, jak osign wysze stany umysu. Wychodzc z zaoenia, e nasza specyficzna osobowo to stosunkowo sabo rozwinity aspekt peni naszych moliwoci, szkoy te skupiay si na niewerbalnych wiczeniach ruchowych i wiczeniach koncentracyjnych Gurdijewa (nazywanych autoobserwacj i autopamici), uznajc je za prawidow drog ku yciu wewntrznemu.5 Szkoy te uznay takie podejcie za suszne prawdopodobnie dlatego, e opieray si na regule nauczania bezporedniego, zgodnie z ktr suficki system osobowoci mg by stosowany skutecznie tylko przez osob wtajemniczon". Nauka Enneagramu od dawna zachowywana bya w tajemnicy i i jeeli teraz jest, by tak rzec, dostpna dla wszystkich, to jedynie w postaci niekompletnej i teoretycznej, z ktrej nikt nie byby w stanie skorzysta bez instrukcji osoby wtajemniczonej.6 Moliwe, oczywicie, e poszczeglne szkoy nie miay dostpu do wiedzy o dopasowywaniu dziewiciu typw osobowoci do wykresu Enneagramu lub poziom diagnozy psychologicznej nie by spjny z sugestiami zawartymi w diagramach. Jednak aluzje Gurdijewa do tego systemu oraz jego odpowiedzi na bezporednie pytania dotyczce zwizku pomidzy Enneagramem a typami osobowoci wskazuj na to, e unika ujawniania swej wiedzy, sdzc, e uczniowie by j po prostu odrzucili. Gurdijew uwaa widocznie, e ludzie za jego czasw nie mieli odpowiedniego przygotowania do tego, by prawidowo rozpozna swoje wasne wzorce wewntrzne. Mimo e uczniowie wiczyli si w autoobserwacji, teoria niewiadomoci Freuda dopiero zaczynaa si przyjmowa w wczesnej Europie, nie dysponowali wic psychologicznym dowiadczeniem

przyjmowanym za oczywiste w naszych czasach. To, e na og nie zdajemy sobie sprawy z wasnych motyww i e nasze spostrzeenia znieksztacone s przez mechanizmy obronne, stanowio dla wczesnych studentw istotn nowo. Jeli wic wiczyli pilnie, czynili to w lepym zaufaniu do mistrza, wierzc, i nauczy ich czego, co trudno by byo im samym poj na poziomie psychologicznym. Wewntrzny obserwator W rnych tradycyjnych naukach autoobserwacj wymieniana jest jako podstawowa praktyka ycia wewntrznego. Polega ona na kierowaniu spojrzenia do wewntrz i nabywaniu umiejtnoci uwiadamiania sobie myli i innych obiektw uwagi".7 Mona j uprawia na kilka rnych sposobw, ale pierwszym etapem jest zawsze rozpoznanie wasnych, mechanicznych czy te nawykowych wzorw postpowania oraz uporczywoci, z jak pewne myli si pojawiaj. Mono obserwacji i mwienia o wasnych nawykach mylowych i uczuciowych z pozycji niezaangaowanego, zdystansowanego obserwatora pozwala uczyni je mniej przymusowymi i mniej automatycznymi. Myli oddzielaj si od nas", nie s ju nami samymi". Jeeli nadal bdziemy przyglda si swoim mylom i uczuciom, ich uporczywo stanie si nieco obca i dranica. Gdy uwaga przesuwa si na pozycj wewntrznego obserwatora, myli zaczynaj sprawia wraenie tego, o czym myl" a nie mojego prawdziwego ja", poniewa cz wiadomoci pozostaje na tyle niezaangaowana, e jestemy w stanie obserwowa ich przepyw. Gdy pojawia si niezalene obserwujce ja", czowiek moe by bardziej obiektywny w okrelaniu tego, kim jest naprawd. W miar przyrostu dowiadczenia zaczyna swoje prawdziwe ja" utosamia z tym wanie obserwatorem a nie z jakimi konkretnymi mylami czy uczuciami. Oczywicie, gdy uwaga przesunie si z powrotem ku mylom, poczucie tej oddzielnej, oderwanej wiadomoci rozpynie si; nastpi zapewne utrata wszelkiej obiektywnoci i ponowne przeczenie na sterowanie automatyczne". W pewnym sensie sukces kadej psychoterapii polega na umiejtnoci oderwania uwagi od nawykw i opisania ich z pozycji neutralnego obserwatora. By mc rozpozna wasny typ osobowoci, trzeba umie trafnie siebie postrzega, poniewa tylko umiejc rozpoznawa nawyki wasnego serca i umysu bdziemy mogli rozpozna siebie w relacjach ludzi do nas podobnych. Gurdijew nie wierzy, by jego uczniowie byli w stanie uchwyci znaczenie wasnego typu wedug Enneagramu. Niemniej jednak zrobi bardzo wiele, by pomc im rozpozna ich wasny charakter. Dwie najczciej opisywane metody stosowane przez Gurdijewa to nadeptywanie na czyje ulubione odciski" i wznoszenie toastw idiotom". Gurdijew by semk wedug Enneagramu, czyli Szefem. Zgodnie ze swoim typem uczy poprzez oddziaywanie na

najwraliwsze obszary charakteru ucznia i nacisk a do uzyskania reakcii obronnej. Dla mnie zasada dziaania na najbardziej wraliwy odcisk okazaa si zbawiennym odkryciem. Tak bardzo dotykaa kadego, kto si ze mn zetkn, e bez adnego wysiku z mej strony, jakby z wielk satysfakcj i pen gotowoci, zdejmowa mask przekazan mu z wielk powag przez tat lub mam. Dziki temu natychmiast, z niezwyk atwoci, spokojnie i bez popiechu mogem przyglda si temu, co kryo si w jego wntrzu.8 Toasty to inny sposb zaznajamiania uczniw z koncepcj typu. Ludzie spoywajcy z Gurdijewem posiek musieli wypija sporo alkoholu wznoszc toasty na cze kolejnych kategorii ludzi. Nowy go proszony by o okrelenie kategorii, do ktrej najlepiej pasowa, po czym wszyscy wznosili toast na cze tego szczeglnego typu idioty. Uywa on tego sowa (idiota) w jego pierwotnym znaczeniu. Waciwie oznacza ono to samo co typ. W trakcie posiku trzeba wznie szereg toastw, a jeden kieliszek brandy czy wdki wystarcza na trzy toasty. Dla kobiet stosuje si agodniejsze kryterium: kieliszek na sze toastw. Czasem jednego wieczoru wznosi si nawet dwadziecia pi toastw. Zrozumcie, on jest Rosjaninem, a Rosjanie zawsze pij duo. Ale jest inny, daleko waniejszy powd, dla ktrego wszyscy jego gocie musz pi ... Styka si bardzo wieloma ludmi i musi ich rozgry jak najszybciej. Wiecie, e alkohol otwiera czowieka: to co udawao mu si wczeniej ukry, teraz wychodzi na jaw. To maj na myli Arabowie, gdy mwi, e alkohol uwypukla czowieka w czowieku".9 W czasie toastw Gurdijew czsto ukazywa cechy temperamentu spostrzeone u jednego z idiotw. Czasem wymienia t cech, czasem j inscenizowa. Ty jeste indorem." rzek komu pierwszego wieczoru Indorem udajcym prawdziwego pawia." Kilka mistrzowskich ruchw gow, jedno i drugie zagulgotanie, i przy stole pojawi si arogancki indyk paradujcy przed samic. Po chwili naszym oczom ukazao si o wiele wiksze zwierz. Dlaczego spogldasz na mnie jak jeden byk na drugiego?" zapyta kogo innego. I dziki zmianie wyrazu oczu, sposobu trzymania gowy i ksztatu ust, zademonstrowa nam si jako szarujcy byk.10 W ten sposb wywoywa miech, a czasem obraz, ale definicja typu charakteru nadal bya niejasna. Czy Gurdijew nie posiada wystarczajcych kwalifikacji psychologicznych, by pracowa skutecznie nad typami osobowoci? Czy te, na podobiestwo naszych wspczesnych nauczycieli ycia wewntrznego, nie chciao mu si traci czasu na grzebanie w osobistych historiach i wola od razu przej do przekraczania granic osobowoci? Psychologiczne bufory

Gwn przeszkod na drodze do rozpoznawania u siebie typu jest to, co Gurdijew nazwa buforami. By przekonany, e ukrywamy negatywne cechy charakteru przed samym sob za pomoc rozbudowanego systemu wewntrznych buforw, czy te psychologicznych mechanizmw obronnych. Czyni nas one lepymi na siy dziaajce wewntrz naszej osobowoci. Mniej wicej w tym samym czasie, gdy uczniowie Gurdijewa uczyli si autoobserwacji, Freud tworzy swoj pioniersk koncepcj niewiadomych mechanizmw obronnych. Tak wic prba uczenia ludzi obserwacji wasnych buforw zamiast sondowa niewiadomo przy pomocy analityka, stanowia radykalne podejcie do ycia wewntrznego. Dzisiaj bardziej rozpowszechnione jest przewiadczenie, e polegamy na mechanizmach obronnych dla utrzymania poczucia wasnego ja". Gwne mechanizmy obronne odpowiadajce typom Enneagramu, od Jedynki do Dziewitki to w kolejnoci: reakcja upozorowana, wyparcie, identyfikacja, introjekcja, izolacja, projekcja, racjonalizacja, zaprzeczanie i narkotyzowanie si. Uczniowie Gurdijewa byli psychologicznie naiwni i nie znali takich poj, a mimo wszystko zachcano ich do introspekcji w poszukiwaniu niewiadomych systemw obronnych. Wiemy czym s bufory przy wagonach kolejowych: to te urzdzenia, ktre zmniejszaj wstrzs, w wypadku gwatownego zetknicia si dwch wagonw. Gdyby ich nie byo, wstrzs byby bardzo niebezpieczny i nieprzyjemny. Bufory agodz skutki takich zderze, czyni je niezauwaalnymi. U czowieka wystpuj takie same mechanizmy. Tworzy je nie natura, ale mimo woli sam czowiek. Przyczyn ich powstania s liczne sprzecznoci tkwice w psychice w opiniach, uczuciach, sympatiach, sowach i czynach. Gdyby czowiek mia dowiadcza wszystkich istniejcych w nim sprzecznoci, przeywaby stae ich cieranie si, cigy niepokj. Gdyby musia wszystkie je odczuwa, odnisby wraenie, e popada w szalestwo. Czowiek nie moe co prawda usun sprzecznoci, ale bufory" chroni go przed wstrzsem powstajcym przy konfrontacji wykluczajcych si punktw widzenia, emocji, sw." Gurdijew powiada dalej, e cho bufory czyni ycie lejszym, redukuj take tarcie w obrbie systemu, ktre popycha ludzi ku rozwojowi. Usypiaj nas niejako i nie umiemy dostrzec, kim naprawd jestemy i jak dalece znieksztacony jest obraz wiata, widziany z perspektywy naszego typu. Uspieski, autor wypowiadajcy si czsto na temat rozwoju wewntrznego z perspektywy gurdijewowskiej, take wymienia bufory jako sposb redukowania tarcia midzy niespjnymi czciami naszego ja". Mwi uczniom, by zwracali uwag na swoje bufory, ktre rozpozna mog skupiajc si na tych aspektach ycia, wobec ktrych mona reagowa obronnie. Czowiek o bardzo silnych buforach nie widzi powodu usprawiedliwiania si, gdy jest cakiem niewiadomy istnienia w sobie niespjnoci i akceptuje siebie w peni takim, jakim jest.

Gdy jednak praca nad sob zaczyna ujawnia niektre sprzecznoci w nas samych, wiemy, e midzy nimi ulokowany jest bufor i za pomoc autoobserwacji powoli zaczynamy sobie uwiadamia, co ley po obu jego strofach. Zwracaj wic uwag na wewntrzne dysonanse, doprowadz Ci bowiem do rozpoznania buforw. Bd szczeglnie czujny, gdy jaki temat jest dla Ciebie draliwy. By moe przypisae sobie pewn zalet i ta myl ley po jednej stronie bufora, ale jeszcze nie dostrzege sprzecznoci znajdujcej si po jego przeciwnej strome. Jest Ci troch nieswojo z t zalet i to moe oznacza, e zbliasz si ku jakiemu buforowi.12 Rozpowszechnione jest dzi przekonanie, e jestemy lepi na znaczn cz naszego podstawowego charakteru. Demaskowanie biaych plam, mechanizmw obronnych i dysonansu poznawczego w obrbie struktury wasnego charakteru jest problemem zasadniczym dla kadego, kto pragnie prowadzi psychologicznie dojrzae ycie. Zadanie jest podwjnie wane dla kogo, kto chce sta si, jak to nazywa Gurdijew, prawdziw istot ludzk. Osoby poszukujce powinny by wyjtkowo wraliwe na dziaanie buforw, poniewa mechanizmy obronne wymuszaj szczeglne przesunicia uwagi, wskutek ktrych postrzegamy rzeczywisto w sposb znieksztacony. By jeszcze inny powd, dla ktrego naleao najpierw zobaczy osobowo, a nastpnie j unieszkodliwi. Znieksztacajce okulary osobowoci powoduj, e widzimy wszystko nie takim jakim jest, ale takim jakim nam si jawi. Niczego nie spostrzegamy jasno ani obiektywnie, lecz zawsze poprzez poredniczc mg naszych sympatii i antypatii, maostkowoci i uprzedze, obsesji i idiosynkrazcji. Skd mamy czerpa nadziej, e bdziemy umieli dostrzec sprawy i ludzi takimi, jakimi s, jeeli nie potrafimy uwolni si od tego balastu? Jak moemy zdoby dodatkow wiedz (szczeglnie ten rodzaj wiedzy, ktry czerpie si z intuicji lub bezporedniego ogldu, nie za z intelektu), jeeli najpierw nie pozbdziemy si osobowoci? Tak zwana intuicja czowieka opanowanego przez osobowo jest jedynie przejawem jego przesdw i skrzywie, niczym wicej.13 Osobowo nabyta Termin osobowo znaczy w jzyku potocznym tyle co ja". W terminologii duchowej osobowo nazywana jest take czasem ego, czasem osobowoci faszyw. Oba te terminy zwracaj uwag na uczynione przez Gurdijewa rozrnienie midzy nasz podstawow natur a osobowoci, ktrej nabywamy w cigu ycia.14 Przewiadczenie, e posiadamy podstawow natur (esencj"), jakociowo rn od osobowoci nabytej, jest podstawow ide psychologii religijnej. Esencj nazywano to, co nasze wasne", potencja, z jakim przyszlimy na wiat (w przeciwiestwie do tego, co nabyte poprzez wychowanie), nasze wasne idee, wasne przekonania. Gdy docieramy do naszej esencji, podobni

jestemy do maych dzieci: nie ma konfliktu pomidzy naszymi mylami, emocjami czy instynktami. Dziaamy prawidowo i bez wahania dla zachowania dobrego samopoczucia, wyrosego z zaufania do otoczenia i innych ludzi, nie znieksztaconego przez nasz system obronny. Jako doroli wiadomi jestemy posiadania jakiego nieszkodliwego, niewiadomego potencjau, poniewa od czasu do czasu uzyskujemy poczucie jednoci ze rodowiskiem, intuicyjnie poznajc lub dziaajc w sposb wysoce skuteczny. W chwilach takich wiemy, nie wiadomo skd, e nasze ciaa dziaaj, zanim uwiadomimy sobie, co chcemy zrobi lub nagle syszymy wypowiadane przez siebie prawdy, zanim zdamy sobie spraw, co chcemy powiedzie. Zaoenie, i nasza zdolno wchodzenia w intuicyjne relacje ze wiatem wypywa z podstawowej, wrodzonej natury, jest nie do udowodnienia. Jednake tradycje, w ktrych przekazywano strategie pozwalajce osign wyszy ludzki potencja zgodnie przyjmuj takie zaoenie. Na og gosz take, i w procesie rozwoju osobowo przeciwstawia si esencji.15 Przekazane nam przez histori metody oferuj rne, sposoby stabilizowania energii fizycznej i uwagi wewntrznej. Kada z tych metod moe doprowadzi do dowiadczenia jakiego aspektu podstawowego zwizku z otoczeniem i z innymi ludmi. Dowiadczenia dotykajce esencji maj charakter totalny w tym sensie, e wypieraj wiadomo ja". Tracimy wtedy poczucie naszych osobistych myli" czy naszych jednostkowych uczu", wic w pewnym sensie porzucamy nasz doros osobowo i wracamy do stanu umysu dziecka. Dziewicioramienna gwiazda Enneagramu sugeruje, e istnieje dziewi gwnych aspektw podstawowego bytu i e do kadego z nich mona doj w nieco inny sposb. Poszukujesz okrelonego aspektu swojego podstawowego bytu, dlatego e cierpisz z powodu jego braku. Jeeli na przykad stale si boisz, cierpisz z powodu utraty podstawowego dziecinnego zaufania do rodowiska i do innych ludzi. Wobec tego gwnym motywem Twojego ycia bdzie poszukiwanie odwagi. Odczuwamy brak podstawowego skadnika naszej natury zawsze wtedy, gdy narzekamy, e przeszlimy na sterowanie automatyczne"; gdy nasze ycie przebiega tak mechanicznie, e mamy poczucie alienacji od samego siebie. Mam serdecznie do swoich nawykw", Chc zacz ycie od nowa" to wypowiedzi wiadczce o tym, e mechaniczne postpowanie zagradza nam drog do tego, co jest potencjalnie nasze wasne. Zdolno uwiadamiania sobie, i dziaamy nawykowo take dowodzi istnienia wewntrznego obserwatora. Zwr uwag na rnic midzy sformuowaniem ycie jest nudne" a Jestem znudzony sob". Taka sama rnica akcentu wystpuje midzy okreleniem Byem tak wcieky, e zapomniaem co robi" a Obserwowaem, jak narasta we mnie wcieko na ni". Pierwsze sformuowanie wskazuje na to, e uczucie zoci wyparo zdolno obserwacji, natomiast drugie wiadczy o zachowaniu tej zdolnoci.

Przeycie alienacji od samego siebie" idzie czsto w parze z pragnieniem odnalezienia siebie" czy odkrycia swojego prawdziwego ja". Oznacza to moe pragnienie rozbudzenia zwizku z tym, co wasne. Denie takie jest jakociowo rne od pragnienia powrotu do bezpieczestwa okresu dziecicego czy nawet pragnienia mioci ze strony partnera. Motorem tych poszukiwa jest gd czego wicej ni to, co zwykle ycie przynosi. Czsto znajduje wyraz w wyliczaniu poszczeglnych aspektw esencji ludzkiej: Chc si nauczy kocha innych", Chc si uniezaleni" lub Chc zdoby si na odwag dziaania". To tak, jakby pewien aspekt naszej osoby uleg uszkodzeniu we wczesnym okresie ycia, a strata ta pomagaa nam nastpnie skoncentrowa si na poszukiwaniach. Denie do uzupenienia brakujcego ogniwa pomaga nam zebra siy i dynamizuje nasze ycie. Czujemy si znerwicowani, wic zgaszamy si na terapi, cierpimy wic uczymy si medytacji. Osobowo ksztatuje si, dlatego e musimy przetrwa w wiecie fizycznym. Rodzi si sprzeczno pomidzy podstawowym zaufaniem dziecka wobec rodowiska a yciem w rodzinie, ktrej naley okaza posuszestwo. Z punktu widzenia teorii psychologicznych uwzgldniajcych pojcie esencji, osobowo ksztatuje si po to, by osania j i broni przed zranieniem. Gdy zagroony jest jaki aspekt penego otwartoci zwizku dziecka z otoczeniem, musi si ono broni przed dalsz krzywd. Ksztatuje wic bariery, by chroni zagroony aspekt esencji. Mona to okreli jako utrat podstawowej wizi czy te utrat stanu aski. Psychologia rozwojowa definiuje podstawow wi jako ten okres ycia, gdy niemowl wchodzi w relacj z matk i z otoczeniem w sposb wysoce zmysowy i niezrnicowany. Mae dzieci nie odrniaj siebie od innych, nie maj wasnych granic ani mechanizmw obronnych. W miar wzrastania musz wytworzy w sobie poczucie odrbnoci, wasne ja", przystosowane do stresu ycia rodzinnego. Psychologia Zachodu nie przypisuje wszake tej wczesnej, niezrnicowanej wizi adnych szczeglnych atrybutw wiadomoci, ani nie podkrela wagi ponownego poczenia z tymi pierwotnymi spostrzeeniami. Dojrzewamy nabywajc dziwnej kombinacji talentw, zainteresowa i obron, przez co kady z nas jest absolutnie unikalny. Z czasem uwaga nasza zawa si do przyswojonych sfer problemowych. 34. Wraz z tym przesuniciem punktu cikoci nasze pierwotne powizanie ze rodowiskiem i z innymi ludmi ulega zapomnieniu i relegowane zostaje do sfery niewiadomej. Pierwotne powizanie zastpowane jest przez to, co tradycja duchowa nazywa faszyw osobowoci. Jest to zbir idei i przekona nabytych w drodze naladowania rodzicw, redukowania strat i uczenia si pozorw. Jako doroli nadal zachowujemy jednak pewn wi ze wspomnieniem naszej esencji. Przypominamy j sobie mwic np. gdy byam szczliwa", gdy niczego si nie baem" czy gdy byam otwarta na mio". Wiemy ponadto, e te pierwotne spostrzeenia nadal istniej w naszej niewiadomoci. Stykamy si z nimi, gdy przechodzimy samych siebie" lub w chwilach szczeglnie nasilonych potrzeb.

Utraciwszy wewntrzn wi z esencj, stracilimy zarazem to co nasze i skazani jestemy na kontakt wycznie ze wiatem fizycznym, gdzie zadowolenie przychodzi i odchodzi i gdzie rzadko kiedy czujemy si cakiem bezpieczni i spokojni. Aby dawa sobie rad musimy stworzy skuteczny system granic i obron, ktry oczywicie nie da si pogodzi z yciem we wraliwym i nieobronnym wspbrzmieniu ze rodowiskiem i z innymi ludmi. Gdy jednak lki i pragnienia naszej nabytej osobowoci zaczynaj sabn, gdy jestemy w stanie je odczuwa jako to co robi", a nie to kim jestem" wtedy budzi si pragnienie odnalezienia prawdziwego ja". Jest to jak nawoywanie do powrotu do domu. Uczenie si na nowo nawizywania kontaktu ze rodowiskiem i z innymi ludmi jest rzeczywicie powrotem do domu", a droga ta wymaga integracji dojrzaej osobowoci i zdolnoci dowiadczania rnych aspektw wasnej esencji wedle woli. Talenty i umiejtnoci wieku dorosego mog sta si wehikuem pozwalajcym wykorzysta podstawowe zdolnoci dla wsplnego dobra. Jest pewne powiedzenie sufickie okrelajce pokrewiestwo midzy osobowoci a esencj. Mwi ono o stawaniu si tym, kim bye zanim bye, przy zachowaniu pamici i zrozumienia tego, czym si stae".16 Cecha gwna Dowiadujc si, do jakiego typu naleymy moemy przey wstrzs. Wraz z tym odkryciem przychodzi bowiem wiadomo tego, jak bardzo typ zawa nasze opcje i jak ograniczony daje nam punkt widzenia. Zdumieniem napawa moe, e spostrzegamy peni rzeczywistoci w bardzo zredukowany sposb, a wikszo naszych decyzji i zainteresowa opiera si raczej na bardzo rozbudowanych nawykach ni na prawdziwej swobodzie wyboru. Gurdijew twierdzi, e kady typ zorganizowany jest wok gwnej cechy charakteru. Ludzie postronni dojrz cech gwn czowieka, choby nie wiem jak bya ukrywana. Oczywicie nie zawsze potrafi j zdefiniowa, ale ich okrelenia s czsto bardzo dobre, bardzo trafne. Wemy na przykad Xa (G. wymieni jednego z nas). Jego cech gwn jest to, e nigdy nie ma go w domu...." Komu innemu z naszej grupy powiedzia, e jego cech gwn jest to, e w ogle go nie ma. Rozumiesz, nie zauwaam Ciebie." Powiedzia Nie znaczy to, e zawsze jeste taki. Ale jeeli jeste taki, jak w tej chwili, to w ogle nie istniejesz." Jeszcze innemu powiedzia, e jego gwna cecha polega na tym, e ze wszystkimi na kady temat si sprzecza. Aleja nigdy si nie sprzeczam" natychmiast odpar tamten z oywieniem. Nikt nie mg powstrzyma si od miechu.17 W rozmaitych szkoach ezoterycznych problem typu ujawniano powoli i ostronie. Chodzio o to, by da do zrozumienia, e nie jestemy wolni na tyle, na ile jest to moliwe. Uwzgldniano przy tym fakt, i problemy okrelonego

typu to potencjami sprzymierzecy w wysikach odzyskiwania esencji. Jeli na przykad zauwaysz, e Twoj typow cech jest branie na siebie zbyt licznych obowizkw, przez co nie. moesz si zaj najwaniejsz spraw w Twoim yciu (Dziewitka le), to powiniene przede wszystkim skupi si na celach zasadniczych i wyborze waciwej linii dziaania. Dla Dziewitek lenistwo stao si obron przed blem zwizanym z koniecznoci zajcia wasnego stanowiska. Przekonane s bowiem, e ich pozycja i tak zostanie zlekcewaona. Jeeli jeste Dziewitk, to fakt, i dajesz si wcign ponad miar w zajcia wtrne i e bardzo Ci ciko komu odmwi, bdzie Ci stale przypomina, e nie skupiasz si na wasnych, podstawowych potrzebach. Gdy nauczysz si dostrzega moment, w ktrym ten nawyk zaczyna bra nad Tob gr, bdziesz wiedzia, kiedy masz wycofa uwag z celu wtrnego i wrci do priorytetowych. Jeeli wedug Enneagramu jeste Sidemk yjesz tak, by mie zawsze w zanadrzu wiele rnych moliwoci. Nie chcesz, by ominy Ci jakie podniecajce przygody (punkt Sidmy aroczno). Ulg moe Ci przynie nabycie umiejtnoci skupiania si na jednej tylko rzeczy na raz. Jeli jeste Sidemk, przyjmowanie wielu opcji stwarza Ci pozory, e nie masz ogranicze i e codziennie masz wolny wybr. Iluzja ta trwa bdzie dopki nie przyjmiesz staego zobowizania lub te nie sprbujesz medytowa, skupiajc uwag na jednym punkcie. Wtedy pojawi si Twoi sprzymierzecy: potok wspaniaych pomysw. Im bardziej bdziesz prbowa skupi uwag, tym bardziej bd Ci kusi Twoje myli i plany. Pojcie wyszej wiadomoci okae si atrakcyjne, gdy stwierdzisz, e nie potrafisz kontrolowa wasnego umysu. Jeeli jeste Sidemk, skakanie z jednego na drugie bdzie Twoim wewntrznym nauczycielem. Gdy uwaga Twoja przenosi si z tematu na temat, dobrze Ci zrobi przywoanie jej do porzdku. My, ludzie Zachodu, szczeglnie niechtnie przyjmujemy, e nasza osobowo moe by ograniczeniem dla naszej wolnoci. Moemy swobodnie podrowa, studiowa, wspina si po szczeblach kariery. Dopki zajmuj nas problemy charakterystyczne dla naszego typu, moemy swobodnie wybiera zawd lub styl ubierania si, ale uwag nasz pochania bd sprawy wzmacniajce nasz wski punkt widzenia. Bardzo wane jest na pewnym etapie studiowania samego siebie odnalezienie swojej cechy gwnej dominujcej saboci, stanowicej o, wok ktrej wszystko si obraca. Mona j czowiekowi pokaza, ale powie To absurd, wszystko tylko nie to!" Czasem cecha gwna jest tak wyrana, e nie sposb jej zaprzeczy, lecz dziki buforom znw mona o niej zapomnie. Znam ludzi, ktrzy nazywali sw cech gwn wiele razy. Pamitali o niej przez jaki czas, potem gdzie im umykaa. Czasem za zdawali si mie dwie twarze: jedn gdy byli wiadomi swej cechy gwnej, drug gdy o niej zapominali, jakby nigdy jej

nie byli nazwali. Ty sam musisz si do tego zbliy. Dopki sam nie dowiadczysz nie bdziesz wiedzia. Gdy cech Twoj nazw inni zapomnisz. Wszyscy mamy trudnoci w obserwowaniu niuansw dziaania naszej osobowoci. Czsto przyjacioom atwiej jest dostrzec cechy naszego temperamentu ni nam samym. Nierzadko cech uwydatnia przezwisko, bdce kluczem do wewntrznego ycia jednostki. rdem cechy gwnej jest zawsze ten sam motyw, ktry nadaje take kierunek caemu yciu. Podobnie jak w grze w krgle, gdzie kula nigdy nie biegnie prosto. Cecha gwna, ktra take odchyla nas od prostej, rodzi si z jednego lub kilku grzechw gwnych. Najczciej z chciwoci i pychy. Mona j odkry stajc si bardziej uwanym. Jej odkrycie poszerza nasz wiadomo.19 Namitnoci Enneagram opisuje dziewi gwnych cech ycia emocjonalnego. Odpowiadaj one siedmiu grzechom gwnym chrzecijastwa, z dodaniem oszustwa i strachu w punktach Trzecim i Szstym. Te emocjonalne nawyki powstay, gdy utracilimy pierwotn wi z nasz esencj i stanlimy twarz w twarz z rzeczywistoci. Mona je te nazwa namitnociami cienia emocjonalnego, wypywajcymi z potrzeby radzenia sobie z yciem rodzinnym w okresie dziecistwa. Jeli dziecko rozwija si prawidowo, namitnoci te ujawniaj si jedynie w postaci tendencji. Jeeli jednak sytuacja psychologiczna jest trudna, jeden z ukrytych problemw staje si obsesj. Zdolno autoobserwacji zmniejsza si i nie potrafimy przej do innych spraw. NAMITNOCI GNIEW I PYCHA II FASZ III ZAZDRO IV CHCIWO V STRACH VI AROCZNO VII NIECZYSTO VIII LENISTWO IX rozdziau Johna Lilly i Josepha Harfa, The Ar/ca Training; Transpersonal Psychologies, Red. Ctwtes Tart, Harper & Rw, 1975, przedruk Psychological Processes, Inc., 1983

Nadzieja w tym, e poprzez nazwanie swojej cechy gwnej nauczymy si obserwowa przejawy owadnicia naszego ycia przez nawyk. Nasze neurotyczne skrzywienie uwagi moemy wtedy wykorzysta jako sprzymierzeca. Jego obecno jest rdem cierpie, zmusza nas wic do uwiadamiania sobie, co tracimy. Cecha gwna jest neurotycznym nawykiem nabytym w dziecistwie. Jest take osobistym nauczycielem, czynnikiem przypominajcym, stale obecnym w naszym yciu wewntrznym.

2. Uwaga, intuicja i typ

Uwaga i typ Gdy uksztatuje si osobowo, uwaga zanurza si w problemach charakterystycznych dla naszego typu. Zatracamy podstawow dziecic zdolno reagowania na wiat takim, jakim jest naprawd i zaczynamy reagowa wybirczo na informacje podtrzymujce nasz obraz wiata. Widzimy to, co musimy zobaczy, by przetrwa. Nie dostrzegamy caej reszty. Gdybymy weszli do pokoju penego nieznajomych, by moe Ty, w sposb nawykowy, szukaby aprobaty. Jeli za ja nawykowo si boj, szukaabym pretekstu do opuszczenia tego miejsca. Musiaby mi specjalnie pokaza to, co dla Ciebie jest wane dla utrzymania poczucia bezpieczestwa, ja bowiem zajta byabym czym innym. adne z nas jednak nie dotykaoby swojej esencji. Peni bymy byli myli i uczu charakterystycznych dla naszych typw. Daleka byaby nam pozycja zewntrznego obserwatora, czy te ta, ktr osigamy w chwilach szczytowych dowiadcze naszego ycia. Nie umielibymy dostrzec zdarze tak, jak one obiektywnie w tym pokoju przebiegaj, gdy uwaga nasza zawona byaby do wyapywania tych informacji, ktre pasuj do naszego punktu widzenia. Pozostamy przy tym przykadzie. Jeeli pjdziemy razem na przyjcie,Ty w poszukiwaniu atencji i aprobaty, ja zmuszona przezwyciy strach, rwnie dobrze moglibymy pj na przyjciach na dwu rnych planetach. Pod koniec wieczoru mielibymy za sob rozmowy z cakiem rnymi ludmi. Przebiegayby one zupenie inaczej. Rnie bymy si zaprezentowali. W notesach mielibymy odmienne zestawy telefonw. Gdybymy si pniej zdecydowali na konfrontacj dowiadcze, okazaoby si, e z tych samych rozmw wycignlimy rne wnioski, a na tych samych twarzach nie znanych nam osb dostrzeglimy cakiem rne emocje. Przesadziam nieco po to, by udowodni, e Ty i ja prawdopobnie zwracamy uwag na rne aspekty identycznej sytuacji. Chciaam podkreli, e adne z nas nie dostrzega caego 360 stopniowego spektrum moliwoci. Nie spostrzegamy tej samej rzeczywistoci, poniewa obojtni jestemy na to, co nie zwraca naszej uwagi i skonni skupia si na tych tylko informacjach, ktre s wane z punktu widzenia naszego typu.

atwo wymieni problemy charakterystyczne dla poszczeglnych typw. Ta ksika pena jest opisw samych siebie, dokonywanych przez uwanych autoobserwatorw. Byli oni na tyle hojni, by podzieli si z nami opowieciami o nawykach swych serc i gwnych przedmiotach zainteresowania swych umysw. Opowiadaj o problemach, ktre skupiaj ich uwag, ale take o tym, jak koncentruj si na tym, co steruje ich yciem. Takie relacje s dla nas cenne, jeli chcemy nauczy si odrywa uwag od naszych nawykw. Nic dziwnego, e ludzie wywiczeni w autoobserwacji, z ktrych wielu medytowao intensywnie przez dugie lata, powinni umie nam opowiedzie o tym, jak skupiaj si na problemach zawiadujcych ich umysami. Terminy obserwacja" i uwaga" stale pojawiaj si w jzyku osoby medytujcej. Czego jeste wiadomy? Czy jeste obecny, czy oddalie si? Zwr uwag na przedmiot swojej koncentracji. Obserwuj, dokd wdruje Twoja uwaga.* Gdy rozwinie si ju stabilny obserwator wewntrzny, atwo zauwaa rnice pomidzy obiektami umysowymi i emocjonalnymi przepywajcymi przez przestrze wewntrzn. Mnie natomiast bardzo interesuje to, dlaczego na tyle nam zaley na nazywaniu tego, co skupia nasz uwag, e a zapominamy skupia si na tym, jak jest ona zorganizowana wtedy, gdy wychwytujemy informacj interesujc dla naszego typu.2 wiadomi jestemy problemw, ktre nas nurtuj, ale nie sposobw poszukiwania podtrzymujcych je informacji. Aby rozszerzy porwnanie typw (punktw),szukajcej mioci i aprobaty Dwjki (duma) i lkliwej Szstki (strach) moglibymy zapyta Dwjki, co si z nimi dzieje, gdy poszukuj czyjej aprobaty, a Szstki, co si dzieje, gdy si boj. Osoby niedowiadczone w autoobserwacji odpowiedz mniej wicej tak: Czuj do kogo pocig i mam ochot flirtowa" czy Staj si roztrzsiona i mam ochot uciec". Jeeli Dwjki czy Szstki nie potrafi zaobserwowa wewntrznych przesuni uwagi, nie zdadz sobie sprawy z charakterystycznych dla siebie sposobw wyawiania odpowiednich sygnaw ani nie bd potrafiy opisa, jak adaptuj si do sytuacji. Te same Dwjki i Szstki mog by prawdziwymi ekspertami w rozpoznawaniu minimalnych sygnaw potencjalnej mioci czy krzywdy, a mimo to mog nie umie opisa wasnej wraliwoci. Mog nie umie wskaza nam, jak pokierowa ich uwag tak, by mogy peniej wej w wiat zewntrzny. Osoby dowiadczone w autoobserwacji lepiej opisuj kierunki koncentracji uwagi, charakterystyczne dla ich sposobu widzenia wiata. Przytaczamy poniej typow relacj Szstki. Jeeli nawet nie jeste z natury lkliwy, lecz prowadzie kiedy samochd nadmorsk autostrad numer 101 w Kalifornii, zrozumiesz opisany tu stan ducha. Pracowaam w Los Angeles, a m robi dyplom na Politechnice Kalifornijskiej. Kilka razy w tygodniu przejedaam autostrad numer 101. Dawaam sobie rad i nie miaam z tym adnych problemw, chyba e byam czym zdenerwowana. Wtedy musiaam naprawd si skupi na jedzie. Lepiej si wic czuam w roli kierowcy, gdy tydzie le mi poszed. Jeeli to m siedzia

za kierownic nie mogam w aden sposb patrze przez okno po stronie przepaci, bo wci miaam przed oczyma wizj, e wpadamy w polizg lub nie miecimy si w zakrcie. Byo to tak silne, e robio mi si niedobrze. Pewnej niedzieli naprawd nie miaam ochoty jecha do Los Angeles. Wci zmuszona byam przystawa i bra si w gar, gdy wyobraaam sobie, e spadam w przepa i rozbijam si o skay. Historia skoczya si tym, e wyldowaam w szpitalu. Nie dlatego jednak, e spadam w przepa, ale dlatego, e wydawao mi si, e spadam. Odruchowo skrciam w przeciwn stron, przejechaam przeciwlegy pas ruchu i uderzyam w stok. Ta Szstka znalaza si w szponach umysowej projekcji. Usiowaa uchroni si przed upadkiem rozgrywajcym si jedynie w jej umyle. Mwia potem, e upadek ten wydawa jej si bardzo realny: czua, jak wpada w przepa, widziaa skay, a gdy skrcaa kierownic, przekonana bya, e prba ratunku si nie powiedzie. Zdawaa sobie take spraw z tego, e cay ten incydent trwa zaledwie kilka sekund. Gdy wysza ze szpitala ponownie siada za kierownic. Teraz sterowaa sw uwag tak, by trzyma si z dala od wyobrae. Potem bez kopotw jedzia autostrad 101, dopki m nie skoczy studiw. Ta sama kobieta opowiadaa o swoim dziecistwie: Matka mnie przeraaa. Naduywaa alkoholu i potrafia si radykalnie zmieni w cigu kwadransa. Przestawaa by sob, przeistaczaa si w istot wstrtn. Miaa wobec mnie ze zamiary. Gdy zaczynaa pi zawsze nurtowao mnie pytanie: Czy przekroczy t granic? Jak bardzo le to si skoczy? Obserwowaam j cay czas, aby sprawdzi, czy nie ukrya gdzie butelki. A gdy pia, obserwowaam jej twarz i zastanawiaam si, jaka bdzie pniej. Spogldaam na ni i staraam si odpowiedzie na pytanie: Czy ma spokojn twarz? Czy zacznie na mnie wrzeszcze? Czy jej twarz przybiera ju wygld groteskowy? Czy zasypia? Wyobraaam sobie jej rne oblicza z okresu, gdy zacza pi. Planowaam pozostanie albo ucieczk w zalenoci od tego, co dzia si bdzie z jej twarz. Ta Szstka dowiadczya bogosawiestwa i udrki wyobrani wzmocnionej przez trwajce cae ycie, codzienne wiczenie; Bogosawiestwem jest to, e ma potencjalny dostp do bogatego i penego szczegw wiata wewntrznego dowiadczenia. Udrk to, ze )e) wyobrania dziaa na tyle silnie, by w cigu jednej chwili zastpi obiektywn rzeczywisto. Ulega projekcji, gdy skrcia kierownic. Wtedy jej wyobraenia rzutowane byy na zewntrz, przez co mylnie zinterpretowaa sytuacj. Zgodzia si take, e projekcja dziaaa przy prbach odczytywania zwyczajw matki alkoholiczki. Wikszo obserwacji zapewne opieraa si na znanych sygnaach fizycznych wysyanych przez matk, a dziewczynk przeraaa perspektywa upokorzenia lub bicia. Jako dziecko uciekaa w swe wizje, gdy sytuacja bya dramatyczna. Z drugiej strony faktem jest, e byy one na tyle silne, by zastpi mylenie. Nauczya si ufa im i uywaa tych innych twarzy" jako rda informacji dajcej emocjonalne wsparcie. Dziaaa w oparciu o to, co zobaczya.

Intuicja a typ Ta sama Szstka podzielia si z nami take dowiadczeniem jasnowidzenia. Bya wtedy w takim samym stanie umysu jak wtedy gdy samochd spada" lub pojawiay si odmienione twarze" matki. Moja bliska przyjacika zasza w ci po kilku latach stara. Gdy zadzwonia, bya w wymienitym nastroju i postanowiymy umwi si, by uczci to wydarzenie. Gdy j ujrzaam, promieniaa. Nagle ukazaa mi si jej inna twarz". Ale w tamtej sytuacji nie chciaam przecie nic wiedzie, niczego z tej innej twarzy" wyczytywa. Byo to dziwaczne. Poszymy do meksykaskiej restauracji. Moja przyjacika bya naprawd szczliwa. Patrzyam na ni, gdy mwia, ale na jei twarz naoya mi si inna, zapakana i poorana bruzdami smutku. Nie mogam jej tego powiedzie, ale wiedziaam, e straci to dziecko. Jej prawdziwa twarz nadal mwia, ale ta druga pochmurniaa. Nagle zesztywniaa i zobaczyam w niej zdeterminowanie, potem uspokoia si i znika. W cigu paru sekund znaam ca prawd. Moja przyjacika miaa poroni, podj drug prb (to symbolizoway zesztywniae szczki) i za drugim razem miao si uda. Szstka ta opisaa nastpnie swoje reakcje emocjonalne, gdy ujrzaa to, co miao si wydarzy w przyszoci. Powiedziaa te, e epizod ten wyda jej si wtedy czym cakiem naturalnym i znajomym. Dodaa, e wydarzenia ujawnione przez drug twarz przyjaciki rozegray si w cigu kilkunastu nastpnych miesicy. wiczenie uwagi Intuicj najlepiej mona okreli jako efekt uboczny odcicia si od nawykowych myli i uczu. Bez podstawowego treningu uwagi mamy tendencj do nadmiernego skupiania si na sferze myli, w zwizku z czym nie mamy autentycznego dostpu do innych rwnoczenie obecnych wrae. Opisana Szstka wiele by skorzystaa, gdyby nauczya si rozpoznawa moment, w ktrym nawyk oddawania si wyobraeniom na temat najgorszych moliwych rozwiza bierze nad ni gr. Duo by jej dao, gdyby umiaa skierowa uwag na inne tory, zanim wyobraenia stan si zbyt rzeczywiste. Takiego wanie przesunicia uwagi dokonaa, gdy potrafia utrzyma si w realnym wiecie, w samochodzie, na szosie, miast pozwoli wyobrani zawadn sob. Ale czy Szstka ta umiaaby dokona precyzyjnego rozrnienia pomidzy fantazjami a trafnymi intuicyjnymi wizjami, gdyby te dwa rodzaje dowiadczenia byy cile ze sob splecione? Czy umiaaby nauczy si wytwarzania trafnych intuicyjnych wizji w sposb dowolny? By mc wykorzysta w praktyce swj umysowy nawyk, musiaaby nauczy si odrnia myli i subiektywnie rzutowane fantazje od trafnych intuicyjnych

informacji, odczytywanych np. z twarzy przyjaciki. Takie wysze umiejtnoci rnicowania istniej w praktykach mistycznych. Pocztkiem jest zawsze wzmocnienie wewntrznego obserwatora. Opis nawet najbardziej podstawowych praktyk wewntrznych nie wchodzi w zakres tej ksiki. Praktykowa naley pod kierunkiem dowiadczonego nauczyciela, we wspierajcym otoczeniu. Nie da si w tym przypadku korzysta z ksiki, bo najbardziej precyzyjny jzyk nie zapewni tego, co jest potrzebne, by uzyska dostp do odmiennego stanu umysu. Ksika ta powicona jest problemom charakterystycznym dla rnych typw ludzi. Dla naszych celw wane jest wic jedynie podkrelenie, e sposb, w jaki kady z typw skupia uwag na swych dominujcych problemach, moe by zarwno przeszkod, jak i zakamuflowanym dobrodziejstwem. Niestety nasz nawykowy sposb kierowania uwag suy nie wiadomemu utrzymywaniu nas w kontakcie z informacjami podtrzymujcymi neurotyczne problemy. Szstka z przyzwyczajenia wyobraa sobie najgorsze i nie wie, e zapomina wyobraa sobie to co najlepsze. Postpuje zgodnie z nawykami, ktre pasoway do jej dziecicych potrzeb bezpieczestwa. To dziwne, ale przewidywanie najlepszych rozwiza wydawaoby jej si fikcj. Wyobraanie sobie tego, co najgorsze stanowio kiedy probierz rzeczywistoci, a wic wyobraanie sobie tego, co najlepsze odrzucone zostaoby jako dziecinna fantazja. Ta Szstka jest bezkonkurencyjna w przewidywaniu najgorszego. Gdyby nauczya si odtwarzania przesuni uwagi, ktre le u podoa jej strategii obronnej, mogaby odkry, e wyspecjalizowaa si w pewnym szczeglnym rodzaju intuicji. W zwizku z Enneagramem specjalnie interesuj mnie opowiadania ludzi, ktrzy przeyli dowiadczenia intuicyjne i zwizane z esencj. Na podstawie tych opowieci mona sformuowa hipotez robocz dotyczc drg, ktrymi nasze neurotyczne trudnoci wiod nas ku odmiennym stanom umysu. Jako instruktorka miaam wiele cennych obserwacji. Uczniowie opowiadali mi szczegowo o wewntrznych procesach, ktre w nich zachodziy, w miar jak uczyli si modyfikowa swoj uwag. Zobaczyam, e intuicja zarwno przeszkadzaa, jak i pomagaa im w yciu. Udao mi si opisa kilka niezwykle wymylnych przesuni uwagi uywanych mimowolnie przez uczniw, by intuicyjnie utrzyma wi z dominujcymi problemami. Raz po raz sysz znajom opowie. Brzmi ona mniej wicej tak:Rodzice nadawali sprzeczne komunikaty, a ja musiaem dotrze do prawdy" lub Czuam jak dostosowuj si do wymaga innych ludzi". Powtarzay si wspomnienia z dziecistwa o koniecznoci rozszyfrowywania dorosych, by mc wytrzyma stres ycia rodzinnego. Ju jako osoby dorose uczniowie moi przekonani s, e maj szczeglny intuicyjny wgld w te obszary, ktre stwarzay problem w dziecistwie. Wrmy do porwna typw. Szstki (strach) jednogonie twierdz, e maj

doskonale nastrojone czujniki, wychwytujce prawdziwe intencje innych ludzi, ukryte za zewntrzn fasad. Dwjki (duma) zgodnie wierz/ e umiej intuicyjnie modyfikowa swoj autoprezentacj, by zyska akceptacj i mio. Przyjmijmy, e Szstki (nastawione paranoidalnie) czuyby si bezpieczniej z przekonaniem, e zdolne s przewidywa (a wic i oddala) potencjalne niebezpieczestwo. Zamy, e Dwjki (histerycy) czuyby si bardziej kochane mogc wierzy, e s w stanie przybra cechy osoby atrakcyjnej. Nadal jednak uderzajce jest dla mnie to, e problemy danego typu mog predysponowa do rozwijania intuicyjnych technik wychwytywania dokadnie tych informacji, ktre musz podtrzymywa neurotyczne lki. Ewidentna jest dla mnie rola wiczenia uwagi, by mc wyj poza ograniczenia wasnej nerwicy. Uczniowie odnosz podwjn korzy z nauki podstawowych praktyk. Po pierwsze, uwalniaj si od znieksztaconego spojrzenia na wiat. Po drugie, maj szans uwiadomienia sobie swojego intuicyjnego stylu, ktry by moe wczeniej dziaa w sposb nieuwiadomiony. To co mwi osoby dowiadczone w autoobserwacji o sposobach, w jakie zwracaj uwag na emocjonalnie obcione sprawy osobiste, jest bardzo pouczajce. Istnieje wiele odmiennych twarzy", wiele sposobw przesuwania uwagi ku wewntrznym wyobraeniom. Syszymy sformuowania typu: Stapiam si", Cz mojej osoby wypychana jest do przodu", Przejmuj ich uczucia", Staj si nimi" lub Stoj z boku i obserwuj". Czy sformuowania te opieraj si wycznie na znieksztaceniach pyncych z psychologicznej projekcji? Czy maj swe rdo jedynie w wybujaym pragnieniu wiary w to, e moemy mie dostp do szczeglnej wiedzy o konfliktowych obszarach naszego ycia? Czy opieraj si na minimalnych sygnaach fizycznych czy te maj swoje rdo czciowo w autentycznej wraliwoci na problemy charakterystyczne dla naszego typu? W przeciwiestwie do Szstki, ktra si boi. Dwjka, ktra chce si podoba, powie prawdopodobnie Stapiam si", aby opisa swj charakterystyczny sposb mobilizowania uwagi. Dwjka moe by w peni zdolna do nauczenia si dostrzegania innej twarzy", cho Dwjki przede wszystkim produkuj opowieci, ktrych dominujcym akcentem jest stapianie si", a nie wyobraanie sobie najgorszego. Histori o stapianiu si" moemy te usysze od pacjenta z pogranicza psychozy (borderline), u ktrego nigdy nie rozwiny si jasne granice wasnego ja. Moe to by take gbokie przeycie osoby zakochanej, ktrej wiadomo przesuwa si poza granice wasnego ja". Jeli jednak prosimy osob dowiadczon w autoobserwacji o szczegowy opis przeycia tego typu, relacja jej zadziwiajco przypomina opis koncentracji uwagi w praktykach medytacyjnych, w wydaniu laika. Opowie o stapianiu si" lub stawaniu si" bardzo mi przypominaj mego czcigodnego mistrza sztuk walki, ktry jest chodzcym przykadem umiejtnoci wczania innych ludzi w obrb wasnych postrzee.

Mj instruktor daje polecenia: Zejd do poziomu hara [skieruj uwag na brzuch], otwrz si na wraenia i stop si z nimi." 3 W pozycji gotowoci zwanej otwartym odczuwaniem" potrafi on dokadnie naladowa mimowolne ruchy partnera sparingowego stojcego w odlegoci kilku metrw i schowanego za przeson. Klasyczne Rondori, czyli atak wielu osb naraz, to jeszcze jeden spektakularny pokaz umiejtnoci odczuwania na odlego.4 W Rondori, ktre mona wykonywa z zasonitymi oczyma, czowiek atakowany jest jednoczenie z kilku stron. Musi mie jasn percepcj przestrzeni otaczajcej wasne ciao, szczeglnie przestrzeni z tyu. Take stwierdzenie typu: Widz wewntrzn twarz" przypomina efekty innych wicze. Mogoby by owocem wicze wyobraeniowych na wewntrzne oko", ktre rozwijaj umiejtno rnicowania midzy fantazjami bdcymi projekcj osobistego mylenia a trafnymi wizjami intuicyjnymi niezalenymi od mylcego/odczuwajcego ja".5 Dlaczego percepcje takie maj szans ujawnienia si w punktach psychologicznego uszkodzenia naszego typu? Prawd jest, e problemy wok ktrych skupia si nawykowo nasza uwaga to punkt startu dla psychiki podejmujcej obserwacj rnych jej przesuni. Dziki nim stale utrzymujemy kontakt z otoczeniem i z innymi ludmi. Gdy jestemy zaangaowani neurotycznie, rozwija si w nas potga koncentracji. Chcemy czego, wic natamy zmysy i skupiamy si na tym. Dzieci rozpaczliwie woajce o mio potrafi np. nauczy si sterowania wewntrzn uwag tak, by zjednoczy si z rodzicem lub niewiadomie odczytywa cudze potrzeby we wasnym ciele. Przez to zmieniaj si tak, by innych zadowoli. Take przestraszone dzieci atwo dopasowuj si, niewiadomie lecz adekwatnie, do potencjalnej wrogoci osb wikszych i silniejszych, majcych wadz nad ich yciem. Zdolnoci te mog trwa i w yciu dorosym w postaci rzeczywistej wraliwoci. Jako doroli potrafimy jednak zaledwie nazwa nasze gwne problemy, nie umiemy natomiast powiedzie, jak drog zapewniamy sobie informacje o przedmiotach naszej neurotycznej troski. Sposb, w jaki zwracasz uwag na kluczowe problemy w Twoim yciu moe znaczco wykracza poza obszar zwykej percepcji. Moe wnika w obszary intuicji, cho nie uwiadamiasz sobie, e dzieje si co niezwykego. Intuicja nie polega na nauczeniu si odczytywania subtelnych sygnaw, takich jak jzyk ciaa czy mimika twarzy. Jest to rodzaj poznania pyncy ze stanu umysu wolnego od myli. Blisko zwizana jest jednak ze zwykym myleniem i jeeli nie wahasz si przed lekk zmian wasnych spostrzee, moesz wiczy. Jeeli intuicja podtrzymywaa Twoje poczucie bezpieczestwa i dobre samopoczucie gdy bye may, to w wieku dorosym prawdopodobnie czsto wykorzystujesz j jako rdo informacji, nie zdajc sobie z tego sprawy. Moe ona wpywa na podejmowane przez Ciebie decyzje i przydawa Ci szczeglnej wraliwoci w yciu osobistym.

Gdyby intuicja nie suya Ci w okresie dziecistwa, gdyby musia uwiadamia sobie rne rzeczy, ktrych dostrzeganie byo nie do zniesienia, odwrciby prawdopodobnie uwag od swych wewntrznych spostrzee. Zapewne broniby si przed zgbianiem tego, co mistycy nazywaj spostrzeeniowymi zasonami.6 Intuicja a esencja Intuicja pozwala nam dotrze do wielu informacji, w zwizku z tym jest bardzo podan wadz. Nie jest jednak esencj. Jest jedynie rdem wgldu i wehikuem twrczych mocy. Na poziomie esencji nie ma potrzeby uprawiania praktyk duchowych, doznawania wgldu czy kierowania si intuicj, bo nie ma tam poczucia osobistego ja". Nikt niczego nie robi, nie posiada, niczym nie jest kierowany. Uwaga skupiona jest na jednoczcej wizi ze rodowiskiem i innymi ludmi. W takim stanie umysu zachowujemy si naturalnie i trafnie bez uwiadamiania sobie wasnych myli czy uczu. Jestemy w kontakcie z nasz esencj, gdy ciao porusza si prawidowo zanim wiemy, co powinnimy uczyni i wypowiadamy prawd zanim wiemy, co chcielimy powiedzie. Od czasu do czasu w sposb naturalny docieramy do jednej z wielu jakoci esencji i w tych szczytowych momentach na mgnienie oka widzimy, czym mgby by rd ludzki.

3. Struktura Enneagramu
Dziewicioramienna gwiazda reprezentuje zwizek pomidzy dwiema podstawowymi zasadami mistycyzmu: zasad Trjcy, okrelajc trzy siy obecne na pocztku wydarze, i zasad Sidemki (oktaw), zawiadujcej stadiami wcielania w ycie tych wydarze tak, ' jak rozgrywaj si one w wiecie fizycznym. Zasad Trjcy reprezentuje wewntrzny trjkt Enneagramu. Obrazuje on ide, e dla kreacji potrzebne s trzy siy, a nie tylko te dwie, ktre s widoczne, tj. przyczyna i skutek. Idea ta zachowana jest w chrzecijaskiej koncepcji Trjcy witej i w hinduizmie w pojciu trzech boskich si stworzenia Brahmy, Wisznu i Siwy. Trzy siy mona by take nazwa tworzc, niszczc i zachowujc lub aktywn, receptywn i pojednawcz. Gurdijew, podstawowe rdo dla systemu Enneagramu, nazywa je po prostu sil Pierwsz, Drug i Trzeci. Wedug niego ludzko jest lepa na wszystkie te trzy siy. Zrozumiawszy jak trjca si wsppracuje ze sob, moemy pomc zdarzeniu trwa. W rnych fazach przebiegu danego zdarzenia te trzy siy zmieniaj swj znak. Na przykad sia pojednawcza, dziaajca na pocztku, przeradza si w nastpnej fazie si w si aktywn. Wgbiajc si w symbolik Enneagramu stwierdzamy, e jest to model odwiecznego ruchu. Schemat ukazuje pewne

nieoczywiste aspekty procesu, np. moment, gdy potrzebny jest dopyw energii, by podtrzyma trwanie zdarzenia. rodkowy trjkt Trzy-Sze-Dziewi mona te opisa matematycznie jako prb ponownego zjednoczenia trjcy si, obecnych przy pierwotnym tworzeniu. Ilustracj arytmetyczn jest dzielenie l (czyli jednoci) przez 3, co daje uamek, w ktrym ostatnia cyfra powtarza si w nieskoczono (1:3 = 03333....) Gdy jakie zdarzenie zostao zapocztkowane, zaczyna dziaa zasada Sidemki, tj. prawo oktawy. W muzyce prawo to przejawia si w sekwencji siedmiu dwikw, zakoczonych powtrzeniem pierwszego. Zasada ta rzdzi nastpstwem stadiw rozgrywajcego si zdarzenia. Relacj midzy Siedmioma a jednoci mona wyrazi dzielc l przez 7, co daje powtarzajc si seri 0,142857142857,.... ktra nie zawiera adnej wielokrotnoci trzech. Peny Enneagram to koo podzielone na dziewi rwnych czci, przedstawiajce fuzj zasady Trjcy i zasady Sidemki. Zasady te wspdziaaj ze sob w szczeglny sposb na wewntrznych liniach schematu.' Gdy stosujemy model Enneagramu do opisu czowieka, rodkowy trjkt sugeruje istnienie trzech podstawowych problemw umysowych: obrazu (lub czaru, punkt Trzeci), strachu (punkt Szsty) i zapominania o wasnym ja" (punkt Dziewity). Tym podstawowym problemom umysowym odpowiadaj namitnoci. Przedstawiony poniej schemat pokazuje umysowe i emocjonalne problemy trzech podstawowych typw osobowoci. GNIEW 9 - Punkt podstawowy gniewu, Gniew upiony, bierna agresja 8 - Gniew uzewntrzniony. Gniew jest atwo dostpny 1 - Gniew uwewntrzniony. Trzeba mie racj, by usprawiedliwi gniew. Gniew w susznej sprawie STRACH 7 - Gniew uzewntrzniony. Gniew jest rozproszony na przyjemne opcje 6 - Punkt podstawowy strachu. Rzutowanie uwewntrznionego strachu na otoczenie 5 - Uwewntrzniony strach. Obawa przed wasnymi uczuciami CO CZUJ? 2 - Uzewntrzniony wariant postawy "Co Czuj?" Zawieszenie uczu 3 - Punkt podstawowy postawy "Co czuj?" Zawieszenie uczu 4 - Uwewntrzniony wariant postawy "Co czuj?" Zawieszenie uczu Struktura Enneagramu

Dziewi typw 1. Perfekcjonista Krytyczny wobec siebie i innych. Przekonany, e istnieje tylko jedna suszna droga. Przewiadczony o swojej wyszoci moralnej. Odraczajcy decyzje z powodu lku przed pomyk. Uywajcy czsto sformuowa powinienem" i musz". Dojrzae Jedynki bywaj krytycznymi piewcami powszechnej moralnoci. 2. Dawca Domaga si czuoci i aprobaty. Poszukuje mioci i uznania, starajc si by niezbdnym dla drugiej osoby. Powica si zaspokajaniu cudzych potrzeb. Manipulator. Ma wiele rnych twarzy pokazuje inne ja" kademu z przyjaci. Agresywny uwodziciel. Dojrzae Dwjki okazuj szczer trosk i s wspierajce. 3. Wykonawca Chce by kochany za to, co zrobi i osign. Rywalizacyjny. Optany wizj siebie jako zwycizcy. Majcy status odpowiadajcy osigniciom. Mistrz pozorw. Osobowo typu A." Nie odrnia prawdziwego ja" od identyfikacji zawodowej. Moe sprawia wraenie bardziej wydajnego ni jest w istocie. Dojrzae Trjki bywaj skutecznymi przywdcami, kompetentnymi pracownikami od reklamy, kapitanami zwyciskich druyn. 4. Tragiczny Romantyk Przyciga go to, co niedostpne; idea nigdy nie jest dany tu i teraz. Tragiczny, smutny, artystyczny, wraliwy. Skupiony na nieobecnym kochanku lub utracie przyjaciela. Dojrzae Czwrki s twrcze w wybranej przez siebie dziedzinie ycia i umiej pomc innym poradzi sobie z cierpieniem. Oddaj si piknu i namitnociom ycia: narodzinom, seksowi, intensywnym przeyciom, mierci. **Osobowo typu A typ osobowoci charakteryzujcy si nadmiernym napdem i nastawieniem rywalizacyjnym, nierealistycznym poczuciem presji czasowej, nadmiernymi ambicjami, niechci do samooceny, przedkadaniem wydajnoci nad jako pracy. Wielu badaczy stwierdza zwizek osobowoci typu A ze skonnoci do zawaw i choroby wiecowej, (przyp. tum.) 5. Obserwator

Utrzymuje emocjonalny dystans wobec innych. Chroni sw prywatno, nie angauje si. Obywanie si bez czego stanowi dla niego obron przed zaangaowaniem. Zobowizania i cudze potrzeby wyczerpuj go. Szufladkuje obowizki. Oderwany od ludzi, uczu i rzeczy. Dojrzae Pitki znakomicie podejmuj decyzje, bywaj intelektualistami w wieach z koci soniowej i wstrzemiliwymi mnichami. 6. Adwokat Diaba Lkliwy, obowizkowy, drczony niepewnoci. Odkada sprawy do jutra, mylenie zastpuje u niego dziaanie. Boi si dziaa, gdy wychylanie si naraa go na atak. Utosamia si z przegranymi sprawami, antyautorytarny, powicajcy si, lojalny. Szstki z fobi s chwiejne, czuj si przeladowane, a przyparte do muru, poddaj si. Szstki nastawione antyfobijnie czuj si wiecznie przyparte do muru, w zwizku z czym przeciwstawiaj si terrorowi w sposb agresywny. Dojrzae Szstki bywaj wietnymi graczami druynowymi, lojalnymi onierzami i dobrymi przyjacimi. Umiej pracowa dla sprawy, tak jak inni pracuj dla korzyci osobistych. 7. Epikurejczyk Piotru Pan, nieustajcy chopiec, wiecznie mody. Dyletant, niestay kochanek, powierzchowny, owca przygd, smakujcy ycie. Trudno mu podejmowa zobowizania, chce mie wiele otwartych moliwoci, chce by zawsze w dobrym humorze. Na og szczliwy, stymulujcy w towarzystwie, wiele zaczyna, ale nic nie koczy. Dojrzae Sidemki wietnie syntetyzuj, s dobrymi teoretykami, typami renesansowymi. 8.Szef Niezwykle opiekuczy. Staje we wasnej i cudzej obronie. Wojowniczy, przejmujcy ster, lubicy walk. Musi mie wszystko pod kontrol. Jawnie ukazuje gniew i si. Ma wielki szacunek dla przeciwnika, ktry gotw jest stan do walki. Kontaktuje si poprzez seks i bezporedni konfrontacj. yje zbyt intensywnie: za duo, za pno w nocy, za gono. Dojrzae semki s doskonaymi przywdcami, szczeglnie gdy natrafiaj na opr. Potrafi da silne wsparcie innym. Pragn zabezpieczy drog przyjacioom. 9. Mediator

Obsesyjnie ambiwalentny. Dostrzega wszystkie punkty widzenia. Z atwoci zastpuje wasne pragnienia pragnieniami innych ludzi, a prawdziwe cele, nic nie znaczc aktywnoci. Ma tendencj do narkotyzowania si jedzeniem, telewizj i alkoholem. Cudze potrzeby zna lepiej od wasnych. Ma tendencj do trzymania dystansu, brak mu pewnoci czy chce tu by, czy nie; czy chce by czonkiem druyny, czy nie. Ugodowy. Zo ujawnia w sposb poredni. Dojrzae Dziewitki to wietni mediatorzy, doradcy, negocjatorzy. Osigaj wiele, gdy znajd si na waciwej drodze. Skrzyda Punkty po obu stronach trjkta Trzy-Sze-Dziewi stanowi warianty podstawowych typw osobowoci. Oznacza to, e dwa punkty okalajce Trjk, czyli Dwjka i Czwrka, w podobny sposb skoncentrowane s na tworzeniu odpowiedniego wizerunku i podobnie wcielaj w ycie rne warianty pytania Co ja czuj?". Skrzyda okalajce Szstk (Pitka i Sidemka) take charakteryzuj si paranoj i nawykowym strachem. Skrzyda Dziewitki (semka i Jedynka) maj podobn predyspozycj do zapominania o sobie, o osobistych priorytetach, i podobn predyspozycj do gniewu. Skrzyda dla trjkta Trzy-Sze-Dziewi reprezentuj uzewntrznion i uwewntrznion wersj podstawowych problemw, a w terapii predyspozycja podstawowa prawdopodobnie ujawni si w miar postpu leczenia. Oznacza to, e Sidemka (uzewntrzniony typ lkowy), ktra z pocztku wcale nie wyglda na przestraszon, stanie si prawdopodobnie bardziej jawnie lkliwa i paranoidalna (podstawowe cechy Szstki) w miar sabnicia psychologicznych obron. Jedynie punkty trjkta Trzy-Sze-Dziewi maj swoj wersj zewntrzn i wewntrzn na skrzydach. Na przykad skrzyda semki, tj. Sidemka i Dziewitka, nie stanowi uzewntrznionej i uwewntrznionej wersji tego typu osobowoci. Skrzyda kadego z punktw maj jednak due znaczenie, ubarwiaj bowiem dany typ. Dziewitka (grna partia Enneagramu, dominacja gniewu), ktra sama z siebie woli wyraa zo biernie i nie wprost, moe przechyli si w stron semki (Szefa) i wyraa zo tpym i upartym nie popychaj mnie". Jeeli upodobni si do Jedynki (Perfekcjonisty), ujawni drobiazgowe krytykanctwo. W jednym i drugim przypadku jednak bd to zachowania bierne i porednie. Take kto zajmujcy punkt nie bdcy podstawowym, na przykad Czwrka (Tragiczny Romantyk, wyraajcy uczucia w sposb udramatyzowany), moe si przechyli w kierunku punktw ssiednich. Jeli bdzie to Pitka (Obserwator), przyjmie pozycj internalizowania depresji; jeli Trjka (Wykonawca), bdzie zwalcza depresj hiperaktywnoci. Odcienie, jakich dodaj skrzyda, przyczyniaj si do nadania kademu typowi osobowoci

wikszej wyrazistoci. Nie ma dwch identycznych ludzi tego samego typu, mimo podobnych problemw i trosk. Na szkoleniach powiconych Enneagramowi uczymy si odrnia subtelne odcienie u osb nalecych do tego samego typu i nazywa je. Na przykad Czwrka przechylajca si ku Pitce byaby Czwrk bardziej wycofujc si i prywatn" ni Czwrka zbliajca si do Trjki. Ta druga byaby bardziej wyrazista i rzucajca si w oczy, bardziej aktywna, cho zachowywaaby charakterystyczne dla Czwrek melancholi, smutek i poczucie straty. Kady typ znajduje si pod wpywem obu swoich skrzyde i cho jedno z nich bdzie dominowao w osobowoci, nie naley zapomina o istnieniu tego drugiego. Dynamika typw Zasada Trjcy realizowana jest take w tym, e kady typ osobowoci skada si z trzech aspektw. S to: aspekt dominujcy, ktry ujawnia si w warunkach normalnych (on wanie nazywany jest typem); aspekt ujawniajcy si, gdy podejmujemy dziaanie (lub znajdujemy si w warunkach stresu) oraz aspekt ujawniajcy si w warunkach bezpieczestwa (braku stresu). W poniszym wykresie punkt dziaania (stresu) wskazuje strzaka, za punkt bezpieczestwa znajduje si po przeciwnej stronie. Kady typ jest wic w rzeczywistoci zwizkiem trzech aspektw, z ktrych kady stymulowany bdzie przez okrelone sytuacje yciowe. Gdy na przykad Obserwator (na og spokojny i wycofujcy si) ulegnie stresowi przesunie si na pozycj Epikurejczyka. Zareaguje paradoksalnie,bdzie bardziej towarzyski i przyjazny, by zredukowa stres poprzez kontakt z ludmi. Gdy Obserwator poczuje si bezpiecznie, zacznie si zachowywa jak Szef (kierujc innymi i kontrolujc osobist przestrze). STRZAKI 6-3-9 1-4-2-8-5-7-1 punkt stresu 6-9-3 1-7-5-8-2-4-1 punkt bezpieczestwa STRZAKA WSKAZUJE KIERUNEK OD PUNKTU BEZPIECZESTWA DO PUNKTU AKTYWNOCI (OD STANU BRAKU STRESU DO STANU STRESU) Dziaanie w warunkach bezpieczestwa i stresu To e nasze myli i uczucia zmieniaj si, gdy przechodzimy z sytuacji bezpiecznej do dziaania (a wic wchodzimy w jakim stopniu w obszar stresu) stworzyo co na ksztat kultu bezpieczestwa u entuzjastw Enneagramu.

Reagowanie na stan bezpieczestwa wydaje si o wiele bardziej atrakcyjne ni reagowanie na aktywno/stres. Strategia denia do bezpieczestwa sugeruje, e zdrowie mona osign opierajc si na mocnych stronach punktu bezpieczestwa. Entuzjaci poczucia bezpieczestwa skonni s traktowa poruszanie si wzdu strzaek w Enneagramie, w kierunku dziaania (a co za tym idzie, stresu) jako czynnik wzmagajcy natrctwa swojego typu. Uzasadnienie tego pogldu opiera si chyba na prostym manewrze na wymienianiu pozytywnych aspektw punktu bezpieczestwa i negatywnych aspektw punktu stresu. Z moich rozmw z osobami reprezentujcymi ten sam typ nie wynika bynajmniej, e osignicie sytuacji bezpieczestwa (np. zakochanie si z wzajemnoci w odpowiednim partnerze) uwypukla korzystne aspekty tej sytuacji. Sprzyjajce warunki mog, paradoksalnie, wywoa reakcj stresow, zrodzon z braku dowiadczenia lub z niepewnoci spowodowanej przeyciami z przeszoci. Rozmawiaam z ludmi, ktrzy uruchamiaj negatywne aspekty swojego punktu bezpieczestwa w obliczu obiecujcej okazji yciowej. Znam te wiele relacji o tych, ktrzy uksztatowali charakter rozwijajc najlepsze aspekty swojego punktu aktywnoci/stresu. Rozwijanie dobroczynnych moliwoci zwizanych z punktem stresu to jeden z zasadniczych elementw takich technik terapeutycznych jak Gestalt i medytacja tantryczna, ktre celowo kultywuj i wzbudzaj negatywne emocje. Intencj zbliania si do stresu jest celowe rozpalanie namitnoci a do punktu krytycznego, by ujawni przymusowy charakter negatywnego nawyku, ktry przeywamy w peni i do koca. Mona zatem dy do wywoania ataku zoci, zamiast izolowa si od niego. Mona stawia ucznia w sytuacji tak zaaranowanej, by maksymalnie go zirytowaa. Typy dumne mog by zmuszane do nieustannego szorowania podg, a typy lkowe dosta polecenie medytowania w peni ksiyca na miejscowym cmentarzu. Metoda nadeptywania na ulubiony odcisk, stosowana przez Gurdijewa, rwnie wykorzystuje ten mechanizm. Wywoywanie energii pyncej ze stresu i praca nad ni mog by czynnikiem rwnie sprzyjajcym rozwojowi jak kultywowanie umiejtnoci odwracania uwagi od tak zwanych negatywnych emocji. Wzajemna zaleno midzy strategicznym podtrzymywaniem namitnoci i jednoczesnym uczeniem izolowania si od nich wyraona zostaa w misteriach delfickich. Apolla i Dionizosa czczono w tej samej wityni. Dionizos reprezentowa kobiecy wiat yciowej tajemnicy krwi i si ziemskich". Czczony by w cigu tego samego roku kalendarzowego na przemian z Apollem, ucielenieniem mskich przymiotw jasnoci, dystansu i oderwania si od fizycznego wiata.3 Oddajc cze Dionizosowi trzeba byo skoncentrowa si cakowicie na zmysowoci i uczuciach. Dopuszczenie do penej ich ekspresji w sposb naturalny pocigao za sob zwrot ku pragnieniu obiektywnoci i oderwania si od nich. Apolliski idea dystansu i jasnoci,

odrzucania wszystkiego, co zbyt bliskie" wymaga za obecnoci namitnych pyta. Bez nich nie mgby si rozwin jasny sd, a bez peni przeycia emocjonalnego oderwanie si od uczu nie miaoby sensu. Apollo, bg wiatoci, rozumu, proporcji, harmonii, liczby olepia nadgorliwych. Nie spogldaj prosto w soce. Wejd na chwil do ciemnego baru i od czasu do czasu napij si piwa z Dionizosem.5 ENNEAGRAM STYLW INTUICJI 1. PORWNUJE SYTUACJ Z IDEALNYM STANEM RZECZY 2 DOSTOSOWUJE SI DO CUDZYCH POTRZEB 3. ZACHOWUJE SI JAK KAMELEON: ZMIENIA PERSON BY USPRAWNI WYKONANIE ZADANIA 4. DOPASOWUJE SI DO CUDZYCH NASTROJW 5. ODRYWA UWAG, BY MC OBSERWOWA 6. UYWA WYOBRANI DO WYCHWYTYWANIA TEGO CO UKRYTE 7. DOPASOWUJE SKOJARZENIA 8. WYCZUWA ZAKRES WADZY 9. STAPIA SI (ZESPALA)

4. Twrcy systemu
Twrcy systemu Trzy typy wchodz ze sob w specyficzne relacje. Chodzi wic o to, by dysponujc wykresem dziewicioramiennej gwiazdy, waciwie je na nim ulokowa. Dokona tego Oscar Ichazo. Dziki zudnie prostemu ukadowi tego, co Gurdzijew nazwa cechami gwnymi, otrzymalimy dostp do kodu Enneagramu. Idc za sufick ide, wedle ktrej problemy osobowoci s wskazwkami utraconych jakoci esencji, Ichazo okreli nastpnie wysze jakoci ycia umysowego i emocjonalnego, do ktrych predestynuje dziewi typw osobowoci. Jakoci esencji to po prostu przeciwiestwo najbardziej uszkodzonego aspektu kadego z dziewiciu typw. Np. dojrzay typ lkowy bdzie prawdopodobnie postpowa odwanie, a dojrzay typ dumny zapewne rozwin w sobie autentyczn pokor. Ichazo nazwa te wysze jakoci umysowe wit Ide, za wysz jako emocjonaln Cnot. Gdy prbujemy prawidowo zrozumie wysze zdolnoci umysowe i cnoty emocjonalne, napotykamy na spore problemy Nie maj one bowiem nic wsplnego ze zwykymi mylami i uczuciami. Waciwie me kieruje nimi ja" mylco-czujce. Wysze zdolnoci to utracone jakoci esencji. Kada z nich reprezentuje skuteczne rozwizanie bolesnego problemu neurotycznego.

Wysze aspekty umysowe to automatyczne denie ku pewnym jakociom wiedzy nieuporedniczonej przez myl. Cnoty za to automatyczne reakcje organizmu nie ukierunkowane przez osobiste upodobania czy awersje. Wysze formy inteligencji rni si od swoich odpowiednikw osobowociowych. atwo jest wic wytworzy sobie ide czy pojcie, ze docieramy do wasne] esencji, gdy nasze myli s pokorne lub gdy zmuszamy si do odwagi. Takie pojcia na wasny temat tylko marginalnie zwizane s z nieobronnym, penym otwartoci dostosowywaniem si do rodowiska i innych ludzi. Prace Ichazo do roku 1970 nie byy znane. Wtedy wanie zapowiedzia trening psychoduchowy na pustym w pobliu miasta Arica w Chile. Uczestniczyo w tym treningu okoo pidziesiciu Amerykanw, wrd nich John Lilly, Ciaudio Naranjo i Joseph Hart. Relacjonowali oni pniej, ze Ichazo wykorzystywa koncepcje sufickie znane wielu osobom dziki pracom Gurdijewa. Ichazo stosowa wiczenia rozwijajce trzy mzgi", czyli trzy formy ludzkiej inteligencji, opisane przez Gurdijewa jako umysowa, emocjonalna i pynca z instynktw. Uywa take metody nauczania opartej na jakociach animalnych. Napisa krtkie streszczenie dziewiciu typw osobowoci, opublikowane pniej w rozdziale o treningu w Arica w Transpersonal Psychologies.1 Co najwaniejsze, Ichazo prawidowo umieci typy na dziewicioramiennej gwiedzie. Dziki temu mona byo zweryfikowa zwizki miedzy typami za pomoc wywiadw. W jednym ze swych rzadkich wystpie publicznych Ichazo powiedzia, e jako dziewitnastoletni chopak by uczniem pewnego mistrza, ktry zapozna go z nauk Ze i ezoterycznymi podstawami sufizmu i Kabay. Grupa, w ktrej uczestniczy stosowaa take techniki, ktre pniej odnalaz w pracach Gurdijewa.2 Ichazo utworzy pniej Instytut Arica, ktry obecnie ma sw baz w Nowym Jorku. O swojej roli w przekazywaniu tych nauk powiada: Arica to nie tyle mj wymys, co produkt naszych czasw. Wiedza, ktr w tej szkole przekazuj pochodzi z wielu rde, z ktrymi zetknem si w mych dziwnych poszukiwaniach". Enneagramy, ktre tutaj przedstawiamy pochodz z artykuu Johna Lilly'ego i Josepha Harta (zamieszczonego w Transpersonal Psychologies) na temat treningu w Arica. Nazwy problemw przy dziewiciu punktach stosowane byy jako podstawowe pojcia przez nauczycieli Enneagramu, ktrzy przez wiele lat prowadzili wywiady z grupami osb o tym samym typie i zestawiali ich cechy i zachowania. Na rysunku przedstawiajcym orodki umysu umieszczono pierwotne nazwy typw. Ja wolaam je jednak zmieni, aby odej od Gurdzijewowskiego ideau nazywania diaba po imieniu, by mc go wygna". Oryginalne nazwy i oryginalne strategie zadawania pyta kady nacisk na negatywne punkty zainteresowania danego typu. Powodem byo to, ze ujemne nawyki s tak widoczne, e na ich podstawie bez trudu mona okreli rnice midzy dziewicioma typami. Gdybymy na przykad nie mogli si oprze na

takich specyficznych waciwociach jak W stanie napicia stwarzam konflikty."(punkt smy Szef) i W stanie napicia wycofuj si." (punkt Pity Obserwator), nie mielibymy adnych przesanek do rozrnienia tych dwu typw. Nie umielibymy te zaplanowa strategii pomagania im w rozwoju. Gdybymy suchali jedynie osb owieconych lub niezwykle dojrzaych, syszelibymy sformuowania generowane przez wysze orodki psychiczne. Mogyby to by zdania Nigdy nie przeywam napicia, po prostu wiem jak dany problem si rozwie." (punkt Pity wszechwiedza) lub Id za si przepywajc przez moje ciao." (punkt smy Niewinno). Na podstawie takich wypowiedzi nie umielibymy odrni poszczeglnych typw. atwiej jest oczywicie okrela typy na podstawie negatywnych cech. Wydaje mi si jednak, e nadmierne koncentrowanie si na specyficznych wasnociach poszczeglnych typw ogranicza ich rol| nauczycieli i przewodnikw ku wyszym stanom wiadomoci. TRZY ORODKI INTELIGENCJI GOWA - ORODEK INTELEKTU / WYSZY ORODEK UMYSU SERCE - ORODEK EMOCJI / WYSZY OSRODEK EMOCJI BRZUCH - ORODEK SEKSU / ORODEK INSTYNKTW / ORODEK RUCHU Podtypy Rzadko jestemy wiadomi pracy naszego brzucha. Mona j jednak rozpozna dziki temu, e tak bardzo obchodz nas sprawy decydujce o naszym fizycznym przetrwaniu (samoochrona), o naszej seksualnoci i o naszym yciu spoecznym. Spraw podtypw ilustruje ponisza przypowie. Pewien pastuch usiad na trjnonym stoeczku, by wydoi krow. Mleko symbolizuje tu karmicy wpyw nauki lub ycia jako takiego. Jedna noga stoka bya uszkodzona, wic w czasie dojenia myla tylko o niej. Przypowie ta sugeruje, e mamy trzy podstawowe obszary naszych relacji, a jeden z nich jest zawsze bardziej uszkodzony ni dwa pozostae. Na nim wanie szczeglnie koncentruje si umys, co zmniejsza lk zwizany z tym obszarem. Te trzy rodzaje relacji to seks (intymne i inne zwizki dwuosobowe), relacje spoeczne (grupowe) i ochrona samego siebie (nasz stosunek do osobistego przetrwania). Jako osoby dorose wraliwi jestemy na wszystkie trzy obszary koncentracji psychicznej stosownie do naszego typu, ale jeden z nich bdzie dominowa. Na nim bdziemy bardziej skupia uwag. Wszystkie Trjki na przykad skupiaj szczegln uwag na problemach bezpieczestwa, prestiu i wasnej mskoci/kobiecoci, ale jeden z tych problemw zogniskuje wicej uwagi ni pozostae. Jeeli Trjka doznaa najwikszej krzywdy w obszarze podtrzymania wasnego ja" moemy

przypuszcza, e jej gwnym punktem zainteresowania bdzie bezpieczestwo. Ten problem znajdzie si take pod wpywem cechy gwnej Trjki prnoci i gwnej namitnoci oszustwa. Zwizki z psychologi wspczesn Enneagram Ichazo by mao czytelny, poniewa opiera si na tylko jednym z wielu gwnych problemw charakterystycznych dla danego typu. Opisowy jzyk Ichazo trudno byo przeoy na jzyk psychologii. Uzupenienia modelu dokona Ciaudio Naranjo, psychiatra chilijski, ktry bra czciowo udzia w treningu w Arica i potrafi wczy Enneagram w krg myli psychologicznej. Naranjo ju przedtem znany by z integrowania wschodnich i zachodnich podej do wiadomoci w swej pracy The One Quest.3 Rozwijajc Enneagram z powodzeniem poczy mdro i metody mistycznej drogi przemiany czowieka z intelektualn si modelu zachodniej psychologii. Udowodni te, e diagnoza typu nie musi by dostpna jedynie "wtajemniczonym" i umoliwi sformuowanie takich sposobw badania, za pomoc ktrych ludzie mog sami okreli swj typ na drodze obserwacji i suchania ludzi do siebie podobnych. Naranjo wiedz sw czerpa z wywiadw z osobami wyszkolonymi psychologicznie. Umiay one opisa sprawy, ktre szczeglnie zajmoway ich serca i umysy. Jeden z Enneagramow Naranjo przedstawia map gwnych mechanizmw obronnych stosowanych przez poszczeglne typy. Wedug mnie Naranjo dokoczy dzieo rozpoczte przez Gurdijewa i rozwijane przez Ichazo. Gdyby nie odnis Enneagramu do typologii zachodniej, system nadal tkwiby w obszarze wiedzy tajemnej. Ja nauczyam si Enneagramu bezporednio od Naranjo. Prowadzi on wywiady z grupami osb bardzo dobrze funkcjonujcych, zainteresowanych rnymi naukami duchowymi. Zawsze inspirujce jest suchanie, jak ludzie opisuj powody, dla ktrych poszukuj drogi do wyszych stanw wiadomoci i suchanie opowieci o tym, jak postpowali oni w swych poszukiwaniach czego, co wychodzi poza ramy osobistego ja". System Enneagramu rozwija si pocztkowo jako ezoteryczna technika psychologiczna. Ja sama interesowaam si rozwojem duchowym i treningiem intuicji bardziej ni psychologi. Chciaam jednak sprawdzi, czy osoby o takim samym typie interesoway si podobnymi praktykami medytacyjnymi. Chciaam te okreli najczstsze problemy, z jakimi stykaj si podczas medytacji osoby nalece do rnych typw. Moja chwila prawdy przysza tego wieczoru, kiedy pracoway Pitki (Obserwatorzy). Naranjo prowadzi wywiad z grup Pitek na temat ich wczesnego ycia rodzinnego. Pewiem bardzo wycofany Obserwator, siedzcy przez cay wieczr wysoko na porczy kanapy i obserwujcy wydarzenia z bezpiecznego dystansu, powiedzia mniej wicej tak: Wiedziaem, czego chce ode mnie moja rodzina zanim ona sama to wiedziaa."

Nagle poczuam ulg i wdziczno. Ta luno rzucona uwaga trafia w co, co od duszego czasu prbowaam sobie uwiadomi. w Obserwator, tym jak wyglda i tym co powiedzia, ostatecznie przekona mnie do Enneagramu. Wiedziaam natychmiast, e posiada on w tym obszarze wanie szczegln wraliwo, ktra rozwina si jako cz jego dziecicej strategii przetrwania. Wiedziaam, e prawdopobnie jest na tyle spostrzegawczy, by mc opisa, jak zmienia swoje widzenie wiata, aby odczyta oczekiwania innych". Gdyby potrafi jasno sobie uzmysowi to, co ju czyni w tym jednym,wskim, obronnym obszarze swojego ycia, miaby du szans uzyskania dowolnego wgldu w intuicyjny stan swego umysu. Na tym pierwszym moim treningu byli te inni, ktrzy dooyli swoj cegiek do systemu Enneagramu. Jeden z moich przyjaci, Bob Ochs jezuita i entuzjasta Enneagramu zapisa kilka swoich myli na temat poszczeglnych punktw i ich relacji z myl katolick. Te kilka stron napisanych przez niego w szczeglny sposb zapodnio rodowisko jezuickie. Spoecznoci religijne yjce i dziaajce we wsplnocie, czsto w bardzo trudnych warunkach, przyswoiy ten system wanie dlatego, e musz zrozumie wewntrzny punkt widzenia osb, z ktrymi yj i pracuj. Inna z pierwszych studentek Naranjo, Dr. Kathleen Speeth, wzbogacia system swoj wiedz psychologiczn i kontynuowaa prace Naranjo w okresie jego choroby i czciowego wycofania si z ycia zawodowego. Ja zaczam prowadzi wywiady z wasnymi uczniami w roku 1976 w ramach szerszego programu bada nad treningiem intuicji. Czterdziestoosobowa grupa spotykajca si pocztkowo u mnie w domu, z czasem rozrosa si do kilku tysicy osb. Rozpoznay one wasne typy uczestniczc w spotkaniach grup osb o podobnym typie, ktre opowiaday o swoim yciu. Wypowiedzi cytowane w tej ksice pochodz z nagra w czasie takich wanie treningw. Od raZU postanowiam ustali taki sposb zadawania pyta, ktry uwypuklaby dowiadczenia intuicyjne i zwizane z esencj. Materia dotyczcy uwagi i stylu intuicyjnego, przedstawiony w tej ksice, stanowi mj wasny wkad w przekazywanie Enneagramu. Przyjam zasad weryfikowania okrelonego problemu na drodze przedstawiania go rnym grupom wielokrotnie zanim wcz go w charakterystyk typu. "W Instytucie Arica Ichazo rozwija swoje rozumienie systemu. On wanie jest gwnym wspczesnym rdem wiedzy o tym modelu i nadal pogbia moliwoci wykorzystywania Enneagramu jako rodka przeksztacania ludzkiej wiadomoci. OGNISKA UWAGI 1. 2. 3. 4. "CO JEST W TEJSYTUACJI WACIWE/NIEWACIWE JA ZADANIE TO CO NAJLEPSZE JEST DALEKO, TO CO NAJGORSZE JEST TUTAJ

5. 6. 7. 8. 9.

CZEGO LUDZIE ODE MNIE CHC? UKRYTE ZAMIARY PRZYJEMNE OPCJE KONTROLA STANOWISKA INNYCH LUDZI

Gwne punkty zainteresowania poszczeglnych typw

Jedynka - ocenia kad sytuacj pod ktem tego, co w niej prawidowe, a co nieprawidowe. Dwjka - pragnie by zauwaana i aprobowana przez innych ludzi. Trjka - chce by dostrzegana i pozytywnie oceniana, proporcjonalnie do podjtych zada i poziomu ich wykonania. Czwrka - zmienia punkt koncentracji uwagi w zalenoci od dostpnoci lub niedostpnoci obiektw i innych ludzi. Skupia si wybirczo na najlepszych cechach obiektw nieobecnych i najgorszych cechach obiektw obecnych. Pitka - broni swojej prywatnoci. Jest wraliwa na oczekiwania innych ludzi. Szstka - lustruje otoczenie. Stara si odkry ukryte zamiary innych ludzi. Sidemka - kieruje swoj optymistycznym planom. uwag ku przyjemnym skojarzeniom i

semka - wyszukuje sygnay moliwej utraty kontroli. Dziewitka - stara si ustala cudze plany i punkty widzenia. Z koncepcji, i posiadamy trzy rodzaje inteligencji (umysow, emocjonaln i cielesn) wynika, e istniej take trzy rne rodzaje intuicyjnej wizi poprzez umys, poprzez uczucia i poprzez inteligencj z brzucha" zerodkowan w ciele. Osoby zajmujce miejsca w grnej partii Enneagramu (punkty Osiem, Dziewi i Jeden) s naturalnymi trzewiowcami". Najatwiej odbieraj wraenia intuicyjne za porednictwem wasnego ciaa. Osoby uczuciowe" znajduj si po prawej strome schematu (Dwjka, Trjka i Czwrka). Ich wraenia opieraj si gwnie na reakcjach emocjonalnych. Osoby umysowe" skupiaj si po lewej stronie (Pitka, Szstka i Sidemka' Wraenia intuicyjne wychwytuj przede wszystkim za porednictwem intelektu. Musimy pamita, e jestemy w stanie rozwin cay szereg zdolnoci intuicyjnych. Nie musimy si ogranicza w naszym intuicyjnym odbiorze

informacji jedynie do sposobu najbardziej charakterystycznego dla naszego typu. Kady typ skupia si jednak na ktrym z wycinkw 360stopniowego spektrum rzeczywistoci. W zwizku z tym na og ma swj charakterystyczny sposb zwracania uwagi na rzeczywisto, najbardziej odpowiadajcy jego gwnym zainteresowaniom. Typy skupione wok Dziewitki zwykle spostrzegaj poprzez ciao, jakby prboway odpowiada na pytanie Jak zajmuj pozycj wobec otoczenia?" Skoncentrowane na uczuciach typy skupione wok Trjki spostrzegaj za porednictwem emocji, starajc si niejako odpowiedzie na pytanie Kim ja jestem w rodku?" Typy skupione wok Szstki (skoncentrowane na umyle) postrzegaj tak, jakby prboway odpowiedzie na pytanie O co chodzi w tej sytuacji?" Osoby w danej grupie typw nawykowo skupiaj uwag na gowie, sercu albo trzewiach. Chocia kady typ moe nauczy si kierowa uwag w stron charakterystyczn dla innych typw, atwiej mu rozpozna intuicyjny styl sobie waciwy. Kady styl intuicyjny opiera si na specyficznych przesuniciach uwagi, ktry kady typ dokonuje automatycznie w ramach codziennego, waciwego mu spostrzegania. Te przesunicia uwagi, poddane rygorystycznej autoobserwacji, przypominaj baz podstawowych praktyk medytacyjnych, ktre ucz jej skupiania i wycofywania. ENNEAGRAM MECHANIZMW OBRONNYCH (BUFORW GURDIJEWA) 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. REAKCJA UPOZOROWANA WYPARCIE IDENTYFIKACJA INTROJEKCJA IZOLOWANIE SI PROJEKCJA RACJONALIZACJA ZAPRZECZANIE NARKOTYZOWANIE SI

Intuicja cielesna: punkty Jeden-Dziewi-Osiem Jedynka - wyczuwa potencjaln doskonao w zdarzeniach dnia codziennego. To co niedoskonae odstaje", postrzegane jest bowiem jako bd wyaniajcy si z ta, deformujcy obraz, ktry mgby przecie by doskonay". Dziewitka - wchania innych. Dziaa jak lustro. Przyjmuje obraz | tego, kto przed nim staje i oddaje mu replik tego obrazu. Gdy zaistnieje wi. Dziewitka czuje si zespolona z punktem widzenia drugiej osoby (por. dalej Dwjka i Dziewitka wygldaj podobnie").

semka - ma poczucie fizycznego rozrastania si, by wypeni przestrze". Wyczuwa obecno i si ludzi i sytuacji. Po odpowiednim treningu potrafi wyczuwa wiele rnych wasnoci. Intuicja uczuciowa: punkty Dwa-Trzy-Cztery Dwjka - empatycznie dostosowuje si do potrzeb innych ludzi. Czuje, e staje si tym, kim inni chc j widzie. Emocje zmieniaj si zanim umys zdy interweniowa (por. dalej Dwjka i Dziewitka wygldaj podobnie"), Trjka - jak kameleon zmienia person" i autoprezentacj, by wcieli si w posta potrzebn do wykonania danego zadania. Uwag skupia na zadaniu lub na reakcjach innych na nie. Odpowiednia zmiana persony" nastpuje automatycznie, zanim Trjka na poziomie intelektu zdecyduje, co dalej robi. Czwrka - dopasowuje swoje emocje do emocji innych ludzi. Bierze na siebie ich cierpienie. Rezonuje emocjonalnie. Czwrki twierdz, e potrafi przeywa uczucia nieobecnych czonkw rodziny, kochankw czy przyjaci. Intuicja umysowa: punkty Pi-Sze-Siedem Pitka - odwraca uwag od myli i uczu, by sta si bezstronnym obserwatorem, wiadkiem wydarze, ktremu nie staj na przeszkodzie osobiste myli i odczucia. Szstka - dostrzega niewypowiedziane intencje kryjce si za zewntrzn fasad. Uywa wyobrani do rozszyfrowywania ukrytych punktw widzenia. Sidemka - umie czy odlege skojarzenia. Odsuwa problem i podejmuje inne dziaania. Przypadkowe elementy drugorzdnych zada potrafi wywoa skojarzenia pozwalajce rozwiza pierwotny problem. Dwjka i Dziewitka wygldaj podobnie Dwjka i Dziewitka, opisujc swoj intuicyjn wi z innymi ludmi, powiadaj Stapiam si". Dwjki zmieniaj si najpierw na poziomie emocjonalnym, po czym jednocz si z innymi w tej sferze, inne aspekty usuwajc w cie. W czasie takiego stapiania si Dwjka bywa w peni pochonita ekscytujcym byciem tym, kim inni chc, eby bya". Przypomina to nieco zjawisko osobowoci zwielokrotnionej. Rne oblicza Dwjki mog by przezywane bardzo autentycznie, cho nie pokrywaj si czasowo.

Dziewitki nie modyfikuj swojej autoprezentacji. Raczej przejmuj wiatopogld innych w caoci ni dostosowuj si do ich preferencji. Dziewitki nie maj wraenia przeskakiwania pomidzy aspektami swej osobowoci. Kiedy Dziewitka stapia si, twierdzi e sama przestaje istnie. Zapomina, jak pozycj dotychczas zajmowaa i jednoczy si z uczuciami i punktem widzenia innych ludzi, ktre odczuwa jako silniejsze od wasnych. Ogniskowanie uwagi w relacjach z innymi ludmi Jedn z korzyci pyncych z umiejtnoci okrelenia wasnego typu oraz typw ludzi nam bliskich jest to, ze moemy zobaczy, w ktrych punktach zetkniemy si prawdopodobnie z innymi, a w ktrych zrozumienie drugiego czowieka bdzie wymagao pracy. Jeeli dwoje ludzi naley do tego samego typu, jest wysoce prawdopodobne, e ujawni podobny punkt widzenia. Spotkaam na przykad kilka par, w ktrych oboje byli Jedynkami (Perfekcjonistami). Na og zgodni byli co do tego, jaki sposb ycia uwaaj za podany i poprawny. Czsto take dranio ich odnajdowanie w partnerze odbicia wasnej krytycznoci. W zwizku typu folie a deux wiatopogld jednego z partnerw potwierdzany jest przez drugiego (jeli oboje nale do tego samego typu). Para Trjek (Wykonawcw) zgodna bdzie co do tego, e ycie to cig nieustajcych wyzwa, natomiast para zoona z Czwrek zgodzi si co do tego, e ycie to dowiadczanie intensywnych uczu i obawa przed porzuceniem. Gdy Ty i partner spotykacie si w jakim punkcie Enneagramu, w sposb naturalny pojmujecie sprawy waciwe temu punktowi. Gdy przesuniesz si do takiej pozycji w Enneagramie, dla ktrej Twj partner nie ma sam z siebie zrozumienia, atwo stwierdzisz, e le odczytujecie swoje intencje. Na przykad para zoona z Szstki i semki moe spotka si w punkcie Siedem, Pi, lub Dziewi. Nie spotkaj si, jeeli Szstka w stanie stresu przesunie si na pozycj Trzy lub semka w stanie bezpieczestwa przesunie si na pozycj Dwa (Dwjka i Trjka ssiaduj ze sob, ale nie stanowi dla siebie skrzyde w naszym schemacie). Zaryzykujmy pewne przewidywania dla pary Szstkasemka, oparte na charakterystycznych dla tych punktw zagadnieniach. Spotkanie w punkcie Siedem Mia pogawdka o przebiegu dnia, opowiadanie o planach na przyszo, podrach, spotkaniach ze znajomymi, rzeczach do zrobienia. Planowanie wsplnych przedsiwzi, wspieranie swoich celw. Podejcie do seksu, na luzie. Spotkanie w punkcie Pi

Ukrywanie si w domu, albo oboje w tym samym pokoju, gdzie kade co czyta, albo szukajc miejsca, do ktrego mona si wycofa. Mio gdy partner jest w pobliu, ale nie za blisko. W tym punkcie prawdopodobnie nie pojawia si seks (drugorzdny aspekt skrzyda Szstki, stres dla semki). Zestresowana semka szuka odosobnienia. Naley mie nadziej, e Szstka bdzie na tyle rozsdna, by nie odczytywa wycofania si semki jako oznaki zerwania zwizku. semka wyjdzie, gdy bdzie miaa na to ochot. Spotkanie w punkcie Dziewi Aktywne zespolenie. Szstka odsunie na bok lk zwizany ze skutkami swych dziaa, ale moe atwo wplta si w sprawy drugorzdne i niewystarczajco okrelone (negatywny aspekt Dziewitki). Dubanina domowa, dogldanie garnkw. Podanie (skrzydo semki i punkt bezpieczestwa Szstki). Jeeli Szstk bdzie sta na seks bez lku i wycofania si. semka spotka si z ni w peni. Szstka moe si odpry na tyle, by odczu prawdziw mio, ale moe te zareagowa paradoksalnie (rozzoci si), uwiadomiwszy sobie, jak wiele partner dla niej znaczy. Zo ta moe si najpierw ujawni w podejrzeniu, e partner co knuje. Jeeli Szstka przesunie si na wysok pozycj swego punktu bezpieczestwa, pozwoli sobie na to, by ulec wpywowi swej mioci dla semki. semka przechodzi do punktu Dwa (osiga swj punkt bezpieczestwa) Zachowanie semki zmienia si. Przechodzi od silnej kontroli do ekspansywnoci. Doznaje rodzaju zawrotnej hojnoci. Pragnie wielu dobrych rzeczy. Wszystko jest wybaczalne. Chce si raczej opiekowa ni kontrolowa. Mae gesty wiele dla niej znacz. semki to typy zmysowe, wic w punkcie Dwa w cenie bdzie u nich dobre jedzenie, toasty, rozrywki, mia kompania. Jeli Szstka jest mdra, przyczy si do zabawy. Szstka przechodzi do punktu Trzy (osiga swj punkt stresu) W tej pozycji Szstka prawdopodobnie skoncentrowana jest na tyle na zadaniach, e a oscyluje na granicy paranoi. Raz jest podekscytowana, innym razem wpada w paranoidalny sza niepewnoci, czy jej si uda, czy nie. Jeeli semka stara si przej kontrol, zmusi Szstk do dziaania bd te robi wykad na temat jej trudnoci z przejciem do dziaania. Szstka moe zrejterowa i przed zadaniem, i przed semk. semka moe da partnerowi wsparcie przejmujc nadzr nad techniczn stron przedsiwzicia (Szstka mogaby odwleka zajcie si tym w nieskoczono). Jeeli zadanie nabierze rozpdu, to co Szstce jawio si jako

przeszkoda nie do przezwycienia, nabierze waciwych wymiarw, a semka zostanie bohaterem dnia. Zadaniem semki bdzie zatem rozpoznanie granicy midzy nachalnym przejmowaniem steru a adekwatnym wsparciem. Szstka bdzie z kolei musiaa balansowa na granicy midzy poddaniem si a delegowaniem odpowiedzialnoci. Enneagram a kategorie diagnostyczne Enneagram, ktry teraz przedstawi stanowi schemat gwnych kategorii diagnostycznych wymienionych w Diagnostic and Statistical Manual III, Revised (DSM IIIR). Podrcznik ten stosowany jest powszechnie w Stanach Zjednoczonych przy ubezpieczeniach zdrowotnych. W zaczniku przedstawiam streszczenie danych badawczych, ktre potwierdzaj suszno takiego a nie innego lokowania typw w ramach odpowiednich kategorii diagnostycznych. Enneagram zajmie zasuone miejsce w zachodniej myli psychologicznej, dopiero gdy bdzie potwierdzony bardzo starannymi badaniami. Widziaam ju kilka prb dopasowania Enneagramu do stosowanych wspczenie testw i innych zmiennych osobowociowych. Nie wprowadzano jednak jakichkolwiek prb empirycznej weryfikacji czy te oparcia o fenomenologiczne dane zebrane w trakcie wywiadw z grupami osb o okrelonym typie. Przyporzdkowania takie wygldaj zachcajco, ale nic dobrego z nich nie przyjdzie Enneagramowi, poniewa brak im podstaw empirycznych. W zaczniku zamieszczono podsumowanie aktualnych bada nad tworzeniem empirycznych podstaw Enneagramu i nad konstrukcj techniki diagnostycznej typu papierowek." Na podstawie przekazanej przez Naranjo wiedzy o gwnych mechanizmach obronnych oraz moich zapisw wywiadw prowadzonych na przestrzeni wielu lat, sformuowano takie przyporzdkowanie Enneagramu i kategorii diagnostycznych, ktre zdaje si by najbardziej zgodne ze wspczesn wiedz psychologiczn. Jednym z dowodw trafnoci tego przyporzdkowania jest jego autoweryfkacja. Rozumiem przez to, e wytrawni autoobserwatorzy powinni umie ulokowa siebie w Enneagramie na podstawie opisu gwnych problemw charakterystycznych dla swojego typu. Powinni te trafnie okrela zmiany, jakie zachodz w ich zachowaniu, gdy przechodz do punktu stresu lub punktu bezpieczestwa. **Technika diagnostyczna typu papierowek to oglna nazwa wszelkich testw, w ktrych jedynym narzdziem badawczym jest kartka papieru i co do pisania (najczciej wanie owek). przyp. tum. ENNEAGRAM PSYCHOPATOLOGII

1. DSM: obsesyjnie-kompulsywny Typ bierno ambiwalentny wg. Miliona. 2. DSM: Osobowo histeryczna DSM: Osobowo zalena Nie wystpuje w DSM 3. Nie wystpuje w DSM Typ "uzaleniony od pracy"; osobowo typu A 4. DSM: Osobowo depresyjna DSM: Zaburzenia maniakalno depresyjne 5. DSM: Osobowo schizoidalna DSM: osobowo unikajca 6. DSM: Osobowo paranoidalna 7. DSM: Osobowo narcystyczna 8. DSM: Socjopata 9. Typ bierno agresywny DSM: Obsesyjne kompulsywny; dominacja obsesji; Typ aktywnoambiwalentny wg. Miliona. Kategorie ujte w DSM opisuj gbokie patologie. W kategoriach wiczenia uwagi, patologia to utrata zdolnoci stanicia z boku i obserwacji. Gdy utracimy zdolno przesuwania uwagi do neutralnego punktu wewntrznego obserwatora, nasze cechy staj si tym, czym jestemy", a nie tym, co czynimy". W stanach patologicznych uwaga koncentruje si na. mylach i uczuciach charakterystycznych dla naszego typu. Nie potrafimy wtedy przyj innego punktu widzenia. Wewntrzne linie w naszym schemacie obrazuj wzajemne powizania miedzy typami. Powizania te zaczynaj wanie znajdowa potwierdzenie w najnowszych badaniach psychologicznych. Ju sam wewntrzny trjkt na przykad wskazuje na pewne fascynujce zalenoci. Wynika z niego, e typ obsesyjno-kompulsywny (Dziewitka), paranoidalny (Szstka) i uzaleniony od pracy (Trjka) wspwystpuj u tej samej jednostki. Mona zatem przewidzie, w jakich sytuacjach yciowych (norma, stan stresu, stan bezpieczestwa) dane zachowanie si ujawni. Ucilenia diagnostyczne Typy cielesne: Punkt podstawowy Dziewitka, skrzyda semki i Jedynki Punkt Dziewi Wedug DSM obsesyjno-kompulsywny, z dominacj obsesji. Typ aktywnoambiwalentny wedug Miliona. Ambiwalencja przy podejmowaniu decyzji. Nie umie wybra midzy chci buntu a chci bycia posusznym. W jzyku Enneagramu, Dziewitka jest w konflikcie miedzy byciem grzecznym" (Jedynka) i byciem nieposusznym" (semka).

Dziewitka raczej pozostaje w konflikcie ni przyjmuje pozycj umoliwiajc zmian. Wewntrzne pytanie, ktre sobie zadaje czciej brzmi: Czy chc tu by?" ni Czy postpuj waciwie" (pytanie charakterystyczne dla Jedynki). Przyjmuje stanowisko niezobowizujce. Obrona przed koniecznoci podjcia dylematu posuszestwo/ nieposuszestwo polega na rozpraszaniu uwagi na zadania bahe i drugorzdne. Gwnymi obronami s narkotyzowanie si i odraczanie. Ambiwalencja bywa deklarowana wprost, natomiast zo wyraana jest w sposb bierny i poredni. Niektre Dziewitki maj cechy biemo-agresywne. W tym przypadku mamy do czynienia z jednostkami bardziej upartymi i narzekajcymi. W terminologii Enneagramu skaniaj si one ku skrzydu semki (aktywnie buntowniczemu). Paradoksem bierno-agresywnych Dziewitek jest to, e cho przeywaj ambiwalencj zwizan z wasn pozycj tak samo jak bardziej obsesyjne Dziewitki, nie s skonne podporzdkowywa si cudzym planom. Ich stanowisko charakteryzuje si stapianiem z yczeniami innych. Stwarzaj pozory podporzdkowania, rwnoczenie jednak mno oskarenia, ocigaj si i przejawiaj inne tendencje opozycyjne. Punkt Jeden Wedug DSM kompulsywna odmiana stanowiska obsesyjno-kompulsywnego. Wewntrznie moe objawia tyle samo ambiwalencji co Dziewitka, ale nie wyraa jej. Typ bierno-ambiwalentny wedug Miliona. Skania si ku dobremu" biegunowi konfliktu midzy posuszestwem a nieposuszestwem. Reakcja upozorowana chroni go przed uwiadomieniem sobie zoci i prawdziwych uczu. cile przestrzega zasad etycznych. Ma przymus postpowania waciwie. Jego zdaniem istnieje tylko jedna suszna droga. Punkt Osiem Wedug DSM typ socjopatyczny. Mj sposb jest waciwym sposobem". Typy uczuciowe: Punkt podstawowy Trzy, skrzyda Dwjki i Czwrki Punkt Trzy Brak odpowiednika w DSM. Typ niedawno odkryty w psychologii zachodniej. Blokuje uczucia w imi dziaania. Uwag skupia na zadaniu, nie na sobie. Trjki ujawniaj czasem pewne cechy narcystyczne, np. wiar w wyszo wasnych osigni i zasug. Nie uwaaj jednak, by jakiekolwiek zaszczyty automatycznie im si naleay. Na wszystko musz zasuy. Powicaj si, chcc kreowa si na zwycizcw. Nie reprezentuj bardziej narcystycznego stanowiska polegajcego na myleniu o przyszych sukcesach, co zastpuje cik prac nad ich osigniciem.

Trjka i Sidemka wygldaj podobnie Oba typy to peni energii ekstrawertycy. S optymistami, dbaj o wasny sukces i pragn uznania. Lansuj obraz siebie jako zwycizcy. Trjka bdzie jednak pracowaa do upadego, a Sidemka tylko dopki zadanie bdzie interesujce. Trjki pragn wadzy nad innymi, chc by uznanymi przywdcami. Zobowizuj si wykona prac jak najlepiej i jak najbardziej odpowiedzialnie. S konformistami, szukaj aprobaty u innych. Pracuj ciko w nadziei na szybk nagrod. Sidemki chc zasmakowa wszystkiego co dobre. Pragn przygody bardziej ni wadzy. Nie musz ucieka si do konformizmu, by zyska uznanie, uwaaj bowiem, e s ponad konwencjami spoecznymi. Czuj si zwolnione od odpowiedzialnoci. Aprobaty szukaj w sobie. Pociga je raczej pozytywna wizja przyszoci ni koncentracja na zadaniach biecych. Punkt Dwa Wedug DSM typy histeryczne i zalene. Potrzebuj staego potwierdzenia i aprobaty. Utrzymuj poczucie wasnego ja" dziki relacji z partnerem. Podporzdkowuj si cudzym potrzebom, uwaajc to za dowd mioci Staj si tym, czego chce kochanek". Typ zaleny przystosowuje si na drodze posusznego podporzdkowania. Trzyma si przewanie kurczowo jednego zwizku. Typ histeryczny przyjmuje postaw agresywn i manipulatorsk, by zdoby kontrol nad partnerem. Punkt "Cztery Wedug DSM typy depresyjne i funkcjonujce dwubiegunowo. W terminach Enneagramu: znaczne pobudzenie moe si ujawni w punkcie stresu Dwjki (depresja histeryczna) lub przy odchyleniu ku skrzydu Trjki (hiperaktywno majca na celu walk z depresj). Typy Umysowe: Punkt podstawowy Sze, skrzyda Pitki i Sidemki Punkt Sze Wedug DSM osoba paranoidalna. Punkt Pi Wedug DSM typy schizoidalne i wycofujce si. W czasie wywiadw z oboma tymi typami uzyskujemy podobne relacje o izolowaniu si od ludzi.

Niektrzy twierdz, e s samowystarczalni i nie zaley im na bliszych kontaktach osobistych z innymi (schizoidzi, biernie odizolowani). Inni relacjonuj uczucia frustracji z powodu izolacji spoecznej (unikajcy, aktywnie izolujcy si). Punkt Siedem Wedug DSM typ narcystyczny. Ma poczucie swojej wyjtkowoci, a take szczeglnych praw, ktre mu si z jej tytuu nale. Nie prbuje na nie zapracowa (por. poprzedni ustp Trjka i Sidemka wygldaj podobnie"). Uwag skupia na ciekawej i optymistycznej przyszoci. Uwaa, e wobec tego nie musi oddawa si pracy. Musz by przede wszystkim wierny samemu sobie"

II. DZIEWI PUNKTW ENNEAGRAMU 5. Wprowadzenie do punktw

Najatwiej zrozumie, jak poszczeglne typy oddziauj na siebie nawzajem czytajc wpierw o trzech punktach osiowych mieszczcych si na wewntrznym trjkcie Sze-Trzy-Dziewi, przechodzc nastpnie do ich wariantw w nastpujcej kolejnoci: Jeden-Cztery-Dwa-Osiem-Pi-Siedem. Na treningach sadzamy grupy, z ktrymi prowadzone s wywiady, w tej wanie kolejnoci. Idc za tymi liniami suchacz atwiej dostrzega sposoby, w jakie poszczeglne typy zmieniaj si przechodzc do punktw aktywnoci/stresu. Kolejne rozdziay uoone jednak zostay w porzdku od Jedynki do Dziewitki, by atwiej byo z ksiki korzysta. Na wstpie kadego rozdziau zdefiniowany zosta dylemat psychologiczny, przytoczona typowa historia rodzinna oraz omwione podstawowe dla danego typu problemy. Zawaram tam take streszczenie typowych zachowa danego typu w bliskich relacjach z innymi ludmi i z autorytetami. Mnie sam szczeglnie interesuj te fragmenty, ktre dotycz sposobu, w jaki poszczeglne typy koncentruj swoj uwag. Wane s dla mnie take intuicyjne style im waciwe. Dla mnie wiczenie uwagi stanowi pomost midzy intelektem a intuicj i jest skutecznym rodkiem pomagajcym nam, ludziom Zachodu, odzyska wi z tym, co tradycje duchowe okrelaj jako jakoci esencji. Rozmawiaam z wieloma osobami, ktre miay dowiadczenia intuicyjne lub zwizane z esencj. Ja take opieraam si na wasnej intuicji, traktujc j jako narzdzie, za pomoc ktrego mona dotrze do tej intymnej sfery ludzkiej psychiki. Uwaam te

krtkie ustpy powicone uwadze i intuicji za prac wstpn na drodze do peniejszego rozumienia tych atrybutw naszej natury. Kady typ ma wasne specyficzne predyspozycje intuicyjne. Musimy jednak pamita, ze kady z nas ma moliwoci korzystania ze wszystkich stylw intuicyjnych. Moe si okaza, ze polegasz na tym stylu, ktry jest najbardziej typowy dla Twojego punktu bezpieczestwa lub na stylu charakterystycznym dla osb utosamiajcych si z Twoim punktem aktywnoci/stresu. Kady z nas w sposb sobie tylko waciwy nauczy si radzi sobie w yciu. Jednake badajc sposb, w jaki kierujemy nasz uwag i kultywujc w sobie wewntrznego obserwatora, moemy stwierdzi, e czsto mamy dostp do informacji intuicyjnej wpywajcej na nasze decyzje i nasze zwizki z innymi w sposb zupenie nam dotychczas nieznany. Bardziej rozwinite aspekty kadego typu zostay opisane w czci powiconej wyszym umiejtnociom umysowym oraz cnocie emocjonalnej. Trudno w opisie aspektw podstawowej natury czowieka (esencji) polega na tym, e atwo je pomyli z wyobraeniem tego, jak by byo, gdybymy takie atrybuty posiedli. Mamy bowiem skonno do traktowania esencji jako przeduenia naszego ja". W rzeczywistoci za do jakoci podstawowych mamy dostp jedynie w odmiennym stanie wiadomoci, nie podlegym naszemu ja" mylco-czujcemu. Jakoci te niewiele maj wsplnego z nasz zwyk wiadomoci i atwo je niestety zbanalizowa tworzc wyobraenie tego, jak dalece rozwinitych zachowa mona by si od ludzi spodziewa. Pierwszym krokiem ku esencji jest rozwijanie w sobie wewntrznego obserwatora. Drugim opanowanie kolejnych poziomw medytacji, ruchu i praktyk energetycznych. Trzecim integracja esencji w ramach dojrzaej osobowoci. W ksice tej zawaram take materia dotyczcy tego, co kademu z typw pomaga si rozwija. Opisaam problemy, na ktre naley zwrci uwag oraz warianty kadego typu (podtypy). Cay ten materia zebrany zosta w czasie szkole w przecigu ostatnich dwunastu lat. Prowadzono podczas tych spotka wywiady z osobami nalecymi do poszczeglnych typw. Ksika ta stanowi waciwie syntez opowieci tysicy uczniw, ktrzy ze mn pracowali. Kady rozdzia zawiera nastpujce fragmenty: Streszczenie dylematu Typowa historia rodzinna Gwne problemy danego typu Wzory wchodzenia w bliskie kontakty z innymi ludmi Przykad zwizku w parze zoonej z przedstawicieli rnych typw Zwizki danego typu z autorytetami Przykad interakcji z autorytetem, gdy kada z osb naley do innego typu

Styl kierowania uwag Styl intuicyjny Otoczenia atrakcyjne dla danego typu Otoczenia nieatrakcyjne dla danego typu Sawni przedstawiciele danego typu Wysza jako umysu Cnota Zalety Podtypy Co pomaga w rozwoju danego typu? Co dany typ powinien sobie uwiadomi?

Punkt Pierwszy: Perfekcjonista

Osobowo nabyta GOWA: Cecha dominujca Uraza SERCE: Namitno Gniew / Esencja Wyszy stan umysu: Doskonao Cnota: Pogoda ducha

Cechy drugorzdne Seks: Zazdro Kontakty z innymi ludmi Nieprzystosowanie Ochrona siebie Lk (zatroskanie) Dylemat Jako dzieci Jedynki byy grzeczne. Nauczyy si zachowywa waciwie, bra na siebie odpowiedzialno, a przede wszystkim zachowywa si bez zarzutu w oczach innych. Wspominaj bardzo bolesn krytyk, ktra doprowadzia do tego, e nauczyy si surowej samokontroli, by unikn bdw, ktre inni mogliby zauway. Automatycznie zakadaj, e inni tak samo jak one d do samodoskonalenia. Std te przeywaj czsto rozczarowanie tym, co postrzegaj jako niedostatek koca moralnego u innych. Kwintesencj wiatopogldu Perfekcjonisty mona znale w ideaach goszonych przez naszych purytaskich przodkw. Byli oni bardzo pracowici, prawi, wojowniczo niezaleni i przekonani, e prostolinijno i dobro zwyci nad ciemn stron ludzkiej natury. Jedynki przekonane s, e ycie jest cikie i na ulg trzeba sobie zasuy, e cnota sama jest dla siebie nagrod, a przyjemno naley odracza, dopki wszystko nie zostanie zrobione. Perfekcjonici na og nie zdaj sobie sprawy z tego, e odmawiaj sobie przyjemnoci. Tak s zajci tym, co powinni" i musz" zrobi, e rzadko zadaj sobie pytanie, czego chc od ycia. Gdy byli modzi zabraniano im

realizacji ich naturalnych pragnie, nauczyli si wic nie dopuszcza ich do gosu, skupiajc uwag na powinnociach. Zawsze mona by jeszcze lepszym, wic szczeglnie kompulsywne Jedynki powicaj wikszo wolnego czasu samodoskonaleniu. Siedzc w autobusie w drodze do pracy wicz waciw postaw ciaa. Jedzc obiad pamitaj o tym, by kady ks przeu dziesi razy. Wolny czas powicaj zajciom konstruktywnym i pouczajcym. Jedynki twierdz, e stale czuj w sobie obecno surowego krytyka. Kto inny odczuby j tylko gdyby popeni powane przestpstwo. Czstym elementem sposobu mylenia Jedynek jest gos oceniajcy. Wiedz, i gos ten ma swoje rdo w nich samych, a mimo to bywa tak natrtny jak gos z zewntrz. Wewntrzny krytyk ocenia zwykle wszystko, co myli i czyni Jedynka. Jeeli na przykad wygasza ona wykad, wewntrzny krytyk daje biecy komentarz w rodzaju:Moge bardziej precyzyjnie wyrazi t myl. Twj gos brzmi nosowo. Trzymaj si meritum." Dziecicy strach przed krytyk doprowadzi do tego, e w Jedynce powsta wewntrzny system kontrolny, ledzcy automatycznie kad myl, kade sowo i kady uczynek. Wedug Jedynek ich wewntrzny krytyk naley do wyszej, lepszej sfery ni ich myli potoczne. Chocia zdaj sobie spraw z tego, e wewntrzny krytyk jest wytworem ich wasnego umysu, skonne s sucha gosu swego sumienia tak, jakby pochodzi z jakiej wyszej paszczyzny istnienia. Jedynki opowiadaj, e we wasnych mylach oskaraj si za przeywanie zoci czy podania. Kiedy ten gos wewntrzny staje si szczeglnie krytyczny, rodzi si w Jedynkach gboka uraza do tych, ktrzy w ich mniemaniu ami zasady bez cienia skruchy. Prbujc sprosta wymogom doskonaoci, stawianym przez wewntrznego krytyka. Perfekcjonici czuj przymus dobrego zachowania, a jednoczenie w duchu oskaraj tych, ktrzy zasad nie przestrzegaj. Wewntrzny krytyk jest tak wronity w sposb mylenia Perfekcjonisty, e zakada on, i kady yje pod cigym obstrzaem oceniajcych myli. Gdy kto przedkada przyjemno nad poprawno, Jedynce nie pozostaje nic innego, jak tylko sdzi, e naumylnie oszukuje. Uwaga Perfekcjonisty jest tak skupiona na tym, co naley robi lub co musi by zrobione, e nie ma on ju adnej przestrzeni psychicznej, w obrbie ktrej mogyby si ujawni jego wasne, prawdziwe pragnienia. I dlatego ywi uraz, przez co naley rozumie, e stale przeywa irytacj. Uraz mona zdefiniowa jako rnic midzy zapomnianymi prawdziwymi pragnieniami, a przymusem intensywnej pracy dla zaspokojenia wymaga psychicznego krytyka. Z odraczania przyjemnoci wypywa poczucie bycia w porzdku. O relaksie Perfekcjonista bdzie mg pomyle, gdy uporzdkuje ycie i w peni wywie si ze wszystkich zobowiza. Czas Jedynek jest cile zaplanowany. Mieci si w nim wszystko, co stanowi o w peni zrwnowaonym yciu. Jest pora na kontakt z muzyk, na gimnastyk, odwiedziny u chorego, na nauk. Czas

kontrolowany jest przez rubryki w kalendarzyku. Harmonogram powinnoci skutecznie eliminuje wolny czas, w ktrym mogyby si ujawni prawdziwe potrzeby. Pewna moda Perfekcjonistka w taki oto sposb opisaa swoje pragnienie wstpienia na studia artystyczne: Tak bardzo tego chciaam, e na dwa lata utknam w przygotowaniach. Kady krok musia by tak dokadnie przemylany, e wci nie mogam zoy papierw. Najpierw musiaam ustali, jak si maj moje pragnienia malowania do moich przekona politycznych, poniewa z politycznego punktu widzenia wydawao mi si, e moje ekspresjonistyczne inklinacje s aspoeczne. Nastpnie musiaam ustali, jak si ma moje umiowanie przyrody i yda na wieym powietrzu do sztuki jako zajcia o charakterze siedzcym. Musiaam te dokona rewizji moich przekona religijnych, z ktrych wynikaa konieczno zajmowania si pewnymi okrelonymi tematami w sztuce. Musiaam zreformowa cay swj wiatopogld zanim w ogle zaczam wypenia papiery na studia. Ta studentka Akademii Sztuk Piknych musiaa zda relacj przed wasnym wewntrznym sdzi, zanim moga skupi si na tym, co j fascynowao, na swoich oczekiwaniach i na tym, e malowanie sprawiao jej przyjemno. W naszej purytaskiej przeszoci take nie wolno byo taczy ani bawi si, poniewa dawao to okazj do rodzenia si przyjemnoci i namitnoci, ktre mogy wymkn si wewntrznemu cenzorowi. wiatopogld Perfekcjonisty ma swoje rdo w zaoeniu, e kada sytuacja ma tylko jedno suszne rozwizanie. Jedynki opowiadaj si po stronie tej jedynie susznej drogi, niezalenie od tego, jak bardzo atrakcyjne s alternatywy. Uwaaj tak postaw za dowd posiadania koca moralnego. Myl, e moe by wiele susznych drg lub e to co dobre dla jednego nie musi by dobre dla drugiego, otwiera drzwi chaosowi. Gdyby ludziom wolno byo czyni jak im si podoba, c powstrzymaoby zo przed unicestwieniem dobra? Oceny Jedynek koncentruj si gwnie wok spraw seksu i agresji, poniewa te wanie impulsy karane byy w dziecistwie. Na og nie wiedz, kiedy odczuwaj zo. Nawet gdy wyranie teje im szczka i zaciskaj usta, jakby w chci powstrzymania potoku krytycznych sw, nie zdaj sobie sprawy z wasnego zdenerwowania. Spostrzeenie, i mona przeywa tak z" emocj nie ma dostpu do wiadomoci. Czerwona na twarzy i sypica oskareniami Jedynka moe nie zdawa sobie sprawy, e dyskutujc wyraa gniew. Moe wyj z tej interakcji w poczuciu, e powiedziano po prostu par susznych prawd. Jedynki nie akceptuj gniewu. Nie s zatem w stanie przyzna si do urazy, pki nie maj absolutnej pewnoci swej racji. Gdy j zdobd, uwalniaj si fale energii fizycznej. Gdy Jedynka jest przekonana, e ma racj, wewntrzny sdzia ustpuje, a ujawnianie dotychczas tumionego gniewu daje poczucie

wyzwolenia. Dojrzae Jedynki potrafi wykorzysta t energi dla konstruktywnych celw. Czsto wiod prym w walce o suszne sprawy. Su im z takim samym zaangaowaniem, z jakim inni pracuj dla pensji lub dla sawy. Natomiast niedojrzae Jedynki wykorzystuj swj pocig ku susznym sprawom jako platform, z ktrej mona oskara innych o czynienie za. Jedynka mieszka w podzielonym domu. Na grnym pitrze mieszka sdzia, w znacznej mierze niewiadomy przypyww uczu okresowo zalewajcych piwnice domu. Jeeli przypyw namitnoci jest gwatowny. Jedynka na og radzi sobie z nieakceptowanymi uczuciami skupiajc si na bdach innych ludzi albo upijajc si lub narkotyzujc na tyle, by wewntrznego krytyka upi. Okresy intensywnego picia, wybuchy wciekoci lub okresy duej aktywnoci seksualnej to sposoby, w jakie Jedynka redukuje napicie. Narasta ono co jaki czas z powodu nieuwiadomionych potrzeb. Metafor podzielonego domu mona take zastosowa do tych Perfekcjonistw, ktrzy tworz zwizek typu zatrzanite drzwi" midzy psychicznym sdzi a zalewem uczu zamknitych w piwnicy niewiadomoci. Jedynki typu zatrzanite drzwi" yj podwjnym yciem i w ten sposb radz sobie z problemem wewntrznego podzielenia. Rozwijaj si u nich dwie oddzielne osobowoci: jedna dla sytuacji gdy mnie znaj", druga dla sytuacji z dala od domu". Tam gdzie ludzie ich znaj zachowuj si w sposb odpowiedzialny i szacowny, natomiast w oddaleniu od rodziny i przyjaci odpraj si i oddaj seksowi. Takie rozwizanie moe przyj niewinn form wyjazdw na wakacje do miejsc, gdzie mona zachowa anonimowo i unikn odpowiedzialnoci. Moe te ujawni si w sposb bardziej dziwaczny w kombinacjach typu bibliotekarka/prostytutka czy misjonarz/zodziej. Inny sposb radzenia sobie z yciem w podzielonym domu polega na przebaczaniu. Jeeli do bdu mona si przyzna, wewntrzny krytyk agodnieje. Jedynka potrafi wtedy patrze na swoje drobne grzeszki agodniej. Perfekcjonista potrafi sobie wybaczy, jeli moe przyzna si do winy bez upokorzenia i kary, ktrych odruchowo oczekuje. Ze wszystkich punktw Enneagramu Jedynki s najbardziej wytrwae i konstruktywne, jeli chodzi o naprawianie bdw, gdy ju pozwol sobie na przyznanie si do nich. Potrafi te przeywa rado z dobrze wykonanej pracy, a wdziczno z tego powodu rozbrzmiewa w nich jak chry anielskie. Poczucie doskonaoci umiej osiga w prosty sposb: doprowadzajc do porzdku mieszkanie, formuujc dobrze zdanie, waciwie kierujc rozmow. Najwaniejsze dla Jedynki sprawy to: Wewntrzne standardy tego, co prawidowe (standardy te potrafi by purytasko wymagajce). Strumie samooskarajcych myli. Kompulsywna potrzeba postpowania w sposb przyjty jako suszny. Robienie rzeczy waciwych.

 Przekonanie o wasnej wyszoci etycznej i moralnej. Ja jestem lepszy/lepsza. Nale do tych 10% ludzi postpujcych waciwie." Trudno w rozpoznawianiu rzeczywistych potrzeb, nie pasujcych do standardw susznoci. Porwnywanie siebie w mylach z innymi: Czy jestem od nich lepszy czy gorszy?" Wraliwo na cudz krytyk: Czy oni mnie oceniaj?" Odraczanie decyzji z obawy przed popenieniem pomyki. Skonno do naprawiania wiata. Przemieszczanie zoci powstajcej z niezaspakajania potrzeb na cele zewntrzne powszechnie uwaane za suszne. Rozdwojenie ja" na ja zatroskane" w domu i ja rozbawione" ujawniajce si z dala od domu. Wybircza uwaga zwizana z potrzeb naprawiania bdw, co prowadzi moe do: niezwykego krytycyzmu oraz do stale obecnego poczucia tego, jak doskonaa mogaby by dana sytuacja. Na takim tle szczeglnie widoczne s niedoskonaoci sytuacji realnej. Pomyl, jak idealnie mogoby by." To rodzinne Jedynki relacjonuj czsto, e jako dzieci byy surowo krytykowane i karane, co z czasem doprowadzio je do obsesji czynienia dobrze, by nie wpa w kopoty. Taka sytuacja rodzinna produkuje grzeczne dzieci, zmuszone do kontroli wasnego zachowania przez internalizacj krytycznego gosu rodzicw. Wiele Jedynek musiao przedwczenie przej rol dorosego. Czsto przejmoway rol rodzicw, by stabilizowa niedojrzaych dorosych w rodzinie. Mj ojciec chcia by pisarzem, ale zamiast tego mia rodzin, przez co znienawidzi swoje ycie. Czuam, e wyywa si na nas za to, e nie speniy si jego marzenia i e czu si zniewolony tym, co go spotkao. Matka czsto chorowaa, wic ja musiaam opiekowa si modszym rodzestwem. W domu obowizyway surowe zasady, kady musia chodzi na palcach, by nie drani rodzicw. Zawsze miao si uczucie, e kady ma za duo na gowie. Pewnego lata kazano mi zmy ciany w caym domu. Staam w oknie, patrzc jak inne dzieci si bawi. W rce trzymaam zason. Byam tak wcieka, e musz si wszystkimi opiekowa, e zerwaam t cik kotar. Nie zdawaam sobie nawet sprawy z tego, ile miaam w sobie zoci. Wysokim wymaganiom nie towarzyszyy adne nagrody. Cnota sama dla siebie miaa by nagrod, wic Perfekcjonistw karcono za przewinienia, nie wyrniano natomiast za powicenie, z jakim czynili dobrze. By sta si czowiekiem doskonaym potrzeba bardzo wielu wyrzecze i cisej

samokontroli. Z czasem przyjemno, ktr czerpie si zazwyczaj z nagrd moe ustpi miejsca przyjemnoci czerpanej z samokontroli. Pewien ksigowy, ktry w yciu zaszed bardzo wysoko, ale przeywa przy tym chroniczny lk, tak opisuje sposb kontrolowania wasnych przyjemnoci. Przez cay okres szkolny wzbudzaem w sobie ch do nauki. Obiecywaem sobie, e jeeli bd pilnie pracowa przez cay tydzie, pjd w sobot rano gra w koszykwk. Przychodzia wic sobota, wszystko byo zrobione, ale zamiast i na koszykwk mylaem sobie: W porzdku. Prac wykonaem i o to chodzio, gdy czyniem sobie te obietnice. Zamieni wic koszykwk na dwa dodatkowe obowizki, ktrych unikaem. Jeli zrobi i to, wolno mi bdzie wyj, jak nie to nie wolno. Zmuszaem si do zasugiwania na przyjemnoci, ale nawet gdy na nie zasuyem czsto sobie na nie nie pozwalaem. Gdy Jedynki w taki sposb odmawiaj sobie przyjemnoci napicie osiga poziom krytyczny. S wtedy zmuszone do pozbycia si urazy w taki sposb, by mogy nadal ukrywa zo przed sob samym. Pewien architekt tak opisywa sposb, w jaki wyrzuca z siebie nagromadzon agresj. Byem w domu grzecznym chopcem i nie mogem znale adnego sensownego powodu gniewu na rodzicw czy na szko. Brat by niedorozwinity, czego si wstydziem, ale staraem si go chroni. O matce take mwiono, e jest sabowita i rzeczywicie przeya potem zaamanie. A ja byem duy i zdrowy, ale ilekro pozwalaem sobie na jak przyjemno stwarzano we mnie poczucie winy. Zo znajdowaa ujcie w aktach wandalizmu, nigdy jednak nie uwiadamiaem sobie, e j przeywam. Po prostu zaczynaa tak we mnie narasta, e miaem ochot co zniszczy. Zaczynaem sobie wyobraa, jak wybijam szyby. W kocu aziem pn noc z motem kowalskim w rku, szukajc jakiego opuszczonego domu. Czuem si potem wietnie. Namitne przeywanie gniewu w susznej sprawie Jedynki czsto nie uwiadamiaj sobie wasnej zoci. Mog mie gow pen kliwych i uszczypliwych uwag, co manifestuje si napiciami w ciele i cigym korygowaniem innych, ale dopki nie osign punktu krytycznego, bd uwaay, e jedynie czuj przypyw energii", s w nienajlepszym humorze" lub prbuj dzisiaj zaatwi duo spraw". Bardzo atrakcyjnym sposobem wyraania zoci jest powicanie si susznej sprawie. Mona wtedy wyraa gniew bez poczucia winy, o ile tylko cel jest tego godny. Dlatego wanie Jedynki pociga rygoryzm moralny, ktry pozwala w sposb bezpieczny wyraa suszny gniew w imi godnego celu.

Naprawd okropnie musi czu si czowiek, ktry zmusza si do bycia dobrym, jeli inni przechodz obojtnie obok jego powicenia i wysiku. Jedynki odczuwaj jako gbok niesprawiedliwo fakt, e tak niewiele nagrd przypada w yciu za uczciwo i wysiek. W dziecistwie karane byy za ujawnianie pragnie, nie potrafi wic uzmysowi sobie, czego naprawd chc. S przy tym wielce wraliwe na to, co robi naley. Potrafi si bardzo zoci na ludzi, ktrzy naginaj zasady do swoich potrzeb. Nic im jednak nie powiedz, chyba e bd absolutnie przekonane o swojej racji. Taki nieuwiadomiony gniew bdzie tumiony Gdy wic pojawi si wreszcie odpowiedni powd, uwolni si bardzo duo nagromadzonej wciekoci. Pewna agodna z pozoru kosmetyczka tak opisaa swoj irytacj sytuacjami na drodze. Ruch uliczny nieprawdopodobnie mnie denerwuje. Gdyby kady po prostu przestrzega przepisw, mogabym jako wytrzyma. Zdarzay si jednak chwile, gdy tak mnie wyprowadzano z rwnowagi, e musiaam z tym co zrobi. Wedug mnie jeeli wszyscy tkwimy w korku ulicznym, a kto skorzysta z okazji, wszyscy na tym cierpimy. Nie wytrzymuj, kiedy jaki kierowca omija kolejk na pasie wylotowym z autostrady, chcc wymusi przepuszczenie poza kolejnoci. Reaguj wtedy tak, e te opuszczam swoj kolejk, wyrywam si naprzd i na oczach wszystkich przepycham si przed tamtym samochodem. Wyzwolenie typu zatrzanite drzwi" Gniew i cierpienie Perfekcjonistw wypywa z niezaspokojenia ich osobistych potrzeb. Autentyczne pragnienia zostay wyparte i zastpione caym szeregiem powinnoci. Wynikajce std niezaspokojenie prowadzi do chronicznego rozdranienia, stale tlcego si pod uprzejm powierzchownoci. Jedynki szczeglnie drani ci, ktrzy ujawniaj ciemniejsze strony natury ludzkiej, gdy tych wanie pragnie Jedynki za nic w wiecie nie mog zaakceptowa u siebie. Pamitajmy, e Jedynki mieszkaj w podzielonym domu. Uwag ich skupia sdzia psychiczny, blokujcy dostp nieakceptowanych uczu do wiadomoci. Jeeli istnieje groba przedarcia si prawdziwych potrzeb do wiadomoci, wewntrzny sdzia zaczyna kara, starajc si w ten sposb zablokowa wzburzon fal reakcji. Minimalny chociaby bd nabiera niezwykej wagi. Uwaga skupiona jest obsesyjnie na bdach, ktre naley naprawi. Musisz to zrobi, powiniene to zrobi." Kada pikna twarz ma jakie znami, kady pokj ma kby kurzu w ktach, a aden pikny zachd soca nie dorasta do oczekiwa. Jedynkom udaje si czasem zrwnoway napicie wynikajce z konfliktu midzy wasnymi potrzebami a sdzi wewntrznym, przez prowadzenie podwjnego ycia. ycie publiczne bdzie poprawne, Jedynka przestrzega tam

przepisw i etykiety, w yciu prywatnym natomiast ujawnia swoje ukryte fantazje. Gdy jako dziecko mieszkaam w Nowym Yorku, lubiam chodzi do ssiednich dzielnic i sprawdza, czy uda mi si wcieli si we Woszk, ydwk czy w Greenwich Village w artystk. Lubiam uchodzi za kogo innego, bo nie martwiam si wtedy, co o mnie myl inni i mogam mwi rzeczy, o ktrych w domu nawet myle sobie nie pozwalaam. Pierwsza moja podr do Europy bya prawdziwym wyzwoleniem. Nikt mnie nie zna, rodzice byli daleko, budynki wydaway mi si kolejnymi maymi paacami, a obca waluta wygldaa jak pieniki z dziecinnej loteryjki. W czasie podry zaczam odgrywa rne postacie, tak jak dawniej w Nowym Yorku. Wsiadaam do byle jakiego pocigu i pozwalaam jednemu ze swoich wciele zawadn mn, a czuam, e gotowa jestem pj na cao. Wysiadaam w jakim miecie i przez kilka dni byam kim innym. Najsilniej utosamiaam si z postaciami globtrotera i prostytutki. Jako globtroter wietnie si bawiam spotykajc z ludmi, mwic trzema jzykami i opowiadajc o wszystkich miejscach, ktre zwiedziam. Jako prostytutka wystawaam na ulicach szukajc zarobku, nosiam bardzo wysokie obcasy i najbardziej seksowne stroje, jakie udao mi si znale. Najbardziej mnie podniecaa moja anonimowo, to e siedziaam tam, przy barze, pozwalajc by owadna mn prostytutka, a nikt nie wiedzia, jak si naprawd nazywam. Perfekcjonizm Jedynki twierdz, e bardzo je boli cudza krytyka, poniewa dostatecznie ciy im wasna. Rwnie ciko jest Jedynkom prawi innym komplementy, poniewa same czuj si wtedy gorsze. Skupienie si na poprawnoci postpowania rozwino si w nich wtedy, gdy jako dzieci czuy si zmuszane do podporzdkowywania standardom zachowania narzuconym przez dorosych. W dorosym yciu ujawnia si to w dbaoci o stosowny strj i sposb wypowiadania si, w zwracaniu uwagi na szczegy, w badaniu problemu w najdrobniejszych detalach i w tendencji krytykowania tego, co inni zaakceptowaliby jako porzdn robot. Z perspektywy Jedynki na pochwa mona zasuy dokonaniem skrupulatnego rachunku sumienia i precyzj kadego kroku prowadzcego do celu. Zarabiaem na studia jako malarz pokojowy. Dzie miaem zaplanowany od pocztku do koca. Wymagaem od siebie zrobienia wszystkiego i to dobrze. Nie byem w stanie wyj, jeeli nie wykonaem pracy na dany dzie bez zarzutu. Kiedy po raz trzeci malowaem jak cian, mylaem jednoczenie z nienawici o plamie na suficie w ssiednim pokoju i o tym, e znowu nie zd do domu i rodziny na czas, i e si nie ucz. Wszystko wydawao si konieczne.

Jeli dobrze pomalowaem cian, mylaem o tym, e za mao czasu powicam rodzinie i studiom. Jak Jedynki mog by zadowolone z siebie skoro same przykadaj do najlepiej nawet wykonanego zadania nieosigalne standardy perfekcji? Mody malarz pokojowy zestawia dobrze wykonan prac ze wszystkimi czynnociami, ktre w tym czasie musia odsun na bok. Gdyby nawet udao mu si wszystko zrobi doskonale, prawdopodobnie wymagaby od siebie jeszcze wicej. Jedynki powiadaj niekiedy, e wewntrzny sdzia tak mocno si zakorzeni w ich sposobie mylenia, e kontroluj nawet swoje wasne myli, by wykluczy bdy i nieakceptowanie treci. Przez kilka lat byem zwizany z kobiet, ktra chciaa zosta wyznawc Christian Science. System ten w szczeglny sposb mnie pociga. Wydawao mi si, e znalazem sposb na uduchowienie naszej mioci poprzez kontrol treci moich myli. Zmuszony byem zachowa czysto myli i stale badaem, czy nie kryj si w nich jakie niestosowne motywy. Byem jak nauczyciel wydzielajcy w nagrod zote gwiazdki"* Ta myl bya dobra, ta myl bya za". Nie mogem zrobi kroku pki nie zbadaem swoich myli i motyww, ktre si za nimi kryy. Wszystkie moje zachowania wobec tej kobiety musiay by szlachetne, stosowne do miejsca i czasu. Gdy kontaktowaem si z ni, bezustannie kontrolowaem swoje myli, by zachowa czysto intencji. Christian Science religijna doktryna leczenia chorb somatycznych za pomoc wiary. Jej twrc bya Mary BakerEddy, dziaajca w USA w latach 18661910. (przyp. tum.) W USA nauczyciele klas pocztkowych uywaj zamiast ocen systemu nagrd w postaci zotych gwiazdek. Przyznawane s one dzieciom za okrelone osignicia szkolne i za dobre sprawowanie, (przyp. tum.) Z nadmiernej koncentracji na czynieniu dobrze wynika obsesyjne unikanie za. Nawykowe zastpowanie przez modego narzeczonego swoich myli mylami lepszymi" skutecznie blokowao jakkolwiek szans odkrycia, czego naprawd szuka w tym zwizku. Starajc si kontaktowa z kobiet w sposb najbardziej prawidowy, nie pozostawia sobie wystarczajcej psychicznej przestrzeni dla ujawnienia si prawdziwych uczu. Jedyna suszna droga Dopuszczanie do wiadomoci rzeczywistych pragnie moe stanowi due zagroenie dla osb, ktrych poczucie bezpieczestwa w dziecistwie zaleao od sztywnej samokontroli. U podstaw perfekcjonizmu ley zaoenie, e kada

sytuacja ma tylko jedno suszne rozwizanie. Gdy uda si je odnale, ludzie o odmiennych opiniach osign oczywicie owiecenie i zapanuje powszechna zgoda. Jedynki doznaj szoku, kiedy stwierdzaj, e inni nie podzielaj takiego podejcia do ycia. Dla Perfekcjonisty myl, e moe by wiele susznych rozwiza sprawia wraenie zaproszenia do anarchii. Najwaniejszym odkryciem dla Jedynki jest zdanie sobie sprawy z tego, e ludziom udaje si y w miar moralnie bez cigej kontroli ze strony wewntrznego sdziego i e otwieranie drzwi emocjom i pragnieniom seksualnym nie oznacza, e ludzie zaraz wpadaj w obsesyjn podliwo czy te staj si zdeprawowani nadmiernym folgowaniem swoim potrzebom. Przez lata cae powstrzymywaem si przed krytyk z obawy, e kto na kim mi zaley odsunie si ode mnie. Wydawao mi si, ze nie ma sensu cige podkrelanie cudzych bdw. Chciaem ludzi chroni przed krytyk, ktrej sam sobie nie szczdziem. Zrozumiaem w kocu, e nie ma czego takiego jak dobro absolutne czy absolutne zo, wsplne dla wszystkich. Gdy zrozumiaem, e dobro jest wzgldne, zobaczyem, e kady stara si czyni tak dobrze jak potrafi, opierajc si na swoim widzeniu sytuacji. W ten sposb pozbyem si w znacznej mierze skonnoci do oceniania ludzi. Gdy nauczyem si ocenia sytuacj z cudzego punktu widzenia, mogem krytykowa ile mi si ywnie podobao, poniewa ludzie zdawali sobie spraw, e potrafi uwzgldni ich punkt widzenia i e to co mwi jest krytyczne, ale i konstruktywne. Odraczanie i zamartwianie si Konflikt pomidzy niewiadomymi pragnieniami a potrzeb bezbdnego postpowania staje si szczeglnie widoczny w sytuacjach decyzyjnych. Decyzje stanowi rodzaj paragrafu 22. Wybranie tego co naley" moe doprowadzi Jedynki do zoci, bo nie dostan wtedy tego, czego pragn. Jeli za wybior to, na co maj ochot, martwi si, czy "postpiy prawidowo. Lk Jedynek ronie, gdy przyjemne cele staj si przystpne. Boj si kompromitacji w oczach innych ludzi, boj si utraty cnoty pracowitoci i obniania standardw do poziomu motochu. Wedug Jedynek motoch przywaszcza sobie to, na co nie zasuguje i na co sobie nie zapracowa. Jedynka przeywa szczeglnie silny dylemat wtedy, gdy musi przyj odpowiedzialno za czyn, ktry moe si spotka z dezaprobat innych ludzi. W miar narastania lku Jedynki sysz krytyk nawet tam, gdzie nikt jej nie wygasza. Niewinne rozmowy wydaj im si pene negatywnych podtekstw. Cierpi, bo sdz, e inni potajemnie je oceniaj. Gdy Jedynki s tak mocno przekonane, e s krytykowane, bardzo pomaga im sprawdzanie rzeczywistych opinii innych ludzi. Zwizki intymne

Najskrytsz potrzeb Perfekcjonisty jest to, by go kochano mimo jego niedoskonaoci. W przeszoci mio zostaa nierozerwalnie zwizana z dobrym zachowaniem. W zwizku z tym Jedynki czuj, e nie zasuguj na mio, jeeli wykryj u siebie jak niedoskonao. Trudno im uwierzy, e partner moe ich pokocha takimi, jakimi s, akceptujc zarwno ich zalety, jak i wady. W miar pogbiania si intymnoci Jedynki przesadzaj w ocenie swoich drobnych uomnoci. Co bdzie, jeeli si rozzoszcz? Co si stanie, jeeli nie spodobaj jej si moje gusty artystyczne?" Perfekcjonici przyjmuj robocze zaoenie, e jaki aspekt ich przyzwyczaje lub nawykw musi by odraajcy dla partnera. Podchodz wic do intymnych zwizkw z napiciem wywodzcym si z cigego surowego kontrolowania siebie w nadziei, e uda im si ukry wady. To wewntrzne napicie wzmaga przekonanie, e na przyjemno i szczcie trzeba sobie zasuy i zapracowa, a jeeli zo wyjdzie na Jaw, partner odejdzie. Gdy napicie osiga stan krytyczny Jedynki zaczynaj si tak bardzo obawia odrzucenia, e dziaajc w samoobronie zaczynaj atakowa partnera. Dochodzi do ktni, podsycanych przekonaniem, e partner z czasem i tak odejdzie, wic skoczmy z tym od razu zanim si zaangaujemy gbiej." Jedynki nie zdaj sobie zwykle sprawy z intensywnoci swojej zoci. Nie wiedz, w jaki sposb niewerbalnie przekazuj innym swe oceny. Nie uwiadamiaj sobie, e sia, z jak wymierzaj krytyk, czsto boli rwnie mocno jak tre tej krytyki. Jedynki poszukuj zwizku idealnego. Trudno im zaakceptowa fakt, i w tej samej osobie musz by zarwno zalety, jak i wady. Chc si powici doskonaoci, ktr partner wnosi do zwizku. Stawiaj go wic na cokole, wybaczaj mu saboci charakteru i nie potrafi zauway mieszaniny cech dobrych i zych. Jeli ju raz dostrzegy w kim zalety, licz, e uda im si poprawi to, co mniej korzystne. Perfekcjonici twierdz, e obronny mur oceniajcych myli znika na dugo, gdy s zakochani. Jeeli Jedynki strac z oczu cele, jakie chciay realizowa w swoim zwizku lub zaczn odczuwa zagroenie czy zazdro, powrci skonno do krytykowania wad partnera. W poszukiwaniu ujcia dla nagromadzonych frustracji zaczn kontrolowa jego zachowanie, starajc si ze zoci przywoa go do porzdku i zmusi do poprawy. Gdy intymny zwizek znajduje si w okresie niekorzystnym i Jedynka ma wraenie, e partner przynosi jej wstyd lub jaskrawo amie jak regu zachowania, zaczyna aktywnie wyraa gniew. Nie bdzie umiaa odzyska dobrego obrazu partnera. Bdzie wywleka dawne ale i roztrzsa je wci na nowo, dopki potrzebne jej bdzie ujcie dla aktualnej irytacji. Gdy zwizek intymny znajduje si w okresie korzystnym. Jedynki bardzo dobrze reaguj na umiejtno przyznania si do bdu. Nawyk oceniania innych

(waciwy Jedynkom) znika, jeeli mog przyzna si do bdu. Perfekcjonici bywaj szczeglnie lojalni, jeeli dostrzegaj rozterki, wysiek i dobre zamiary partnera. Moim najwikszym zmartwieniem jest to, co myl o mnie inni. Gdy spotykam kogo po raz pierwszy dostrzegam przede wszystkim to, co w nim wybitne. Wydaje mi si wtedy, ze jest niezwykle dowcipny, ogromnie oczytany, szlachetny czy co tam jeszcze. Dopki tego kogo lubi, dobrze mi z tym, e tak go spostrzegam. Ale gdy poczuj, e musz si broni lub gdy zaczynam si niepokoi, e ten kto tak bardzo mnie w moich oczach przewysza, zaczynam sprawdza, ile ma plomb w zbach, by wyrwna rachunek. Przykad pary zoonej z dwch Jedynek: para Perfekcjonistw Jedynki czsto tworz par, poniewa zgadzaj si co do tego, jaki sposb ycia jest idealny. Kochaj w sobie nawzajem swoj etyk zawodow i pracowito. Umiej odrni inteligencj od wartoci podstawowych: uczciwoci i wysiku. Para taka potrafi czerpa satysfakcj z praktycznego i niezalenego ycia, skoncentrowanego wok szacunku dla zdrowia fizycznego i prawidowego sposobu zarobkowania, a take docenia osignicia, na ktre si zapracowao. Docenianie znaczenia radzenia sobie w yciu jest dla nich pomostem do stabilizacji. Jeeli ktre z partnerw zacznie mie wtpliwoci, czego naprawd pragnie, zaczn si kumulowa nieuwiadomione frustracje. Jedynki nie ulegaj atwo wasnym potrzebom psychicznym, szczeglnie wtedy, gdy potrzeby te nie s zsynchronizowane z ich wyrubowanymi standardami etyki. W zwizkach intymnych moe to doprowadzi do wypierania zoci jako nieakceptowalnej emocji. Perfekcjonici nie umiej rozmawia o swej zazdroci, poniewa jest ona czym zym, mog powstrzymywa si od mwienia o sprawach wymagajcych zmiany. Jeeli uczucia te nie znajd ujcia, nawet majce wgld w siebie Jedynki zdadz sobie spraw z tego, e s tak wcieke, e maj ochot rzuca talerzami. Nie bd jednak wiedziay, co takiego ich zo wywoao. Jedynka nie majca dostatecznego wgldu moe by wyranie rozzoszczona, ale nie zdawa sobie sprawy z tego, ze jej wypowiedzi s cite i oskarycielskie. Jeeli partner potrafi rozpozna te sygnay narastajcej zoci i interweniowa, precyzujc rdo frustracji moe to wiele pomc. Zwizek na pewno ma charakter intymny, jeeli Jedynka potrafi przyj pomoc partnera w rozpoznawaniu ukrytych potrzeb. Jeli Jedynki zwierzaj si ze swych pragnie, zamiast mwi o tym, co powinno by zrobione, jest to z pewnoci dowodem zaufania z ich strony. Wszak w dziecistwie karane byy za uleganie osobistym potrzebom. Jeeli dopuci si do nawarstwiania nierozpoznanej zoci, partnerzy mog odsun si od siebie i trwa w penej napicia, milczcej umowie, by nie

poddawa sprawy pod dyskusj. Moe si te zdarzy, e jedno z partnerw dojdzie do wniosku, e wina ley w jakim zym nawyku drugiego i zacznie go oskara. Zo wyraona przez Jedynk moe przyj przeraajce rozmiary. Wybucha jak wulkan, jest niewspmierna do realnej sytuacji. Tli si jeszcze po zakoczeniu ktni, tak jakby dawna uraza nigdy nie wygasaa w peni. Uzasadniona pretensja stanowi konieczny wentyl dla innych sfrustrowanych potrzeb. Dopki nie zostan one zaspokojone, pozostanie poczucie rozdranienia grzechami tego wiata. Jeli mamy do czynienia z par, zawsze tli si bdzie jaka pretensja do partnera, dopki Jedynka nie przekona si, e nie zostanie porzucona z powodu pragnie, ktrych druga strona nie akceptuje. Bezporednie wyraanie zoci wiadczy o poczuciu bezpieczestwa w danym zwizku, jako e zo oceniana jest negatywnie i zwykle prowadzi do odwetu. Jedynki twierdz, e czuj si przegrane, jeeli ulegn atakowi zoci. Oznacza to bowiem utrat kontroli nad ujemn emocj. Powiadaj take, e czuj si kochane, jeeli partner wysucha ataku zoci i nie wycofa si. Gdy Jedynka zaakceptuje swoj zo jest w stanie wyrazi inne, nieakceptowane impulsy, np. twrczo lub podnie. U Perfekcjonistw rozbudzenie seksu moe by zapowiedzi rwnolegego rozbudzenia ekspresji twrczej. Gdy zniesie si zakaz w obrbie jednej sfery ycia emocjonalnego, umysowy krytyk usuwa si w cie i wszystkie moce niewiadomoci staj si bardziej dostpne. Jedynka, ktra zaakceptowaa swoj zo, relacjonuje czsto, e potrafi zaobserwowa rodzenie si gniewu i zaczyna tworzy sobie obraz problemu. wiadome siebie Jedynki wiedz, e zo czsto rodzi si, gdy ignoruj wasne pragnienia, mog wic wykorzysta rodzc si zo jako sygna, i czas zdiagnozowa i zaspokoi rzeczywiste potrzeby. Gdy potrzeby te zostan zaspokojone, problem czsto przybiera realne rozmiary zamiast obsesyjnie koncentrowa uwag. Zwizki z autorytetami Perfekcjonici poszukuj autorytetw stranikw racji ostatecznych. Gdyby taki autorytet si znalaz, chtnie zoyliby podejmowanie wszelkich decyzji w jego rce. Szczeglna wraliwo na uchybienia czyni jednak Perfekcjonistw bardzo czujnymi wobec bdw czy niesprawiedliwoci popenionych przez tych, ktrzy maj wadz. Jedynki potrzebuj autorytetw, ktre wytyczyyby lini dziaania, bo chc wiedzie dokadnie, czego si od nich oczekuje czuj si bezpieczniej, jeeli zakres odpowiedzialnoci jest wyranie okrelony. Jeeli przywdca postrzegany jest jako zdolny i sprawiedliwy, Jedynki przyjm na siebie odpowiedzialno. Jeeli nie, bd ostrone i bd raczej oskara innych ni same przyznaj si do bdu. Jedynki atwo zdobywaj zaufanie dziaajc w rnych organizacjach, poniewa wygaszaj mnstwo uwag krytycznych, szczeglnie dotyczcych szczegw i procedury. Uwagi te su nadaniu wyrazistoci sytuacji i jasnemu okrelaniu obszarw odpowiedzialnoci. Mog

by jednak odbierane jako niepotrzebne koncentrowanie si na szczegach. Jedynka powstrzymuje si od prawienia komplementw i od penego zaangaowania, dopki sytuacja nie bdzie w peni uporzdkowana. Wane jest, by nie zmienia regu arbitralnie. Jedynki funkcjonuj zgodnie z regulaminem, wic jeeli zajdzie zmiana w procedurze, mog si poczu wystawione na krytyk. Aby dobrze funkcjonowa musz mie szacunek dla poziomu pracy innych. Jeeli grozi im kompromitacja lub musz pierwsze podj ryzykown decyzj, bd si powstrzymywa od dziaania. Jeeli natomiast stwierdz, e i inni przykadaj si bez reszty do zadania lub jeeli zainspiruje je suszna sprawa, gotowe s pracowa niezwykle ofiarnie. W Jedynce moe si gromadzi nierozpoznana frustracja, dostrzegalna dla innych, ale nie dla niej samej. Jeeli kto, kto kieruje caym przedsiwziciem nie dostrzee jej dobrej roboty. Jedynka skonna bdzie skupi si na jakim uzasadnionym lecz nieistotnym bdzie, by w ten sposb sobie uly. Atutem Jedynek jest ich dua sprawno organizacyjna i umiejtno znajdowania satysfakcji w rozwijaniu swoich kompetencji. Potrafi stawi czoa przeciwnociom, jeeli maj silne przekonanie, e maj racj. S niezwycione, gdy wewntrzny krytyk si wycofa, bo przestaj si wtedy przejmowa moliwoci popenienia bdu lub tym, co inni mog pomyle. Gdy ju raz stwierdz, e dana droga jest suszna, bd pracowa bez wytchnienia, dopki zadania nie wykonaj. Wad Jedynek jest to, e boj si przeciwstawia autorytetom w sposb jawny, z obawy przed odwetem lub koniecznoci przyznania si do bdu. Z natury nie maj zaufania do autorytetw, ywi jednak nadziej, e szefowie zauwa ich rzeteln prac i zaproponuj zasuon nagrod. Bd krytykowa poszczeglne punkty programu, lecz trudno im bdzie zaproponowa jakie rozwizanie w obawie przed pomyk. Nie czuj si dobrze w interakcjach wymagajcych tolerowania rnych opinii. Wol przewidywaln struktur i system regu. Przykad zwizku z autorytetem: Jedynka i Pitka (Perfekcjonista i Obserwator) Jeeli Pitka znajdzie si w roli szefa, bdzie staraa si sterowa zza zamknitych drzwi, podejmujc decyzje, ale ich realizacj zostawiajc innym. Pitki potrafi podejmowa bardzo ryzykowne decyzje, poniewa nie angauj si emocjonalnie. Trudno sprawiaj im jednak zebrania i konfrontacje, bez ktrych decyzji nie da si zrealizowa. Ceni sobie zwizki z ludmi potraficymi sprawnie dziaa. Pitka chtnie ustali reguy gry, jeeli Jedynka gotowa jest wcieli je w ycie. Oba te typy maj skonno do samokrytyki i cech t mona spoytkowa dla dobra organizacji. aden z nich nie znosi dominacji w niesprawiedliwych ukadach hierarchicznych i zrobi wszystko, by uwolni organizacj od niesprawiedliwej kontroli.

Jeeli szefem jest Jedynka, wane decyzje bd odraczane, szczeglnie wtedy, gdy ryzyko jest due. Uwaga Jedynki bdzie si skupiaa na zadaniach drugorzdnych, czas wypeni nadmiernie skomplikowane procedury, a w miar zbliania si terminu realizacji bdzie narasta napicie. Pitka zorientuje si, e s to niepotrzebne utrudnienia, bdzie czua przecienie detalami i stawi opr wszelkim prbom nadzoru lub kontroli ze strony Jedynki. Pitki reaguj szczeglnym oniemieleniem, gdy kto prbuje zaatwia sprawy za pomoc gniewu. Moe doj do kryzysu, jeeli przestraszona Jedynka zacznie wywiera presj, by uzyska kontrol nad sytuacj. Bdzie chciaa narzuca wytyczne i bdzie da sprawozda okresowych, Pitka za zamknie si w sobie, stanie si maomwna i maksymalnie niedostpna. Kade z nich bdzie prbowao kontrolowa sytuacj, stawiajc ograniczenia Pitka minimalizujc kontakt i uchylajc si od zada. Jedynka zacieniajc kontrol i przypisujc win. Sytuacja byaby atwiejsza, gdyby Jedynka zrezygnowaa z kontroli i poprosia o pomoc. Pitka, gdy znajdzie si w roli doradcy i nie bdzie pod cigym naciskiem, by wypenia zadania, otworzy si. Jedynce moe pomc kto z zewntrz, kto byby w stanie rozpozna i uzasadni nieuwiadomione gromadzenie si lku. Jeeli Jedynka bdzie w stanie przyzna si do niepokoju bez poczucia, e zrobia co zego, zo zniknie, nadmiernie skomplikowana procedura zostanie uproszczona i stanie si jasne, co w danej chwili jest najwaniejsze. Na co Jedynki zwracaj uwag? Perfekcjonizm wzmacniany jest przez nawyk cigego porwnywania. Jest to sposb koncentrowania uwagi, w ktrym myli i zachowania podlegaj natychmiastowej ocenie w oparciu o idealny standard, obrazujcy jak doskonaa mogaby by dana sytuacja. Wewntrzna scena, na ktrej rozgrywa si u Jedynki podejmowanie decyzji przypomina sal sdow. Opinia idzie pod sd, jest atakowana, broniona i wreszcie ogoszony zostaje wyrok. Siedz i medytuj, i natychmiast zdaj sobie spraw, jak haaliwy jest sdzia w mojej gowie. W przestrzeni gbokiej ciszy wci sysz: Za pytko" lub Ostatnim razem byo lepiej". Po czym nastpuje debata:Sied prosto. Nie starasz si." Ale staram si." Mj umys wzity jest pod obstrza oskarenia i obrony, tak jakbym ja sama nie miaa tu nic do powiedzenia i moga jedynie sucha gosw w mojej gowie, dopki jedna lub druga strona nie wygra. Zawsze spokj medytacji przerywa ten umysowy komentarz a, szczliwie, udaje mi si oderwa od swoich myli. Jedynki porwnuj wasne osignicia w rnych momentach. Czy ta medytacja bya skuteczna? Czy robi postpy, czy te cofam si w rozwoju?"

Rodzi si bolesna potrzeba cigego zestawiania osigni, by upewni si, e stale maszeruje si ku samodoskonaleniu. Moe w zwizku z tym rodzi si uczucie, e nigdy nie jest tak, jak by powinno. W medytacji taki sposb koncentracji uwagi nazywany jest oceniajcym umysem. W jakiej mierze wszyscy oceniamy swoje postpy w oparciu o standardy doskonaoci, ale Jedynki robi to bez przerwy. Stale porwnuj si take z innymi. Wyglda to jak wieczna hutawka na dziecicym placu zabaw: jedno dziecko wznosi si do gry, drugie opada. On wznosi si, bo zarabia wicej, ale opada, bo ja mam status. Ja zwyciam w tym punkcie, ale przegrywam w innym. On ma przystojn twarz, ale ja mam zgrabniejsze ciao." Cige porwnywanie si jest u Jedynek czsto czynnikiem automatycznym i nieuwiadomionym, wpywajcym na spostrzeganie codziennych zdarze i stanowicym najwiksze rdo cierpie. Jedynki w sposb automatyczny zauwaaj, co jest prawidowe, a co nie w danej sytuacji, a poniewa przekonane s, e kada sytuacja ma tylko jedno prawidowe rozwizanie gdy inny wygrywa one musz przegrywa. Gdy Jedynki przystpuj do autoobserwacji, uwiadamiaj sobie, by moe po raz pierwszy w yciu, jak zakorzeniony jest w nich nawyk porwnywania. Tak krytyczny umys przysparza wielu cierpie. Jedynki bardzo chtnie ucz si medytacji, by krytyczne myli ustpiy. Jedynki mog rozpocz modyfikacj swego perfekcjonistycznego stylu koncentracji uwagi rejestrujc, w jakich momentach wcza si u nich gotowo do porwnywania. Gdy tylko uwaga kieruje si ku podliczaniu cudzych plusw i minusw i pojawia si poczucie, e punkt dla kogo oznacza ujcie punktu Perfekcjonicie, powstaje szansa nauczenia si wyprowadzania jej w obszary neutralne. Styl intuicyjny Intuicja u Perfekcjonistw ma swoje korzenie w ich charakterystycznym sposobie koncentrowania uwagi. W sposb nawykowy zauwaaj w kadej sytuacji bdy i niedocignicia. Dziki temu zdaj sobie take spraw z ta, ktrym jest wyobraenie o idealnym stanie rzeczy. atwo rozpoznaj, sytuacje idealne, bo wtedy znikaj krytyczne myli, a ciao czuje si dobrze". W obliczu idealnego rozwizania pojawia si fizyczne uczucie odpuszczenia sobie" i odprenia. Gdyby uczucie to mona byo jako nazwa, brzmiao by to tak: Jakie to bdzie doskonae!" Uczucie odpuszczania sobie" jest atwo dostrzegalne u ludzi, ktrzy s stale napici i krytyczni. Jest ono tak bogie, ze w zestawieniu z nim uwyraniaj si wszystkie niedostatki sytuacji aktualnej. Jedynki twierdz, e gdy wyczuwaj, jak doskonaa moe by dana sytuacja, maj nieprzepart ch usuwania zauwaonych bdw. Sdz, e bywaj spostrzegane jako nadmiernie krytyczne, gdy trac kontakt swoim poczuciem tego, jak by powinno. Wtedy

bowiem z niepokojem koncentruj si na porzdkowaniu najbardziej widocznych niedocigni. Miewam w cigu dnia chwile zachwytu. Nazywam je swoimi krtkimi epifaniami". S to te chwile, gdy wszystko jest skoordynowane" i sdzia znika. Moe chodzi o co tak banalnego jak prawidowo sporzdzony bilans, precyzyjne zdefiniowanie jakiego pojcia czy chwila zachwytu nad przyrod. Nie ma adnego bdu, wszystko jest na miejscu. Wyzwala si we mnie wtedy dobre samopoczucie, trwajce nieraz godzinami. Potrafi take rejestrowa ciaem proces podejmowania prawidowej decyzji. Zdarza si, e caymi tygodniami nie mog podj jakiej decyzji, po czym nagle wiem, co zrobi, poniewa ciao czuje si dobrze z danym rozwizaniem, mimo e umys nadal jest niepewny. Atrakcyjne otoczenia Otoczenia atrakcyjne dla Perfekcjonisty to midzy innymi takie zajcia, w ktrych konieczna jest dobra organizacja i drobiazgowo, nauczanie, ksigowo, organizowanie struktur, planowanie dugofalowe. Jedynki lubi sytuacje regulowane przez etykiet, protok i formalne procedury towarzyskie. S wrd nich naukowcy, gramatycy, kaznodzieje. Bliskie im s systemy wymagajce dokadnego przestrzegania regu. S fundamentalistami, partyjnymi lewicowcami, ekstremistami w imi moralnej wikszoci. Perfekcjonistw przycigaj prace wymagajce przestrzegania procedury: dziaania w komitetach deontologicznych, praca sdziw sportowych. Liga Przyzwoitoci. Nieatrakcyjne otoczenia Nieatrakcyjne s takie zawody, w ktrych istnieje ryzyko bdu decyzyjnego lub wysoki poziom osobistej odpowiedzialnoci za decyzje kontrowersyjne. Niekorzystne dla Jedynek s interakcje wymagajce przyjcia wielu rnych punktw widzenia lub wymagajce znacznej tolerancji rnic w opinii. Trudno sprawiaj interakcje, w ktrych decyzje podejmowane s w oparciu o pynne lub fragmentaryczne informacje, a nie na podstawie cile okrelonych wskazwek. Synne Jedynki Wrd synnych Jedynek mamy Emily Post", autorytet w dziedzinie etykiety i bon tonu. Jej ksiki czytaj ci, ktrzy kultywuj stosowne obyczaje i potrafi odoy na bok wewntrzne rozterki w imi dobrych manier i prezentowania umiechnitej twarzy przy stole.

Raiph Waldo Emerson * Mary Poppins * George Bernard Shaw * Karol Dickens * Jerry Falwell * Marcin Luter Liga Przyzwoitoci wspczenie w USA dziaaj trzy organizacje pitnujce brek rnoninofci w yciu publicznym S to Amencans for Decency (powsfc 1975), National Rderttion for Decency (powst. 1977) i National Forum Foundation (powst. 1977). przyp. tum. *4 patrz przypisy Redakcji na kocu ksiki Doskonao jako wysza jako umysu Jedynki cierpi, poniewa stale porwnuj rzeczywisto z tym jak mogoby by idealnie". Stale wiadome s rozbienoci midzy tym, co jest a tym, co by powinno. Ich ycie to bezustanne zmagania, aby doprowadzi rzeczywisto do stanu doskonaoci. wiat jest albo czarny, albo biay; albo doskonay, albo nieodwracalnie skalany. Jedynki cierpi, poniewa pragn doskonaoci na kadym kroku. Dla nich wspaniae dzieciaki zdaj si nagle zamienia w potwory, jeli id tapla si w bocie. Prawdziwa doskonao polega na rwnowadze midzy elementami pozytywnymi i negatywnymi, ktre stale si ze sob stapiaj. Dla Jedynek wielkim odkryciem jest uwiadomienie sobie, e perfekcja jest pojciem wzgldnym. Przyzwyczajone s bowiem do pogldu, e w yciu jest zawsze jedna suszna droga. Kady doskonay produkt musia przej przez wiele faz ryzykownych i le obliczonych. Bardzo moe wic pomc im uwiadomienie sobie, e rozwizanie, ktre w kocu jest dobre, mogo by poprzedzone licznymi tragicznymi bdami i e czowiek musi bra na siebie jedynie odpowiedzialno za wykonywanie jakiego zadania w danej chwili tak dobrze, jak potrafi. Myl, e eksperymentowanie i bdzenie s konieczne na drodze ku doskonaoci, podwaa pogld Perfekcjonisty. Zaakceptowanie bdw czy, co gorsza, wielu punktw widzenia to dla Perfekcjonistw zaproszenie do szalestwa. Od dziecistwa dziaali przyjmujc nieuwiadomione zaoenie, e prawidowe mylenie i cika praca doprowadz w kocu do zasuonej nagrody, a zo zostanie zdemaskowane i ukarane. To e po cikiej pracy przychodzi znw cika praca nie tylko wydaje si czym niesprawiedliwym, ale take uwypukla fakt, e inni pracuj dla przyjemnoci, a nie po to, by speni surowe wymagania bezwzgldnego wewntrznego krytyka. Gdy Jedynka potrafi powiedzie Co dobre dla ciebie nie musi by dobre dla mnie", dokonuje wielkiego skoku w samorozwoju. Jedynki s zszokowane tym, e cnota i dobre zachowanie nie zawsze s nagradzane i dostrzegane. Jednake rezygnacja z postawy yciowej jedynej

susznej drogi" jest tak przeraajca, jak utrata ostatniej obrony przed niewiadomym naporem podania i nienawici. Cnota pogody ducha Jedynki twierdz, e rozsadza je energia, ktra nie moe znale ujcia. Mwi, e uraza jak fale ognia przepywa im przez ciao, by utkwi w gardle. Opisuj to obrazowo: Jestem jak butelka, ktr potrznito i z ktrej zaraz wystrzeli korek" lub Jestem przepeniony krzykiem, ktrego nie mog z siebie wypuci". Im silniej wewntrzny sdzia krytykuje autentyczne uczucia, tym wicej energii gromadzi si w organizmie, szukajc ujcia. Zakorkowany gniew" to jedna z prb opisu tego dylematu. Jedynki bywaj nabrzmiae energi, przy jednoczesnym zaciniciu garda i szczki; niezdolne s przemwi, poprosi o pomoc, czy wykrzycze swoj zo. Perfekcjonici mog skorzysta z medytacji i terapii, jeli zrozumiej, e akceptacja tak zwanych negatywnych emocji sprawia, e przestaj by przesadnie wane. Jedynki twierdz, e krytyczne myli s niezbitym dowodem, e autentyczny impuls wypierany jest ze wiadomoci. Innym tego przejawem jest przepyw przez organizm fali urazy, cho nie zdaj sobie sprawy z przyczyny tego napicia. Pogoda ducha to skutek uboczny pozwolenia sobie na uwiadamianie wszelkich impulsw bez tumienia tych, ktrych si nie akceptuje. Kada chwila jest wtedy stanem rwnowagi, poniewa przez ciao swobodnie przepywaj uczucia pozytywne i negatywne, nie hamowane przez mylce ja". Gdy Jedynki pozwalaj sobie na zo, uwalniaj si olbrzymie pokady energii dotychczas wizionej w organizmie. Upust napicia daje przejciowe poczucie naenergetyzowania i dowiadczania wszystkiego co przychodzi na myl, bez oceniania. Zo zostaa wyraona i nic si nie stao. Przez jaki czas trwa wic stan pogody ducha wypywajcy z przyzwolenia sobie na powstawanie i przemijanie uczu, bez ich blokowania. Zalety Jedynki oddaj si susznym sprawom. Gdy raz przekonaj si, e sprawa jest suszna, bd pracowa dla samej satysfakcji z dobrze wykonanej roboty, tak jak inni pracuj dla poczucia bezpieczestwa lub wadzy. Neurotyk musi czyni dobrze. Moe si to przejawia w denerwujcej aktywnoci, majcej na celu pokazanie, e ja jestem lepszy od ciebie". Moe to jednak prowadzi take do wytrwaego denia do samodoskonalenia. Jedynki bywaj oddanymi nauczycielami, poniewa bardzo im zaley na naprawianiu wiata. Same ceni doskonao i chc take innych nauczy docenia to, co najlepsze. Chtnie wyjaniaj, badaj i przekazuj precyzyjne

informacje oraz swoje przekonanie, i ludzie mog radykalnie zmieni swe ycie, jeeli bd posiadali waciw wiedz. Jedynki odmwi wsppracy, jeeli nie bdzie si przestrzega waciwych standardw. W zalenoci od tego, ktry zestaw standardw przyjy jako jedyn doskona drog, zajm eksponowane miejsce wrd przedstawicieli radykalnej lewicy lub radykalnej prawicy. Krytyczno Perfekcjonisty atwo rozbroi, jeeli wsppracownicy przyznaj si do bdu lub znajd na zdecydowanie gorszej pozycji. Perfekcjonici wykazuj wiele cierpliwoci wobec tych, ktrzy wysilaj si bez skutku, jeli brak efektw nie jest przez nich samych zawiniony. S peni dobrej woli wobec tych, ktrzy walcz z przeciwnociami, a take wobec tych, ktrzy przyznaj si do pomyki i staraj si sami sobie pomc. Podtypy Jedynka, podobnie jak Dziewitka (punkt podstawowy Jedynki), popada w letarg samozapomnienia. Dziewitka zapomina o swoich autentycznych pragnieniach, poniewa rozbudowuje w sobie obsesyjn trosk o podporzdkowywanie si opiniom innych ludzi, Jedynka przez to e zastpuje autentyczne pragnienia obsesyjn trosk o czynienie tego, co suszne. Surowa samokontrola, ktrej wymaga nieskazitelne zachowanie, prowadzi do rozdarcia midzy odrzuconymi pragnieniami a potrzeb czynienia tego, co suszne i co stanowi o poczuciu wasnej wartoci. Napicie, powstajce w wyniku konfliktu midzy wypartymi pragnieniami a potrzeb prawidowego zachowania, prowadzi do zazdroci, nieprzystosowania i zatroskania. S to problemy bolesne, a przez to atwo zauwaalne. Gdy pojawi si te nieprzyjemne uczucia. Jedynki mog je wykorzysta, aby rozpozna, e autentyczne pragnienia pozostaj w konflikcie z poczuciem susznoci. Zazdro w relacjach dwuosobowych Zazdro przejawia si w kontrolowaniu poczyna partnera i krytycznej ocenie wszystkiego, co w relacji z partnerem zachodzi. Dochodzi w moim organizmie do wybuchu i rodzi si chora potrzeba wyrwnania rachunkw z partnerk. Co ona zrobi? Kogo wybierze?" Tu trac ju kontrol. Co on ma takiego, czego mnie nie dostaje?" I tak cay czas on zdobywa punkt, ja punkt trac. Ja zyskuj punkt, ja jestem gr. Jestem tak wcieky, e mgbym zabi, a jednoczenie krytykuj siebie za to, e jestem wcieky. Byoby nie w porzdku, gdybym si na nim wyywa, a jednoczenie nie mog si powstrzyma, bo w rodku mnie ponosi. Nieprzystosowanie w kontaktach midzyludzkich

Konflikt midzy osobistymi pragnieniami a potrzeb sztywnego trzymania si zasad w stosunkach z innymi prowadzi do nieprzystosowania. Oto przykadowa relacja: Jestem apostat w zakonie religijnym. Po piciu latach nadal nie mog si zdecydowa na przyjcie penych lubowa. Nie mam kopotw z przyjciem pogldu mojego zakonu na wiar, ale krytycznie odnosz si do wewntrznej hierarchii i pewnych pogldw na temat polityki wiatowej. Inni bracia radz sobie jako z tymi sprzecznociami, bez poddawania w wtpliwo swojej wizi z zakonem. Ja natomiast mam poczucie, e bybym w porzdku tylko wwczas, gdybym akceptowa wszystko, nawet najdrobniejsze szczegy proceduralne. Lk (zatroskanie) o przetrwanie Jedynki martwi si swoj niedoskonaoci, tym e nie maj prawa do ycia, a szczeglnie tym, e mogyby popeni pomyk zagraajc przetrwaniu. Jest to uporczywy gos, ktry stale zaamuje rce nad bdami, jakie mog popeni lub nad tym, co ludzie mogliby sobie o mnie pomyle. Gos ten moe rwnie silnie grzmie, gdy chodzi o drobiazgi, jak i wtedy, gdy chodzi o sprawy naprawd godne zmartwienia. Bardzo przejmuj si pienidzmi i tym, czy bd mia za co y. Przez ponad dwadziecia lat pracowaem jako przedsibiorca budowlany. Czasem miaem spore zabezpieczenie finansowe, a czasem dziaalno moja graniczya ze spekulacj. Ale to uporczywe martwienie si finansami jest silne nawet wtedy, gdy mam wystarczajco duo kapitau, by dokoczy zamwienie. Co moe pomc Jedynkom w rozwoju? Jedynkom ciko jest nieraz zgosi si na terapi, poniewa musz si wtedy przyzna do tego, e co jest nie w porzdku. Unikaj te medytacji w obawie przed utrat kontroli w zmienionym stanie wiadomoci. Typowe powody, dla ktrych szukaj pomocy, to ataki lku, okresowe naduywanie rodkw odurzajcych (by uciec od wewntrznego sdziego) lub zaburzenia fizyczne majce swe rdo w napiciach psychicznych. Problem, z ktrym zgasza si pacjent, na og maskuje rzeczywiste uczucia. Jedynki mog sobie pomc w nastpujcy sposb: Nie popadajc w przymus dziaania; unikajc zobowiza na styk", nie pozostawiajcych czasu na mylenie o sprawach naprawd wanych. Modyfikujc surowe standardy wewntrzne. Kwestionujc reguy.

 Nie przeksztacajc wgldu w atak na samego siebie. Jak mogem nie zauway wasnych bdw?" Sprawdzajc stan rzeczywisty. Gdy zrodzi si podejrzenie, e inni oceniaj, naley je zweryfikowa pytajc o to. Gdy pojawi si lk, naley pozna fakty, by niepotrzebne obawy wyeliminowa. Dostrzegajc sytuacje, w ktrych przyjmowanie jedynie susznego rozwizania ogranicza szans kompromisu lub innych rozwiza. Zwracajc uwag na znaczenie i spjno cudzych systemw wartoci. Uczc si proszenia o przyjemnoci i korzystania z nich. Uczc si rozrniania tego, co powinno by zrobione" od tego, co naprawd jest podane. Nabywajc umiejtnoci odczytywania swojej zoci na innych za to, ze im si to udao" jako sygnau, e to co im si udao to co, na co ma si samemu ochot. Zdobywajc umiejtno odczytywania nieuwiadomionego gniewu, ktry manifestuje si: robieniem dobrej miny do zej gry", gdy w rodku a kipi zo; uprzejmymi sowami podszytymi krytyk; umiechem przy usztywnionym ciele. Nabywajc umiejtnoci wyobraania sobie negatywnych emocji. Korzystajc z wyobrani, by da upust gniewowi yczc wrogowi wszystkiego, co najgorsze, dopki gniew nie minie. Co Jedynki powinny sobie uwiadomi? Gniew i krytyka wobec siebie i innych wynika z niezaspakajania osobistych potrzeb. Jedynki powinny podj si wysiku rozpoznawania swych prawdziwych potrzeb i postpowania zgodnie z nimi. Musz zdawa sobie jednoczenie spraw, e w fazie przejciowej mog si pojawi nastpujce problemy: Poczucie rozdwojenia ja" na ja zabawowe" i ja karzce". Niemono rozpoznania osobistych potrzeb. Lk zwizany z uwiadamianiem sobie gniewu. Staram si chroni innych przed moim gniewem." Wypenianie czasu bez reszty, by nie starczao go na przyjemnoci. Odraczanie. Nadmierne komplikowanie prostych spraw, by odsun od siebie ostateczne decyzje. Wzrost nacisku ze strony niewiadomych pragnie szukajcych ujcia, co prowadzi do wzrostu przemieszczonego rozdranienia. Potrzeba wyszukiwania wad w otoczeniu. Polityka spalonej ziemi" potrzeba wykonania caego zadania jeszcze raz od pocztku, jeli wykryo si bd. Niezdolno do kompromisu. Demolowanie caego domu, bo schody s nie w tym miejscu, co trzeba.

 Wzrost potrzeby obwiniania innych dla zrwnowaenia krytyki wobec samego siebie. Sztywno uwagi. Intensywna koncentracja na jednej dziedzinie ycia wymagajcej korekty i bagatelizowanie innych obszarw, mimo e si rozlatuj. Izolowanie i zapominanie o sektorach konfliktowych. Brak tolerancji dla odmiennych punktw widzenia.Chc wiedzie, e albo jest dobrze, albo jest le."

Punkt Drugi: Dawca

Osobowo nabyta / Esencja GOWA: Cecha dominujca Pochlebstwo Wyszy stan umysu: Wolno SERCE: Namitno Duma Cnota: Pokora Cechy drugorzdne Seks: Agresywno/uwodzicielski Kontakty z innymi ludmi Ambicja Ochrona siebie "Ja pierwszy" (uprzywilejowanie) Dylemat Dwjki zbliaj si do innych ludzi jakby w poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie Czy mnie polubi?" Maj wyran potrzeb mioci i aprobaty. Chc by kochane i chronione, zajmowa wane miejsce w yciu innych ludzi. Jako dzieci Dwjki zdobyway mio i bezpieczestwo zaspokajajc potrzeby innych ludzi. Jedn z konsekwencji tego cigego poszukiwania aprobaty jest niezwykle czuy wewntrzny radar wykrywajcy cudze nastroje i preferencje. Dawcy twierdz, e dostosowuj swoje uczucia do potrzeb innych ludzi i e dostosowujc si w ten sposb zapewniaj sobie popularno. Twierdz take, e jeeli nie uzyskuj potrzebnej aprobaty nawyk dostosowywania si moe si przeksztaci w natrctwo. Mog wtedy rugowa wasne potrzeby i przypochlebia si innym, by kupi sobie mio. Dwjki wychoway si w przekonaniu, e po to by przetrwa trzeba zdoby cudz aprobat. Najwaniejsz wic dla nich spraw jest zwizek z drugim czowiekiem. Z relacji Dwjek dowiadujemy si, e stale dokonuj w sobie zmian, by dobrze wypa w oczach innych. Mwi, e wiedz, jak si pokaza, by zdoby sympati. Czasem strategia przeciwdziaania odrzuceniu poprzez dawanie innym tego, czego chc, moe si sta uciliwa. Dostosowujc si po to, by si innym podoba czuj, e ich oszukay pokazujc tylko to, co tamci chcieli zobaczy. Dwjki czuj, e maj kilka twarzy, poniewa potrafi si zmienia w zalenoci od potrzeb znaczcych w ich yciu osb. Rne postacie wasnego

ja" mog si cakiem pomiesza, a Dwjka moe postawi sobie pytanie Ktre 'ja' jest prawdziwe?" lub Czy naprawd mnie znasz, skoro pokazaam d tylko jedno z moich wciele?" Szczeglnie czsto wchodz w zwizki z osobami silnymi i mwi wtedy o poczuciu utraty tosamoci, poniewa modyfikuj siebie tak, by zaprezentowa osobowo, ktra najbardziej spodoba si partnerowi. Dwjka moe odrzuci cae due obszary swojego dotychczasowego ycia i wczeniejszych zainteresowa, gdy uwaga kieruje si ku tym aspektom wasnego ja", ktre najlepiej pasuj do pragnie partnera. We wczesnej fazie zwizku Dwjka wciela w ycie te aspekty siebie, ktre bd pochlebiay potrzebom partnera. W fazach pniejszych dominuje uczucie bycia kontrolowanym przez wol partnera wraz z bardzo siln potrzeb wolnoci. W miar dojrzewania zwizku dochodzi do histerycznych wybuchw gniewu, gdy wypywaj na powierzchni te obszary ja", ktre ulegy zapomnieniu w okresie narzeczestwa. U Dwjek powstaje konflikt midzy nawykowym profilowaniem autoprezentacji tak, by w kocu sta si osob nie do odrzucenia przez partnera, a pragnieniem swobody zachowania si zgodnie z wasnymi pragnieniami. Dawcy tumi wasne potrzeby, by podoba si innym. Przez to staj si niezbdni dla partnera lub osb majcych wadz, dziki czemu mog doprowadzi do zaspokojenia swych stumionych potrzeb. Bratanie si z wadz gwarantuje osobiste przetrwanie, przy zachowaniu roli osoby dajcej. Dwjki zaspokajaj wasne potrzeby zdobywajc mio tych osb, ktre potrafi je wywoa. Skuteczna kontrola zwizku nie wypywa ani z uycia siy, ani z jawnego podporzdkowywania partnera. Kontrol uzyskuje si przez pomaganie. Jeeli Dwjka nie osignie w ten sposb podanego skutku, bdzie bardzo narzeka, poniewa dawanie nie zrwnowayo si z otrzymywaniem. Poprzez narzekanie mona take wywrze nacisk na partnera, kac mu doceni, ile Dwjce zawdzicza. Dwjki przekonane s, e inni si do nich zwracaj, poniewa posiadaj one szczeglny dar rozumienia; e rodzina i znajomi nie mog si bez nich obej. Jeeli wysiek nie zostaje doceniony lub aprobata nie nadchodzi. Dwjka czuje si jak pknity balon, tak jakby caa jej warto zaleaa od tego, jak wypada w oczach innych. Wyraajce aprobat klepnicie po ramieniu podnosi jej poczucie wasnej wanoci: Nie daliby sobie rady beze mnie". Spojrzenie wyraajce dezaprobat u kogo wanego prowadzi do bolesnego poczucia utraty wasnej wartoci: Musz zmusi t osob, by mnie znw polubia". Dwjka jest typem ydowskiej matki". Jeeli nie uda si jej zyska szczeglnych wzgldw za okazywan pomoc i doradzanie, zacznie manipulowa, by wkra si w aski. Bdzie knu za kulisami, stanie si szar eminencj. Gwne waciwoci Dwjek to:

 Denie do aprobaty i unikania odrzucenia. Duma z wasnej roli w zwizkach z innymi ludmi,Nigdy by im si beze mnie nie udao." Duma z wychodzenia naprzeciw cudzym potrzebom. Ja nikogo J nie potrzebuj, ale wszyscy mnie potrzebuj." Poczucie zmieszania wobec licznych postaci wasnego ja" rozwijanych po to, by zaspokaja cudze potrzeby. Kady z moich przyjaci wydobywa inn cz mojej osoby." Ktre moje 'ja' jest autentyczne?" Trudno w identyfikowaniu wasnych potrzeb. Mog sta si jakim chcesz, ale co ja naprawd do Ciebie czuj?" Zainteresowanie seksualne jako gwarancja aprobaty. Nie chc z tob i do ka, ale chc wiedzie, e Ty masz na to ochot." Romantyczne przywizanie do wielkiego mczyzny", uduchowionej kobiety." Walka o wolno osobist. Poczucie bycia kontrolowanym przez. cudze potrzeby. Histeria i gniew, gdy ujawniaj si prawdziwe potrzeby, ktre wchodz w kolizj z wieloma obliczami rozwinitymi dla zaspokajania cudzych potrzeb. Uwaga skierowana na dostosowywanie si do potrzeb innych ludzi, co moe prowadzi do empatycznego wspodczuwania cudzych potrzeb lub manipulacyjnego dostosowywania si do cudzych pragnie jako sposobu zapewnienia sobie mioci. To rodzinne Jako dzieci Dwjki kochane byy za to, e umiay zadowoli. Szybko rozpoznay w sobie te cechy, ktre podobay si rnym osobom dorosym z ich otoczenia i nauczyy si gra przedstawienie zaspokajajce ich potrzeby. Byy dziemi kochanymi, ktre nauczyy si utrzymywa stay dopyw mioci: Mj ojciec by osob zamknit w sobie i niedostpn. Zabawa w zdobywanie jego uwagi bya przez to bardziej podniecajca, tym bardziej e nikt z mojego rodzestwa nie odnosi w tym sukcesw. Czuam si jak barometr staraam si go wybada. Wracaam do domu, szam do jego gabinetu. Stawaam w drzwiach, wahajc si czy wej, pki nie wyczuam w jakim jest humorze. Wtedy wiedziaam ju, jak si mam tego wieczoru zachowa. Czuam potrzeb ustalenia, ktr ze swoich rl mam danego wieczoru odegra. Gdy ju dobraam odpowiedni rol graam j po to, by mu sprawi przyjemno. Wiele lat pniej w czasie pewnej sesji terapeutycznej nadaam wszystkim tym rolom imiona, przypominajc sobie take zestaw uczu dla kadej z rl.

Najbardziej lubiam odgrywa ksiniczk. Bya ona taka sodka. Gdy graam ksiniczk, opowiadaam mu o wszystkim, co robiam gdy on by w pracy. Czasem bywaam tez ksiniczk w szkole, gdy ojca przy mnie nie byo. Mogam wtedy odpowiada z lekcji bardzo odwanie, bo czuam, e jestem crk krla, w ktrego imieniu przemawiam. Inny typowy scenariusz odnajdujemy w relacjach tych Dwjek, ktrych szczeglna wraliwo rozwina si dlatego, e musiay wspiera swoich rodzicw emocjonalnie. Jako dziecko duo w domu pomagaam. Byam bowiem przekonana, e moja rodzina jest zupenie niezaradna i potrzebuje duo pomocy. Opiekujc si rodzicami wzmacniaam ich na tyle, by si mn zajli. Nakoniam rodzicw do chodzenia do kocioa w niedziel, poniewa miaam wraenie, e ich to krzepi. Wiedziaam jednoczenie, ze jestem ulubienic Jezusa, poniewa wskrzesiam w swoich rodzicach wiar. Jako osoba dorosa wci powtarzaam ten sam schemat oddania si mczynie. Suyam mu, by w ten sposb zmusi go do suenia mnie. Pracowaam i dawaam mu pienidze na nasze wsplne ycie, by mg za mnie paci". Jeeli uwiadamiaam sobie, ze tak naprawd to ja sama si o siebie troszcz, czuam, e nie jestem kochana, skoro nie on si mn Opiekuje. Jeszcze inn modelow histori dziecistwa przedstawiaj te Dwjki, ktre rozpoznay manipulacyjne walory bycia osob niezastpion i kochan/ i wykorzystyway swoje zdolnoci uwodzicielski! by otrzyma od ludzi to, czego potrzeboway. To by prawdziwy trjkt. Mj ojciec by szczodry i bardzo zabawnie byo z nim przebywa, mama natomiast zawadzaa. Zawsze wic stawiaam j na pierwszym miejscu, a siebie na drugim. W ten sposb utrzymywaam z ni pokojowe stosunki i mogam od ojca dosta wszystko, na co miaam ochot. Byam niezwykle uwodzicielska w taki niefizyczny sposb. Zawsze midzy nami bya silna wi. On chcia trzyma ster, wic ja przypochlebiaam mu si ubierajc si adnie i darzc go szacunkiem, bd te bywaam jawnie nieposuszna. Moje nieposuszestwo nie wynikao z tego, e naprawd odczuwaam przymus spotykania si z jakim nieodpowiednim facetem czy wracania pno do domu, ale z tego, e gdy byam w taki sposb nieposuszna, ojciec bardziej ni zwykle zwraca na mnie uwag. By wadczy, a ja czuam, e naprawd mu na mnie zaley. Ja" zwielokrotnione Z relacji Dwjek dowiadujemy si, e poczucie wasnego ja" rozwiny na podstawie reakcji innych ludzi wobec nich. Szacunek drugiego czowieka

potrafi skoni je do najwikszego wysiku, czuj jednak rwnie, e dostosowuj si do cudzego pojcia o tym, co jest podane, by zapewni sobie stay dopyw mioci. W przekonaniu Dwjek kadego ze swych znajomych obdarowuj czci siebie, nikt natomiast nie zna ich w caoci. Nawyk cigego dostosowywania si prowadzi do tego, e Dwjka ma poczucie oszukiwania swoich znajomych. Mona powiedzie, e s to dziaania obronne. Dziki nim Dwjka nie ryzykuje penej ekspozycji czy oceny caociowej. Utrwala to jednak dziecice przekonanie, i mio zdobywa si ukrywajc to, co nie moe by zaakceptowane. Dostosowujc swoj tosamo do upodoba przyjaciela, Dwjki naraaj si utrat kontaktu ze swoimi rzeczywistymi uczuciami. Zapominaj o nich koncentrujc uwag na cudzych pragnieniach. Nie myl o aprobacie, gdy zastanawiam si, jaki prezent da Iksowi. Jest to dla mnie raczej pewien styl bycia, automatyczne wychodzenie ku innym. api si na tym, e badam ich, by odnale wskazwki co do ich sposobu funkcjonowania czy te ich potrzeb. Nie czuj si bezpiecznie, jeeli nie potrafi przewidzie, w jaki sposb mog im si przyda. Przez ca szko redni czuam, e budz si codziennie rano i zastanawiam kim mam tego dnia by. Miaam szereg bardzo rnych znajomych i miaam repertuar zachowa wobec kadego z nich. Kade wydawao mi si autentyczne i prawdziwie moje. Gdy jednak wszyscy znajdowali si razem w jednym pokoju miaam kopot, poniewa nie wiedziaam ktre z moich ja" mam odgrywa. A jeeli d grupy docza kto nowy, czuam, e musz si dostosowywa i miaam nadziej, e inni nie zauwa, i wobec przybysza zachowuj si nieco inaczej. W ubiegym miesicu obchodziam trzydzieste urodziny. Byy one prawdziw prb, poniewa zgromadziam wszystkich znajomych, ktrzy nie mieli ze sob nic wsplnego poza tym, e mnie znali. Skoczyo si straszn awantur w kuchni miedzy pielgniark i handlarzem narkotykw, ktrzy znienawidzili si od pierwszego wejrzenia. A ja mimo wszystko uwaaam kadego z obecnych za swojego bliskiego przyjaciela. Dwjka czuje, e kada odmiana jej ja" jest wewntrznie zintegrowana, cho moe si radykalnie rni od pozostaych. Rnym znajomym moe ujawnia cakiem inne oblicza, co nie przeszkadza by spotkania z kadym z nich byy autentyczne, a nawet gbokie. To e rni ludzie prowadz do ujawniania rnych ja" nie oznacza, e zachodzi tutaj oszustwo dla pozyskania przyjani. Z tego trwajcego cae ycie nawyku poszukiwania bezpieczestwa w aprobacie innych ludzi mog jednak wynika powane problemy. Jeden z nich polega na tym, e Dwjki na og lepiej sobie uwiadamiaj rne sposoby przystosowywania si do innych ludzi anieli wasne motywy. Dziecko, u ktrego warunkiem poczucia bezpieczestwa jest dawanie czego innym,

bdzie dumne z tego, e jest komu potrzebne i niechtnie bdzie prbowao rozpoznawa wasne potrzeby. Uwiadomienie sobie wasnych potrzeb grozi utrat potencjalnego rda mioci. Std osoba taka uczy si kierowa sw uwag na zewntrz do tego stopnia, e dla zapewnienia sobie mioci lekceway wasne potrzeby. Pracuj jako pomoc dentystyczna i niezbdne jest dla mnie, by pacjenci mnie lubili. Jeeli przychodzi kto nowy czuj si cakowicie zagubiona, pki w czasie rozmowy nie dowiem si, jaki ten kto jest i czym si interesuje. To tak wyglda, jakbym owia ryby i wreszcie miaa branie, gdy trafiam na temat, ktry go interesuje. Gdy ju bierze", czuj si na tyle bezpiecznie, e mog si zastanowi czy go lubi czy nie. Prawie zupenie jednak nie potrafi sobie uwiadomi swoich uczu wobec tego czowieka, pki nie osigniemy paszczyzny porozumienia. Gdy natomiast jest to stay pacjent, mam wraenie, e dziaam na zasadzie fiszki w segregatorze. Gdy przychodzi osoba A ja wybieram fiszke A z segregatora i odpowiednia moja osobowo dopasowuje si do tematu rozmowy. Caa procedura jest bardzo wyczerpujca, poniewa stale szukam sygnaw potwierdzajcych, e dobrze mi idzie. Osanianie kogo parasolem, by samemu nie zmokn" otrzymywa. dawanie, by

Dwjki skar si czsto, e ciko im utrzyma poczucie trwaej tosamoci w kontaktach z innymi. Prawdziwe ja" moe si zagubi w cigych codziennych dostosowywaniach. atwo im odgrywa tak rol, ktra komu odpowiada, trudno im natomiast zda sobie spraw z wasnych potrzeb. Dwjki tumi wasne potrzeby, by zaspokoi cudze, staj si wic z czasem niezbdne dla partnera lub dla osoby majcej wadz. W ten sposb zapewniaj sobie porednio zaspokojenie wasnych stumionych potrzeb. Manewr ten zapewnia przetrwanie, pozwalajc jednoczenie utrzyma si w roli dawcy. Gdy znajduj si w nowym otoczeniu pierwsza rzecz, ktrej prbuj si dowiedzie to kto tu jest wany", kto w tym pokoju ma wadz. Na og jestem z pocztku powcigliwy. Obserwuj, jak ludzie reaguj na siebie nawzajem, a upewni si, kogo tu szanuj. Gdy ju to wiem, poznanie tych wanych osb jest dla mnie wyzwaniem. To tak, jak gdyby wszyscy pozostali gdzie znikli. Oywiam si i szukam kontaktu wzrokowego. Nawet gdy pokj jest zatoczony i kontakt wzrokowy jest utrudniony, czuj, e czy mnie z tymi osobami jaki prd. Wiem, czy uzyskam do nich dostp. Czuj, e co mnie ku nim pociga i wydaje mi si, e id ku mnie przez pokj, mimo e nie ruszyli si z miejsca.

Dawcy zapewniaj sobie zaspokojenie wasnych potrzeb w ten sposb, e wchodz w relacje z osobami potraficymi potrzeby te zaspokoi. Skuteczna kontrola zwizku nie jest wynikiem dziaania wprost. Dwjka, mwic obrazowo, proponuje partnerowi swj parasol dla ochrony przed deszczem, po czym partner podaje Dwjce rami i zaprasza pod parasol. Wane jest, by Dwjki zday sobie spraw z tego, e daj innym to, czego oczekuj w rewanu. Jeeli Dwjka oddaje swj parasol, chce by j chroniono przed deszczem. Jeeli pamita o czyich urodzinach, znaczy to, e chce, by i o jej urodzinach nie zapomniano. Gdy Dwjki oferuj wsparcie, spodziewaj si zapewne wczenia ich w rokujce powodzenie przedsiwzicie. Na og utosamiaj si wtedy z t czstk wasnego ja", ktra najlepiej moe si temu przedsiwziciu przysuy i trudno im odrni autentyczn potrzeb pomagania od nawykowego oczekiwania rewanu. Zwyczaj dawania po to, by co otrzyma jest czsto zupenie nieuwiadomiony, ale musi zosta uwiadomiony, by mona si byo od niego uwolni (dotyczy to wszystkich utrwalonych sposobw postpowania). Dwjki opowiadaj o kilku rnych zaobserwowanych u siebie wzorach dawania po to, aby dosta. To wyglda troch tak, jakbym oplota wszystkich swoich znajomych sieci systemw zabezpieczajcych. Soki pyn ode mnie w ich kierunku. W kocu mczy mnie konieczno zachwycania si wszystkim, co oni robi. Robi wiele rnych rzeczy z wieloma rnymi ludmi. W kocu jestem zupenie wyczerpana robic co dla innych i zawsze ujawniajc entuzjazm. Trwa to a do chwili, gdy mam ochot si wycofa i ju niczego dla nikogo nie robi. Tosamo tej kobiety tak bardzo uzaleniona jest od szacunku innych, e wmontowuje si w ycie swoich przyjaci, staje si dla nich niezbdna, po czym narzeka, e jest wyczerpana, jeeli nie uzyskuje oczekiwanej wzajemnoci. Jeli nie wyrwnuje si bilans dawania i brania. Dwjka bardzo narzeka i uruchamia niewiadom prb zmuszania innych do uznania tego, ile jej zawdziczaj. Syndrom ydowskiej matki" to tylko jedna ze znanych niewiadomych taktyk dawania po to, by co w zamian otrzyma. Inna taktyka polega na izolowaniu rnych czci ja", by prezentowa na zewntrz rne osobowoci, na przykad dziewic i prostytutk". W tym przypadku ta sama kobieta rnym mczyznom oferuje diametralnie rne postaci swojego ja". Podobnie postpowa mog take mczyni Dwjki. Inna posta dawania po to, aby co dosta widoczna jest w wybitnie seksualnej autoprezentacji charakterystycznej dla niektrych Dwjek. Czsto relacjonuj, e nie zdaj sobie sprawy z tego, kiedy zlewaj si z drugim czowiekiem, ani nie uwiadamiaj sobie, e zwyczaj ujawniania cech podanych przez innych jest dla otoczenia bardzo widoczny i wybitnie uwodzicielski.

Jeeli uwodzenie ma charakter niewiadomy. Dwjki czsto stykaj si z niechci ludzi, nie znoszcych, gdy kto w ich obecnoci ujawnia silne tendencje seksualne. W takich przypadkach Dawcy broni si mwic: Nie uwodziem. Nie powiedziaem nic niestosownego, miao to zupenie niewinny charakter." I naprawd w to wierz, poniewa nie zdaj sobie po prostu sprawy z tego, jak silnie ich wewntrzne przemiany s komunikowane innym. Niewiadoma Dwjka potrafi przyj w bardzo skpym stroju, skierowa rozmow na tematy seksualne i nie uwiadamia sobie, jak bardzo wprost nadaje sygnay seksualne. Robi to bowiem po to, by uzyska zwrotnie informacje o tym, e jest atrakcyjna i kochana. Autoprezentacja uwodzicielska Wszystkie Dwjki s uwodzicielskie w tym sensie, e sprawnie wmanewrowuj innych w lubienie siebie. Ich staym zaoeniem jest, e prawie kadego mona zdoby, jeeli tylko zastosuje si waciwe podejcie i odpowiedni dawk subtelnie dozowanej, szczeglnej uwagi. Wikszo Dwjek potrafi dostosowywa si do cudzych uczu tak, by osign optymalny poziom osobistego kontaktu. W uwodzicielskiej autoprezentacji chodzi o to, by zwrci czyj uwag. Poczucie, e jest si innym potrzebnym w ktrymkolwiek obszarze ich ycia, daje poczucie bezpieczestwa. Szczeglnie bezpieczne jest poczucie, e jest si podanym fizycznie. Dwjki poznaj siebie poprzez sposb, w jaki inni na nie reaguj. Szczeglnie wic wyczulone s na to, by pokaza si innym w taki sposb, by pochlebia ich wyobraeniom, tumic jednoczenie wasne potrzeby seksualne. Dwjki, ktre w dziecistwie zyskay aprobat odgrywajc przedwczenie rozwinitego chopczyka mamusi lub kokietujc creczk tatusia mog, jako osoby dorose, prezentowa si w sposb prowokujcy. Relacjonuj jednak, e ten atrakcyjny obraz idzie w parze z osabieniem odczu seksualnych. Marz o mioci i odwecie. Chc by potajemn kochank wielkiego czowieka, osob, ktrej on wszystko mwi i do ktrej przychodzi, gdy potrzebuje pocieszenia. Odgrywam czsto w wyobrani te intymne chwile: wygld twarzy pewnego mczyzny, gdy mnie pragn, to co czuam, gdy mi powiedzia, e jestem najlepsz kochank jego ycia. Jeeli za co w zwizku si psuje, zastanawiam si, jak mczyzn odzyska, mylc sobie jednoczenie, e nie warto, lub zastanawiam si, jak z nim wyrwna rachunki za to, e mnie tak upokorzy. Duo satysfakcji mona uzyska, jeeli umie si wcign mczyzn w intymn rozmow lub nakoni go do przerwania tego co robi, by zwrci na mnie uwag. Te drobne uwodzenia tak mnie podniecay, e przez lata cae mylaam, e jestem bardzo seksowna, a powstrzymuj si po prostu ze wzgldu na

skrupuy wobec mczyzn onatych. Teraz rozumiem, e nie chodzi mi o seks, ale o to, e zwracaj na mnie uwag, gdy myl, e jest szansa na przygod i oto piecztuj obietnic specjalnym uciskiem lub pytaj o moje imi. Dwjki mwi na og, e cho zaley im na tym, by sprawia wraenie osoby pontnej, chodzi im bardziej o to, by zwracano uwag na ich walory seksualne ni o rozwizo. Boj si czsto rzeczywistej intymnoci, poniewa bliski kontakt moe doprowadzi do ujawnienia faktu, e ja" zostao sprzedane, by innych zadowoli. Ujawnienie tej prawdy moe by czym przeraajcym, jeeli poczucie bezpieczestwa uzalenione jest od tego, e jest si spostrzeganym jako osoba gboko i blisko zwizana z ludmi. Na poziomie psychologicznym przeraenie budz czsto take gboko skrywane pragnienia seksualne, gdy maj one podtekst kazirodczy. Pierwotnie kierowane byy przez jedno z rodzicw do rozwijajcego si dziecka. Dziecko zmuszone byo tumi swoje wczesne reakcje seksualne w imi emocjonalnego przetrwania. Niemniej jednak w gbokich warstwach swego istnienia, nigdy nie zrezygnowano z tych uczu. W tym znaczeniu Dwjki boj si intymnoci, ale wykorzystuj jednoczenie seksualn autoprezentacj dla zweryfikowania niewiadomego klimatu seksualnego w nowej sytuacji. Chc wiedzie, kto gotw jest zwrci na nie uwag bez nadmiernych da fizycznych, a kto moe si okaza niebezpieczny z seksualnego punktu widzenia. Dla mnie uwodzenie i wyzwanie to synonimy. wietnie si czuj dopki na drodze s jakie przeszkody i jeszcze si nie zeszlimy. Lubi te subtelnoci nawizywania kontaktu, te sugestie i podniecenie pynce z wysyania sygnaw prowokujcych umiech lub prawdziwe uznanie. Gdy hormony zostania uruchomione, pjd za tym i zrezygnuj ze wszystkich, z ktrymi mnie dotychczas co czyo. Co szczeglnego dzieje si, gdy jestem z kobietami. Nie jestem pewien, czy mam racj, ale mam wraenie, e potrafi si z nimi zla i sta si dokadnie takim mczyzn, na jakim im zaley. Bardzo dokadnie pamitam siebie, gdy po raz pierwszy prbowaem to sprawdzi. Byo to na zabawie szkolnej. Staem pod cian i przeistaczaem si dla kadej dziewczyny, z ktr taczyem.w kogo innego. Problem niezalenoci-zalenoci Dwjki przeywaj wielki konflikt w tej fazie zwizku, gdy powinny zosta uwiadomione rzeczywiste wasne potrzeby, by mona byo w sposb szczery podj zobowizania. W pewnym sensie ten konflikt midzy ja" zmienionym a dochodzcymi do gosu prawdziwymi pragnieniami jest czym korzystnym. Wskazuje bowiem na potrzeb zdefiniowania prawdziwego ja", od dawna zapomnianego w imi zadowalania innych. Te Dwjki, ktre maj mniejsz samowiadomo mog przey do koca ycia bd to w penej zalenoci od

potrzeb partnera, bd w przekonaniu o swojej absolutnej od niego niezalenoci, skoro mona kontrolowa go pochlebstwem. Przez cay czas trwania mojego dugiego, dwudziestoletniego maestwa bardzo wan dla mnie spraw bya moja potrzeba niezalenoci. Oboje obracamy si w krgach muzycznych Los Angeles. Moja ona jest piosenkark, ja za komponuj i aranuj muzyk do filmw. Gdy pierwszy raz zobaczyem j na estradzie, cio mnie z ng. piewaa wietnie i bya bardzo niedostpna. Moje zauroczenie wzio si czciowo z tego, e mj pocig do niej nie mia adnych szans: bya pikna, bya lesbijk, uprawiaa zupenie inny rodzaj muzyki i nie interesowaa si wcale tym, co ja prbowaem tworzy. Przez dwa lata uprawiaem bieg z przeszkodami i wreszcie udao mi si. Gdy ju j zdobyem, zaczem si czu osaczony. Oddaem jej si cay lansowaem j, pisaem dla niej muzyk, aranowaem jej piosenki. W kocu chciaem siebie odzyska z powrotem. Czuem si sptany, buntowaem si, chciaem odzyska wolno. Cz mojego ja" oddana jej bya cakowicie, cz wcale. Przez cay ten czas, gdy prbowaem odzyska wasn pozycj, nie mogem si w tym wszystkim odnale. Pamitam, e raz siedziaem w barku popijajc kaw i czuem si waciwie niele. Podniosem gow znad gazety i zauwayem, e idzie ulic atrakcyjna kobieta. Tak si czuem, jakby cae moje dao wstao z miejsca i podyo za ni, ale nadal trzymaem w rkach gazet. Gdy si z kim zlejesz, tak jak ja ze swoj on, a potem chcesz si uwolni, dochodzi do tego, e z jednej strony czujesz si w poowie wtopiony w ukochan osob a w poowie zawieszony w prni lub te rozlatujesz si jak ja na stoku w barze. Gdy poszedem zapaci, nie wiedziaem, czy gos kasjera by jego, czy dochodzi z sufitu, czy te mwi kto w kolejce do kasy. Dochodzio do tego, e czuem si cakiem zmieszany w kontaktach z kochanymi osobami. Jeeli miaem wraenie, e mnie oceniaj, wydawao mi si, e moje przewody kto wyrywa z kontaktu, e energia ze mnie umyka i zaczynam traci siebie z oczu do tego stopnia, e mam ochot sprawdzi w lustrze lub szybie, czy jeszcze jest tam moje odbicie. Musiao min prawie dwadziecia lat naszego maestwa, bym mg zrozumie, e nie jestem zdominowany przez pragnienia mojej ony, e nie musi misie podoba jej muzyka, ze nie musz mnie pociga jej osobiste opinie, bym mg j nadal kocha. Z czasem Dwjki uwiadamiaj sobie, e walka o wyzwolenie od partnera nie rni si wiele od rozpaczliwej potrzeby aprobaty z jego strony. Partner nadal pozostaje punktem odniesienia, niezalenie od tego, czy Dwjka zostaje czy si odrywa. Nie oznacza to wic koniecznie, e odnalaza siebie. Wielu agresywnych Dawcw sprawia wraenie wybitnie niezalenych. W rodku wiedz jednak, e dajc kontroluj innych i e s uzalenieni od ich aprobaty, bdcej warunkiem rwnowagi emocjonalnej. Pewna moda kobieta ujmuje to tak:

Wydawaam 400 dolarw miesicznie na rozmowy telefoniczne po to tylko, by mu powiedzie, ze go wcale nie potrzebuj. Tworzenie trjktw Zwyczaj przystosowywania si do innych jest u Dwjek o tyle bardziej zoony, e pocigaj je osoby bdce nosicielami tych wartoci, ktre mog sprzyja ich wasnemu rozwojowi. Pomagajc innym Dwjka pomaga take sobie. Moe jednak tak silnie si utosami z moliwociami partnera, e zacieraj si granice midzy ja" a partnerem. Dwjka potrafi tak si przyzwyczai do sprawdzania stanu emocjonalnego towarzysza i do ignorowania wasnych potrzeb emocjonalnych, e pojawianie si u partnera jakiego pragnienia moe wzbudzi w niej samej reakcje podobne. Kontakt erotyczny jest dla mnie bardzo wany. Odczuwam silny pocig. To tak, jakby mj splot soneczny i serce fizycznie przyciga do siebie kto, kto ma nade mn wadz. Pocig ten ma o tyle charakter genitalny, e musz z nimi i do ka. Bardziej to jednak przypomina zalanie potokiem uczu wcigajcych mnie w czyj aur. Czujesz si kochany, bo wyczuwasz w ludziach to, co w nich najlepsze, a to z kolei powoduje, e to co w Tobie najlepsze wypywa na wierzch. Dwjki relacjonuj, e dla dwch powodw wchodz w trjkty miosne. Pierwszy powd kryje si w niejasnociach seksualnych w relacjach z jednym z wasnych rodzicw. Trwa to nadal w wieku dorosym w postaci upodobania do takich sytuacji, w ktrych jest si potajemnym wybracem, tym ktry naprawd rozumie. Chodzi tu zwykle o pragnienie bycia kim szczeglnym i kochanym dla onatego partnera czy zamnej partnerki, a nie o rozbicie maestwa. Dwjk pociga czsto niedostpno takiego partnera. Nie ma za zamiaru ranienia maonka czy maonki osoby ukochanej. Do trjktw dochodzi take wtedy, gdy Dwjki czuj, e rni partnerzy ujawniaj cakiem rne aspekty ich osobowoci. Nie wiedz wtedy, ktre oblicze jest autentyczne i trudno im wybra midzy kochankami. Pycha W opisanym tu podejciu do wiata uwag kieruje si na zewntrz i podporzdkowuje przynoszeniu drugiej osobie zadowolenia. W efekcie Dwjki skonne s mniema, e druga osoba uzaleniona jest od tego, co one same zechc da lub zatrzyma dla siebie. Zakadaj, e to one pomagaj innym i e bez nich wiat byby uboszy. Dwjki o wyszej samowiadomoci rozpoznaj w sobie uczucie dumy pyncej z faktu bycia osob szczeglnie cenion za to,

czym obdarzaj innych. Pojawia si wtedy uczucie bycia wanym, ktre atwo znika, gdy uwaga innych zostanie wycofana, jest bowiem od tej uwagi zalene. atwo Dwjk urazi, poniewa poczucie wasnej wartoci uzalenia od innych. Jeeli inni przestan zwraca uwag, powstaje uczucie kurczenia si i postawa bycia osob wan" zostaje zachwiana. Gdy wchodz do nowej grupy natychmiast ludzi oceniam. Z kim warto by, a kto jest dla mnie strat czasu? To tak, jakby kilkakrotnie w cigu wieczoru wysuwa si mj psychiczny J peryskop, by przeczesywa kty w celu sprawdzenia, jak wszystkim si m ukada i po to, by wypatrze interesujce osoby, na ktre wczeniej nie J zwrciem uwagi. Zwizki intymne W bliskich zwizkach najwaniejsze dla Dwjek jest wyzwanie. Uwodziciel potrzebuje wyzwania, by wej na szczyt swoich moliwoci. Zawsze zwracam uwag na kogo, kto jest nieprzystpny lub nieosigalny. Podnieca mnie podjcie walki i odczuwanie tego, co potrafi ze mnie wydoby. Gdy w pobliu jest osoba niezwykle ekscytujca, oywiam si i cudowne jest to uczucie inspiracji. Gdy wi zostaje zadzierzgnita przepywaj miedzy nami uczucia nie majce nic wsplnego z tematem rozmowy. Sowa nie maj znaczenia, wypeniaj jedynie przestrze, Powany problem polega jednak na tym, e gdy zaczynaj mnie lubi czuj, e podarowaem im 5 procent mojego ja", o ktre im chodzio, natomiast pozostae 95 procent kurczowo trzymam dla siebie. Wydaje mi si, e wcale mnie nie znaj i zaczynam si obawia, e strac wolno, jeeli zwi si z kim, kto w aden sposb nie mgby zaakceptowa mnie w caoci. Dwjki czuj si najlepiej wtedy, gdy s w drodze do nawizania kontaktu bdcego wyzwaniem. Postawa ta ma charakter obronny, poniewa uwaga skierowana jest na to, jak wywoa odzew u potencjalnego partnera, a nie na ujawnienie siebie. Dwjka ustawia si tak, by zosta zauwaona. Staje na rozstajach drg yciowych potencjalnego partnera tak, by mg j w kadej chwili wezwa. Najbardziej podniecajca i ywotna faza zwizku przypada na okres, gdy nadal s przeszkody do przezwycienia i gonitwa trwa. Gdy partner jest trudno osigalny Dwjka usiuje si zbliy, niepomna tego, e wypara swoje prawdziwe uczucia, i zastpia je takim aspektem swojego ja", ktre wyszo na plan pierwszy, by sprosta wyzwaniu. W moim przypadku prba zdobycia osoby trudno osigalnej pociga mnie najbardziej. Osoba ta nie wie jeszcze, e jest we mnie pustka, rodzaj prni bez

ustalonego rodka. Gra trwa dziki gonitwie. Zobacz, jakie mam smakoyki do zaoferowania. Daj si zabawia." Na pocztku chodzi mi jedynie o ich mio, wic wystarczy, e jestem dziewczyn czyich marze. Jedno ukucie i dziewczyna jego marze rozsypuje si. Wystarczy, e facet przez chwil ma znudzon min i uczucie Jaka jestem cudowna" zmienia si raptownie w uczucie Jaka ja jestem biedna. Nikt mnie nie kocha". A to tylko dlatego, e mj przyjaciel wyglda na niezainteresowanego. Mog by niezwykle poruszona czym, co si zdarzyo danego dnia i uczucie to trwa, dopki wydaje mi si, e mu zaley. Gdy tylko straci cho troch zainteresowania, cae moje poruszenie wylatuje przez okno. Gdy mija okres wyzwania. Dwjka przestaje si koncentrowa na tym, jak partnera zadowoli i zaczyna si zastanawianie, jak si czuje u jego boku. Dwjki czsto tak bardzo wypieraj swoje potrzeby, e ciko im uwiadomi sobie czego chc. Czuj si zatem ograniczane przez pragnienia partnera. Pojawia si uczucie walki o wolno osobist, uczucie, e zainwestowao si w zwizek tylko cz wasnego ja". Nagle przychodz na myl wszystkie pozostae czci, ktre zostawio si za drzwiami nawizujc kontakt. Trzy razy byam zamna i za kadym razem byam dokadnie kim innym. Obecnie jestem sama z wyboru, po raz pierwszy od czternastego roku ycia. Mam zamiar odnale siebie zanim zaryzykuj wejcie w kolejny zwizek, w ktrym mogabym si ponownie zla z yciem nowego ma. Pierwszy raz wyszam za muzyka rockowego: troje dzieci, komuna i dom w dzielnicy hippisowskie) w San Francisco. Za drugim razem wyszam za obroc praw czowieka, ktry nienawidzi modelu lansowanego przez dzieci kwiaty. Mieszkalimy i pracowali w trzypokojowym baraku na Poudniu, nosilimy wod i drewno i nigdy nie wracaam mylami do San Francisco czy do wiata rocka. Trzecie maestwo byo z biznesmenem. Cakiem nowe ycie, zupenie nowy styl. Ludzie z Poudnia me rozpoznawali mnie w tej matronie z St. Louis, a ja najlepiej ich pamitaam poprzez dzieci, ktre stale miay w pamici wszystkie nasze kolejne etapy yciowe. Dwjki modyfikuj swoj tosamo w zalenoci od tego, jak inni na nie reaguj. Zdaj sobie wic bezustannie spraw ze swojej zalenoci od cudzej aprobaty. W pierwszej fazie zwizku stapiaj si z pragnieniami partnera. Gdy zwizek ulega scaleniu, zaczyna ono uwiera i sprawia wraenie uwizienia w potrzebach partnera. Pojawia si czsto jawny bunt przeciw wszystkiemu, czego chce towarzysz ycia, bunt podsycany dochodzcym do gosu podejrzeniem, e doszo do wyprzeday prawdziwego ja" w imi zakupu yczliwoci partnera. Dwjki twierdz, ze w fazie walki o uniezalenienie si od coraz bardziej ograniczajcego je zwizku, czuj si niezwykle samodzielne. W tej fazie stawiaj wymagania. S draliwe i nie chc wsppracowa dla zaspokajania

potrzeb partnera. Pojawia si ch oywienia dawno zapomnianych zainteresowa, zajmowania si rzeczami, ktre drani partnera, uciekania w nowe romanse. Plusem Dwjek jest to, e potrafi si silnie zaangaowa w pomoc dla urzeczywistnienia lepszych stron innych ludzi. Gdy znajduj si wrd ludzi dojrzaych, inspiruj we mnie to co we mnie najlepsze". Potrafi koncentrowa si na celach i strategiach sprzyjajcych sukcesowi partnera. Minusem Dwjek jest to, e staj si stranikami partnera, jeeli pojawia si w nich silna ch kontrolowania zwizku. Mj partner osignie sukces dziki mojej mioci". Daj za duo, graniczy to z kastracj i chci ubezwasnowolnienia partnera. Trudno im dopuci do zerwania, poniewa chc by spostrzegane jako skuteczni Dawcy i ukochani partnerzy. Przykad pary zoonej z Dwjki i Sidemki (Dawca i Epikurejczyk) Dwjki podtrzymuj w Sidemkach ich szacunek dla siebie. Zwizek bdzie si rozwija bezkonfliktowo, o ile nie dojdzie do rozbienoci celw osobistych obu stron. Dwjki potrafi si powici planom Sidemek. Umiej wspczu z tym poczuciem podniecenia i optymizmem, ktre towarzysz Sidemkom w realizacji ich zainteresowa. Dwjka bdzie chciaa wzmocni talenty partnera. Bdzie podziela przekonanie Sidemki, i para zblia si do punktu, w ktrym wsplne plany w peni zaowocuj. Para ta prawdopodobnie bdzie czsto wychodzia razem. Bdzie uwaana za eleganck par. Wiele zadowolenia bdzie czerpa z rozrywki najwyszej klasy i biecych wydarze kulturalnych. Kade z partnerw potrafi zapewni drugiemu przestrze dla rozwijania wasnych zainteresowa. Sidemki w zasadzie skoncentrowane s na sobie i wasnych planach. Bd robiy to, na co maj ochot niezalenie od tego, czy jest kto w pobliu czy nie. Dziki temu Dwjka moe swobodnie doczy si do Sidemki wtedy, gdy dzieje si co ciekawego, a nastpnie oddali si, by pody za zainteresowaniami swoich licznych ja". Moe jej zagraa niezaleno Sidemki, jeli jednak ludzie bd j zauwaa i upewni si, ze Sidemka w czasie nieobecnoci nie robi nic zdronego, zapewni jej swobod. adne z dwojga nie bdzie si czuo ograniczone i bd umieli si cieszy zainteresowaniami partnera. Obie strony maj w sobie naturaln skonno do uwodzenia. U Dwjki jest to bardziej jawne, ale za to mniejsze jest prawdopodobiestwo realizacji tych skonnoci. Sidemka uwodzi mniej jawnie, ale za to bardziej jest skonna angaowa si w przelotne romanse. Obie strony lubi by w centrum uwagi. Lubi niedomwienia seksualne i przeywaj pewn dum z tego, ze to drugie ma innych potencjalnych partnerw. Gdy zdecyduj si, jaki poziom zaawansowania flirtw obydwojgu odpowiada, kade dostosuje si do tego, e druga strona potrzebuje, by inne osoby zwracay na ni uwag.

Kade z partnerw ma ograniczony zakres tolerancji dla nieustajcej bliskoci. Sidemka bdzie skonna opiera si dugotrwaemu gbokiemu uczuciu, wynajdujc sobie inne zajcia. Dwjka za zacznie si w kocu czu kontrolowana. Gdy Sidemka wycofuje si z bliskiego kontaktu. Dwjka bdzie si zblia, a to spaja par. Jeeli Dwjka bdzie chciaa zerwa zwizek. Sidemka wzmocni wi. Powodem rozpadu pary rzadko jest brak romantyzmu czy nuda. Najprawdopodobnie powodem rozstania bdzie to, e Dwjka pragnie zaj bardziej centralne miejsce w yciu partnera, e staje si za i krytyczna, a Sidemka woli co mniej angaujcego i czeka a Dwjka si opamita. Wedug Dwjki Sidemka jest za mao zaangaowana emocjonalnie, natomiast dla Sidemki Dwjka jest emocjonalnym obcieniem. Sidemki lubi, gdy kto ich sucha i troskliwa opieka sprawi im przyjemno, pod warunkiem, e Dwjki bd poda za ich celami. Jeeli Dwjka zbyt mocno si stopi z punktem widzenia Sidemki, a potem bdzie prbowaa j wmanewrowa w inne dziaania, Sidemka si wycofa, zamknie si w sobie lub wprowadzi dywersyjne taktyki majce na celu odwrcenie uwagi Dwjki od swych rzeczywistych priorytetw. Jeeli Dwjka zacznie naciska, by wicej na ni zwracano uwagi. Sidemka znowu si wycofa, stanie si maomwna i rozwinie zainteresowania poboczne majce na celu odwrcenie uwagi Dwjki. Innym rdem powanego kryzysu moe by sytuacja, w ktrej Sidemka zaczyna si czu ograniczana. Wtedy albo robi uniki, albo przestaje by silnym partnerem, czego oczekuje od niej Dwjka. Rozczarowane Dwjki czsto zaczynaj manipulowa. Jeeli Sidemka zda sobie z tego spraw, podway to jej zaufanie do partnera. Dwjki opowiadaj, e gdy s niezadowolone ze zwizku, najczciej stosuj nastpujce argumenty: uciekanie si do podwjnych standardw Byam dla ciebie dobra, wic powiniene si mnie trzyma, ale tak bardzo mnie zignorowae, e musz poszuka sobie mioci gdzie indziej."; poszukiwanie dowodw Poka mi, e ci na mnie zaley speniajc najpierw moje oczekiwania. Zrb to. Spenij t prob."; ukrywanie nastrojw Rozszyfruj mnie. Nie powiem ci, ale powiniene zosta przy mnie i zgadn."; ataki zoci wybuchy gniewu z powodu bycia osob ignorowan. Zwizki Dwjek z autorytetami Dwjki fascynuj osoby dzierce wadz, chc by kochane przez osoby silne. wietnie rozpoznaj potencjalnego zwycizc i przyjmuj rol pomagacza w rozstrzygajcych zadaniach. Znaj wzajemne ukady i stopie wzajemnego szacunku midzy ludmi. atwo wtapiaj si w aktualne mody grupowe. Nigdy nie przyznaj si, e potrzebuj czego od osoby bdcej autorytetem, ale wywieraj na ni bardzo siln presj, by bya obecna i udzielaa rad. Z czasem zaczn czerpa take inne korzyci z osignitego statusu, ale gwn bdzie zawsze po prostu obracanie si w krgach elity.

Dwjki utosamiaj si z autorytetem i dostosowuj do zamierze przywdcy. Cho same maj zdolnoci przywdcze, wol odgrywa rol szarej eminencji; wol by premierem ni krlem. Na tej pozycji strategicznej bd si czu bezpiecznie wiedzc, e autorytet doszed do wadzy. Chronic przywdc zapewniaj sobie przyszo, a jednoczenie zdobywaj mio. Bardzo trudno znale Dwjk na niepopularnym stanowisku, chyba e jest powizana ze rdem wadzy. Dwjki nie trac cennego czasu na wchodzenie w relacje z autorytetami drugorzdnymi. Pierwsz reakcj na bliskich wsppracownikw czy sekretark wanej osobistoci jest prba manipulacji poprzez pochlebstwo lub odgrywanie osoby znanej". Jeeli to si nie udaje. Dwjka postanawia zaatwi spraw bez porednictwa pomniejszych autorytetw i przepycha si stanowczo na czoo kolejki. Jeeli czowiek dysponujcy wadz jest osob karzc lub niewraliw na zabiegi Dwjki, wspiera ona zakulisowe manewry rywala bardziej skonnego docenia jej pomoc. Zalet Dwjek jest to, e dostrzegaj mocne strony innych ludzi. Chtnie pracuj bez wikszego wynagrodzenia, jeeli kontakty z ludmi dostarczaj im satysfakcji. Potrafi wychodzi innym naprzeciw, uatwia im ycie, wydobywa z nich podane cechy. Dostrzegaj potrzeb wcignicia do grupy przybyszy z zewntrz. atwo si dostosowuj do kadej sytuacji, atwo nawizuj kontakt z innymi, s osobami towarzyskimi. Wad Dwjek jest to, e manipuluj innymi za pomoc pochlebstwa. Ludzi dziel na tych, ktrym warto powica uwag i tych, na ktrych nie warto traci czasu. Rywalizuj z innymi o aski tych, na ktrych im zaley. Uwodz tych, ktrzy nad nimi dominuj/ s protekcjonalne wobec tych, ktrzy s im podlegli. Typowy ukad z autorytetem: Dwjka i semka (Dawca i Szef) Jeeli przywdc jest Dwjka, zachowywa bdzie pozory, e samodzielnie podejmuje decyzje, wewntrznie za bdzie uzaleniona od opinii i yczliwoci osb znaczcych. Dwjka w roli przywdczej bdzie rwnie silnie dya do zyskania uznania w oczach osb znaczcych jak do korzyci materialnych. Bdzie si staraa wchodzi w kontakt z asami w danej dziedzinie, sabo natomiast poradzi sobie z przejciem steru, jeeli bdzie musiaa wystpi przeciw znaczcemu autorytetowi. Nawet w najbardziej sprzyjajcych warunkach Dwjka przejawia bdzie labilno celw. Bdzie uwzgldnia coraz to nowe priorytety, zwizane z kad wiksz decyzj. Dwjka w roli szefa bdzie chwiejna, gdy raz bdzie dy do uzyskania sympatii pod wadnych, to znw bdzie si czua przez nich przygnieciona. Charakterystyczna jest te chwiejno nastroju, wybuchy zoci, ktre Dwjka atwo puszcza w niepami, ale podwadni niekoniecznie.

Dwjka w roli przywdcy stworzy te prawdopodobnie wewntrzny krg wtajemniczonych, zoony z tych podwadnych, ktrzy j rozumiej". semka w roli podwadnego bdzie postrzega zainteresowanie Dwjki dla osb wanych jako przejaw saboci i kapitulacji wobec obcej wadzy. Bdzie si chciaa zorientowa, jaka jest jej pozycja w organizacji, ustanowi nieprzekraczalne reguy obowizujce wszystkich i upewni si, e kary wymierzane s sprawiedliwie i e s jednakowe dla wszystkich. Jeeli ktokolwiek z prywatnej kliki szefa bdzie mia wyjtkowe przywileje. semka doprowadzi do publicznego ich ujawnienia, szczeglnie jeli czuje si niedoinformowana lub pominita przez klik. semka chce wej w krg wtajemniczonych. Z reguy czuje si gorsza od osb o wikszej ogadzie towarzyskiej, od ludzi bardziej dyplomatycznych. Stara si wedrze do krgu wtajemniczonych przeprowadzajc frontalny atak. Stara si skci czonkw tego krgu i doprowadzi do podziau na tych, ktrzy si z ni zgadzaj i tych, ktrzy si nie zgadzaj. Jeeli semka, bdca podwadnym, zostanie odrzucona, wybuchnie gniewem. Powie, co o tym wszystkim myli, po czym wycofa si w kamiennym milczeniu. Bdzie si czua bezpieczniej dziki temu, e ustalono stanowiska i wiadomo ju, kto jest zwolennikiem, a kto przeciwnikiem. semka bardzo nie lubi by wyczana z grupy uprzywilejowanej. Woli by na pozycji, z ktrej moe kontrolowa. Jeli szefem jest Dwjka, semce grozi, e zostanie oplatana sieci pochlebstw. Moe si poczu przyjta do krgu wtajemniczonych, a gdy uzna, e jest akceptowana i wana atwo j wykorzysta do dziaa wykraczajcych poza obowizki subowe. semki s lepe na spoeczne impondrabilia. Niezauwaaj wic, e wykorzystywane s do toczenia cudzych bitew lub postrzegane jako bezkompromisowi twardziele, ktrych szef moe wykorzysta w dogodnym momencie. Jeeli szef-Dwjka jest roztropny, wydzieli semce niewielkie lenno. Dwjka moe wtedy zachowa kontrol nominaln i dba o strategi ogln, a semka bdzie kontrolowa swoje prywatne terytorium i swobodnie realizowa wasne plany bez interwencji czy nadzoru przywdcy. semki dokadaj wielu stara, by ich odcinek funkcjonowa bez zarzutu. atwiej toleruj dziaania innych, jeeli granice wadzy s cile zdefiniowane. Jeeli Dwjka potrafi otwarcie rozmawia z podwadnym-semk relacja bdzie si charakteryzowaa wzajemnym szacunkiem. Oba typy lubi walk i rozumiej potrzeb kontroli i wadzy u tego drugiego. Otwarta konfrontacja i rywalizacja doprowadz do korzystnych rozwiza, jeli nieporozumienia negocjowane bd w uczciwej walce, a pozycja kadej ze stron bdzie dyskutowana jawnie. Jeeli natomiast Dwjka zlknie si lub zacznie manipulowa opiniami innych ludzi. semka poczuje si zdradzona. Moe wtedy cakiem jawnie odmwi wsppracy, doprowadzi do rewolucji gabinetowej lub zwolni si ze stanowiska. Najatwiej doprowadzi do kapitulacji semki w otwartej dyskusji, zamykajc jej usta celnym i eleganckim

argumentem. semki, kiedy im na czym zaley s niezwykle tpe i zupenie niewiadome rnych niuansw dyplomatycznych. Jeeli natomiast zostan zawstydzone lub potraktowane w sposb paternalistyczny, wciekn si i stan si bezkompromisowe. Wiedzc o tym, Dwjka moe sprowokowa swojego podwadnego do tak gwatownej reakcji, po czym zmusi go do dymisji. Jeeli podwadnym jest Dwjka, bdzie rozumiaa potrzeb kontroli przejawian przez szefa oraz wymg penej otwartoci podwadnych. Jeeli potraktuje szefasemk jako opiekucze rdo wadzy, stanie si jej praw rk. Wemie na siebie spor cz odpowiedzialnoci. Postara si, by organizacja funkcjonowaa bezbdnie, a raporty bdzie skada szefowi osobicie, sam na sam. semki wzmagaj kontrol, jeeli stwierdz, e uzalenione s od tego, jak inni wykonuj swe zadania. Mog dokonywa wtedy niezapowiedzianych inspekcji, wprowadzajc morze regulaminw dotyczcych drobnych spraw. Jasno formuuj reguy, po czym same je ami, by pokaza, e szefa one nie obowizuj. Skcaj pracownikw, rzadko ich chwalc i publicznie oskarajc. Jeeli Dwjka penica rol podwadnego wykae si mdroci, skieruje uwag szefa na takie obszary, w ktrych troska jest rzeczywicie wskazana. Zaspokoi w ten sposb potrzeb kontroli semki i zapobiegnie jej mieszaniu si w sprawy zaogi. Jeeli szef jest stale informowany o wszystkim, a uwag koncentruje na rzeczywistych .zagroeniach, fronty dziaa zostaj jasno wytyczone. semka z zadowoleniem przejmuje dowdztwo i wraca ch troszczenia si o dobro zaogi. Dwjki potrafi pomc szefom wykorzystujc sw ujmujc postaw w kontaktach z innymi do zdobywania trudnych do uzyskania informacji. Operujcy konkretami szef doceni to i jeeli bdzie roztropny, zapewni swojemu podwadnemu szczegln opiek i status. Jeeli natomiast szef chorobliwie obawia si, e wpadnie w czyje rce i co jaki czas potwierdza swoj wadz nad Dwjk kontrolujc j. Dwjka moe doprowadzi do przejcia wadzy w instytucji popierajc inn wan osob. Atrakcyjne otoczenia Atrakcyjna jest kada sytuacja, w ktrej Dwjka pomaga potnemu przywdcy lub utrzymuje z nim kontakt. Zostaje wic wyznawc wymagajcego guru, wielbicielem gwiazdy rockowej, praw rk szefa, sekretarzem przewodniczcego, trzymajcym w szachu ca korporacj. Dwjka chtnie staje si obroc pokrzywdzonych, bojownikiem o suszne sprawy spoeczne. Wybiera zawody suebne. Przejawia postaw: Ta zupka jest dla Ciebie, ale dzikuj bardzo, chtnie troch zjem." Czsto wchodzi w trjkty miosne. Bywa tym trzecim". Wybiera zawody z podtekstem erotycznym: charakteryzatora, chrzystki... Nieatrakcyjne otoczenia

Nieatrakcyjne dla Dwjki s takie zawody, w ktrych nie mona uzyska aprobaty. Mao prawdopodobne jest, np. spotkanie Dwjki agencji zajmujcej si zbirk darw dla osb potrzebujcych, chyba e jest zakochana w szefie. Sawne Dwjki Madonna', ktrej wybitnie seksualny wizerunek ukaza si po raz pierwszy na obwolucie pyty Like a Yirgin. Elvis Presley * Elizabeth Taylor * Maria Magdalena * Jerry Lewis * Dolly Parton * Na co Dwjki zwracaj uwag? Uwaga Dwjek zazwyczaj skoncentrowana jest na emocjonalnych wahaniach osb znaczcych. Steruje ni pragnienie stania si obiektem mioci. Dawcy obserwuj wic, na kogo partner zwraca uwag. Staraj si dostrzec, ktre tematy rozmowy wywouj umiech, a ktre zmarszczenie brwi, by wpasowa si w to, co partnera interesuje. Dwjki twierdz, e potrafi dostosowywa si do pragnie innych ludzi, nawet gdy nie czytaj w ich twarzach i nie rozszyfrowuj ich zachowa. Mwi, e gdy tylko zwrc na kogo uwag, automatycznie dopasowuj si do najbardziej skrytych pragnie tej osoby, tak jak je sobie wyobraaj. Nawyk dopasowywania si do cudzych pragnie powoduje, e potrafi ucieleni wyniony idea partnera. Wszystko ma swoje rdo w tym, e nienawidz by odrzucana. Aby nigdy nie zosta odrzuconym uczysz si by takim samym jak inni. Uczysz si tego, e spogldasz na nieznan ci osob i wyczuwasz, w czym jestecie tacy sami, a nastpnie wlizgujesz si w to uczucie. Moe mi si to zdarzy na ulicy i wtedy podchodz do kogo i dopasowuj si do tego obszaru, w jakim jestemy tacy sami. W bliskich kontaktach jest to o wiele intensywniejsze. To co takiego: Czegokolwiek chcesz, ja te tego chc. Czegokolwiek pragniesz, ja te tego pragn. Czegokolwiek podasz seksualnie, moesz to osign za moim porednictwem." Gdy hormony id w ruch, jest to najwspanialsza forma bliskoci. Ale gdy czuj, e stoj na rogu ulicy, wmontowujc si w czyje ycie, tylko dlatego e akurat czuj si danego dnia niepewnie, cae to stapianie si jest dla mnie bardzo uciliwe. Uwaga stale koncentrowana jest na potrzebach innych, brak wic chronicznie koncentracji na wasnych. Z psychologicznego punktu widzenia, Dwjka zaspokaja te wyparte potrzeby przez pomaganie innym w tym, by yli w taki

sposb, by moga w ich yciu partycypowa. W terapii mona Dwjce pomc, uczc j rozpoznawa osobiste potrzeby i uzyskiwa stabilne poczucie wasnej tosamoci, ktre nie musi si zmienia dla wychodzenia ku cudzym potrzebom. Poprzez wiczenia koncentracyjne Dwjki mog si nauczy modyfikowania swego zwyczaju wyapywania sygnaw aprobaty, odwracajc nwageid innych i skupiajc na okrelonym punkcie wasnego ciaa. Przy pewnej wprawie Dwjki mog si nauczy wyczuwa rnic midzy zatrzymywaniem uwagi na wasnych uczuciach a pozwalaniem, by wdrowaa ku innym ludziom. Wolno jako wysza jako umysu Gdy Dwjki kieruj uwag do wewntrz, rodzi to silny lk. Chocia atwiej im przychodzi rozpoznawanie wasnych potrzeb, gdy potrafi pewn cz uwagi koncentrowa na sobie, wycofywanie uwagi od innych ludzi zakca nawyk, ktry dawa dotychczas gwarancj bezpieczestwa emocjonalnego. Dwjki twierdz, e czsto obawiaj si, e nie ma w nich adnego prawdziwego ja", e w brzuchu moe by tylko czarna dziura i e nikt w tej dziurze nie mieszka. To e z chwil wycofania uwagi od innych mog si pojawi prawdziwe uczucia, bynajmniej nie cieszy osb, ktre czerpi swoje poczucie bezpieczestwa z zaspokajania cudzych potrzeb. Dwjki mog si tak przyzwyczai do zwracania uwagi na pragnienia innych, e nie zdaj sobie sprawy z faktu, i udzielajc pomocy otrzymuj wypat. Zdaj sobie spraw z tego, e uzalenione s od innych ludzi wtedy, gdy musz co zrobi same. Dziaanie na wasn rk moe powodowa silny lk, szczeglnie, gdy trzeba si wtedy zachowa wbrew pragnieniom osoby, ktr Dwjka chciaaby zadowoli. Jeli Dawca nie podporzdkowuje si potrzebom tego, na kim mu zaley, czuje, e moe straci jego mio na zawsze. Wiele Dwjek mwi, e atwiej im rozpozna wasne pragnienia i uczucia, gdy s same ni w obecnoci osoby, do ktrej s przywizane. Ich zadaniem jest zatem nauczenie si tego, by pamita na czym polegaj ich wasne potrzeby, nie tracc umiejtnoci wyczuwania, czego chce druga strona. Gdy rozpado si moje drugie maestwo, wyprowadziam si daleko w gry, by odkry, czego ja naprawd chc w yciu. Czuam, e w ogle nie istniej, odkd nie ma przy mnie mojego ma. Byam wytrcona z rwnowagi i przeraona tym, e musz by sama ze sob, e musz sama decydowa o tym, co mam codziennie robi i konfrontowa si z t pustk w brzuchu, gdy usiowaam medytowa. Byam przeraona, e ta otchanie ma dna, ze stale bd si zapada w gb siebie i e nikogo tam nie spotkam. Wreszcie siebie odnalazam, odkryam wasne tempo i dowiedziaam si, jak sobie zapewni to, czego chc. yam tam przez ponad trzy lata, po czym sprowadziam si z powrotem do miasta i wrciam do swego dawnego trybu ycia. Najbardziej zaskakujcym przeyciem przy ponownym zetkniciu si z ludmi byo to, e dokadnie wiedziaam, o co mi chodzio kiedy byam sama,

natomiast jeeli spojrzaam komu prosto w oczy, czuam si tak zespolona z jego uczuciami, e zapominaam o sobie. Styl intuicyjny Dawcy maj poczucie, e rozumiej najskrytsze uczucia innych ludzi. W dziecistwie kochani byli za to, e sprawiali innym przyjemno. W dorosym yciu przekonani s, e posiadaj szczegln wraliwo na potrzeby innych ludzi. Styl intuicyjny Dwjek (tak jak i pozostaych typw) wypywa z okrelonego sposobu koncentracji uwagi, ktry w dziecistwie zapewnia emocjonalne przetrwanie. Dla Dwjek najwaniejsze byo wwczas zdobycie aprobaty. Kierowane potrzeb mioci, przekonay si, e maj szczeglny dar wyczuwania ukrytych pragnie innych ludzi. Nasuwa si pytanie, czy Dwjki potrafi obiektywnie wyczu potrzeby innych, czy te po prostu wydaje im si, e to potrafi. Jest to dylemat porwnywamy z rnic midzy wyobraniom sobie, jak by byo w cudzym pooeniu, a tym co niektre Dwjki okrelaj jako autentyczne dzielenie z kim jego ycia wewntrznego. Nastpujca wypowied ilustruje rnic midzy osobami przekonanymi o swojej wraliwoci wobec innych a osobami naprawd empatycznymi. Gdy miaam dwadziecia kilka lat, kierowaa mn myl, e wszystkich kocham, a oni t mio odwzajemniaj. Byam przekonana, e jestem dla wszystkich ulubionym dzieckiem i chciaam si rewanowa pokazujc im, jak bardzo potrafi si o nich troszczy. W miar dojrzewania, po przeyciu kilku niezwykle przykrych sytuacji odrzucenia przez osoby, ktre naprawd kochaam, zaczam zdawa sobie spraw, e potrafi ludmi manipulowa, zmuszajc ich do tego, by mnie bardzo lubili. Wyobraaam sobie, czego im potrzeba i dostosowywaam si albo mylaam sobie, jak to by byo, gdybym bya na ich miejscu i zaczynaam odczuwa to, co oni by czuli. Jeeli, na przykad, ktra z koleanek zwierzaa mi si z tego, co czuje do jakiego chopaka i mwia co takiego: Gdy z nim jestem, czuj si jak na hutawce: moje uczucia s raz w grze, raz w dole.", wyobraaam sobie, e ja take siedz na hutawce. Prbowaam sobie wyobrazi, e tak wanie wyglda mio. Wiele lat pniej, ju jako psycholog, przeywaam par razy to, co nazwaabym projekcyjn identyfikacj. Czuam przeycia moich pacjentw w sposb zupenie inny ni cokolwiek w moim wasnym yciu. Nauczyam si ceni te intuicyjne chwile zespolenia, widzc w nich najbardziej bezporedni drog do rozumienia sytuacji mojego klienta. Raz przeyam w zupenie niezwyky sposb co, co w moim mniemaniu byo rzeczywist empati. Pewien klient stara si przepracowa zapomniany okres z dziecistwa, kiedy posano go na kilka tygodni do rodziny zastpczej. Siedzia w

moim gabinecie i mwi, e nie potrafi sobie przypomnie zdarze ani uczu z tamtego okresu, a mnie zrobio si gorco, jakbym miaa zaraz zemdle, cho wiedziaam, e tak naprawd nie trac przytomnoci. Gdy opisaam mu swoje przeycie poczu, e i jemu jest gorco i wreszcie te odczucia cielesne wyzwoliy stumione wspomnienia tego, jak obudzi si spocony w pokoju w suterenie, ktry dzieli z innym chopcem. Pokj by przegrzany, znajdowa si bowiem koo kotowni. Mojego pacjenta pooono tam na czas leakowania, a on nie mg zasn. Myla o tym, e nikt mu nie powiedzia, jak dugo zostanie w tym domu, a ba si zapyta, by nikogo nie urazi i nie straci sympatii. Cnota pokory Wszystkie uczucia wysze wyrastaj ze spontanicznych impulsw z ciaa, nie podlegaj kontroli myli. Na poziomie ciaa pokora jest reakcj nieuzalenion od otrzymywania czego w zamian za co. Faszywa pokora niewiadomego swoich motyww Dawcy streszczaaby si w sowach: Podaem Ci rami, ale nic nie mw na ten temat". Pokora nie ma nic wsplnego z cnotliwymi rozwaaniami o powicaniu si, tak atwo maskujcym niewiadom potrzeb kontrolowania innych przez uzalenianie ich od siebie. Osoby pokorne nie wiedz by moe, e potrafi udzieli wanie tyle pomocy, ile potrzeba. Nie widz nic szczeglnego w tym, e s pene wdzicznoci za to, co maj, e nie oczekuj od innych rewanu. Pokora to rozpoznawanie swoich rzeczywistych potrzeb i naturalna tendencja do tego, by nie bra ani wicej, ani mniej ni jest to konieczne. Osoba znajca dobrze swe wasne potrzeby bdzie umiaa pomc innym wanie tyle, ile trzeba. Co wicej, zdolno dawania bdzie u takiej osoby we waciwych proporcach do potrzeb innych. By pokornym to jakby sta nago przed lustrem i by wdzicznym za dokadnie to a nie inne odbicie. Nie puszy si, wyobraajc sobie, e jest ono czym wicej, ani nie dewaluowa siebie z powodu nieakceptowania tego, co tam jest naprawd. Pokora to take umiejtno przyjmowania z wdzicznoci obiektywnych relacji z innymi ludmi, bez nawykowego strugania waniaka. Jedno z korzystnych dla pielgnowania pokory wicze zwizanych samoobserwacj polega na nauczeniu si odrniania obiektywnych reakcji organizmu na to, e co si komu dao, od uczu wyrosych z wyobraania sobie, e daje si co i co otrzymuje. Dwjka i Dziewitka wygldaj podobnie Dziewitki i Dwjki bardziej zdaj sobie spraw z tego, czego pragn inni ni z tego, czego same chc. Zachowanie Dwjek rni si jednak od zachowania Dziewitek, poniewa modyfikuj obraz ja" prezentowany na zewntrz, aby

kontrolowa innych poprzez sprawianie im przyjemnoci. Dziewitki nie zmieniaj si i nie kontroluj innych poprzez dawanie. Opisuj swj sposb stapiania si z innymi jako podobiestwo do odbicia w lustrze": wchaniaj i odbijaj punkt widzenia narzucony im przez innych. Kontroluj zwalniajc tempo lub izolujc si, a nie manipulujc. Inna jeszcze rnica midzy Dwjk a Dziewitk polega na tym, e Dwjka aktywnie zblia si do osb, z ktrymi chce si utosami, podczas gdy Dziewitka z trudem wychodzi komu na przeciw. Oba typy twierdz, e stapiaj si z innymi. Dwjki stapiaj si z tym, co u innego czowieka podobne lub z tym aspektem drugiej osoby, ktry jest dla nich inspirujcy. Stapiaj si wybirczo. Wybieraj osoby, z ktrymi opaca si zlewa. Dziewitki za opisuj ten proces raczej jako stawanie si drugim czowiekiem i branie z niego tego wszystkiego, co znajduj." Dwjka stapia si wyczuwajc czego potrzeba, modyfikujc siebie po to, by drugiego zaspokoi i stapiajc si z drugim czowiekiem w caoci. Dwjka i Trjka wygldaj podobnie Trjka jest w Enneagramie podstawowym punktem Dwjki. Dwjka podobnie jak Trjka stracia kontakt ze swymi autentycznymi uczuciami. Trzy punkty skupione po prawej stronie Enneagramu (Dwjka, Trjka i Czwrka) reprezentuj rne sposoby powicenia autentycznych uczu, ktre dokonao si w dziecistwie w imi rozwizania konfliktu midzy pragnieniami wasnymi a pragnieniami rodzicw. Kopoty, jakie maj Dwjki z wasnymi uczuciami powstay na skutek wczesnej adaptacji do potrzeb innych ludzi. Utrzymuj si, bo wytworzy si w Dwjkach nawyk zwracania uwagi na wahania w nastrojach i preferencjach innych ludzi. Skuteczna adaptacja do potrzeb innych ludzi jest dla nich gwarancj bezpieczestwa i ochrony. Dwjka moe przypomina Trjk, gdy ma znaczce osignicia. Trjka take osiga bdzie sukcesy, ale bdzie to dla niej nagrod za prac a nie za uczucia. Dwjk sta na energi i ambicje zawodowe, jednak wewntrznym motywem jest zdobywanie mioci za to, e si jest kim si jest. Rnica midzy Trjk a majc due osignicia Dwjk podobna jest do rnicy midzy wykonawc grajcym dla publicznoci po to, by da jej wietny koncert, a pochlebc grajcym dla tej samej publicznoci po to, by zrobi wraenie na swojej sympatii siedzcej w pierwszym rzdzie. Zalety Dwjki potrafi doprowadzi do tego, e inni s z siebie zadowoleni. Potrafi w nich uruchomi to, co najlepsze. Poprzez swj entuzjazm mog uatwia przeprowadzanie bolesnych zmian. Najlepiej czuj si wspierajc osob dc do wadzy. Mog by wielk pomoc dla przyjaciela czy wsppracownika

idcego pod prd. Najwaniejsz rzecz w yciu Dawcw jest zwizek z innymi ludmi. Tak bardzo zaley im na utrzymaniu relacji z innymi, e gotowi s walczy, uwodzi, stapia si z potrzebami partnera lub stwarza mnstwo problemw. Potrafi si zoci, ale nie ywi urazy. Duo czasu powicaj uroczystociom rodzinnym i towarzyskim. Pamitaj o urodzinach czy witach, wrczaj jaki szczeglny podarek, ktrego przygotowanie wymagao przemylenia i wysiku. Podtypy Nazwy podtypw uwypuklaj sprawy szczeglnie angaujce w dziecistwie. Chodzi tu o strategie, stosowane przez dziecko, prbujce zaspokaja osobiste potrzeby za porednictwem innych ludzi. Uwodzenie/agresja w relacjach dwuosobowych U podstaw uwodzenia ley troska o to, by czu si osob chcian, co jest dowodem aprobaty. Uwodzenie to przyciganie drugiej osoby. W przypadku agresji mamy do czynienia z konfrontacyjnym przezwycianiem wszelkich barier stojcych na drodze zwizku. Polega ona na zdobywaniu kontaktu si. Potrafi wybra kogokolwiek z tumu i wiedzie, czy bdzie dla mnie dostpny. To tak wyglda, jakby moje dao chciao przybra dogodn dla tej osoby pozycj i jeeli mi si to udaje, odczuwam to fizycznie. Gdy czuj, e nic nie zagraa mojej relacji zbliam si do tego kogo wiedzc z gry, e bdzie mnie lubi. Ambicja w sytuacjach spoecznych Ambicja Dwjek polega na wizaniu si z osobami majcymi wadz. Znajduj w tym ochron i zapewniaj sobie status w grupie. Niedawno zatrudniem si jako psychiatra na oddziale oglnym. Widz, e bacznie obserwuj odprawy. Kto z kim siedzi? Kogo darz szacunkiem zwierzchnicy? Musz pozna osoby zdobywajce popularno i zaprzyjani si z nimi. "Ja" pierwszy" (uprzywilejowanie) w sferze samoobrony Oto przykad nastawienia typu ja pierwszy": Zejd mi z drogi!" to moje haso. Jestem wcieky, gdy musz sta w kolejce w banku lub w tumie czekajcym na otwarcie stowki. Mam wraenie, e dla

mnie nie wystarczy, jeeli inni dostan. Jestem tak wzburzony tym, e mog zosta pominity, e przepycham si na pocztek kolejki. Co moe pomc Dwjkom w rozwoju? Dwjki czsto decyduj si na terapi lub zaczynaj medytowa, dlatego e chc odnale swoje prawdziwe ja". Musz wic nauczy si odrnia autentyczne pragnienia od przystosowawczych czynnoci, ktre wykonuj, by podporzdkowa si lub walczy z pragnieniami innych. Bardzo czsto osoby te zgaszaj si z takimi objawami, jak trudnoci w kontaktach z innymi ludmi lub takimi chorobami, jak migrena i astma, ktre mog wynika z konwersji psychosomatycznej czy z wyparcia potrzeb. Dwjki musz sobie zda spraw z tego, kiedy uwaga ich przesuwa si z autentycznych uczu w kierunku podporzdkowywania si uczuciom innych ludzi. Bardzo pomocne dla nich jest: Rozpoznanie w sobie skonnoci do manipulowania. Zdanie sobie sprawy ze swojej rzeczywistej wartoci dla innych ludzi. Zauwaanie przechodzenia od puszenia si do przesadnej skromnoci. Umiejtno rozpoznania, e pochlebstwo jest oznak nasilajcego si lku. Zwracanie uwagi na skonno do oddawania wadzy innym. Wyjcie poza wstpne reakcje emocjonalne. Pierwsze reakcje mog stanowi fasad maskujc prawdziwe uczucia. Zauwaenie, jak bardzo przyjemne jest skupianie na sobie czyjej uwagi przez ca godzin terapii. Wzbudzenie chci mwienia o sobie. Rozpoznanie w sobie chci bycia osob bezradn, utrzymywania terapii w wygodnych ramach, nie ujawniania materiau godzcego w dum lub dobre mniemanie o sobie. Zauwaenie sprzecznoci celw poszczeglnych postaci wasnego ja" i nabycie umiejtnoci prezentowania innym spjnego obrazu wasnej osoby niezalenie od tego, czy si on komu podoba czy nie. Wyzwalanie zoci jako wskanika autentycznych uczu i drogi do wyzwolenia si od konfliktw lezcych u podoa psychosomatycznych objaww konwersyjnych. Unikanie przycigania innych pochlebstwem i zrozumienie, e potrzeba odwetu wynika z uraonej dumy. Co Dwjki powinny sobie uwiadomi? Dobrze jest, jeeli Dwjki uwiadomi sobie, e w procesie zmiany mog si ujawni nastpujce problemy: Ch bawienia si w bycie kim innym, wyobraanie sobie rnych sposobw bycia osob kochan.

 Niepewno wynikajca z posiadania kilku rnych postaci wasnego ja" Ktre z nich jest moim prawdziwym ja?" Godzenie si na zwizki drugorzdne. Pragnienie tego najlepszego", ale godzenie si na tego, kto mnie bardziej potrzebuje" z obawy przed odrzuceniem. Lk przed tym, e nie posiada si prawdziwego ja", e jest si osob wtrn lub naladujc innych. W czasie medytacji lk przed pustk w brzuchu. Wzrastajcy lk o umiejtno funkcjonowania, gdy utraci si opiek innych. Obawy, e kupio si swoje zwizki z innymi, e uzyskao si przyja na drodze oszustwa. Przekonanie, ze zdobyde aprobaty jest tym samym, co zdobycie mioci. Przekonanie, ze zdobywajc niezaleno utraci si mio raz na zawsze. Wybuchy histerii, gdy nawyk szukania aprobaty wchodzi w kolizj z ujawnianiem si prawdziwych potrzeb. Przekonanie, e inni usiuj ograniczy wolno. Walka o wolno. Niech do podejmowania zobowiza, ktre wydaj si ogranicza ujawnianie licznych postaci wasnego ja". danie nieograniczonej wolnoci. Pocig do trudnych zwizkw. Trjkty miosne. Utrzymywanie kontroli przez podanie tego, co trudno osigalne. Odrzucanie prawdziwej bliskoci. Brak dowiadcze w zakresie prawdziwej bliskoci. Nieznajomo prawdziwych przey erotycznych i emocjonalnych. Potrzeba czasu, by rozpozna i zatrzyma autentyczne uczucia nieuzalenione od cudzej aprobaty. Trzeba dostrzega rnice midzy przelotnymi sympatiami i antypatiami a gbszymi zobowizaniami.

Punkt Trzeci Wykonawca:

Osobowo nabyta GOWA: Cecha dominujca Prno SERCE: Namitno Fasz / Esencja Wyszy stan umysu: Nadzieja Cnota: Uczciwo

Cechy drugorzdne Seks: Wzorzec mskoci/kobiecoci Kontakty z innymi ludmi Presti Ochrona siebie Nastawienie si na bezpieczestwo Dylemat Trjki jako dzieci cenione byy za osignicia. Przypominaj sobie, e po przyjciu ze szkoy pytano je raczej o to, czy dobrze im poszo ni o to, jak im

min dzie. Nagradzano efektywno i robienie dobrego wraenia, a nie wi emocjonaln czy gbokie zaangaowanie w ycie innych ludzi. Poniewa kochano je za osignicia, nauczyy si odsuwa emocje i koncentrowa si na zdobywaniu statusu zapewniajcego mio. Musiay wasnym wysikiem zdobywa uznanie, przejmowa rol kierownicz i zwycia. Bardzo wan spraw byo unikanie niepowodze, bo tylko zwycizcy zasugiwali na mio. W wietle nauk ezoterycznych Trjki wypadaj dziwnie nowoczenie. S osobami o wysokich osigniciach, utosamiajcymi si z popularnym w Ameryce wzorcem modoci, ywotnoci i rywalizacji. W kadej grupie przybieraj posta modelow: pracownik na kierowniczym stanowisku w trzyczciowym garniturze, supermana, ktra sprawnie wykonuje wszystkie prace domowe, tryskajce energi dzieciaki z reklam telewizyjnych, hippis z wosami do pit. Trjki to kameleony. Potrafi si przeistoczy w budzcych uznanie ludzi sukcesu w kadej grupie, do ktrej zdarzy im si nalee i mimowolnie mog nabra przekonania, e s wcieleniem tego wanie wzorca, ktry uznawany jest przez osoby budzce ich szacunek. Trjki przejawiaj wartoci cenione w kulturze amerykaskiej, w zwizku z tym emanuj optymizmem i dobrym samopoczuciem. Nie wida, aby cierpiay i mog przey swoje lata w niewiadomoci faktu, e straciy cenn wi z wasnym yciem wewntrznym. Wszystkie Trjki staraj si zapracowa sobie na nagrody zewntrzne, nie zastanawiajc si, jakie ywi uczucia wobec charakteru samej pracy. Utosamiaj si z pen prestiu nazw swojej firmy, mierz sw warto liczb zer w rocznych dochodach. Praca, ktr wykonuj, moe by miertelnie nudna, ale niedogodno t moe rekompensowa imponujcy tytu. Pewna Trjka uja to tak: Nie myl o tym, tylko we si do roboty". Aktywno stanowi te naturalny czynnik antydepresyjny. Wykonawcy pracuj tak wiele, e nie maj czasu popada w depresj. Preferowan dziedzin aktywnoci jest praca, a w zwizku z tym, e wyznacznikiem wartoci jest dla Trjki poziom wykonania zadania, wic potrafi mu si w peni powici. Natychmiast przechodz od pomysu do czynu, zostawiajc sobie bardzo niewiele czasu na mylenie. ycie ich jest energiczne i pogodne, wypenione wieloma ciekawymi zajciami. Jednake ycie nastawione na osignicia zewntrzne musi by si rzeczy pozbawione wewntrznych przey pyncych z wizi i wtpliwoci emocjonalnych. Wikszo Trjek nie zdaje sobie sprawy z tego, e nastawienie na dziaanie hamuje w nich pojawienie si takich form twrczoci, ktre rozwijaj si tylko wtedy, gdy dugie okresy czasu powica si na bycie i na odczuwanie. Plan dnia Trjek jest przeadowany. Trwa nieustanna gonitwa, brak wolnego czasu nie pozwala, by uczucia bray gr. Nawet wakacje to dla Trjek czas nieprzerwanej aktywnoci. Wybieraj zorganizowane wycieczki lub zaliczaj" kolejne kraje. Dziki temu maj gwarancj, e cay okres wakacyjny bdzie szczelnie wypeniony. Wolny czas moe by przeklestwem. Jeeli kto nauczy

si, e o wartoci czowieka stanowi to co robi, a nie to kim jest, perspektywa czasu niezaplanowanego bdzie przeraajca. Wykonawcy unikaj wolnego czasu, by nie uwiadamia sobie wasnych uczu, uczucia bowiem mog przeszkadza w skutecznym wykonywaniu zada. Choroby lub ycie osobiste rzadko przeszkadzaj Trjkom w planowym wykonywaniu pracy. Maj niewiele tolerancji dla osb dziaajcych poniej swoich moliwoci lub pozwalajcych by zawadny nimi emocje. Sowo wykonawca" kojarzy si z osob prn i rzeczywicie Trjki s bardzo prne, gdy idzie o wasne dokonania. U tych osb samoocena zaley od uznania ich pracy a nie od adorowania ich osoby. Trjki twierdz, e gdy co robi, s tak skoncentrowane na zadaniu, e przestaj cokolwiek odczuwa. Jeeli kto je chwali odnosz t pochwa do wykonanej pracy, a nie do siebie samych. W bliskich zwizkach Trjki odrywaj rol partnera tak jak naley. Mwi to, co powinno si w takich sytuacjach mwi. Czsto jednak zdaj sobie spraw z tego, e jest to tylko odgrywanie roli. Odczuwaj niewiele emocji towarzyszcych zazwyczaj intymnoci. W chwili nabrzmiaej uczuciem Trjki sprawnie kieruj uwag ku innym sprawom. Przypominaj sobie, e o dziewitej maj umwione spotkanie czy te musz i na wany obiad, cho przecie oczekuje si od nich przejawu uczu. Przez lata cae emocje trzymano na wodzy, by nie zakcay pynnego wykonywania zada. S wic nie do pogodzenia ze sprawnym dziaaniem. Trjki wyraaj mio poprzez dziaanie i ich ycie rodzinne to seria doskonaych obrazkw. Podrujemy razem. Gramy czsto w tenisa. Rozmawiamy o dzieciakach". Uwaga skierowana jest na rne formy aktywnoci i na plany, a nie na wolny czas , gdy mona by leniuchowa razem. Zwizki Trjek s bezkonfliktowe. Maestwo jest udane", praca wiadomie wybrana a dochody dobrze udokumentowane. Wane jest stae wcielanie w ycie projektw i planw, unikanie niepowodze i maksymalizacja sukcesw. Wewntrzny optymizm wzmaga czsto wybircze skupianie uwagi na osigniciach. Niepowodzenia ustawia si w innym kontekcie, traktujc je jako niepene sukcesy. Mobilizacja dla dotrzymania terminw i rywalizacja przedkadane s nad wypoczynek. Z czasem Trjka uczy si dostosowywa do wymaga zadania i doskonale realizowa rol zawodow. Ta godna kameleona umiejtno przejmowania cech danej roli wywiera wraenie na innych, ktrzy mog w zwizku z tym polega na zdolnociach Trjki. To wszystko moe jednak doprowadzi u Trjki do powanego samooszukiwania, jeeli autentyczne uczucia zastpowane s emocjami rzekomo waciwymi ludziom sukcesu. To nieuwiadomione samooszukiwanie pogbia si, jeeli Trjka zaczyna si identyfikowa z manier skutecznego przywdcy" lub idealnego kochanka" w takim stopniu, e przejty model zastpuje autentyczne potrzeby. Trjki nawykowo oszukuj siebie i innych przyjmujc wzorzec gwarantujcy szacunek. Sowo workaholic (uzaleniony od pracy) kojarzy si z czowiekiem

nadmiernie skoncentrowanym na osigniciach, nie umiejcym przerwa, nie umiejcym odpoczywa. Jeeli Trjki osign skrajny poziom patologiczny, sowo to w peni je opisuje. Trjki, ktrych wypowiedzi przytaczamy w tym rozdziale wiedz, e napdza je neurotyczna potrzeba doskonaoci we wszystkim. Uwaga ich tak bardzo skupia si na zadaniu, e staj si idealnym pracownikiem w swoim zawodzie i nie potrafi ju odrni tego wzorca od siebie samych. Z drugiej strony potrafi take zaobserwowa i opisa swj stan umysu wtedy, gdy maj okres spokoju i nie przeywaj takiej pogoni. Umiejc przesun uwag na pozycj wewntrznego obserwatora, potrafi zdoby si na refleksj nad mechanizmami, lecymi u podoa ich nawykw. Dziki temu s na dobrej drodze ku przezwycieniu swojego neurotycznego stylu ycia. Nawykowe problemy Trjek, to: Utosamianie si z osigniciami i produktywnoci; Sprawno; Rywalizacja i unikanie niepowodze; Przekonanie, e mio dostaj za to, co zrobiy, a nie za to, kim s; wybircze koncentrowanie si na pozytywach. Niedostrzeganie negatyww. Saby dostp do osobistych uczu. Emocje trzyma si na wodzy pki nie skoczy si pracy. Prezentacja takiego obrazu siebie, ktry nastawiony jest na zdobycie aprobaty. Osobowo publiczna manifestujca ponadprzecitne cechy. Nieumiejtno odrniania prawdziwego ja" od cech roli czy zawodu; Charakterystyczny sposb skupiania uwagi, polegajcy na kierowaniu wszystkich myli ku jednemu celowi; Intuicyjne dostosowywanie autoprezentacji do tego stopnia, e powstaje przekonanie, i prezentowany na zewntrz obraz jest prawdziwym ja". To rodzinne Trjki cenione byy za to, co wytworzyy i osigny, a nie za to, kim same byy. Z czasem nauczyy si, e mio i aprobat zyskuje si dziki skutecznemu dziaaniu. Stay si wic specjalistami w zakresie promowania siebie i pokazywania takiego obrazu siebie, ktry zgodny by z ideaem roli. Nie przypominam sobie, bym kiedykolwiek mierzy swoj warto inaczej ni w kategoriach czego uchwytnego, co inni mogliby zobaczy. Moja matka zdecydowanie chciaa, eby kade z jej dzieci zostao prezydentem. Miaem troje rodzestwa. Bya midzy nami niewielka rnica wieku. Wychowywano mnie konwencjonalnie i typowo dla klas rednich. Sporo mwio si o mioci, ale niewiele byo kontaktu. Osiganie sukcesw stao si czym w rodzaju wycigu szczurw. Rodzice nie bardzo umieli dostrzec we mnie kogo szczeglnego,

innego od wszystkich innych ludzi. Sposobem zdobycia uznania byo zagranie najlepszego recitalu fortepianowego czy zrobienie kalendarza, ktry wisia pniej na cianie w klasie albo czegokolwiek, co zwracao czyj uwag. Gdy robiem co dobrze, zauwaano mnie, pojono z tego niewielkiego rdeka mioci. Stao si to nawykiem. Kade osignicie byo punktem startu dla kolejnego sukcesu. Osignicia nie kumuloway si, stale trzeba byo robi wicej i wicej. Nauczyem si z czasem mierzy swoj warto tym, ile udao mi si danego dnia zrobi, lub wynikiem takiego testu czy innego spotkania. Charakterystyczne cechy kadego typu najbardziej uwydatniaj si u nastolatkw i dwudziestoparolatkw. Podajemy niej wypowied siedemnastoletniej uczennicy szkoy redniej. Wypowied ta jest typowym przykadem koncentracji Trjek na rywalizacji i osigniciach oraz na unikaniu niepowodze w oczach innych. Nie tylko musz mie same pitki, ale take wystpuj w szkolnym przedstawieniu baletowym i staram si usilnie mie udane ycie towarzyskie. Od smej do dwunastej jestem w szkole. Od pierwszej do pitej pracuj. Po powrocie do domu odrabiam lekcje, wymylam ukady taneczne i kad si dopiero o drugiej nad ranem. Robi to wszystko dlatego, e gdybym tego nie robia nikt by mnie nie lubi. Chc naprawd dobrze wypa w szkole, ale nie mog powiedzie, eby jako szczeglnie fascynoway mnie tematy lekcji. Przede wszystkim zaley mi na dobrym wiadectwie, bo wtedy ludziom si wydaje, e wszystko osignam. Chodz do szkoy bardziej dla uznania ni dla wiedzy. Przez sze lat uprawiaam gimnastyk, cztery godziny dziennie, sze razy w tygodniu, od szstej do dziesitej wieczorem. Nie zdawaam sobie wtedy sprawy z tego, jak bardzo tej gimnastyki nie znosiam. Dopiero sobie to uwiadomiam, gdy przerwaam. Cay czas byam na chodzie. Powrt do domu. Odrabianie lekcji. Wyjcie na gimnastyk. Potem znowu odrabianie lekcji. A potem do ka, a rano znw do szkoy, cigle co robi i robi. Nie ma czasu na zastanawianie si, czy naprawd lubi to, co robi. Braam udzia w rnych konkursach. Tak naprawd pewnie mi si to nie podobao, ale kto by traci czas na narzekanie? Wygrywaam i wtedy mama z tat uwaali, e jestem wspaniaa, a ja mylaam sobie: wicej, wicej, jeszcze wicej. W pewnym momencie nie mogam oglda Olimpiady w telewizji. Musiaam albo przerwa treningi, albo zaama si nerwowo. W kocu przerwaam bo koleanka zrezygnowaa i byo w porzdku, nikt jej za to nie znienawidzi. Wic pewnego dnia po prostu zrezygnowaam. Nie miaam zatem nic do roboty i musiaam znowu sobie co napakowa do planu dnia. Znalazam prac, zaczam taczy, jestem przewodniczc klasy i tak dalej. Teraz musz koniecznie zda na Uniwersytet Stanfordzki. Nikomu nie mwi, e zdaj do Stanford, no przynajmniej nikomu kto si dowie, jeeli si nie dostan. Nie potrafi opisa, jakie to straszne uczucie, kiedy do czego si zmierza i nie ma

si pewnoci, czy si wygra. Wic jeeli mi si nie uda nawet moi najblisi przyjaciele nie dowiedz si, e przegraam i zrobi wszystko, eby zapomnie o tym. Mam jeszcze inne rzeczy do roboty. Trjki staj si idealnymi przedstawicielami dowolnej, szanowanej przez siebie grupy. Jeeli wychowane zostay w rodzinie cenicej wystpienia publiczne, bd czyniy starania, by dobrze wypa na zewntrz. Jeeli rodzina ceni inne rodzaje osigni, Trjka-dziecko bdzie robia wszystko, by dobrze wypa w tej roli. Pewna kobieta wychowana na wsi tak opisuje swoj sytuacj: Odkd byam ma dziewczynk matka mwia mi, e dokonam w yciu czego szczeglnego. Nie, e jestem kim szczeglnym, ale e zrobi co szczeglnego. Bya samotn matk, dosy niezrwnowaon emocjonalnie, wic prbowaam jej sprawi przyjemno wychowujc w zasadzie samodzielnie modsze rodzestwo. Nie zachcano mnie do nauki, oczekiwano raczej, e bd pomagaa w domu i opiekowaa si innymi. Otworzyam wasny sklep i sprzedaam go z zyskiem po szeciu miesicach. By to sukces od pierwszej chwili. Moje interesy zawsze si wietnie rozwijaj, bo wiem, czego ludzie chc i daj im to. Jeeli chodzi o efektywno, potrafiabym po paru lekcjach na temat zarzdzania zatrudni si jako wykadowca. Gdy zdobd w czym powierzchown orientacj, czuj wewntrzne wyzwanie, by wej w to, zosta uznan za autorytet i uzyska szacunek ludzi, ktrych podziwiam. Jako dziecko nie czuam si kochana za to, kim jestem, ale gaskano , mnie za dobrze wykonan prac. To jest mj saby punkt i musz na niego uwaa. Prawie kademu mog powici swj czas, jeeli w zamian zostan pogaskana i zdobd uznanie. Aktywno wielofazowa Mio okazywano Trjkom za ich prac, a nie za to kim naprawd byy, w zwizku z tym aktywno i produktywno stay si form kontroli. Ciga praca zapewnia cigy strumie dokona, a take skutecznie zapenia wolny czas, w ktrym mgby si pojawi lk o ewentualne niepowodzenia. Trjka przyzwyczajona jest robi kilka rzeczy na raz. Opowiada si za tym, by utrzyma w powietrzu tyle piek, ile si da, aby skutecznie wypeni czas. Osoby z zewntrz natomiast t cig aktywno Trjek odbieraj raczej jako sposb na to, by nie mie czasu na ycie emocjonalne. Potrafi rwnoczenie rozmawia przez telefon, karmi crk, umawia si, przysuchiwa rozmowie i nie straci adnej z tych czynnoci z pola widzenia. Jest to konsekwencj faktu, e zawsze robi na raz dwie albo trzy rzeczy. Zawsze mam do czego przej zanim skocz poprzedni prac. Takie zapenienie

czasu, gdzie nie ma adnych martwych przestrzeni, daje prawdziwe poczucie bezpieczestwa. Celem relaksu jest przygotowanie si do nastpnej rundy. Gorca kpiel wczona jest w harmonogram, poniewa utrzymuje moje ciao w sprawnoci. W czasie kpieli mam obok siebie magnetofon, mylami wybiegam ju w nastpny dzie. Myl o kolejnej konferencji, nastpnej ofercie. Jeeli nie mam akurat kontaktu z ludmi mwicymi mi, jak dobrze mi idzie i nie pynie w moim kierunku adne pozytywne wzmocnienie, mam ogromn ochot pobiec na sal gimnastyczn lub gdzie indziej, gdzie s ludzie, ktrzy mogliby mnie cho troch pochwali. Wizerunek Aprobata zaley od skutecznego dziaania, wic Trjki powicaj zazwyczaj tyle uwagi sprawnemu przebiegowi pracy, e zapominaj o wasnych uczuciach i prezentuj na zewntrz taki wizerunek, ktry najbardziej do danego zadania pasuje. Z atwoci modyfikuj swoj autoprezentacj. Stwierdzaj u siebie czsto intuicyjne przystosowanie do wizerunku przekazujcego skutecznie to, co chc powiedzie lub sprzyjajcego temu, by w danej dziedzinie zawodowej by maksymalnie widocznym.1 Jeeli Trjka uwiadomi sobie, e prezentowany na zewntrz wizerunek niekoniecznie odpowiada jej emocjom, jest w stanie zmieni go, nie naraajc si na utosamienie z jak przynoszc presti fasad, dziki ktrej skupiaaby na sobie uwag innych ludzi. wiadome siebie Trjki wiedz, e gdy pracuj odsuwaj na bok emocje i e s w stanie rezygnowa z siebie, stajc si takimi, jakimi chc ich widzie inni. Powiadaj, e musz te wystrzega si swojej umiejtnoci oszukiwania innych poprzez pokazywanie im wiarygodnego wizerunku. Jeeli natomiast Trjka nie zdaje sobie sprawy z tego, e odkada na bok uczucia osobiste, gdy wykonuje jakie zadanie, zachodzi niebezpieczestwo, e uwierzy, e ona sama i manifestowany na zewntrz wizerunek to jedno i to samo. Bolesne jest dla Trjek zdanie sobie sprawy z tego, e maj take potrzeby niezgodne z wizerunkiem osoby ponadprzecitnej, ktry maksymalizuje skuteczno odgrywanej roli. Przeczam si w zalenoci od grupy, w ktrej przebywam. Jestem jak aktor byskawicznie zmieniajcy kostium midzy jednym numerem a nastpnym. Czuj, jak przeistaczam si w tego, kogo grupa pragnie we mnie widzie. Z wierzchu wyglda to tak, e mam trzy albo cztery zestawy ubra w swojej szafie, wic gdziekolwiek pjd mam co odpowiedniego. Od okoo dziesiciu lat potrafi w cigu jednego dnia przebra si z trzyczciowego garnituru w skrzany kombinezon motocyklowy, to znw w strj wieczorowy. Wewntrznie przebieraem si" rwnie czsto, zalenie od paczki, z ktr przebywaem.

Natychmiast wiem, jak mnie ludzie odbieraj. Czuj taki dreszcz w ciele, tak jakbym oywa wtedy, gdy jestem w kontakcie. Jeeli nie jestem w kontakcie i nie zdobyem adnych punktw, czuj taki brak energii, jakby we mnie nic nie byo. Wiem, kiedy mnie akceptuj, bo czuj to w ciele. Wiem, kiedy speniam oczekiwania i robi wraenie. Agencje reklamowe dziaaj podobnie jak Trjki. Ludzie pracujcy w reklamie wyczuwaj, jakich wizerunkw pragnie wiat. Potrafi te wizerunki stworzy i wylansowa. Trjki bardzo sprawnie umiej przejmowa takie wizerunki i przeistacza si w osoby najbardziej cenione przez dan grup spoeczn. Kompetentny profesjonalista, idealny przywdca publiczny, doskonay partner. Preferowan dziedzin jest praca, ale jeeli otoczenie akceptuje bardziej prniaczy styl ycia. Trjka potrafi przez lata cae odgrywa take t rol byleby tylko nie wej w kontakt ze swoimi rzeczywistymi preferencjami emocjonalnymi. Mieszkam na przedmieciu z dwoma synami. Zajmuj si praktyk terapeutyczn w niepenym wymiarze godzin. Otoczenie jest idealne i jest w nim to, czego zawsze w yciu pragnam. Najczciej trudno mi jednak powiedzie, co czuj. To co sobie najbardziej uwiadamiam to zewntrzne pozory. Czy moje dzieci s czyste i czy wygldaj na szczliwe? Trudno mi po prostu z nimi by i spdza czas, nie przeksztacajc wszystkiego w jak form aktywnoci. Zdaam sobie spraw z tego, e prezentuj obraz doskonaej nowoczesnej kobiety-terapeutki, stosujcej techniki alternatywne, mieszkajcej na przedmieciu ze swoimi synami. Wykonawca dostosowuje si i przeksztaca w modelowego przedstawiciela dowolnego cenionego wzorca kulturowego. Narciarz wodny bdzie mia najmodniejsze narty i nieskaziteln opalenizn, meneder bdzie manifestowa styl charyzmatycznego przywdcy. Uwaga skierowana jest na zewntrz na wszelkie sygnay pozytywnego zainteresowania innych ludzi do tego stopnia, e Trjka odwraca uwag od uczu i stara si usilnie o wypracowanie sobie robicego wraenie stylu osobistego. Samooszukiwanie jest cakowite, jeeli prawdziwe uczucia zostaj zduszone i zastpione przez pseudo ja". Gwarantuje to Trjkom obejmowanie pozycji przywdczych dziki prezentowaniu stylu, ktry budzi zaufanie. Gwne decyzje swego ycia podejmowaem w imi okrelonego wizerunku. Angaowaem si w zwizek z kobiet ze wzgldu na wizerunek, ktry prezentowaa. Wyboru uczelni, pracy, stowarzyszenia dokonywaem z myl o prestiu. Moje decyzje bywaj take dowodem odrzucania jakiego wizerunku. Nie chc by odbierany jako czowiek z zewntrz, jako przedstawiciel kontrkultury. Tego

wizerunku nie chc. Tak wic z czasem mog by zmuszony do pjcia na zabaw z najatrakcyjniejsz dziewczyn lub zdobywania w mojej grupie najliczniejszych wyrnie. Zastpowanie autentycznych uczu budzcym szacunek obrazem siebie moe by rdem szczeglnego cierpienia dla Trjek. Moe si tak sta, gdy np. uwiadomi sobie, e podjy szczere i dugoterminowe zobowizania wobec osb bliskich (otoczone odpowiednimi niuansami i podbudowane frapujcym stylem osobistym), bez rzeczywistego kontaktu z emocjami. Moe doj do zaamania, jeeli Trjka uwiadomi sobie rozbieno miedzy swoimi autentycznymi uczuciami a faktem, e oszukiwaa innych, prezentujc im atrakcyjn fasad. Moe si wtedy poczu szalbierzem, ktrego kamstwa nie zostay wykryte. Uwiadomienie sobie, e prawdziwe uczucia nie zawsze id w parze z rolami cenionymi przez innych moe doprowadzi do wybuchu wciekoci. Trjk moe rozzoci fakt, e inni tak atwo dali si nabra i e nikt jej nie ceni za to, kim naprawd jest. Jeeli znajdziesz si w niewygodnej dla siebie sytuacji moesz przejawia emocje, ale przejawiasz je nie dlatego, e je przeywasz, lecz dlatego, e powiniene je przezywa. Jeeli kto d na przykad powie, e zaley mu na tobie, odpowiadasz tym samym, niezalenie od tego, czy tak czujesz czy nie. Moesz stwarza pozory zaangaowania, cho tak naprawd jeste miliony kilometrw std i w mylach robisz co innego. Moesz zaglda mierci w oczy, ale nadal musisz by opanowany. Gdybym umiera z godu, a ty by postawi przede mn misk pen jedzenia, wtpi, czy signbym po ni gdyby si przyglda. Wiem, e jeli le wypadn w oczach kogo, kogo szanuj, bd natychmiast odrzucony. Trjki utosamiaj si z wasnymi wizerunkami: piknymi wizerunkami modoci, inteligencji i produktywnoci. Mog dozna szoku, jeeli odkryj, e obserwatorzy z zewntrz potrafi odrni ich prawdziwe ja" od pseudo ja". Przekonane s bowiem, e tylko pseudo ja" moe im przynie troch mioci. Maj za sob dziecistwo, w ktrym szanowano tylko tych, ktrzy odnieli znaczcy sukces. Jako osoby dorose yj wic z przymusem zwyciania, ktre przynosi im mio. Zdaniem zewntrznego obserwatora. Trjki dziaaj pod presj, mocuj si i sprzedaj dla osobistych korzyci. Uwaga Wykonawcw skoncentrowana jest na porwnywaniu statusw i na zdobywaniu symboli statusu, ktre s uchwytnymi dowodami sukcesu. S dumni z osigni, honorw, z tego e zwyciyli swoich rywali. Staraj si zajmowa pozycje, w ktrych dzier wadz nad cudzym yciem. S narcystyczni w tym sensie, e przekonani s o wasnej kompetencji i wyszoci. S egocentrycznie skupieni na tych projektach, ktre w ich wasnych oczach

przydaj im blasku. Ich prno wynika jednak z dokona, zarobkw, a nie z urojonego poczucia wrodzonej wartoci osobistej. Trjki pracuj dla sukcesu. Ich sia ley w zdolnoci przetrzymania rywala i umiejtnoci koczenia rozpocztych zada. wiadome s tego, e wiat nie ma obowizku ich utrzymywa i przeywaj silny lk, jeeli nie s w stanie zapracowa sobie na status i szacunek. Towarzyszy im wiara we wasne zdolnoci, ale nie maj poczucia, e sukcesy przyjd same. Tyle inwestuj w sukces, e jeeli pojawi si poraka, dokonuj jej redefinicji, okrelajc jako sukces czciowy, lub te przypisuj win innym. Unikaj niepewnych przedsiwzi i rozpadajcych si zwizkw. Szybko szukaj sobie czego lepszego. Nie maj poczucia poraki, jeeli prdko pojawi si nowa obiecujca perspektywa. Potrafi zmienia prac i tosamo bez wahania. Jeli zapewni im si mono wykazania si aktywnoci i nadziej na lepsze jutro, negatywne emocje potrafi trzyma na uwizi. Ta wybitna zdolno do przystosowywania si jest zarwno bogosawiestwem, jak i obcieniem. Pozytywne jest to, e Trjki potrafi porusza si pod presj szybko i skutecznie. Negatywne jest to, e autentyczne uczucia ulegaj stumieniu w imi wykonania zadania. Konsekwencj zdolnoci chwytania si nowych szans i wcielania w wizerunek wymagany przez now rol jest to, e postrzegane s jako ludzie zmieniajcy pogldy jak rkawiczki, aby osign wasne cele. Oszukiwanie i samooszukiwanie Odpowiedni wizerunek ma wielk si oddziaywania take w polityce. Przykadem tego jest Ronald Reagan, prezydent o wielkim uroku osobistym, dajcy narodowi poczucie bezpieczestwa. Ludzie chc bowiem, by ich przywdcy emanowali szczeroci i dobr wol. Zdolni Wykonawcy potrafi przej cechy danej roli i utosami si z ni. W filmie Pumping Iron Arnold Schwarzenegger, wielokrotny mistrz wiata w kulturystyce i prawdopodobnie Trjka, opisuje swoje upodobanie do rywalizacji jako chwyt psychologiczny: pokazuje innym zawodnikom wizerunek zwycizcy nie do pokonania zanim zaczn pozowa razem na estradzie. Trjki czsto mwi o tym, e wiadome s manipulacyjnych moliwoci kryjcych si w operowaniu wizerunkiem wzbudzajcym zaufanie. Powiadaj te, e tak silnie zanurzaj si w swoje role, e oszukuj same siebie. Selektywnie koncentruj si na wsparciu i odrzucaj negatywne informacje zwrotne, traktujc je jak strategi stosowan przez osoby nie umiejce przegrywa. Dopki zaspokajane s potrzeby wizerunku. Trjki pr zaarcie naprzd ku zwycistwu. Prbuj nawiza kontakt z kadym, kto jest wzorcem tego, co mnie interesuje. Moe to dotyczy wszystkiego: od polityki latynoamerykaskiej przez jaki

przedmiot akademicki, na sztukach piknych koczc. Przycigaj mnie ludzie nieprzecitni, sprawiajcy wraenie poskadanych, ludzie sukcesu, ktrzy rozwizali wszystkie problemy zewntrzne. Take pienidze, pozycja i wadza. To wspaniaa rzecz posuwa si stale w kierunku wizerunku idealnego i bardzo boli rozpoznanie faszu w tych wizerunkach. Boli zdanie sobie sprawy z tego, e tyle woyo si wysiku w zachowanie pozorw, a na kocu drogi nie bdzie moe tej idealnej dla ciebie pracy. Boli, e nie kady kocha zwycizc. To jak ciastko z wyobrani, ktre rozpada si w py, bo tyle trzeba rnych rzeczy zrobi, eby je zdoby. Uwiadamiasz sobie, e skoncentrowae si na wizerunku i masz poczucie, e sam siebie zdradzie. Zdradzasz siebie, gdy dokonujesz rnych cudw, by sta si osob wybijajc si w dowolnej grupie. Bardzo cierpi, gdy uwiadamiam sobie, e tak bardzo si musiaam przystosowywa, by zosta najdoskonalsz kobiet, ktr on kiedykolwiek spotka lub by zosta t, ktra przewodzi i wzbudza szacunek tumu. Obecnie waniejsze jest dla mnie pozostanie w przyjani z dawnym kochankiem lub wiadomo tego, e mnie lubi za to, kim jestem. Nie chc ju dostawa od nich tego co potrzebne mojemu wizerunkowi, ktry manifestowaam wtedy, gdy bylimy ze sob zwizani. Zwizki intymne Rozdwik miedzy prawdziwym ja" a ja wykonaniowym", ktry powsta w dziecistwie, szczeglnie silnie ujawnia si w bliskich zwizkach. Zawsze czuam, e nie mona pogodzi uczu z wykonaniem roboty. Mona albo siedzie i przeywa, albo wzi si do pracy. W efekcie wiele osb mwio mi, e depcz ich, e chodzi mi wycznie o ich produktywno a nie o ich uczucia. To w pewnym sensie prawda. Ciko mi byo na przykad dostrzec, e inni ludzi pod presj zwalniaj obroty lub e s zdezorientowani, jeeli co im nie wychodzi w yciu osobistym. Gdy staram si pozosta przy swoich uczuciach budzi si we mnie poczucie prawdziwego zamieszania. Czy to uczucie jest waciwe? Jak mam odrni wasne uczucia od uczu dyktowanych mi przez mj wizerunek? Gdy przez cae ycie czowiek dopasowywa si do cudzych oczekiwa, a tu nagle znajduje si pod presj wasnych przey, moe si przerazi. Ujawniaj si autentyczne sympatie i antypatie. Starasz si uruchomi inny barometr jak si z tym czujesz, a nie jak to widzisz. Koncentrowanie si na sobie a nie na innych przeraa, nie wiesz bowiem czego si o sobie dowiesz, a nawet czy w ogle jeste. Trjki potrafi sprawia wraenie czuego partnera, cho jednoczenie zdaj sobie spraw z tego, e graj wtedy jak rol. Jeeli wymagana jest wraliwo, s wraliwe, cho niekoniecznie odczuwaj to w rodku. atwo odgrywaj"

bliskie zwizki i wcielaj si w swoje wyobraenie o tym, jak powinien wyglda odpowiedni partner czy te s" doskonaymi maonkami. Gdy pojawi si jednak prawdziwe emocje, brak Trjkom odpowiedniego dowiadczenia. Odczuwam tylko jedn lub dwie jasno okrelone emocje. A gdzie jest reszta?" Albo te czuj si zakorkowane: Jeeli pozwol sobie na emocje, oniemiel mnie one i unieruchomi." Najczstsze pytania, jakie zadaj ludzie uzalenieni od pracy", gdy po raz pierwszy pozwalaj sobie na wasne emocje, to: Czy ta emocja jest waciwa?", Czy moje emocje wezm gr i przeszkodz mi w efektywnej pracy?" Najtrudniej mi poradzi sobie ze zoci. Zdarzao mi si znika na cae miesice, by dopiero potem zda sobie spraw z tego, e powodem by silny gniew. Tyle czasu mijao, zanim si z nim uporaem. Zo niszczy pozytywny wizerunek i wszystkich odstrcza, wic zamiast sobie z ni radzi wolaem zmienia prac i tworzy sobie nowy wiat chronicy mnie od przezywania w przyszoci takich uczu. Na obecnym etapie mojej pracy nad sob doceniam, gdy kto pomaga mi r wej w kontakt z moimi uczuciami. Patrzc wstecz, widz wiele takich momentw, gdy sprawy potoczyyby si inaczej, gdybym od razu poradzi sobie z moimi emocjami. Wydaje mi si, e w danym momencie nie potrafi sobie uwiadomi, co czuj. Potrzebuj czasu i miejsca, by do tego doj. Ale z kolei, gdy mam za wiele miejsca wiem, e mam czas wytworzy sobie pewien skrypt, ktry wydaje mi si autentyczny. Najbezpieczniej si chyba czuj wtedy, gdy prosz o czas na zastanowienie si, co czuj i godz si na rozmow w okrelonym terminie w niedalekiej przyszoci. Zalet Trjek jest to, e niezwykle silnie wspieraj cele i aspiracje czonkw swych rodzin. Pracuj intensywnie, by zapewni rodzinie byt i bardzo si ciesz z sukcesw tych, z ktrymi si utosamiaj.wietnie im si udaje wyciga innych z odosobnienia lub zych nastrojw i zachca ich do emocjonalnie konstruktywnej dziaalnoci. Jeeli identyfikuj si z yciem rodzinnym, powicaj rodzinie czas i energi. Jeeli wana jest dla nich intymno, wiele wysiku wo w to, by sta si bliskim partnerem. Jeeli jednak obiektem ich identyfikacji jest praca, niewiele znajd czasu dla rodziny czy dla mioci. Wad Trjek jest to, e atwo odwodzi je od wasnych uczu takie czy inne zadanie. Trjki twierdz, e zada tych podejmuj si dla rodziny, tak naprawd jednak chodzi im o sukces osobisty. Wiele uwagi powicaj wygldowi i zewntrznym dokonaniom partnera, co zastpuje gbi uczu. Jestem wspaniay przy pierwszym spotkaniu, na pierwszej randce. Wzajemny zachwyt. Najlepiej wypadam, gdy wczony jest reflektor uwagi. W miar trwania zwizku chc si zaj prac kosztem partnerki. Duym problemem dla

mnie jest to, e chc wraca do domu pno, poniewa pracuj, by zarobi na nasz sukces, a po przyjciu do domu stwierdzam, e partnerka czuje si uraona. Gdy pojawi si zbyt silne uczucia mam takie sposoby odcinania si od nich, ktre doprowadzaj moj partnerk do szau. Gdy emocje staj si zbyt intensywne, zatapiam si w pracy lub te w czasie jakiej powanej rozmowy po cichu zastanawiam si jeszcze raz nad jakim projektem lub te czuj, e po prostu czas ju sobie pj. Gdy mwi Przesta", mwi to powanie. Nie znosz, gdy kto prbuje na mnie wywiera nacisk. Potrzebuj czasu, by upora si w samotnoci z jak negatywn ocen lub poczuciem przegranej i gdy ju si upewni, e wytrzymam i e nadal bd mg sobie spojrze w twarz, wracam. Przykad pary zoonej z Trjki i Pitki (Wykonawca i Obserwator) Zarwno Trjka jak i Pitka maj problemy z emocjonaln bliskoci. Trjka chce by oceniana za osignicia, a nie za to kim jest, Pitka za boi si ujawnienia i upokorzenia. W pierwszej fazie kontakt emocjonalny jest bardzo ograniczany. Trjka unika intymnoci przez obarczanie si licznymi zadaniami. Pitka za wycofuje si. W najczstszym scenariuszu Trjka jest owc, a Pitka ofiar. Trjki doprowadzaj do takich czy innych wydarze. Pitki nie stawiaj oporu. Wykonawca staje si bardziej skonny do intymnoci, gdy zaspokajane s potrzeby zwizane z tworzonym przez niego wizerunkiem, wycofuje si za wtedy, gdy samoocena spada. Obserwator pozwala sobie na krtkie chwile intymnoci, jeli ma gwarancj zachowania niezalenoci. Oba te typy reaguj z opnieniem na nage wybuchy emocji i musz si wycofywa, by sprawy przemyle. Kady musi czujnie obserwowa, czy druga strona jest dostpna. Trjki musz szanowa prywatno Pitek i unika przejmowania steru. Pitki za musz si uczy tolerowania spontanicznych kontaktw bez potrzeby wycofywania si. Trjka cigle poszukuje rnych sposobw udoskonalania zwizku, a Pitka jej w tym nie przeszkadza. Para nie musi walczy o to, kto sprawuje kontrol, wic Trjka czsto usiuje zaaranowa wsplne ycie jak w obrazku z bajki, po czym bierze si za kolejne zadania. Jeeli dojdzie do ustalenia harmonogramu prac domowych. Trjka i Pitka wsppracuj czsto ze sob w tym zakresie, yjc poza tym wasnym yciem. Obserwator ma skonno do szufladkowania: poszczeglne formy aktywnoci, rni przyjaciele, wszystko pooddzielane. Zayo zajmuje jedn z przegrdek i zaraz po intymnym spotkaniu Pitka wycofuje si. Gdy atmosfera domowa stanie si napita. Pitka moe si wycofa tak bardzo, e nastpuj dugie okresy zamknitych drzwi i komunikacji ograniczonej do minimum. Jeeli Trjka jest bardzo zajta, moe tego w ogle nie zauway. Jeli plany Trjki koliduj z harmonogramem ycia domowego i porami posikw. Pitka zareaguje dsami, a jeeli poczuje si

wystarczajco bezpiecznie, wybuchnie zoci w stylu semki (ktra jest jej punktem bezpieczestwa). Dla Trjki gniew osoby bliskiej jest zabjczy, wic natychmiast si wycofuje. W yciu spoecznym Trjka chce prezentowa atrakcyjny wizerunek. Lubi bywa, czuje si bezpieczna i kochana wtedy, gdy co robi. Pitka jest bardziej wycofana, lubi by sama i nie bdzie towarzyszya Trjce w niespodziewanych wyjciach. Musi wiedzie, jaki jest program koncertu, albo co kto komu powie. Trjka moe organizowa bale i by ich gwiazd. Moe zabiera gos za Pitk w czasie spotka publicznych. Jeeli Trjka i Pitka wsplnie pracuj nad jakim zadaniem. Pitka przejmie rol niewidzialnego mzgu zdalnie sterujcego Trjk. Wszelkie kontakty publiczne wemie na siebie Wykonawca. To on bdzie prowadzi negocjacje i dzwoni do Obserwatora, by zoy sprawozdanie. Obserwator za nie bdzie musia rusza si z domu. Zwizki z autorytetami Trjki chc mie autorytet. Umiej ustala priorytety i dobrze znosz rywalizacj. Lubi dowody uznania, gdy osign sukces. Na og rywalizuj o zwycistwo osobiste, na przykad o przywdztwo w grupie. Jeeli natomiast Trjka utosami si z zadaniem grupowym, silnie zdopinguje ekip, przyjmujc bez pytania rol przywdcy. Trjka w druynie zapewnia ruch do przodu. Zalet Trjek jest to, e s przykadem zaangaowanego autorytetu i dopinguj innych. Potrafi si powici bezwarunkowo zadaniu, ywic nadziej sukcesu. Od razu przechodz od myli do czynu i nic nie maj przeciwko wsppracy z autorytetami o przeciwstawnych pogldach. Trjki wychodz bez szwanku z trudnych interakcji manifestujc postaw nastpnym razem doprowadzimy t spraw do szczliwego koca". Daj tez innym wsparcie, pomagajc im zajmowa pozycje niebezpieczne i ryzykowne bez zahamowa wypywajcych z lku o ewentualne konsekwencje. Wad interakcji Trjek z autorytetami jest to, ze czsto przejmuj kontrol obchodzc istniejce autorytety. Wykonuj zadania cinajc zakrty, nierzadko kosztem jakoci. Skonne s czsto do przesadnej autoreklamy. Wielokro wchodz w kontakt z innymi poprzez role zawodowe a nie poprzez osobiste uczucia. Mj wizerunek nawizuje kontakt z Twoimi referencjami". Przykad zwizku z autorytetem: Trjka i Szstka (Wykonawca i Adwokat Diaba) Jeeli zwizek jest dobrany. Szstka bdzie tworzya koncepcje, a potem wyszukiwaa w nich wady. Trjka za zajmie si promocj projektu i jego realizacj. Jeeli Szstka bdzie miaa pomys i naszkicuje jego ramy, odda si w peni waciwemu sobie nawykowi wyraania wtpliwoci i wynajdywania ukrytych wad. Trjka znajdzie si wtedy w idealnej pozycji, by przedstawi

zalety przedsiwzicia i nada mu solidne podstawy. Jeeli Szstka poczuje, e szanuje si j za pomysy, pozwoli, by na Trjce skupiay si wiata reflektorw i uwaga publicznoci. Jeeli natomiast Szstka poczuje si usunita w cie, zacznie podejrzewa, e Trjka chce przej wadz. Szstka zakada, e Trjka wie, kiedy Adwokat Diaba oszukuje lub przesadza. Bdzie zatem podejrzewaa, e Trjka robi intrygi, by osign wasne cele, a nie dziaa dla dobra ogu. W ten sposb Szstka ustawi si w pozycji osoby przegrywajcej i moe zacz szuka sprzymierzecw za plecami Trjki. Trjka tymczasem jest na tyle zajta cieniem do celu, e moe nie zauway obaw Szstki, bo gdy ju skupi si na zadaniu odsuwa w bok emocje. Nie zwraca wic uwagi na to, co czuj wsppracownicy. Trjka tak bardzo przywizana jest do wizerunku autorytetu odnoszcego sukcesy, e zupenie nie zauwaa wyczerpania wppracownikw. Nie syszy krytycznych komentarzy, a pytania Szstki uwaa za przejaw wtrcania si i usiuje przej kontrol:Strze si, bo mam Ci na oku". Jeeli przedsiwziciu grozi niepowodzenie. Trjka bdzie chciaa pracowa jeszcze intensywniej. Szstka za rozmawia. Jeli sytuacja nadal si pogarsza Wykonawca bdzie si stara wycofa i zaj czym bardziej obiecujcym. Adwokat Diaba potraktuje to jako zdrad, bdzie prbowa wytrwa i ratowa przedsiwzicie. Jeeli natomiast wszystko bdzie szo dobrze. Trjka bdzie chciaa rozszerzy interes i koncesje. Szstka za wzmoe czujno. Bdzie wolaa trzyma si tego co ma. Zacznie si niepokoi ewentualnymi zagroeniami pyncymi z cudzej zawici. Bdzie si staraa zapobiec niebezpieczestwom, rozmylajc nad wartociami i etyk sukcesu. Jeeli Trjk sta bdzie na to, by dzieli si wadz przy podejmowaniu decyzji oraz informowa innych przed podjciem dziaa, paranoidalne obawy Szstki ucichn. Gdy Szstk ogarnia lk przed dziaaniem i wtpliwo. Trjka powinna jej przedstawi plan dalekosiny. Relacje z autorytetem poprawi si znacznie, jeeli Szstka nauczy si pyta wprost zamiast nabiera coraz wikszych podejrze opartych na mylnych by moe przesankach. Zalety Trjki przejawiaj zaraliwy entuzjazm dla planw i przyszych przedsiwzi. Zwaywszy, e bywaj niezmiernie pracowite, potrafi zachca innych do doskonalenia si. Przez cae ycie chc si uczy. Przejawiaj tez antydepresyjn zdolno wynajdywania ciekawych zaj. Potrafi efektywnie reklamowa siebie i swoje przedsiwzicia. Angauj si w projekty spoeczne pomagajce ludziom poprawi byt materialny wasnymi siami i d do przewodzenia takim dziaaniom. Atrakcyjne otoczenia

Atrakcyjnym dla Trjek otoczeniem s niewielkie przedsibiorstwa, ktre rozkwity dziki pracowitoci i siedzeniu po godzinach. Chtnie obejmuj stanowiska menederskie. Zostaj handlowcami. Pracuj w massmediach, w reklamie i przy promocji towarw i usug. Pocigaj je zawody wymagajce przekadania znanych idei na dajcy si ocieli w ycie system. Trjki s modelowymi przedstawicielami swojego rodowiska:lewicowymi radykaami, prawicowymi konserwatystami. Przycigaj je takie otoczenia, w ktrych maj szans si wybi, unikaj za rodowisk, w ktrych niczego nie osign. Wybieraj zawody .prestiowe z moliwoci awansu. Pn si po drabinie organizacyjnej, chc doj na sam szczyt. Bywaj politykami, na ktrych si gosuje ze wzgldu na ich wizerunek w rodkach masowego przekazu i osobisty styl. Nieatrakcyjne otoczenia Nieatrakcyjne dla Trjek s zawody bez perspektyw, prace nie podnoszce prestiu. Unikaj wszystkiego, co w opinii publicznej niegodne jest tej klasy spoecznej, do ktrej nale. Nie mog si podejmowa projektw twrczych wymagajcych wgldu w siebie lub okresw prb i bdw. Wol by dziennikarzami ni powieciopisarzami, kierownikami dziau graficznego w czasopimie ni powanymi malarzami, ktrym potrzeba wielu miesicy dla ukoczenia dziea. Synne Trjki Do synnych Trjek naley Werner Erhard*, super sprzedawca wiadomoci, ktry lansowa ruch rozwoju osobistego pod hasem trening pozazmysowy jest skuteczny". Ronald Reagan * Walt Disney * Farrah Fawcett * John F. Kennedy Na co Trjki zwracaj uwag? Zewntrznemu obserwatorowi Trjka wydaje si by czowiekiem osigni, osob o skoncentrowanej uwadze. Trjki twierdz jednak, e staraj si jedynie dotrzyma kroku. Jeeli kto jest dobry, Trjka musi by lepsza, poniewa jej samoocena zaley od sukcesw. Aktywno jest form kontroli, a warto osobista i poczucie bezpieczestwa zale od tego, ile udao si zrobi. Trjka zazwyczaj robi kilka rzeczy na raz, co nazywa si myleniem wielofazowym. Jad samochodem, nieco spniony. Kierujc, rozmawiam jednoczenie z pasaerem, zerkam w lusterko, by sprawdzi czy nie ma w pobliu gliny, przekraczam co i raz dozwolon prdko, przegryzam kanapk i przeczam

radio na kolejne kanay. To ze udaje mi si to wszystko robi jednoczenie wprawia mnie w dobre samopoczucie. Czuj si panem sytuacji. Wielofazowej aktywnoci towarzyszy wewntrzny nawyk kierowania uwagi na zadania. Uwaga rzadko zatrzymuje si na aktualnym zadaniu, szybko przeskakuje na kolejne. Midzy jedn a drug myl nie ma prawie miejsca na refleksj, na ponowne rozwaenie hierarchii wanoci, na dostrzeganie wasnych uczu zwizanych z zadaniem. Musisz by najlepszy, inaczej nie istniejesz. Wiecznie masz poczucie, e jeste na drugim miejscu i wci starasz si by na pierwszym. Stale masz na tapecie trzy albo cztery przedsiwzicia. Twoje ciao realizuje jeden projekt, a umys skoncentrowany jest ju na nastpnym. Gdy pierwszy projekt dobiega koca jestem tak ju zaangaowany w nastpny, ze niemal nie zauwaam, ze pierwszy ju ukoczyem. To tak, jakby teraniejszo nie istniaa, bo wci wybiegam naprzd ku nastpnemu zadaniu. By zrozumie ten rodzaj uwagi sprbuj sobie wyobrazi, e stale dziaasz na wysokich obrotach, e wybierasz ycie pene stresu i rywalizacji. Wraliwy jeste na wszystko w Twoim otoczeniu, co moe si przysuy celowi, ku ktremu obecnie zmierzasz. Ludzi spostrzegasz pod ktem tego, co posiadaj lub co mog zrobi dla realizacji Twojego przedsiwzicia. W miar precyzowania celw zainteresowanie ronie, ronie te tempo pracy. Uwaga zawa si do tych sygnaw, ktre sprzyjaj zblianiu si do celu. Ludzie zaczynaj przypomina automaty, ktre albo zablokuj ruch, albo maj co, co moe pomc w realizacji zadania. Jeeli s automatami przeszkadzajcymi, to albo si ich ignoruje, albo omija. Jeeli mog sprzyja realizacji zadania, poszukuje si kontaktu z nimi, traktujc ich instrumentalnie. Przeszkody wzmagaj jedynie koncentracj uwagi. Stan napicia sprzyja temu, bo jeli nie osigniesz celu lub kto inny Ci ubiegnie, bdziesz si obawia, e okaesz si niegodnym mioci nieudacznikiem. Nikt nie kocha tych, ktrzy nie przybiegli pierwsi do mety. Albo zajmiesz pierwsze miejsce, albo nie ma dla Ciebie w ogle miejsca. Jeeli przeszkd nie udaje si pokona, koncentrujesz si na sobie i przetrzsasz pami wyszukujc kade adekwatne rozwizanie z przeszoci. Takie zawenie uwagi do drobiazgowych sygnaw z otoczenia, dawnych wspomnie i rozwiza pod ktem ich aktualnej przydatnoci nazywamy myleniem zbienym. Trjki szczeglnie dobrze si nadaj do takiego sposobu mylenia, bowiem pomaga im odnajdywa twrcze rozwizania, gdy rutynowe nie daj efektu. Ju kilka przedsibiorstw postawiem na nogi. Najwiksze zyski osigaem wtedy, gdy musiaem dotrzyma okrelonego terminu. Z kadego innego

przedsiwzicia, ktrym si kiedykolwiek zajmowaem, wyuskiwaem wtedy nawet najdrobniejsze pomysy. Moje zyski wynikaj z dziwacznej kombinacji pomysw, ktre w innych sytuacjach okazay si skuteczne. Identyfikacja Gdy jakie przedsiwzicie okazuje si na tyle skuteczne, by przycign uwag Trjki, caa jej energia umysowa skupia si na celu. Trjka utosamia si z cechami, ktre sprzyjaj rozwizaniu danego problemu. Takie sprzenie wizerunku i uwagi nazywamy identyfikacj. Jest to mechanizm obronny, za pomoc ktrego stajemy si podobni do ludzi lub wzorcw, z ktrymi zetknlimy si w modoci. Dla wikszoci z nas psychologiczna identyfikacja to co w rodzaju:Jestem podobna do matki" lub Jestem Amerykaninem". Dla Trjki identyfikacja moe przybiera posta: Staem si modelowym wykonawc tego, czym si zajmuj". Gdy zachodzi identyfikacja. Trjce trudno jest oddzieli warto osobist od wartoci wytworu, a jeeli wytwr zostanie zakwestionowany Trjka czuje si osobicie zaatakowana. Trjki mj nieustanny nawyk odsuwania uwagi od prawdziwych uczu w imi skutecznoci i w imi wcielania wizerunku, ktrego dane zadanie wymaga. Szczeglnie atwo poddaj si identyfikacji, poniewa szukaj aprobaty u innych. Potrafi mobilizowa znaczn energi, by przemieni si w takiego czowieka, jakiego widzie ycz sobie inni. Czsto nie zdaj sobie sprawy z tego, e nie potrafi przerwa pracy, by postawi sobie pytania, jak si czuj z tym, co robi i czy nie wolayby robi czego innego. Gdy nastpi identyfikacja. Trjka zaczyna wierzy, e zawsze doskonale robia to, co w danym momencie jest jej zadaniem. Samooszukiwanie bdzie tylko czciowe, jeeli Trjka bdzie czua, e nakada mask lub odgrywa rol, by zrobi dobre wraenie. Identyfikacja moe jednak by na tyle silna, e Trjka wciela si w rol zawodow i yje z ni przez wiele lat, a choroba lub kryzys wieku dojrzaego zmusi j do przerwania pracy, pozwalajc uczuciom doj do gosu. Jeeli gra idzie o tytu, prestiowy wizerunek lub du sum pienidzy, Trjka potrafi pracowa a padnie dla firmy", dla korporant", dla jakiejkolwiek roli, z ktr si utosamia. Nie zatrzyma si nawet na chwil, by zada sobie pytanie, czy takie ycie przynosi jej spenienie. wiczenie w zakresie identyfikacji wiczenie to pomaga zrozumie przesunicia uwagi, ktrych dokonuje Trjka stapiajc si z podanym wizerunkiem. Usid naprzeciwko partnera. Niech jedno z Was bdzie obserwatorem, a drugie przyjmie rol Trjki. Jeeli Ty decydujesz si by Trjk zamknij oczy, by nie rozpraszay Ci reakcje obserwatora. Zamknwszy oczy, wybierz jak cech, z ktr chcesz si utosami. Niech to bdzie cecha, ktrej, w Twym mniemaniu, nie posiadasz.

Sprbuj na przykad wyobrazi sobie, e jeste osob pikn, pocigajc, inteligentn, namitn czy radosn. Pamitaj jednak, by wybra tak cech, ktra jest ci obca. Wyobra sobie teraz, e j posiadasz. atwiej Ci bdzie to zrobi, gdy przypomnisz sobie sytuacj, w ktrej naprawd czue si jej posiadaczem. Zauwa, jak przesuwa si Twoja uwaga, gdy budujesz w sobie t cech". Zauwa, e przyblia si ona i oddala. Gdy jest obecna, czujesz si jak Trjka, ktra z t cech si identyfikuje, a gdy musisz dokona wysiku, by j utrzyma, czujesz si jak Trjka, ktra kurczowo ima si wizerunku. Majc nadal zamknite oczy, skoncentruj si cakowicie na wyobraonej cesze i pozwl jej przenikn Twoje ciao. Gdy zdoasz utrzyma uwag na odczuciach czy emocjach stymulowanych przez ni w Twoim organizmie, wcz do Twoich fantazji obserwujcego partnera. Wyobra sobie, e jest on osob wan w Twoim yciu (na przykad szefem czy wspmaonkiem), e ma na Ciebie wpyw i e jest czuy na cech, z ktr si identyfikujesz. Otwrz teraz oczy i nadal kierujc uwag do wewntrz, na wybran przez Ciebie cech, zacznij zwyk rozmow z obserwatorem. Zauwa, jak przesuwa si Twoja uwaga, gdy prbujesz si utosamia z cech, na ktr wraliwy jest Twj partner. Trjki potrafi wychwyci w tych wewntrznych wahaniach uwagi rnic miedzy momentami, gdy udaj tylko wizerunek majcy robi wraenie i chwilami, gdy tak si w danej waciwoci zanurzaj, e utosamiaj si z cenion przez partnera cech. Zazwyczaj przenosz uwag tak, by identyfikowa si z cenionymi w danej kulturze wizerunkami i zaczynaj uwaa je za przejaw samych siebie. Przestaj odrnia przyjty wizerunek od wasnych wewntrznych uczu. Gdy Trjka wciela si w okrelony wizerunek, bardzo silnie odbiera reakcje innych ludzi. Jeeli wizerunek wywiera oczekiwany wpyw. Trjka bdzie si z nim nadal identyfikowaa; jeeli za publiczno wyrazi dezaprobat, autoprezentacja ulegnie niewiadomej modyfikacji. Styl intuicyjny Gdy Trjki byy dziemi, ich poczucie bezpieczestwa zaleao od tego, czy potrafiy by najlepsze w dziedzinach cenionych przez innych. Jeli dobre samopoczucie dziecka zaley od tego, czy przedstawi odpowiedni wizerunek i dobrze wypadnie, stanie si ono wraliwe na informacje podtrzymujce te potrzeby. Gdy znajd si w nowej sytuacji natychmiast zdaj sobie spraw z tego, jak mnie inni odbieraj. Wiem, e wstrzel si w sam rodek" tego, co grupa do mnie czuje. To raczej wyczucie ni emocja. Wiem po prostu, co grupa skonna jest zaakceptowa. Zaczynam si wtedy w taki sposb zachowywa.

Polegaem na tym bardzo w mojej pracy promocyjnej. Szedem od jednej grupy do drugiej z tym samym produktem, ale za kadym razem opowiadaem o nim nieco inaczej. Stawaem, by wygosi odczyt i syszaem czasem, jak w rodku zdania zmieniam intonacj, nie bardzo wiedzc dlaczego albo czuem, ze moje ciao samo zaczynao odgrywa rol inn ni ta, ktr przygotowaem. Gdyby ten handlowiec nie wiedzia, e jego prawdziw postaw zastpuje inna, nie umiaby sobie z tymi przeobraeniami poradzi. Z umiejtnoci odrniania wasnych uczu od dokonywanych modyfikacji wypywa kilka interesujcych konsekwencji. Pierwsza dotyczy emocji. Albo baby si, e okamuje suchaczy, albo chciaby ich okamywa jeszcze skuteczniej, korzystajc z intuicyjnej zdolnoci zmuszania ludzi, by kupowali to, co ma do sprzedania. Umiejtno naszego handlowca mogaby te by krokiem ku nauczeniu si odrniania osobistych pragnie od aktywnoci przymusowej, nie sucej wcale osobistym potrzebom. Jeszcze inn konsekwencj opisanej zdolnoci mgby by wiadomy trening wchodzenia w ten stan umysu, gdy potrafi intuicyjnie dostosowywa swoj autoprezentacj do ycze grupy, by sprawdzi, czego jeszcze moe si wtedy dowiedzie. Nadzieja jako wysza jako umysu Wykonawcy mierz sw warto w kategoriach wpywu wywieranego na innych. S dumni z osigni, ale nie sdz, by byli co warci poza tym, co robi. Gdy Trjki zaczynaj pracowa kompulsywnie, gdy przenosz gry dla realizacji jakiego projektu, zapominaj o sobie. Oddaj si neurotycznemu nawykowi budowania swojej tosamoci na zadaniu. Pozytywn stron kompulsywnego dziaania jest to, e Trjki oywiaj si, gdy dziaaj i nabywaj niezwykej sprawnoci w wyczuwaniu, ile energii trzeba powici poszczeglnym zadaniom. Oczywicie Trjki pamitaj sytuacje, w ktrych nawykowy popiech doprowadzi do wyczerpania. Pamitaj jednak take sytuacje, w ktrych czuy, e dotrzymuj kroku naturalnemu rytmowi danego przedsiwzicia. Trjkom wydaje si, e s zanurzone w oceanie energii. Praca po prostu si toczy, nie bardzo trzeba ni nawet kierowa. Mwi, e czas jakby zwalnia, chocia pracuj pen par. Troski znikaj i osiga si taki stan umysu, gdzie to co jest do zrobienia przyjmowane jest bez zastrzee czy wtpliwoci. Gdy Trjka znajduje si w takim stanie umysu, ma pewno, e przedsiwzicie zakoczy si powodzeniem. Lk znika, poniewa Wykonawca wie, e kady kolejny etap pracy nieuchronnie prowadzi do pozytywnego koca. Oto opis takiego dowiadczenia nadziei. Pochodzi on od pewnego waciciela restauracji w San Francisco, ktry uwaa si za zdecydowanie uzalenionego od pracy".

Czsto pracuj z ludmi dwa razy modszymi ode mnie, ale nadal sprawia mi przyjemno to, e pracuj i pracuj dobrze. Czasem w kuchni jest taki ruch i taki popiech, e pracujemy dosownie rami przy ramieniu, jakbymy wykonywali jaki rytualny taniec. Pracujemy w wskiej przestrzeni, gdzie atwo o wypadek. Nietrudno wtedy zepsu cay jadospis na dany wieczr. W takich przypadkach myl sobie tylko: Boe, mam nadziej, e to si uda." Czasem praca sprawia trudnoci, ale czasem idzie tak sprawnie, e mimo wielkiego tempa jestem wyciszony. I wtedy mog pracowa godzinami i czuj si wietnie, bo wiem, e wszystko bdzie dobrze. Cnota uczciwoci Kultura amerykaska wysoko ceni Trjki. Jest to tak dalece akceptowany model ycia, e Trjkom trudno odrni neurotyczny przymus od zdrowego funkcjonowania. Po co stawia sobie cele osobiste, gdy mona si oszuka, przyjmujc cele spoeczestwa za wasne? Po co ryzykowa odrzucenie, gdy mona sobie kupi akceptacj prezentujc wizerunek wzbudzajcy powaanie? Po co mie wasne ja", jeeli ma ono by rdem cierpie? By moe zdrowiej jest utosami si ze standardami kultury, odsun na bok wasne emocje i porzuci samego siebie? Trjki czsto maj przekonanie o wasnym zdrowiu psychicznym. Rozterki emocjonalne pozostawiaj nieudacznikom, tym ktrzy maj za duo wolnego czasu lub tym, ktrzy nie potrafi wytrzyma tempa. Neurotyczne Trjki by moe zatraciy cakiem wiadomo tego, e istnieje rnica midzy osigajcym znaczne sukcesy pseudo ja" a wasnymi pragnieniami emocjonalnymi. Zdaj sobie prawdopodobnie spraw z tego, e nie lubi lepkich" emocji, nie lubi czu, e maj jakie potrzeby w tej sferze. Na og nie zauwaaj natomiast, jak bardzo ograniczony jest zakres ich odczu. Trjki s bowiem osobami energicznymi. Maj potrzeb prezentowania wizerunku optymizmu i sukcesu. Wykonawcy staj przewanie twarz w twarz z wasnymi emocjami w chwilach przymusowego zwolnienia obrotw. Wymusza to na nich zbiorowe zwolnienie z pracy, choroba, interwencja wspmaonka. Rzadko bywa to osobist decyzj. Przymusowy brak aktywnoci moe by czym przeraajcym dla kogo, kto wiatopogld swj buduje wok zdobywania zasug poprzez prac. Rodz si wtedy zazwyczaj lki co do wasnej wartoci. Trjki zdaj sobie wwczas spraw, e gdy tylko uwaga wycofana zostaje z aktywnoci, ujawniaj si emocje. Naprawd masz poczucie nieistnienia, chyba e jeste w akcji. Jeeli nie wiem, co mam robi, zaczynam si ba, ze mnie nie ma. W ubiegym roku rozchorowaem si powanie z przepracowania. Miaem zaledwie czterdzieci

lat i miaem zawa. Leaem tam, na ku szpitalnym, gapic si w sufit i liczc dni do wyjcia. Wymuszony spokj by gorszy od samego zawau. Mylaem, e wykorkuj w tym ku ze strachu przed tym, e ju nigdy nie bd sprawny fizycznie. Ledwie zdaem sobie spraw z tego, co si ze mn dzieje, gdy zaczem odczuwa te emocje. Czasem nie byo ich wcale, a potem byem w panice, bo byo ich za wiele. A potem znowu zapadaem w nico. Wykonawcy przyzwyczajeni s dziaa, a nie odczuwa. Tumi zazwyczaj swe emocje w trakcie dziaania. Uczucia musz by uwiadamiane powoli, poniewa zagraaj trybowi ycia, ktrego sens polega na produkowaniu jak maszyna. Te Trjki, ktre zdecyduj si ukazywa swoje autentyczne uczucia, bd musiay nauczy si odrnia to, co naprawd czuje ich ciao od nawyku modyfikowania autoprezentacji po to by wygrywa. Egzystencjalnym pytaniem staje si wtedy pytanie: Czy jestem w zgodzie ze swoimi uczuciami czy te trzymam si nawyku 'wiem co robi'?" Podajc za wasnymi uczuciami. Trjki ryzykuj utrat uznania, jakie daj osignicia. Jeeli natomiast nie zdecyduj si na to, ryzykuj przeycie reszty swych lat w kamstwie. Psychiczna droga od oszustwa do uczciwoci (wiarygodnoci) to waciwie stopniowo ujawniajcy si efekt uboczny pracy nad uwiadamianiem sobie rnic midzy rzeczywistymi uczuciami a potrzeb wypadania dobrze w oczach innych". Trjki na og przechodz przez konieczny okres cierpienia, w ktrym ucz si odrzuca obronny nawyk nabyty w dziecistwie, aby wreszcie wyzwoli si psychicznie. Oto wypowied kobiety, ktra w swojej karierze zawodowej odnosia niezwyke sukcesy: Na pocztku terapii wydawao mi si, e wszystko jest w porzdku. Problem mia mj m, poniewa nie by tak zaangaowany jak ja w picie si w gr. Pierwszym moim impulsem bya ucieczka, by nie czu niczego, bo gdy tylko miaam duo wolnego czasu czuam, e si boj. Najgorsze byy niedziele. Cay dzie i nic do roboty. Braam si za prasowanie, za telefony, za przygotowania do nastpnego tygodnia. Ale cay czas, midzy jedn czynnoci a drug, baam si. Musiaam wczy swoje wiczenia emocjonalne" w okrelony harmonogram. Musiaam pamita o tym, by przerwa jak prac i zada sobie pytanie, jakie s moje preferencje. Musiaam okreli, czy czuj cokolwiek. Najtrudniejszym zadaniem byo zatrzymanie si przy okrelonym uczuciu, gdy wracaam do pracy. Gdy tylko bowiem zaczynaam pracowa, emocje znikay. Z czasem dopracowaam si repertuaru prawdziwych emocji, z ktrych jestem bardzo dumna. Potrafi si wzrusza innymi ludmi, moje wasne reakcje

obchodz mnie. Potrafi powiedzie, czy jestem zadowolona i czy podoba mi si to, co robi. yj teraz w takim wymiarze ycia, ktry przedtem by mi cakiem niedostpny. Podtypy Podtypy to strategie wytworzone w dziecistwie dla redukcji lku. Modym Trjkom kada sytuacja zapewniajca pienidze, posiadanie (bezpieczestwo), presti lub wyrazisty wizerunek kobiecy bd mski pomagaa zmniejsza obawy, e s kim niegodnym w oczach innych. W miar nabywania dowiadczenia i w miar autoobserwacji. Trjka uczy si, e te strategie su budowaniu wizerunku, nie s za odbiciem uczu prawdziwego ja". Gdy Trjki zdaj sobie spraw z tego, e ich autentyczne uczucia mog odbiega od spoecznie cenionych norm, przeywaj czsto kryzys decyzyjny. Ktrdy pj? Ku sukcesowi czy ku swojemu ja"? Trjki stoj czsto przed tym dylematem u progu emerytury, gdy unieruchomi je choroba lub gdy maj, w swoim mniemaniu, za duo wolnego czasu. Podjcie wiadomej decyzji rezygnacji z wizerunku bd z prestiu spoecznego czy zabezpieczenia finansowego moe by odebrane jako zagroenie ycia, poniewa Trjka nie ma poczucia, by jej ja" byo niezalene od tych rde wsparcia. Wizerunek mski lub kobiecy w relacjach dwuosobowych Trjki na og przyjmuj wizerunek atrakcyjny seksualnie i czsto wiadome s odgrywania roli. Uznanie dla wasnej atrakcyjnoci seksualnej lub seksualnej potencji uwaaj za dowd osobistej wartoci. Potrafi rywalizowa, by dobrze wypa w czyich oczach. Niektre Trjki przyznaj, e potrzeba ukazywania na zewntrz wizerunku seksualnego zdobywcy jest przykrywk dla niemonoci wyodrbnienia w sobie pierwiastka mskiego i kobiecego. Konflikt ten przejawia si na og w postaci rozdwiku miedzy ja mskim", penym napdu a bardziej kobiecym drugim ja". Przesadnie kobiecy wizerunek moe suy jako maska skrywajca niepokj z powodu bycia rwnie rywalizacyjn jak mczyni." adna z Trjek zgaszajcych tego rodzaju niepewno co do wasnej pci nie jest homoseksualist. Nie sdz te, by ich pragnienie bycia postrzeganym jako kto atrakcyjny maskowao ambiwalencj pciow. Najbardziej samooszukuj si w sferze bliskoci. Gdy po dziesiciu latach rozpado si moje maestwo, zdaam sobie spraw, e postrzegam w sobie cechy, ktre wedug mnie powinna posiada idealna kobieta. Nie potrafiam jednak stwierdzi, czy nale one do mnie. Gdyby bowiem mj m zakocha si w modelce z gazetki ciennej, przejabym zapewne jej wygld, nawyki i sposb ubierania.

Presti w grupach spoecznych Trjkom bardzo zaley na tym, by dobrze wypa w oczach innych. Zmieni swj sposb postpowania, by dostosowa si do cenionych przez grup cech. Chc przewodzi stadem. Najpierw wane byo to, by w roczniku gimnazjalnym przy moim nazwisku figurowaa najwiksza liczba stowarzysze. Potem zostaam klinicystk. Jestem na bieco z tym, kto w moim rejonie prowadzi jakie warsztaty szkoleniowe i jak bardzo jest szanowany, cho mog nie mie pojcia, czego te warsztaty dotycz. Zrozumiaam take, e staram si by osob znan, dlatego e mkn jako czowiek, jeeli kto, kogo postrzegam jako osob wpywow i wartociow, nie zgadza si z moim punktem widzenia. Poczucie bezpieczestwa jako wynik autoprezentacji Dla Trjek pienidze i wasno osobista to sposoby redukowania lku zwizanego z wasnym przetrwaniem. Trjki ciko pracuj, by zarobi pienidze i zdoby status, ktre daj im poczucie bezpieczestwa. To takie przeraenie, ktre nie znika nawet wtedy, gdy pracujesz, by zarobi tyle, ile dasz rad wycign. Moesz mie w banku pidziesit tysicy dolarw i nadal martwi si, e to za mao lub e powiniene poszuka lepiej patnej pracy, lub e powiniene si jeszcze w paru miejscach zabezpieczy na wszelki wypadek. Masz poczucie, e jeeli kto skrytykuje Twoj prac. Twoje ycie jest zagroone. Co moe pomc Trjkom w rozwoju? Trjki czsto rozpoczynaj terapi lub praktyki medytacyjne, dlatego e przeywaj zaamanie zdrowia lub strat osobist. To je wybija z rytmu i sprawia, e nie s w stanie utrzyma tempa, ktre dawniej pomagao im tumi uczucia. Emocje, pojawiajce si w wyniku tego wymuszonego zwolnienia tempa, pocztkowo wydaj si zagraajce. Prawdziwe uczucia przeszkadzaj czsto w pracy i mog wzbudza niepokj u kogo, kto nigdy przedtem nie zdawa sobie sprawy z tego, jak szeroki zakres sygnaw wewntrznych posiada. Naley zachca Trjki do kontaktowania si z ich reakcjami fizycznymi i emocjonalnymi, szczeglnie tymi, ktre tumi (np. zmczeniem, strachem, niepewnoci). Wykonawcy musz si nauczy rozpoznawa te momenty, w ktrych zobowizania i zadania zaczynaj przejmowa kontrol nad uczuciami i musz si take nauczy czeka, a prawdziwe reakcje dojd do gosu.

Pomocne mog si okaza nastpujce strategie: Nauczy si, kiedy przerwa. Pozostawi sobie czas na ujawnianie si prawdziwych emocji i opinii. Wchodzi w kontakt ze swoim lkiem przed uczuciami, ktry rodzi ch cigej aktywnoci. Zauwaa, kiedy zachowanie staje si mechaniczne. Dostrzega czynnoci mechaniczne. Uchwyci moment, gdy pracuje si jak robot, przy stumionych uczuciach. Rozpozna, kiedy prawdziwe zdolnoci zastpowane zostaj fantazjami na temat osobistych sukcesw. Nie ucieka od problemw przez podejmowanie nowych zada, przez traktowanie niepowodze jako sukcesw lub przez dyskredytowanie rde krytyki. Zdawa sobie spraw z tego, kiedy odracza si przeywanie szczcia. Po nastpnym sukcesie bd szczliwy." Umie zauway zasadnicz rnic midzy wyaniajcym si ja" prywatnym a publicznym ja" wykonujcym. Odczuwa odrbno tych wizerunkw. Zauwaa, kiedy pojawia si uczucie oszukiwania. Uwiadamia sobie granie roli. Nikt mi nie zaglda pod mask. Nie widz mnie. Widz tylko to, co robi." Dostrzec wasny udzia w tym, e ma si tyle roboty, e ma si poczucie, e ludzie wok s niekompetentni i leniwi. Zwrci uwag na swoje pragnienie odgrywania idealnego klienta w terapii: produkowanie freudowskich snw dla analityka, walenie w poduszk u terapeuty o orientacji Gestalt, opowiadanie guru o swoich dowiadczeniach energetycznych. Uchwycenie momentu, gdy terapia staje si kolejnym zawodem do opanowania, a medytacja przeradza si w zadanie. Przez ile minut udao mi si siedzie cakiem nieruchomo? Ile mantr dzisiaj wyrecytowaem?" Nauczy si dostrzega uczucia odkrywajc, a nastpnie nazywajc odczucia lece u ich podoa. Jeeli trudno na przykad nazwa jak emocj mona zacz od nazywania sensacji cielesnych. Mam gorc twarz" lub Mam napity brzuch". Nazywajc sensacje cielesne atwiej rozpozna uczucia. Nauczy si odrnia dziaanie od odczuwania. Pamita o tym, by przemieszcza uwag z zadania na uczucia z nim zwizane. Na pocztku praktykowa wiczenia koncentrujce w sposb planowy, ustalajc sobie cile okrelony czas ich trwania. Koncentrowa si przez trzy kwadranse, po czym wraca do pracy. Nicnierobienie", stanowice podstawowy element medytacji, wyzwala opr, ktry naley przepracowa w procesie terapii. Nie skupia si na innych efektach medytacji ni zdrowotne. Zwraca uwag, kiedy robi si z medytacji zadanie, np. dochodzi do idealnych wynikw w liczeniu oddechw. Kontrolowanie aktywnoci w medytacji uniemoliwia korzystny wpyw stanu umysu, ktry medytacja ma wywoa.

Nauczy si pozwala sobie na wzruszenia, na wytrcenie z rwnowagi, na uleganie wpywowi innych ludzi. Umacnia si w przedkadaniu wyborw opartych na uczuciach nad wybory oparte na statusie. Co Trjki powinny sobie uwiadomi? W miar odwracania uwagi od zaj zwizanych z tworzeniem wizerunku i uzalenieniem od pracy". Trjki powinny zdawa sobie spraw, e mog wystpi u nich nastpujce reakcje: Niepewno zwizana z uczuciami. Czy to uczucie jest waciwa?" Ktre uczucie jest prawdziwe?" Mylenie wyobraenia emocji z prawdziw emocj. Nadmierne fantazjowanie; wyobraanie sobie sukcesu, gdy moliwo bezporedniej aktywnoci zostaje zablokowana lub gdy pojawia si negatywizm. Wytwarzanie sobie wyimaginowanego wizerunku siebie jako osoby owieconej" czy dojrzaej Trjki"; odsuwanie rzeczywistych uczu poprzez uwierzenie, e ju si do nich dotaro. Ju to osignem." Pragnienie szybkich rezultatw. Lepsze samopoczucie powraca, gdy uczucia zastpione zostan dziaaniem std pragnienie przerwania terapii zanim nastpi prawdziwa zmiana. Poszukiwanie dowodw sukcesu. Pragnienie stania si nauczycielem, by czu si tak, jak osoba medytujca. Nawyk tumienia uczu, gdy mwi si o sprawach osobistych lub gdy sprawy te pojawiaj si podczas medytacji. Przekonanie, e problemy zostay rozwizane skoro zostay nazwane i omwione omijanie przeywania emocji. Skonno do wyboru terapeuty wszechmocnego czy nauczyciela duchowego bdcego wcieleniem tych wartoci zewntrznych, ktre s dla Trjki atrakcyjne. Identyfikowanie si z wartociami terapeuty bez rozpoznania wasnych. Lk przed nicoci w czasie medytacji. Lk przed tym, e si nie ma prawdziwego ja". Reagowanie na krytyk przekonaniem, e jest si witym. Tyle dokonaem, e nie musz tego sucha."

Punkt Czwarty: Tragiczny Romantyk

Osobowo nabyta / Esencja GOWA: Cecha dominujca Melancholia Wyszy stan umysu: Powrt do rde SERCE: Namitno Zazdro Cnota: Spokj ducha (Rwnowaga)

Cechy drugorzdne Seks: Rywalizacja/nienawi Kontakty z innymi ludmi: Odczuwanie wstydu Ochrona siebie: Lekkomylno/brawura Dylemat Czwrki przypominaj sobie, e jako dzieci zostay porzucone, co doprowadzio do poczucia deprywacji i straty. Ich wewntrzny stan ducha znajduje odbicie w literackim prototypie tragicznego romantyka, ktry osignwszy uznanie i powodzenie w sferze materialnej niezmienne koncentruje si na mioci utraconej, niedostpnej lub tej, ktra dopiero nadejdzie i wyobraa sobie szczcie, jakie da moe tylko wielkie uczucie. By zrozumie taki wiatopogld trzeba wej w stan umysu, gdzie decyzje zale w rwnym stopniu od hutawki nastrojw, co od postrzegania faktw. Czwrki zapamituj rozmowy tyle ze wzgldu na ich nastrj i niedomwienia, co ze wzgldu na rzeczywicie wypowiedziane sowa. Czsto odczuwanym nastrojem jest depresja. Z jej powodu Czwrki potrafi przelee kilka dni w ku, rozwaajc taki czy inny nie dajcy si naprawi bd z przeszoci. Gdyby tylko, gdyby tylko..." Uwaga zacina si jak iga gramofonowa na jakiej rysie w mzgu. Gdybym by postpi inaczej. Gdybym tylko mia jeszcze jedn szans. Wszystkie Czwrki rozumiej czarny nastrj depresji. Niektre przyjmuj j jako zrzdzenie losu, uciekajc na dugie okresy czasu w izolacj wewntrzn. Inne zwalczaj depresj nadmiern aktywnoci, bdc w cigym biegu. Jeszcze inne kanalizuj emocje w gbokich artystycznych poszukiwaniach w mrocznych obszarach ludzkiego dowiadczenia. Czwrki, ktre cytujemy w tej ksice, wiedz co to depresja. Opisuj jednak take nastrj melancholii, ktry uwaaj za atrakcyjny, jest bowiem dla nich kolawym schronieniem emocjonalnym, powstaym wskutek straty i cierpienia. Melancholii towarzyszy nastrj sodkiego alu. Tak jak depresja wypywa z postrzegania straty. Tutaj jednak smutek ulega przemianie w nastrj mgie unoszcych si nad zasnutym chmurami brzegiem morskim. Czwrki czuj si wrd tych zmiennych mgie emocjonalnych bardzo oywione. Nic nie jest stae, bo jutro nastrj moe si zmieni. Najwaniejszym problemem jest strata i wynikajce z niej obnienie samooceny. Czy zostabym porzucony, gdybym by bardziej godny?" Czwrki przekonane s, e kiedy byo w ich yciu rdo mioci, ktre nastpnie zostao im odebrane. Kiedy byam kochana. Co si z tym stao?" Czsto rzeczywicie przeyy opuszczenie i aob wywoan wczesn strat. Ale te odczucia porzucenia odywaj bolenie w yciu dorosym w postaci

kompulsywnego pocigu do tego, co niedostpne i (niewiadomego na og) nawyku odrzucania tego, co atwo przychodzi. Czwrki niewiadomie zwracaj uwag na subtelniejsze aspekty tego, czego dosta nie mog. To co dostpne nie jest wic atrakcyjne. Tskni szczeglnie mocno do zwizku namitnego i dajcego spenienie. Przyjmuj pozycj kochanka wzdychajcego do ukochanej. Jednym z najsodszych odcieni melancholii jest rwnoczesne odczuwanie smutku z powodu utraty mioci i romantycznego oczekiwania idealnego partnera w przyszoci. Dominuje poczucie, e teraniejszo to jedynie prba tego, co bdzie w przyszoci, gdy moje autentyczne 'ja' rozbudzi si na nowo dziki mioci." Gdy Czwrka rzeczywicie zacznie co osiga w yciu, nieraz po wielu latach oczekiwania i stara, uwaga jej nieuchronnie przesunie si ku temu, czego w yciu brakuje. Jeeli zdobdziesz prac, chcesz mczyzny. Jeeli zdobdziesz mczyzn, pragniesz by sama. Jeeli zostaniesz sama, znowu zapragniesz pracy i mczyzny. Uwaga skupia si na najlepszych aspektach tego, czego si nie ma. W tym zestawieniu to co si ma wydaje si nudne i bezwartociowe. Romantycy na og sabotuj prawdziwe zdobycze. Gdy uwaga kieruje si ku codziennoci aktualnego romansu. Czwrka przeywa gniew i rozczarowanie, jeli zmuszona jest podnosi z podogi skarpetki partnera czy tolerowa jego dziwactwa. Obraz wspaniaej przyszoci, ktra miaa si zmaterializowa dziki mioci, ulega zachwianiu. Zwizek rzeczywisty bywa bowiem nieraz bardzo nudny. Drobne niedocignicia partnera budz gbok irytacj. Ona jest polityczn analfabetk." On nie ma suchu muzycznego." Jak mona w takim miejscu zostawia szczotk do zbw?" Konieczno dostosowywania si do czyjego braku gustu wywouje wcieko i wzmoon potrzeb ochrony siebie dla przyszego przebudzenia poprzez mio. Gdy okae si, e dla intymnoci by moe trzeba bdzie zrezygnowa z elitarnych standardw. Czwrki bd chciay odgoni swoich partnerw, zmuszajc ich do odejcia nim obraz cennego i autentycznego zwizku zostanie zbezczeszczony. Oczywicie winny jest partner. W swoim rozgoryczeniu Czwrki wypowiadaj najgorsze obelgi, by stao si cakiem jasne, jak bardzo si zawiody. Gdy relacje midzy partnerami wrc na bezpieczn odlego, Romantyk zatskni znowu do bliskoci. W zwizkach tego typu wystpuje charakterystyczny rytm przycigania i odpychania: odpycha si to, co dostpne i przyciga si to, co trudno dostpne. Trawa zawsze z daleka wydaje si bardziej zielona, uwaga za kieruje si ku najlepszym stronom nieistniejcego zwizku. Czwrki trzymaj ycie w bezpiecznej odlegoci. Nie za daleko, by znany rys tsknoty nie przerodzi si w czarn rozpacz, ale i nie za blisko, bo cho pragn bardzo bliskoci z drugim czowiekiem, rzeczywista intymno wyzwala lk przed ujawnieniem wasnych brakw i ewentualnym ponownym porzuceniem. Jeeli partner ma dosy tego, e trzymany jest na odlego ramienia i grozi odejciem, moe doj do nagej choroby lub intensywnego wzajemnego

obwiniania, Czwrka bowiem ponownie dy do zacienienia wizi. Gdy grozi im porzucenie, daj upust swoim emocjom. Dochodzi do teatralnych scen i dzikich oskare, gestw samobjczych i gbokiej rozpaczy, w miar odgrywania na nowo, w wysoce dramatyczny sposb, pierwotnej straty. Czwrki twierdz, e wzloty i upadki w yciu emocjonalnym umoliwiaj im funkcjonowanie na wysokich poziomach egzystencji. Wznosz si ponad zwyke szczcie. Maj ycie o wiele bogatsze ni wikszo ludzi. Czwrki czuj si wyalienowane z codziennoci, unikalne i dziwnie odmienne, jak aktorzy przechadzajcy si po kolejnych scenach wasnego ycia. Rezygnacja z cierpienia zrodzonego z emocji byaby rwnoznaczna z porzuceniem poczucia, e jest si kim szczeglnym, a poczucie takie zapewnia wanie dramatyzm ycia. Dla Czwrki perspektywa szczcia jest take grob zamknicia dostpu do wyrazistego wiata emocji. Najgorsza jest perspektywa pogodzenia si z wizj ycia szarego czowieka. Najwaniejsze dla Czwrek sprawy to: Poczucie, e czego w yciu brakuje. Inni maj to, czego mnie brakuje". Pocig ku temu, co odlege i niedostpne. Idealizacja nieobecnego kochanka. Humory, kultywowanie nieskazitelnych manier, upodobanie do luksusu i dobry smak jako zewntrzne rodki podwyszania samooceny. Przywizanie do melancholii. Celem jest nie tyle szczcie, co gbia uczu. Zniecierpliwienie pytkoci spraw doczesnych". Potrzeba intensyfikacji uczu poprzez strat, wybuja wyobrani i dramatyczne czyny. Poszukiwanie autentycznoci. Poczucie nierealnoci czasu teraniejszego, przekonanie, e prawdziwe ja" ujawni si w przyszoci dziki przeyciu gbokiej mioci. Poczucie wizi z tym, co w yciu autentyczne i intensywne:z narodzinami, seksem, porzuceniem, mierci i kataklizmami. Koncentrowanie uwagi na zasadzie naprzemiennego przycigania-odpychania. Uwaga skupia si to na negatywnych cechach tego, co si ma, to na pozytywnych cechach tego, co odlege i trudno dostpne. Taki sposb koncentracji uwagi wzmacnia: - poczucie bycia porzuconym i poczucie straty, prowadzi jednak take do - wraliwoci na emocjonalno i cierpienie innnych ludzi. Rodzi zdolno wspierania osb przeywajcych kryzysy. To rodzinne Gwnym wtkiem jest przeyta w dziecistwie strata. Czwrki ' podaj wiele rnych wariantw sytuacji porzucenia przez osob wan we wczesnym okresie ycia. Opisuj czsto porzucenie dosowne. Najczciej jest to rozwd, wskutek ktrego odchodzi ukochany rodzic. Inny powtarzajcy si motyw to

ycie w rodzinie pogronej w aobie, gdzie dziecko cenione byo za to, e identyfikuje si z rozpacz osoby bliskiej. Ponisza wypowied pochodzi od utalentowanej tancerki, ktra wikszo swego dorosego ycia przeya samotnie, oddana w peni sztuce. Byam wczeniakiem, chowanym w inkubatorze, tak sabym, e rodzicw ostrzegano, e prawdopodobnie nie przeyj. Mam wraenie, e wycofali ze mnie swe uczucia po to, by sobie poradzi z wasnymi emocjami, wic cho nie zostaam porzucona w sensie dosownym pojcie to jest mi bliskie. Gdy byam niemowlciem miertelnie zachorowa mj ojciec. Zawsze widz siebie jako osob z trumn w salonie i domem penym wonnych kwiatw. Pocigaj mnie ludzie pogreni w kryzysie i blisko obcujcy ze mierci, poniewa maj o wiele lepszy kontakt z gbi wasnego ja" i chc by szczerzy w jaki duchowy sposb. Inna sytuacja opisywana przez Czwrki to poczucie porzucenia wynikajce z tego, e jedno z rodzicw przychodzio i odchodzio lub na przemian byo okrutne i yczliwe. Dziecko yo nadziej mioci i przywizania, zoszczc si, gdy je tego pozbawiano. Gdy si urodziam, ojciec postanowi uczci to wydarzenie zabierajc matk w podr dookoa wiata, mnie za zostawiono z niak. Uwielbiaam ojca i wszystko bym zrobia, by mu sprawi przyjemno. By uroczy, mia powodzenie i by nieosigalny, chyba e bya obecna i matka. Wyjeda w dalekie podre. Przed jego powrotem rozmylaam ze wszystkich si, jak go zatrzyma. Wydawao mi si, e teraz nadejdzie jedyna szansa zatrzymania go. Przywozi prezenty i opowiada, po czym znw wyjeda lub, co gorsza, zabiera z sob take matk. I znw zostawaam sama, przygotowujc si do nastpnego spotkania. Wedug kilku teorii depresji u jej rda ley skierowanie dziecicej agresji do wewntrz, przeciw sobie. Romantycy czsto opisuj wczesne przeycie straty, z ktrego wynikaa powracajca depresja w yciu dorosym. Ponisza wypowied pochodzi od mczyzny, ktry przez dziesi lat podrowa dookoa wiata w poszukiwaniu idealnej towarzyszki. Na rnych etapach swej podry idealizowa odmienne typy kobiet, zarwno pod wzgldem ich atrakcyjnoci fizycznej, jak i cech typowych dla kultury, w jakiej w danej chwili przebywa. Jak mona przewidzie, gdy zakochiwa si w jednej z kobiet, zaczyna tskni za szczeglnymi przymiotami pozostaych. Gdy wypowiada nastpujce zdania, mia ju na swym koncie miliony dolarw (pracowa jako importer), ale nadal by cakowicie skoncentrowany na poszukiwaniu ony.

Pytaem matki, czy karmia mnie piersi. Odpowiedziaa, e tak, przez jaki czas karmia. Moim zdaniem byem szczliwym niemowlciem, ale pewnego dnia to si zmienio. Zreszt, gdy myl o tym, jak mnie traktuje matka, odczuwam to samo: jest dostpna dla mnie, po czym znika. Moja stosunek do ycia zawiera si w zdaniu: Kiedy byem szczliwy, co si z tym stao?" Przez cae ycie tego poszukuj gdzie to zniko? Ludzie pytaj mnie czasem, czego mi w yciu brakuje, czego szukam. Nie wydaje mi si, bym szuka jakiej rzeczy, osoby czy pienidzy". Szukam jakiego czego", jakiego poczucia wizi z czym wspaniaym, co zawsze pozostaje ukryte i poza moim zasigiem. Zo i depresja Czwrki czsto przeywaj wcieko za to, e je czego pozbawiono; gniew wobec rodzica, ktry je porzuci i wywoa tak rozpacz, podczas gdy innym dano o wiele wicej. Zo ta ujawnia si czsto w postaci kliwego sarkazmu, potrzeby sownego niszczenia innych, wyrwnywania rachunkw czy poczucia gbokiego zranienia. Na og nie ma okazji, by si rozgniewa na kogo, kto znikn lub moe si wycofa pod obstrzaem. W rezultacie gniew Romantyka kieruje si najczciej do wewntrz, przeradzajc si w bezlitosn samokrytyk za to, e najwidoczniej nie jest godnym mioci. Ta skierowana do wewntrz krytyka wywouje u Czwrek poczucie bezradnoci i prowadzi do dugich okresw bezczynnoci, w czasie ktrych nie widz adnej drogi ku szczciu. Depresja wyrasta ze smutku z powodu straty podstawowej i wartociowej wizi z drugim czowiekiem. Jest to postawa opuszczonego kochanka tsknicego za znalezieniem sposobu ponownego poczenia z ukochan osob. Depresja i melancholia Czwrki twierdz, e depresja przypomina uwizienie w czarnej dziurze. Wycofuj si w siebie, przenosz si w odosobnion cz domu i stopniowo rezygnuj z kontaktw ze wiatem zewntrznym. Maj poczucie, e jeszcze nigdy ycie nie byo tak okropne i s przekonane, e nigdy si to nie zmieni. Jeeli depresja si pogbi, wydaje si, e trudnoci s nie do przezwycienia, a jakakolwiek propozycja pomocy trci w tej sytuacji absurdem. Czwrka odrzuca oferty pomocy, ale sama nie potrafi sobie poradzi. Przestaje dziaa. Z czasem traci nadziej, e ktokolwiek mgby kiedy zrozumie, w jakim jest stanie. Nie tylko Romantycy przeywaj smutek. Wszyscy opakujemy nasze niepowodzenia i rozpaczamy, gdy stracimy co cennego. Depresja jest czym rnym od rozpaczania po stracie. W procesie aoby istniej bowiem kolejne stadia akceptacji straty i bl stopniowo maleje, uwaga za kieruje si ku budowaniu na nowo znonego ycia. Jeeli depresja jest gboka, wszystko co w

yciu wartociowe ustpuje miejsca przenikliwemu smutkowi, a przesuwanie si w kierunku akceptacji straty nastpuje niezwykle wolno. Nadal nie mog doj do siebie po rozwodzie sprzed osiemnastu lat. Nie mog si pozby myli, e popeniem nieodwracalny bd, ktry zaway na caym moim yciu. Czuj, e pogrzebaem jedyn szans szczcia i rozpaczliwie chwytam si kadej nitki zrozumienia, pozwalajcej si odnale. Wci do tego wracam, prbuj poj subtelnoci wszystkich faz, przez ktre przeszedem i tak jestem skoncentrowany na bdach przeszoci, e zupenie nie zwracam uwagi na ewentualn moliwo romansu. Melancholia wyrasta z tego samego poczucia straty, ktre moe prowadzi do nieznonej depresji. Przeksztaca to poczucie w cierpk tsknot za rzeczami niemoliwymi lub nieosigalnymi. Czwrki twierdz, e wol bogactwo melancholii od tego, co inni opisuj jako szczcie. Smutek przywouje wyobraenia, metafory i poczucie wizi ze sprawami odlegymi. Melancholia to nastrj wznoszcy ycie porzuconego odszczepieca na wyyny unikalnej wraliwoci. To tak, jakby si byo bohaterem powieci, bohaterem, ktry znalaz si w niesprzyjajcych okolicznociach. W tym wiecie jestem obcy i nikt nie rozumie, kim jestem. Czuj si odmiecem, osob, ktrej nikt nie rozumie. Prowadzi to te do czego w rodzaju opanowanej desperacji. Nikt nie ma do mnie dostpu, jestem czowiekiem z zewntrz. Drcz si tym, e nigdzie nie przynale, ale ta udrka daje mi zarazem poczucie dowiadczania peni egzystencji. yj na obrzeach cudzej wytrzymaoci emocjonalnej. Sam dla siebie jestem tajemnic, jestem zupenie rny od wszystkich innych ludzi. Bardzo atwo dostrzec Czwrk, ktra popada w stan depresji. Trwa ona w nieustannym lamencie po czymkolwiek, czego jej w yciu brakuje. Lament jest tak egocentryczny, e Czwrka nie potrafi skierowa uwagi na inne, bardziej produktywne cele. Melancholia nadaje zwykym zdarzeniom wymiar estetyczny. Tsknota przeradza si w poszukiwanie, a depresja w poetyck trosk o kondycj ludzk. Melancholia przywraca poczucie modoci. Spowija peleryn niewidzialnego dramatu. Nie chodzisz po prostu": idc, syszysz szelest peleryny. Nie spacerujesz dla przyjemnoci, spacerujesz po to, by czu na sobie ten kostium. Kroczysz w naelektryzowanym powietrzu, a ten nieznajomy idcy naprzeciw mgby odmieni Twoje ycie na zawsze. W domu czuam si ofiar, ale wiadomo tego, e popenia si na mnie naduycia ulega uszlachetnieniu, gdy przeistoczyam si w fikcyjn bohaterk dramatu. Mogam si przyoblec w peleryn i magi, i nie interesoway mnie ju

zabawy i pogo za szczciem. W zamian chciaam by kim nadzwyczajnym. Pamitam takie spacery, gdzie jeszcze dugo zachowywaam w mylach obraz jakiego ptaka. Widok skropionego ros kwiatu dawa mi do si, by przey nastpny dzie. Wybraam melancholi. W stanie melancholii ycie przeradza si w artystyczne dowiadczenie i cho jego osi jest poszukiwanie czego, co dopiero ma nadej, poszukiwanie to daje mi szczcie. Bl i tworzenie Cienka granica dzieli traktowanie swego ycia jako formy ekspresji artystycznej od zanurzania si w blu dla podtrzymania estetycznego obrazu siebie. Zwizek pomidzy deprywacj a ekspresj artystyczn jest rwnie stary jak wizerunek twrcy, ktry umiera z godu gdzie w mansardzie, ale nie godzi si odstpi od swych artystycznych ideaw. ycie poprzez sztuk i ycie poprzez cierpienie czsto id w parze w tym sensie, e cierpienie moe wzmc wraliwo na to, co w yciu najwaniejsze. Potrafi mobilizowa atmosfer wewntrznego napicia, ktremu mona nada sens poprzez ekspresj twrcz. Przytaczamy poniej wypowied pewnej obiecujcej modej malarki. Uwiadomia sobie, e jest Czwrk, gdy rozwaania nad utracon mioci nie pozwoliy jej przyby na wasny wernisa. Gdy przychodzi depresja, wypiera wszystko inne. ycie staje w miejscu. Nie ma celu, sensu, nadziei. Trzyma mnie przy nim upyw godzin. Z czasem wszystko przeminie i z czasem bd wyzwolona. Zapewne wystarczy przeczeka. Gdy rozpacz tak Ci obezwadnia jak mnie, ca sob czujesz, e uzaleniona jeste od osoby, po ktrej rozpaczasz. Dosownie oddajesz si w rce drugiego czowieka. Gdy ten stan minie, czujesz, e wyzdrowiaa po dugiej chorobie. Doceniasz drobiazgi, na przykad pogod czy kolory, jakie chcesz nosi. Czujesz si uprzywilejowana, bo tyle przeya. Tragedia czyni Ci kim specjalnym, wyrnia Ci w pewien sposb, bo zajrzaa mierci w oczy i przeya. Strata stawia czowieka poza tumem. Czyni go na jaki czas postaci tragiczn i szczegln, bo czuje wicej i gbiej ni inni. Przeywanie siebie jako osoby szczeglnie wraliwej moe te przerodzi si w przywizanie do zmian nastrojw, szczeglnie jeli osoba ukochany ma upodobanie do wybuchw uczu lub gdy intensywne emocje sprzyjaj twrczoci. Dylemat twrczoci stymulowanej przez bl wida w yciu Riikego, ktry bardzo cierpia psychicznie, a mimo to nie chcia si podda analizie. By pewny, e jeeli wypdzi si z niego diaba, anioy te tego nie przeyj. W Enneagramie punkt Czwarty to punkt artystw. Oznacza to z jednej strony, e wielu artystw to Czwrki, z drugiej za sugeruje temperamentaln preferencj do intensywnych stanw emocjonalnych. Wybuchy tsknoty i

rozpaczy z koniecznoci prowadz do intensyfikacji zwykych nastrojw. Ta intensywno oraz wynikajce z niej przekonanie o szczeglnym posannictwie, mog uczyni przelotne nastroje melancholii o wiele bardziej atrakcyjnymi ni zwyczajne uczucia. Chwiejno nastrojw Romantycy trwaj na biegunach ycia emocjonalnego. Przechodz od depresji do hiperaktywnoci. Opisuj siebie jako osoby cice ku jednemu lub drugiemu biegunowi emocjonalnemu lub jako osoby, ktrych ycie jest cig hutawk midzy jedn skrajnoci a drug. Rozrniamy trzy typy Czwrek: takie, u ktrych podstawow cech jest depresja; takie, u ktrych podstawow cech jest hiperaktywno oraz takie, u ktrych nastrj waha si midzy jedn a drug skrajnoci. Wszystkie trzy typy maj poczucie, e zabrano im co niezbdnego w yciu i staraj si odzyska to, co straciy. Przystpuj jednak do tych poszukiwa w bardzo rny sposb. Czwrka, ktrej dominujc cech jest depresja, zazwyczaj wycofuje si w siebie, zajmujc si przede wszystkim poszukiwaniem sensu istnienia. Czwrka, ktrej cech podstawow jest nadmierna aktywno nie wyglda wcale na pierwszy rzut oka na przygnbion. Angauje si w kolejne formy aktywnoci i romanse dosy szybko, usiujc znale sens w tych samych zewntrznych rdach, z ktrych inni czerpi rado. Czwrki, u ktrych nastroje wahaj si midzy biegunami depresji i nadmiernej aktywnoci s najbardziej czytelnym przykadem intensywnych przey wewntrznych, waciwych wszystkim Romantykom. Emocje zmieniaj si gwatownie. Mio przechodzi w nienawi, namitno za w apati. Takie Czwrki miewaj pocig do kochankw nieobecnych lub szkodliwych. Ich yciu uczuciowemu towarzysz dramatyczne wybuchy, a intensywne emocje znajduj upust w fantazjach samobjczych. Normalne Czwrki twierdz, e samobjstwo jawi im si jako moliwe rozwizanie, gdy w yciu zaczyna si le ukada. Maj skonno do kliwego, sarkastycznego, czarnego humoru, w ktrym ujawnia si skryty gniew. O samobjstwie mwi jako o maym co nieco, na czym mona polega, gdy ycie stawia zbyt wielki opr". Chodzi im o to, e mier jest dla nich rozwizaniem, tak jak rozwizaniem dla Dwjki jest uwiedzenie, a dla semki zdmuchnicie kogo z powierzchni ziemi. Nie maj przy tym adnego powanego zamiaru wprowadzenia tej fantazji w czyn. Udramatyzowane ycie emocjonalne Czwrki twierdz, e innym wydaj si ludmi o zbyt intensywnych przeyciach i e musz wrcz powstrzymywa uczucia, poniewa przeywaj je tak silnie. Czuj si bardzo zranione cudzymi niedopatrzeniami: jeeli kto

zapomni o ich urodzinach przeywaj wielkie rozczarowanie, a jakie luno rzucone sowo moe doprowadzi do odsunicia si od znajomych. Jeden spniony telefon moe w niezwykle dramatyczny sposb rozbudzi we mnie poczucie porzucenia. Reaguj niewspmiernie, odsuwam od siebie ludzi, z ktrymi najbardziej chc by. To tak, jakby dany bl docza si do wszystkich uprzednich cierpie i przerasta mnie. Jeden spniony telefon moe wywoa tak gbokie poczucie porzucenia, e gdy wreszcie mj przyjaciel zadzwoni, nienawidz go za to, e tak bardzo mnie zrani. Przez pojcie intensywnoci Czwrka rozumie stae przeywanie skrajnych emocji. Jedn skrajnoci jest cierpienie, drug fantazjowanie o cakowitym spenieniu. Niewiele ma dowiadcze, jeeli chodzi o stany porednie. Myl Czy ja go kocham" byskawicznie przeradza si w wyobraenie tego, jak to jest, gdy si jest kochanym bezgranicznie. Czwrka nie zostawia sobie czasu na odpowied. Siedzc w pustym pokoju Romantyczk mog tak bardzo pochon fantazje na temat jak si czuam, gdy mnie zrani" lub jak to bdzie, gdy on mnie pokocha", e moe zupenie zatraci wiadomo tego, jaki ma stosunek do niego" teraz. Nie tylko Czwrki w taki sposb rozbudzaj swoje uczucia. Wszyscy, na przykad, gdy jest nam le, wyobraamy sobie najgorsze. W szkoach naturalnego rodzenia czy na treningach radzenia sobie z blem pacjentw uczy si koncentrowa uwag wycznie na rzeczywistych sensacjach fizycznych, dowiadczanych w danej chwili. Nie pozwala im si ucieka w wyobraanie sobie tego, jak silny bdzie nastpny atak blu lub jak bardzo bd ciepie, gdy bl osignie poziom skrajny. Kady rzeczywicie odczuwany bl cielesny moe sta si nie do wytrzymania, jeeli doczy si do niego wspomnienie dawnych odczu lub wyobraanie sobie przyszych cierpie. Oto relacja mczyzny, ktry opisuje swj stan ducha w czasie powanego wypadku. Sposb, w jaki zareagowa w tamtej sytuacji kryzysowej nie musi wskazywa na to, e jest Czwrk. Romantycy s jednak na codzie szczeglnie wraliwi na niewiadome przesunicia uwagi, opisywane przez tego mczyzn. Ju w wieku kilkunastu lat zostaem zawodowym narciarzem. Nigdy nie miaem powaniejszego wypadku, a pewnego dnia, na dobrze znanym zboczu, przewrciem si i zamaem nog. Zanim mnie dowieli do szpitala, straciem przytomno. Bardzo mnie bolao, ale mylaem, e sobie z tym poradz. Gdy jednak kto chcia dotkn mojej nogi, tak strasznie mnie zabolao, e odgoniem go. Ugryzem nawet pielgniark, ktra usiowaa mi da zastrzyk uspokajajcy. Widziaem tylko strzykawk w jej doni i czuem, jak bardzo mnie ukucie zaboli. Gdy przyby mj szef, broniem si jak lew przed zawiezieniem mnie na sal operacyjn. Noga wymagaa zabiegu, zesp lekarzy by gotowy, ale ja nie

dawaem si tam zawie. Szef wywiadczy mi wielk przysug chwytajc za wosy i groc, ze mnie uderzy, jeeli nie pozwol sobie zrobi zastrzyku. Chyba to, e chcia mnie uderzy w twarz, pomogo mi oprzytomnie. Nie zdawaem sobie sprawy, e ma uniesion do, ale jeszcze nie uderzy, ani e iga, ktra byem pewien wbija si ju w mj poladek, w rzeczywistoci oddalona bya o cay pokj. Czuem uderzenie w twarz, cho nikt mnie nie uderzy, czuem ukucie igy, cho nikt mi nie da zastrzyku. Czuem to wszystko tak mocno, e zapomniaem o rzeczywistym blu nogi, wierzc e to wszystko si ze mn dzieje. Gdy ocknem si tam, gdzie rzeczywicie byem, to jest w izbie przyj, czuem, e nagle wrciem z miejsca, gdzie kade dotknicie obcej osoby powodowao kosmiczny bl, do samego siebie i koszmarnego (ale rzeczywistego) blu mojej wasnej nogi. Czwrki maj skonno do wyolbrzymiania wasnych emocji, tak jak cytowany narciarz wyolbrzymia bl fizyczny. Nawyk niewiadomego wyolbrzymiania rzeczywistych uczu skutecznie wypiera autentyczne przeycia, zastpujc je wraeniem emocjonalnej intensywnoci. Dostp do rzeczywistych emocji jest zablokowany do tego stopnia, e Czwrka utosamia si z przesadnymi uczuciami wypywajcymi z wasnego podniecenia. Mona zaobserwowa, e Czwrka traci kontakt z rzeczywistymi uczuciami, gdy zwrcimy uwag na przemiany, zachodzce w jej twarzy, kiedy wzbudzone zostaj emocje. Jeeli zapytamy Czwrk Jak si masz?", pierwsza (i prawdopodobnie najbardziej autentyczna) reakcja zostanie pominita. Czwrka zacznie si zastanawia, jak si te si czuje, a odpowied bdzie wypadkow serii przywoanych uczu, nakadajcych si na pierwotn reakcj. W efekcie prosta odpowied typu W porzdku" zmieni si w No wic... przechodziem ostatnio szereg trudnych przemian." Zwizki intymne Bardzo duo uwagi powica Czwrka przygotowaniom na przyjcie kochanka. To tak, jakby czas teraniejszy by czasem szykowania si do przyszego miosnego przebudzenia. Jeeli w danej chwili Czwrka nie jest z nikim zwizana, wyobraanie sobie przyszego spotkania budzi wiele emocji. Jeeli trwa w zwizku z drug osob, potrzebuje wycofania, by mc rozkoszowa si wyobraaniem sobie ponownego spotkania z ukochanym. Oto wypowied nauczycielki z Nowego Yorku: Najlepiej wspominam swoje mioci na odlego". Przerobiam ju tras Nowy YorkBoston i Nowy YorkSan Francisco. Przeyam take kilka innych romansw z mczyznami mieszkajcymi o kilka godzin drogi od mojego miasta. Najlepszy jest czas pomidzy spotkaniami, gdy yje si wasnym yciem i z utsknieniem czeka. Ma si wtedy przekonanie, jak to bdzie cudownie, gdy si

w kocu zobaczymy. Nastrj oczekiwania w dniach poprzedzajcych spotkanie przypomina ubieranie si do lubu. Te godziny poprzedzajce spotkanie s tak romantyczne, ze mona odej od zmysw zanim zadzwoni telefon. Wreszcie spotykacie si, opowiadacie sobie nowiny, jecie wsplnie wspania kolacj i zamieszkujecie na kilka dni razem. Najdziwniejsze jest to, e cho tak marzyam o tym spotkaniu, to gdy ju do niego dojdzie, jestem jakby nieobecna, odpywam gdzie mylami. Chc go sobie znw wyobraa. Mog nawet by z nim w ku i nie zdawa sobie z tego sprawy. Po krtkim czasie zaczynam odczuwa napicie. Rne drobiazgi w jego zachowaniu zaczynaj mnie drani. Jeeli zostawi otwart szuflad od komody w sypialni, wydaje mi si nieuwany. Ta otwarta szuflada tkwi w mojej wiadomoci. Jest symbolem wszystkich innych obszarw, w ktrych te mgby si okaza nieuwany. I myl sobie: Jak mogabym mieszka z kim, komu tak bardzo nie zaley?" Ale natychmiast pokochuj go na nowo, jeeli wyobra sobie, e go nie ma, gdy pomyl, e wkrtce si rozstaniemy. Wtedy znw mog z nim by. Intymne zwizki psuje to, e Czwrka ma zwyczaj skupiania uwagi na zych stronach tego, co w danej chwili si dzieje. Gdy koncentruje si na teraniejszoci, uwydatniaj si nieoczekiwane negatywy, te nie tak pikne aspekty osobowoci ukochanego, ktre dla Czwrki nie istniay, gdy kochanek by romantycznie nieobecny. Od szeregu lat jestem onaty z kobiet, ktra wydaje mi si zawsze nieco niedostpna i nigdy w peni zaangaowana. Bycie z ni przypomina wspaniay zachd soca. Wiem, jak bardzo mi go bdzie brakowao, gdy zniknie. Czuj, e mam z ni wi duchow, e co specjalnego si ze mn stanie dziki niej. Jednoczenie wiem, ze gdy ona chce si do mnie zbliy zauwaam rne drobiazgi, ktrych poprzednio nie dostrzegaem. Zaczyna mnie drani jej wymowa, a jej wygld zmienia si na niekorzy. Wszystko zaczyna mie mniejszy sens, jest w jaki sposb pomniejszone. Odczuwam nieodpart potrzeb naprawienia tego, wic oczywicie kcimy si, ona si wycofuje. I wtedy zdaj sobie bolenie spraw z tego, jak bardzo mi jej brak, i znw jej pragn. Czwrka wierzy, e jej prawdziwe ja" ujawni si wtedy, gdy bdzie kochana, e wewntrzny dramat przycichnie, a ona stanie si osob nieskomplikowan i zadowolon. Zniknie poczucie niespenienia, tsknota ku czemu wicej. By poczucie peni mogo si rozwin, Czwrka musi si najpierw nauczy skupia uwag na czasie teraniejszym. Musi znale w nim pozytywy i przyj je jako wystarczajce.

W zeszym tygodniu kilka razy przysza do naszego biura atrakcyjna kobieta handlowiec. Natychmiast uruchomi si w fantazji mj skrypt. Wibrowaem cay, soki zaczty we mnie kry, ale dziki Bogu znam siebie ju na tyle, by wiedzie, e znowu oddaem si fantazjom, nie mylc powanie o przyszoci z t kobiet. Dziesi lat temu uwierzybym tym wibracjom, wierzybym, e ona czuje to samo, e jest t jedn jedyn w moim yciu. W jej gadce o towarze odczytywabym ukryte obietnice. Szalabym, pki bym jej nie pozna. Kochabym si w niej na zabj, byaby najwaniejsza. Znam siebie ju na tyle, by mc przewidzie dokadnie, co by si stao, gdybym j zdoby. Zauwaybym wszystkie wady ubioru, niedostatki intelektu i przeybym prawdziwy szok, stwierdzajc, jak bardzo si pomyliem. Fantazja prysaby i zostabym ze swoimi wyobraeniami innych wspaniaych kobiet, ktre trac na zawsze zwizujc si z t jedn. Obecnie mam tyle jasnoci umysu, by zda sobie spraw, e gdy zaczynam dostrzega w kochance wady, boj si dwch rzeczy. Po pierwsze boj si z pewnoci, e zwi si z kobiet, ktra nie w peni mi odpowiada, a myl, e miaaby by jedyn kobiet mojego yda jest dla mnie nieznona. Boj si te zblienia si do niej, bo wtedy i ona zacznie zauwaa moje wady i by moe pierwsza mnie porzuci. Wic wpadam w panik i zrywam romans. Psuj wszystko. Wtedy ona znowu jest daleko, wyglda wspaniale, a ja potrzebuj jej znowu. To wszystko przypomina gumk recepturk ona si wycofuje, ja podam za ni. Zwizek typu gumka recepturka" naraa Romantyka na cige zerwania, ale pozwala to kontrolowa. Jeeli przeraa go zbytnia blisko, partner zaczyna wyglda mniej doskonale, co uzasadnia ktnie i wycofanie si na dobrze znane pozycje. Z pewnej odlegoci widoczne znw si staj zalety partnera, wic Czwrka ma ochot na odnowienie kontaktu. Perspektywa bycia kochanym jest tak silnie sprzona z moliwoci bycia porzuconym, e bezpieczniej jest samemu odrzuca ni naraa si na przeywanie kolejnej straty. Utrzymywanie kontaktu na stosown odlego to sztuka, ktr Czwrki opanoway doskonale. Nie za daleko, nie za blisko. Na tyle daleko, by mona byo wybirczo koncentrowa si na zaletach partnera, na tyle blisko, by mie ochot na co jeszcze. Bezpieczna poowa drogi, gdzie utrzymuje si zainteresowanie i nadziej, e z czasem pojawi si co prawdziwego, ale teraz nie trzeba si jeszcze deklarowa. Pozytywn stron Czwrek jest ich ch utrzymania intensywnego kontaktu. Doskonale potrafi pomc drugiej osobie przetrwa kryzys i nie ulkn si wciekego wybuchu emocji ani cudzej rozpaczy. Doceniaj estetyczne aspekty zwizku: kochaj pikno, niedomwienia, atmosfer, wygld. Wiedz, e ludzie z czasem si zmieniaj i pozwalaj zwizkowi rozwija si przez kolejne fazy. Gotowe s zacz wszystko na nowo i potrafi zapomnie o zej przeszoci.

Sab stron Czwrek jest to, e s zawistne porwnujc swoje uczucia z tym, co w ich mniemaniu inni czerpi ze zwizkw z ludmi. Bdc osobami smutnymi sdz, e to brak troski ze strony innych ludzi jest przyczyn ich smutku. Bd czeka na szans odwetu za doznany bl. Przykad pary zoonej z Czwrki i Trjki (Tragiczny Romantyk i Wykonawca) Oba typy zwracaj uwag na wizerunek, wic para ta bdzie si dobrze prezentowaa publicznie: Czwrka jako posta dramatyczna, Trjka jako czowiek sukcesu. Jeeli Trjce zaley bardzo na wizerunku konformistycznym. Czwrka atwo doprowadzi do jego zachwiania. Bdzie na przykad publicznie gosi opinie kontrowersyjne bd niedorzeczne lub uzewntrznia mroczne emocje (podczas gdy Trjce bdzie zaleao na eleganckiej fasadzie). Trjki doceni prawdopodobnie niech Czwrek do ulegania kontroli opinii publicznej, ale bd atwiej tolerowa ich image, jeli bdzie on robi na innych wraenie. Czwrki chc zajmowa miejsce centralne w yciu swoich dzieci i partnerw. Chc rozmawia o przeyciach i uczuciach, zaley im te na tym, by czonkowie rodziny zwracali si do nich po rad. Partner-Trjka o wiele bardziej skoncentrowany jest na zadaniu i chce si przede wszystkim skupia na okrelonym projekcie, a nie wiza emocjonalnie. Troska Trjki o sukcesy albo doprowadzi Czwrk do poczucia, e zostaa porzucona na rzecz zawodu partnera, albo da jej potrzebny dystans, zapewniajcy niegasnce zainteresowanie partnerem. Sprzeczno midzy nastawieniem na uczucia u Czwrki a nastawieniem na dziaanie u Trjki da si rozwiza, jeeli Trjk sta bdzie na okresowe rezygnowanie ze zobowiza na rzecz wsplnego spdzania czasu. W ten sposb Trjka moe sporo pracowa. Czwrka za ma moliwo wyczekiwania intymnych chwil i przeywania z partnerem piknych epizodw, na tyle krtkich, by nie wzbudzay w niej potrzeby odrzucania. Jeeli uzaleniona od pracy Trjka zbyt angauje si w dziaania zawodowe lub jest zbyt niedostpna emocjonalnie. Czwrka moe albo powstrzymywa si od wyraania emocji i przeywa dugie okresy depresji, albo zareagowa dramatyczn zoci z powodu porzucenia. Czwrka atwo przycignie uwag partnera oddajc si zajciom, ktre Trjka ceni. Da si do tego skoni, jeeli Trjka ustawi si w roli eksperta, doradcy i opiekuna. Jeeli w Czwrce zrodzi si podejrzenie, e Trjka ma jej do i e wymawia si sprawami zawodowymi, by jak najmniej z ni przebywa zacznie rywalizowa, by Trjk odzyska. Moe w tym celu robi teatralne sceny, grozi partnerowi czy te prbowa samobjstwa. Jeeli nic tym nie osignie, moe na wiele lat popa w depresj i pielgnowa ch zemsty. Trjka najprawdopodobniej znajdzie sobie innego partnera.

Dzied takiej pary spostrzega bd prawdopodobnie rodzica-Trjk jako czowieka czynu, dumnego z osigni ich latoroli, ale niewiele majcego czasu i ochoty na przebywanie z rodzin. Jeeli Czwrka ma dobry kontakt z dziemi, dostrzeg w niej osob oddan im emocjonalnie i lubic spdza z nimi czas. Jeeli natomiast Czwrka ma z dziemi relacje neurotyczne, wykoczy je cigymi daniami rozumienia jej stanw emocjonalnych. Dzieci stwierdz prawdopodobnie, e rodzic-Czwrka rywalizuje z nimi o wzgldy niedostpnego rodzica-Trjki. Relacje Czwrek z autorytetami Czwrki ignoruj na og autorytety drugorzdne, obdarzajc z kolei te wielkie" ogromnym szacunkiem. Autorytety pomniejsze policjanta czy sprzedawc zmuszajcego do stania w kolejce naley ignorowa i obchodzi. Natomiast autorytety wielkie monarchw czy ludzi powszechnie uznanych naley darzy szacunkiem. Czwrki uwaaj zazwyczaj, e zwyke przepisy i regulaminy nie s dla nich. Buntuj si, ami zasady. Nie chodzi im na og o obalanie autorytetw jako takich, ale o pogard dla przepisw. Jeeli autorytet wymierza kar lub wprowadza ograniczenia. Czwrka najpewniej zamie wszelkie reguy gry i bdzie dya do bezkarnoci. Autorytety wielkie wzbudzaj wielki podziw, szczeglnie gdy dziki nim Czwrka ma okazj poczu si kim niezwykym i nalecym do elity. Chce si wybi dziki swym unikalnym zdolnociom, a rozkazy i wsparcie otrzymywa od najlepszych. Jeeli na przykad decyduje si na psychoanaliz, wybierze tylko analityka wiatowej sawy. Chtnie zostanie powiernikiem ekscentrycznego geniusza. Potrzebuje uznania ze strony ludzi wybitnych i chce by kochana przez tych, ktrzy o czym jest przekonana maj kontakt z autentyczn gbi. Zalet Czwrek jest to, e potrafi wyczu prawdziwy talent i docenia bogactwo uczu u innych. Przejrz na wskro sztuczn, naladowcz fasad. Odrniaj to, co najlepsze" od tego, co najbardziej znane". W czowieku nijakim i niesamodzielnym dojrz kogo piknego i unikalnego, w zwykym interesie dostrzeg niezwyke perspektywy. Staraj si zewrze szyki z najlepszymi w danej brany. Wad Czwrek jest to, e rywalizuj o wzgldy wielkiego autorytetu. Jeeli nie zdobd uznania, robi si mciwe. Nie lubi przyjmowa pozycji suebnej ani pracowa w zwyczajnych warunkach, chyba e robi to w subie swojej prawdziwej pracy artystycznej" lub prawdziwego powoania mistycznego". Przykad zwizku z autorytetem: Czwrka i Dwjka (Tragiczny Romantyk i Dawca)

Czwrka ma wyrazisty osobisty styl, przejawiajcy si zarwno w zwracajcej uwag powierzchownoci, jak i atmosferze miejsca pracy. Jeli to ona jest szefem. Dwjka penica rol podwadnego wesprze zapewne jej wysiki. Bdzie si bowiem chciaa dopasowa do potrzeb szefa, w tym co dotyczy tworzenia wizerunku. Bdzie si staraa zadowoli naczelnika, odgadn jego pragnienia i przystosowa si. Do pewnego momentu Czwrka bdzie docenia wsparcie Dwjki. Potem, gdy przedsiwzicie zacznie gadko funkcjonowa, moe jednak zacz w sposb subtelny sabotowa jej dziaania.Szef-Czwrka przestanie si interesowa przedsiwziciami przynoszcymi sukces, skoncentruje si na tym, czego brakuje. Bdzie prosi Dwjk o pilnowanie interesu, a sam moe nawet zaangaowa si emocjonalnie w co zupenie nie zwizanego z biurem. Pozostawi wtedy Dwjk bezkontaktu osobistego, niezbdnego, by prawidowo funkcjonowaa. Jeeli Dwjka-podwadny lubi szefa lub wierzy w jego projekty, przejmie funkcje decyzyjne, wchodzc w rol szarej eminencji. Dopki Dwjka jest osobicie zaangaowana w sytuacj (albo dlatego, e jest przywizana do szefa, albo dlatego, e wierzy w znaczenie wykonywanej pracy) bdzie szefa chronia i osaniaa. Dwjka w zasadzie lepiej umie zleca wykonanie czynnoci i organizowa prac z pozycji zastpcy ni z pozycji forpoczty. Jeeli Dwjka-podwadny straci kontakt z szefem lub jeeli szef zacznie krytykowa swoich pracownikw. Dawca poczuje si niedoceniany. Doj moe wtedy na terenie instytucji do powanej walki o wadz. Dwjka moe prbowa przej stanowisko albo pomaga komu innemu obj kierownictwo. Dla Czwrki bdzie to rwnoznaczne ze zdrad. Bardzo pomogoby w tej sytuacji przyznanie si przez obie strony do emocjonalnego podoa konfliktu. Zarwno Dwjka, jak i Czwrka potrafi si otworzy, jeeli zrozumiej, e ciosy spowodowane s zachowaniami obronnymi. Jeeli to Czwrka znajduje si w roli podwadnego, wszystko bdzie szo dobrze, dopki Dwjka-szef okazywa jej bdzie szczeglne wzgldy. Szef nie powinien liczy na dobr wol Czwrki-podwadnego, jeeli nie zostay zaspokojone jej potrzeby emocjonalne. Gdy Tragiczny Romantyk poczuje si zdegradowany do roli suebnej lub stwierdzi, e inni odnosz wiksze korzyci, moe chcie wysadzi szefa z sioda. Bdzie si stara zwyciy go w rywalizacji, zacznie knu, by go publicznie upokorzy albo bdzie si prbowa wkra si w aski osoby z zewntrz, majcej potencjaln wadz w danej sytuacji. Rywalizacja moe zmniejszy wzajemne uznanie. Walka Dwjki z Czwrk moe dotyczy takiej czy innej procedury, ale u jej podoa legn zapewne zranione uczucia. Kada ze stron potrzebuje szacunku drugiej. Kady z tych dwch typw rozwija si najlepiej wtedy, gdy zajmuje wane miejsce w yciu innych ludzi. Jeeli uda si zapewni kademu z nich specjalne obowizki i specjaln atencj, wiksze i bdzie prawdopodobiestwo, i bd si wspiera w swoich dziaaniach.

Standardy elitarne Poczucie, e jest si ofiar straty prowadzi do obnienia samooceny. Uczucie to charakterystyczne jest dla maych dzieci, ktre przekonane s, e nie porzucono by ich gdyby umiay wygrywa lub byy bardziej wartociowe. Czwrki maj poczucie, e przegray w yciu wskutek nieodwracalnego bdu charakteru, przez co s osobami mniej wartociowymi od tych, ktre byy otaczane mioci. Dziecice przekonanie, e jest si niekochanym wyrzutkiem rodziny przeradza si w mistyfikacj bycia odszczepiecem, odmiecem, kim o unikalnym stylu osobistym. Czwrki czsto dramatyzuj wasny wizerunek dla kompensowania niskiej samooceny. Prezentuj si z wyszukan elegancj, czsto podkrelaj sw odmienno poprzez strj i awangardowy styl. Gdy odwiedzam znajomych, w swojej wyobrani zmieniam im wystrj wntrz, makija i ubir, by uczyni ich bardziej wyrazistymi. Gdy si gdzie przeprowadz, to przez pierwsze dwa czy trzy tygodnie nic prawie nie robi tylko staram si jak najlepiej ustawi wszystkie meble i przedmioty. Czy ten wazon lepiej pasuje tu czy tam? Bardzo due znaczenie ma dla mnie takie rytualne traktowanie przestrzeni. To tak, jakbym ustawiaa dekoracje dla przyszych wydarze. Chodzi o to, e nabieram si na przyszo. Wybieram rekwizyty i tworz waciwy nastrj dla wanych yciowych wydarze. To wszystko zaczyna mie posmak magicznych przygotowa do szczeglnych spotka z ludmi, spotka, ktre dopiero nadejd. To wanie symbolizuje okrelone ustawienie wiate, kanap czy foteli. Kolejne stronice magazynw md pene s dramatycznie modnych Czwrek. S eleganckie, szczupe, upozowane i odziane w ekskluzywne kreacje, nie przeznaczone dla motochu. Ten zewntrzny wizerunek czsto odbiega diametralnie od odczuwanego skrycie wstydu z powodu braku mioci i przeytego porzucenia. Czwrki gwatownie poszukuj stylu na tyle unikalnego, by emocjonalnie przeistoczy odrzuconego odszczepieca w wan osobisto, nie podlegajc zwykym prawom. Sprawa gustu moe decydowa o przetrwaniu. Osoba taka prdzej popeni samobjstwo ni pokae si w spodniach z rowego bistoru. Jeeli posiada tylko jedn jedwabn bluzk, bdzie j nosi jak mundurek, dopki nie bdzie jej sta na nastpn. Nie znosi sztucznych tkanin, cokolwiek jest w sklepach jest nie dla niej. Kompulsywna potrzeba bycia kim nadzwyczajnym atwo moe by odczytana jako przejaw wyrafinowania, dobrego smaku i estetycznej wraliwoci. Lk przed porzuceniem mona kontrolowa lekcewac osoby o mniej wyrafinowanym gucie. Skrajnym przypadkiem koncentracji na estetycznym wizerunku jest anorexia nervosa,' ale

take dla innych zaburze psychicznych charakterystyczne s bezwzgldne prby wtoczenia wasnego ciaa w ramy wyznaczone przez elitarne standardy. Elitarny nonkonformizm Mam talent do unikania tego, co zwyczajne. W pewnym sensie uczyniam z tego cel swojego ycia. Nigdy nie miaam nudnej pracy, gwnie dlatego e upikszam kad na tyle, e ju nie jest zwyczajna. Kiedy na przykad sprzedawaam ksiki. Przywaszczaam sobie te, ktre mi si podobay. I ju nie byam zwyczajn sprzedawczyni, ale kryminalistk o ile to ciekawsze! Zawsze zabieraam ksiki o sztuce byy raczej bezuyteczne same w sobie, ale wspaniale byo dla nich ryzykowa. Moja metoda bya niewykrywalna i byam dumna jak paw, kiedy na przyjciu poegnalnym, gdy odchodziam z pracy, podarowano mi ksik, ktr ju miaam w domu. W miar przeistaczania si Czwrki z odrzuconego odszczepieca w kogo stojcego nieco z boku i nieco ponad szarym tumem, moe doj do rozwoju pewnego rodzaju niemoralnoci. amanie konwencji spoecznych jest bardzo atrakcyjne. Aby realizowa swoje elitarne standardy. Czwrka moe nawet skania si ku wytwornej przestpczoci, na przykad kradnc w sklepach tylko biae swetry z angory. Czwrki uwielbiaj, gdy im si upiecze". Lubi dreszczyk zwizany z potajemnym rozrabianiem, balansowanie na granicy skandalu. Igranie z nieszczciem, ekscentryczno czy kapryno podniecaj i wymuszaj specjalne traktowanie. Kapryno zaspakaja te co w rodzaju masochistycznej potrzeby odgrywania roli nieznonego dziecka, nadal nie zasugujcego na mio. Uczucie bycia osob niegodn idzie w parze z gniewnym pragnieniem wyrwnania rachunkw z osobami, ktre zdaj si czerpa wicej z ycia. Takie wspwystpowanie masochizmu i gniewu wida dobrze na przykadzie dostojnej matrony, ktra podawszy wytworny obiad, czeka na waciwy moment, by owiadczy, e jest zwolenniczk jakiej kontrowersyjnej sprawy, ktr wikszo goci pogardza. Ponisza wypowied pochodzi od osoby z towarzystwa z San Francisco, ktra relacjonowaa, e najpierw robia wszystko, by nakoni elit do bywania u niej na przyjciach, po czym, gdy gocie potwierdzali ch przybycia, natychmiast tracia ochot do zapraszania ich. Nie znosz, gdy mnie kto ignoruje. Mam wtedy straszliwe uczucie odrzucenia, ktre szybko przeradza si w nienawi. Gdy zostaj publicznie upokorzona, natychmiast mam ochot zwalczy wstyd i szukam sposobu odegrania si. Poddaj w wtpliwo znaczenie osb, ktre mnie upokorzyy i wychodz albo robi si sarkastyczna, cho zdaj sobie spraw z tego, zew gbi duszy jestem wcieka, bo odwrcono ode mnie uwag.

Rwnie niebezpieczne s takie sytuacje, ktre staj si zbyt atwe do przewidzenia lub za spokojne. Chc przerwa dobry nastrj. Mwi co szokujcego, by w ten sposb da do zrozumienia, e ta rozmowa mnie nudzi a jednoczenie prbuj w ten sposb skupi na sobie uwag wybranego nieznajomego. Mam przewiadczenie, e ta osoba instynktownie zrozumie, e chc w ten sposb podnie poziom dennej konwersacji. Anorexia nervosa gbokie zaburzenie psychiczne polegajce na radykalnym ograniczeniu iloci spoywanych pokarmw w obawie przed otyoci. Dotyka prawie wycznie kobiet do 30 roku ycia. U podoa choroby le powane zaburzenia w relacji crki z matk we wczesnym * dziecistwie, (przyp. tum.) Zazdro Zazdro podsycana jest przez przekonanie, e kto inny osiga emocjonalne zadowolenie, ktrego si samemu nie dostpio. Niewiadome siebie Czwrki staraj si agodzi poczucie deprywacji zmieniajc sceneri, strojc si lub otaczajc si piknymi przedmiotami. Staraj si te zdoby wzgldy osb popularnych w nadziei, e poczuj si bardziej godne, jeeli posid to, co innym podobno daje szczcie. Mam to powtarzajce si poczucie, e mi czego brakuje. Czy to tylko tyle?" Zaczyna si od: Gdybym tylko miaa tego kochanka, ten dom albo to dzieo sztuki". Duo czasu powicasz na ich zdobywanie, a gdy ju je masz chcesz nastpnej rzeczy. Gdy jeste ju starsza, patrzysz na rzeczywisto i stwierdzasz, e wiele jej brakuje. Ale czego jej brakuje? I jak to jest, e inni jako trzymaj si za rce i czsto si umiechaj? Co oni maj ze sob wsplnego, czego ja nie mam? Zaczynasz wdrwk w poszukiwaniu witego Graala, by znale to co jeszcze". Prbujesz uchwyci co, co zadowala Twoich przyjaci, ale Ciebie omija. Wyczuwam wzajemn sympati innych ludzi i to, e oni j maj wzmaga we mnie poczucie, e mnie tego brakuje. Najsilniejsza depresja dopada mnie, gdy trac nadziej na to co wicej. Piekielnie trudno mi byo pozby si pragnienia czego wicej i pogodzi si z tym, e tyle wystarczy". Zazdro stanowi te du si napdow. Gdy Czwrki opisuj swoj rozpacz z powodu pozbawienia ich czego, co zdaje si zapowiada szczcie, mwi, e czuj si wcinite miedzy Nie mog tego mie" a Musz to mie". Taki ucisk zazdroci potrafi przeksztaci rozpacz w ten rodzaj dziaania, ktry gry przenosi. Czwrka ma wiele energii do parcia naprzd, pki sukces nie zaczyna przybiera realnych ksztatw. Paradoksalnie, pojawienie si oczekiwanych wynikw prowadzi czsto do kierowania uwagi ku innym zainteresowaniom.

Gram w zespole, ktry w ostatnich latach zacz odnosi sukcesy. Z pocztku, zanim nagralimy pierwsz pyt, syszaam w radio inne zespoy i wciekaam si, e nas tam nie ma. Poruszyam niebo i ziemi, by doprowadzi do tego pierwszego nagrania. Gdy ju nagralimy t pyt, muzyka zacza traci dla mnie znaczenie. Straciam zainteresowanie ni i wrciam do dawnej mioci. Rozstawalimy si i wracalimy do siebie wiele razy, a zesp zacz si rozpada. I wtedy doprowadziam do nagrania nastpnej pyty. To tak, jakby co si zawsze dziao tam, gdzie mnie nie ma. Gdy zesp gra razem pragn mczyzny. Jeeli zjawi si mczyzna, zaczynam si zastanawia, czy si nie pomyliam. Zalety Trwajcy cae ycie kontakt z cierpieniem powoduje, e Romantycy s szczeglnie predestynowani do tego, by pracowa z ludmi przeywajcymi kryzys lub ludmi w aobie. Z niezwykym samozaparciem pomagaj innym przej przez cikie kryzysy emocjonalne i chtnie towarzysz swym przyjacioom w ich dugiej drodze ku odzyskaniu rwnowagi. Powiadaj czsto, e skupiajc si na cudzych potrzebach atwiej odwracaj uwag od wasnych. Moje ycie przebiega w tonacji aoby i porzucenia. Nie przygnbia mnie to jednak. Te ciemne nastroje najbardziej mnie pocigaj i mam w zwizku z tym prawdziwy talent do wyczuwania mrocznych stron ludzkich umysw. Jeeli zdarzy si co dramatycznego, gronego lub gboko niepokojcego, jestem tam natychmiast. Mj m mia przez kilka lat asystentk i ywiam dla niej serdeczne uczucia, cho nigdy nie miaam ochoty jej pozna. Nagle jej maestwo rozpado si, gdy bya w pitym miesicu dy. Kiedy si o tym dowiedziaam, staa si dla mnie osob pierwszoplanow. O wiele atwiej trac rwnowag, gdy ycie jest zbyt przewidywalne ni wtedy, gdy zdarza si co niepokojcego. Czwrka poszukuje gbszego sensu, w zwizku z tym czsto mylnie sdzi, e zwizki beztroskie s bezwartociowe i przez to nie warte zachodu. Tragicznych Romantykw pocigaj osoby przeywajce najbardziej intensywne dowiadczenia, typu narodzin, mierci czy spotka z mrokami niewiadomoci. Czwrki czuj si bardziej autentycznie wtedy, gdy ycie i mier id ze sob pod rk, poniewa dowiadczenia takie s na tyle absorbujce, e skupiaj ca aktualn uwag. Oto wypowied osoby odpowiedzialnej za zorganizowanie telefonu zaufania dla samobjcw: Szczcie jest dzieem przypadku. Czy m uszczliwia pomie? Jestem klinicystk i przez wiele lat chodziam na psychoanaliz. Szczerze staraam si zrozumie siebie tak, jak wskazywa mj analityk, ale zaczam wtpi w swoje

wgldy i opieraam si temu, jak inni mnie widz. Wedug mnie wicej moliwoci kryje si w namitnoci. Istniej naprawd tylko wtedy, gdy tkwi pord swoich najintensywniejszych przey. Pociga mnie praca z osobami w sytuacjach kryzysowych: kobietami bitymi przez mw i osobami na granicy utraty zmysw. Zorganizowaam telefon zaufania w swoim rejonie. Od razu potrafi, nawet przez telefon, nawiza kontakt z osob nieznajom, sterczc tam, na krawdzi ycia, z pistoletem lub fiolk pastylek w doni. Atrakcyjne otoczenia Czwrki czsto pracuj w dwch rnych miejscach: miejscu, gdzie si zarabia i miejscu, gdzie realizuje si swoje prawdziwe artystyczne powoanie." Pocigaj je takie zawody, w ktrych wymagana jest dyscyplina daa po to, by zmieci si w okrelonych standardach. Zostaj tancerzami, pieniarzami, modelkami z urnali, wacicielami atelier, dekoratorami wntrz, zbieraczami antykw czy wacicielami znakomitych sklepw ze starociami. S wrd nich metafizycy i psychologowie gbi. Szukaj wizi z wyszymi obszarami umysu. Chtnie pracuj jako doradcy w poradniach dla osb w aobie, bywaj feministkami i obrocami praw zwierzt. Pociga je religia, rytua, sztuka. Nieatrakcyjne otoczenia Nieatrakcyjne s tuzinkowe zawody w zwyczajnych otoczeniach. Pracuj w biurze, ale to nie jest moje prawdziwe ja." Niekorzystna jest dla nich bliska wsppraca z osobami, ktre pracuj wicej, by wicej mie. le si sprawdzaj w usugach, zajciach anonimowych, wszdzie tam, gdzie ich szczeglne talenty nie mog si ujawni. Synne Czwrki Martha Graham", najsawniejsze nazwisko w wiecie taca wspczesnego, bya Czwrk. Realizowaa tematy mityczne i sigajce ludzkiej niewiadomoci w przedstawieniach na wielk skal. Zaoya szko taca skupiajc si na skurczach cielesnych, bdcych wizualnym przekazem wewntrznego dramatu. Keats * Shelley * Allan Watts * Joni Mitchell * Orson Welles * Bette Davis * Joan Baez * Marlon Brando Na co Czwrki zwracaj uwag?

Czwrki rzadko yj czasem teraniejszym. Uwaga ich wdruje ku przeszoci, ku przyszoci, ku temu czego nie ma, ku temu co trudno osigalne. Stale s zajte czym, czego im brakuje: nieobecnym na kolacji przyjacielem, wizi, ktrej brak w intymnej rozmowie. Skupienie na rzeczach nieobecnych wzmocnione jest selektywnym przypominaniem sobie ich pozytywnych aspektw. Wieczr byby w peni udany, gdyby tylko by Janek". Gdy Janka nie ma, pamita si jego zalety i wytwarza si wiotka ni tsknoty, odwracajca uwag Czwrki od tego, co si w danej chwili dzieje. Gdyby Janek by obecny i nie kryby w sobie adnej tajemnicy, widoczne stayby si jego mniej ciekawe cechy i uwaga Czwrki zaczaby wdrowa ku innemu elementowi, ktrego jej brakuje do szczcia. Romantycy twierdz, e odczuwaj intymn wi z nieobecnymi przyjacimi, e wrcz bardziej kochaj w warunkach przymusowej rozki. W kadym zwizku potrzebne im jest rozstanie, by mogo si na nowo rozbudzi prawdziwe poczucie wizi, istniejce tylko na odlego i pod nieobecno bliskiej osoby. Gdy Czwrka zmuszona jest koncentrowa si na realnych wydarzeniach chwili obecnej, czuje si rozczarowana i widzi, czasem po raz pierwszy, negatywne strony sytuacji. Bywa to jak uderzenie w twarz, poniewa przeywa naraz tyle rozczarowa. Czuje si tak, jakby zgas cay blask w twarzy kochanka i pozostay tylko le dopasowane rysy. Czwrki niewiadomie korzystaj ze swej wyobrani w taki sposb, i nieprawdopodobnie silnie pragn nieobecnych pozytyww i wskutek tego samego przesunicia uwagi, wyolbrzymiaj obecne negatywy tak, e rzeczywisto wydaje si o wiele mniej atrakcyjna, ni jest w istocie. To charakterystyczne przesunicie uwagi mona zilustrowa przypominajc sobie, jak ludzie wytwarzaj sobie faszywy obraz wasnej osoby w zalenoci od tego, co widz w lustrze. Ta sama twarz wyglda cakiem rnie, w zalenoci od tego na co wybirczo zwracamy uwag: na to co w niej adne, czy na to co brzydkie. Jej wygld bdzie si zmienia, jeli zaczniemy te cechy wyolbrzymia. Przecitna twarz moe nabra prawdziwego blasku, jeeli w wyobrani wyostrzymy kolor oczu i wygadzimy faktur skry. Ta sama twarz moe si nam wyda groteskowa, jeeli skupimy si na jej mniej interesujcych cechach. Szczeglnie przykry przypadek takiego negatywnego wyolbrzymiania mamy u tych Czwrek, ktre maj skonno do anorecji. Zaskakujco duy procent Czwrek twierdzi, e posiada co, co mona by nazwa anorektycznym obrazem siebie. Gdy spogldaj w lustro, wydaje im si, e ich ciao jest bezksztatne i grube, podczas gdy naprawd s szczupe. Niektre Czwrki powiadaj, e czuj wstrt do wasnego ciaa. W rzeczywistoci atrakcyjny wygld jest przedmiotem cigej troski i budzi obrzydzenie. To samo przesunicie uwagi, ktre potrafi zmienia wyobraenie o swoim wygldzie fizycznym, moe te wzmacnia pewne reakcje emocjonalne. W

wyniku takiego przesunicia uwagi autentyczne uczucia Czwrek ulegaj wyolbrzymieniu, tak jak wyobrania wzrokowa znieksztaca i powiksza odbicie w lustrze. Na przykad wspomnienie nieobecnego przyjaciela moe natychmiast wywoa cudowne uczucia, bdce emocjonalnym zastpstwem bycia razem. Jeeli nastpnie uwaga przesunie si z autentycznej reakcji, powstaej w wyniku mylenia o przyjacielu, na wyobraenie najgortszych uczu, do jakich ludzie w ogle bywaj zdolni, autentyczna reakcja ginie, a na jej miejscu pojawia si wyimaginowana powoka uczu faszywych, nie majca nic wsplnego z rzeczywistoci. I na odwrt drobne zaniedbanie ze strony tego samego przyjaciela jest w stanie wyzwoli potne pokady uczu odrzucenia i nienawici, ktre rwnie szybko nao si na autentyczn, umiarkowan reakcj, usprawiedliwion przez to zaniedbanie. By prawdziwe uczucia mogy ujrze wiato dzienne, trzeba najpierw ustabilizowa uwag na neutralnym punkcie odniesienia. Czwrka musi si nauczy koncentracji na rzeczywistych reakcjach cielesnych, dowiadczanych w danym momencie. Styl intuicyjny Gdy Czwrki skaniaj si ku nerwicy, maj tendencj do przesadzania w swoich nastrojach. Nawyk skupiania uwagi na osobie nieobecnej i tsknota za poczuciem wizi mog tez doprowadzi do pewnych niezwykych efektw ubocznych. Czwrki twierdz, e czuj tak sam blisko wobec osoby nieobecnej, jak wobec osoby bdcej w tym samym pokoju. Sdz te, e zmienia im si nastrj w zalenoci od nastroju osoby nieobecnej i e umiej si do niego dostosowa. Uwaaj, e przejmuj emocje innych ludzi, a ich bogate dowiadczenie zwizane za zmianami nastrojw pozwala im si dopasowa do tonu emocji innych ludzi, by w ten sposb utrzyma z nimi kontakt. Dysponujemy wieloma wspomnieniami Czwrek, ktre chciay przebywa z nieobecnym rodzicem i ktre z czasem zaczy wierzy, e potrafi na odlego wychwyci, co do nich ten nieobecny rodzic czuje. Lkajc si porzucenia i nienawidzc braku zainteresowania ich osob. Czwrki jako dzieci nauczyy si uwewntrznia poczucie wizi z osob kochan, ktrej odejcia si obawiay. Wyglda na to, e w dorastajcym dziecku rozwija si czujnik pozwalajcy dopasowa si do nastrojw osb znaczcych, by w ten sposb utrzyma nieprzerwany z nimi kontakt. Czwrki przekonane o swojej umiejtnoci rejestrowania cudzych uczu mogyby podczas treningu intuicji nauczy si rnicowania midzy projekcj, opart na neurotycznym lku przed porzuceniem, a autentycznym wspbrzmieniem emocjonalnym. Intuicyjnie nastawione Czwrki czuj nieraz, e nawyk przejmowania cudzych emocji jest dla nich ciarem. Twierdza, e atwo przejmuj cudzy bl czy

przygnbienie nie zdajc sobie z tego sprawy i czasem dopiero po caym dniu stwierdzaj, e nastrj, ktry im towarzyszy, nie by ich wasny. Gdy dojdzie do utrwalenia wizi, Czwrki nie potrafi powiedzie, czy ich aktualny nastrj ma swe rdo w nich samych czy w drugiej osobie. Zalet takiego sposobu koncentrowania uwagi jest to, e Czwrki potrafi bezbdnie reagowa na emocje swoich klientw, czonkw rodziny czy przyjaci. Chodzi tu o co o wicej ni tylko myl czy hipoteza na temat ewentualnych uczu przyjaciela. Jest to autentyczna zmiana nastroju, odczuwana w organizmie, a wywoana stanem ducha bliskiej osoby. Czwrki obdarzone gbok intuicj wpadaj w rezonans z emocjami innych ludzi do tego stopnia, e wiedz, kiedy z drug osob mona dyskutowa, kiedy pozwala si kocha, kiedy mona bezpiecznie si z ni nie zgadza, a kiedy podejmowa powane rozmowy. Cytowana poniej wypowied pochodzi od Czwrki, ktra potrafi wykorzysta swoje intuicyjne talenty w praktyce psychiatrycznej. Przez cae ycie pocigaa mnie intensywno przey innych ludzi. To tak, jakbym czu, e moje wasne emocje rozpalaj si, gdy kto jest poruszony, gboko dotknity czy w jaki sposb zdesperowany. Nazywam to moim poruszeniem serca. Nauczyem si je ceni, cho pocztkowo wydawao mi si, ze przejawia si w sposb irracjonalny. Wchodziem na przykad do pokoju, byem w okrelonym nastroju i nagle zdawaem sobie spraw, ze czuj si cakiem inaczej, cho nie umiaem znale adnej przyczyny tej zmiany. Czasem chwytao mnie co, co wydawao mi si moj wasn reakcj emocjonaln, po czym okazywao si, ze kto w klinice czy na sesji terapii rodzinnej dozna reakcji identycznej. Z czasem zauwayem, ze moje reakcje bywaj projekcj, ale niekiedy s trafnym odzwierciedleniem cudzych uczu. Zdarzao si, e gdy nastpowao to poruszenie serca moja reakcja bya cakowicie trafna, innym razem chybiaem zupenie, poniewa po prostu staraem si potwierdza, na poziomie wasnych uczu, swoje hipotezy na temat tego, co druga osoba powinna w danym momencie czu. Pierwotna wi z wyszym stanem umysu Tak jak w przypadku innych typw, take u Czwrki, dominujcy problem neurotyczny mona rozumie jako poszukiwanie okrelonego aspektu esencji. Z perspektywy czysto psychologicznej, powrt osoby znajdujcej si w depresji do wasnej esencji to co porwnywalnego z zakoczeniem aoby i dojrzewaniem ku szczliwemu yciu. Jednak z punktu widzenia systemu psychologiczno-duchowego, jakim jest Enneagram, odzyskanie przez Czwrk wizi z esencj to co zupenie innego, ni tylko satysfakcja emocjonalna.

Poczucie straty w dziecistwie, charakterystyczne dla Czwrki, trwa nadal w wieku dorosym. W tle stale istnieje wiadomo, e brakuje czego, co jest do szczcia niezbdne. Zabrako pierwotnego mleka,a jego miejsce zaj jaki lepki rodek zastpczy. Nagrody pynce z ycia materialnego nie s w stanie zastpi tej pierwotnej wizi. Romantyk moe mie wszystko i wiedzie, e nadal czego mu brakuje. ycie doczesne nie daje satysfakcji, wic Czwrka czsto czuje, e s dwie rzeczywistoci: wiat obiektywny i wiat za kulisami. Obiektywny wiat nie daje obietnicy spenienia, ale Czwrki wiedz skdind, e ze wiatem realnym wspistniej inne obszary dowiadcze. Maj przewiadczenie, e poza zwyk rzeczywistoci jest inna paszczyzna bytu, ktrej istnienie mona wyczu w stanach intensywnych przey emocjonalnych, w tych momentach, gdy tragedia wymusza przypyw niewiadomego uczucia lub w tych chwilach, gdy zdobywa si lub traci mio. Czwrki twierdz, e wtedy czuj wi z brakujcym elementem, zwizek z niemiertelnym rdem wsparcia. Neurotycznym rysem Czwrek jest ich nieodparta ch trzymania si mrocznej strony swoich uczu. Chc zachowa sw unikalno, nie godz si, by je przerabiano na zwyke szczliwe istoty. Natomiast Czwrka dojrzaa trafnie wyczuwa, e ma co wicej ni natur czysto psychologiczn. Uparcie bronic si przed przystosowaniem do normalnego ycia, przypomina nam o istnieniu wizi z wyszym stanem wiadomoci. Czowiek cierpicy na chroniczne poczucie deprywacji moe w pierwszej chwili odebra swoj wi z esencj jako chwil cakowitej przynalenoci, chwil przypominajc bezpieczny ucisk matczynych ramion lub oddanie caej swej istoty nadziei nieprzerwanej mioci. Czwrki czsto odczuwaj wi z tym, co nazywaj swoim prawdziwym ja" w pozbawionych sw momentach artystycznej zadumy, praktyk medytacyjnych czy zakochania, a wic w tych sytuacjach, do ktrych maj naturalny pocig. Cnota spokoju ducha (rwnowagi) Zazdro to kompulsywny pocig do rzeczy niedostpnych. Czwrki wiele czasu i wysiku potrafi powici prbom osignicia czego atrakcyjnego, w czym wykryj wady, z chwil gdy znajdzie si w zasigu rki. U tych Czwrek, ktre mocno tkwi w swoich konfliktach, ch posiadania i potrzeba odrzucania mog si pojawia niemal rwnoczenie. Opowiadaj, e s czsto zafascynowane ludmi nieosigalnymi, wiedzc zarazem, e nie bd dla nich odpowiednimi partnerami, lub osobami niechtnymi angaowaniu si w trway zwizek. Dziki temu taniec trwa. Ty si cofasz, ja posuwam si do przodu. Jeeli Ty posuniesz si do przodu, ja zrobi krok wstecz." Rozwizaniem dylematu spowodowanego fascynacj tym, co niedostpne i niechci wobec tego, co w zasigu rki, jest stan rwnowagi. Polega on na uznaniu, e ma si wystarczajco duo tego, co niezbdne. Jak wszystkie

wysze impulsy, rwnowaga jest raczej ucielenieniem ni myl czy ide tego, jak by to byo, gdyby si byo w peni usatysfakcjonowanym. Wymaga umiejtnoci stabilizacji uwagi na czasie teraniejszym i zgody na to, e osigno si tyle, ile trzeba. Chcc zyska cnot pogody ducha, zacz trzeba od wzmacniania zdolnoci autoobserwacji, a do momentu gdy potrafi si dostrzega przesunicia uwagi ku przeszoci, przyszoci, temu co odlege lub nieosigalne. Czwrki dowiadcz pogody ducha, gdy agodnie zwrc si ku teraniejszoci i skupi na cielesnym poczuciu zadowolenia tu i teraz. Podtypy Rywalizacja w relacjach dwuosobowych Czwrki czsto rywalizuj, poniewa odczuwaj potrzeb potwierdzenia swojej wartoci w oczach upragnionego partnera. W parach heteroseksualnych przybiera to czsto posta rywalizacji dwch kobiet o mczyzn czy dwch mczyzn o kobiet. W zwizkach nie majcych kontekstu seksualnego rywalizacja przybiera posta pragnienia zyskania uznania najlepszych". Przez sze lat byem zwyczajnym adwokatem zanim udao mi si zrobi karier. Skok naprzd zainspirowaa zasyszana pewnego dnia na korytarzu uwaga. Facet powiedzia, e jestem kiepskim obroc i tak mnie to zezocio, e nabraem rozpdu. To co dotychczas traktowaem po prostu jako sprawy zawodowe, teraz stao si prb mojej mskoci. Przez wiele miesicy czaiem si, a wreszcie przygwodziem go na sali sdowej. Wstyd w kontaktach midzyludzkich Wstyd Ci, e nie umiesz sprosta spoecznym standardom. Gdy wchodzisz do pokoju, czujesz, e wszystkie oczy s na Ciebie zwrcone. I nie ma w nich uwielbienia. Nie chodzi o to, e robisz co niestosownego, po prostu widz, ze w rodku nie jeste w porzdku. Lekkomylno (brawura) zwizana z osobistym bezpieczestwem Zachowujc si lekkomylnie. Czwrki odgrywaj na nowo moliwo straty. Podnieca je balansowanie na krawdzi nieszczcia. Razem z mem zajmowaam si przez wiele lat handlem nieruchomociami. Moja strategia polegaa na zapoyczaniu si do ostatnich granic. Dawaam w

zastaw wszystkie nasze dobra, by stworzy sobie szans poszerzenia naszego stanu posiadania. M by ostrony i gdy on optowa za rozwizaniem bezpiecznym, ja miaam ochot faszowa papiery i podejmowa decyzje bez niego. Czuam, e inaczej nasza najlepsza szansa przepadnie, a nawet gdyby co si nie powiodo, to i tak to si opaca, a z trudnociami zaczniemy sobie radzi, gdy si pojawi. Co moe pomc Czwrkom w rozwoju? Czwrki czsto podejmuj si terapii lub medytacji, by przeama depresj lub wyciszy hutawki nastrojw. Zgaszany na pocztku problem dotyczy na og zwizku pierwotnego. Tragiczni Romantycy powinni zdawa sobie spraw, kiedy uwaga ich przesuwa si z autentycznych uczu ku idealizacji obiektu nieosigalnego lub wyszukiwaniu wad w obiektach dostpnych. Czwrkom mog pomc nastpujce umiejtnoci: Akceptacja realnoci wczesnej straty. Naley przej przez aob zwizan z t strat i przesta si ni zajmowa. Zwrcenie uwagi na to, e wahania nastroju wi si z egocentryzmem. Zwalczanie egocentryzmu poprzez zblianie si do innych i koncentrowanie na tym, co dla kogo innego jest wane. Nauczenie si doprowadzania podjtych prac do koca. Zwrcenie uwagi na to, w jaki sposb sabotuje si uyteczne prace lub przerywa si je przed ukoczeniem. Dostrzeganie, e poprzez odrzucanie wszystkiego, co atwo osigalne utrwala si w sobie poczucie bycia ofiar. Odkrycie w sobie takich cech, ktrych inni mog pozazdroci. Uwiadomienie sobie tendencji wcigania innych w swoje dramatyczne wybuchy. Rozpoznanie w sobie ukrytej fascynacji tymi, ktrzy nie daj si w nie wciga. Akceptowanie smutku, zaniechanie prb doprowadzania do szczcia na si. wiadomo tego, e nastrj si zmieni. Uprzedzanie innych, e blisko doprowadzi do wybuchu zoci, ktrego pretekstem bdzie brak zrozumienia z ich strony. Zwracanie si do nich z prob, by w razie wybuchu zoci zachowywali si konsekwentnie. Uwiadomienie sobie, e czyja staa obecno daje poczucie pewnoci, e nie zostanie si porzuconym w razie wybuchu. Docenienie swojej umiejtnoci empatyzowania z cudzym blem, przy jednoczesnym uczeniu si wycofywania uwagi w dowolne) chwili. Kierowanie uwagi ku teraniejszoci. Uwiadamianie sobie, kiedy uwaga ucieka. Zdawanie sobie sprawy, e uwaga koncentruje si wybirczo na negatywnych aspektach aktualnej sytuacji.

 Rozbudowywanie licznych zainteresowa i przyjani, bdcych antidotum na depresj. Przyzwyczajenie si do wicze fizycznych, by w ten sposb kontrolowa swoje nastroje. Zwracanie uwagi na to, kiedy prawdziwe uczucia zaczyna pokrywa nawykowa dramatyzacja emocji, a gwnie na to, kiedy aktualnie odczuwana emocja przechodzi w przewidywanie, e znowu bdzie strasznie." Co Czwrki powinny sobie uwiadomi? Droga ku szczciu bdzie prawdopodobnie powolna. Moliwo czerpania satysfakcji z prawdziwego, aktualnego zwizku wymaga rezygnacji z wizi z pierwotn osob kochan, wizi podtrzymywanej i reaktywowanej wskutek straty. Czwrki powinny stara si cieszy yciem obecnym i zwraca szczegln uwag na rnic midzy autentycznymi uczuciami i emocjami udramatyzowanymi. W miar dokonywania si zmiany nawykw. Czwrki powinny zda sobie spraw, e mog pojawi si nastpujce reakcje: Pragnienie przygldania si temu samemu problemowi z miliona rnych punktw widzenia, co jest obron przed posuwaniem si naprzd. Niech do bycia zaszufladkowanym. Niechtne przyznawanie si, e ma si tuzinkowy problem. Poczucie, e inni nie doceniaj unikalnoci i powagi sytuacji psychologicznej Czwrki. Lk przed niekorzystn zmian w wyniku terapii. Pragnienie magicznego lekarstwa. Pragnienie, by poprzez medytacj dokd doj." Zniecierpliwienie banalnoci zwykych uczu. Pragnienie intensyfikacji uczu poprzez przeywanie straty, fantazjowanie, dramatyczne czyny. al. Za pno na zmian." Gdybym by tylko postpi inaczej." Myli i gesty samobjcze. Woanie o pomoc. Gdyby tylko wiedzieli, jak ja si czuj." Zrozumiej/ ile cierpiaam, gdy mnie ju nie bdzie." Naley uwanie ledzi takie reakcje, by dostrzec niebezpieczestwo prawdziwej prby samobjczej. Pragnienie luksusu. Pranie jest poniej mojej godnoci". Zazdrosne porwnywanie siebie z innymi. Ona jest adniejsza." On si lepiej ubiera." Uwodzenie i porzucanie. Wynajdywanie w innych wad zanim zd Ci porzuci. Intensywna samokrytyka. Nieadekwatne postrzeganie wasnego ciaa jako odraajcego z takiego czy innego powodu. Czsto anorektyczne postrzeganie siebie jako osoby otyej. Anorexia lub bulimia . Kliwy sarkazm, cito wobec innych z ng. Oni s powodem mojego cierpienia."

 Zwracanie si z prob o rad, by j nastpnie odrzuci. Niezdolno do rezygnacji z intensywnych przey, jakich dostarcza cierpienie.

Punkt Pity: Obserwator

Osobowo / Esencja GOWA: Cecha dominujca Sknerstwo Wyszy stan umysu: Wszechwiedza SERCE: Namitno Skpstwo Cnota: Brak przywizania Cechy drugorzdne Seks: Wzajemne zwierzenia (Zaufanie) Kontakty z innymi ludmi Poszukiwanie totemw Ochrona siebie Poszukiwanie zamku (domu) Dylemat Ja Obserwatora przypomina zamek: wysoka budowla nie do zdobycia, z malekimi oknami u szczytu. Mieszkaniec tego zamku rzadko kiedy opuszcza jego mury. Przybyszy obserwuje z ukrycia, sam pozostajc niewidocznym. Obserwator to czowiek bardzo skryty. Lubi y na odludziu, z dala od napi emocjonalnych. Czsto siedzi w domu z wyczonym telefonem. Przyglda si wydarzeniom stojc na skraju tumu, prbujc niemiao si przyczy. Jako dzieci Pitki czuy, e kto wkracza na ich terytorium przekracza mury zamku i gwaci prywatno. Strategi obronn Pitek jest wycofywanie si, ograniczanie kontaktw do minimum, redukcja potrzeb i ochrona prywatnej przestrzeni za wszelk cen. Pitki twierdz, e stosuj wymylne sposoby utrzymywania bezpiecznego dystansu, jeeli bowiem kto zbliy si do nich zanadto, trac swoj gwn strategi obrony. wiat zewntrzny jawi im si jako napastliwy i grony. Obserwator woli wic poprzesta na tym, co mu los przyniesie, anieli ryzykowa opuszczanie bezpiecznych murw swego domostwa. Obserwatorzy yj niekiedy jak pustelnicy, prowadzc ycie samotne, powicone rozmylaniom. Czsto yj w niewielkim mieszkaniu, ktre opuszczaj tylko po to, by pj do biblioteki czy do sklepu. Niekiedy angauj si w ycie publiczne, ale wol wtedy pozycj zdalnego sterowania, pozostawiajc dziaania na pierwszej linii frontu innym, a raporty odbieraj telefonicznie. Gdy Pitki pojawiaj si publicznie, kryj si zazwyczaj za mask, czyli ograniczaj swoje emocje do minimum i stapiaj si ze sceneri wydarze. Wol si nie angaowa. Interesy finansowe s dla nich czym niebezpiecznym. Zobowizania zniewalaj. Zo i rywalizacj naley kontrolowa, za wszelkie przywizanie emocjonalne jest obcieniem. Czuj

si te ograniczane pozytywnymi oczekiwaniami. Utrzyma bezpieczn odlego to znaczy nie angaowa si, a jeeli nie ma gwarancji, e bliskoci i mioci nie bdzie towarzyszya niezaleno, Pitka znajdzie sposoby na to, by kontakt intymny ukry lub odizolowa w uporzdkowanym sektorze ycia. Pitki s szczeglnie wraliwe na takie kontakty, w ktrych musz si eksponowa. Picie si w gr, rywalizacja, demonstrowanie mioci czy nienawici wszystko to sprawia, e Pitka czuje, e trd niezaleno. Obserwatorzy unikaj kontaktw, w ktrych mogliby zosta poddani ocenie. Jest to nawyk sucy samoobronie, maskowany czsto przez uczucie wyszoci nad tymi, ktrzy pragn uznania i sukcesu. Wedug Pitki pragnienia i intensywna emocjonalno to oznaki braku kontroli, a jeli przysparzaj cierpie naley z nich rezygnowa. Pitki poczytuj sobie za zaszczyt to, e bez trudu potrafi zrezygnowa z potrzeb tak silnie kierujcych yciem innych. S rzeczywicie niezalene. Potrafi z powodzeniem y bez innych ludzi, potrzeby maj bardzo skromne, rozkoszuj si wasnymi fantazjami i nie ulegaj pokusie tracenia czasu i energii na sprawy bahe. Niezaleno ta oparta jest jednak na umiejtnoci odrywania uwagi od ycia emocjonalnego i popdowego. Kosztownym skutkiem ubocznym tej umiejtnoci jest przymus ycia w sferze intelektu. Gdy Pitka popada w izolacj i nie potrafi wycign rki do innych, umiowanie prywatnoci zamienia si w samotno. Gdy pojawi si wzmoemy gd kontaktu. Pitka stwierdza, e bardzo jest jej trudno zbliy si do innych ludzi i e czsto stoi z boku i przyglda si, jak przemija jej ycie. yje w atmosferze wyrzecze, przedkadajc niezaleno" nad zaspokojenie, obawiajc si, by uleganie wasnym potrzebom nie doprowadzio do przywizania do innych ludzi. Wewntrzna pustka i niezdolno dania czego wicej powoduje silne przywizanie do wasnych skromnych zasobw: kilku pamitek wypeniajcych pustk i tych nielicznych, nieprawdopodobnie cennych myli wypeniajcych zgodniay umys. Gdy chc sign na zewntrz, czuj si jak czowiek umierajcy z godu na uczcie. Podam tych rzeczy, ktre maj inni. Nie mog jednak po nie sign i nie mog zarazem si cofn. Rce zamieraj w bezruchu." Oderwane od emocji i rozpaczliwie pragnce wizi Pitki usiuj bez koca odnale umysowe ogniwo, ktre poczyoby je na powrt z wasnym czowieczestwem. Zerodkowawszy swoj egzystencj w umyle, szukaj kontaktu poprzez szczeglny rodzaj wiedzy. Obserwatorw szczeglnie pocigaj modele czy systemy wyjaniajce oglne prawa i wspzalenoci, szczeglnie w zakresie ludzkich zachowa. Opanowawszy taki system wiedzy, jak matematyka, psychoanaliza czy Enneagram, Obserwator moe sobie wytworzy umysowy model wzajemnych relacji, siebie za moe ulokowa w tym systemie w sposb oderwany od emocji. Rzadko pociga go bogactwo czy sprawy materialne. Pienidze wane s tylko o tyle, e mona sobie za nie kupi odosobnienie oraz niezaleno,

jak daje wolny czas na studiowanie i powicanie si wasnym zainteresowaniom. Pitki nie trwoni swojej ograniczonej energii na zdobywanie dbr doczesnych. Jeeli trafi im si spadek raczej zo go na koncie, poniewa to gwarantuje niezaleno, a mieszka bd nadal skromnie, cho wygodnie. Jeeli Pitka urodzi si w rodzinie o skromnych zasobach finansowych, nie podejmie si pracy dla innych, by pienidze zdoby. Cay swj czas i wysiek powica bdzie natomiast studiom i innym zainteresowaniom intelektualnym. Pitki twierdz, e atwiej im dotrze do ich emocji, gdy nie ma w pobliu wiadkw. Trudno im uwolni prawdziwe ja" w obecnoci wielu ludzi. Samotno jest scen, na ktrej rozgrywa si u nich prywatne ycie na niby. Przez wikszo dnia yj w oderwaniu od wasnych uczu. Potrzebny jest im czas dla siebie, by wszystko rozwika i dowiedzie si, co naprawd czuj." Czuj wiksz wi z innymi ludmi, gdy s same. Rozpamituj wtedy tre rozmw. W trakcie aktualnie toczcej si konwersacji odczuwaj znacznie mniejsz wi. Rado ycia przychodzi, gdy s znowu same. Mog wraca mylami do tego, co si wydarzyo w cigu dnia. Mog przeywa to, co przedtem nie wzbudzao w nich adnych uczu. Krtkie spotkanie moe mie due znaczenie dla Pitki, ktra z radoci przeyje je pniej ponownie, w prywatnoci wasnego mieszkania. Pitki lubi dzieli szczeglny rodzaj zainteresowa czy czu szczegln ni porozumienia z kadym z przyjaci z osobna. Potrafi odczuwa blisko bez sw i nawet przy minimalnym kontakcie mog podtrzyma zwizek. Ceni drobne rytuay przyjani. Jeeli przyjaciele s roztropni, uczyni z Pitki swojego obserwatoradoradc, miast oczekiwa od niej wylewnych uczu czy ywi nadziej, e bdzie w tym zwizku stron inicjujc. Najwaniejsze dla Pitek sprawy to: Prywatno. Unikanie zaangaowania; wycofywanie si i zaciskanie pasa jako gwne strategie obronne. Lk przed odczuwaniem jako lk podstawowy. Przykadanie nadmiernej wagi do samokontroli. Odrywanie uwagi od uczu. Dramaty zostawmy maluczkim". Odraczanie uczu. Powstrzymywanie si od odczuwania w obecnoci innych ludzi. Emocje pojawiaj si pniej,w bezpiecznej samotnoci. Szufladkowanie. Rne zobowizania yciowe oddzielane s od siebie. Jedna szufladka jedno zobowizanie. Dla kadej przewidziany jest ograniczony czas. Pragnienie przewidywalnoci zjawisk. Chc wiedzie zawczasu co si stanie.

 Zainteresowanie specjalnymi systemami wiedzy i teoriami wyjaniajcymi mechanizmy ludzkiego funkcjonowania. Chc dosta do rk map wyjaniajc emocje, tak jak psychoanaliza czy Enneagram. Nieumiejtno rozgraniczenia midzy duchowym brakiem przywizania a przedwczesnym tumieniem emocji dla obrony przed cierpieniem. S jakby nieowieconym Budd. Styl koncentracji uwagi na yciu i na sobie z punktu widzenia zewntrznego obserwatora, co moe doprowadzi do: odizolowania si od uczu i zdarze z wasnego yda albo do umiejtnoci utrzymania stanowiska nieobcionego znieksztacajcymi emocjami. To rodzinne Dwa typy rodzin doprowadzaj u dziecka do chci wycofania si. Pierwszy opisuj te osoby, ktre do tego stopnia czuy si porzucone, e zaakceptoway swj los, uczc si odrywa od uczu, by mc przey. Drugi typ jest bardziej powszechny. Jest to ten rodzaj rodzin, ktre tak bardzo narzucaj si psychicznie dziecku, e zmuszone jest tumi swoje emocje, by mc si od rodziny odizolowa. Przytaczamy wypowied mczyzny, ktry jest typow Pitk. Zrobi spory majtek w mao znanej gazi biznesu, w ktrej jest jedynym ekspertem. Woli jednak mieszka w obskurnej dzielnicy San Francisco, gdzie czynsze s niskie a chiska restauracja, w ktrej spoywa wszystkie posiki, jest tu za rogiem. Pamitam cisz i to, e lubiem by sam. To wygldao tak, jakby pi osb obracao si po oddzielnych orbitach w poszczeglnych pokojach naszego domu. Niewiele do siebie mwiono i na pewno nikt si nawzajem nie dotyka. Oboje rodzice urodzili si gusi i nie potrafili mwi cicho. Gdy znajdowalimy si w miejscu publicznym, ich niesamowite pokrzykiwania przycigay gniewny wzrok, a ja chciaem si zrobi taki malutki, by ukry si choby w ziarnku grochu na talerzu. Przede wszystkim chciaem by niezauwaalny. Gdy chodziem gdzie z rodzicami, nabyem wprawy w stapianiu si w jedno z palm w donicy czy obrazami na cianie. Usiowaem w ten sposb za wszelk cen znikn z pola widzenia. Nastpny typowy przykad z dziecistwa pochodzi od operatora komputerw, ktry woli pracowa w nocy, gdy w biurze nie ma nikogo prcz przygodnej sprztaczki i setki milczcych maszyn.

Wychowaem si w trzypokojowym mieszkaniu, w ktrym mieszkao siedem osb. W aden sposb nie mogem by sam, chyba e byem na dworze albo w azience. Stworzyem wic sobie kryjwk na drzewie. Wchodziem tam, by odizolowa si, czyta i podglda innych. Co jaki czas bracia odkrywali moj kryjwk i musiaem sobie znale now. Za wszelk cen chciaem by sam, tylko wtedy bowiem mogem robi to, na co miaem ochot zamiast cay czas zastanawia si, jak uciec od ludzi, ktrzy chcieli mnie wykorzystywa dla wasnych celw. Gdy zaczem dorasta, przeraay mnie wszelkie przyjcia i okazje, gdy trzeba byo spotyka si z ludmi i adnie ubiera. Zawsze si spniaem, by unikn rozmw o niczym i mwienia banaw. Tu po przybyciu sprawdzaem, ktrdy mona wyj i staraem si znale w pobliu. Najgorsze byo osaczenie przez rozmwc, szczeglnie jeli czego ode mnie chcia. Dystans emocjonalny Dzieci, ktre odczuwaj konieczno ucieczki, ucz si sposobw dystansowania si. Jeden z nich to zosta w swoim pokoju za zamknitymi drzwiami, Inny to zbudowa sobie mur dystansu emocjonalnego, izolujcy od wasnych uczu. Z czasem mona si nauczy stawa twarz w twarz z kim, kto usiuje si wedrze w nasze ycie i nic nie odczuwa w obliczu takiego natrctwa. Kto okreli to w ten sposb: Mogli kontrolowa moje zachowanie, nigdy jednak nie mogli do mnie dotrze." Bylimy w restauracji i matka zacza gono czyta nam menu: Mona tu zje woowin z groszkiem, bakazany w pikantnym sosie... i tak dalej". Zawsze tak robia i zawsze sprawiao mi to przykro. By mc co wybra z jadospisu musz najpierw przeczyta nazw potrawy, sprawdzi, jak na t nazw reaguj, przywoa smak, poczu. A kiedy matka bombarduje mnie informacjami, nie mam czasu si zastanowi. Wiele koncentracji wewntrznej trzeba woy w to, by stworzy dystans mur, za ktrym mona przeczyta menu i podj decyzj. A ja czuj si osaczony i bezsilny. Potem idziemy do ZOO i Ogrodu Ranego i mama wszystko opisuje i wyjania: Spjrz, jakie to pikne. Spjrz, tam jest ra, ktra si nazywa 'Szata Jzefowa'. A ta nazywa si 'Rowy Pokj'." I znw adnej przestrzeni, w ktrej mgbym przey widok tych r bez jej uwag. Zaczynam si zachowywa tak, jak w szkole: zostaj w tyle lub wybiegam naprzd. Usiuj si od niej odizolowa, ale nie umiem tego zrobi, bo nadal obserwuj jej reakcje i czekam, e znowu rozproszy moj uwag. Czy urzdzam scen? Czy stwierdzi, e jestem niegrzeczny? Tak jestem ni przejty, e nie ma mnie ju w ogrodzie i czuj, e jedynie w samotnoci mgbym doceni te re.

Najatwiej utrzyma niezaleno od takich prb podporzdkowania, gdy nie odczuwa si silnej wizi. Pitka kontroluje sytuacj nie reagujc na ni. Nie prbuje bra spraw w swoje rce czy uzyskiwa wpywu na ludzi w dan sytuacj zaangaowanych. Kontrolowanie reakcji osobistych polega na og na tumieniu uczu w czasie trwania interakcji, by doj z nimi do adu pniej, w zaciszu wasnego mieszkania. Gdy byem modszy, staem si takim samotnikiem, e przebywajc z ludmi naladowaem ich miny i maniery, by dopasowa si do nich. Lubiem samotno i nic mnie nie pchao do towarzystwa. Gdy musiaem by wrd ludzi, nauczyem si ich obserwowa, by zachowywa si tak jak oni. Czasem widziaem, e ludzie spaceruj po ulicach i wtedy czuem si osamotniony. Zastanawiaem si, co dzieje si w ich wntrzach. Pniej znienawidziem t izolacj. Chciaem si dzieli odkryciami, ktre poczyniem w samotnoci. Jednak rado z przebywania z kim odczulaem w peni dopiero pniej, gdy znw zostawaem sam. To tak, jakby przypominanie sobie spotkania byo o wiele ywszym przeyciem ni samo spotkanie. Staraem si dopasowywa uczucia zwizane z tymi wspomnieniami do rzeczywistej sytuacji. Dopiero po wielu latach nauczyem si odczuwa co w trakcie samego zdarzenia, zamiast pogra si w fascynacji plam na cianie l znika w niej. Od Pitek czsto dowiadujemy si o przesuniciu percepcyjnym, utrzymujcym ludzi na dystans. Maj poczucie, e obserwuj innych tak, jakby midzy nimi a innymi osobami w pokoju znajdowaa si wielka, pusta przestrze lub jakby rozmawiali stojc za lustrzan szyb. Czuj si niewidzialnymi, mog zatem beznamitnie obserwowa. Nie musz angaowa si w rozmow czy reagowa w stosowny sposb. Twierdz czasem, e gdy zmusza si je do mwienia, nie tylko maj wraenie, e inni s fizycznie oddaleni, ale take e s karykaturami, jakby przybyszami z innego wiata". Dzieje si to wtedy, gdy czuj przymus bycia niewidocznym. Jeeli nie mog si wyrwa ani zaj przegldaniem albumw lezcych na stoliku, zawsze mog jeszcze stopi si z pokojem, sta si tak nieobecnym, e nikt nie wie, i tam jestem. Potrafi tak dobrze wtopi si w cian, e poszukujcy mnie akurat przyjaciel mgby, nie widzc mnie przej tu obok. Najatwiej sta si niewidzialnym, jeli trzyma si w rku kieliszek lub ciastko. Mona si wtedy wmiesza w ogln atmosfer. Chodzi gwnie o to, by ca swoj uwag skoncentrowa poza sob. Wtedy wiesz, e nikt Ci nie zauway. Z tej perspektywy wszystko staje si ciekawsze. Przygldasz si pokojowi penemu groteskowych, rozbawionych postaci, ktre poruszaj si jak w scenie z baru w Gwiezdnych wojnach lub wygldaj jak inni zwariowani przybysze z kosmosu.

Obronna taktyka nieangaowania si w ukady emocjonalne stosowana jest zarwno wobec negatywnych, jak i pozytywnych emocji. Pragn czego to otworzy drzwi moliwoci utraty, a chcie czego bardzo mocno to take ponosi konsekwencje tego, e pozwolio si sobie na przywizanie do innych i uzalenienie od nich. Mj sposb na zapewnienie sobie bezpieczestwa polega na pozbyciu si uczu zanim zdyy mn owadn. Zawsze potrafiem sobie sam poradzi, po co wic dopuszcza do zazdroci czy zdrady? Staraem si wic nigdy nie mie w rce tylu kart, by da si wcign w gr. Cztery lata temu, po niemal dziesiciu latach spotykania si wedug schematu trzy razy na tydzie", moja dziewczyna oznajmia mi, e jej zegar biologiczny bije na alarm i e opuci mnie, by poszuka sobie kogo innego, jeeli si nie pobierzemy i nie zaoymy rodziny. Zaczo mi jej brakowa nawet wtedy, gdy byem sam. Nie mogem si z ni oeni i nie mogem jej pozwoli odej. Zgodziem si wreszcie, poniewa czy tak czy tak, co bym straci. Wpadem w panik, gdy oczekiwalimy narodzin dziecka. Nie wiedziaem, czy podoam cigym przeszkodom i wymaganiom, bym powica swj czas. Mniej wicej miesic po narodzinach dziecka stwierdziem, e co si we mnie zmienio. Dziecko pakao, a ja zamiast zwalcza niech do niego, braem je po prostu na rce. Udawao mi si zosta z tymi uczuciami, ktre w danym momencie si pojawiay, zamiast odrywa si od nich, pki nie zostan sam. Zdobywanie informacji zawczasu i analizowanie uczu Pitki relacjonuj czsto, e staraj si zawczasu zdoby jak najwicej informacji o nadchodzcym zdarzeniu, by mc przygotowa si na wszystkie ewentualnoci. Chc, by ostrzegano je o ewentualnych nieprzewidzianych czy potencjalnie trudnych towarzysko spotkaniach. Ilekro zdarzy si co nieplanowego lub kto postawi Pitce ostre wymagania, wpada ona w panik, gdy musi wtedy przeywa okrelon sytuacj, cho nie ma na to ochoty. Dziki wczeniejszemu przygotowaniu Pitka moe pozosta wzgldnie zaangaowana, gdy ju do danej sytuacji dojdzie. Strategia ta polega na tym, by w odosobnieniu rozway majc nastpi sytuacj, wyobrazi sobie najlepsze sposoby postpowania i mc oderwa si od uczu, gdy wydarzenia ju si tocz. Pitki maj wtedy czsto wraenie, e Ju to kiedy przeywaem". Powrciwszy do bezpiecznej samotnoci Pitka zanalizuje ponownie sytuacj i swoje uczucia, krok po kroku, by wypracowa sobie jakie emocjonalne stanowisko. Przeraa mnie brak przygotowania. Jeli zostan zaproszony na kolacj, zawsze staram si dowiedzie wszystkich szczegw. Dopytuj si, kto tam bdzie.

Potem wyobraam sobie, co bdzie do jedzenia, jacy bd wspbiesiadnicy, jak ja si tam odnajd. Zwykle na tyle precyzyjnie rejestruj wszystkie te szczegy, e nie potrafi si wczu w sytuacj, gdy ju zaistnieje naprawd. Wykadam jzyki staroytne na miejscowym uniwersytecie. Z pocztku podniecao mnie to i przeraao zarazem, ale gdy tylko przyzwyczaiem si do programu i do grup studenckich stwierdziem, e odrywam si psychicznie do tego stopnia, e czsto znajdowaem si gdzie ponad i poza sob, przygldajc si temu, jak wykadam. Tylko wtedy, gdy zdarzao si co cakiem nieoczekiwanego, na przykad jaki student nagle wrzasn Pali si!", znw sobie uwiadamiaem, e oglda mnie dwudziestoosobowa grupa. Gdy oderw si od siebie, mam poczucie, e moje prawdziwe ja" stoi na zewntrz i ponad wszystkim, e obserwuje, jak moje poprawne, profesorskie ja" zabawia suchaczy, mwi do nich inteligentnie lub odgrywa jakkolwiek inn przewiczon przeze mnie rol. A zarazem ta przewidywalno mnie drani. Nieraz mam ochot, by kto zauway, e nie ma mnie tam, gdzie mu si wydaje, eby jaki wybitnie zdolny student zada pytanie, ktre przerwaoby monotoni tej autoobserwacji. Obserwator staje si bardziej dostpny emocjonalnie, gdy granice danej interakcji s jasne. Jeli wie, jaki jest program spotkania i jak dugo bdzie trwao, potrafi swobodnie wyraa swoje myli. Jeli rozumie program, jeli temat zosta sprecyzowany, jeli wszystko toczy si zgodnie z harmonogramem atwiej wejdzie w kontakt z wasnymi emocjami. Jeli natomiast zdarzy si co nieprzewidzianego, wycofa si na pozycj niezaangaowanego obserwatora, choby nawet by dobrze merytorycznie przygotowany. Po zakoczeniu czci oficjalnej, gdy nadejdzie czas rozmw zakulisowych, bdzie chcia pj do domu. Wiele Pitek stwierdza u siebie o wiele wiksz otwarto i gotowo do wchodzenia w kontakt z innymi ludmi podczas dalekich podry. Jest to dla nich idealna okazja do nawizywania kontaktw, gdy czuj si obserwatorami innej kultury i kontroluj dugo pobytu. Mog wic w peni cieszy si t unikaln sytuacj. Pragn zmieci jak najwicej wrae w krtkim czasie i zebra wspomnienia, ktre bd mogli pniej smakowa. Jestem botanikiem, przez kilka lat uczyem. Pewnego dnia porzuciem to zajcie i od tej pory stale podruj. Po prostu musz by yciowym minimalist. Uwielbiam przybywa do obcych miejsc, z nik znajomoci obcych jzykw i dwudziestoma dolarami w kieszeni. Wci tak podruj, zmuszajc los, by czym mnie obdarowa. Musz przekracza sam siebie, by przey do nastpnego dnia. Gdy ju nawi znajomoci, znajd sobie kochank i rdo utrzymania, stwierdzam, e czas wyjecha. Przez pewien czas utrzymuj bardzo bliski kontakt, po czym znw ruszam w drog. Gdy tylko poznam istot moich

kontaktw z ludmi, odczuwam rozczarowanie, bo wiem ju, czego ode mnie oczekuj. Gdy wycofuj si, wszystko znika a ja zostaj z rodzajem tsknoty za tym, co byo. Nigdy nie zapominam, to pozostaje we mnie na zawsze. Szufladkowanie Prba stworzenia bezpiecznego dystansu wymaga rozbudowanej strategii. Pierwsza linia obrony to fizyczne wycofanie: wyczenie telefonu, stanie si nieosigalnym. Bardziej wewntrzny sposb to wyczanie uwagi, by nabrzmiae emocjonalnie przeycia byy od siebie wzajemnie odizolowane. Pitki oddzielaj poszczeglne sektory swojego ycia. W kadym s inni znajomi, ktrzy nigdy si nie spotkaj i nie dowiedz o pozostaych osobach w yciu Obserwatora. Pitki potrafi si czym pasjonowa, ale ich pasje musz mie swj cile okrelony czas i miejsce. Umiej odsun je nastpnie na bok, pki nie przyjdzie znw na nie pora". Obserwator zinterpretuje takie szufladkowanie swojego ycia jako przejaw zachowywania prywatnoci, a nie awersji do penego ujawniania si innym. To tak, jakby Pitki byy na tyle bezbronne w otwartym konflikcie czy podczas jawnych negocjacji, e wol broni si tym, e w ogle nie zwracaj na siebie uwagi. Czuj, e jeeli kto przekroczy mj prg, cignie ze mnie koszul. Broni si jak kot bez pazurw: musz odej i zatrzasn przed wszystkimi drzwi, poniewa nie jestem w stanie walczy. Wol si wycofa ni walczy. Ale to znaczy, e oni znw bd mieli wszystko, ja za znw musz zrezygnowa. Druga sprawa z t koszul to to, e mam tak niewiele, e moe to by moja jedyna koszula. Wol jednak zdj j z grzbietu ni kci si z kim o to, do kogo ona naley. Inny sposb tworzenia bezpiecznego dystansu polega na oddzielaniu od siebie poszczeglnych wspomnie tak, e to co robio si rano zdaje si nie mie zwizku z tym, co robi si po poudniu. Taki brak cigoci wspomnie nie oznacza, e nie pamitasz, co powiedziae rano. Raczej masz wraenie, e poszczeglne wydarzenia yciowe s poszatkowane i niepowizane adnym wsplnym stanem emocjonalnym. Mam ca pk pamitek. Trzymam je dlatego, e w takich maych przedmiotach mona zmieci tyle wspomnie. S mi w stanie przywrci cay szmat yda. Mam w pudeku kilka wkien swetra, ktry nosiam przez cztery lata liceum. Mam banderol kuponu z loterii, na ktrej graam, by mie pienidze na nauk. Mam te ppowiny obu moich synw. Przechowuj par pamitek z rnych podry, ktre uatwiaj mi wspominanie tamtych wspaniaych chwil. Zbieram te fakty. Nazywam to moim umysowym lepem na muchy. Jest to niebyway zestaw niezwizanych ze sob wydarze dotyczcych rnych moich

zainteresowa. Gromadz si jak okruszynki i zawsz akn wicej, cho zgubiam ju ni wic je wszystkie razem. Rado pynca z odosobnienia Pitki oywiaj si w samotnoci. Czsto potrzebuj oddalenia od ludzi, by naadowa akumulatory" i wyrzuci z siebie uczucia, ktre w obecnoci innych ulegy zamroeniu. Prywatny czas Pitek wypeniony jest wspomnieniami i rnymi ciekawymi mylami. Obserwatorzy uwielbiaj towarzystwo wasnych myli i o ile prywatno nie przeksztaci si w izolacj rzadko s przygnbione czy znudzone brakiem zajcia. Z punktu widzenia typw bardziej ekstrawertywnych. Obserwatorzy wydaj si osamotnieni i odizolowani spoecznie. Pitki wol jednak samotno. S niezwykle niezalenymi ludmi: nie szukaj aprobaty innych; wol ekonomiczn samowystarczalno; chc przychodzi i odchodzi, gdy przyjdzie im na to ochota; pragn pozosta wolnymi od emocjonalnych napi w zwizkach opartych na zalenoci. Pitki nie szukaj uznania, mog wic we wasnym domu uoy sobie zupenie autonomiczne ycie, w pogodnym towarzystwie wasnych projektw i fantazji. Ponisza wypowied pochodzi od modego filmowca, ktry wczeniej zajmowa si fotografi, by mc wystpowa bezpiecznie w miejscach publicznych, ukryty za obiektywem swojego aparatu. Ludzie myl, e jestem towarzyski i atwy w kontakcie. Ja sam mam cakiem odwrotne mniemanie o sobie. Moja atwo w kontaktach wynika z tego, e gdy filmuj jestem tak bardzo zakochany w swoim scenariuszu, e wiem dokadnie, czego chc od kadej z osb na planie, by dao si moj wizj uchwyci na tamie. Poniewa wszystko jest z gry zaplanowane i kontrolowane najcilej jak mona, niewielkie improwizacje aktorw lub niespodzianki ujawniajce si po wywoaniu filmu s tym cenniejsze dla mnie. Najszczliwsze chwile w moim yciu to gdy siedz sam w sali projekcyjnej, przygldajc si, jak oywaj twory mojej wyobrani. Jak si ukry w miejscach publicznych? Osoby, ktre wol samotno, ale musz pokazywa si w miejscach publicznych, wynajduj wymylne sposoby odwracania od siebie uwagi. Jedna z bardziej oczywistych strategii to kierowanie rozmowy na tematy budzce oboplne zainteresowanie lub zwracanie uwagi na to, co opowiada kto inny. Pitki potrafi dawa przyjacioom wsparcie, o ile oni samodzielnie pr do przodu w yciu, a Pitkom pozwalaj przyj rol doradcy, nie nastawiajc si na nawizanie z nimi wizi emocjonalnej.

Inny stosowany przez Obserwatorw sposb odwracania uwagi polega na zaznajamianiu si z metodami, ktre obejmuj zoono ludzkich zachowa w wyczerpujcy system wiedzy. Opanowawszy takie systemy jak psychoanaliza czy astrologia. Pitki potrafi nawizywa gboki kontakt z innymi i rozumie ich dramaty emocjonalne, ale tylko z pozycji intelektualnej. Uczc si, na czym polega funkcjonowanie emocjonalne czowieka, potrafi bez trudu rozprawia o wzorcach odczuwania, bez koniecznoci angaowania si. Dla zewntrznego obserwatora jest jednak jasne, e predylekcja Pitki do systemowych abstrakcji jest sposobem na uchylanie si od osobistych relacji, poprzez zastpowanie uczu rozwaaniami nad tym, co czowiek odczuwa powinien. Pitki specjalizuj si w jeszcze jednej formie ukrywania si w miejscach publicznych: kryj si za odpowiedni poz. Dostosowana jest ona do okolicznoci. Pewien Obserwator, bdcy wietnym muzykiem rockowym, potrafi wystpowa z wieloma renomowanymi zespoami, dlatego e kierowa uwag nieco poza siebie i poddawa si dobrze wyprbowanej rutynie. Inn poz przyjmowa na przyjciach: odpowiedni strj, kieliszek alkoholu i waciwe uoenie kolan przy zakadaniu nogi na nog. Mia nadziej, e jeeli wystarczajco celnie skieruje uwag innych na swoj skorup, nie bdzie musia w niej zamieszkiwa. Zwizki intymne Gwnym problemem Pitek jest lk przed odczuwaniem. Intymne kontakty nadweraj postaw obronn, polegajc na odwracaniu uwagi od silnych emocji. Zakochany Obserwator znajduje si midzy motem" silnych uczu a kowadem" swej nawykowej niechci do uczu w ogle. Pitka odczuwa silniejsze emocje wobec innych, gdy jest sama i odtwarza spotkanie w pamici ni w czasie jego trwania. Pitki twierdz, e potrzebuj samotnoci, by okreli, co czuj, gdy uczucia ich s zamroone w czasie spotkania twarz w twarz. To e Pitki wicej czuj, gdy wspominaj i gdy nie grozi im ingerencja w ich sprawy, widoczne jest midzy innymi w tym, e tu po gboko intymnym spotkaniu szukaj odosobnienia. Silny lub nieprzerwany kontakt z innymi wyczerpuje Obserwatora, tote wycofuje si, by okreli swoje stanowisko. Taka natychmiastowa ucieczka z bliskiego kontaktu nie pozostaje bez wpywu na partnera, ktry moe nie mie. rwnie rozwinitej umiejtnoci izolowania si. Poniewa Pitki nieczsto o tym mwi, przyjaciele na og nie zdaj sobie sprawy, jak wiele uwagi powicaj one wanym osobom swego ycia, gdy s same, jak wiele czasu powicaj rozmylaniom o przyszych lub przeszych z nimi spotkaniach. Pitka potrafi wytworzy siln wi psychiczn, ale druga strona moe w ogle nie wiedzie, e tak wiele miejsca zajmuje w yciu wewntrznym Obserwatora. Gdy zwizek z drugim czowiekiem przeniesie si w sfer psychiczn, mona si nim cieszy po trochu, niejako w sposb abstrakcyjny. W samotnoci

Obserwatorzy staraj si dopasowa swoje uczucia do myli, co z czasem umoliwia im odzyskanie kontaktu z prawdziwymi uczuciami. Poniewa Pitki maj zwyczaj odwraca uwag od silnych emocji i przenosi swoje uczucia w sfer intelektualn, partnerzy czsto sdz, e s wiecznie nieobecne i emocjonalnie ozibe. Zalet Pitek w kontaktach intymnych jest zdolno wielowymiarowego postrzegania partnerw. Pitki zobowizuj si najpierw intelektualnie, a potem dopiero emocjonalnie. Gdy zobowizanie zostao powzite, bywa bardzo trwae, cho granice czasu i wkadanej w nie energii musz by zawsze jasno wytyczone. Wad Pitek w takich zwizkach jest to, e w miar narastania bliskoci konflikt pomidzy chci odczuwania i chci oderwania si od wasnych uczu radykalnie si nasila. Pitki unikaj wic sytuacji wyzwalajcych spontaniczne uczucia, szczeglnie za konfrontacji. Z czasem partner zorientuje si, e to on musi by stron aktywn, przejmowa inicjatyw i zblia si do Obserwatora Przykad pary zoonej z Pitki i Dziewitki (Obserwator i Mediator) Oba te typy wiadome s znaczenia komunikacji niewerbalnej. Wiele wieczorw spdz wsplnie w domu. Bd czuy si bezpiecznie, darzc si wzajemnym zrozumieniem bez koniecznoci mwienia o tym wprost. Kade z partnerw w sposb naturalny zapewni drugiemu prywatn przestrze na podejmowanie decyzji i okrelanie autentycznego, osobistego stanowiska. Drug wan sfer kontaktu niewerbalnego w takim zwizku moe sta si seks. W tej paszczynie Dziewitka zapewne dostosuje si niewiadomie do stylu seksualnego Pitki. Wycignie do niej rk, starajc si zespoli z jej pragnieniami. Zamieni niewypowiedziane pragnienia nawykowo wycofujcej si Pitki w najwaniejszy punkt wasnej troski. ycie domowe take umoliwia kontakt niewerbalny. Dla obojga cenne bd codzienne spotkania w kuchni czy wsplne kolacje, stanowice bezpieczny i dobrze znany sposb spdzania czasu razem. Jest mao prawdopodobne, by ktre z partnerw wtrcao si do zainteresowa drugiego. Jeeli Dziewitka ma ochot dzieli swoj energi midzy liczne zajcia, nie bdzie to przeszkadzao Pitce, o ile nie zaburzy to porzdku ycia domowego. Jeeli Pitka woli swoje zainteresowania szufladkowa. Dziewitka take to zaakceptuje, chyba e Pitka stanie si tajemnicza i zaniecha zwierze. Dopki kade z partnerw potrafi powiedzie drugiemu o swym yciu, para taka gwarantuje sobie wiele swobody. Kada ze stron skonna jest dla samoobrony ukrywa pewne informacje i kada potrafi by niezwykle zazdrosna. Jeeli ktre z partnerw zacznie si dystansowa, unika kontaktw seksualnych lub ukrywa osobiste informacje, pojawi si problemy.

Jeeli Dziewitka skoncentruje wysiki na realizacji wasnych projektw. Pitka przyjmie pozycj doradcy i zacznie uwaa dziaania podejmowane przez Dziewitk za interesujce pomosty ku zewntrznemu wiatu. Jeli jednak Dziewitka zacznie zanadto polega na wsparciu Pitki lub bdzie prbowaa wcign j w t dziaalno, moe doj do powanego kryzysu. Pitka poczuje si nadmiernie obarczona zalenoci partnera. Dziewitka za moe odczu wycofanie Pitki jako odrzucenie. Bywa, e Dziewitce zaczyna bardzo zalee na aprobacie i dowodach mioci. W takich przypadkach Pitka bdzie twardo obstawa przy swoim przekonaniu, e partner powinien wiedzie, e jest osob wan bez cigego o tym mwienia. Moliwe, e wrcz zacznie spdza mniej czasu z wygodniaym emocjonalnie partnerem. Dziewitka poczuje si porzucona w dwjnasb, jeeli Pitka wycofa nie tylko swoje deklaracje mioci, ale take gotowo do wspycia seksualnego. Dziewitka moe sobie w takiej sytuacji poradzi skupiajc si na innych zainteresowaniach, co automatycznie przywrci zwizkowi ywotno. Gdy bowiem przestanie ogniskowa uwag na Obserwatorze ten poczuje si mniej osaczony i zdolny bdzie ponownie skoncentrowa si na sprawach wsplnych. Inn puapk dla takiej pary moe by nuda. Kade z partnerw szuka oywczych sokw w tym drugim i cierpi, jeli rdo si wyczerpie. Nuda prowadzi do krytyki. Dziewitka zacznie oskara Pitk, bo przecie stopia si z jej pragnieniami, a nie znajduje ju w partnerze inspiracji. Pitka odpowie fal innych oskare, poniewa w bezpiecznym zaciszu domowym, atwo dochodzi w niej do gosu zo. Wyraa j na og poprzez dsy lub gniewne milczenie, wzbudzajce w Dziewitce niepokj. Jeeli ktre z partnerw zagrozi odejciem lub nawie romans, dojdzie do wybuchu nadspodziewanie silnej zazdroci. Jeeli Pitka przywizaa si do partnera, acz wiadomie si do tego nie przyznawaa, moe odczu rozpad zwizku jak utrat ycia. Dziewitka za poczuje, e te aspekty wasnego ja", ktre zespolia z partnerem zostan odcite i stracone na zawsze. Innym ciekawym skutkiem wspgrania emocji Pitki i Dziewitki moe by przezwycianie nudy poprzez walk lub zazdro. Obie strony uwiadamiaj sobie wtedy, jak wielkie zwizek ma dla nich znaczenie. Konfrontacja Dziewitki lub Pitki z koniecznoci jednoznacznego opowiedzenia si za tym, czy chce czy nie chce pozosta w zwizku, moe by bardzo bolesna. Jeli Dziewitka postanawia zobowiza si do pozostania w zwizku, a Pitka czuje trwa wi z kim innym, dawny zwizek moe si umocni dziki drobnym manifestacjom uczu lub wspomnieniom ich okazywania w przeszoci. Dziewitce potrzebne jest zespolenie emocjonalne i erotyczne. Pitka za wymaga wsparcia w chwili, gdy pojawiaj si u niej uczucia. Zwizki z autorytetami

Pitki nie znosz, gdy inni dysponuj ich czasem i wysikiem. Stale maj bowiem poczucie, e ich zasb energii jest ograniczony i atwo moe si wyczerpa. Szczeglnie mczce s takie sytuacje, gdy Pitki nie s pewne, czego inni bd od nich oczekiwa lub gdy obowizki zawodowe ulegaj nagym zmianom. Obserwator broni si przed wykorzystywaniem przez innych swoich skromnych zasobw energetycznych poprzez wycofywanie si spod cudzej kontroli. Odpowiada mu minimalny nadzr. Szczeglnie nie lubi kontroli szefa pojawiajcego si znienacka lub domagajcego si cigych raportw. Pitka odczuwa kontakty z osobami obcymi jako gwacenie wasnej prywatnoci, chyba e temat rozmowy jest z gry jasno okrelony. Pitki z reguy traktuj takie dowody uznania, jak tytuy czy podwyki, jako rodki zniewalania, stosowane przez zwierzchnikw dla kuszenia podwadnych, by zmusi ich do wyczerpywania zasobw czasowych i energetycznych. Pitki wol rezygnowa z takich dowodw uznania, jeeli w zamian za to bd mogy same ustala o sposobie pracy. W takich systemach zarzdzania, gdzie mog same ustala harmonogram i warunki kontaktowania si z innymi ludmi, pracuj chtnie i z oddaniem. Sta je na otwarto i yczliwo wobec ludzi, o ile wiedz z gry co je czeka. Chc na przykad wiedzie zawczasu, kto bdzie na zebraniu i jakie bd tematy dyskusji. Mog si wtedy odpowiednio przygotowa. Obserwatorzy postrzegaj osoby z niszych szczebli wadzy na og jako przeduenie systemu kontroli, ktrej chc unikn. Troska o to, by nie doszo do zakcenia prywatnoci przez osoby mao wane moe objawia si w rny sposb od neurotycznej niechci do odbierania telefonw a po wymagajce wiele czasu i energii prby unikania spotka z ssiadami, gospodarzem domu czy urzdnikami pastwowymi (np. poborcami podatkowymi). Gwnym powodem unikania przez Pitki kontaktu jest to, e praktycznie nie dysponuj adn form obrony przed konfrontacj. Gdy okae si, e kto majcy nad nimi wadz moe skierowa do nich pismo lub, co gorsza, zarzdzi spotkanie twarz w twarz, czuj siln potrzeb wykrcenia si ze wszystkiego, czego ten kto mgby zada. Preferowan metod obrony jest wycofanie si z obszaru wpywu danego autorytetu i rezygnacja z luksusu prowadzcego do uzalenienia si od ustalonych w danym spoeczestwie systemw spat kredytw i zadue. Pozytywnym aspektem kontaktw Pitek z autorytetami jest ich zdolno do niczym nie zmconego skupiania si na trudnych decyzjach, poniewa umiej oderwa si od trapicych innych lkw i pragnie. Pitka czsto jest mzgiem dziaajcym spokojnie za kulisami, podczas gdy inni popadaj w niepokj. Pitki maj naturaln skonno do chodnego planowania i dugodystansowych projektw, wymagajcych solidnej podbudowy teoretycznej. Chtnie podejmuj si wanych, cho nie do koca okrelonych, przedsiwzi i pracuj w ukryciu

nad rzeczami, ktre nigdy nie zyskaj publicznego uznania. Dziaaj o wiele sprawniej, jeli chroni si je przed konfrontacj i wykorzystuje ich moliwoci intelektualne zamiast obarcza je odpowiedzialnoci za wykonanie zadania lub naraa na zbieranie cigw za niepowodzenia. Minusem kontaktw Pitek z autorytetami jest ich skonno do unikw w sytuacji stresu i do fizycznej niedostpnoci. Potrafi nagle ogosi, e jad na urlop w chwili, gdy projekt dopiero si rozkrca lub radzi sobie z napiciem zwizanym z prac przez pitrzenie barier czasowych i dania personalne. Przykad zwizku z autorytetem: Pitka i Czwrka (Obserwator i Tragiczny Romantyk) Jeeli szefem jest Pitka, najchtniej bdzie pracowaa w wyznaczonej przez siebie przestrzeni, narzucajc ograniczenia wszystkim kontaktom z ludmi: zebranie personelu, cile zaprogramowana konferencja, zapowiedziane telefonicznie spotkanie. Od Czwrki podwadnego oczekiwa bdzie pozbywania si niepotrzebnych intruzw i, o ile to tylko moliwe, bezporedniego zajmowania si klientami i interesantami. Dopki podwadny zda z zadaniami na czas i sprawnie poredniczy w kontaktach z ludmi, szef nie bdzie mia ochoty go kontrolowa. Wszystko pjdzie gadko, o ile Czwrka lubi odpowiedzialno, a po porad przychodzi tylko wtedy, gdy jest to niezbdne. Szef chtnie pozwoli podwadnemu, by sta si jego praw rk, jeli tylko nie dochodzi do konfliktw. Jeeli pojawi si problemy, a szef-Pitka je zauway, bdzie wola si wycofa ni naraa na konfrontacj. Czwrka moe to sobie mylnie poczyta za dowd braku zainteresowania Pitki, szczeglnie jeli zwyczajem jej jest posugiwanie si pisemnymi instrukcjami lub porednikami w kontaktach z podwadnym, a nie osobiste zajmowanie si problemem. Sytuacja moe si sta powana, jeeli Czwrka poczuje si zignorowana, a szef si wycofa. Czwrka popadnie wtedy w depresj i zacznie lekceway obowizki lub bdzie si zachowywa prowokacyjnie, by wymusi na szefie reakcj. Pitka prdzej zwolni podwadnego ni podejmie negocjacje. W takiej sytuacji Czwrka z reguy nie daje za wygran i podejmuje walk z niesprawiedliwym, jej zdaniem, zwolnieniem. Tych wszystkich kopotw mona unikn, jeeli obie strony o to zadbaj. Czwrka pragnie uznania ze strony wanej dla niej osoby, Pitka za chce odgrywa rol mzgu sterujcego gadko toczcym si przedsiwziciem, ktre nie wymaga jej fizycznej obecnoci. Jeeli szef wykae zainteresowanie dochodzc przyczyn nieporozumienia, Czwrka zacznie lepiej wsppracowa. Jeeli za podwadny bdzie w stanie zaproponowa wykonalne rozwizania, aby zapobiec konfliktowi, nie wymagajce konfrontacji ani nabrzmiaych emocjonalnie spotka. Pitka okae wdziczno. Podwadny bdzie musia zmieni swoj pierwotn reakcj z emocjonalnej na bardziej logiczn, szef za

zmodyfikowa waciwe sobie stanowisko intelektualne i zwrci wicej uwagi na uczucia podwadnego zwizane z zadaniem. Jeeli podwadnym jest Pitka wicej kopotu sprawi jej znalezienie wsplnego jzyka ze wsppracownikami ni uporanie si z samymi zadaniami. Niektrym Pitkom trudno jest pracowa przy biurku w wieloosobowym pokoju, a wszystkim trudno jest utrzyma kontakt z wasnymi uczuciami poza oson odosobnienia. Wiele Pitek relacjonuje, e chowa si za poz pracownika bez zarzutu", czujc jednoczenie oderwanie od wasnych emocji. Uatwieniem jest moliwo bezporedniego komunikowania si z szefem, gdy osoby postronne nie maj wpywu na przekazywane instrukcje. Pitki potrafi przyj poz pozwalajc im pracowa w roli recepcjonistki czy czowieka z brany rozrywkowej, gdzie konieczny jest bezporedni kontakt z ludmi. Kluczem do powodzenia w takiej roli zawodowej jest jej uprzednie przewiczenie oraz fakt, e stanowi ona bezpieczne schronienie w miejscach publicznych. Przybieranie pozy jest bezpieczne pod warunkiem, e Pitka potrafi przewidzie, jak inni na t poz zareaguj. Zawody, ktre wymagaj autentycznych umiejtnoci radzenia sobie z audytorium (np. profesja sprzedawcy czy polityka), gdzie powodzenie uzalenione jest od nieprzewidzianych spotka i modyfikowania sposobu autoprezentacji, nie s dla Pitek atrakcyjne. Preferuj one bowiem wchodzenie w nowe sytuacje z bezpiecznej pozycji przewiczonej roli. Jeeli Czwrka penica rol szefa ufa umiejtnociom Pitki, postara si nawiza z ni osobisty kontakt, stawiajc j w pozycji doradcy. Pitki lubi relacj z kim, u kogo ceni fachowo i potrafi si kontaktowa swobodnie, gdy w centrum zainteresowania stoi zadanie, a nie one same. Tragiczny Romantyk jako szef wiele zyska, jeeli wemie na siebie odpowiedzialno za publiczne wystpienia i doprowadzanie zada do koca, pozostawiajc Obserwatorowi-podwadnemu rol doradcy i stratega. Pitka, chroniona przed koniecznoci bezporedniej konfrontacji, potrafi zachowa jasno mylenia w trudnych fazach realizacji projektu i pomc szefowi-Czwrce przezwycia kolejne etapy depresji, zachwytu i destrukcji, ktre zawsze towarzysz jego dziaaniom. Na co Pitki zwracaj uwag? Izolacja u Pitek nie polega li tylko na wycofywaniu si w samotno i na budowaniu barier emocjonalnych. Psychiczna izolacja charakterystyczna dla tego typu polega take na nawykowym odrywaniu si od uczu, by mc obserwowa. Nawyk ten jest szczeglnie widoczny w chwilach stresu, bliskich kontaktw lub sytuacjach nieprzewidzianych, wymagajcych spontanicznej reakcji. W skrajnych przypadkach odizolowania si od uczu. Pitki sprawiaj wraenie, jakby zamraay uwag w jakim punkcie poza swym ciaem.

Midzy dwudziestym a trzydziestym rokiem ycia yem dosownie jak pustelnik. Nie miaem telefonu, kontaktowaem si z niewielkim gronem znajomych, do domu miaem daleko i musiaem jedzi kiepsk poln drog. Gdy wreszcie zdecydowaem si studiowa fotografik, nie wiedziaem nawet jak podtrzymywa rozmow. Na pierwszym roku studiw poddaem si psychoterapii. Zalecono mi prac z daem. W czasie wicze oddechowych tak bardzo zamykaem si w sobie, e kompletnie traciem czucie w ciele. W czasie jednej sesji dostaem autentycznych drgawek, ale obserwowaem cae to wydarzenie nic nie odczuwajc. Tak bardzo byem oderwany od ciaa. Od tej pory umiem czasem uchwyci moment, gdy stoj z boku i obserwuj. Uczucie to jest szczeglnie wyrane, gdy musz wystpi publicznie. Nawet jeeli przygotuj si do tego zawczasu, nagle czuj, e odrywam si od siebie, obserwuj reakcje swojego organizmu i swoje zachowanie. Nawykowe odrywanie si od uczu, by mc obserwowa, jest nie tylko buforem chronicym przed bezporednim dowiadczaniem silnych emocji, moe take prowadzi do dramatycznego dowiadczenia opisywanego przez osoby uprawiajce medytacj jako oddzielenie obiektu uwagi od wewntrznego obserwatora. Czuj si czasem jak taka papierowa lalka z lat dziecinnych z adn sukieneczk z przodu i zagitymi rokami przytrzymujcymi j z tyu. Nikt mnie nie widzi. Widz tylko przd mojej sukienki i papierow twarz lalki. Tymczasem ja stoj z tyu jak kto z zewntrz. Przygldajc si twarzy rozmwcy i sobie w tej sukni. Gdy miaam siedemnacie lat i rozpoczam ycie seksualne, uwaga moja przeskakiwaa na zewntrz i mogam obserwowa siebie. Uprawianie mioci to najlepszy przykad tego, co si ze mn dzieje w chwilach napicia. Tak naprawd, to chc unika napi, ale kiedy musz z nimi stan twarz w twarz, odrywam si od swoich uczu. Im trudniej mi jest w yciu, tym bardziej fascynuje mnie obserwowanie siebie samej. Cigle zastanawiam si, co ja dalej zrobi. Wyszam za m, bo chciaam zobaczy, co ja wtedy zrobi i pozwoliabym wilkowi podej pod same, drzwi, bo chciaabym sprawdzi, jak bym sobie z tak sytuacj poradzia. wiczenie uwagi wiczenie to moe da osobom nie bdcym Pitkami przedsmak tego, jak to jest, kiedy si czowiek odrywa i dokonuje obserwacji samego siebie. Takiego sposobu zwracania uwagi ucz si Pitki w dziecistwie, by zabezpieczy si przed sytuacjami nioscymi zagroenie. Naley zwrci uwag na rnice midzy waciwym Pitce oddzielaniem uwagi od obiektw bdcych rdem przeraenia (np. natrtnych osb czy silnych odczu natury seksualnej), a charakterystyczn dla Mediatora wiadomoci odrbnoci ja" obserwujcego i

obserwowanego obiektu. Znaczc rnic jest to, e Pitka zastyga w pozycji oderwania. Sia przyzwyczajenia zmusza j do przygldania si nioscemu lk wydarzeniu i do odcigania uwagi od uczu przez nie wywoanych. Gdyby Obserwator zespoli si z tymi uczuciami, straciby swoj obronn zdolno oddzielania myli i uczu. Naraziby si wwczas na wpyw innych ludzi i na odczuwanie wasnych pragnie. Wewntrzny obserwator Mediatora dziaa na innej zasadzie: potrafi poczy si, zjednoczy z wewntrznymi obiektami uwagi, takimi jak odczucia cielesne, piew rytualny, wyobraenia czy czyste emocje. Wyobra sobie, e stoisz przed kim, kto usiuje wtargn w Twoje ycie. Moe to by matka, ktra szperaa w Twoich szufladach, gdy nie byo ci w domu czy brat, ktry wykrada Twj pamitnik i czyta go, o czym dowiedziae si dopiero po kilku miesicach. Sprbuj wczu si w to, jak to byo, gdy kto wtargn w Twoj prywatno w sposb, ktrego nie bye w stanie kontrolowa. Wyobra sobie te, jak by to byo, gdyby musia z t osob y dzie po dniu pod jednym dachem. Teraz znajd sposb odizolowania si od wpywu tej osoby na Ciebie. Zwr w tym wiczeniu uwag na to, jak chronisz siebie przed koniecznoci odczuwania emocji poprzez izolowanie si od intruza, a nie poprzez tumienie uczu. Pitki twierdz, e maj poczucie kontroli, czy wrcz przyjemnoci, pyncej z umiejtnoci odrywania si od wpyww zewntrznych. Niektre Pitki powiadaj, e wnikaj tak gboko w siebie, e docieraj do obszaru, w ktrym nie ma emocji. Inne mwi, e oddzielaj si od intruza ustawiajc si za murem lub lustrzan szyb albo kieruj uwag w bezpieczne miejsce, gdzie poza interakcj z intruzem. Z tego punktu potrafi obserwowa wydarzenie bez angaowania si. Styl intuicyjny Gdy Pitki zaczynaj praktyk medytacyjn, prawie zawsze wybieraj te kierunki, ktre kad nacisk na odrywanie uwagi. Przykadem takich praktyk s Vipassana i Ze. Obie te szkoy podkrelaj znaczenie umiejtnoci wewntrznej obserwacji wymagajcej puszczania mimo" myli i innych treci zakcajcych pusty umys. Pitki niestety chtnie wybieraj te techniki, poniewa prowadz one do mistrzostwa w zakresie nieangaowania si i chroni przed odczuwaniem kiedykolwiek lkw czy pragnie codziennego ycia. To pragnienie przedwczesnego oderwania myli sprawia, e Pitka zasuguje na miano nieowieconego Buddy. Przytaczamy poniej wypowied, ktra ilustruje rnic midzy prb uodpornienia si na uczucia, ktra czsto ley u podoa decyzji o rozpoczciu medytacji, a wykorzystywaniem umysowego oderwania dla uwiadomienia sobie wasnych emocji.

Zawsze uprawiaem biegi. Uwaaem, e bieganie symbolizuje moje pragnienie oddalenia si od domu na tyle, na ile pozwol mi moje dwie nogi. Co by si nie dziao w domu, wiedziaem, e przestanie to na mnie mie jakikolwiek wpyw, gdy tylko odbiegn choby na kilometr. Opuszczay mnie wtedy myli. Byem uwolniony od wszystkiego. Reagowaem tylko na przyrod i ruch mojego daa. Wydawao mi si, e ono biegnie bez adnego mojego udziau. Najwaniejszy jest dla mnie dystans. Przygotowuj si do biegu na sto kilometrw, rok po roku. To wana sprawa w moim yciu. Biegi wykorzystuj take, by nawiza kontakt ze swoimi uczuciami. Mog liczy na to, e po biegu wszystko, co si we mnie zakorkowao, ujdzie ze mnie. Gdy wszystko si rozjani, prbuj uwiadomi sobie, na czym polega problem. Pozwalam uczuciom przypywa i odpywa. Mwi, e id pobiega z problemem". Wiele si w ten sposb o sobie dowiedziaem. Kilka razy miaem prawdziwe przebyski intuicji. Nie mogem podj jakiej decyzji, wic postanawiaem z ni" pobiega. Pewnego razu na przykad pobiegem kanionem do partnera dla mojej firmy. Dwch innych kandydatw zostao w tyle. Oczywicie poza mn nie byo w tym kanionie nikogo, Innym razem byem przekonany, e kostka mi wysidzie, ale wiedziaem, e pewien facet doholuje mnie do domu. Tak mona by z grubsza opisa sytuacje negocjacyjne, ktr rozwaaem w czasie biegu. Ten mczyzna znalaz sposb, by dopuci do siebie emocje i odczucia w oderwanym stanie umysu. Nie grozi mu usidlenie" przez uczucia wskutek nieumiejtnoci dopuszczenia ich do gosu. Nietypow dla Pitki reakcj tego czowieka jest to, e pozwala sobie na odczuwanie, na spontaniczne reakcje bez uprzedniego przygotowania. Gdy ten czowiek biega, jego uwaga kieruje si ku wewntrznemu obserwatorowi. Poniewa woli radzi sobie ze swoimi problemami zamiast je odsuwa, skupia si na nich i nie prbuje si odrywa. Skpstwo W cikich chwilach Obserwator woli poprzesta na maym ni ryzykowa wyciganie rki ku innym ludziom, by mie wicej. Preferowan reakcj jest wycofywanie si, podejmowanie dziaa oszczdnociowych, ograniczanie potrzeb osobistych do najbardziej niezbdnych i minimalizowanie zalenoci od innych ludzi. Powiedzenie sobie, e tego si nie potrzebuje, e bez tamtego mona si obej, daje poczucie niezalenoci. Wicej przyjemnoci daje ycie w sposb minimalistyczny ni gromadzenie mnstwa niepotrzebnych rupieci. Moje ruchomoci ograniczaj si do ka, kota, paru bardzo wanych ksiek i kilku zmian odziey. Na niadanie zawsze jem to samo patki na mleku i wypijam filiank herbaty. Bardzo wiele radoci

daje mi to poprzestawanie na maym. Potrafi naprawd docenia wiee powietrze, to e jem tyle, ile trzeba i e mam do czasu dla siebie. Nie czuj si pozbawiony czego, dlatego e yj bardzo skromnie. Gdy masz wicej pienidzy, musisz paci wiksze podatki, a duy dom to niewola. Dla mnie luksusem jest deser po obiedzie, ale gdybym jad go codziennie, stabym si niewolnikiem deserw. Starabym si wic zrezygnowa z nich i zrobibym sobie post. Zamone Pitki take wol si ogranicza. Czsto maj poczucie wyjaowienia, wewntrznej pustki, jakby to co im si proponuje nie sycio, a skoro tak to mona si bez tego obej. Bogate Pitki prowadz rwnie minimalistyczny tryb ycia jak biedniejsze i cierpi tak jak one z powodu uczucia wewntrznego zuboenia. Jednak mniej wyrana jest u nich gotowo do powicania wysiku innym ludziom czy dorabiania na dodatkowe potrzeby, ni u wspomnianej wyej Pitki majcej tylko ko i cenne ksiki. Howard Hughes*, miliarder yjcy bardzo skromnie, ktry z czasem wycofa si z niemal wszystkich kontaktw z innymi ludmi, to przykad Pitki o patologicznych cechach schizoidalnych. Kierowa swoim imperium poprzez porednikw i przez telefon. Unika w ten sposb kontaktw i konfliktw, nie korzysta z luksusu, ktry zdoby. Siedzia wic przy stole, ale nie wyciga rk po jedzenie. W jaki zatem sposb Obserwatorom moe dokucza ich skpstwo? Jeeli rezygnacja sprawia im przyjemno czy nawet daje im poczuci wyszoci nad tymi, ktrzy zapracowuj si, by zdoby dobra materialne, jak moe doj do tego, by ludzie o minimalnych potrzebach fizycznych cierpieli z powodu chciwoci? Rzecz w tym, e oderwanie si Pitek jest bardziej przymusem ni wyborem. Opiera si na strachu przed utrat tych nielicznych dbr, ktre posiadaj, przed powiceniem niezalenoci dla zadawania si z tymi, ktrzy kontroluj rdo dochodw, przed tak ingerencj, z jak stykay si w przeszoci. Wydaje si, e niezaleno Pitek tkwi w ich wiadomoci, e mog si bez czego oby. Problemy pojawiaj si, gdy umys Obserwatora zaczyna absorbowa co, bez czego nie moe si obej, gdy co staje si tak cenne, e przenika prywatn przestrze, gdy Pitka zaczyna poda kogo lub czego. Wtedy inwazja pragnie wzmaga wewntrzne ubstwo. Pitki czsto zapewniaj sobie bezpieczestwo poprzez intelektualne przygotowywanie si do przyszych zdarze, poszukuj wic przede wszystkim wiedzy, a nie ludzi czy rzeczy. Twierdz, e czuj si mniej izolowane wewntrznie, gdy zbliaj si do zrozumienia praw rzdzcych wszechwiatem czy mechanizmw ludzkiego zachowania. To tak, jakby znalazy si w krainie maszyn. Nie musz si emocjonalnie angaowa. Zdobywaj klucze do tych maszyn i mog spokojnie obserwowa, jak inni ulegaj zagroeniom mioci i nienawici. Nie maj poczucia, by traciy co wanego.

Midzy dwudziestym a trzydziestym rokiem yda miaem swojego guru i oddaem si studiom nad jog. Pocigaa mnie asceza. Wstawaem o czwartej rano, przestrzegaem diety wegetariaskiej, pociem systematycznie i yem przez siedem lat w celibacie. Przez cay okres pobytu w aramie obejrzaem chyba jeden film. Kochaem ten porzdek i znalazem w sobie tyle siy, by przey szczliwie i umie rezygnowa. Potem mj nauczyciel kaza mi opuci aram na co najmniej dwa lata. Miaem wrci do normalnego ycia. Na ten czas zakaza mi powrotu. Opuciem aram majc okoo piciuset dolarw w kieszeni, znalazem sobie prac i zamieszkaem sam. Musz powiedzie, e mj nauczyciel by na medal. Konieczno korzystania z pralni, pacenia rachunkw i chodzenia na rozmowy z obcymi ludmi w poszukiwaniu pracy wywoay we mnie tak silne reakcje, e zagbiem si z caej siy w jodze po to, by przey. Cnota braku przywizania Przywizanie wypywa z poczucia niezaspokojonych pragnie. Gdy moemy dosta czego tyle, ile potrzebujemy, moemy z tego zrezygnowa, wiedzc, e gdy znw tego zapragniemy, moemy to odzyska. Sztuczne oderwanie si Pitek wypywa z ich niechci do ewentualnego odczuwania pragnie, a nie z poczucia sytoci. Pitki susznie zwrc uwag, e wikszo z nas uzaleniona jest od posiadania w stopniu znacznie przekraczajcym rzeczywiste potrzeby i e, zapltani w sie wasnych pragnie i apetytw, ogromn ilo energii wydatkujemy na zdobywanie statusu i bogactwa materialnego. Niemniej jednak kompulsywna potrzeba nieangaawania si, nieprzywizywania si i nieulegania innym moe doprowadzi Pitki do przekonania o wasnej wyszoci, skoro potrafi zrezygnowa. Nie potrafi natomiast odczuwa satysfakcji ze zdobywania tego, czego pragn. Aby naprawd si oderwa trzeba mie dostp do penej gamy odczu i trzeba zaakceptowa wszelkie doznania docierajce do naszej wiadomoci zanim z nich zrezygnujemy. Sam Budda mia bardzo wiele rnych dowiadcze yciowych zanim usiad i zda sobie spraw z naturalnej pustki swojego umysu. Zacz si uczy praktyki odrywania si dopiero wtedy, gdy wchon do syta radoci i cierpienia, i zaspokoi wiele wspaniaych pragnie. Wszechwiedza jako wysza jako umysu Co mogoby uspokoi lk osoby bojcej si wasnych odczu? Co mogoby zaspokoi potrzeb dowiedzenia o wszystkim zawczasu, by uchroni si przed potencjalnie natrtnym wiatem? Dla tych typw osobowoci, ktre wycofay si z ciaa do umysu najlepsz obron jest wiedza.

Dostp do wszechwiedzy, tak jak i do innych wyszych umiejtnoci, o ktrych mwi nauka Enneagramu, uzyskuje si w niemylcym stanie umysu. Nie chodzi o to, by zna wszystkie fakty z danej dziedziny ani o to, by zbudowa sobie genialn teori, w ramach ktrej wydarzenia mona uporzdkowa. Chodzi raczej o to, by mc tak zaangaowa wewntrznego obserwatora, by poczy wasn wiadomo z wraeniami z przeszoci, teraniejszoci i z tymi, ktre nadej mog w przyszoci. Zalety Obserwatorzy potrafi powica si osobistym zainteresowaniom bez wsparcia innych ludzi. Zdolno ograniczania kontaktu z uczuciami uatwia im pomaganie innym w sytuacjach stresowych. Zdolno izolowania si od swoich emocji czyni z nich take sprawnych decydentw, poniewa potrafi zachowa jasno mylenia pod naciskiem. Pitki zostaj przyjacimi na cae ycie, o ile umowa towarzyska pozwala im zachowa cakowit niezaleno i moliwo wycofania si we wasne zacisze, kiedy maj na to ochot. Potrafi niewerbalnie wyrazi wiele uczucia oraz docenia innych na licznych abstrakcyjnych i niewerbalnych poziomach. Atrakcyjne otoczenia Pitki czsto studiuj dziedziny niezrozumiae, a wane. Nale do wewntrznego krgu wtajemniczonych. Zostaj psychologiem psychologw, szamanem szamanw. Publikuj cienk broszur pen danych, ktrych zebranie zajo cae ycie, albo wielki sownik jzyka nikomu nieznanego plemienia. Dobrze si czuj w zamknitych pracowniach wyszych uczelni, wrd bibliotecznych pek. Bywaj programistami komputerowymi, ktrzy wol pracowa na nocnej zmianie, magazynierami na sklepowych zapleczach. Nieatrakcyjne otoczenia Nieatrakcyjne s wszelkie otoczenia i zawody wymagajce otwartej rywalizacji lub bezporedniej konfrontacji: sprzedawca, mwca publiczny, umiechnity kandydat partii politycznej. Synne Pitki Synn Pitk by multimilioner J. Pau Getty', ktry raczej pomnaa swj majtek ni z niego korzysta. Getty w swoim domu zainstalowa patny automat telefoniczny i znany by z tego, e wola poczeka godzin na podwiezienie cudzym samochodem ni paci za takswk. Naoczni wiadkowie twierdz, e

po obiedzie w restauracji zawsze wkada rce do kieszeni i wyjmowa je dopiero wtedy, gdy kto inny uregulowa rachunek. Emily Dickinson * Jeremy Irons * Budda Meryl Streep * Franz Kafka Podtypy Podtypy pokazuj nam, jakie sposoby zachowania rozwiny si dla ochrony prywatnoci przed wpywami z zewntrz. Zaufanie w relacjach dwuosobowych W zwizkach dwuosobowych Pitki umacniaj wi poprzez zwierzenia. Podtyp seksualny czuje si bezpieczniej w niewerbalnej komunikacji seksualnej anieli w bardziej publicznych relacjach. Taka tajemna wi przeywana jest bardzo intensywnie. Seks jest t dziedzin ycia, gdzie czuj si najbardziej swobodnie. Nie trzeba mwi, nikt inny o nim nie wie i dowiadcza si bezporedniej bliskoci. Sypialnia bya jedynym pomieszczeniem, do ktrego moja matka nigdy nie wtargna. Totemy na arenie spoecznej Pitki odczuwaj potrzeb wejcia w kontakt z najwaniejszymi osobami w plemieniu, wymieniania porad z krgiem wtajemniczonych. Takie zachowanie totemiczne rozszerzane bywa te na sfer poszukiwania informacji zawartej w znaczcych symbolach, takich jak wzory naukowe czy przepisy nauk ezoterycznych. Ucz matematyki na politechnice. Ju dawno porzucibym t prac, gdyby nie to, e pomaga ona mojemu gwnemu zainteresowaniu, jakim jest redagowanie pisma naukowego. Na caym wiecie nie mamy wicej ni setk czytelnikw. Wszyscy s teoretykami matematyki. Wikszo z nas nigdy si nie spotkaa, a mimo to jestem z nimi osobicie zwizany uczuciowo, jak sdz z wzajemnoci. Zamek (dom) w subie samoobrony Dla Pitek dom jest bezpiecznym schronieniem przed natrtnym wiatem. Wiele uwagi powicaj kontroli prywatnej, osobistej przestrzeni. Jest on dla Obserwatorw jakby macic z oknem na wiat".

Nie potrafi si wycofa w gb siebie, jeeli kto znajomy jest w pokoju. Tak bardzo zdaj sobie spraw z tego, co ta osoba robi, e jeeli na przykad czyta ksik, mam wraenie, e jaka orkiestra gono wygrywa peczki. Skoncentrowa si mog tylko wtedy, gdy uda mi si t osob wyprosi lub sam wyjd do kawiarni, gdzie nikt mnie nie zna i nikt mi nie bdzie przeszkadza. Co moe pomc Pitkom w rozwoju? Pitki czsto podejmuj terapi lub praktyk medytacyjn, dlatego e doskwiera im poczucie izolacji i samotnoci. Oderwane od wasnych uczu, wiadome s jednoczenie tego, e inni co czuj. Obserwatorzy tak ustawiaj si w sytuacjach, by inni mogli ich do siebie przycign. Typowe problemy Pitek to trudnoci w kontaktach spoecznych, utrata osoby lub obiektu, do ktrych byy przywizane czy te fobie ograniczajce swobodne poruszanie si. Pitka musi si nauczy tolerowa wasne uczucia bez odrywania si od nich. Powinna w tym celu: Zwraca uwag na swoj ch powstrzymywania si od reakcji, gdy inni jej oczekuj. Zrezygnowa z kontrolowania sytuacji poprzez wycofywanie si i manipulowanie dawaniem. Nawi z tob kontakt, kiedy bd mia na to ochot, ale nie wtedy, gdy tego ode mnie oczekujesz." Zwraca uwag na to, kiedy emocje zastpowane s analizowaniem, a konstrukty umysowe zastpuj rzeczywiste dowiadczenia. Zdawa sobie spraw, e dopuszczanie do gosu uczu nie musi zawsze nie ze sob cierpienia. Zwraca uwag na to, e chce si zdoby uznanie bez wysiku. Zwrci uwag na swoj atwo rezygnacji. Raz prbowaem i nic z tego nie wyszo." Przepracowa swoje trzy gwne strategie: skryto, poczucie wyszoci i izolowanie si. Nauczy si tolerowa wydarzenia nieoczekiwane. Ryzykowa, wyciga rce, realizowa skryte marzenia. Zwrci uwag na rnic midzy iloci przey w obecnoci innych ludzi i w bezpiecznej samotnoci. Zda sobie spraw, jak bardzo potrzebuje si kontroli przestrzeni osobistej i iloci czasu spdzanego z osobami bliskimi. Nauczy si doprowadza wane zamierzenia do koca i ukazywa je publicznie. Dawa si zauway. Zda sobie spraw z tego, e mona wiele zmieni, pozwalajc sobie na uczucia i otwierajc si wobec innych. Zda sobie spraw z tego, jak wielkie ograniczenia si sobie narzuca. Zakwestionowa minimalistyczny stosunek do ycia.

 Zauway, jak doprowadza si do tego, by to inni przejmowali inicjatyw, jak brak aktywnoci wasnej zmusza innych do pierwszego kroku. Nauczy si wykorzystywa swoj skonno do poszukiwania specjalnej wiedzy i do symbolicznego mylenia. Nauczy si tolerowa cudze potrzeby i emocje. By gotowym do koncentracji na swoich aktualnych emocjach poprzez takie metody jak Gestalt, praca z ciaem czy sztuka. Ale jednoczenie nie poszukiwa przedwczesnego katharsis. Da sobie czas na uzyskanie wgldu w swoje odroczone reakcje emocjonalne. Co Pitki powinny sobie uwiadomi? Pitki powinny sobie zdawa spraw, e w okresie przemiany mog si pojawi nastpujce problemy: Odwracanie uwagi od ciaa i ucieczka w gb umysu. Ch gromadzenia czasu i energii. Oszczdzanie zamiast wydawania. Trudnoci z ujawnianiem si. Cenzurowanie rozmw, by nie ujawnia siebie. Blokowanie informacji. Niech do dawania; poczucie, e inni narzucaj si ze swoimi potrzebami. Wzrost potrzeby samowystarczalnoci. Mog sobie bez Ciebie poradzi", skierowane do terapeuty, przyjaci, rodziny. Poczucie, e zobowizania wyczerpuj. Dawanie innym tylko troszeczk. Wycofywanie si poprzez intelektualne przepracowywanie dowiadcze. Zwikszanie tendencji do samotnictwa. Fantazjowanie zamiast prawdziwego ycia. Wyobraanie sobie, e jest si osob szczegln, wybran, ktrej naley si uznanie bez wysiku. Jeeli Bg mnie chce, przyjdzie do mnie." Chowanie si za poz. Zachowywanie si w gabinecie terapeuty w taki stosowny, by unikn koncentrowania si na bezporednich przeyciach. Przekonanie, e jest si ponad uczuciami. Zo zostawmy maluczkim." Dlaczego oni nie umiej si powstrzyma?" Sparaliowanie zdolnoci dziaania w chwili ujawniania si pragnie. Niemono wycignicia rki, niemono wycofania si. Blokowanie ycia emocjonalnego. Skryto. Dbanie o to, by nikogo nie obdarza w peni. Mylenie oderwania duchowego i potrzeby unikania cierpienia emocjonalnego.

Punkt Szsty: Adwokat Diaba

Osobowo / Esencja GOWA: Cecha dominujca Tchrzostwo Wyszy stan umysu: Wiara SERCE: Namitno Strach/zwtpienie Cnota: Odwaga Cechy drugorzdne Seks: Sia/pikno Kontakty z innymi ludmi Obowizkowo Ochrona siebie Ciepo/czuo Dylemat Szstki w modoci straciy wiar w autorytety. Przypominaj sobie, jak bay si tych, ktrzy mieli nad nimi wadz, gdy nie byy w stanie dziaa we wasnym imieniu. Wspomnienia te trwaj nadal w wieku dorosym, przyjmujc posta podejrzliwoci wobec cudzych motyww. Szstki usiuj zagodzi poczucie niepewnoci albo szukajc silnego opiekuna, albo przeciwstawiajc si autorytetom, przyjmujc pozycj adwokata diaba. Pragn znale przywdc, suy lojalnie roztaczajcej opiek organizacji, takiej jak koci, firma czy uniwersytet, ale jednoczenie nie darz zaufaniem hierarchii wadzy. Zarwno postawa sualcza, jak i postawa adwokata diaba wyrastaj z braku zaufania do autorytetw. Poniewa Szstki boj si dziaa we wasnym imieniu, miewaj kopoty z doprowadzaniem spraw do koca. Mylenie zastpuje dziaanie, poniewa uwaga przesunita zostaje z chci realizacji dobrego pomysu na intensywne poddawanie pomysu w wtpliwo z pozycji tych, ktrzy mog si z nim nie zgadza. Motyw lecy u podoa tego uporczywego wtpienia to dziecica potrzeba przeciwstawiania si ingerencji osb silniejszych. Zwtpienie prowadzi do odkadania spraw na pniej. W ten sposb Szstka broni si przed obaw kary, ktr ywia w dziecistwie, gdy przeciwstawiaa si autorytetom. Szstki przyjmuj wobec wasnych pomysw postaw: Tak, ale...", w zwizku z czym ich denie do sukcesu odbywa si skokowo. Na og czsto zmieniaj prac i maj wiele niedokoczonych przedsiwzi. Gdy zbliaj si do realizacji celw, lk osiga apogeum; brak wiary w siebie i tendencja do odraczania rosn w miar zbliania si do sukcesu i cudzej oceny. Wahania nie s spowodowane niepewnoci co do samego przedsiwzicia, ale brakiem wiary we wasne moliwoci. Szstki przekonane s, e jawny sukces cignie na nie wzrok wrogo nastawionych autorytetw, ktre bd usioway si przeciwstawi. Pozycja sprzeciwu wobec autorytetw sprzyja utosamianiu si z przegranymi sprawami. Szstka zaczyna dziaa, gdy sprawa na tak wyglda i potrafi powici si z oddaniem takiej sprawie lub przyjacielowi w potrzebie. Bdc w pozycji my przeciw nim Szstki wykazuj wielk lojalno, poniewa poczucie

obowizku wymaga jednoznacznego dziaania i gdy raz opowiedz si po ktrej stronie, intencje autorytetu staj si cakiem jasne. Adwokat Diaba przekonany jest, e potrafi przejrze obudne wizerunki i faszywe pozory. W obawie przed wykorzystaniem go przez innych nieatwo ulega komplementom czy poddaje si wyrachowanej pochwale. Czuo wyzwala w nim czujno, poniewa w przeszoci dozna cierpienia, gdy zaufa i t czujno straci. Lustruje swoje otoczenie w poszukiwaniu sygnaw niebezpieczestwa i bacznie obserwuje ludzi, by mc rozszyfrowa, co si dzieje w ich umysach. Szstka chce wiedzie o wszystkim zawczasu, by odkry, co kryje si za danym wizerunkiem czy za miym umiechem. Szstki czsto dostrzegaj saby punkt w czyjej argumentacji i demaskuj ukryt gr o wadz. Gdy Szstka jest przeraona lub ma poczucie zagroenia wewntrznego, jeszcze baczniej rozglda si dookoa. Im bardziej czuje si wewntrznie zaniepokojona, tym bardziej wyglda na zewntrz, przez co atwo moe mylnie odczyta rdo niepokoju. Zawsze mona si czego ba i ci, ktrzy skonni s uwaa, e ich niepokj spowodowany jest zymi intencjami innych, atwo doszukaj si podtekstw w niewinnej rozmowie lub bd przekonani, e znaj prawdziwe intencje swych rozmwcw wbrew temu, co tamci twierdz. Nastpujca wypowied niezwykle zalknionej Szstki pokazuje nawykowy sposb zwracania uwagi, tak charakterystyczny dla paranoika. Ciko mi pracowa przy ludziach, ktrych nie znam. Od czasw szkoy redniej dorabiaam jako kelnerka i nadal przeladuje mnie uczucie, e czyje oczy widruj mi plecy. Najgorzej jest wtedy, gdy podaj piwo przy bufecie. Klienci przesuwaj si po kolei i zastanawiam si, co o mnie myl. Jeeli podnios gow, by spojrze na ich twarze, to koniec. Wydaje mi si, e kady z nich o czym myli lub powstrzymuje si od wypowiedzenia tego, co naprawd chce powiedzie. Musz sobie wmawia, ze wszystko jest w porzdku, e ci ludzie nie s na mnie wciekli, e nic zego na mj temat nie myl. Ale tak mnie dekoncentruje to, co w nich widz, e staj si nieuwana i wylewam piwo albo le ustawiam kufel pod kranikiem. Ta kelnerka najwyraniej przypisuje nieprawdziwe motywy swoim klientom. Nie interesuje si fizyczn rzeczywistoci otaczajc j w restauracji. Bardziej obchodz j realia ludzkich myli, ukrytych intencji i jest przekonana, e moe odczyta t wewntrzn rzeczywisto patrzc w twarz klientowi. W takim przestraszonym stanie umysu Szstka atwo moe mylnie odczyta cudze intencje, ale moliwe jest te, e uwraliwia si na wski zakres informacji podtrzymujcych jej neurotyczne obawy. Przez cae ycie doszukiwaa si ukrytych zych intencji ludzi i w tym wskim odcinku rzeczywistoci by moe naprawd nauczya si rozpoznawa rozbienoci midzy wizerunkiem, z ktrym ludzie si obnosz, a ich rzeczywistymi

wewntrznymi odczuciami. Niestety osoba taka moe by tak bardzo skoncentrowana na wykrywaniu tych drobnych rozbienoci, e zaczynaj one dominowa w jej odbiorze wiata tak, jakby byy potwierdzonymi faktami. Typ fobijny i kontrfobijny Mona wyrni dwa typy Szstek (dwa typy wiatopogldw paranoidalnych). Szstka fobijna spoglda na ycie ukradkiem i lkliwie. Jak postacie z filmw Woody Allena, przedstawiajce samego artyst, typ fobijny jest chwiejny, zastpuje dziaanie analiz, jest peen sprzecznoci i brak mu pewnoci siebie. Opisana kelnerka jest takim wanie fobijnym typem Szstki, poniewa trzyma si na uboczu zamiast stan twarz w twarz ze swoimi lkami. Gdyby bya typem kontrfobijnym, zagadywaaby raczej swoich klientw, wcigaaby ich w rozmow po to, by ich wybada i prbowaaby zredukowa swj lk skaniajc ich do tego, by j polubili. Kontrfobijna Szstka mogaby take niepokoi klientw prbami docierania do ich prawdziwych intencji. Ludzie czsto czuj si le zrozumiani w obliczu przeszywajcego wzroku Szstki, ktra wtedy wie", e od pocztku nie zasugiwali na zaufanie. Gdy kelnerka dzieli uwag midzy prac a swoje lki, zdarzaj si jej pomyki. Bdc typem fobijnym zastanawia si wtedy bez przerwy, co na jej temat myl klienci, ale boi si to sprawdzi. Pewna kontrfobijna Szstka, rwnie przeraona, stwierdzia, e zbliya si do paszczy smoka, stajc si wyczynowym spadochroniarzem po to, by poradzi sobie z lkiem wysokoci. Zarwno typ fobijny, jak i kontrfobijny maj psychologicznie podobne rda swoich problemw. Typowe cechy Szstki, to: Odraczanie dziaania. Mylenie zamiast dziaania. Problemy z prac i tendencja do niekoczenia rozpocztych zada. Zapominanie o sukcesach i przyjemnociach. Problemy z autorytetami: ulego lub bunt wobec nich. Podejrzliwo wobec cudzych motyww, szczeglnie wobec motyww autorytetw. Utosamianie si z przegranymi sprawami. Lojalno i oddanie sprawie, osobie na straconych pozycjach i przywdcy. Lk przed wyraaniem zoci wprost. Przypisywanie swojej zoci innym. Sceptycyzm i powtpiewanie. Koncentrowanie uwagi na przetrzsaniu otoczenia w poszukiwaniu wskazwek mogcych wyjani wewntrzne poczucie zagroenia. Styl intuicyjny wykorzystujcy potn wyobrani i uwag punktow. Cechy te charakterystyczne s dla umysw lkliwych.

To rodzinne Szstki powiadaj, e wychowyway je osoby niegodne zaufania. Rodzice karali lub omieszali dziecko, byli nieprzewidywalni i chwiejni w swoim postpowaniu z nim. Czasem Szstki mwi, e rodzina miaa jaki sekret, ktrego nie wolno byo zdradzi. W modoci Szstki musiay przewidywa zachowanie dorosych, ktrzy potrafili dosta ataku zoci na dziecko, cho powd by niejasny. Bardziej wiadome Szstki twierdz, e rodzice karali je czsto dlatego, e sami byli zaburzeni, nie za dlatego, e co zego zrobiy. Musiay bacznie obserwowa innych, poniewa postpowano z nimi w sposb chaotyczny, a jeeli wczeniej nie wyczuty, co im grozi, kara spadaa na nie nagle. Szstki nauczyy si powstrzymywa od dziaania by sprawdzi, czy nie ma sygnaw zagroenia i bada pozycj autorytetu przed podjciem jakiego dziaania. Doznawszy blu czy zawstydzenia Szstki musiay mie pewno co do intencji innych osb, zanim same decydoway si na zajcie wobec nich stanowiska. Ta skierowana na zewntrz uwaga oraz towarzyszce jej uczucia dziecka niezdolnego stan we wasnej obronie przenikaj neurotyczny styl Adwokata Diaba. Mj ojciec by czowiekiem, przy ktrym nie wiadomo byo czy si mia, czy ucieka. Jeeli czowiek rozemia si zamiast uciec wystarczyo to, by ju nigdy wicej tak nie postpi. Gdy byem may, nauczyem si odczytywa jego intencje. Jedno oko skierowane miaem na zeszyt z lekcjami, drugie za badao nastrj ojca. Jeeli co byo nie w porzdku, miaem moliwo ucieczki. Wychodziem wtedy przez okno i schodami przeciwpoarowymi docieraem do dachu ssiedniego budynku. Odrabianie lekcji koczyem na dachu, zastanawiajc si, czy ojciec zanie przed moim powrotem. Dziecko bezbronne, nie majce gdzie si bezpiecznie ukry to powtarzajcy si temat. Ten czyhajcy w tle lk, tak charakterystyczny dla Szstek, ma swoje bezporednie rdo w poczuciu przegranej i braku silnej osoby mogcej da oparcie. Oboje moi rodzice pili i uwaali, ze przegrali swoje ycie. Duo byo krtactwa i kamstwa w zwizku z alkoholem, ukrytymi butelkami itp. Wszystkie ze wiadomoci musiaem trzyma dla siebie, poniewa byyby dla nich ciarem, a i tak nie byliby w stanie pomc. Mieszkalimy w podejrzanych dzielnicach i na og byem tam nowy, bo czsto si przeprowadzalimy. Zdarzao si, e wychodziem z domu, a tu nagle kto chcia mi zabra pienidze na mleko albo kto o wiele wyszy ode mnie zabiera mi drugie niadanie. Tote ilekro wychodziem z domu rozgldaem si, by

stwiedzi, czy nikt na mnie nie czyha. Nie byem w stanie si odpry ani na ulicy, ani w szkole, bo zawsze musiaem kontrolowa otoczenie. Jako dziecko Szstka nabraa nieufnoci do autorytetw. Doprowadzio to albo do uzalenienia od nich w poszukiwaniu opieki, poniewa jestem saby i przestraszony", albo do buntu przeciw autorytetowi, ktry prbuje wykorzysta moj sabo straszc mnie". Miaem trzy siostry i byem pierwszym chopcem. Rodzice cigle rywalizowali ze sob. Byli ludmi silnymi i wobec swojego pierworodnego mieli wielkie oczekiwania. Zawsze byem ukochanym synkiem mamusi, wic gdy ktokolwiek zrobi co niezgodnego z jej oczekiwaniami, wciekaa si, a ja byem jej odgromnikiem. Musiaem wic pj do renomowanej uczelni i, oczywicie, w rzdzie Stanw Zjednoczonych dostrzegaem te same karzce cechy, ktre widziaem u swoich rodzicw. Rodzina moja bya bardzo zachowawcza, jak wikszo imigrantw ydowskich w drugim pokoleniu, wic matka bya niezwykle zgorszona, gdy dowiedziaa si, e jedn z pierwszych akcji, do ktrych si wczyem na uczelni, bya akcja na rzecz swobd seksualnych. Gdyby mi kto wtedy powiedzia, e chodzio mi poprostu o rozwcieczenie rodzicw, nie zgodzibym si z tym, ale im jestem dojrzalszy, tym bardziej widz, ze jest w tym troch racji. Ostatnio wrciem na kurs podyplomowy w dziedzinie ekonomii i musz powiedzie, e moje pogldy s nadal radykalne, cho mam nadziej, e moim opiniom brak ju tego elementu buntu. Problemy z autorytetami Poniewa Szstki w dziecistwie czuy si bezsilne, trudno im w wieku dorosym dziaa. W obawie przed wykorzystaniem przez osoby majce duo wadzy, skonne s przecenia tych, ktrzy dziaaj, odnosz sukcesy i dochodz do czego w yciu. To przecenianie autorytetw objawia si w poszukiwaniu silnego przywdcy lub w podejrzliwoci wobec tych, ktrzy decyduj si przewodzi. Niezwykle czujne wobec moliwoci naduy wadzy. Szstki doszukuj si ukrytych intencji u przywdcy i wystrzegaj si manipulacji. Ta niezwykle precyzyjna koncentracja moe si wiza z potrzeb, by wiedzie o najgorszym". Wykorzystywana jest nieraz w sposb skrzywiony i nastawiona jest na wyszukiwanie cech negatywnych u osb bdcych u wadzy lub na odnajdywaniu zbawczych wartoci osb bdcych na straconych pozycjach. Innymi sowy ci, ktrzy co osignli s bacznie obserwowani, natomiast ci, ktrym nie udao si niczego osign (z ktrymi Szstki si utosamiaj) uwaani s za osoby pokrzywdzone przez ycie, a zatem traktowani s bardziej yczliwie.

Powtpiewajc we wasn zdolno dziaania Szstki rzutuj znaczn cz swojej wadzy na przywdcw. Kady przyjmujcy rol autorytetu spostrzegany jest jako nierealistycznie zawzity i nieproporcjonalnie silny. Otwarte wyraanie zoci budzi szczeglny lk i ci, ktrzy wyraaj swoj zo wprost, postrzegani s jako bardziej groni, ni by moe s w istocie. To nadmierne przypisywanie wadzy autorytetom przyjmuje zwykle posta: (l) idealizacji silnego opiekuna i poddania si mu: mj guru, mj mentor, mj fuhrer; (2) przyczania si do grupy o podobnych pogldach: my przeciw nim; (3) buntu: podwaanie autorytetu. Podanie za opiekuczym przywdc skuteczne jest jedynie dopty, dopki spostrzegany jest on jako sprawiedliwy i zmierzajcy w susznym kierunku. Jeeli zaczyna chwia si na tronie, Szstka-ucze popada w lk i traci do niego zaufanie. Szstki w roli poddanych na og reaguj wtedy nieadekwatnie, przyjmujc postaw antyautorytarn i zwracajc si przeciwko przywdcy. Przyczenie si do grupy osb mylcych podobnie redukuje napicie paranoidalne. W grupie nierywalizujcych ze sob znajomych Szstka jest mniej podejrzliwa, poniewa zna stanowisko kadej z tych osb. Jeeli sam nie jeste Szstk, atwiej Ci bdzie by moe uchwyci to poczucie bezpieczestwa, jakie daje bycie w grupie my kontra oni", jeeli wyobrazisz sobie, e wsppracujesz z innymi nad jak trudn do wygrania spraw, ktrej jeste szczerze oddany. Stanowisko buntownika wyranie wypywa z poczucia ucisku. Jeeli bunt staje si wewntrznym przymusem i prowadzi do cigego poszukiwania zewntrznych rde lku przed dziaaniem, dojdzie jedynie do wzmagania si poczucia bezsilnoci. Wiele Szstek wierzy jednak w to, i nabywa mocy wtedy, gdy ustawia si w sytuacji przegranej, walczy z systemem czy przeciwstawia si prostym rozwizaniom. Szstka czuje si silniejsza, gdy jest przyparta do muru, poniewa taka sytuacja zmusza do dziaania. Dlatego te Szstki czsto pocigaj niebezpieczne i wymagajce silnej rywalizacji sporty, jako e zmuszaj one do natychmiastowej reakcji. W sytuacji kryzysowej mylenie musi ustpi miejsca dziaaniu. Osoby takie lgn take do przegranych spraw i niepewnych interesw, poniewa tam bunt przeciw uciskowi znajduje naturalne i konstruktywne ujcie. Baem si ojca, wic by zmniejszy ten przeraliwy strach przed nim prowokowaem go do zego zachowania. Robi si wtedy straszny, byo ju po wszystkim i przez jaki czas czuem si bezpieczny. Nie pamitam, bym kiedykolwiek mia autorytet po swojej stronie. Gdy wspominam szko, pamitam przede wszystkim wagary, faszowanie podpisw w dzienniczku i prowadzenie potajemnego yda, w ktrym mogem robi co chciaem. System zawsze wydawa mi si niesprawiedliwy, wic gdy miaem lat dwadziecia czy trzydzieci, nie miaem zamiaru podda si te) gonitwie szczurw i walczy o stanowiska, ktre wydaway mi si faszywe i dla ktrych nie miaem adnego powaania. Zamiast tego zajem si jazd samochodami

wycigowymi. Wcigno mnie to, gdy byem mody. Waciwie zakochaem si w tym. Wychodzenia z wirau, gdy sze samochodw jednoczenie bierze zakrt z prdkoci ponad trzystu kilometrw na godzin, nie da si porwna z niczym na wiecie. Na miejscu mona straci ycie. Wspaniale byo czu ten dreszcz i to, e moje ycie byo w moich rkach. Gdy tak ocieraem si o mier czuem, e naprawd yj. W ogle nie baem si tych wycigw, ani nie baem si wtedy, gdy czasem robiem co nielegalnego. Baem si natomiast wtedy, gdy wszystko przebiegao spokojnie. Szstki nie uznaj autorytetw. Pocigaj je wic obie strony prawa. Oto wypowied Szstki dziaajcej po stronie policji. Pracuje jako detektyw i twierdzi, e wychowaa si w Chicago, w dzielnicy zdominowanej przez gangi modzieowe. Stale nakaniano j do przystpienia do gangu Komandosw z Blackstone. Postanowia zrobi karier polegajc na ciganiu bandziorw i stawianiu ich przed obliczem prawa", a u podoa jej dziaa le dokadnie te same motywy, ktre wiele innych Szstek zmuszaj do amania prawa. Zawsze nienawidziem naduywania prawa. Moje wasne dowiadczenia w kontaktach z osobami nie przestrzegajcymi go uwiadomiy mi, jak dalece ludzie potrafi si nawzajem ponia. Czsto obawiaem si odwetu, gdy dokonaem aresztowania i wiadczyem w sdzie. I nawet jeeli podsdny nie dy do odwetu, nadal pozostaje faktem, e wynajto mnie po to, bym jako wiadek stawi si w sdzie, gdzie musz odpowiada na pytania krwioerczych adwokatw chccych zasmarowa mi opini. Zawsze si bardzo boj przed rozpraw tak jakbym to ja mia by oskarony ale gdy tylko zo przysig, pojawia si taka chwila krysztaowa i przejrzysta, e uspokajam si i mog przystpi do dziea. Szstki dobrze funkcjonuj gdy hierarchia wadzy jest jasno okrelona. Odpowiadanie przed kim i delegowanie odpowiedzialnoci zmniejszaj paranoj. Szstki wietnie peni rol przywdcy lojalnej opozycji natomiast z chwil, gdy ich wysiki zaakceptuje bdca u wadzy wikszo, atwo dochodzi do autosabotau. Pozostaj lojalne wobec grupy, dopki ta znajduje si pod naciskiem i potrafi ponosi heroiczne ofiary dla sprawy. Za brak opozycji, przeciw ktrej mona si zmobilizowa, prowadzi do wzrostu napicia i paranoidalne postawy mog zwrci si przeciwko czonkom grupy, gdy kryzys minie. Trudno Szstki chwali. Wiele wysiku wkadaj w to, by uznano ich przegran spraw, ale nie potrafi przyj uznania, kiedy na nie zasu. Pozytywny do nich stosunek wywouje ich wtpliwoci:Czy to jest gra? Czego jeszcze si spodziewaj?" Szybko dostrzegaj gupot lub gr o wadz u przywdcw i uwaaj, e jeeli one obejm tak eksponowane funkcje, tak samo podlega bd surowej ocenie.

Pozytywem zwizkw z autorytetami jest to, e te same zachowania, ktre stanowi dla Szstki przeszkod podejrzliwo, odraczanie i wyszukiwanie ukrytych motyww mog si take okaza uytecznymi narzdziami. Podejrzliwo wobec autorytetw moe przerodzi si w konstruktywn krytyk. Odraczanie moe przyj form pozostawiania sobie czasu na przeformuowanie i ponown ocen pomysw. Wyobraanie sobie najgorszego moe w sposb przekonywajcy znieksztaci ocen rzeczywistoci w epizodzie paranoidalnym, ale ta sama silnie rozbudowana wyobrania moe doprowadzi take do oryginalnych rozwiza. Negatywem zwizkw Szstek z autorytetami jest ich nadmierna ostrono, szczeglnie w sytuacjach rokujcych powodzenie. Szstki odraczaj wtedy dziaanie i doszukuj si ukrytych motyww w zachowaniach innych ludzi. Maj te problemy z podjciem aktywnoci zgodnej z uprzednio podjt decyzj oraz z doprowadzaniem dziea do koca, nawet wtedy, gdy powodzenie jest zagwarantowane. Sukces i publiczne uznanie wzmagaj podejrzliwo i poczucie zagroenia. Przykad zwizku z autorytetem: Szstka i Jedynka (Adwokat Diaba i Perfekcjonista) Jeeli szefem jest Jedynka, kierowanie nie sprawi jej kopotw. O ile ma jasne wytyczne, bdzie delegowaa odpowiedzialno i organizowaa prac dopty, dopki ryzyko bdu bdzie niewielkie. Szstka w roli podwadnego bdzie szanowaa Jedynk za jej sprawiedliwo i bdzie si czua bezpiecznie w ramach dobrze okrelonej procedury. Potajemnie jednak bdzie si buntowaa przeciwko kompulsywnej drobiazgowoci Jedynki, zacznie cina zakrty", nagina przepisy i nakania innych do czynienia tak samo. Jeeli jednak trzeba podj ryzykown decyzj, Jedynka-szef czsto gnie si pod ciarem odpowiedzialnoci i zaczyna wierzy, ze inni podwaaj jej zdolnoci kierownicze. Perfekcjonista bdzie mniej zleca podwadnemu, zacznie rozprasza uwag na czynnoci drugorzdne i wyraa swoj zo porednio, w ktniach z pracownikami na tematy nie majce nic wsplnego z rozwaan decyzj. Na podjcie decyzji zostaje niewiele czasu, poniewa Jedynka odraczaa j, powicajc si drobiazgom. Kontakty s najmniej korzystne wtedy, gdy Adwokat Diaba przekonany jest, e zo Perfekcjonisty (w istocie zastpcza) skierowana jest do niego, a nie majc dostatecznych danych spodziewa si najgorszego. Zacznie wtedy gromadzi sprzymierzecw i montowa oskarenie przeciwko domniemanym manipulacjom szefa. Dla ujawnienia ukrytych intencji Jedynki Szstka zacznie popenia w pracy bdy. To z kolei rozwcieczy Perfekcjonist, uzasadniajc tym samym podejrzenia Szstki. W takim okresie zmniejszonego zaufania bardzo przydatna jest prba ustalenia rzeczywistego stanu rzeczy.

Obiektywizacja moliwa jest, jeli Perfekcjonista ma na tyle rozminit samowiadomo, by umie przyzna si do bdw. Adwokat Diaba za musi by gotw uwierzy w to, e ze strony Jedynki mogo nie by adnych wrogich zamiarw. Jeeli szefem jest Szstka, take dochodzi do odraczania decyzji, cho z innych powodw. W obliczu trudnej decyzji Szstka zwalnia tempo i w sposb drastyczny lekceway szczegy. Jedynka-podwadny odczytuje to jako dowd niekompetencji, odmawia popierania Szstki i rwnie zwalnia tempo z powodu braku dobrze ustrukturalizowanego nadzoru. Jedynka zacznie ocenia postpowanie Szstki i moe czu si bardziej kompetentna ni popeniajcy bdy szef. Gdy Szstka domyli si, ze tak jest oceniana, uwaga jej przesunie si z rozwaanej decyzji ku spostrzeganiu zagroenia ze strony Jedynki. Jeeli Szstka jest osob dojrza, moe prbowa zweryfikowa obiektywny stan rzeczy zasigajc opinii podwadnego zamiast pozwoli, by tendencja Jedynki do oceniania staa si ogniskiem paranoidalnej fantazji (lokujcej Perfekcjonist w centrum intrygi majcej na celu obalenie szefa). Ani Jedynka, ani Szstka nie s skonne do zbytniej ufnoci wobec cudzych zamiarw. Jedynka boi si krytyki. Szstka za obawia si, e inni sprzysign si przeciwko niej lub skrzywdz j. Jeeli da si rozadowa potencjaln krytyk. Jedynka si otworzy. Jeeli za unieszkodliwi si grob ataku, otworzy si Szstka. Gdy Szstka przyzna si do bdw, moe to zapocztkowa pozytywny kontakt. Nie majc zbytniej potrzeby ochrony wasnego wizerunku. Szstki potrafi si zdoby na znaczn szczero i przyzna do pomyki. Gdy ju bd zostanie ujawniony. Jedynka reaguje o wiele mniej obronnie i staje si bardziej zdolna do przyznania si do osobistych niedocigni. Szstce atwiej jest przyzna si do bdu i ponie tego konsekwencje, jeeli Jedynka przyzna si, e si boi i jest niepewna. Szstka gotowa jest bowiem przystpi do dziaania w zastpstwie kogo, kto si boi. atwiej jest jej nawet zdoby si na dziaanie dla ochrony kogo, kto si boi ni zrobi co dla siebie. Gdy ju czynno zostanie podjta. Jedynka bez trudu podejmie si jej kontynuacji i sporzdzi plan doprowadzajcy Szstk do zakoczenia zadania. Tendencja do przewidywania najgorszego Zarwno bogosawiestwem, jak i przeklestwem Szstek jest ich rozbudowana wyobrania. Jest ona charakterystyczn cech paranoidalnego pogldu na wiat i wynika z dziecicej potrzeby przewidywania cudzych zachowa i wyobraania sobie przyszych konsekwencji w celu uniknicia zagroenia. Szstki uwraliwione s na najgorsze, wic wyobraaj sobie najgorsze. Nie zdaj sobie sprawy z tego, e taka koncentracja uwagi nie dopuszcza najbardziej pozytywnych opcji. Tak bardzo skonne s przeszukiwa otoczenie w poszukiwaniu sygnaw uzasadniajcych ich wewntrzne poczucie

zagroenia, e czsto uwaaj, i wyobraanie sobie najlepszych rozwiza to co najwyej naiwne fantazjowanie oparte na dziecicych pragnieniach. atwiej zrozumie reakcj Szstki fobijnie nastawionej na pene lku przewidywania ni stanowisko Szstki nastawionej kontrfobijnie. Typ fobijny wyobraa sobie niebezpieczestwo lub myli, e niebezpieczestwo jest blisko, i ucieka. Typ kontrfobijny natomiast wyszukuje niebezpieczestwa. Przypomina tym semk (Szefa), poniewa moe by bardzo agresywny, gdy czuje si przyparty do muru, gdy trzeba stan twarz w twarz z zagroeniem. Osoby kontrfobijne twierdz, e musz zbliy si do przedmiotu swoich lkw, bo w przeciwnym razie wci o nim myl. Ten charakterystyczny sposb koncentrowania uwagi wyjania znaczenie powiedzenia, e tchrz umiera tysic razy. Jeeli np. na drodze ukae si grony tygrys, to majca troch rozumu Szstka ucieknie na drzewo. Natomiast typ kontrfobijny woli skoczy tygrysowi do garda ni siedzie na drzewie i spdzi noc na przeraliwych fantazjach. Pamitam, e kiedy napisaem list do swojej dziewczyny po miesicu walk w Wietnamie, stwierdziem, e najbardziej boj si, kiedy wysyaj mnie na jak nocn operacj. Baem si po prostu ciemnoci. Wyobrania pataa mi straszne figle. Widziaem potwory, ludzi, ktrych tam nie byo i im wyraniej ich widziaem, tym bardziej ich szukaem, a przyczajaem si w pozycji gotowej do strzau nie wiedzc, czy kto mnie naprawd obserwuje czy nie. Czubym si lepiej, gdyby kto wyskoczy i zacz strzela. Ten onierz strzela do cieni, boi si. Sam okreli siebie jako Szstk. Jest jednym z niewielu, ktrym zdarzyo si obserwowa, jak pracuje jego umys w stanie napicia. Mg strzela w ciemno, bo ba si cieni. Jego potrzeba dowiedzenia si najgorszego po to, by mie si na bacznoci powoduje, e wyobraa sobie, co moe czyha w ciemnoci i jego wyobraenia potrafi przybiera tak realne ksztaty, e stapiaj si i wspistniej z zarysami ska i drzew. Wojna uwydatnia moj paranoj. Zanim mnie skierowali do bezporednich dziaa wojennych, nie byem pewien, czy si boj. Nie tchrzyem pod obstrzaem i sdziem, e kady czuje si mniej wicej tak jak ja. Ale po powrocie z wojny zaczem miewa ataki lku i nie potrafiem nawet wzi prysznica nie majc przy sobie w kabinie noa. Gdy szumiaa woda, nie syszaem, co si naprawd dzieje w domu i potrafiem sta tak z namydlon twarz, syszc rne dwiki. Wydawao mi si, e kto jest w azience, otwieraem drzwi od kabiny i wygldaem. Zdarzao mi si nawet, e ociekajcy wod wychodziem spod prysznica i szedem do drzwi frontowych, by wyjrze na zewntrz. Nie baem si niczego konkretnego, nie miaem okrelonych wrogw i

drzwi byy zamknite na klucz, ale czasem musiaem wzi n ze sob, by czu si bezpiecznie. Przyzwyczajenie tego weterana wojny wietnamskiej do wyobraania sobie najgorszego wyznacza jego sposb widzenia wiata. Nie moe spokojnie wzi prysznica, bo gdy skoncentruje si na gorcej wodzie i mydle, jego tendencja do przeszukiwania otoczenia dla ochrony siebie zostaje na chwil wyczona. To z kolei powoduje, e szybko zaczyna si koncentrowa na nowo i wyobraa najgorsze wydarzenia, ktre mogyby go dopa znienacka, gdyby na chwil odwrci uwag. Prawdopodobnie nie zdaje sobie sprawy ze swej skonnoci do oddawania si tworom wyobrani ani z tego, e na og nie wyobraa sobie najlepszych moliwych zdarze. Gdyby mu zwrci uwag na to skrzywienie uwagi, stwierdziby prawdopodobnie, e takie wyobraanie sobie najlepszego to uciekanie w nierealistyczne mrzonki. Szstki maj si wci na bacznoci, jak dzieci bojce si oderwa oczy od kogo wikszego od siebie, by ten kto nie skoczy na nie, gdy odwrc wzrok. Szstka tak dalece potrafi si skoncentrowa na scenariuszu najgorszym z moliwych, e zaczyna sobie wyobraa rzeczy tak wyraziste, e a prawdziwe. W sposb nawykowy wyobraa sobie moliwe zakoczenia zdarze, wydaj si one bowiem wiarygodnym rdem wiedzy. Gdyby Szstka zaprzestaa tego wyobraania sobie rnych moliwoci i konsekwencji, baaby si, e kto j zaskoczy. Wyobrania wpleciona jest w obronny system sterowania uwag. Jeli rezygnujesz z wyobrani przestajesz mie si na bacznoci, a to oznacza stawianie yciu czoa bez odpowiedniego zabezpieczenia. Zalet takiego przyzwyczajenia do wyobraania sobie ukrytych moliwoci tkwicych w zwykych sytuacjach czyni z Szstek doskonaych wykrywaczy awarii i skutecznych adwokatw diaba. Projekcja Kopot tkwicy w sposobie zwracania uwagi, charakterystycznym dla Szstki, polega na tym, e najpierw pewien punkt widzenia pojawia si w jej umyle i dopiero wtedy ma ona uzasadnienie dla poszukiwania potwierdzenia czy poszlak. Z punktu widzenia Szstki trudno odrni utrwalony nawyk przeszukiwania otoczenia dla zapewnienia sobie bezpieczestwa od przeszukiwania tego otoczenia w poszukiwaniu danych potwierdzajcych okrelony punkt widzenia. Na przykad, jeeli pewna Szstka sdzi, e Janek j lubi, zacznie szuka na to potwierdzenia w zachowaniu Janka. Janek moe uwaa, e dokonano wobec niego projekcji, poniewa Szstka moe mu imputowa myli, ktrych w istocie nie mia. Moe ona na przykad powiedzie, e docenia jego czuo, kiedy on wcale ni nie emanuje. Albo moe twierdzi, e bucha od niego zo, gdy tymczasem on czuje si cakiem dobrze.

Od ponad dziesiciu lat jestem matk i co pewien czas jestem przekonana, e mj m ukrywa przede mn jaki romans i szuka usprawiedliwienia, by ode mnie odej. Jestem wtedy pewna, e tak si dzieje i oskaram ma, po czym dowiaduj si, e moje podejrzenia byy bezpodstawne. Jestem wcieka, e byam tego tak pewna, a tak bardzo si myliam. Miaam te taki okres, gdy sama poczuam pocig do kogo innego. Wiedziaam, e ta osoba mnie interesuje, dlatego e baam si wtedy, i m mnie opud i montowaam ca opowie, aby wyjani dlaczego byoby lepiej dla nas obojga, gdyby odszed. Teraz, gdy moje maestwo trwa ju pitnacie lat, wiem na pewno, e kiedy mam wraenie, e m mnie opuszcza, to w rzeczywistoci moe by tak, i to ja mam ochot na kogo innego. A oto nastpna wypowied na temat projekcji. Pochodzi ona od pewnego dyrektora firmy, ktry uwiadomi sobie, e przypisuje swoj nierozpoznan i nieakceptowan zo innym ludziom. Moja matka bia dzieci. Przez cztery lata bia mnie niemal codziennie i to straszne wspomnienie nadal jest we mnie ywe. Gdy wic wyjechaem z domu na studia, miaem w sobie straszn zo do kobiet, cho nie zdawaem sobie z tego sprawy. Kipiaa pod powierzchni. Zaczem studiowa w Berkeley. Wczesne lata siedemdziesite. Ruch wyzwolenia kobiet. Przez cay czas si wciekaem. Kobiety tyle mwiy o tym, jak s uciskane a ja czuem si tak bardzo uciskany przez kobiety. Przyczaem si do komun lat siedemdziesitych i zawsze, prdzej czy pniej, miaem konflikty z kobietami. Najpierw jedna, potem wszystkie, napaday na mnie i nazyway mnie szowinist, a mnie to sprawiao przykro i dochodzio do tego, e czuem do nich zo, ktra tkwia we mnie od samego pocztku, cho nie zdawaem sobie z tego sprawy. Baem si uwiadomienia wasnego gniewu i przypisywaem go innym i, by udowodni sobie ca t hipotez, doprowadzaem kobiety do wciekoci. Na przykad flirtowaem ze wszystkimi na raz, co nota bene, wietnie skutkowao. I wracaem tym samym do matki, o ktrej byem przekonany, e przede wszystkim chce mnie biciem zmusi do posuszestwa. Na co Szstki zwracaj uwag? Jeeli nie jeste Szstk to wiczenie pomoe Ci zrozumie niewiadome przesunicia uwagi lece u podoa jej wiatopogldu. Jako cz tego wiczenia potrzebna Ci bdzie ksika. Gdy znajdziesz ksik, usid i po j na kolanach, nie otwierajc jej. Przypomnij sobie teraz kogo, kogo si bae, gdy bye may. Wyobra sobie, e osoba ta stoi przed Tob; wyobra sobie jej twarz, postaw, ubir.

Przypomnij sobie szczeglnie sposb, w jaki ta osoba na Ciebie spogldaa, gdy si jej bae. Pomyl teraz, e mieszkasz z t osob na co dzie, przez dugi okres czasu, w bardzo maym domku. Osoba, ktrej si boisz, ma dostp do wszystkiego, co znajduje si w domu i w kadej chwili moe si pojawi. Otwrz teraz ksik i zacznij czyta, pamitajc jednoczenie, by mie si na bacznoci przed t osob. Podziel swoj uwag midzy czytanie a sprawdzanie, co robi Twj potencjalny wrg. By moe bdziesz mg skupi uwag na obu czynnociach jednoczenie, albo te uwaga Twoja bdzie przeskakiwa tam i z powrotem, midzy ksik a wiadomoci tego, gdzie ta osoba si znajduje. W jednym i drugim przypadku przyje sposb widzenia osoby, ktra nauczya si ba. Nastpne wiczenie naley wykona z zaprzyjanion osob, ktra bdzie na tyle uprzejma, by pozwoli Ci gapi jej si w twarz w trakcie wiczenia przesuwania uwagi. Wyobra sobie teraz jak myl, ktr zaprzyjaniona osoba moe mie na Twj temat, cho nigdy jej nie wyrazia. Moe to by opinia pozytywna lub negatywna, ale musisz by przekonany, e jest bardzo prawdopodobne, e Twj przyjaciel tak opini na Twj temat ma i e Ty bdziesz szuka na to dowodw. Prowad teraz zwyk rozmow z przyjacielem. Jednoczenie obserwuj jego twarz w poszukiwaniu dowodw ukrytej opinii. W tej sytuacji ujawniaj si wszystkie skadniki paranoidalnego stylu zachowania: ukryta hipoteza (w tym przypadku zmylona) i podzielno uwagi na rozmow i potrzeb odnajdywania dowodw potwierdzajcych ukryt opini. Dla prawdziwego paranoika wewntrzna hipoteza ma moc przekonania. On wie, e ta bolesna opinia jest prawdziwa i poszukuje dowodw w zachowaniu ii w naturalnych minach, ktre partner robi w czasie zwykej rozmowy. Odraczanie dziaania Szstki powstrzymuj si od dziaania, poniewa dla nich prawdopodobiestwo niebezpieczestwa jest o wiele wiksze ni prawdopodobiestwo sukcesu. To, co mogoby si nie uda" jawi si jako realny fakt, a Czy nie bdziemy z siebie dumni, jeeli wygramy" rodzi lki przed wystawieniem si na ludzk zazdro i z wol. Nawykowa ostrono bardziej daje si we znaki u typw fobijnych, u ktrych planowanemu dziaaniu towarzysz cigle wtpliwoci. Wtpi, czy to si uda", Tak, ale...", Wydaje si to ryzykowne. Musimy poczeka na konkretne dane." Nawet typy kontrfobijne, sprawiajce wraenie agresywnych, zajte s wyobraaniem sobie najgorszego i twierdz, e odraczaj dziaanie, pki paranoja nie zmusi ich do stawienia czoa lkom, by nie y z cigle przesuwajcym si przed oczyma filmem penym budzcych strach obrazw.

Tendencja do odraczania wzmacniana jest przez (w wikszej czci niewiadomy) wzmoony nawyk zadawania sobie pyta. Uwaga przesunita zostaje z dobrego pomysu i gotowoci do dziaania na rwnie silne myli powstrzymujce, podwaajce sensowno planowanego ruchu. Rozmylanie o dziaaniu jest wygodnym wykrtem przed koniecznoci przystpienia do akcji i naraania si na atak osb bdcych u wadzy. Za Szstk cignie si zwykle przeszo niedokoczonych zada: nieukoczony dyplom, wany projekt nie doprowadzony do koca. Zawsze problemem jest bezporednie przechodzenie od pomysu do dziaania. Szstka nie uwaa tego za odraczanie ale sdzi, e podejmuje logiczne kroki przygotowawcze. Prac magistersk pisaem dziesi lat. Wyrzucano mnie, wracaem i kilkakrotnie zmieniaem temat. Przy kadym kolejnym temacie zwracaem przede wszystkim uwag na rodzce si pytania, na ktre nie byo odpowiedzi. Zawsze przychodziy mi do gowy kontrargumenty. Szczytem byo, gdy pewnego wieczoru zasiadem przy maszynie i zaczem pisa wstp, wychodzc z co najmniej szeciu rnych zaoe i za kadym razem musiaem wraca na pocztek, poniewa zbijaem wasne argumenty cytujc sowa jakiego autorytetu w tej dziedzinie. Szstkom te paraliujce przesunicia uwagi jawi si jako uzasadnione poszukiwanie informacji. Pogld kadego autorytetu naley potraktowa powanie i rozprawi si z ewentualn krytyk zanim praca posunie si do przodu. W efekcie Szstki czciej podwaaj wasne stanowisko anieli go broni, przez co postp jest niky. Ta wszechogarniajca tendencja do powtpiewania spowodowana jest, jak zawsze potrzeb uprzedzania moliwej krytyki, aby unikn zranienia. Paradoksalne jednak jest to, e gdyby nagle si okazao, i rozprawa miaaby odnie murowany sukces i wszystkie krytyczne uwagi okazayby si bezpodstawne, autor pracy przeyby by moe wicej lku anieli wtedy, gdy sensowno pracy poddawana bya w wtpliwo. Sukces i wystawienie na widok publiczny powoduj lki przed niesprowokowan napaci. Poruszanie si powoli i rozwaanie wszystkich wtpliwoci oddala i agodzi te obawy. Inni mog interpretowa tendencj Szstki do odraczania w rozmaity sposb od lenistwa po brak zdolnoci. Gdy przedmiotem dyskusji jest projekt roboczy albo decyzja wymagajca podjcia odpowiednich krokw, u osb z otoczenia Szstki pojawiaj si czsto uczucia zniecierpliwienia i zoci, przed ktrymi tak pracowicie si ona broni. Szstki dziaaj sprawnie, gdy zadania s jasno okrelone albo wtedy, gdy znajduj si w pozycji adwokata diaba, majc naprzeciw siebie godnego przeciwnika. Nawyk wyobraania sobie najgorszego zostaje zahamowany, gdy tylko pojawi si rzeczywisty przeciwnik. Paradoksalnie, osoby tchrzliwe

wykazuj jasno mylenia i odwag stojc na przegranych pozycjach, gdy wszystko si przeciw nim sprzysignie, poniewa napotkanie na sprzeciw powoduje siln koncentracj na zadaniu. Walka o przetrwanie to dla Szstek zupenie co innego ni rywalizacja o sukces: dokonuj cudw pod presj, podczas gdy optymalne warunki pracy nie sprzyjaj ich efektywnoci. Lk przed sukcesem Rodzice oczekiwali, e zostan naukowcem, tak jak mj ojciec. Postanowiem wic zosta niekonwencjonalnym chemikiem. Znalazem sobie posad w stowarzyszeniu ochrony rodowiska, poniewa praca tam, obiektywnie rzecz biorc, suya wartociowym celom. Jednoczenie w sposb buntowniczy krytykowaem wielki przemys i siln wadz. Moim pierwszym sukcesem byo napisanie ksiki populamo-naukowej, ktra przyniosa mi saw. Koniec tej historii by niemal natychmiastowy. Osignem szczyt moich ambicji, we wasnych oczach odniosem sukces i nie byo ju opozycji, z ktr mgbym walczy. Mj bunt i moja praca byy nierozerwalnie zwizane i po osigniciu szczytu cieszyem si z tego, ale czuem jednoczenie, e si skoczyem. Nie miaem ju napdu. Ludzie zapraszali mnie na odczyty, ja jednak ju si tym nie interesowaem. Porzuciem" wic sukces i wyemigrowaem. Czuem si bohaterem. Pokazaem swoim przyjacioom: Hej, patrzcie, w ten sposb naley sobie radzi ze saw. Naley od niej uciec." aden z nich by tego nie zrobi. W kocu auj. Nie tego, e wyjechaem, poniewa zapaliem si do kolejnej, popularnej sprawy. auj jednak, e nie wykorzystaem szans, ktre miabym, gdybym pozosta. Dziaanie na przekr" to sposb na budowanie wasnej tosamoci. Gdy nie pasuje si do amerykaskiego ideau sukcesu i popularnoci, zyskuje si tosamo. Celem staje si wtedy walka z siln opozycj po to, by doj do gosu. Jeeli jest si na przegranej pozycji, wszystko przeciwstawia si sukcesowi. Ma si godnego adwersarza, ten za wyzwala energi do walki i do wygrywania. Jeeli zaczyna si odnosi sukces i ogromny opr zostaje przezwyciony, moe si pojawi prawdziwa paranoja. Komu mam teraz ufa, skoro doszedem do szczytu?" Skd mog nadej trudnoci?" Szstki antyautorytarne zaczynaj ywi przekonanie, e gdy wkrocz na scen, inni zaczn je same spostrzega jako uciskajcych, powtpiewajc w ich dobre intencje. Podejrzliwo wobec dobrych intencji innych ludzi wzrasta w miar osigania podanych celw, a dawne nawyki odraczania i powtpiewania w samego siebie wzmagaj si w dwjnasb, gdy dojdzie do wzbudzenia pragnie.

W cigu swego ycia uczyam rnych rzeczy: taca, angielskiego, psychologii, a ostatnio znw angielskiego na zagranicznym uniwersytecie. Mj schemat postpowania jest nastpujcy: osign pewien poziom w danej dziedzinie a nastpnie poddawa w wtpliwo struktur polityczn, w obrbie ktrej pracuj albo swoj ch zajmowania si w ogle t prac. Prawie jednoczenie zaczynam si skupia na nowej dziedzinie, ktra mnie naprawd pociga i wreszcie odchodz by pody za swoimi nowymi zainteresowaniami. Bolesne jest te to, e uczucie sukcesu nie przenosi si z jednej dziedziny nauczania na inn. Zapominam o odniesionym sukcesie, a wic wymazuj z pamici swoj dotychczasow drog yda i potrafi mie w danej dziedzinie tak pustk w gowie, jakbym si zajmowaa ni po raz pierwszy. atwo zapominam, e poprzedniego dnia dobrze mi szo i wystarczy, by jeden student ziewn, a caa napinam w obawie, e si nudz i zapominam, co chciaam powiedzie. Szstki bardzo umiejtnie ignoruj wasne sukcesy. Najczciej twierdz, e straciy zainteresowanie, e wol odda palm pierwszestwa komu innemu, komu zdaje si ona by bardziej potrzebna. Nagle dostrzegaj fatalny bd w caej procedurze, zapadaj na zdrowiu lub nieoczekiwanie nabieraj nowego zapau do porzuconego wczeniej zadania. Nieskoczona jest lista penych inwencji sposobw odraczania konfliktu zwizanego z sukcesem, wraz z takimi, ktre polegaj na proponowaniu autentycznie twrczych rozwiza, cho podawanych z pozycji adwokata diaba, czy te na odnoszeniu sukcesw przy jednoczesnym przekonaniu, e si przegrao. Jedno z najtrudniejszych zada stojcych przed Szstkami to osign umiarkowany poziom widocznego na zewntrz sukcesu, a nastpnie nauczy si nie lka swojego osignicia. Pracuj jako adwokat w sprawach kryminalnych i przez szereg lat byem obroc publicznym. Uwielbiaem napicie zwizane z t prac, o ile zwalczaem system w obronie swojego klienta To sprawiao mi przyjemno. Potem kopoty finansowe zmusiy mnie do zajcia si dziaalnoci prawnicz dajc due pienidze. Nie znosiem tego stylu ubierania si, kontaktw towarzyskich i koniecznoci odmawiania biedniejszym klientom. Nie znosiem tego, jak mnie przypuszczalnie widz inni. Wbiem sobie do gowy, e wygldam na czowieka, ktry si sprzeda i byem przekonany, e niektrzy bd chcieli mi podstawi nog. W kocu z tego strachu dostaem choroby wrzodowej. Miaem swoj godzin prawdy, gdy dla ratowania siebie poddaem si psychoterapii. Terapeuta poradzi mi, bym zapyta przyjaci, ktrych naprawd ceniem, jak mnie odbieraj. Okazao si, e oni albo nie zdawali sobie sprawy z tego, co ja przeywaem, albo mniej lub bardziej aprobowali zmiany, ktrych dokonaem w swoim yciu.

Ostatnia strategia, ktr wykorzystuj Szstki, by unikn uznawania wasnych sukcesw, polega na stawianiu sobie ponadludzkich wymaga. Wymagajc od siebie zbyt wiele nie s w stanie zblia si do realnych celw, a dajc od siebie ofiary mogcej zmieni bieg historii nie s w stanie racjonalnie oceni wasnych moliwoci.Megalomania Szstek wypywa z chci wniesienia zapadniajcego wkadu, posugiwania si prawami uniwersalnymi, czy odkrycia zasady poruszajcej wiatem. Taki pocig do wadzy i mocy jest przykrywk dla wewntrznej saboci. Potrzeba wniesienia ywotnego i zaskakujcego wkadu w losy wiata bardzo utrudnia im rzetelne uznanie wasnych sukcesw. Zwizki intymne Szstki s wytrwae w maestwie, poniewa gotowe s wzi na siebie trudnoci maeskie" i czuj si w obowizku rozwiza problem do koca". Lojalno wyraa si niekiedy w zobowizaniach warunkowych: Zostan pki m/ona nie zrobi dyplomu" albo Zostan pki nie odchowamy dzieci". Jeeli partnerzy zobowizali si by razem, atwiej im z czasem nabra do siebie zaufania, a to agodzi podejrzenia Szstki, i mogaby si znale na przegranych pozycjach, gdyby bya zbyt dostpna dla partnera lub miaa zbyt wiele potrzeb w sferze seksu. Zaufanie buduje si bardzo powoli, poniewa Szstka jest skonna do powtpiewania. Niewielki problem potrafi doprowadzi do zakwestionowania zwizku jako takiego. Szstka wtpi wtedy w to, czy partner naprawd jest zaangaowany i ufno ta musi zosta odbudowana dopiero po walce. Szstka potrafi cigle kwestionowa podstawowe zaoenia. Nic nie trwa wiecznie. Czy naprawd ufam partnerowi?" Pytanie to pozostaje otwarte. atwiej Adwokatowi Diaba zaakceptowa szczcie i przyjemno pync z seksu, gdy para przeciwstawia si wsplnie zagraajcemu wiatu. Szstki pozostaj lojalnymi partnerami, gdy para jednoczy si przeciw zewntrznemu zagroeniu przyjmujc stanowisko my przeciw nim". Szstka lubi planowa szczliw przyszo, nie jest jej natomiast atwo akceptowa przyjemnoci, gdy jest ku temu okazja. Twierdzi bowiem, e szczliwa przyszo nadejdzie, gdy wypenione zostan obowizki rodzinne albo gdy spaci si wreszcie kredyt na dom. Kluczowym problemem jest zaufanie i Szstka czsto czuje si bardziej kochana, gdy przyjmuje rol osoby dajcej. Gdy przeywa lk, odnajdzie swoje miejsce w zwizku pomagajc partnerowi osign jego wasne cele albo te oddziaujc na niego w sferze seksu. Partner postrzegany jest jako godny zaufania, poniewa Szstka wie, jakiej pomocy ma udzieli i jest w stanie sprawi przyjemno. W tym dawaniu nie ma ze strony Szstki jakiej szczeglnej manipulacji. Nie po to daje, by otrzyma co w zamian. Na partnera

oddziauje si po to, by samemu czu si bezpiecznie i Szstka jest w stanie wytrzyma bardzo wiele przejaww neurotycznego zachowania bez odczuwania koniecznoci zmuszania partnera do zmiany. Zacznie jednak reagowa inaczej, gdy poczuje, e partner ma na ni wpyw. Zoci j to, e mona jej sprawi przykro, e dziaanie partnera jest w stanie bardzo wiele dla niej znaczy i e gdy zaczyna odczuwa przyjemno okazuje si, e partner ma kontrol nad zaspakajaniem jej pragnie. Szstka ma wtedy ochot przerwa przyjemnoci, skupi si na wasnych lkach przed porzuceniem, opuci partnera. Nie umie zaangaowa si w zwizek w caoci. Wiele czasu potrzeba, by Szstka zacza ufa. Na og zdaje sobie spraw z wad partnera, ktre przeszkadzaj zwiza si z nim bezwarunkowo. Z reguy podejrzliwie reaguje na pochlebstwo i zastanawia si, czy jest to wstp do odrzucenia. Moe te lka si, e partner zbyt wiele od niej wymaga. atwo dochodzi do projekcji braku zaufania do siebie. Szstka zaczyna wtedy wierzy, e partner powtpiewa w jej warto. Oto relacja dokumentujca tak postaw: Trudno przyjmowa komplementy. Nie mona im nigdy ufa do koca, poniewa zawsze ma si na uwadze niewypowiedziane sowa krytyki. To naprawd dziwne uczucie, gdy widzi si, jak cakiem inteligentna twarz zaczyna przybiera nieco gupkowat min, bo kto d wanie powiedzia komplement, w ktry nie wierzysz. Najbardziej mi pomaga uwierzy, e robi dobr robot, to, co nazywam minimaln inteligentn opozycj. Znaczy to, e komplementy musz by doprawione konstruktywnymi propozycjami zmian na lepsze, bym naprawd mg uwierzy w wiarygodno tego, co kto mi powiedzia. Szstce potrzeba wiele odwagi, by poda za przyjemnymi celami, poniewa w miar nabywania zaufania ronie te zwtpienie i przeraenie. Gdy Szstka czuje si kochana, atwo zaczyna poddawa w wtpliwo zaangaowanie partnera, podejrzewajc, e zwiza si z ni bez zastanowienia i nie zna tak naprawd swoich motyww. Szstka moe wtedy skonstruowa rozbudowan hipotez na temat tego, co naprawd si dzieje w niewiadomoci partnera i potrafi stworzy sobie system przekona, nie sprawdzajc ich prawdziwoci. Gdy ju hipoteza zostanie utkana. Szstce wydaje si, e jest ona faktem uprawniajcym do dziaania. Dochodzi wtedy do walki, w ktrej obrzuca si partnera zarzutami majcymi pewne realne podstawy, ale bdcymi przede wszystkim wytworem niewiadomych lkw przed bliskoci, tak charakterystycznych dla Szstki. Bardzo sprzyja umocnieniu zwizku deklaracja partnera, e pragnie by lojalny i e kocha. Jeeli to moliwe, dobrze jest, gdy partner potrafi wykaza, w ktrym miejscu Szstka przestaa zwraca uwag na fakty, zastpujc je swoimi wewntrznymi hipotezami.

Taktyka ta moe si okaza niebezpieczna, jeeli partner nie potrafi myle w sposb zoony i symboliczny. Szstka myli abstrakcyjnie, atwo wic odrzuci szczere wyznanie partnera, poniewa nie rozumie on swoich prawdziwych motyww". Gdy dochodzi do zblienia, Szstka potrafi zbudowa sobie zoon hipotez na temat rzeczywistych intencji partnera, a wzbudzenie pragnie seksualnych rodzi u niej poczucie zagroenia. Szstka zapomina o sukcesach i przyjemnociach. Sptana jest tendencj do powtpiewania w obietnice i plany. Czyni zobowizania, po czym poddaje je w wtpliwo. Zawsze stawia pod znakiem zapytania intencje innych. Czy ja mu ufam?" O co jej chodzi?" Czy on jest zdolny do mioci?" Pytania pozostaj bez odpowiedzi, a zobowizania obwarowane zostaj warunkami. Zobaczymy, jak to bdzie, kiedy dzieciaki wyprowadz si z domu." Zbawienny wpyw na relacj z Szstk ma zawsze ujawnienie swoich saboci. Szstka dobrze rozumie ludzkie zmagania, tote w efekcie atwiej jej zrozumie, e ludzie bdz. Szstki wierz na og, e s w stanie dojrze wewntrzne intencje innych. Jeeli dostrzeg saby punkt, do ktrego druga osoba si nie przyznaje, albo poczuj si na tyle bezpiecznie, by porozmawia o tym, albo kade zachowanie partnera ocenia bd w wietle tej jednej wady. Dobry przykad ze strony partnera (szczeglnie w dziedzinach aktywnych", takich jak zawody wymagajce wysokich kwalifikacji czy przedsiwzicia twrcze) musi wywoa respekt. Wane, by obietnice partnera znalazy potwierdzenie w rzeczywistych dziaaniach. Pozytywem zwizku z Szstk jest to, e potrafi ona reagowa emocjonalnie i gboko przeywa. Szstki maj skomplikowan psychik. Nie zaley im na manipulowaniu partnerem lub na braniu i sta je na wielk lojalno w cikich chwilach. Potrafi przedoy cudzy interes nad wasny i przeywa cudze sukcesy jako wasne. Sab stron relacji z Szstk jest to, e skonna jest wasne uczucia przypisywa partnerowi. Gdy kocha, wierzy w to, e i ona jest kochana. Jeeli si gniewa albo pociga j kto inny, partner prawdopodobnie oskarony zostanie o niewiadomy gniew lub o romans. Przykad pary zoonej z Szstki i semki (Adwokat Diaba i Szef) Zarwno Szstka, jak i semka to osoby autorytarne, co uatwia im znalezienie wsplnego, przycigajcego ich do siebie celu. W pocztkowej fazie istnienia zwizku Szstka na og odgrywa rol osoby sabszej. semka za opiekuna. Szstki poszukuj w semkach cech przywdczych, ale prawdziwy motyw jest nastpujcy: Ty spraw, aby to mi si zrealizowao, poniewa ja si boj". Szstka potrafi zwrci si przeciwko semce, jeeli dojdzie der nieporozumienia dotyczcego jej pogldw. Jeeli ujawnia wprost swoje niezadowolenie i bdzie w stanie wytrzyma szereg przeraajcych konfrontacji. semka zacznie szanowa jej stanowisko i prawdopodobnie zwrci si do niej

po rad. Jeeli niezadowolenie Szstki pozostanie ukryte. semka poczuje si zdradzona i prawdopodobnie odejdzie. Obaj partnerzy w tego rodzaju zwizku maj problemy z zaufaniem. Szstka obawia si, e partner zwrci si przeciwko niej, semka za obawia si porzucenia. Jeeli konfrontacja zbytnio wyprowadzi Szstk z rwnowagi, istnieje prawdopodobiestwo, i wemie sytuacj w swoje rce", aby semka nie miaa ju powodu do gniewu. Takie przejcie steru musi semk doprowadzi do wciekoci. Dla niej tylko szczera argumentacja jest uczciwa i jakakolwiek prba uniknicia gniewu spostrzegana jest jako dowd saboci i podstpnej prby podwaenia wzajemnego zaufania. Dla takiej pary niezbdne jest, by Szstka staraa si postawi na swoim w walce i relacjonowaa szczerze, co si dzieje, choby ta relacja miaa semk doprowadzi chwilowo do szau. Jeeli Szstka zdobdzie si na tyle odwagi, by powiedzie ca prawd i walczy w obronie wasnego stanowiska. semka stanie si ufna i otwarta. Jeeli Szef potrafi wysucha argumentacji Adwokata Diaba bez przed wczesnego odrzucenia go czy zniewaenia. Szstka stanie si bardziej ufna. Wane jest te, by Szstka zrozumiaa, e semka, jest osob raczej mao skomplikowan. Adwokat Diaba chce si skupia na tym, co naprawd dzieje si w gbi niewiadomoci partnera, by w ten sposb broni si przed ewentualn krzywd. Ale semki to ludzie stosunkowo proci i poszukujcy mao zoonych przyjemnoci. Szstka skonna jest tworzy rozbudowane hipotezy na temat rzeczywistych intencji partnera, gdy tylko zaczyna si pojawia blisza wi; semka za chce prze naprzd ku kontaktom seksualnym i nie ma ochoty na dyskusje o psychologii gbi. semki rzadko kami czy ukrywaj swoje prawdziwe intencje. Szstce trudno w to uwierzy wanie dlatego, e to takie proste. Ani Szstka, ani semka nie przywizuj zbytnio wagi do wygadzonych wizerunkw publicznych, przez co zachowuj si wobec siebie mniej wicej tak samo w domu i poza domem. semka nie ma problemw z seksem, przez co Szstka moe czu si zagroona, poniewa seks stanowi dla niej pole walki. semka moe mie kopoty z dochowaniem wiernoci. Szstka natomiast ma tendencj do odraczania przyjemnoci, wic nie ma z tym problemu. Jeeli Szstka poczuje si zagroona na polu seksu, nie bdzie skonna walczy otwarcie o przycignicie partnera z powrotem. Prdzej sama odejdzie albo zacznie rywalizowa z semk, nawizujc romans, w ktrym mogaby odzyska poczucie atrakcyjnoci seksualnej. Jeeli para ustali okrelone zasady wspycia. semka bdzie mniej skonna do kontrolowania zwizku. Granica midzy wygodn rutyn a nud jest jednak cienka. Zwizek Adwokata Diaba z Szefem wchodzi w etap trudny wtedy, gdy semka ustali reguy gry. Szstka si na nie zgodzi, po czym semka zacznie te reguy ama. Jeeli semka jest znudzona lub ma nadmiar nierozadowanej energii, zacznie stwarza problemy. Na og polega to na amaniu regu gry, prowokowaniu ktni, pragnieniu przejcia kontroli nad drobiazgami lub

mieszaniu si w ycie przyjaci. Adwokat Diaba boi si nastawionych nieprzyjanie osb i sprzeciwia si gotowoci semki do wchodzenia w konflikt lub obraania osb, z ktrymi Szstka chciaaby nadal utrzymywa przyjazne stosunki. Jeeli Szstk przerazi znudzenie semki i potraktuje powanie sprawy, o ktre partner wszczyna ktnie, poczuje si pokrzywdzona, zacznie si ba odwetu i moe zrezygnowa ze zwizku. Szstka doprowadza czsto do zerwania, podwiadomie wywoujc incydent, ktry semk rozwciecza. Sytuacja jest tym powaniejsza, e nie potrafi sprawdzi, na ile trafnie odbiera rzeczywiste motywy semki, ktra gdy jest znudzona moe si kci o wszystko. Gniewnym reakcjom semki i nudzie mona przeciwdziaa, jeeli para zajmie si czym nowym lub zaangauje si w spraw wymagajc wzajemnej rady i wsparcia. Mimo asertywnoci semkom trudno jest przystpi do realizacji wasnych zamierze. Walcz, by utrzyma swoje zainteresowania przy yciu, ale jeeli ich rdo ley na zewntrz, bez problemu przejmuj funkcje kontrolne, by cele owe zrealizowa. Najlepsza forma partnerstwa Szstki i semki polega na tym, e Szstka wymyla twrcze strategie. semka za wywiera nacisk, by posuwa te plany do przodu. Zalety Adwokaci Diaba identyfikuj si z przegranymi sprawami i zdolni s do lojalnego, nie poszukujcego nagrd wysiku w imi obowizku lub odpowiedzialnoci wobec innych. W niewielkim stopniu kierowani potrzeb natychmiastowego sukcesu, potrafi pracowa bez nagrd i publicznego uznania. Chtnie id pod prd i wbrew status quo, jeeli cel jest chwalebny, szczeglnie, gdy wsppracuj z prawdziwymi sprzymierzecami. Szstki osigaj wgld w gboko ukryte procesy psychologiczne. Potrafi cierpie, powica si i wznawia wysiki. Atrakcyjne otoczenia rodowiska zhierarchizowane z jasno okrelon struktur wadzy i jasno zdefiniowanymi obszarami problemowymi s dla Szstek pocigajce: policja, uniwersyteckie kursy dyplomowe. Szstki, majce problemy z autorytetami albo podporzdkuj si rygorystycznie regulaminowi, albo zaczn mu si przeciwstawia w sposb zorganizowany, buntujc si przeciwko wadzy. Atrakcyjne s dla nich te zawody, gdzie czowiek sam jest sobie panem i nie ma adnych zwierzchnikw. Pocigajce s dla nich zajcia, gdzie rywalizacja ograniczona jest do minimum i mog pracowa pod kierunkiem silnego przywdcy, a take prace niosce zagroenie fizyczne lub eksponujce cele przegrane. Szstka moe si

zajmowa napraw mostw. Moe by genialnym taktykiem, ktry ratuje firm z opaw, po czym j porzuca. Nieatrakcyjne otoczenia Szstka nie lubi zawodw wymagajcych pracy w cigym stresie i podejmowania szybkich decyzji bez uprzedniego przygotowania. Prestiowe zawody o znacznym stopniu rywalizacji, gdzie dyrektywy s niejasne i potrzebne s liczne manewry zakulisowe nie pocigaj jej. Synne Szstki Woody Allen', ktry gra samego siebie w roli klasycznej fobijnej Szstki, to jeden z dobrze znanych Adwokatw Diaba. Inny to Gordon Liddy, kontrfobijny wsptwrca afery Watergate w rzdzie Nixona. Twierdzi on, e zmusi si do zjedzenia szczura, poniewa tak si ich ba. Siedzia duej ni pozostali aferzyci, poniewa zainicjowa demonstracj siy. Przekonany by, e bez takiej demonstracji stanie si ofiar dla innych winiw. Krishnamurti * Jane Ponda * Wielebny Jim Jones * Sherlock Holmes * Hitler (typ fobijny) * Hamlet (typ kontrfobijny) Styl intuicyjny Przestraszone dzieci wypracowuj sobie strategie pozwalajce im na emocjonalne przetrwanie. Po czci strategie te opieraj si na umiejtnoci wykrywania rde potencjalnego zagroenia. Szstki twierdz, e ich sposb koncentrowania uwagi uwraliwia je na niewypowiedziane intencje innych. Twierdz, e czuj si zagroone, gdy inni nie ujawniaj wasnych uczu. Ufaj zarazem, e ich wasne spostrzeenia s trafne. Szstki, ktre osigny samowiadomo, wiedz, e bardziej od innych skonne s przypisywa wasn wrogo innym ludziom i e trafno ich intuicji zaley od stopnia, w jakim potrafi odrni wasne projekcje od obiektywnie trafnych wrae nieuwarunkowanych bodcami fizycznymi. Nastpujca wypowied pochodzi od czowieka, ktry przez wikszo swego dorosego ycia by dziaaczem zwizkowym i ktry nauczy si ufa swojej intuicji przy podejmowaniu decyzji. Mam bardzo wraliwe czuki, pozwalajce mi wychwyci ze intencje u ludzi. Miaem szefw, ktrzy we wasnym interesie oszukiwali i uciskali, a ja to w nich wyczuwaem. Czsto, gdy miaem z nimi do czynienia w swojej pracy organizacyjnej, wybuchaem gniewem, by moe nadmiernie. By moe nie

zawsze waciwie rozumiaem to, co oni robili. I cho mogem si czasem myli zupenie, w danej sprawie susznie wyczuwaem, e nie dziaali oni szczerze. Inne osoby, take zajmujce kierownicze stanowiska, nie wywoyway we mnie takich reakcji. Zaczem si wic zastanawia, czy zachowania te nie wypywaj z czego, co tkwi we mnie. Kto mi nadepn na odcisk? Czy te przyczyna ley w czym, co zrobi ten drugi facet? Ten czowiek ma dobrze rozwinit zdolno autoobserwacji. Gdyby mniej by wiadomy koniecznoci odrniania wasnych projekcji i innych bardziej intuicyjnych wrae, mgby atwo trafi do gabinetu psychoterapeuty jako jedna z wielu osb skarcych si na to, e szef (czy inna osoba znaczca w ich yciu) przeladuje je. Paranoidalne nastawienia na og maj pewne uzasadnienie, ale obiektywnie trafny wgld, jaki nieraz osiga Szstka, czsto znieksztacony zostaje bdnymi interpretacjami. Cho Szstka moe mie racj, e szef nie jest wobec niej przychylnie usposobiony, to negatywne nastawienie moe zosta drastycznie wyolbrzymione. Szstka skonna jest wtedy broni si przed zymi zamiarami szefa, doprowadzajc go tym samym do zoci, co wydaje si jej stanowi dowd na to, e szef od samego pocztku by dla niej wrogiem. Szstki mwi te o innym stylu intuicyjnym, wypywajcym prawdopodobnie z ich dziecicej potrzeby odczytywania intencji i przewidywania zachowania dorosych. Jest to fascynujca strategia samoobrony zalknionego dziecka. Moe ona przetrwa w dalszym yciu, bdc niewiadomym wyznacznikiem sposobu, w jaki Szstka koncentruje uwag. Pewna kobieta, psycholog kliniczny, tak opisuje swoj dziecic ostrono: Specjalizowaam si w tym, e wiedziaam, jak ludzie si zachowaj. Jeeli obserwowaam jakie dziecko w klasie, zagldaam mu bacznie w twarz, gdy tylko kto si do niego odezwa. Potrafiam dostrzec bysk w oku, gdy kto siedzcy w drugim kcie klasy z czym wyskoczy, albo przekonana byam, e widziaam na tej twarzy objawy emocji, cho wiedziaam zarazem, e tak naprawd ta twarz nie ulega adnym zmianom. Wydawao mi si, e jeeli wystarczajco dugo bd si przygldaa twarzy jakiego dzieciaka, bd w stanie rozszyfrowa, co myli o wszystkich innych dzieciach w klasie. Jeeli chciaam wiedzie, co ludzie myl, zagldaam im w twarz i staraam si wyobrazi, jaki przyjmie wyraz w okrelonych okolicznociach. Czy staaby si surowa czy agodna, gdybym powiedziaa temu dziecku, e je lubi? Gdybym kandydowaa na przewodniczc klasy czy twarz ta umiechnaby si, czy poszarzaa? Przekonana bytem, e nigdy si nie myl, poniewa tyle powicaam temu uwagi. Dziaaam na podstawie tego, co wydawao mi si, e wykrywam w tych twarzach, cho nie sprawdzaam swoich hipotez. Robiam to jedynie porednio, porwnujc swoje spostrzeenia z uwagami zaufanych kolegw.

Teraz, w swojej praktyce terapeutycznej, dostrzegam wiele warstw w interakcjach czonkw rodzin. Widz to, co nazywam wewntrznym obliczem, ktre ujawnia mi ich emocje. Czasem pozwalam sobie na snucie fantazji o rnych ukadach kolorystycznych, pojawiajcych si w atmosferze wok czonkw danej rodziny i staram si odczyta, co oznaczaj rozmaite kolory i powizania energetyczne, by na tej podstawie mc zrozumie sposb, w jaki kontaktuj si oni ze sob w yciu. Ta klinicystka dobrze wyczuwa swoj umiejtno przesuwania uwagi od mylenia o swoich klientach do swoich wyobrae o tym, co dzieje si w ich wntrzach. Zdaje sobie te ona dobrze spraw z tego, e by moe bdnie przypisuje swoim klientom pewne cechy, ktre w rzeczywistoci stanowi jej wasne projekcje. Ma jednak moliwo sprawdzenia trafnoci swoich wyobrae w rozmowie z klientami. Jeeli to, co dostrzega ta klinicystka opiera si wycznie na projekcji jej wasnych niewiadomych uczu wobec klientw, nie mamy tu do czynienia z adn intuicj. Zadaniem intuicji jest, w tym przypadku, umiejtno odrnienia wgldw wypywajcych z wasnej fantazji lekarki od tych wyobrae, ktre stanowi tylko jej projekcje. Jeeli nauczy si dokonywa takiego rnicowania, bdzie to miao dwie wane konsekwencje. Po pierwsze, uwolni si od szeregu faszywych informacji zapocztkowanego przez tak projekcj. Po drugie, nauczy si odrnia wyobraenia, ktre wypywaj z niej samej od tych celnych wrae wzrokowych, ktre pojawiaj si spontanicznie w jasnowidzcym stanie umysu. Musi wyksztaci w sobie wewntrznego obserwatora, by mc rozpozna przesunicia uwagi, ktrych dokonuje wanie wtedy, gdy trafnie dostrzega wzajemne relacje midzy czonkami rodziny wyraane symbolicznie w postaci kolorw i wzorw w otaczajcej atmosferze. Cnota odwagi Tak jak wszyscy. Szstki czsto nie zdaj sobie sprawy z najwaniejszych czynnikw kierujcych ich yciem. Dana Szstka moe by przekonana, e nie boi si bardziej ni inni, i nie zdawa sobie zupenie sprawy z tego, e osobiste nawyki zwizane z myleniem i odczuwaniem mog by rdem chronicznego lku. Podobnie jak ludzie mieszkajcy w obszarze objtym dziaaniami wojennymi, ktrym ogasza si nagle pokj, tak i Adwokaci Diaba czsto dopiero wtedy zdaj sobie spraw z tego, jak bardzo si bali, gdy strach zaczyna ustpowa. Szstki szybciej nabd wyszych umiejtnoci, jeeli wraz z przystpieniem do terapii czy medytacji rozpoczn program wicze fizycznych. Osoby strachliwe koncentruj si na swej gowie, przeszukuj otoczenie i staraj si

wymyli sposb na radzenie sobie z sytuacjami, z ktrymi musz si upora. Osoba zalkniona poszukuje przede wszystkim prawidowego podejcia intelektualnego, umoliwiajcego obron przed ewentualnym atakiem. To tak, jakby genialna analiza moga zastpi konieczno dziaania. Wiele Szstek przystpuje do praktyk duchowych rozwijajcych przede wszystkim zaufanie do zdolnoci ciaa do poruszania si w sposb intuicyjny, np. jogi tantrycznej czy sztuk walki. Odwaga uzaleniona jest od zdolnoci ciaa do reagowania w sposb adekwatny w stanie niemylenia. Polega na dziaaniu przed myleniem, gdy ciao zaczyna si porusza zanim nabyta osobowo zdy si wtrci. Mniej wicej rok temu zaczam biega i sprawiao mi to przyjemno, pki gowa nie musiaa si wyczy. wietnie si mi biegao z partnerem, kiedy rozmawialimy, albo samej, pod warunkiem e mogam myle w czasie biegania. Na trasie byo wzgrze i stwierdziam, e wszystko byo w porzdku, o ile starczao mi tchu, by sprawdza, kogo mijam po drodze. Gdy wzgrze pod koniec stawao si bardziej strome, ledwo starczao mi si, by zerkn na przechodniw i dowiedzie si, kto tam jest. Zauwayam, e jeeli nie miaam partnera przy sobie, zatrzymywaam si by zapa oddech, bym nadal moga zwraca uwag na to, kto jest w pobliu. Dla Szstki, ktra przyzwyczajona jest najpierw myle, pniej dziaa, nawet przebieganie obok ludzi na ulicy, bez moliwoci sprawdzenia kim s, moe rodzi niepokj. Ta biegaczka nie stanie si bardziej odwana dziki miaym mylom lub zmuszaniu si do biegania bez rozgldania si. Byoby dobrze, gdyby nauczya si przesuwa uwag z gowy ku ciau i odrnia sytuacje, w ktrych bieg kierowany jest przez mylenie od sytuacji, gdy potrafi zaprzesta mylenia, poniewa ufa, e ciao uchroni j przed niebezpieczestwem. Zwrcie uwag na rnic midzy dowiadczeniami biegaczki, ktra broni si poprzez obserwowanie otoczenia a nastpujcym przeyciem pasaerki nowojorskiego metra. Uczszczaam na Uniwersytet Miejski na Manhattanie i na uczelni jedziam metrem. Nigdy nie denerwowaam si, gdy jechaam za dnia. W metrze byy tumy ludzi i mogam przeglda notatki przez ca drog z ulicy Delancey. Natomiast gdy zajcia koczyy si pno i musiaam sama sta na pustym peronie, czsto si baam. Umawiaam si wtedy ze swoim chopakiem, e wyjdzie po mnie na stacj przy ulicy Delancey i odprowadzi mnie do domu. Pewnego wieczoru do wagonu wsiad wariat. Stroi miny i zaciska pici i sycha byo, jak klnie na cay przedzia. Pocigiem jechao bardzo niewiele osb i kady unika spojrzenia mu w twarz. Zauway kogo siedzcego za mn, wskaza na niego palcem, zakl i ruszy w jego kierunku. W tym momencie ja zablokowaam mu drog. Moje dao wstao z

miejsca i syszaam, jak do niego mwi, cho nie wiedziaam, co mam powiedzie. Do dzi nie pamitam, co do niego mwiam, pamitam jednak, e gdy w jego doni ujrzaam pistolet, nie baam si. Tak si czuam, jakbym przeywaa co, co ju kiedy si zdarzyo. Nie zdziwiam si, gdy zobaczyam, jak dwoje ramion chwyta go od tyu i przytrzymuje mu gow, ani te gdy wytrciam mu pistolet, ktry skierowa ku mojej twarzy. Gdy spotkaam si ze swoim chopakiem przy Delancey opowiedziaam mu to zdarzenie, ale gos mj tak by pozbawiony emocji, e trudno mu byo uwierzy w to wszystko. Wiara jako wysza jako umysu Poow procesu decyzyjnego stanowi wtpliwoci. Jaki pomys przychodzi nam do gowy, po czym rozwaamy wszystkie wtpliwoci typu Tak, ale...", by przybra waciwe ksztaty i wyjaniamy wszelkie niejasne zaoenia i bdy. Decyzje podejmuje si w ten sposb, e najpierw pojawia si jaki pomys, po czym szuka si kontrargumentw pozwalajcych ustawi pierwotny zamys we waciwej perspektywie. W pracy naukowej zdrowy sceptycyzm prowadzi do rzetelnych wynikw, dajcych si zweryfikowa procedur i jasno okrelonych metod. Kto jednak zbytnio si przywizuje do sceptycyzmu, moe zniszczy autentyczne przeycia wewntrzne wtpic w ich istnienie, gdy uwaga powraca do mylcego stanu umysu. Niewierny Tomasz, aposto Chrystusowy, to przykad stanu umysu charakterystycznego dla Szstki. Tomasz wierzy, dopki Pan obecny by fizycznie, dopki mia wsparcie podobnie mylcych uczniw. Gdy Chrystus umar, Tomasz straci wiar i zacz wtpi, e to, co przey wraz z Panem naprawd miao miejsce. Po Ukrzyowaniu Chrystus zmartwychwsta i ukaza si kilku swoim uczniom. Ukaza si take niewiernemu Tomaszowi i widzc, e cierpi z powodu utraty wiary, pozwoli mu dotkn swoich ran, by w ten sposb wzmocni jego wiar w ponowne przyjcie Pana. Ze wszystkich dwunastu apostow Tomaszowi dano najbardziej namacalne dowody tajemnic, a mimo to trudno mu byo uwierzy dowodom, przedstawionym jego zmysom. Atak zwtpienia moe podway u Szstki ca struktur przekona. Wystarczy, by jaki projekt napotka na jedn trudno lub doszo do ktni z partnerem, by cae miesice stopniowego budowania zaufania zostay zaprzepaszczone. To tak, jakby fundamenty dobrze skonstruowanej budowli trzeba byo zburzy i odbudowa, bo przecieka dach. Szstka potrzebuje cigego potwierdzania: Czy ja go kocham?" Chyba tak." Ma potrzeb tworzenia struktur umysowych zapewniajcych cigo. Pki nie zrobi dyplomu." Pki dzieci nie dorosn." Nic nie jest trwae. Wystarczy niewielkie podejrzenie, by rozkwity wtpliwoci.

W praktyce buddyjskiej takie przyzwyczajenie nazywa si wtpicym umysem. Do pewnego stopnia kady pocztkujcy w dziedzinie medytacji skonny jest podwaa wasne przeycia, zastanawiajc si nad tym, czy udao mu si cokolwiek osign. Jeeli jednak to intelektualne Tak, ale..." staje si uporczywe, wtedy przesunicia uwagi (ktre u osoby medytujcej sprzyjaj zblianiu si do ustabilizowania jej w stanie niemylenia) czsto prowadz do powstania zapory z wysoce wiarygodnych, penych wtpliwoci myli, czcych ponownie ze stanem mylenia. Szstka o nawykowo wtpicym umyle musi mie w sobie wiele wiary, by kontynuowa praktyk medytacyjn, romans czy budzce nadzieje przedsiwzicie, gdy sygnay zbliajcego si sukcesu tak atwo ulegaj wymazaniu przez rwnie wiarygodne myli podwaajce pozytywne dowiadczenia. Z punktu widzenia praktyk w skupianiu uwagi, wiara nie polega na przyjmowaniu faszywych obietnic ani na wykorzystywaniu woli. Wiara to po prostu zdolno koncentracji na autentycznym pozytywnym dowiadczeniu, miast popadania w znieksztacajcy uwag nawyk, gdzie bardziej realne wydaje si kwestionowanie pozytywnych dowiadcze. Podtypy Do podtypw zaliczamy te cechy, ktre rozwiny si w dziecistwie dla zapewnienia sobie bezpieczestwa w wiecie zdominowanym przez niepewne autorytety. Sia/Pikno w relacjach dwuosobowych Zwracanie szczeglnej uwagi na problem siy wypywa z potrzeby wzmocnienia samego siebie, by zrekompensowa poczucie strachu. Moe to przybra form faszywego wizerunku supermana" u mczyzny bdcego typem kontrfobijnym, czy te szczeglnego zainteresowania si pync z moliwoci wzniecania w mczyznach podania seksualnego u kontrfobijnych kobiet. Pikno to nacisk na estetyk, szczeglnie w otoczeniu i wygldzie. Skupianie uwagi na fizycznym piknie agodzi przyzwyczajenie do obserwowania otoczenia w poszukiwaniu najgorszego. Zarwno mczyni, jak i kobiety mog koncentrowa si na sprawach pikna. Zaczynasz naprawd traci zaufanie do ludzi z chwil, gdy zbliasz si do nich zanadto i zwizki z nimi zaczynaj si stabilizowa. Zaczynasz si wtedy obawia, e partner zrobi ci co zego. Z jednej strony boisz si porzucenia, z drugiej za jeste bardzo krytycznie nastawiony do osoby ukochanej, gdy staje si zbyt bliska. Bronisz si zostajc silnym" i nieco chodnym.

Czuo w sferze samoochrony Potencjalnej wrogoci mona si przeciwstawi zapewniajc sobie sta mio innych ludzi. Jeeli ludzie nas lubi/ nie ma powodu, by si ich ba. Gdy prowadz terapi, mam wielk ochot sprzymierzy si z klientem przeciw sytuacji, w ktrej tkwi. Powstaje wi my przeciwko nim". Wi ta trwa, pki nie wpadn na to, jak wykaza klientowi bdy w jego rozumowaniu. W tej fazie terapii musz uwaa, by nie odsun si od niego i staj si niezwykle wraliwa na niewielkie oznaki jego wycofania si. Obowizki spoeczne Lojalno innych mona sobie zaskarbi przestrzegajc regu i zobowiza w dziedzinie zachowa spoecznych. Na studiach byem aktywnym politycznie czonkiem modzieowej grupy syjonistycznej. Zaleao nam na ukoczeniu studiw i wykorzystaniu nabytej wiedzy w kibucu w Izraelu. Gdy przestaem myle o emigracji, stwierdziem z przeraeniem, e tak bardzo skupiaem si na naszym zamierzeniu, i nie byem nawet pewien, czy znam ludzi, z ktrymi wsppracowaem przez ponad trzy lata. Co moe pomc Szstkom w rozwoju? Szstki czsto podejmuj terapi lub praktyk medytacyjn, poniewa maj za sob liczne niedokoczone przedsiwzicia. Odraczanie przybiera wiele rnych postaci, ale szczeglnie uwidacznia si w niemonoci dokoczenia podjtego zadania. Typowe problemy, z jakimi osoby takie si zgaszaj, to cige zmiany miejsc pracy, brak zaufania do autorytetw i wsppracownikw oraz wynajdywanie powodw, by rezygnowa, gdy jakie przedsiwzicie zblia si do szczliwego koca. Szstki szukaj pomocy, poniewa si boj i poniewa maj czsto kopoty seksualne, ktre kojarz z nierozwizanymi obawami przed przejciem steru. Obawy Szstek naley traktowa powanie, nawet jeeli wydaje si, e alarm jest faszywy. Warto dokona drobiazgowej analizy obaw, poniewa Szstka nie wie, ktre z jej lkw s wyobraone, a ktre maj realne podstawy. Znaczna cz podejrze znika, gdy poddajemy problem dokadnemu, neutralnemu badaniu. Naley dopomc Adwokatowi Diaba utrzyma uwag w stanie cigej koncentracji na celach pozytywnych, bez poddawania ich w wtpliwo. Tak samo trudno jest Szstce utrzyma si w nieprzerwanym dziaaniu, jak Trjce dziaanie przerwa.

Adwokat Diaba musi krok po kroku postpowa w kierunku realistycznych celw zamiast radzi sobie z lkiem rzucajc si w faszywe akty heroizmu. Musi take uwiadomi sobie swoj tendencj do ulegania faszywemu przekonaniu o porace, opartemu na przeszych zych dowiadczeniach. Pomc moe Szstkom uwiadomienie sobie, e pojawiaj si u nich nastpujce potrzeby: Potrzeba sprawdzania, czy obawy maj realne podstawy; tendencja do unikania wszystkich danych; zakadanie, e trudnoci s wiksze ni naprawd s. Pomocne jest mwienie na gos o swoich obawach osobie zaprzyjanionej, mogcej da wiarygodne informacje zwrotne oraz sprawdzanie swoich wnioskw u kogo, czyja opinia jest neutralna. Doszukiwanie si ukrytego znaczenia ludzkich zachowa. Potrzeba sprawdzania, czy samemu nie ywi si uczu agresywnych, w momencie gdy wydaje si, e to inni s wrogo nastawieni. Powtpiewanie w moliwo uzyskania pomocy. Wahania zaufania do osb, z ktrymi jest si zwizanym. Czy ta druga osoba jest godna zaufania? Powtpiewanie w cudz si lub sabo. Potrzeba jasnego okrelania stanowisk. Potrzeba dowiadywania si, jakie jest stanowisko drugiego czowieka. Potrzeba uzyskiwania zgody co do regu. Sprawdzanie, czy czyny innych zgodne s z ich deklaracjami. Dostrzeganie, kiedy mylenie zajmuje miejsce uczu i pragnie. Sprzymierzanie si z ludmi niekompetentnymi lub niewiarygodnymi po to, by uniemoliwi ruch naprzd. Potrzeba utrzymania kontaktu. Wycofywanie si z powodu strachu, a nastpnie przypisywanie innym, e si wycofali. Fizyczne kurczenie si i unikanie zabawy, by utrzyma si w stanie napicia i czujnoci. Napranie si fizyczne, oczekiwanie ataku. Poddawanie w wtpliwo cudzej czuoci i komplementw, tym silniej, im mniejsza jest defensywno. Cios padnie wtedy, gdy bd nieprzygotowany". Brak zaufania do swoich reakcji z brzucha". Poszukiwanie aprobaty autorytetu przed podjciem kroku. Podejrzewanie przywdcw zamiast poszukiwania obszarw zgodnych. Zdawanie sobie sprawy z tego, e atwiej przypomina si sobie przykroci ni przyjemnoci. Szstki powinny pamita o tym, by przypomina sobie rzeczy przyjemne, dziaaj bowiem na zasadzie pamici negatywnej. Wykorzystywanie bujnej wyobrani. Powinny wyobraa sobie i rozmawia o pozytywnych tego wynikach, stwarza dysonans poznawczy midzy lkami a pozytywnymi wynikami. Jeeli uwaga zablokuje si na najgorszych moliwych konsekwencjach, powinny wyolbrzymia sobie w wyobrani skutki negatywne po to, by znale wyjcie. Co Szstki powinny sobie uwiadomi?

W miar wycofywania uwagi z nawykowych sposobw mylenia Szstki powinny zda sobie spraw, e mog pojawi si u nich nastpujce reakcje: Podejrzliwo wobec potencjalnych rde pomocy i wynikajcej z niej chci dziaania w pojedynk. Pojawianie si lkw przed sukcesem. Lk przed byciem lepszym od rodzicw. Poczucie narastajcej biernoci w miar pozbywania si lkw, poczucie tpienia, wreszcie poczucie, e praktykowanie medytacji pozbawia na zawsze ochoty do rywalizacji. Skonno do skupiania si na negatywnych detalach sytuacji, ktra w sumie jest pozytywna. Ch intelektualnego przewyszenia tych, ktrzy mogliby sprawy pchn do przodu. Spostrzeganie terapeuty na przemian jako geniusza i jako nieradzcego sobie z zadaniem. Mwienie bez przerwy. Pozwalanie na to, by gowa wzia gr nad sercem. Mwienie i analiza zastpujce dziaanie w oparciu o wraenia pynce z daa i emocji. Rosnce poczucie zwtpienia w samego siebie, atwo ulegajce projekcji tak, e wydaje si, e to inni wtpi w umiejtnoci Szstki. Megalomania. Uwaanie, e prba zmiany jest zbyt trudna. Fantazjowanie na temat wybitnych dokona blokuje Szstkom moliwo podejmowania realistycznych zamiarw.

Punkt Sidmy: Epikurejczyk

Osobowo GOWA: Cecha dominujca Planowanie SERCE: Namitno aroczno Cechy drugorzdne Seks: Podatno na sugesti Kontakty z innymi ludmi Powicanie si Ochrona siebie Obroca rodziny Dylemat Punkty: Pi, Sze i Siedem, zgrupowane po lewej strome Enneagramu, stosuj trzy rne strategie radzenia sobie z dziecicym lkiem. Szstki, ktre znajduj si w punkcie podstawowym, nadmiernie przygotowuj si do przyszych wydarze poprzez czujne przeszukiwanie otoczenia. Pitki uciekaj / Esencja Wyszy stan umysu: Praca Cnota: Wstrzemiliwo

od rda lku. Sidemki za sprawiaj wraenie niewzruszonych i zbliaj si do ludzi, usiujc ich oczarowa i rozbroi swoj przyjemn powierzchownoci. W obliczu budzcych lk dowiadcze wczesnego dziecistwa Sidemki rozpraszay obawy, uciekajc w nieograniczone moliwoci, jakie daje wyobrania. Sidemki nie daway odczu, e si boj. Nie wyglday na przestraszone. Sprawiaj wraenie pogodnych lekkoduchw, oddanych bez opamitania planowaniu i zabawie. Typowa dla punktu Szstego (podstawowego dla Sidemek) paranoja nie dochodzi do gosu, o ile uda im si ukierunkowa swoje mylenie na wizjonerskie plany przyszych sukcesw. Sidemka to punkt Piotrusia Pana, wiecznego dziecka. Jest to take punkt Narcyza, modzieca, ktrego pokochaa nimfa Echo. Narcyz tak by zajty podziwianiem swego urodziwego odbicia w tafli wody, e nie sysza, jak nimfa woa jego imi. Nie odpowiedzia, a gos jej pozosta tylko echem. Kademu potrzeba troch zdrowego narcyzmu. Wszyscy powinni doceni swoje unikalne zalety i wartoci. Kopot powstaje wtedy, gdy tak bardzo jestemy przekonani o swojej wyjtkowoci, e nie syszymy uwag tych, ktrzy stanowi zwierciado obiektywnej prawdy. Epikurejczycy przekonam s o wasnej doskonaoci, tote poszukuj rodowisk i ludzi podtrzymujcych ich poczucie wasnej wartoci. Gusta maj subtelne i chc czerpa z ycia wszystko, co najlepsze. Lubi by w dobrym nastroju. Poszukuj przygd i maj wysokie oczekiwania. Nastawieni s na doznania szczytowe, tak jakby szampan, a nie krew, kry w ich yach. wiatopogld Sidemek by bardzo wyeksponowany w rewolucji kontrkultury lat szedziesitych. W epoce dzieci-kwiatw ideay Sidemek zostay rozbuchane. W obliczu koniecznoci pjcia na wojn czy podjcia bezsensownej pracy dzieci-kwiaty wycofyway si z przyjtego sposobu ycia, zwracajc si ku prostocie i sobie samym, tworzc przy tym wyidealizowany obraz przyszego spoeczestwa. W miar postpu rewolucji ujawniy si ciemne strony wiatopogldu Sidemek. Dc do rzeczywistoci wyidealizowanej i nie mogc jej stworzy dzieci-kwiaty zmieniy swoje nastawienie, przechodzc do radykalnego subiektywizmu. Ceniono to, co w jednostce unikalne, a to doprowadzio do narcystycznej koncentracji na sobie. Zatrzymano si na poziomie pytkich wgldw, wyraanych stwierdzeniami typu O, rany!" czy Ciesz si, e jestem sob". wiat narkotykw zaj miejsce denia do zmiany wiata zewntrznego. Miejsce rzetelnego wysiku i pracy zajo psychologiczne gadulstwo i atrakcyjne formy ucieczki. Sidemki podtrzymuje przekonanie, e ycie nie zna granic. Zawsze mona znale w nim co ciekawego. Jeeli ycie nie jest pene przygd, po co w ogle y? Po co si zadrcza problemami, gdy mona pj naprzd? ywotno pynca z takiego przekonania o szansach yciowych wzmacniana jest przez

zwyczaj trzymania w zanadrzu kilku opcji i zabezpieczania swoich zobowiza planami rezerwowymi. Za kadym zobowizaniem stoi kilka innych moliwoci. Czowiek godzi si na ten wariant, ktry w danej chwili wydaje si najlepszy". Jeeli plan A speznie na niczym, mona si zaj rezerwowym planem B. Jeeli co w B nie wychodzi, zawsze jest jeszcze plan C. Jeeli moliwo A si wyczerpie, a C stanie si zbyt nudne, zawsze mamy B, a z tego moe wynikn D. Regua lat szedziesitych, by pyn z prdem" przeksztacia si w taki sposb organizacji swojej uwagi, przy ktrym opcje negatywne odpadaj mimochodem. Strategi obronn Sidemek jest planowanie przyszoci wedug rnych opcji po to, by zwikszy przyjemno ycia, eliminujc nud i cierpienie. Sidemka moe pracowa w jednym sklepie obuwniczym i jednoczenie rozwaa moliwo podjcia podobnej pracy w konkurencyjnym sklepie po drugiej stronie ulicy. Sidemce taki plan moe si wydawa cakiem oczywisty. Skupi si wtedy na podobiestwie celw i zada w obu pracach, a nie na ewentualnych konfliktach midzy konkurencyjnymi firmami. Zalet takiego sposobu koncentracji uwagi jest to, e umoliwia szczeglnie twrcze sposoby rozwizywania problemw i dopasowywanie do siebie pozornie antagonistycznych punktw widzenia. Sidemki maj (spord wszystkich typw) najbardziej optymistyczny wiatopogld, poniewa wierz, e w jakiej bliszej lub dalszej przyszoci rozwinie si ich wielki plan, gdy wszystkie najbardziej korzystne perspektywy pocz si, zapewniajc wybitnie satysfakcjonujce ycie. Sprawy, wok ktrych skupiona jest zazwyczaj uwaga Sidemek to: Potrzeba utrzymania wysokiego poziomu pobudzenia. Wiele dziaa, wiele ciekawych zaj. Potrzeba staego przeywania intensywnych, pozytywnych emocji. Trzymanie w zanadrzu wielu opcji, by nie angaowa si w jedn lini dziaania. Zastpowanie gbokiego kontaktu przyjemnymi alternatywami intelektualnymi. Rozmowy, planowanie, rozwaania. Wdzik jako pierwsza linia obrony. Sidemka to typ lkowy poszukujcy kontaktu z ludmi. Unikanie bezporednich konfliktw poprzez uniki. Rozwizywanie konfliktw poprzez dogadywanie si. Styl koncentracji uwagi polegajcy na wizaniu i porzdkowaniu informacji tak, by w kadym zobowizaniu bya jaka moliwo wycofania si, a w zanadrzu czekay alternatywne opcje. Taki styl koncentracji uwagi moe prowadzi do: -racjonalizacji swoich tendencji do ucieczki od zada trudnych czy narzucajcych ograniczenia, a take do

-umiejtnoci syntetyzowania niezwykych powiza i wynajdywania paralel midzy pozornie sprzecznymi, bd niepowizanymi punktami widzenia. Trjka i Sidemka wygldaj podobnie Sidemki maj wiele energii i potrafi ciko pracowa, o ile sprawa je interesuje. Powierzchownie przypominaj Trjki w swojej chci rywalizacji i wygrywania, i na pewno zaley im na tym, by uzyska potwierdzenie wasnej doskonaoci w oczach innych ludzi. Z punktu widzenia zewntrznego obserwatora punkty te mog sprawia wraenie podobnych, jednak lece u ich podstaw wiatopogldy rni si. Trjki chc rzdzi, poniewa dla nich miar sukcesu jest szacunek i uznanie innych. Chc si skoncentrowa na jednej drodze zawodowej, by pi si ku szczytowi drabiny rywalizacji. Dowodem, e wspinaczka bya skuteczna, s: odpowiedni wizerunek, poczucie bezpieczestwa, tytuy i presti. Sidemki, cho zajmuj t sam rywalizacyjn pierwsz awk", chc przede wszystkim robi co ciekawego praca to jedna z wielu rzeczy, ktrymi si zajmuj". Pragn take, by inni je szanowali, cho nie chc nad nimi wadzy. Nie lubi, gdy utosamia si je z ich zawodem. Nazywanie mnie lekarzem ogranicza mnie. Jestem czym o wiele wicej, ni tylko tym." Chodzi im o utrzymanie doskonaego poziomu w takich dziedzinach, ktre s tego godne. Biegam, gotuj, pisz wiersze, potrafi robi wszystko." Sidemkom o wiele mniej zaley na zdobywaniu szczytw, szczeglnie jeeli zajmuje to zbyt wiele czasu lub trzeba przy tym wej w kontakt z osobami nie darzcymi ich szacunkiem. Chc wiedzie, e inni godz si na to, by walczyy w najlepszej konkurencji, nie chc jednak ogranicza swych zainteresowa po to, by zdoby pierwsze miejsce. Chc wiedzie, e mnie na to sta, ale nie musz si sprawdza." Wol pracowa bez ustanku przez kilka dni, by zarobi na wyjazd ni po to, by kupi atrakcyjny samochd. Dowodem na to, e co si osigno jest zaistnienie wielu atrakcyjnych moliwoci i osignicie szczytu bez przygwodenia jednym konkretnym zobowizaniem. Psychologiczna rnica miedzy uzalenion od pracy Trjk a prawdziwie narcystyczn Sidemk polega na tym, e Trjka buduje swoje poczucie wasnej wartoci na rzetelnych osigniciach. Prawdziwe ja" moe nie istnie, istniej jednak referencje. Uwaga skupiona jest na robieniu bardzo dobrze jednej rzeczy, poniewa wedug Trjki jej warto w oczach innych zaley od wybitnego wykonania zadania. Trjki pracuj nad miar, poniewa chodzi im nie o to, by mie dobre samopoczucie, ale o to, by zdoby szacunek innych ludzi. Sidemki, cho rwnie silnie pragn dobrej opinii innych, traktuj cudzy szacunek jako wierne zwierciado wasnej wartoci. Nie musz cigle si wysila, poniewa ycie jest fajne; a ja ciesz si, e jestem sob." Jeeli inni nie dostrzegaj ich wewntrznych zalet. Sidemki same w sobie znajd pocieszenie, racjonalizujc, e odrzucono je nie z ich winy. Ja" Sidemki jest

wielowymiarowe i wieloma rnymi drogami moe poda. Z dokiem" mona sobie poradzi idc na spacer za miasto, czytajc dobr ksik, wychodzc na soce, czy wypijajc filiank gorcej herbaty. W pewnym sensie narcyci cierpi mniej ni Trjki z powodu braku szacunku innych ludzi, poniewa mog si pocieszy wasnym towarzystwem i poniewa przekonani s, e los im sprzyja. To rodzinne Sidemki maj mie wspomnienia lat dziecinnych. Ich opowiadania o tym okresie przypominaj wesoe ksieczki z obrazkami: chopczyk na hutawce, dziewczynka w fartuszku. Brak na og goryczy. Mj ojciec wykrad nas matce. Miaem wtedy osiem lat, a gdy skoczyem dziewi, ju o niej zapomniaem." Nawet gdy, obiektywnie rzecz biorc, scenariusz by niekorzystny, niewiele pozostaje w Sidemce nienawici czy oskare. W scenariuszach zawierajcych wspomnienia obiektywnie niedobre mona wyczu postawy typu:Postanowiem sam by inny", czy Wynajdywaem sobie zajcia, by nie pj na dno". Duo mylaem o tym, e jestem Sidemk i o tym, dlaczego w tym punkcie odnajduj siebie. Gdy po raz pierwszy przysuchiwaem si wywiadom z grup Sidemek, we wszystkim bytem w stanie utosami si z nimi oprcz tej historii ze strachem. Po prostu nie widz siebie w ten sposb. Ale potem przypomniaem sobie jak to byo, gdy zgubiem si w drodze powrotnej z nowej szkoy. Wiedzc, e mama zrobi mi awantur za spnienie, mylaem z prawdziwym przeraeniem o tym, co si stanie, gdy ju wpadn w jej rce. Natknem si wtedy na grup dzieciakw grajcych w pik non i po prostu zaczem gra z nimi, pki si nie ciemnio. Wic gdy nadesza ju pora kolacji, mama zadzwonia na policj i oni po mnie wyjechali. Pamitam, jak jechaem do domu w radiowozie, robic dosownie w majtki ze strachu. Po czym zaczem przyglda si wiatom odbijajcym si w tylnej szybie, przypomniaem sobie mecz, i pogryem si we wspomnieniach. Wiedziaem, e moga ze mn zrobi co chce, ja natomiast mogem tkwi w swoich rozmylaniach i gra tam w pik, a bdzie po wszystkim. Uwaga odwraca si ku pozytywnym wspomnieniom. Pewien chopiec, ktry zacz trenowa karate dla samoobrony, opisywa tylko te rozgrywki, w ktrych zdobywa najlepsze pasy. Dziewczyna, ktra w wieku lat pitnastu ucieka z domu, przesza do porzdku dziennego nad powodami ucieczki, skupiajc si na podniecajcych przygodach. Tutaj mamy do czynienia z przeciwnym kierunkiem skrzywienia uwagi ni ten, ktry charakteryzuje Szstki: Adwokat Diaba stara si zapamita to, co najgorsze, podczas gdy Epikurejczyk, ktry dy do przyjemnoci unikajc blu, zapamituje raczej to, co najlepsze.

Sidemki pamitaj ze wczesnego dziecistwa bardzo wiele zdarze o wydwiku pozytywnym, zdarze, ktre naprawd miay miejsce. Maj tendencj do faworyzowania matki, a paranoidalny sprzeciw wobec mskiego autorytetu ma wydwik stonowanego buntu. Oboje rodzicw darzyem mioci i spdziem typowe dziecistwo na wsi. Nikt mi nie robi krzywdy, zaznaem wiele mioci i wsparcia. Jedyny problem polega na tym, e musiaem jecha prawie sze kilometrw na rowerze, by si zobaczy z kolegami. Gdy byem sam, opowiadaem sobie historyjki i nie lubiem za bardzo, gdy kto mi mwi, co mam robi. Gdy byem w szstej klasie, zdaem sobie spraw z tego, ze jestem inteligentniejszy od ojca. Kochaem go, ale wiedziaem, e ja szybciej myl. Udawao mi si zdoby jego zgod na wszystko, co chciaem. Pomijaem te elementy, na ktre by si nie zgodzi, a nastpnie namawiaem go do przyjcia takiego wariantu tego, co on chce, ktry zapewnia mi maksymalne pole manewru. Harmonogramy i plany Dzie zawsze jest peen moliwoci. Sidemka ma w gowie list wszystkich ciekawych zaj. Nie przeywa depresji, a praca miesza si z wyobrani i zabaw intelektualn. Realizujc jakie przedsiwzicie potrafi jednoczenie zachwyci si falowaniem kobiecych wosw w blasku soca czy zafascynowa cieniami na cianie. Chodzi o to, by zawsze utrzyma dobry nastrj, by pracowa tylko do momentu, kiedy nie odczuje si pierwszych oznak zmczenia, by nastpnie przeczy si na robienie czego innego, zanim nie pojawi si nuda czy zew obowizku. Sidemki potrafi pracowa bez koca, ale wol jednoczenie zajmowa si trzema czy czterema sprawami. Projekty rzadko realizowane s w sposb wyczny, a kade powaniejsze przedsiwzicie jest jedynie przerywnikiem midzy kolejnymi miymi zajciami. Zawsze z przyjemnoci przegldam informator w gazecie niedzielnej. Podane s w nim wszystkie imprezy na kolejny tydzie. Jest tam cay zestaw ciekawych zaj: czterogwiazdkowy film, dziesiciogwiazdkowa restauracja. Jest to dla mnie rwnie wane, jak moja skrytka ze sodyczami. Chc wiedzie, gdzie mog znale jakie sodkie" zajcie. Sodycze chowam w dolnej szufladzie biurka w pracy, tam te chowam informator z niedzielnej gazety. Dobr ilustracj intencji kryjcych si za harmonogramami i planami Sidemki jest haso lat szedziesitych, by pyn z prdem". Nie ma nigdy powodu do przygnbienia czy chandry. Trzeba tylko wczy si w oywczy prd wartociowych zaj.

Chodzi o to, by zawsze mie w zanadrzu kilka opcji. Moesz pj pogra w siatkwk, moesz si ubra i wyj do kina albo moesz pojecha za miasto na caodzienn wycieczk rowerow. Najlepiej jest wtedy, gdy wszystkie te rzeczy mgby robi jednoczenie. Wybierasz wtedy to, co ci najbardziej pociga i robisz to, pki nie czujesz, e cignie Ci nastpna rzecz. Zdarzao mi si pj do kina, kupi bilet, kupi sobie co do podgryzania i wyj w poszukiwaniu czego innego, bo wanie poczuem lekkie znudzenie. O ile w zanadrzu jest zawsze kilka opcji, ma si pene optymizmu przekonanie, e ycie niesie z sob nieograniczone moliwoci. Chodzi o to, by niczego nie przeoczy, by mona byo rozway w duchu kad moliwo, nawet wtedy, gdy nie sposb jej zmieci w programie dnia. atwo dawa niezobowizujce obietnice, trudniej o trwae zobowizania, poniewa wszystko, co trwae, niszczy poczucie nieograniczonej niczym przyszoci. Sidemki akn przey i wol niewielkie ksy tego, co najlepsze, ni angaowanie si w jedn spraw. Mj prywatny harmonogram jest niesamowity. Mam czas na prac, rodzin i rozrywki, w skad ktrych wchodz muzyka, bieganie i eglowanie po zatoce. O wszystkich tych zajciach myl nieustannie, niezalenie od tego, czy si w nie aktualnie angauj. Na wszystkie mam ochot. Jeeli pojawi si okazja spotkania z przyjacimi, musz poukada na nowo te wszystkie schematy i plany, ktre mam w gowie; musz przeoy por posiku, by nie mie zbyt penego odka, gdybym miaa akurat ochot pobiega. Bardzo szybko zmieniam plany, wic wszystko udaje mi si upchn. Jeeli jaki plan spali na panewce, mam w odwodzie zajcia zastpcze. S na przykad restauracje, w ktrych jeszcze nie byam, wiem, kto w mojej rodzinie ma czas wybra si tam ze mn, potrafi te wcisn troch pracy midzy wsplne muzykowanie z przyjacimi i pn wizyt w restauracji. Mylenie w kategoriach opcji Przez to e Sidemka stale dopasowywuje rne opcje, nigdy nie moe si naprawd zaangaowa w jedn rzecz. Stale myli o kilku na raz, poniewa wszystkie one jako si w jej umyle cz. Tak si dziwnie skada, e bardzo rne kierunki dziaania wydaj si do siebie podobne. Na poziomie praktycznym zawsze umiaam dokonywa wyborw, cho czasem sprawiay wraenie arbitralnych. Naley przestrzega zobowiza i stara si przychodzi punktualnie, choby si w midzyczasie stracio ochot na przyjcie. Poziom emocjonalny bywa kopotliwy. Od kilku ju lat jestem zamna, mj m ma wci nowe pomysy i zmusza mnie do aktywnoci.

Z pocztku, gdy prbowaam podj zobowizujc decyzj, rozdzieliam swoje obszary problemowe midzy trzy lub cztery rne formy terapii. Wszystkie problemy wyday mi si powizane, poniewa wszystkie byy moje. Podobao mi si to, ze mogam uzyska rne formy pomocy. Wtedy zaczam powanie myle o tym, by nawiza bliskie kontakty z rnymi mczyznami, by przepracowa sobie pewne wzorce zachowania, ktre ujawniaam w kontaktach z moim narzeczonym. Nie widziaam w tym nic sprzecznego z naszym wzajemnym zobowizaniem do zachowania wiemoci. W kocu pracowaam nad moim zwizkiem z narzeczonym, i to w sposb powany. Z punktu widzenia zewntrznego obserwatora ta Sidemka prawdopodobnie zanadto rozprasza si midzy liczne formy terapii i zbyt wiele kierunkw dziaania. Dla niej natomiast kady wgld i kade podejcie nierozerwalnie wie si ze wszystkimi pozostaymi. Sidemka ta moe wic zgodzi si w peni z jednym ze swoich terapeutw i jednoczenie pj za rad drugiego. Nie trzeba mwi, e ten nawykowy sposb koncentracji uwagi sprawia wraenie podania w kilku kierunkach na raz. Powiedzmy, e opowiadasz mi o jakim nowym systemie, ktrym si zajmujesz, na przykad o Zen. Wic gdy Ty wnikasz w szczegowe rozwaania na temat tego systemu filozoficznego, pewne rzeczy, o ktrych mwisz, przypominaj mi podobne myli zawarte w innych systemach, o ktrych Ty nie masz pojcia. Jeeli ja zainteresuj si Zen, zastanowi si, jak to si ma do powiedzmy biegw maratoskich, Enneagramu i gry w golfa. To, co ty mi opowiadasz o Zen, wcza malekie lampki w szeciu czy siedmiu obszarach moich zainteresowa. Zgadzam si oczywicie z Tob, ale nie przywizuj zbytniej wagi do Twoich sw. To, co mnie angauje, to te punkty Twojego opisu systemu Ze, ktre wspbrzmi z moimi zainteresowaniami i ja wcz to we wasny, zoony system. W ten sposb mog jednoczenie zgadza si z Tob i trzyma otwarte moje wasne opcje. Urok i mdrkowanie Cho rdzeniem dla Sidemek tak jak dla Pitek i Szstek jest paranoja, nie przejawiaj one lku. S towarzyskie i rozmowne, zajmujce i chtne do zabawy. To zamiowanie do rozmw i rozwaa intelektualnych mona by te odczyta jako przejaw zastpowania czynw sowami. I rzeczywicie. Sidemki powiadaj, e wol burz mzgw ni ograniczajc, mozoln prac. I Pitka, i Szstka maj kopoty z produktywnoci i z koczeniem rozpocztej pracy. Sidemki maj podobne kopoty z dziaaniem, ale lk przed byciem obserwowanym ukrywaj przed sob czarujc rozmow i miym sposobem bycia. Sidemki obawiaj si zbytnio zagbia w jedn konkretn rzecz, a lk ten maskuj fascynacj wieloma problemami. Pocig do wszystkiego, co sprawia

przyjemno, odczytuj jako prd pozytywny, gdy w istocie kryje si za nim ucieczka przed cierpieniem. Sidemkom trudno si ograniczy do jednego przedsiwzicia, gdy zawenie uwagi wydobywa na jaw obiektywne zdolnoci. Przy bliszym przyjrzeniu si pryskaj sztucznie rozdmuchane wyobraenia na temat wrodzonych, szczeglnych zalet. Narcystyczna Sidemka unika zdemaskowania, rozdmuchujc swoje potencjalne moliwoci tak, by sprawiay wraenie realnych. Ma pewne zdolnoci w kierunku matematyki, stara si uchodzi za matematyka, poniewa przy dostatecznie czarujcej autoprezentacji i niewiadomym naginaniu definicji mistrzem matematyki moe si wydawa ten, kto majc szczegln intuicj nie musi si wykazywa stopniami naukowymi. Sidemki uchodz nieraz za szarlatanw, poniewa s atrakcyjne i pragn uwielbienia. Wzbudzaj oczekiwania w tych, ktrzy bymoe mniej s przyzwyczajeni do kwiecistoci, wdzikw i wspuczestniczenia w tym, co najlepsze". Sidemka pragnie adoracji ludzi ciekawych, szybko jednak nudz j powtrzenia, szczeglnie w chodnym wietle dnia. Wyranie wida, jak bardzo jest skoncentrowana na sobie, gdy przygoda ostatniej nocy idzie w niepami nowy przyjaciel dzwoni, za Sidemka nie pamita ju jego imienia. Bardzo trudno mi byo znale kogo, kto nie byby nudny. Staraem si znale kogo podobnego do siebie. Kocham swoje ycie i to, co robi, i wydawao mi si, e poszukiwaem jedynie kogo, kto chciaby si ze mn pobawi. I w kocu znalazem j i, na moje utrapienie, te chyba jest Sidemk. Wspaniaa tenisistka, wspaniaa w ku i mylca o wszystkim, tylko nie o mnie. Nie mogem znie tego, e jest taka utalentowana i w tyle rzeczy zaangaowana, wic postanowiem si owiadczy, bo oboje chcielimy zaoy rodzin. Mamy wic teraz dzieciaki i jest nam naprawd dobrze. Potrzebne mi jest to chodzce lustro, w ktrym mog zobaczy, jak bardzo potrafi by skoncentrowany na sobie. Poczucie wyszoci/poczucie niszoci Poszukiwanie wysokiego poziomu stymulacji moe suy ucieczce, sprzyja jednak take intelektualnemu zaciekawieniu i twrczym poszukiwaniom. Czowiek o patologicznie rozwinitym narcyzmie po prostu zaoy z gry, e jest kim lepszym intelektualnie i, co za tym idzie, zasugujcym na uznanie i wsparcie. Natomiast w Sidemce, ktra zaczyna ju rezygnowa ze swego neurotycznego przekonania o nalenych jej szczeglnych wzgldach, znajdziemy osob, ktra zdaa sobie spraw z tego, e biegnc tak szybko ku przyjemnociom w rzeczywistoci ucieka od cierpienia. Cierpienie narcysty polega na lku przed zdemaskowaniem go jako osoby mniej wartociowej, anieli mniema. Pojawiaj si wewntrzne pytania: Na jakiej pozycji stoj?", Czy jestem lepsza od tych, z ktrymi zdarza mi si

przebywa, czy w rzeczywistoci jestem gorsza?" Kto w tym przypadku jest lepszy? Ja czy mj przyjaciel?" W stanach patologicznych odpowied zawsze brzmi: Ja jestem lepszy". U tych Sidemek, ktre podjy prac nad sob, pytanie o wzgldn warto nadal pozostaje ywotne, moe jednak suy przypomnieniu, by zwraca uwag na obiektywne umiejtnoci. Wiem, e postpuj narcystycznie wtedy, gdy zaczynam pogardza osob znajom. Pogarda ta przyjmuje rne podstpne postacie. Wybaczam gupot lub w skrytoci potpiam za popenienie bdu. Gdy ju wbij sobie do gowy, e mam do czynienia z kim, kto nie nada, mam ochot wyj z pokoju. Nudzi mnie to, co ma do powiedzenia. Jest tak bardzo przewidywalny, e chce mi si krzycze. Myl sobie wtedy: Jaki on gupi, jaki ograniczony." Albo te zbijam jego obiekcje kilkoma przeciwstawnymi argumentami. Gdy znajomi wydaj mi si szczeglnie gupi i beznadziejni, jestem na tyle przytomny, by przyjrze im si raz jeszcze. Jak bliski przyjaciel moe nagle wypa tak le? Jak mog pogardza kim, kto jeszcze wczoraj wydawa mi si taki bystry? Uwiadamiam sobie wtedy, e gdy nie mam cakowitej racji, musz by do niczego. I wtedy pozostaje mi jedynie spostrzega ich jako naprawd lepszych, sam za wydaj si sobie nikim. Poczucie wasnej wartoci mona sobie podwyszy zajmujc si stale zajciami najlepszymi z moliwych". Cech diagnostyczn Sidemki, ktra wpada w tarapaty, jest gonitwa myli. Planuje sobie wtedy swoje zajcia na styk", nie pozostawiajc wolnego czasu midzy poszczeglnymi skadnikami ciekawego ycia". Uwaga przeskakuje w sposb niekontrolowany midzy kilkoma interesujcymi opcjami i Sidemka jest w kursie". Nigdy nie mogem zrozumie jak ludzie mog powici si okrelonej karierze. Skd wiedzieli, kim chcieli zosta? Najwiksze przyblienie, na jakie mnie byo sta, to prototypowy czowiek Renesansu. Doskonao w kadym calu. Wszystko, czego si imaem, nasuwao myl o nastpnej wielkiej szansie, niewyprbowanym podejciu, genialnym pomyle. Zaczem swoje studia od religioznawstwa, a prac doktorsk pisaem z kultur rodkowego Wschodu, majc pidziesit punktw wicej, ni byo mi potrzeba do zaliczenia. Moja rozprawa obejmowaa trzy dyscypliny i rozszerzaaby si bez koca, gdyby komisja nie zawzia tematu. Omal nie wyleciaem ze studiw, gdy przyszo zoy maszynopis. Kartki mojej pracy wyglday niepozornie w porwnaniu z moimi zamierzeniami. Nic nie szkodzi, e dostaem dyplom z wyrnieniem: mylaem tym, e potrzebna mi bya pomoc komisji, e moja rozprawa nie zachwiaa wiatem naukowym i e byem doktorem nieznanej nikomu dziedziny a nie geniuszem, za jakiego siebie uwaaem.

Zwizki z autorytetami Sidemki chc by jak rwny z rwnym z osobami majcymi autorytet i wol takie ukady, w ktrych nikt nie stoi ani nad nimi, ani pod nimi. Pocztkowo autorytet traktowany jest po prostu jak kto, wobec kogo Sidemka czuje wrodzony szacunek, sam za na og reaguje yczliwie na jej dobrze wyartykuowane pogldy. W rzeczywistoci jednak Epikurejczycy to ludzie peni lku, dcy do miych kontaktw po to, by rozbroi kontrol autorytetu. Jakakolwiek prba ograniczania wolnoci prowadzi zazwyczaj do ostrego sprzeciwu wobec autorytetu. Wadza osb na niszych stanowiskach zostaje w sposb automatyczny pomniejszona. Sidemka uwaa, e moe si dogada z kadym, kto stanie jej na drodze do celu. Pozytywem relacji Sidemek z autorytetami jest to, e doskonale potrafi poprawi nastrj grupy. Maj mi powierzchowno, wiedz o wszystkim tyle, e mog udawa, e wiedz wicej, i s dobrymi mwcami. Trzymaj si pozytywnych opcji nie popadajc w zwtpienie i szczeglnie dobrze radz sobie wtedy, gdy pomys kiekuje lub jest gotowy do realizacji. Potrafi poczy cele i zadania jakiego przedsiwzicia z innymi stanowiskami teoretycznymi, nawizywa kontakty robocze ze wsppracownikami i promowa swoje pomysy. Najbardziej efektywne s wtedy, gdy praca dopiero msza lub gdy trzeba podtrzyma wiar w projekt, ktry napotka na trudnoci. Negatywn stron relacji Sidemek z autorytetami jest to, e trac zapa, gdy skoczy si faza wstpna i etap formuowania planw. W rodkowej fazie realizacji przedsiwzicia ich zainteresowanie spada, a fazy kocowe, w ktrych opcje s ograniczone do minimum, s szczeglnie trudne do przeycia. Gdy ju pomys skonkretyzuje si. Sidemka cierpi z powodu nadmiaru rutyny i zawania moliwoci. Byaby bardziej wydajna, gdyby poproszono j wwczas o rozpatrywanie kolejnych pomysw, wczenie przedsiwzicia w wiksze zadanie, nawizywanie kontaktw z kooperantami lub o to, eby przesza na stanowisko konsultanta do spraw planowania, pracujcego w niepenym wymiarze godzin. Sidemki nieraz natarczywie broni ciekawych, cho niepraktycznych pomysw. Idee i teorie zastpuj mudn i cik prac praktyczn i Sidemki czsto traktuj pogardliwie tych, ktrzy s mniej dalekowzroczni". Przykad zwizku z autorytetem: Sidemka i Trjka(Epikurejczyk i Wykonawca) Oba typy wkadaj w swoje przedsiwzicia wiele energii. Trjka czyni tak, bo utosamia si z sukcesem przedsiwzicia. Sidemk za popycha zainteresowanie i okazja penetracji nowego terenu. Moe z takiej pary powsta wyjtkowy zesp wsppracownikw, jeeli Trjka skonna bdzie wzi na siebie funkcje kierownicze, Sidemka natomiast bdzie moga wystpowa w

roli doradcy i partnera, bez koniecznoci brania na siebie odpowiedzialnoci, radzenia sobie z ludzkimi oczekiwaniami czy zajmowania si zadaniami rutynowymi. Trjka bdzie ciko pracowa niezalenie od tego, czy praca ta przynosi jej przyjemno czy nie. Sidemka natomiast bdzie pracowaa rwnie ciko, o ile bdzie to dla niej zabawne. Oba typy obdarzone s umiejtnociami spoecznymi i potrafi publicznie zareklamowa swoje przedsiwzicie. Kady z nich przekonany jest o susznoci wasnego stanowiska i bdzie chcia skoni innych do przyjcia jego punktu widzenia. Jeeli szefem jest Trjka, chtnie zakada, e podwadni take utosamiaj si osobicie z sukcesem firmy i bdzie od nich oczekiwa maksymalnej wydajnoci. Sidemka w roli podwadnego bdzie omija stawiane jej wymagania, dotyczce czasu i wysiku w sposb mistrzowski, na przykad podsuwajc to samo sprawozdanie w dwch rnych sytuacjach czy uczc si, e mona by jednoczenie w dwch rnych miejscach, jeeli w kadym bdzie si o poow krcej. Jeli Trjka skonna jest take dy do wydajnoci kosztem jakoci, nie zakwestionuje pozornie ulegego postpowania swego podwadnego, dopki nic si nie zawali. Jeeli przedsiwzicie posuwa si do przodu, ani Trjka, ani Sidemka nie zainteresuj si kontrol jakoci, chyba e zmusi je do tego jaka skarga. Jeeli Sidemka, bdca w roli podwadnego, lubi swoje zadanie, dobrze jej si bdzie pracowao z szefem gotowym wzi na siebie napicie i ciar zwizany z penym zaangaowaniem. Sidemka najbardziej si przydaje we wstpnych fazach pracy, gdy moe wykorzysta swoje zdolnoci do twrczego planowania, dziaa innowacyjnych i zachcania innych pracownikw. O ile Sidemka trzyma si wytycznymi i nie wprowadza zbyt daleko idcych zmian. Trjka bdzie zadowolona z jej udziau w zespole. Gdy jednak przedsiwzicie bezpiecznie ruszy z miejsca, zaczn wychodzi na jaw rnice midzy celami stawianymi sobie w pracy przez Trjk i Sidemk. Trjka szuka uznania i pienidzy w banku, Sidemka za poczuje si ograniczana tymi celami i zacznie nagina reguy narzucone przez szefa, by nie straci zainteresowania zadaniem. Trjka oczekuje wydajnoci jak w maszynie. Sidemka za chce swobody. Jeeli szefem jest Sidemka, nie bdzie si chciaa zajmowa kontrol podwadnych, szczegln niech odczuwajc wobec koniecznoci wydawania i egzekwowania polece. W efekcie wytyczne mog si sta zbyt oglnikowe i zbyt przeintelektualizowane, w miar jak Sidemka stara si, by kady czu si rwnorzdnym czonkiem zespou, zmniejszajc tym samym ryzyko konfrontacji. Jeeli Trjka, wystpujca w roli podwadnego, ma troch rozumu, postara si nada oglnym dyrektywom posta roboczego regulaminu i poradzi sobie z negatywnymi informacjami zanim do szefa dotr. Zesp bdzie kwit, jeeli Trjka potrafi wprowadzi w ycie ideay szefa, a Sidemka wynagrodzi j premi czy uznaniem. Trjka wemie na swoje barki dodatkow

odpowiedzialno, o ile jej wysiki spotkaj si z szacunkiem i zaistniej widoki na awans. Jeeli szef-Sidemka wprowadzi fascynujce, cho kontrowersyjne opcje, zamazujce kierunek zamierze, Trjka-podwadny najprawdopodobniej zwrci si wprost do odpowiedniej komisji, by wyrwna straty i wykorzysta wszelkie struktury organizacyjne, aby przywoa szefa do porzdku. Gdy to si nie uda. Trjka skonna bdzie poszuka innej pracy, o lepszej strukturze i dajcej moliwo awansu. Idealizm i futuryzm Sidemki s rwnie antyautorytarne jak kady prawdziwy paranoik, ale zamiast dy do bezporedniej konfrontacji wol przymilnie uzyska tak sam kontrol, jak ma autorytet. Ty rb swoje, a ja bd robi swoje" oznacza w istocie, e Sidemka jest wolnym strzelcem, odpowiedzialnym jedynie przed samym sob. Znaczy to rwnie: Zostaw mnie w spokoju, nie mw mi, co mam robi". Mona dostrzec szczegln sprzeczno midzy ideaami radykalnego subiektywizmu, gdzie kada jednostka szanowana jest jako unikalna istota, a poczuciem wyszoci Sidemek wobec innych ludzi. Sidemka potrafi dostrzec, e kady z nas by moe obdarzony jest unikalnymi zdolnociami, wikszo jednak ogranicza si do jednej tylko, podczas gdy Sidemka uwaa, e wykorzystuje wszystkie naraz. Potrafi dostrzec, e matematyka i muzyka pasuj do siebie, nie musi wic w adn z tych dziedzin inwestowa wysiku, by czu si w obu dziedzinach kompetentna. Wskutek wyidealizowania swego obrazu wydaje jej si, e przy niewielkim wysiku, biorc pod uwag przyrodzone, szczeglne utalentowanie, jest w stanie opanowa muzyk i matematyk w cigu kilku miesicy. Skonno Sidemki do pozytywnych wyobrae powoduje, e wypenia ona luki wynikajce z braku rzetelnej informacji fantazjami i ideami. Te z kolei tworz wyidealizowany obraz wasnej osoby, przez co niepotrzebne s autentyczne treci i gbia. Znaczn cz swoich przyjemnoci czerpie Sidemka z planowania i przewidywania przyszych zdarze. To, co ma si wydarzy, pojawia si w umyle w postaci sodkich wyobrae, tak namacalnych i wiarygodnych, jak krzesa czy stoy. Najlepsza cz posiku ma miejsce zanim go podano, poniewa mona wtedy w wyobrani smakowa wszelkie wyborne kombinacje da. Jeeli Epikurejczyk zasiad ju do wymienitego posiku, dowiadczenie to moe znacznie rozszerzy, dodajc do w wyobrani inne przyjemnoci. Odtworzy moe na chwil w pamici obraz czarownego wschodu soca. Szczeglnego znaczenia nabiera to, e wschd ten oglda w gronie bliskich przyjaci. Potrafi delektowa si najlepszymi czstkami przeszoci i przyszoci wraz z aktualnym smakiem posiku. Sidemki potrafi si upaja

wasn wyobrani, poniewa tam najlepsze aspekty kadej moliwoci mog zetkn si w sposb cakiem wiarygodny. Planowanie nie musi oznacza ucieczki. Sidemki twierdz, e ogromnie duo radoci sprawiaj im dziedziny wymagajce twrczego mylenia. Poniewa z natury dysponuj bardzo gitk uwag, potrafi wymyla genialne rozwizania prozaicznych problemw i zapuszcza si w takie gbiny wyobrani, ktre zdaj si niezwyke ludziom mylcym bardziej konkretnie. Nastpujca wypowied pochodzi od Sidemki bdcej zawodowym futurologiem. Twierdzi, e umys jest jego najlepszym przyjacielem, a nowe pomysy codziennymi kompanami. Jego praca polega na analizie trendw historycznych i przewidywaniu, jak mona wykorzysta dodatnie tych trendw aspekty. Idee to moje najczulsze kochanki. Tyle mona czerpa przyjemnoci z zapoznawania si z nimi. Przypomina to tchnienie yda w ciao, ktre nie oddycha. To jak zakochanie si w kobiecie. Kada idea jest pikna i ceni j w szczeglny sposb. Zdarzao mi si te zakochiwa w samolotach i innych pdzcych maszynach. Stawiaj mnie one w takim miejscu, gdzie rzeczywisto zanika i zostaj sam na sam z nieskoczon liczb opcji i ze wszystkim, co kiedykolwiek mogoby mi by potrzebne. Zwizki intymne Sidemki nawizuj kontakty z innymi w ten sposb, e dziel si wszystkim, co w partnerach wspaniae, przy szczeglnej wiadomoci ogranicze tkwicych w gotowoci do czynienia zobowiza. Najszczliwsze s wtedy, gdy wszystkie moliwoci s otwarte. C moe by zego w zakochaniu si? Czy moe by co zego w dzieleniu si tym, co najlepsze?" Zdecydowanie wol niewielkie dawki najlepszych przygd ni cay posiek zoony z jednej. Zaangaowanie si w jedn tylko przygod, choby nawet najciekawsz, prowadzi do nudy i przesytu i zamyka drog innemu potencjalnemu romansowi. Zwizki rozwijaj si wtedy, gdy robi si rne rzeczy razem i rozmawia o tym, co ciekawe i najlepsze. Taki kontakt peen jest przygd i stanowi zapor przed koniecznoci omawiania mniej przyjemnych aspektw ycia. Jeeli jaki problem wyjdzie na jaw, mona tak zintensyfikowa rne rodzaje aktywnoci, e nie ma czasu na omwienie go. Mona tak cile zaplanowa sprawy niezbdne do zaatwienia", e pozostaje dziesi minut na omwienie naszej separacji zanim pojad na lotnisko". Narcyci ciko znosz konfrontacj i wzajemne obwinianie si, bowiem sugerowa to moe przegran. Wol wic powane rozmowy wpisa do kalendarzyka, a nastpnie przewrci kartk, by zaj si innymi planami. W pewnym sensie Sidemki nie maj realnych zwizkw z innymi ludmi, poniewa umysy ich zapeniane s gwnie skojarzeniami i fantazjami

wzbudzanymi przez te zwizki. Z drugiej strony potrafi doskonale poprawi atmosfer rozsypujcego si ukadu, kierujc go ku janiejszym celom. Jednym ze skutkw ubocznych tego, i Sidemki z tak atwoci zastpuj negatywne uczucia opcj przyjemniejsz jest to, e trudno im czsto poradzi sobie z osobami zalenymi emocjonalnie lub o znacznych emocjonalnych potrzebach. Optymistycznie nastawionej Sidemce to, e partner nie potrafi zrezygnowa z koncentracji na bolesnym wzorcu zachowania czy darowa urazy emocjonalnej, jawi si jako powane ograniczenie. Sidemki opowiadaj nieraz, e zmuszone s broni si przed depresj partnera bogatym planem zaj pozadomowych. Cho ciko im przychodzi podejmowanie zobowiza, al im te dobrego zwizku, gdy dojdzie do rozstania. W swoim wyidealizowanym obrazie mioci uwaaj, e partner bdzie stanowi dodatkowe mie towarzystwo w realizowaniu zada, ktrym Sidemka ju w samotnoci oddaje si z radoci. Partner potwierdzaby fakt, i ycie jest dobre i nie narzuca adnych ogranicze czy warunkw. Gdyby zupena zbieno zainteresowa okazaa si niemoliwa, nastpnym w kolejnoci rozwizaniem byoby takie ustawienie przyjani, by Sidemka nie tracia zainteresowa: nie podejmowaa takich zobowiza, wskutek ktrych mogaby si nudzi czy czu si zobligowan do pozostania. Do pozytyww intymnych zwizkw Sidemek naley to, i czuj si zobowizane podtrzymywa wzajemne uczucia poprzez wasn aktywno, poszukiwania intelektualne, seks i zabaw. Potrafi wnosi w taki zwizek nowe zainteresowania, zapomina o dawnych urazach i rozpoczyna od nowa. Sab stron intymnych relacji Sidemki jest to, e ma ochot odej, jeeli partner przeywa depresj lub przejawia nasilone potrzeby emocjonalne. Najczstsz form obrony jest racjonalizacja pierwotnego zobowizania poprzez wprowadzanie dodatkowych obwarowa zmieniajcych wczeniejsze plany. Przykad pary zoonej z Sidemki i Szstki (Epikurejczyk i Adwokat Diabla) Oba typy cierpi na ukryt paranoj. Szstka ujawnia swj lk, podczas gdy Sidemka unika lku oddajc si rnym dziaaniom zastpczym. Sidemka moe wywrze bardzo korzystny wpyw na zwizek, jeeli potrafi na tyle powanie potraktowa obawy Szstki, by wycign j z domu i zaangaowa w inne formy aktywnoci. Gdy ju Szstka nabierze rozpdu, jej lki rozwiewaj si a Sidemka moe dostarczy jej odskoczni pozwalajcej podj odpowiedni aktywno. Szstka niewiadomie uczyni przysug zwizkowi ujawniajc w zachowaniu Sidemki wiele ukrytych cech paranoidalnych. Sidemka moe wtedy pomc Szstce, zachowujc jednoczenie odpowiedni dystans wobec swoich lkw, ktre przypisuje partnerowi. Szstka czuje si przykuta do ycia przez obowizki i cik prac, podczas gdy podstawowym nastawieniem Sidemki jest nieograniczony optymizm. O ile kade z partnerw bdzie potrafio wczu si w podejcie do ycia drugiej

strony. Szstka bdzie w stanie si nauczy przezwycia paraliujcy strach i podejmowa aktywno, Sidemka za zacznie skupia si na jednej rzeczy na raz bez odczuwania lku. Oba typy yj raczej przyszoci. Szstka czyni to w celu uchronienia si przed potencjalnym zagroeniem dla zwizku. Sidemka natomiast po to, by snu egzotyczne plany na temat przyszoci pary. I tutaj partnerzy mog wesprze si wzajemnie, przyjmujc swoje odmienne wiatopogldy. Sidemka moe si zblia ku przyjemnym perspektywom. Szstka za moe te plany stabilizowa dziki realistycznej ocenie przeszkd. Oba typy gotowe s woy duo pracy w osiganie przyszych celw. Entuzjazm Sidemki podtrzyma wizje, w ktre zwtpi mogaby Szstka. Natomiast umiejtno dostrzegania przez Szstk podstawowego pikna w uciliwym codziennym zmaganiu si z yciem utrzyma par w dziaaniu na tyle dugo, by plany si zmaterializoway. Rnice w potrzebach dotyczcych wiernoci i zobowiza mog prowadzi do problemw. Szstka, zanim si zobowie, musi uzyska odpowiednie zapewnienia od drugiej strony. Sidemka natomiast potrzebuje swobody. Szstka czciej odczuwa zazdro i czsto interpretuje dwuznaczne obietnice Sidemki w sposb najmniej korzystny. Szstka uwaa postaw yciow partnera polegajc na hodowaniu wielu opcjom za przejaw egoizmu lub braku lojalnoci. Czuje si zagroona brakiem dyskrecji Sidemki lub jej licznymi zewntrznymi zainteresowaniami, ktre pochaniaj wiele czasu. Jeeli Szstk ogarnie depresja lub obezwadniajca troska o przyszo pary, uruchomiony zostanie samonapdzajcy si mechanizm, w ktrym lk Szstki przed moliwoci porzucenia wytwarza w niej depresyjny nastrj, a ten z kolei skania Sidemk do odejcia. Szstk moe zoci to, e na jej barki spadaj wszystkie obowizki, podczas gdy Sidemka idzie si zabawi", na co Sidemka odpowiada: Nikt Ci do niczego nie zmusza." Tym powanym zagroeniom mona zapobiec, jeeli Sidemka gotowa jest podj negocjacje i zgodzi si na konkretne zobowizania, dziki ktrym Szstka wie, na czym stoi. Wiele niepotrzebnych obaw Szstki znika, gdy deklaracje Sidemki s jednoznaczne. Szstka w o wiele mniejszym stopniu chce wwczas wiedzie, z kim Sidemka spdza swj wolny czas. Jeeli Sidemka potrafi doceni warto zwolnienia tempa, by skupi si na tych aspektach zwizku, ktre uwidaczniaj si jedynie w wyniku wytrwaoci i introspekcji, moe wiele skorzysta z gotowoci Szstki do powicania si. Para wiele skorzysta, jeeli Szstka postara si pamita o najlepszych aspektach wzajemnej relacji a Sidemka skoncentruje si na aspektach negatywnych na taki czas, by si z nimi upora. Na co Sidemki zwracaj uwag?

Z punktu widzenia zewntrznego obserwatora. Sidemka sprawia wraenie dyletanta o wielu rozproszonych zainteresowaniach: realizuje na raz kilka przedsiwzi, na pododze rozrzuci trzy albo cztery niedoczytane ksiki. Uwaga przeskakuje z jednego przeycia na drugie w pogoni za nastpnym fascynujcym zajciem. Dla Sidemki wszystkie te zainteresowania s ze sob powizane. Wszystkie dokd prowadz. Kiedy, w przyszoci wszystko si poczy. Jak cudownie bdzie wszystko do siebie dopasowa! W imi ucieczki uwaga potrafi si przesuwa pynnie midzy sodkimi wspomnieniami, fascynujcymi mylami i interesujcymi planami na przyszo. Nastpujca wypowied pochodzi od modego mczyzny, Sidemki, ktry nie potrafi zaklasyfikowa swoich interdyscyplinarnych warsztatw tak, by mona je byo zareklamowa w katalogach kalifornijskich orodkw rozwoju osobowoci. Prowadz warsztaty powicone rozszerzaniu wiadomoci oraz grupy rozwojowe. Znam co najmniej dziesi rnych systemw, z ktrych czerpi dowiadczenia. Moje podejcie do problemu jest eklektyczne. Uwielbiam przystpowa do pracy na zimno, bez adnego przygotowania i pracowa z tymi, ktrzy si zgosz. Mj program jest w stanie speni potrzeby kadego z uczestnikw. W ogoszeniach pisz: Zajmujemy si medytacj, sztukami walki, neurolingwistyk i oddychaniem wedug systemu Reicha." Zawsze prosz swoich uczestnikw, by przygotowali jaki sen, nad ktrym moglibymy popracowa. Ten mczyzna prowadzcy warsztaty nie umie si jeszcze powanie skupi na jednym obszarze. Chce pozby si problemw, przeskakujc z jednego systemu na drugi lub zmieniajc zakres swoich planw. Taki styl koncentracji uwagi staby si bardziej konstruktywny, gdyby czowiek ten umia naprawd stawi czoa problemom miast przedwczenie wprowadza now technik. Powinien wzi na siebie odpowiedzialno za konieczno przeciwdziaania prawdziwym trudnociom i umie wytrwa przy swoich klientach w przeywaniu przez nich autentycznego cierpienia. Wwczas jego zakorzeniony nawyk dopasowywania nowych informacji do rnorodnych systemw interpretacyjnych mgby go doprowadzi do wgldw sprzyjajcych rozwojowi jego uczniw. Nastpna wypowied pochodzi od innego mczyzny, take Sidemki, ktry nauczy si tak organizowa swj sposb koncentracji uwagi, by doj do uytecznej metody radzenia sobie z problemami. Podejcie tej osoby rni si od opisywanego powyej, potrafi ona bowiem skupi wszystkie swoje opcje na jednym problemie zamiast zmienia podejcia, by problem rozmy. Pracuj jako konsultant od spraw organizacji. Naszymi klientami s firmy przechodzce kryzys lub stojce przed grob rozpadu. Firmy, ktrym

udzielamy porad, czsto maj zoon struktur hierarchiczn i midzy poszczeglnymi wydziaami wystpuj powane rnice. Kady wydzia chce wyj na swoje kosztem pozostaych. Otrzymuj cakowicie sprzeczne sprawozdania i podchodz do nich jak do talii kart. Dokonuj w umyle przegldu poszczeglnych wydziaw, a uda mi si wychwyci te punkty, ktre do siebie pasuj. Jeeli bez przerwy tasuj poszczeglne systemy, musz w kocu doj do pewnych punktw, z ktrymi wszyscy si zgodz. Traktuj swoj prac jako rodzaj burzy mzgw, w ktrej mog kontrolowa punkty styczne tak, by poszczeglne wydziay musiay podj wspprac, jeeli w ogle maj przetrwa. To cige tasowanie prowadzi do problemw, gdy trzeba zmienia procedury i hierarchi. Bardzo cierpi, gdy prowadz zebrania, na ktrych zmuszony jestem poinformowa ludzi o koniecznych zmianach. Niemniej jednak mj system pracy, polegajcy na tasowaniu kart", jest skuteczny. Styl intuicyjny Przyzwyczajenie Sidemki do lokowania nowych informacji w kilku niezalenych od siebie kontekstach przypomina bardzo strategi opowiadania bajek, aby dociera do intuicyjnych pomysw. W technice opowiada rozwizuje si trudny problem w ten sposb, e najpierw odsuwa si go w boczne rewiry uwagi, po czym zaczyna si snu opowie o czym cakiem niezwizanym z problemem, ktry chce si rozwiza. W poowie opowiadania podejmuje si stopniowo wtki problemu, wczajc go w tok opowiadania. Wprowadza si rne przydatne postaci, przesuwajc problem po kilku rnych scenach i powierzajc go kolejnym postaciom opowiadania, zdobywa si wgld w rne moliwoci jego rozwizania. Od lat uprawiam skomplikowany zawd, ktry jedn nog tkwi w naukach cisych, jedn w filozofii, i jeszcze paroma innymi w statystyce i historii. Stale prbuj powiza to, o czym czytam w jednej dziedzinie z innymi polami moich zainteresowa. Sam logik niczego nie dokonam, na przykad przenoszc wprost wiedz z jednej dziedziny w inn. Pracuj raczej w ten sposb, e jeeli napotkam na przeszkod, mam ochot na kaw i ciep bueczk. Musz si zaj czym innym, na przykad bieganiem czy rozmow z koleg. Na ogl przerwa ta peni jedynie funkcj relaksu i gdy wracam do biurka nie idzie mi lepiej. Czasem jednak co w tej innej aktywnoci zupenie niezwizanej z problemem, z ktrym si mocuj nasuwa mi rozwizanie. Jedno takie olnienie miaem wtedy, gdy przypadkowo podsuchaem, jak ona tumaczya naszemu najmodszemu synowi zasady dziaania maszyny do szycia. Co w tonie jej gosu zainteresowao mnie i podczas gdy ona wyjaniaa, jak iga zahacza o nitk, ja zdaem sobie spraw z tego, e w artykule, nad ktrym pracowaem,

pominem pewne historyczne napicie, ktre, podobnie jak niewidoczny bbenek, napina ni wiodc. Zdolno do pracy jako wysza jako umysu Planowanie przyszoci moe sprzyja unikaniu dziaania z dwch powodw. Po pierwsze, jeeli plany s pene fantazji i inwencji, planowanie moe by czynnoci o wiele przyjemniejsz ni mudna praca. Dlaczego czowiek nie miaby y marzeniami, pozwalajc innym zaj si sprawami konkretnymi? Drugi unik ma charakter bardziej subtelny. Polega na ignorowaniu faktu, e gdy zobowizujemy si do czego, inni przypuszczaj, e zgadzamy si z podstawowymi zaoeniami danego projektu, a nie tylko z paroma odpowiadajcymi nam punktami. Jeeli na przykad zobowizujemy si do wiernoci (wicej si ze wzajemn mioci), nie wynika z tego, e kochajc zarazem wspmaonka i kochanka jestemy wierni. Wikszo Sidemek oczywicie zrozumie bezsens takiej argumentacji. Skonne byyby jednak minimalizowa fakt, e nie dotrzymay zobowizania, podkrelajc za to nastpujce twierdzenie:Ale c zego jest w mioci? Mio wszystkich zrwnuje. Czy kada mio nie jest jednakowa?" W efekcie twierdz, e osoby dochowujce wiernoci to nienowoczeni prostacy. Jeeli podejmujemy jak prac, zobowizujemy si do trwania przy jednej linii dziaania zamiast kursowa midzy kilkoma rnymi kierunkami aktywnoci tylko po to, by nie straci czego dobrego. Praca zakada pewien poziom dobrowolnego samoograniczania. Wymaga odsunicia na bok innych opcji i powicenia si jednemu przedsiwziciu. Nie zmienia si planw wtedy, gdy napotykaj na przeszkody i nie porzuca si pracy, bo kto nas skrytykowa czy dlatego, e inni mniej s przekonani do naszych wietnych pomysw. Z punktu widzenia treningu uwagi praca to zobowizanie si do stabilizacji uwagi wanie na chwili teraniejszej i akceptacji dokadnie tego, co w danej chwili si pojawi, niezalenie, czy to nas cieszy czy smuci, wprawia w dobry nastrj czy przygnbia. Gdy pracujesz, koncentrujesz si na jednej rzeczy na raz, pki danego zadania nie doprowadzisz do koca. Dla osoby o cechach narcystycznych, ktra podejmuje medytacj, konieczno skupiania uwagi na jednym punkcie lub na wewntrznym obiekcie kontemplacji jest zajciem nudnym. Uwag przycigaj fascynujce pomysy i sny, i bardzo trudno jest zwolni bieg myli, by skoncentrowa si na jednym punkcie. Zadanie staje si jeszcze trudniejsze, jeeli materia, ktry zaczyna si ujawnia podczas medytacji wskazuje na to, e jestemy mniej dojrzali ni to sugeruje nasze ego". Narcystyczni medytujcy, szczerze nieraz przekonani, e dawno przezwyciyli swoje ewentualne osobiste saboci, musz si wykaza hartem ducha i odwag, by mc zwrci uwag na te aspekty samego siebie, ktre pozostawiaj jeszcze wiele do yczenia.

Byem ju na stau szpitalnym, gdy natknem si na dziedzin medycyny, ktr nie chciaem si zajmowa. Dotychczas podwiadomie popychaa mnie naprzd myl, e celem medycyny jest zwalczanie mierci i e zawsze bd mg jako temu zaradzi. Teraz za przysza kolej na sta na oddziale onkologicznym i codziennie zmuszony byem informowa rodziny ciko chorych pacjentw, e nic nie mog dla nich zrobi. Z pocztku po prostu nie przyjmowaem tej prawdy do wiadomoci. Musiao by dla moich pacjentw jakie wyjcie! Nowa strategia, jakie oddziaywanie kompleksowe. Z czasem musiaem przyj do wiadomoci, e mier jest czym realnym. Zdaem sobie spraw z tego, e wydawao mi si dotychczas, e mnie ona nie dotyczy. Nie wierzyem, e umr. Zajem si wic powanie leczeniem raka. Zaczem mu si naprawd przyglda i zafascynowao mnie to. Siedzc kiedy nad mikroskopem przeyem co, co nazwabym . dowiadczeniem pozazmysowym. Zagldaem w wizjer mikroskopu i mocowaem si jednoczenie z wasnymi mylami. Staraem si skupi uwag na pytce z komrkami nowotworowymi i nie oddycha zbyt mocno, ale myli moje wci uciekay ku czytanej wanie ksice i zaplanowanej na ten wieczr randce. Byem na krawdzi midzy yciem i mierci. W tych komrkach na pytce bya mier, a ja syszaem zew yda. I wtedy komrki zaczy si otwiera. Byy barwione, ale zaczy pulsowa, jak mae soneczka. Po prostu przygldaem si, jak pulsuj i otwieraj si, ttni yciem. Gdy tylko doszedem do siebie, byem przekonany, e przeyem jaki odmienny stan wiadomoci. I e starajc si opanowa, ujrzaem jak rzeczywisto na pograniczu ycia i mierci. aroczno aroczno Sidemek przejawia si w ich niemal fizycznym godzie podniecajcych wrae i przey. Sidemki twierdz, e uzalenione s od wasnej adrenaliny. Uwielbiaj pd energii fizycznej, podniecenie, jakiego dostarcza przygoda, i stymulacj umysow. Czsto te czuj pocig do rodkw psychodelicznych i wszelkich innych substancji zapewniajcych im dobre samopoczucie. aroczno to raczej cielesny gd stymulacji i przey, ni gd talerzy penych jedzenia. Sidemka woli przerwa jak sytuacj, zanim si ni nasyci do koca aby tylko nie straci dla niej zainteresowania. Sidemki to smakosze dowiadcze, przedkadaj mae ksy wszystkiego, co najlepsze nad przedawkowanie jednego posiku". W praktykach duchowych aroczno umysu nazywa si mapim umysem. Odwouj si one do przykadu mapy przeskakujcej sprawnie z jednego drzewa na drugie. Problem z mapim umysem polega na tym, e uwaga zamiast si koncentrowa, przeskakuje w wyniku kolejnych skojarze, fantazji i planw z tak szybkoci, e osoba medytujca nie jest w stanie zapa w gboki stan

kontemplacji. Zadaniem takiej osoby jest nauczy si koncentrowa uwag na jednym punkcie zamiast ulega powabom kolejnych fantazji i planw. Na poziomie ciaa mapi umys opisywany jest przez Sidemki jako pragnienie wszystkich moliwych dowiadcze. Twierdz, e najbardziej oywione s wtedy, gdy przechodz od jednej fascynujcej aktywnoci do nastpnej, i e maj nieograniczon energi fizyczn, o ile nie trac zainteresowania. Sekret polega na tym, by porzuci dan aktywno dokadnie w tym momencie, w ktrym zaczynaj odczuwa zmczenie i przeczuwa nadchodzce znudzenie. Twierdz take, e wol nie spa ni zrezygnowa z jakiego ciekawego zajcia. Cnota wstrzemiliwoci Trzewo polega po prostu na umiejtnoci utrzymania okrelonej linii dziaania bez koniecznoci wprowadzania dygresji czy podniecajcych planw dodatkowych. Sidemki twierdz, e boj si zwolnienia tempa i koncentracji na jednej linii dziaania, poniewa zobowizanie takie zawsze pociga za sob nud i cierpienie. Na poziomie umysu Sidemki ujawniaj skrzywienie w kierunku pozytywnych wyobrae, dokadnie przeciwnych przyzwyczajeniu Szstki do wyobraania sobie najgorszych ewentualnoci po to, by zawczasu si do nich przygotowa. Epikurejczyk potrafi si upaja si wasnych wyobrae. Przeywa te stan fizycznego podniecenia bliski stanowi upojenia, gdy zaspokaja pragnienie przeycia tylu przygd, ile tylko zdoa zmieci. Sidemk podnieca wspaniay plan na przyszo, zawierajcy na og wizj ycie zintegrowanego, w ktrym gwne kierunki zainteresowa i specjalne udogodnienia zespolone s w jedn syntetyczn cao: nie bdzie tam przepychanek, wszystko bdzie przebiegao gadko, duo bdzie stymulacji i nikt nie bdzie zadawa kopotliwych pyta. Na poziomie praktycznym trzewo oznacza, e kad chwil naley rozpatrywa ze wzgldu na to, ile naprawd dostarcza przey. Naley z rwnym zainteresowaniem przyglda si dobrym i zym stronom tego dowiadczenia, zamiast selektywnie zwraca uwag tylko na przeycia pozytywne. Trzewa Sidemka potrafi koncentrowa si na jednej rzeczy na raz, doceni jej prawdziw warto zamiast dosadza j i wyobraa sobie, e jest czym wicej ni jest naprawd. Zalety Do zalet Sidemki mona zaliczy entuzjazm dla moliwoci twrczych oraz autentyczn umiejtno wycigania rki do ludzi i wprowadzania nowych pomysw. Sidemki s znakomite w koordynowaniu dziaa duej grupy, w prowadzeniu burzy mzgw, szczeglnie na pocztku przedsiwzicia. Gotowe s eksperymentowa i dostosowywa wasne zasady do nowych poj,

dostrzega punkty styczne w przeciwnociach, zauwaa we wszystkim najlepsze strony. Sidemka potrafi poprawi nastrj w czasie mniej korzystnych faz realizacji projektu czy zwizku midzy dwojgiem ludzi. Jest autentycznie zainteresowana stymulujcymi pomysami i potrafi woy w nie wiele energii. Chtnie angauje swj wysiek dla zapewnienia przyjemnoci, realizacji ciekawych pomysw czy wartociowego celu, tak jak inni pracuj dla wynagrodzenia czy korzyci osobistych. Atrakcyjne otoczenia Sidemki czsto bywaj wydawcami, literatami czy bajkopisarzami. S teoretykami nowych paradygmatw. Planuj, syntetyzuj i zbieraj pomysy. Poszukuj naturalnych sposobw utrzymania dobrego nastroju. S osobami wiecznie modymi, dla zachowania zdrowia i witalnoci odwiedzaj orodki odnowy biologicznej i sklepy ze zdrow ywnoci. Sidemki pojawiaj si w czasopismach New Ag. S idealistami, futurologami i podrnikami. Zaraz wsid w samolot, wic nie w peni jestem tu dzisiaj obecny". S entuzjastami, wyszukujcymi najlepsze potrawy i przednie wino, poszukiwaczami rozstrzygajcego yku, pogldu zawierajcego kwintesencj poszukiwa. Jako pracownicy naukowi namawiaj do studiw interdyscyplinarnych. Nieatrakcyjne otoczenia Sidemka nie podejmuj zazwyczaj prac rutynowych, nie majcych posmaku przygody. Nie zostaj technikami laboratoryjnymi, ksigowymi; nie wybieraj zawodw o ustalonej rutynie. Nie lubi pracy pod kierunkiem krytycznego szefa. Synne Sidemki Zonker, bohater komiksw o Doonsburym', to Sidemka, ktra studiowaa w Yale czsto przerywajc nauk, a zdobya wyksztacenie medyczne i wesza w szeregi brytyjskiej arystokracji dziki umiechowi losu, osobistemu wdzikowi i zaoeniu, e lepiej by wiernym sobie ni zapracowa si na mier. Ram Dass * Thoreau * Piotru Pan * Kurt Vonnegut * Groucho Max * Rajneesh Podtypy W podtypach znajdujemy odzwierciedlenie zaj, ktrym Epikurejczycy oddaj si po to, by podtrzyma wyidealizowany obraz siebie. Podtypy te reprezentuj

trzy centralne problemy narcyzmu: poszukiwanie lustrzanego odbicia, futuryzm i idealizacj. Podatno na sugesti (fascynacja) w zwizkach dwuosobowych Sidemki w swojej wyobrani wyolbrzymiaj nowe dowiadczenia i pomysy do tego stopnia, e nabieraj one mocy faktw dokonanych. Myl o sobie jako o eskim Don Juanie. Czuj do kogo pocig natychmiastowy i przygwadajcy. Chc si dzieli wszystkimi nowo odkrytymi cudami i mie go przy sobie, gdy id szuka kolejnych dowiadcze. Powicanie si (mczestwo) w stosunkach spoecznych Sidemki potrafi zaakceptowa ograniczenia opcji wynikajce ze zobowiza wobec innych, poniewa s przekonane, e wszystkie ograniczenia maj charakter tymczasowy. Nastawiaj si zatem na realizowanie przyszych pozytywnych celw. Miaem tak wdrukowan ide powicania si, e nie wiedziaem wcale, e si powicam. Bylimy rodzin imigrantw i wyldowalimy we woskojzycznym getcie. Udao mi si zmieni lokaln szko parafialn na szko w innej dzielnicy i dawano mi wyranie do zrozumienia, jakie s rnice midzy moj rodzin, a tym, co posiadaj inne dzieci. Na jednym poziomie wiedziaem, e moi starzy nigdy nie przezwyci bariery jzykowej, na innym natomiast uwiadamiaem sobie, e posuwamy si wszyscy w kierunku cakiem odmiennego yda. ycie w rodzinie (grupie osb mylcych podobnie) jako taktyka samoobrony Sidemka czerpie satysfakcj z bezpieczestwa pyncego z przynalenoci do grupy osb mylcych podobnie, ktre podzielaj jej przekonania. Kiedy mylaem o sobie jako o czowieku wiecznie krcym po ludziach. Miaem przymus odwiedzania po kolei swoich znajomych, by niczego nie uroni z ciekawych spraw, ktrymi si zajmowali. Stale wyobraaem sobie, e gdyby udao si poczy nasze talenty, umielibymy wypracowa idealny styl ycia. Latami caymi tak kryem, zanim zdaem sobie spraw z tego, e nikt z nas nie wytrzymaby, gdybymy na co dzie mieszkali razem. Nadal wydaje mi si, e jest midzy nami psychiczna wi, cho marzenie o wsplnym zamieszkaniu ju mi przeszo. Co moe pomc Sidemkom w rozwoju?

Sidemki czsto przystpuj do terapii lub zaczynaj uprawia medytacj, poniewa szukaj czego wicej w yciu". Inna powszechna przyczyna to kryzys wieku redniego, gdy szczeglnie wyrana staje si rozbieno midzy wyimaginowanymi oczekiwaniami a rzeczywistymi dokonaniami. Typowe problemy, z ktrymi si zgaszaj, to przekonanie, e inni czonkowie rodziny przeywaj kopoty, niezdolno zaangaowania si w staym zwizku, nadmierne pocenie si lub mczce czy niedokoczone zadanie w pracy. Sidemki maj kopoty z prac, narkotykami i finansami. Kopoty te wynikaj z obronnego mechanizmu ucieczki w przyjemno. Epikurejczyk musi nauczy si zdawa sobie spraw z tego, kiedy uwaga jego przesuwa si z autentycznego cierpienia ku pozytywnym marzeniom lub zastpczym przyjemnociom. Sidemki mog sobie pomc, gdy: Zrozumiej, jak bardzo s przywizane do modoci i energii, gdy doceni dojrzao i starszy wiek. Naucz si trwa przy bolesnym problemie tak dugo, by zauway, e problem ten istnieje. Musi by ze mn co nie w porzdku, jeeli potrzebuj pomocy." Spostrzeg, kiedy dochodzi do ucieczek psychicznych: tworzenia nadmiernie rozbudowanych planw, podejmowania si licznych zada, kreowania nowych opcji i planw na przyszo. Gdy mylenie i dziaanie staj si hiperaktywne, oznacza to, e Sidemka ucieka. Zrozumiej, e maj zwyczaj wyobraania sobie cierpienia zamiast przeywa napicia zwizane z cierpieniem rzeczywistym. Zwrc uwag na to, e powierzchowne przyjemnoci i brak gbi w zwizkach z innymi prowadz do kompulsywnego pragnienia coraz to nowych przyjemnoci i rozrywek. Zauwa, e pozostajc na powierzchni pozbawiaj si gbokich przey i przyjemnoci. Zauwa, e powierzchowne lub przedwczesne rozadowywanie emocji zastpuje reakcje gbsze, e obawiaj si gbokiego zaangaowania wobec siebie samych. Zdadz sobie spraw ze swego zaoenia, i nale im si szczeglne wzgldy. Dostrzeg rozmiar prawdziwej odpowiedzialnoci, ktra zwykle przekracza znacznie t, na jak Sidemka ma ochot. Naucz si nie traci rwnowagi, gdy pojawi si paranoja. Moe to si okaza zadaniem ponad siy. Pojawia si lk, e ycie stanie si cakiem nieznone. Sprbuj dostrzec rnic miedzy krytyk a realistyczn samoocen; gdy zauwa, e lk pojawia si wtedy, gdy podwaone zostaje przekonanie o wasnej wartoci; rodzi si wwczas potrzeba wywyszania si po to, by odzyska dobre samopoczucie.

 Bd gotowe przepracowa epizody wciekoci pojawiajce si wtedy, gdy podwaa si ich nadmierne przekonanie o wasnej wartoci. W razie zranienia, musz umie zauway swoj skonno do rozszczepiania obrazu bliskich tak, e wydaj si cakowicie dobrzy lub cakowicie li; gdy naucz si nie traci gruntu pod nogami, gdy sprawy le id. Zrozumiej, e maj potrzeb czarowania, e pragn, by sytuacja bya ciekawa, przyjemna, e potrzebuj by w porzdku. Spostrzeg u siebie tendencj do zmylania, by unikn cierpienia, e produkuj rozrywkowe opowiastki niewiele majce wsplnego z prawd, e korzystaj z analogii, by intelektualizowa bolesne emocje, e kieruj uwag na wyobraenia, by nie dopuci do siebie blu. Rozpoznaj swoj skonno do ucieczki w fantazje, do korzystania ze rodkw poprawiajcych nastrj, do poszukiwania zmysowego przecienia, gdy naucz si zatrzyma si w chwili obecnej zamiast ucieka. Przestan si czepia kurczowo nie dajcych satysfakcji opcji; gdy zauwa, e utrata jakiej opcji prowadzi do poczucia ograniczenia i lku. Co Sidemki powinny sobie uwiadomi? Epikurejczycy powinni sobie uwiadomi, e w trakcie terapii mog si pojawi nastpujce problemy: Znudzenie terapi, ujawniajce si w obdarowywaniu terapeuty prezentami, prbach oczarowania, odwracaniu uwagi ku ciekawym problemom intelektualnym. Poczucie wyszoci. Pogarda dla nieco niedorzecznego terapeuty. Pogarda dla ycia przecitnych ludzi. Kojarzenie trudnej sytuacji z tyloma rwnolegymi mylami, e problem traci na znaczeniu. Ch przyspieszania, gdy pojawiaj si kwestie zobowiza. Lek, gdy nikn alternatywne opcje. Poczucie przygwodenia i znudzenia tym, do czego si zobowizali. Chc znw mie swoje rozmaite opcje." Lk o hierarchie wewntrzne. Na czym ja stoj?" Gdzie jest moje miejsce?" Jak mnie widz inni?" Problemy z autorytetami. Niech do przyjmowania roli szefa. Niech do przyjmowania roli podwadnego. Niwelowanie hierarchii wadzy, by unikn cierpie, gdy kto rozkazuje. Poczucie winy, e tak wiele udao si uzyska bezkarnie, poczucie winy z powodu sukcesw zdobytych wdziczeniem si. Ch przerwania terapii, gdy tylko odczuje si ulg w zwizku z problemem, z ktrym zgosili si na terapi. Ucieczka w zdrowie.

 Ch przeywania odmiennych stanw, przypisywania wyszych znacze sprawom problematycznym. Ucieczka w owiecenie. Znieksztacanie negatywnych dowiadcze z przeszoci. Wyraanie zoci poprzez omieszanie problemu. Spostrzeganie niedorzecznoci problemu. Pomniejszanie i wymiewanie problemw innych ludzi.

Punkt smy: Szef

Osobowo GOWA: Cecha dominujca Zemsta SERCE: Namitno dza / Esencja Wyszy stan umysu: Prawda Cnota: Niewinno

Cechy drugorzdne Seks: Wadczo/poddanie Kontakty z innymi ludmi Poszukiwanie przyjani Ochrona siebie Zadowalajce przetrwanie Dylemat Dziecistwo semek przebiegao pod znakiem walki. Silnych szanowano, sabymi pogardzano. Bojc si znale na sabszych pozycjach, semki nauczyy si broni poprzez uwraliwienie na cudze ze zamiary. Siebie uwaaj za obrocw, za osoby chronice przyjaci i niewinitka". Osaniaj ich tarcz swego ciaa, mocuj si rwnoczenie z niesprawiedliwymi przeciwnociami losu. Nie dajc si zastraszy konfliktom. semki odnajduj swoj tosamo w walce o praworzdno. Dumne s ze swej gotowoci stawania w obronie sabszych. Ich mio wyraa si bardziej w opiekuczoci ni w czuoci. Zaangaowa si w zwizek to znaczy wzi osob ukochan pod swoje skrzyda i usuwa z jej drogi zagroenia. Podstawowym problemem jest kontrola: kto tu rzdzi i czy zrobi to sprawiedliwie. semki wol bra ster w swoje rce, panowa nad sytuacj i kontrolowa innych silnych wspzawodnikw. Odczuwaj potrzeb sprawdzania, czy osoby penice wadz s sprawiedliwe i kompetentne. Czy nie wpadn w rce ludzi nieyczliwych? Czy oni nie s band gupcw? Jak zareaguj, gdy si ich przycinie? Sprawdmy ich." Jeeli semka znajduje si w pozycji podlegej, bdzie pomniejsza fakt, e kto inny ma rzeczywisty wpyw na jej dziaania. Bdzie nagina przepisy i ich interpretacj, pki nie stanie si Jasne, na jakie kary moe si narazi. W pozycji przywdczej z kolei. semka bdzie chciaa wzmocni granice osobistego

imperium. Zastosuje wtedy strategi przejcia wadzy absolutnej zamiast poszukiwa sprzymierzecw poprzez delikatne negocjacje i zabiegi dyplomatyczne. Czsto stosowanym sposobem sprawdzania, kto ma wadz, jest nadeptywanie ludziom na odciski i obserwowanie ich reakcji. Czy zdecyduj si1 na odwet? Czy ugn si i oka sabo, czy te bd przestrzega zasad za wszelk cen? Czy zmieni piewk, gdy zostan przycinici do muru? Czy zaczn kama, manipulowa, czy te bd mwi prawd? Walczc z przyjacielem. Szef bada jego motywy. Daje tym samym do zrozumienia, e chce si do niego zbliy, jako e semki wierz, e prawda ujawnia si w walce. To e walka moe by sposobem zwikszania intymnoci szokuje innych, ktrych przeraa ujawnianie zoci lub wyprowadza z rwnowagi myl, e intymno i gniew mog by ze sob tak cile zwizane. Surowa powierzchowno semki kryje serce zalenego dziecka, przedwczenie wystawionego na przeciwnoci losu. Wiele semek kroczy przez ycie nie zagldajc w gb siebie i nie odkrywajc na nowo agodnych uczu, ukrytych od czasu utraty dziecicej niewinnoci. Nieszczciem Szefw, przyzwyczajonych do cigego poszukiwania winnych na zewntrz, jest to, e gdy wreszcie odkryj, e wszyscy mamy udzia we wasnych nieszczciach, wiadomo ta moe ich nawet doprowadzi do samobjstwa. semki twierdz, e choby najbardziej obwiniay innych, zawsze jeszcze bardziej wini siebie. Wina oraz pragnienie ukarania za to gwne sprawy, na ktrych koncentruj si semki. Jeeli bowiem uda im si odkry winnego, mog w sposb uprawniony przej kontrol i stan w obronie niewinnych, wprowadzajc praworzdno. Przeciwko zewntrznemu zagroeniu mona zmobilizowa siy i podj dziaania. Dziki gniewowi semka czuje si silna, przeciwstawia si bowiem w ten sposb swojemu lkowi: inni nie mog jej zrani, ani kto, komu zaufaa zdradzi. Wychodzc z zaoenia, e silni przetrwaj a sabi zgin. semki s bardzo podejrzliwe wobec niejasnych zamiarw, sprzecznych komunikatw i niedookrelonych hierarchii dowodzenia. Poczucie bezpieczestwa pynie z wiedzy o tym, komu trzeba si przeciwstawi i kto bdzie nas osania. W sytuacjach napicia uwaga semek zawa si. Skupiaj si na waeniu wasnych si i badaniu mocnych i sabych punktw przeciwnika. Czy przeciwnik jest niewinny czy winny? Jest przyjacielem czy wrogiem? Wojownikiem czy tchrzem? Szef rzadko kwestionuje wasne opinie. Rozwaanie zalet wasnego stanowiska czy zagbianie si w swoje motywy psychologiczne osabioby jedynie jego stanowczo. semka pragnie, by jej ycie byo przewidywalne i nie wymykao si z pod kontroli. Jeli nie znajduj stanowiska, ktrego naley broni, ten brak wyzwania prowadzi do rozdranienia i znudzenia. Gdy ju raz ustalono zasady postpowania. semki czsto zaczynaj ama wytyczne, przy ktrych same si uprzednio upieray. semka, ktra jest znudzona lub cierpi na nadmiar

niespoytej energii, sprawia wiele kopotw: wszczyna ktnie, miesza si w sprawy znajomych lub angauje mnstwo energii w sprawy bahe: Kto ukrad moj obieraczk do jarzyn? Kto tu jest winien?" Innym, czstym u semek, sposobem pozbycia si nadmiaru energii i rozwizaniem problemu nudy jest przesada. Przesadnie korzystaj z przyjemnoci dostarczanych przez seks czy uywki, uczestnicz w caonocnych pijastwach, nieustannych przyjciach. Pracuj do upadego. Czerpi tak rado z jedzenia, e przy kolacji paaszuj jeszcze dwie dokadki. Gdy ju skoncentruj si na poszukiwaniu przyjemnoci, trudno im si od nich oderwa. Jedna przyjemno rodzi nastpn i jeszcze nastpn. semka opuszcza przyjcie ostatnia. W przypadku Szefa (jak i w przypadku wszystkich dziewiciu typw Enneagramu) dojrzao i obserwacja siebie prowadz do zrozumienia, jakie ograniczenia kryj si w zawonym podejciu do ycia. Kady typ w kocu odzyskuje cenny aspekt wasnej esencji, podajc ciek dominujcych u niego problemw. Dla semki oznacza to odzyskanie pierwotnej dziecicej niewinnoci, ktr powicia, by przetrwa w wiecie, ktry j przeraa. Szczeglnie wane dla semki s nastpujce sprawy: Kontrola osobistej wasnoci i osobistej przestrzeni oraz kontrola , nad ludmi mogcymi mie wpyw na jej ycie. Agresja i jawne jej wyraanie. Szczeglne zainteresowanie praworzdnoci i ochron innych. Nawizywanie kontaktu poprzez walk i seks. Zaufanie do ludzi, ktrzy obstaj przy swoim w czasie konfrontacji. Zwalczanie nudy przesad. Pne powroty do domu, intensywne ;ycie towarzyskie, pijastwo. Za duo, za gono, zbyt wiele, Trudno w rozpoznaniu w sobie zalenoci. Gdy inni wywieraj na semk wpyw, zaprzecza ona swoim rzeczywistym uczuciom twierdzc, e si nudzi lub oskara sam siebie o przesze przewinienia. Koncentrowanie uwagi na zasadzie wszystko albo nic". Skrajne postrzeganie rzeczywistoci: inni wydaj si albo silni albo sabi, albo sprawiedliwi albo niesprawiedliwi. semka nie dostrzega cech porednich. Taki sposb koncentracji uwagi moe doprowadzi do: niedostrzegania wasnej saboci i automatycznego zaprzeczania odmiennym punktom widzenia w imi jedynie susznej opinii, zapewniajcej semce poczucie bezpieczestwa lub do uycia siy dla obrony innych. To rodzinne semki w dziecistwie przetrway dziki temu, e przyjy hard postaw. wiat ich zdominowany by przez osoby wiksze i silniejsze, ktre chciay

sprawowa nad nimi kontrol. Dziecko musiao walczy, cho miao poczucie, e siy nie s rwne i przeyo dziki temu, e gotowe byo do wszelkich konfrontacji, byle tylko zmusi wroga do odwrotu. W swych opowieciach z dziecistwa semki czsto wspominaj, e byy maltretowane i e nauczyy si stawia opr. Nierzadko zdobyway respekt rwienikw za to, e nie pakay, nie ujawniay saboci i wygryway bitwy. Jeli nawet rodzina nie maltretowaa dziecka fizycznie. semki szanowane byy za si a odrzucane za oznaki saboci. Gdy byem dzieckiem, walka bya sposobem na ycie. Brutalna szkol, brutalne ssiedztwo. Naleao by gr i mocno si trzyma. Jeeli dare si na ludzi, zdobywae posuch, a jeeli udawao Ci si ich odepchn, zostawiali Ci w spokoju. Gdy pojechaem tam ostatnio na wakacje, miaem mono odtworzenia sobie tego jeszcze raz. W rozmowie trzeba byo si opowiedzie po ktrej strome. Polityka, opinie, wszystko zabarwione byo antagonizmem. Ilekro staraem si unika bezporedniego wyzwania, matka patrzya na mnie z obrzydzeniem. W kocu przerywaa rozmow, mwic, e jestem wymoczkiem bez wasnego zdania. Zdaem sobie spraw z tego, e lubia mnie, gdy walczyem, a odrzucaa, gdy zaczynaem wyglda na sabeusza. Jako dorosy mam ochot powiedzie Nie bij mnie", gdy luzuj swoj postaw obronn lub gdy otwieram si wobec drugiego czowieka. Tak bardzo bowiem poniano mnie, gdy sprawiaem wraenie sabego. semki twierdz na og, e jako dzieci staray si by grzeczne. Pocztkowo chciay innym dogodzi, wykorzystywano jednak ich niewinno i krzywdzono je, gdy ujawniay swe bardziej wraliwe strony. Uwaaj, e zaczy walczy w obronie wasnej i szybko stwierdziy, e o wiele przyjemniej jest ama zasady ni ich przestrzega. Moi rodzice s ortodoksyjnymi baptystami. Wychowano nas w przekonaniu, e wszystko, co suyo zbawieniu dziecka, byo uzasadnione. Ojciec stosowa wobec nas przemoc i przez jakie cztery lata co par tygodni dostawaem lanie pasem. Ktrego razu (miaem wtedy prawie pitnacie lat) stwierdziem, e jestem ju dostatecznie dorosy wyrwaem ojcu pasek i powiedziaem, e nastpnym razem bdzie to walka na goe pici. Bardziej podstpne byy przejawy troski o moj dusz ze strony matki. Gdy miaem okoo jedenastu lat, zostaem zbawiony" i przez wiele miesicy wierzyem bez zastanawiania si. Ale utrzymanie takiego stanu okazao si na dusz met niemoliwe. Jeden drobny grzech i czowiekowi grozi ogie piekielny. Albo jeste anioem albo diabem. Dla tych, ktrzy nie s anioami nie ma adnych szans na zbawienie. Nie byem w stanie przyj wiatopogldu przekazywanego mi przez rodzicw. Jeeli na tym miao polega ycie, to waciwie lepiej z nim od razu skoczy. Sprzeciwiem si wic i stale mnie ostrzegano: Jeeli czego tam nie zrobisz stracisz szans, nie bdzie

zbawienia, nie bdzie odwrotu." Robiem wic to, na co miaem ochot, amic wszelkie zasady. Gdy byem w szkole redniej okradem nasz koci. Ojciec by tam diakonem, musielimy wic wyjecha, okryci niesaw. Zanim to si stao, zmuszano mnie do czstego chodzenia do kocioa: w niedziel rano, w niedziel wieczorem, w rod wieczorem, na liczne spotkania modlitewne. Przeywaem katusze. Gdy teraz sobie to przypomn, wydaje mi si, e rodzice zrozumieli, dlaczego tak postpiem. Wtedy jednak wydawao mi si, e chodzi mi jedynie o pienidze. Zaprzeczanie Atmosfera otwartej rywalizacji sprzyja rozkwitowi modych semek. Wykorzystuj wtedy wszelkie wrodzone talenty, by wygrywa. Mae, obdarzone inteligencj dziecko albo manipuluje innym dzieckiem albo je obraa. Dziecko starsze stosuje przemoc fizyczn lub przekrzykuje przeciwnikw. W ferworze walki may wojownik nie moe sobie pozwoli na zastanawianie si nad wasn saboci. Musi polega na sobie, nauczy si atakowa i pokonywa system obronny wroga. Takie Dzieci nauczyy si zaprzecza swym niepowodzeniom, by sprawia wraenie silnych. Gdy semka zacznie si kci, pole jej uwagi zawa si. Szef koncentruje si sztywno na sabych punktach obrony przeciwnika, trudno mu wtedy poj kontrargumenty, poniewa uwaga nie jest ju na tyle elastyczna, by moliwe byo ponowne rozwaenie spornego problemu. Gdy semka nastawi si na konfrontacj, wikszo niezgodnych z t pozycj informacji zostanie odrzucona, gdy nie sta jej na przesunicie uwagi, by rozway posiadane dowody. Przez cay okres szkoy ja byem tym, ktry w imi kolegw podwaa sowa nauczyciela. Wydawao mi si, e poszukuj prawdy, a objawiao si to kwestionowaniem autorytetw. Czy oni naprawd wiedzieli to, co twierdzili, e wiedz? Skd czerpali swoj wiedz? Nigdy nie sdziem, e ktokolwiek lubi grzeczne" dzieciaki, wydawao mi si, ze ja im si bardziej podobam. Nie dlatego sprzeciwiaem si autorytetom, e chciaem si z kimkolwiek porni. Chciaem po prostu wzbudzi zainteresowanie kolegw podejmujc wyzwanie, stajc do walki. I wydawao mi si, e nauczyciele bd mnie szanowa za bojowego ducha i wytrwao. Rzadko przychodzio mi do gowy, e mog by w bdzie. Zreszt w pewnym sensie nie miao to znaczenia, bo sama konfrontacja bya dla mnie wystarczajco podniecajca i stymulujca. Bdc ju czowiekiem dorosym, podejmowaem si nieraz rnych zada nie zastanawiajc si nad tym, e nie mam odpowiedniego przygotowania i nie dam sobie rady. Ostatnio podjem si napisania dla czasopisma o zasigu krajowym artykuu na temat ostatnich osigni inynierii genetycznej, cho nie skoczyem nawet elementarnego kursu biologii. Zaoyem po prostu, e

sprostam temu zadaniu. Oddaj si pracy bez reszty. Najpierw jest tylko praca, bez adnych rozrywek, po czym bawi si na caego i nie pracuj w ogle. Cokolwiek robi, robi to na zasadzie wszystko albo nic". Szef lubi przede wszystkim y na penych obrotach, ca par i naprzd. Nauczy si poda za swymi impulsami, ku temu co sprawia przyjemno, bez zbytniego zastanawiania si nad swoimi motywami. Dziki temu waciwie nie ma zahamowa i dysponuje znacznymi zasobami energii fizycznej, ktrej nie traci na introspekcj i zastanawianie si nad sob. Gdy wpadnie w szpony swoich pragnie, przystpuje szybko do dziaania, zanim odczuje frustracj. Czas midzy pojawieniem si impulsu a przystpieniem do dziaania jest krtki. I gdy ju skoncentruje si na upragnionym celu, usztywnia uwag w sposb charakterystyczny dla pozycji walki. Zawsze roztaczaem wok siebie nimb niezwycionoci. Pamitam, e raz pnym wieczorem zachciao mi si placka, tu przed zamkniciem piekarni. Piekarnia znajdowaa si po drugiej stronie miasta, wsiadem wic na motor i ruszyem na penym gazie. Ulica bya w pewnym miejscu rozkopana i motocykl wpad w dziur nie wiecio si wiato ostrzegawcze. Wstaem, cae spodnie miaem zakrwawione, ale o niczym innym nie mylaem, tylko o tym, by jak najszybciej uruchomi motor. Pamitam, jak prbowaem si uwolni od paru osb, ktre chciay mi pomc, mylaem tylko o tym, e musz zdy do piekarni przed j' zamkniciem. Nie miao to nic wsplnego ani z bohaterstwem, ani | z plackiem. Chodzio o ten animusz, w ktry wprawiaa mnie wiadomo, e znowu uda mi si zdy. Bardzo bolesnym dla mnie przeyciem jest poczucie bezbronnoci, jakie mam wtedy, gdy zabraknie mi wadzy. Pielgnuj wic ten mit siy a jazda po szybkim pasie ruchu, gdzie mog rozwin maksymaln prdko, ma dla mnie warto symboliczn. Bez tego mam poczucie, e nic si nie dzieje. Zaprzeczaniu osobistym ograniczeniom towarzyszy czsto tendencja do negowania wasnego blu fizycznego i emocjonalnego. semki czsto relacjonuj, jak to np. udao im si wytrwa do koca w wanym szkolnym meczu piki nonej z zabandaowan nog, by zemdle po powrocie do domu. Opowiadaj te wiele pouczajcych rzeczy o swoim zaprzeczaniu cierpieniom emocjonalnym: jeli osoba ukochana lub serdeczny przyjaciel wystawia semk do wiatru, ona natychmiast znajduje sposb, by nie dopuci do siebie pojawiajcych si wtedy uczu. Zmiana w wiadomoci, bez ktrej nie sposb zaprzeczy bolesnym przeyciom, bywa kapitaln zalet u dobrego wojownika. Prowadzi jednak moe do strasznego cierpienia, jeli wojownik zacznie si przejmowa tym, co myl inni albo jeli si zakocha. Na pocztku romansu semka rozdarta jest

midzy pojawiajcymi si na nowo uczuciami czuoci a tendencj do zaprzeczania bardziej mikkim uczuciom. W swojej ksice Our Internal Conflicts Karen Horney wzruszajco opisuje charakterystyczne dla Szefa balansowanie midzy punktem smym a Drugim Enneagramu, obrazujce dylemat czowieka, u ktrego podstawowa linia obrony polega na atakowaniu innych, ale ktry jednoczenie w gbi nadal potrzebuje ich aprobaty i mioci. Homey cay rozdzia powica opisowi jednostki, ktrej podstawow obron jest atakowanie innych (semka). Inny rozdzia powica osobom, ktre broni si poprzez zblianie si do ludzi (Dwjka), a kolejny tym, ktrzy si od innych odsuwaj (Pitka). Wedug troistego spojrzenia na ludzk osobowo, charakterystycznego dla Enneagramu, te trzy pozornie niezalene rodzaje zachowa to punkt podstawowy, punkt bezpieczestwa i punkt stresu semki. Kontrola Szef stara si obj kontrol wszystko, co moe mie wpyw na jego ycie. Staje si szczeglnie wraliwy na sprawiedliwo bd niesprawiedliwo zachowa innych ludzi i w sposb nawykowy koncentruje si na niebezpieczestwie manipulowania wadz lub zdobywania kontroli przez innych. Uwaga skupia si przede wszystkim na rozstrzyganiu kwestii Kto tu ma wadz?" oraz Czy ta osoba bdzie postpowaa sprawiedliwie?" W pewnym sensie cae moje ycie polegao na prbie zrozumienia, na czym tak naprawd polegaj reguy gry. Dotychczas kady mg mnie tyranizowa, ja za chciaem odkry, czym naprawd ludzie powinni si kierowa. Uwaam, e tam, w wiecie jest prawdziwe zo i ludzie chc mnie ponia, by sami si mogli si wywysza moim kosztem. A ja tak samo mam prawo do zaspokajania swoich potrzeb jak oni i eby mc to zrobi, musz jako wymkn si tym, ktrzy chc mnie wykorzysta, starajc si jednoczenie zachowa na swj sposb honorowo. semki czuj si bezpiecznie, gdy maj kontrol nad sytuacj, trzymaj lejce w swoich rkach i zmuszaj innych do posuszestwa. Czuj si te silne, gdy same ami zasady, ktrych przestrzegaj inni. Gwatownie reaguj na wszelkie prby wpywania na to, co robi i dopty bd rozdranione i skonne do buntu, dopki nie uwolni si od ingerencji z zewntrz. Pragn zarazem ustala granice i przekracza je. Czsto narzucaj sobie i innym purytaskie wymagania i daj prawoci postpowania, by potem ama wszystkie narzucone sobie zakazy. Typowym przykadem Szefa, ktry przejmuje kontrol, jest kto, kto sporzdza szczegow list rzeczy do zrobienia, po czym jedzie na tydzie na ryby. W czasie tego tygodnia nie ma adnych wyrzutw sumienia i pozwala sobie na smakowite grzeszki. Inny przykad to Szef, ktry namawia swoich

podwadnych, by przyszli do pracy wczeniej, co ma usprawni wykonanie zadania, po czym spnia si godzin na zebranie generalne. Przez t godzin podwadni siedz bezczynnie czekajc na niego. semkom zaley na ograniczaniu (albo przynajmniej na moliwoci przewidzenia) zakresu kontroli ich ycia przez innych ludzi. Zaufanie jest wynikiem uzyskania penej informacji od innych i maksymalnego eliminowania niewiadomych. semka moe wic zmusza innych do zajcia stanowiska lub sama wygasza opinie kontrowersyjne, by zbada reakcje innych ludzi. Typowe sposoby wykorzystywane przez semk do zaspokajania swojej potrzeby kontroli to opowiadanie niewybrednych kawaw o mniejszociach narodowych, niejasne zaloty homoseksualne czy opowiadanie o swoich mao dojrzaych wybrykach w przeszoci. Wszystkie te kontrowersyjne zabiegi w prawie kadej sytuacji spoecznej doprowadz do podziau obecnych na zwolennikw i przeciwnikw, zmuszajc ludzi do ujawniania swych spontanicznych reakcji emocjonalnych. Gdy tylko mnie kto zainteresuje, chc od razu ustali nasze wzajemne relacje. Chc, bymy oboje przestrzegali pewnych regu i obserwuj, czy moi znajomi nie zaczynaj przypadkiem ama swoich zobowiza. Jeli przestan si mie na bacznoci i kto, komu zaufaem, zrobi mnie na szaro, czuj si totalnie zdradzony. Jeeli skrzywdzili mnie nienaumylnie lub z gupoty, robi wszystko, by to si wicej nie powtrzyo. Jeli natomiast zrobili to celowo, musz wyrwna rachunki. Chc wtedy, eby si przyznali i pragn, by spotkaa ich kara. Gdybym komu pozwoli na wykorzystanie mnie, tak dalece osabioby to moje przekonanie, i mam absolutn racj, e uwierzybym z kolei, e jestem w kompletnym bdzie i musiabym si podporzdkowa. Spostrzeenia Szefa zakotwiczone s w pewnym obrazie wiata: wszelkie drobne niedopatrzenia i le opracowane detale mog sprawi, e wiat wymknie si spod jego kontroli. Drobne pomyki potrafi wyprowadzi semki z rwnowagi. Reaguj wtedy gwatownie, poniewa maj poczucie, e nie przewidziay takiego obrotu spraw. W przypadku bdw na du skal, reaguj paradoksalnie: stanowi one atrakcj, szczeglnie jeli s na tyle dramatyczne, e wymagaj zdecydowanej konfrontacji. W kadej nie dajcej si przewidzie sytuacji ujawnia si typowy dla semek zwyczaj koncentrowania si na sabych stronach przedsiwzicia. Szef chce wychwyci potencjalne trudnoci zanim zd si nasili. Jeeli mimo wszystko zdarzy si co zaskakujcego lub nieprawidowego, potrafi tak bardzo skupi si na drobnym bdzie, e przestaje dostrzega reakcje innych ludzi i oczywiste sposoby naprawienia pomyki. Konsekwencje takiego postpowania mog by trudne do zniesienia, w miar nasilania si u Szefa dogmatyzmu i denia do przejcia kontroli.

Mam swj interes w tym, by przejmowa kierownictwo. Jestem wtedy pewien, e wszystko bdzie zrobione jak naley. Mam wic skonno do drobiazgowej kontroli wszystkich detali. W ubiegym tygodniu poszlimy z par znajomych na kolacj do restauracji. Podano zimn zup. Mnie si wtedy wydawao, e staram si jedynie pertraktowa z kelnerem na ten temat. Dopiero pniej zdaem sobie spraw z tego, e pozostali uczestnicy wydarzenia czuli si w tej sytuacji skrpowani. Ja chciaem, by przyniesiono na st gorc zup i ta sprawa bya dla mnie najistotniejsza, poniewa gdybymy im popucili, to by moe nastpne danie byoby rwnie nieudane. Dla ratowania siebie naley interweniowa natychmiast, w przeciwnym razie narasta lk, e wszystko zacznie si wymyka spod kontroli. Zemsta Obron przed nawrotem dziecicego lku przed bezsilnoci jest planowanie zemsty. Myl o odwecie hamuje uczucia ponienia lub zagroenia, pojawiajce si, gdy zwycia przeciwnik. Gra toczy si dalej: jeszcze nie wszystko stracone, czekamy po prostu na nastpne starcie. Inn strategi obronn stosowan przez semki, gdy maj poczucie, e s kontrolowane przez czynniki zewntrzne, jest zwyczaj obwiniania innych za napotkane trudnoci i odrzucania opinii niezgodnych z wasnymi w przekonaniu, e s gupie czy bezsensowne, bez zastanawiania si nad nimi. Do szau mnie doprowadza takie siedzenie i wysuchiwanie, jak mnie kto obraza. Myl o tym, e kto mnie wrobi, nie opuszcza mnie i czekam tylko na waciwy moment, by ruszy do akcji. Zemsta to nie wymachiwanie siekier, to raczej ch dania nauczki. Kara musi odpowiada winie. Wyobraam sobie, jak zemci si na wrogu (stosownie do jego przewinienia), by w chwili wymierzania kary zrozumia, jakim by gwnem. semka na og bierze swoj ch wyrwnania rachunkw za ch wymierzania sprawiedliwoci. Zostaa uraona w jej mniemaniu niesprawiedliwie zemsta ma wic zrwnoway szale. Nie jest to jedynie odwet. W ubiegym tygodniu poszedem ze znajomym na niadanie. Waciciel knajpy by niezwykle niegrzeczny, gdy przyjmowa nasze zamwienie. Nie mogem o tym zapomnie. Jadem i przez cay czas zastanawiaem si: czy wychodzc powinienem po prostu przewrci st? Czy moe raczej zwymyla wadciela knajpy? Co takiego mgbym zrobi, by nie odczuwa przez reszt dnia upokorzenia i poprawi sobie nastrj? Nie mogem przesta myle o tym, jak si zemci. W kocu nic nie zrobiem i wyszedem. Ale dalej ta sprawa dalej

ley mi na wtrobie. Ilekro przejedam koo tej restauracji, myl sobie: Co by byo, gdybym tak wybi im szyb?" Nie mona zazna spokoju, pki si czego nie zrobi. Sprawiedliwo Potrzeba sprawowania kontroli wpywa na szczeglne zainteresowanie semki sprawiedliwoci. Czy mona innym ufa? Czy postpuj sprawiedliwie?" Zainteresowanie to podsycane jest niespenionym dziecicym pragnieniem znalezienia autorytetu, ktry byby na tyle wiarygodny, by mona mu byo przekaza kontrol i nie ba si, e nas wykiwa lub zdominuje. Uwraliwienie na sprawiedliwo powoduje, e Szefowie zwracaj szczegln uwag na wszelkie przejawy nieczystych intencji. Mam skonno do szukania oznak niewiadomych lub wrogich zachowa. Staram si rozszyfrowa ludzk podo lub przewidzie, w jaki sposb mogaby si ujawni w sytuacji podbramkowej. Czy ci ludzie maj skonno do manipulowania? Czy lubi to robi? Czy sprawia im to przyjemno? Mam ochot sprawdzi, do czego ludzie s zdolni. Nie ma wwczas przykrych niespodzianek. Chodzi o to, by nie stworzy sobie na pocztku cukierkowego obrazu drugiego czowieka, bo potem mona by zaskoczonym, gdy ujawni on jakie pode motywy. Ja szukam motyww zasadniczych. Staram si odkry czego ten czowiek chce i na co z jego strony mog liczy. Duo uwagi powicam temu, jak ludzie postpuj wobec siebie. W ktrym punkcie s sami dla siebie zagadk? Jak si zachowuj, gdy s przestraszeni? Co stanowi ich pit achillesow? Zdaj sobie spraw z tego, e gdy ju kto podpadnie mojemu barometrowi zaufania", bardzo mi trudno zmieni t opini. Potrzebuj przewidywalnoci, jak daje mi niezmienno opinii. Jeeli chc sprawdzi, co kto kryje pod swoj gadk powierzchownoci, wywieram na niego nacisk i drani, by zobaczy, jak wtedy zareaguje. Szef wywiera presj, by wybada prawdziwe motywy. Szczeglnie zaley mu na sprawdzeniu, na ile s one sprawiedliwe. semka uwaa siebie za obroc sabszych. Jasne jest wic, e w obliczu niesprawiedliwoci chce przej ster wadzy. Niestety, wystpowanie z pozycji obrocy wywiera najczciej skutek przeciwny do zamierzonego, poniewa semka do obrony susznej sprawy podchodzi tak bardzo konfrontacyjnie, e postrzegana jest raczej jako osoba kopotliwa ni jako wartociowy sprzymierzeniec. semk atwo te wmanipulowa w cudze rozgrywki. Szuka si w niej sprzymierzeca-twardziela, jako e chtnie przejmuje dowdztwo w obronie sprawiedliwoci czy dla zwalczania wyzysku. Typowy scenariusz jest taki: dziecko-semka syszy, e komu wyrzdzono krzywd i ani si obejrzy, a ju staje w pierwszym szeregu w obronie interesw innych dzieci. Jeli klasa jest

przekonana, e nauczyciel za duo zadaje, jej rzecznikiem najprawdopodobniej zostanie semka, ktra czerpie poczucie bezpieczestwa z bezporedniego zwalczania niesprawiedliwoci i ktr atwo wmanewrowa we wzicie na siebie winy innych. W zaburzonych rodzinach czsto dziecko-semka wyczuwa nieuwiadomiony gniew dorosych i stara si mu przeciwdziaa. Inni czonkowie rodziny bd zapewne uwaa, e to semka jest przyczyn kopotw, nie zdajc sobie sprawy z tego, jak wyranie przekazuj jej wasn nieuzewntrznion agresj. Prawda jako wysza jako umysu Koncentrujc si na tym, czy inni graj czysto. semki swoj uwag kieruj ku ukrytym intencjom innych ludzi. Chc sprawdzi, czy inni mwi prawd. Konfrontuj ich zatem z draliwymi problemami, by zbada, czy pod presj nie wyjdzie na jaw jakie kamstwo. semka nie uwaa, by to poszukiwanie prawdy miao posmak walki. Wydaje jej si raczej, e chce wyczu, czy kto jest stronniczy lub czy stara si co zatai. Jej naturalnym impulsem jest ch wstrznicia caym zaangaowanym w spraw towarzystwem, by mogy ujawni si prawdziwe uczucia. U podstaw przyjani semek ley walka, poniewa ludzie pod presj ujawniaj swoje ukryte plany. semka docenia uczciw walk. Rzutuje na zewntrz wyidealizowany obraz siebie jako osoby, ktra wiele moe, podziwia wic ludzi stanowczych. Identyfikuje si z tymi, ktrzy, przyparci do muru, trzymaj si swego zdania; gardzi za wszystkimi, ktrzy pragn unikn konfrontacji. Z punktu widzenia zewntrznego obserwatora to, co dla Szefa jest l uczciw walk", wyglda raczej na starcie bokserskie dwch nieustpliwych przeciwnikw. Ci z nas, ktrzy nie maj kontaktu z wasn i agresj, czsto robi wszystko, by trzyma si z daleka od semki, kryjc przed ni ze wiadomoci lub preparujc informacje tak, by nie rozdrani osoby na tyle wybuchowej. Dla semki walka jest czym j podniecajcym i zdecydowanie przedkada ona ostre starcie z godnym przeciwnikiem nad atw wygran. Jeeli przeciwnik jest tego wart, dochodzi do wybuchu dotychczas i powstrzymywanych emocji. semka mobilizuje si w starciu z si groc wymkniciem si spod kontroli. Gniew, ktry taka konfrontacja wywouje, przeywany jest jako ukierunkowana, zogniskowana sia. Jest to raczej podniecenie ni emocja negatywna. Rozzoszczona semka wyczuwa energetyzujc si gniewu. Jest on dla niej deniem do wykrycia prawdy, narzdziem umoliwiajcym wykonanie zadania, antidotum na nud i samozapomnienie. Uczciwa walka jest dla semki sytuacj, w ktrej obie strony wygrywaj. Zwycistwo nad przeciwnikiem dostarcza satysfakcji z przejcia kontroli; przegrana na rzecz godnego przeciwnika, ktry poddany prbie okaza

i si czowiekiem sprawiedliwym, zmniejsza brak zaufania wobec tych, ktrzy maj wadz nad yciem semki. Gdy semka dziaa w obronie wasnego ja" skupia si w duchu na tej prawdzie, ktra jest dla niej najbardziej korzystna. Upiera si przy tym, e jej stanowisko jest jedynym obiektywnie susznym. Gdy raz nabierze przekonania, e jej racja jest suszna, nie dostrzega, e by moe obiektywnie rzecz biorc suy ona jedynie jej wasnym interesom czy te opiera si na fragmentarycznych danych. Nastawiona na zwalczanie wszelkiej opozycji semka przyjmuje postaw konfrontacji. Ogniskuje uwag na ujemnych cechach przeciwnika i pozytywnych cechach wasnych. Opinie odmienne od swoich uwaa za gupie i zdarza si, e je w sposb automatyczny, bez przemylenia pomija. Uwaga bowiem ulega zaweniu i skupia si na osiganiu celu podtrzymujcego wasne poczucie bezpieczestwa. Przyjwszy postaw konfrontacji. semki trac gitko uwagi, dziki ktrej mogyby podda refleksji swoj lini dziaania lub wzi pod uwag dodatkowe informacje. Warto, by semki uwiadomiy sobie, e taki sposb koncentracji uwagi ma swoje podoe w szczeglnym rozpamitywaniu dawnych sytuacji, gdy cudze pomysy wydaway si kompletnie niedorzeczne i tak niegodne uwagi, e odrzucone zostay bez zastanowienia. Pewna semka porwnaa stan umysu towarzyszcy postawie walki do stanu umysu gracza baseballowego, biegncego przez boisko z pik pod pach. Nigdy nie zatrzymuje si, by zastanowi si nad saboci wasnej linii obrony. Szuka jedynie luk w linii obrony przeciwnika. Na podobiestwo tego gracza baseballowego, skoncentrowana na jednym semka tak bardzo przywizuje si do jedynie susznej" strategii, e nie potrafi skierowa uwagi ku alternatywnym punktom widzenia. W miar dojrzewania i kontaktu ze sprawiedliwymi autorytetami oraz niezagraajcymi przyjacimi. semka rozlunia swoj obronno percepcyjn. Gdy nie grozi jej utrata wadzy, zaczyna sobie uwiadamia, e istniej rozwizania kompromisowe. Dojrzaa semka porzuca neurotyczn potrzeb prowokowania konfliktw dla ujawniania ukrytej prawdy. Na bazie tego pierwotnego neurotycznego zaburzenia rozwija si u niej szczeglna zdolno rozpoznawania indywidualnej prawdy waciwej kademu z nas. Gdy semka nie czuje si ju zagroona moliwoci niesprawiedliwej kontroli ze strony innych, oscyluje w sposb naturalny ku obiektywnemu spostrzeganiu autentycznych pragnie kadego czowieka. Chcc jedynie dociec prawdy. Szef jest w stanie nauczy si rozpoznawania drobnych waha uwagi, z ktrych mona wyczyta, na ile szczere s wygaszane opinie. Na co semki zwracaj uwag?

semki dysponuj kilkoma strategiami umoliwiajcymi im niedostrzeganie zagraajcych informacji. Ich gwn lini obrony psychologicznej jest przekonanie/ e s silniejsze od potencjalnej opozycji. W efekcie maksymalizuj wasne atuty, minimalizujc plusy przeciwnika. Jedna semka powiedziaa o sobie, e tak naprawd nie jest odwana, bo rzadko kiedy ma si czego ba. Uwierzyaby w swoj odwag, gdyby odczuwaa strach, a mimo to nie wycofywaa si. Ale ilekro zaczyna si z ludmi sprzecza, wszyscy wydaj jej si sabeuszami. Klasycznym sposobem na to, by nie zauwaa zagroenia, jest wytumianie go poprzez koncentracj uwagi na czym innym. U semek pijastwo czy ycie ponad stan z atwoci mog suy niedopuszczaniu do wiadomoci bolesnych myli lub konstatacji, ktre mogyby podway poczucie wasnej mocy. wiadomy siebie Szef moe wrcz wykorzysta pragnienie natychmiastowego pofolgowania sobie jako sygna, e naley wejrze w gb siebie i sprawdzi, jakie rzeczywiste potrzeby s spychane na bok przez owo pragnienie. Innym stosowanym przez semki sposobem niedopuszczania niechcianych treci do wiadomoci jest uparte zaprzeczanie bolesnemu problemowi, a do unicestwienia go. Sposb ten nie polega na spychaniu do niewiadomoci czego, o czym nie chce si myle, ale na kierowaniu uwagi ku rzeczom przyjemnym. W ten sposb mona patrze na co wprost i nie widzie tego. Kracowy przykad takiego stylu koncentracji uwagi podaa pewna powracajca do zdrowia alkoholiczka. Ktrego razu, bdc w cigu, prbowaa przekona ma, e nie pije. Staa naprzeciw niego, w piwnicy, a u jej stp pitrzy si stos pustych butelek po whisky. Uwaaa, e udao jej si ma przekona, poniewa w jej wiadomoci tych butelek tam nie byo. Wszyscy posiadamy umiejtno zaprzeczania nieakceptowanym treciom. Dlatego lekarze, zmuszeni przekaza pacjentowi niepomyln diagnoz, prosz, by przyszed z krewnym lub przyjacielem. Zakadaj bowiem, e ludzie skonni s zaprzecza zagraajcym informacjom lub informacje takie poddawa racjonalizacji. semki szczeglnie podatne s na te specyficzne przesunicia uwagi, wskutek ktrych przyjmowane s tylko informacje pomylne, niepomylne za ulegaj zablokowaniu. Taki styl sterowania uwag jest im bliski, poniewa w dziecistwie musiay sprzeciwia si osobom silniejszym od siebie. Zdolny adwersarz z koniecznoci pomija wiele informacji nie zwizanych bezporednio z zadaniem zniszczenia opozycji. W walce spostrzeenia staj si czarne albo biae, z nielicznymi plamami mglistych szaroci. W odmiennym stanie umysu, bdcym wynikiem gniewu, uwaga zawa si do poszukiwania sabych stron przeciwnika. Jak go podej?" Gdzie tkwi luka w jego charakterze?" W jaki sposb zmusi go do wycofania si?" Niezbdne staje si przyjcie zaoenia, e wasne stanowisko jest absolutnie suszne: gwarantuje bowiem natychmiastowe dziaanie bez wahania. Niefortunnym skutkiem

ubocznym konfrontacji na caego" jest utrata zdolnoci przyjmowania nowych informacji. Nadal nie chc przyj do wiadomoci odmiennych punktw widzenia. Tak byem niegdy wcieky na dorosych, ktrym tak wyszo" i ktrzy wci wszystko psuli, e chc wiedzie dokadnie, czego si mog spodziewa i mie pewno, e to si rzeczywicie wydarzy. Myl, e dla rnych ludzi rne rozwizania mog by waciwe, jest teoretycznie suszna. W praktyce jednak tak dalece osabia moje przekonanie, e mam absolutn racj, e zdaj sobie wtedy spraw, i musz by w cakowitym bdzie. Albo ma si absolutn racj, albo nie ma jej si wcale. Zewntrznemu obserwatorowi moe si wydawa, e semka uparcie ignoruje odmienne racjonalne argumenty. Jej postrzeganie oparte jest bowiem na punktach odniesienia typu albo albo. Czy jeste przyjacielem czy wrogiem? Przywdc czy poddanym? Jeste silny czy saby? Przeciwko mnie czy po mojej stronie?" Uwiadomienie sobie, e moe istnie porednie rozwizanie na og wywouje poczucie skrajnej podatnoci na zranienie. Pjcie na kompromis otwiera semk psychologicznie na atak z kadej strony, poniewa sytuacja, ktra nie jest ani biaa ani czarna, przestaje by przewidywalna. Nastpujcy opis pochodzi od osiemnastoletniego Szefa. Opisuje trudnoci, na jakie napotyka, gdy uwiadamia sobie zagraajce informacje, ktrym uprzednio zaprzecza. Jego relacja rzuca te wiato na dylemat zwizany z koncentracj uwagi. Z podobnymi trudnociami wszyscy miewamy do czynienia, gdy kto rozbudza nasze uprzedzenia, poddaje prbie nasze postawy rasowe lub podwaa nasze pogldy polityczne. W kadej sytuacji, gdy dochodzi do polaryzacji pogldw (my przeciwko wam"), uwaga szybko zostaje zafiksowana na sabociach stanowiska przeciwnika. Przez to zaprzecza si mocnym stronom wroga lub wasnym sabym punktom. Przeciwnik traci cechy ludzkie, jego zalety przestaj istnie, poniewa nie sta nas, by o nich pamita. Przestaem rosn dopiero w drugiej klasie liceum, wic gdy nadszed sezon pikarski, miaem 1.90 m wzrostu i wayem okoo 108 kg. Pierwszorzdne miso dla druyny. W jednym z pierwszych meczw ktry z przeciwnikw podpuci mnie, wic daem mu popali. Wciekem si, zniyem gow i staranowaem go z caej siy. Zamaem mu ebra i trzy krgi. Bardzo dugo lea w szpitalu. Powoli odzyskiwa zdolno poruszania si. Przez cay czas mwiono mi o tym, ale nie docierao do mnie, e to co powanego, ani e to ja zrobiem. Przychodziy mi takie myli do gowy, ale nie wydawao mi si, by mogoby to by prawd, wic zapominaem o tym. Przezwano mnie Zabijak i to mi si podobao, bo chopaki trzymali si ode mnie z daleka na boisku, cho przecie to przezwisko nie pasowao do mnie.

Gdzie w poowie sezonu sytuacja si powtrzya. Ten sam ukad, mocne uderzenie, kontuzja, i facet lea bez czucia. Byo to co niebywaego. Cay ten poprzedni incydent przypomnia mi si, gdy leaem tam, na ziemi. Tak, jakby mnie kto bi. Bl tamtego, tygodnie spdzone w ku... Wydawao mi si, e czuj na sobie nienawi chopakw, ktrzy nazwali mnie Zabijak. Wszystko naraz wrcio i cigle przypominao mi si przez kilka nastpnych dni. Historia skoczya si tym, e ten drugi kole, ktrego uderzyem, mia niewielkie, proste zamanie. A ja zerwaem z pik non. Druyna miaa mi to za ze, bo dobrze jest mie po swojej stronie takiego ciarowca, ale ja ju nie ufaem sobie i nie wiedziaem, co si moe zdarzy, gdy znowu wpadn w tak lep furi. W praktykach medytacyjnych zaprzeczanie przybiera posta przekonania, e naley si powstrzyma od mylenia. Jest to puapka, w ktr czsto wpadaj pocztkujcy, gdy po raz pierwszy w czasie medytacji prbuj uwolni si od myli. Jest to podejcie bdne. Medytujcy tak naprawd nie wycofuje swej uwagi z myli, ktre powinny przypywa i odpywa. Zamiast tego stara si zamkn im dostp, zmuszajc si do koncentracji na wewntrznym pustym obszarze. Takie sztywne koncentrowanie uwagi na wewntrznej pustce ma ten skutek uboczny, e blokuje normaln wiadomo wasnych myli i innych wrae. Gdy tylko medytujcy rezygnuje z koncentracji na umysowej pustce, myli zalewaj go i staje si jasne, e wiadomo tak naprawd wcale nie odwrcia si od stanu mylenia. Szefom taki stan umysu zwizany z zabranianiem sobie mylenia" kojarzy si z czym w rodzaju celowego gapienia si w cian, jakie maj zwyczaj uprawia, gdy musz upora si z bolesnymi potrzebami. semka potrafi si ockn, nie wiedzc jak dugo gapia si w pust cian czy pusty blat stou i stwierdzi, e ciko jej przychodzi mylenie. Przeywa spostrzeeniow pustk. Gdyby ta pustka moga przemwi, powiedziaaby co takiego: Nic bolesnego nie moe przedosta si przez barykad stou." Pewna semka stwierdzia, e przeamywanie zaprzeczania przypomina podnoszenie kurtyny na scenie. Wszystko, przeciwko czemu walczye, patrzy wprost na ciebie, z si prawdy totalnej. Ty nie masz zupenie racji. Jeste idiot, popenie niewybaczalny bd, i masz ochot ukara siebie za to, co zrobie." Kopot z problemami, ktrym si zaprzeczyo, polega na tym, e potrafi one przedrze si do wiadomoci nagle i z ogromn si. Zwaywszy, jak bardzo Szef zaangaowany jest w kwesti sprawiedliwoci, prowadzi to moe do wybuchu nienawici do samego siebie i samooskare. Cytowany uprzednio mody pikarz czu si albo bohaterem, albo zabjc. Midzy tymi dwiema skrajnociami nie byo nic poredniego. semki twierdz rwnie, e przeamanie bariery zaprzeczania wobec jednego wydarzenia moe suy jako wewntrzny lont rozpalajcy wspomnienia innych podobnych incydentw. Zachodzi swego rodzaju pamiciowa reakcja acuchowa. semki mwi, e gdy ju raz dostrzeg w sobie co zego,

przypominaj sobie wiele innych przypadkw podobnie zych zachowa z przeszoci. Wedug semek wgld dziaa jak pudeko, z ktrego wyskakuje pi o wielkiej sile ciosu. Otwieraj pudeko: rozwaaj jakie stanowisko, uwaajc pocztkowo, e maj absolutn racj. Jeli dojd do wniosku, e si myliy, s tak zaskoczone, e przechodz do pozycji walki. Nie s wtedy w stanie wymyli adnego kompromisu, by zagodzi rac si wgldu. To co byo absolutnie suszne teraz jest kompletnie bdne. Potrzeba ukarania za nieprawoci natychmiast zwrcona zostaje przeciwko sobie. Styl intuicyjny Styl intuicyjny najbardziej charakterystyczny dla danego typu ma swoje rdo w sposobie koncentrowania uwagi wypracowanym dla radzenia sobie z problemami w dziecistwie. Osi postpowania semek w modoci bya sprawa wadzy i kontroli; jako dzieci nauczyy si wic rejestrowa swoje wraenia zwizane z si, jak inni w nich rozniecali. Energia je fascynuje. Potrafi wyczu jaki jej rodzaj maj w sobie inni ludzie. Umiej j wychwyci w yciowych sytuacjach. Ich poczucie wasnego ja" zdaje si rozprzestrzenia po caym pokoju. semki mwi na przykad: Gdy si zoszcz czuj, e rosn. Ludzie myl, e mam ponad metr osiemdziesit, cho w rzeczywistoci jestem do niski". Ponisza wypowied studentki Uniwersytetu Kalifornijskiego obrazuje typowy sposb lokowania uwagi, opisywany przez te semki, ktre wywiczyy si w samoobserwacji. Mj partner twierdzi, e wyczuwa moj obecno, gdy tylko przekrocz prg. Powiada, e musi si ze mn liczy nawet wtedy, gdy siedzi za zamknitymi drzwiami w swoim pokoju. Mam wraenie, e zarwno ja, jak i inne znane mi semki, zajmujemy zbyt wiele miejsca; tam, gdzie si znajduj, rozrastam si i wypeniam sob ca przestrze. Studentka ta ma wraenie takiego gospodarowania swoj uwag, e lokuje j w rozszerzonym poczuciu wasnego ja", przenikajcym przestrze fizyczn. Wtek ten czsto przewija si w relacjach semek. Typowe dla nich jest odczuwanie przestrzeni poprzez wasne ciao. Nie maj natomiast poczucia, by inni je zalewali swoimi uczuciami, ani by miay zwyczaj kierowa uwag ku wewntrznym wyobraeniom. Rozwamy podobiestwo cytowanej powyej wypowiedzi i relacji o wraeniu intuicyjnym, ktr podzieli si z nami pewien fizyk, naukowiec z tego uniwersytetu. Sam stwierdzi, e jest semk. Robi pomiary za pomoc bardzo delikatnej i atwo psujcej si aparatury. Wszystko, w eksperymencie zaley od mikroskopijnych ruchw zespou czujnikw, ktre rozregulowuj si z byle powodu. Najwikszym problemem w

caym przedsiwziciu jest to, e gdy aparatura si zepsuje, czasem trzeba nawet i trzech dni, by znale uszkodzenie. W ubiegym roku musiaem w okrelonym terminie przygotowa raport dla instytucji finansujcej moje badania i, gdy zepsua si aparatura, zdenerwowaem si okropnie, gdy po nieprzespanej nocy wiedziaem, e nie zd. Byem tak zdesperowany, e zaczem przeklina cay ten program badawczy i musiaem si powstrzyma od roztrzaskania aparatury. Tak bardzo j znienawidziem, e walnem czym w st, na ktrym miaem rozoone skadniki do elektrycznego przetestowania. Uderzywszy, wyczuem nagle, ktra cz aparatury jest uszkodzona. Ujawnianie gniewu Bardzo wane miejsce w psychice semki zajmuje jawne, niepohamowane wyraanie gniewu. semka jest z tego dumna, ale zarazem bardzo z tego powodu cierpi. Dumna jest, e potrafi zabra gos, jeeli trzeba powiedzie komu do suchu, a zarazem oskara si, e te sowa, wypowiedziane w gniewie, mog doprowadzi do zerwania przyjani. Szefowie nagradzani byli za przejawy siy w przeszoci i doznaj szoku, gdy uwiadamiaj sobie, e zwycistwo w sporze moe doprowadzi do odrzucenia, a nie do szacunku. semki opowiadaj, e gdy zaangauj si w spr, tak dalece zaley im na wygraniu, e nie dostrzegaj, i inni odsuwaj si ad takiej demonstracji siy. Dla semki nie ma nic zego w podnieceniu, jakie pynie z ktni na caego w susznej sprawie. Przeciwnie, ujawnianie zoci jest wedug nich podstawowym budulcem zaufania w relacjach z innymi. Najbezpieczniej czuj si wtedy, gdy widz u swego przyjaciela gniew. Dla mnie gniew otwiera drog ku gbszym uczuciom, takim jak gboki smutek i wyparte pragnienia. Podnieca mnie to, e kto potrafi si gniewa, nie wycofujc si ze swojego uczucia. Jeeli zaczyna paka, jest to straszne. Czuj si wtedy le i mam wraenie, e wszed w rol ofiary, aby mnie wrobi w rol napastnika. Ale nie mwi mi, jakie naprawd ma do mnie pretensje. Przez dugi czas gniew by preferowanym przeze mnie uczuciem. Kiedy trzeba, czowiek uczy si dziaa tak szybko, e zanim si rozgniewa, nie ma czasu na strach. Niedawno spdzaem wakacje na Hawajach i przytrafia mi si jedna z nielicznych w moim yciu sytuacji, w ktrych si baem. Poszedem nieuczszczanym szlakiem i doszedem do wspaniaego naturalnego zbiornika wodnego otoczonego stromymi, gadkimi skalami. Zachciao mi si po nich wspi, by std nurkowa. Nie wiadomo jak wmanewrowaem si w niesamowit przewieszk. Gdy piem si w gr, skay pode mn wykruszyy si. Utkwiem w niszy, zbyt odlegej od basenu, bym mg skoczy i trafi w wod. Moje reakcje byy mi zupenie obce: skurcze brzucha, uginajce si kolana. Byo w tym co wspaniaego. Stwierdziem, e tak naprawd nie jestem

odwany. Po prostu tak dalece nie dociera do mnie, e mogoby mi co grozi, i nie reaguj na zagroenie. Gniew natomiast pojawia si natychmiast i ma charakter bardzo fizyczny. Pozwala mi oddali od siebie najgorszy strach strach przed dostaniem si w rce ludzi podych. Gniew pozwala mi si rozadowa. Daje poczucie siy i dostarcza przyjemnej energii. Wol, gdy inni ujawniaj wprost swoj zo. Jeeli j powstrzymuj, a tak czyni wikszo ludzi, boj si. Na zewntrz mwi Ci Cze", a w rodku trzs si ze zoci. Jest to dla mnie bardzo nieprzyjemne. Mam ochot wszystko wywlec na wierzch i zobaczy, o co chodzi, bo inaczej si boj. Lepszy jest otwarty gniew i pki pozostaje na paszczynie jawnej i cywilizowanej i wiem, e nikt na mnie nie wyskoczy dobrze sobie z tym radz. Potrafi stan w szranki z ca gromad ludzi. Czuj si jak mistrz karate. Nie jestem skonny si poddawa, jeeli sprawa jest suszna. Wydaje mi si, e na og ludzie uwaaj mnie za czowieka ktliwego lub te sdz skdind susznie e nie dam im szansy negocjacji, gdy ju zaczn mwi to, co mam do powiedzenia. To wszystko dlatego, e czsto sysz, i ludzie nie mwi do mnie w sposb otwarty. Co jeszcze kryje si za ich sowami, cho si do tego nie przyznaj jakie rozdranienie, nieujawniona wrogo z ich strony wtedy po prostu ich nie sucham. Nie dopuszczam do siebie tego, co mwi, bo dla mnie nie mwi szczerze. Nie jest to po prostu rozmowa, nie mwi prawdy. Trudno mi wtedy wycign wszystkie te ukryte elementy, by jako sobie z nimi poradzi. Wydaje mi si, e uczciwiej byoby po prostu uda t ca nieszczer rozmow. Waciwie o wiele bardziej szanuj te osoby, ktre mi nie ulegaj. Jeeli ulegaj, znaczy to, ze prawdopodobnie co ukrywaj. Jeeli si nie zgadzaj ze mn i przyznaj si do tego, to w porzdku, ale jeeli si zgadzaj, a nie potrafi utrzyma kontaktu wzrokowego lub nie podzielaj mojego entuzjazmu, odnosz wraenie, e mam do czynienia ze sabeuszem. Cnota niewinnoci Ludzie niczym nie obcieni podchodz do nowych sytuacji bez uprzedze czy oczekiwa. Otwarci s na to, co sytuacja przyniesie, dziki czemu potrafi w sposb naturalny odpowiednio si zachowa. semka zatraca cnot niewinnoci, gdy zaczyna wybirczo skupia uwag w celu przejcia kontroli lub narzucenia swego punktu widzenia. Rozwamy rnic midzy niewiadom siebie semk, ktra w sposb automatyczny usiuje zdominowa sytuacj, a semk bardziej wiadom, ktra czuje si na tyle bezpiecznie, by przystosowa si do zmieniajcych si okolicznoci. Jak wszystkie impulsy wysze, tak i brak obcie odczuwa si jako rodzaj energii cielesnej kierujcej jednostk w sposb odpowiedni, bez udziau mylcego ja".

Taki szczeglny rodzaj wiadomoci cielesnej dziaa w sposb naturalny u osb dobrze funkcjonujcych i opiera si na prawidowym wyczuciu stopnia i jakoci siy obecnej w danej sytuacji. Niewiadoma siebie semka zawsze oczekuje sprzeciwu i mobilizuje energi potrzebn do przejcia kontroli. Jej zachowanie charakteryzuje sztywno pogldw, uparte przywizanie do subiektywnej prawdy i niemono zwrcenia uwagi na odmienne stanowiska. Kontrol przejmuje dziki sile fizycznej i poprzez wyraanie gniewu. semka, ktra ju nie reaguje tak automatycznie, potrafi modyfikowa zakres i rodzaj mobilizowanej energii, by w sposb precyzyjny wyczu wahania siy, ktra w kadej sytuacji ma swoje przypywy i odpywy. dza semki suchaj na og swych impulsw. W dziecistwie umiejtno szybkiego reagowania na bodziec wmontowana bya w system obronny: trzeba byo najpierw dziaa, dopiero potem si zastanawia. Szefowie wierz na og, e to co daje poczucie zadowolenia i siy musi by suszne, a poniewa rzadko przeywaj poczucie winy i wewntrzne rozterki, ktre u wikszoci z nas towarzysz podnieceniu cielesnemu, uwaaj realizacj swoich dz seksualnych za co naturalnego. Nie wstydz si, gdy si rozzoszcz, tak jak nie wstydz si swoich seksualnych pragnie. W zwizkach intymnych poszukuj intensywnoci, pragn kogo, kto wycinie ze mnie soki, z kim mog przey podniecajce chwile. Mj ostatni zwizek trwa ju od siedmiu i p roku. Czasem jest bardzo nudno. Musz si uczy nie prowokowa ktni, cho mnie to podnieca. Dalej trzymaj mnie przy partnerze intensywne przeycia: ustalmy co i zrealizujmy to razem. Seks jest dla mnie gwn atrakcj. Tego szukam przede wszystkim. Cae moje rozumienie mioci opiera si na tym, e wiem, e kto mnie kocha, jeeli mnie poda. Nie bardzo wierz w cokolwiek innego. Duo psychologicznych bzdur si ostatnio syszy na temat mioci, gdy ludziom tak naprawd chodzi o spenianie wasnych oczekiwa czy o podwyszenie poczucia wasnej wartoci. Jeeli czowiek za duo uwagi powica takim rzeczom, przez cae ycie bdzie zagubiony. semki le znosz frustracj. Ciko im si powstrzyma od wyraania gniewu, od angaowania si w seks, jeeli kto im si podoba i od rezygnacji z kolejnej dokadki podczas niedzielnego niadania. Niezaspokojone pragnienia nkaj je raz po raz, tak jak niedokoczony spr ogniskuje ich uwag, powodujc lk i rozdranienie, pki nie s w stanie czego zrobi dla rozwizania konfliktu. Musz spraw zaatwi osobicie, w przeciwnym razie caymi tygodniami pisz w gowie listy."

Szefowie twierdz, e gniewanie si na ludzi jest czsto dla nich form pozytywnego kontaktu. Po uczciwej ktni bardziej ufaj autentycznoci zamiarw oponenta, dziki czemu czuj si w kontakcie z nim bardziej pewni siebie. Mwi take, e w czasie ktni rodzi si nieraz poczucie bliskoci, e gniew zamienia si w odczucia natury seksualnej, a ktnia czsto koczy si w ku. Od prawie dwudziestu lat jestem on semki i musiaam si nauczy zupenej szczeroci we wszystkim, co mi przychodzio do gowy, w przeciwnym razie nka mnie, by si dowiedzie, co przed nim ukrywam. Wkrtce po lubie mylaam, e gniew to ostateczno. Wydawao mi si, e jest to uczucie zwierzce, ktremu ludzie cywilizowani nie powinni si poddawa. Jeeli ju czowiek zaczyna si drze, powinien spakowa walizki i skontaktowa si z adwokatem. Po jakich trzech latach maestwa przycisn mnie do muru. Nie miaam pojcia, e sprawiajc mi taki bl szuka bliskoci. Wiedziaam tylko, e obraa mnie publicznie. Taki miaam do niego al, e zaczam z nim walczy, co dla mnie oznaczao, e to ju koniec. Nadal sdz, e nie zrobiabym tego, gdybym nie bya absolutnie pewna, e inaczej mnie uderzy. Pamitam, e stanam dwa stopnie wyej na schodach, by nasze oczy byy na tym samym poziomie i prosto w twarz powiedziaam mu, co o nim myl. Punkt po punkcie wyuskaam mu jego pogldy, po czym powiedziaam, e si z nimi nie zgadzam. Widziaam po jego minie, e nie rozumia o co mi chodzi: skoro byam w stanie powtrzy jego sowa znaczyo, e si z nim zgadzam. Wtedy wykrzyczaam mu mj punkt widzenia i stao si co niesamowitego. Podnieci si. Zacz si umiecha, zrobi si czuy i przesta si na mnie gniewa. Nigdy nie widziaam u nikogo tak gwatownej przemiany. Pokocha mnie za to, e staam wyej od niego o dwa stopnie i krzyczaam. Przesada semka rozwizuje swoj podstawow niezdolno do podejmowania decyzji (punkt podstawowy Dziewitka) biorc za duo wszystkiego, co sprawia przyjemno. Nadmiar stymulacji zabija wiadomo innych uczu i zastpuje potrzeb badania prawdziwych potrzeb emocjonalnych. Cho semka potrafi wykrzesa energi potrzebn do" zaspokojenia swoich potrzeb i sprawia wraenie niezahamowanej, w tym deniu do zaspokojenia bywa rwnie odlega od swoich autentycznych pragnie, co zapominajca o sobie Dziewitka. Waciwa semce zdolno dziaania bazuje na mobilizacji.pyncej z nastawienia na przyjemnoci i na podnieceniu, jakie nios konflikty, nie za na energii uruchamianej przez gbokie, nadrzdne potrzeby psychologiczne czy

wiadomo agodniejszych emocji. Poszukujc stymulacji semki unikaj nudy i zarazem tumi swoj podatno na zranienie. Przekraczanie granic przyjemnej ekstrawagancji daje w efekcie wzmoone poczucie ywotnoci. Gdy ju co zwrci uwag semki, mao u niej waha czy zastanawiania si. Osignicie celu jest na tyle upragnione, e nie ma znaczenia, czy ma on autentyczne podstawy psychologiczne. Przyjcie trwa, a semka z radoci bierze dokadki wszystkiego, co daj. Odkd zaczam si sobie przyglda, czuj si gorzej. wiadomo moich zachowa ujawnia wstydliwy fakt, e ja miej si najwicej, kc najgoniej i wci marz o tym, by co si zaczo dzia. ycie w zgodzie z wasnymi instynktami i niewiadomo tego to co wspaniaego. Ma si wtedy poczucie, e chce si unikn zuboenia yda, yjc pen gb. Zawsze czuj pewien brak satysfakcji, gdy musz si powstrzymywa. To tak, jakbym musiaa siebie cenzurowa, poniewa nikt nie chce mi dotrzyma kroku. Pragn dowiadczenia szczytowego, a potem caej masy takich dowiadcze, jednego po drugim, by w midzyczasie nie przyszo rozczarowanie. Gdy raz czego zapragniesz, pragnienie to rozprzestrzenia si jak ogie. Po jednym smacznym posiku ma si ochot na nastpny. Jeeli kupisz sobie jedn sukienk, nastpnym razem prawdopodobnie kupisz ich cay stojak. Gdy ju raz si w co zaangaujesz, dziaa to jak przyssawka: musisz woy wielki wysiek, by mc si oderwa i zaj czym innym. Umiar mnie nie pociga. Albo jestem obsesyjnie czym zainteresowana, albo si miertelnie nudz. Albo siedzisz ukochanemu na kolanach, albo gapisz J si przez okno; wszystkie stany porednie s mi obojtne, Potrzeba ycia intensywnego by w ogle czu, e si yje J wypywa z poczucia, e trwa si w wiecie typu wszystko albo nic"." Nic to wstrzymanie si od wszelkiego dziaania, potrzeba gapienia si w cian. Wszystko opisuj semki jako ch przekraczania granic, by krew szybciej pyna w yach. Jeeli siedzc za kierownic nie przekraczam dozwolonej prdkoci i przestrzegam przepisw jestem nieobecny, odpywam gdzie. Nudz si i popeniam bdy. Jeeli natomiast jad naprawd szybko, musz na wszystko uwaa i wystrzega si policji, wtedy si budz. Prawie nigdy wwczas nie zdarzaj mi si bdy. Mandaty wlepiaj mi, gdy zasypiam, jadc autostrad z prdkoci stu dwudziestu kilometrw na godzin. Jeeli jad ponad sto pidziesit, nikt mnie nie dogania. Gdy przeycie jest intensywne, jestem przytomny. Zwizki intymne

W pewnym sensie semki bardziej predestynowane s do samotnoci ni do ycia w bliskich zwizkach. Samotnik musi uwaa tylko na siebie i broni tylko jednego terytorium. Gdy semka zaczyna si zajmowa drug osob, podchodzi do spraw seksu i mioci w sposb warunkowy. Bdziemy ze sob sypia, ale wiele czasu spdza bdziemy osobno." wietnie nam razem w ku, ale nie najlepsi z nas przyjaciele." Do intymnoci i przyjani podchodz semki wedug taktyki koalicyjnej: Wiem dokadnie, w jakim zakresie mog mu ufa". Wiem dokadnie, jakie jest jej stanowisko." Dochodzi do wymiany pogldw, ustala si stanowiska i opiera relacj na poszukiwaniu przygd, satysfakcjonujcym seksie i robieniu tego, co si lubi robi we dwoje. W miar przeradzania si przyjani w zwizek intymny. semki napotykaj na obc im konieczno konsultowania si z drug osob. Naley przecie traktowa opinie partnera powanie i semka stwierdza nagle, e maj na ni wpyw cudze nastroje. Szefowie szukaj w sobie siy, a zaleno od innych nie pasuje do ukadu siy sprzonej z samozaspokojeniem. semce trudno przychodzi wystawianie si na ciosy i wiele j to kosztuje. Stara si wobec tego zapewni sobie mikkie ldowanie: moe by mniej czujna, jeli sama przejmie kontrol nad funkcjonowaniem zwizku. Chce wiedzie o wszystkim, co dzieje si w yciu partnera, stanowczo wyraa swoje zdanie na temat tego, z kim partner si spotyka oraz na temat tego, kiedy, gdzie i jak spdza swj wolny czas. Gdy semka spostrzee, e uzalenia si od mioci partnera, broni si wchodzc w rol silnego sprzymierzeca i obrocy. Chce przej ster, co atwo przeradza si w kontrolowanie ycia partnera i jest sposobem obrony przed naraaniem si na cierpienie. Jeeli partner ulegnie, dojdzie do interesujcego konfliktu. semka bdzie chciaa dominowa, ale partner bdzie dla niej bardziej pocigajcy, jeeli bdzie stawia opr. Kluczem do zrozumienia tej pozornej sprzecznoci jest szczeglne zaangaowanie semki w problemy wadzy. Szef moe przewidzie zachowanie, a zatem i ufa, tym osobom, ktre gotowe s ulec i odda kontrol nad swym yciem w jego rce. Z drugiej strony jednak szybko nudzi si tymi, ktrzy zbyt atwo ulegaj i szybko przestaje si interesowa kadym, kto nie potrafi godnie zaj stanowiska przeciwnika. W efekcie droga ku zayoci wiedzie poprzez cige zapasy, poniewa semka ufa tylko tym ludziom, ktrych sia poddana zostaa prbie i okazaa si godna zaufania. Tych, ktrzy si nie ugn, zacznie traktowa z takim szacunkiem, z jakim odnosi si do samej siebie. Mwic o swoich wielkich miociach semki twierdz, e przyjmuj partnera wgb siebie". Rezygnuj z kontroli nad zwizkiem poprzez stopniowe obdarowywanie go takim zaufaniem, jakim darz siebie. Szef wobec reszty wiata moe nadal czu si samotnikiem, ale partnera postrzega jako godny zaufania element tworzonej wsplnie konstrukcji.

Czuj, e ludzi pociga moja sia, moja wiara w siebie, mj gniew oraz stymulacja, jakiej im dostarczam. Nie chc mojego smutku ani mojego blu. Czuj, ze kiedy dostrzegaj te aspekty mojej osoby, zaczynaj ucieka. Kieruj innymi za pomoc swoich mocnych stron i wiem, e jeeli nie bd silny, ludzie przestan darzy mnie szacunkiem i zostan porzucony. Na pierwszym miejscu stawiam sprzeciwianie si", a zaraz potem pragnienie samotnoci. Zawsze byem samotnikiem. Nawet w bliskim zwizku czuj si samotny. Gdy przywi si do kogo na tyle, by za nim tskni, zaczynam si ba. Jak jego cz wchonem w siebie, wic jestem z nim nieprzerwanie. Staje si dla mnie kim dobrze znanym, bezpiecznym i nie mog sobie wyobrazi, e nie byoby go przy mnie. Chc jednoczenie wycofa si i odizolowa oraz posi jego dusz. Instynktownie mam ochot go chroni w taki sam sposb, w jaki chroni wasn skr, poniewa zlalimy si w jedno i jestem zarazem wobec takiego kogo rwnie twardy i wymagajcy jak wobec samego siebie. Nawet w restauracji lubi siedzie plecami do ciany, bym mg widzie, kto wchodzi. A gdy jestem z osob ukochan, jestem czujny za nas dwoje; bywa to naprawd wyczerpujce. Potrafi przez jaki czas wyciga rk ku drugiej osobie, po czym pojawia si ch wycofania si, oddalenia. Nawet gdy wiem, czego chc i mam zamiar poprosi o jak osobist przysug, zdaj sobie spraw, e nie zrobi tego. Zakadam bowiem, e czowiek moe polega tylko na sobie. Uwaam, ze naley bra bez pytania to, co mi jest potrzebne. Potrafi prosi o seks. Potrafi kontrolowa przebieg mego yda. Ale bardzo trudno jest mi zabiega o to, na czym mi zaley, szczeglnie jeli musz si do tego komu przyzna. Zachowuj si jak adwokat, jak czowiek nieustpliwy, nie sprawia mi bowiem kopotw stawanie w obronie idei czy zasad. Bardzo mi trudno natomiast poda za pragnieniem serca. Wydaje mi si, e atwiej mi wtedy nie podejmowa ryzyka, trzyma si tego, co mi dobrze idzie, lub zbliy do kogo, komu bardzo na czym zaley i pomc mu to osign. Przykad pary zoonej z semki i Czwrki (Szef i Tragiczny Romantyk) Oba typy lubi sytuacje kracowe. Oba s amoralne i w jakim stopniu przekonane, e zwyke zasady ich nie dotycz. Czwrka ma prawo w nosie. semka za jest silniejsza ni prawo. Oba typy doceniaj pragnienie przygody, ktre pojawia si u partnera i jego potrzeb przekraczania dopuszczalnych granic. Skonne bd wspiera denia drugiej strony do ignorowania barier spoecznych. Szybko nudz si powtarzalnymi sytuacjami i jeeli odczuwaj niedostatek ryzyka, bd dy do zintensyfikowania wrae emocjonalnych we waciwy sobie sposb: semka poprzez walk. Czwrka poprzez dramatyczne sceny i cierpienie. semka docenia styl partnera Czwrki i chce mie swj udzia w tym, co wie si z gustem i wygldem zewntrznym. Czwrka lubi bezporednie

podejcie emocjonalne Szefa, uwaajc je za dowd kontaktu z autentycznymi" uczuciami. Docenia take to, e semka nie ulega, gdy jest atakowana i woli walczy ni walki unika. semk rzadko wytrca z rwnowagi depresja partnera i potrafi zachowa stabilno emocjonaln w okresach, gdy nastrj Czwrki waha si midzy chci odepchnicia partnera a chci wcignicia go z powrotem w relacj. Przyzwyczajenia semki i Czwrki zazbiaj si w wielu punktach. semka lubi towarzystwo Czwrki, gdy ta jest w dobrym nastroju, wycofuje si natomiast, gdy Czwrka wpada w depresj. Bywa, e semka radzi sobie z depresj Czwrki zmieniajc towarzystwo. Brak troski ze strony semki albo rozgniewa Czwrk (a tym samym wyrwie j ze stanu przygnbienia), albo spowoduje, e bdzie si baa utraty kontaktu, co take przeamie depresj. Innym przykadem takiego naturalnego zazbiania si przyzwyczaje semki i Czwrki jest to, e semk niecierpliwi wszelka prba gloryfikowania emocjonalnoci i stara si przeamywa zwyczaj dramatyzowania przez Czwrk uczu. Tragicznego Romantyka takie lekcewaenie jego nastrojw doprowadza do szau. Eskalacja gniewu moe uatwi Czwrce wejcie w kontakt z autentycznymi uczuciami. Powane problemy w takim zwizku rodz si, gdy Czwrka staje si zbyt zalena emocjonalnie, zbyt skonna do czerpania masochistycznej satysfakcji z bycia ofiar karzcych skonnoci semki lub do dramatycznych przepychanek. semka reaguje wwczas na og nieprawdopodobn mciwoci, by w ten sposb doprowadzi do zerwania albo po prostu zrywa, odchodzc bez sowa. Jeeli natomiast semka stanie si nazbyt wadcza, chcc Czwrk poniy albo kontrolowa. Tragiczny Romantyk wpadnie w gbok depresj lub stanie si zjadliwy i zgorzkniay. Kopotom mona zaradzi, jeeli Czwrka zamiast zabiega o wzgldy semki zajmie si realizacj jakiego wasnego planu, ktry semka bdzie moga wspiera. Bardzo korzystna dla tego zwizku jest sytuacja, gdy Czwrka tworzy projekt a silna semka wywiera odpowiedni nacisk na jego realizacj. semka moe take scementowa zwizek, jeli zacznie ceni zoono i dramatyzm ycia wewntrznego Czwrki. Jeli Szef jest w stanie znie lk, ktry pocztkowo towarzyszy gbokim uczuciom czy medytacji, stwierdzi, e ma niezwyke zasoby stabilnoci, ktre ujawni si mog, gdy przesunie uwag ku stanom wewntrznym. Zwizki z autorytetami Najwaniejsz dla semki spraw jest kontrola. Szef zakada, e zna waciwe podejcie i e panuje nad sytuacj, niezalenie od tego, czy jest to prawda czy nie. Woli przewodzi i cile nadzorowa wszystkie aspekty przedsiwzicia. Pragnie chroni sabszych przed krzywd i mobilizowa do oporu te osoby, ktre poddane s niesprawiedliwym oddziaywaniom zwierzchnikw. Przede

wszystkim chce sprawdzi, czy inne osoby, dysponujce wadz, postpuj sprawiedliwie i kompetentnie. Caa przedsibiorczo semki skierowana zostanie prawdo podobnie ku rywalizacji z innymi przywdcami. U podoa takich zachowa ley ch wzmocnienia granic osobistego imperium. semkom bardziej zaley na wadzy ni na nagrodach. Wiele uwagi powicaj wic problemom bezpieczestwa, a szczeglnie wiarygodnoci sprzymierzecw i podwadnych. Bardzo zabiegaj o rzeteln informacj, poniewa gdy ju zaczn dziaa, nie przyjmuj do wiadomoci informacji nowych. Gdy rusz do akcji, nie ogldaj si za siebie, nie patrz na boki, koncentruj si na sabych punktach obrony wroga. W efekcie semka sabo zdaje sobie spraw z moliwoci dziaa dyplomatycznych czy te z tego, jak waciwie rozkada dziaania w czasie. Woli zdecydowane przejcie steru ni subtelne zmiany pozycji waciwe negocjacjom. Kluczem dobrej wsppracy z Szefem jest stae i pene informowanie go o wszystkim. Ludzie czsto staraj si ukrywa przed semk informacje niekorzystne, bojc si jej gniewu i agresywnych reakcji. Moe si oczywicie zdarzy, e semka zareaguje na ze wieci wciekoci, ale jeszcze bardziej rozjuszy j wiadomo, e co si przed ni ukrywa. Jeeli osoba komunikujca niekorzystn wiadomo nie ma kontaktu z wasn agresj, odbierze gniew semki jako atak na siebie i jako rdo potencjalnego zagroenia. Dla semki brak dostpu do informacji jest jednym z nielicznych autentycznych zagroe, jakie mog j spotka. Pene informowanie jest gwarancj bezpieczestwa, a rzetelny sprawozdawca jest godnym zaufania sprzymierzecem. Zalet Szefw jest zdolno do wywierania cigego nacisku na realizacj przedsiwzi. Jeeli semka czuje si pewna swojej wadzy, z penym oddaniem idzie naprzd. Roztacza opiekucze skrzyda, by obj nimi naszych ludzi", zabezpiecza drog sprzymierzecom i nie stroni od konfrontacji z agresywnymi rywalami. Wad semek jest to, e nuda prowadzi u nich do wtykania nosa w nie swoje sprawy. Poszukuj wtedy winowajcw, ktrych mona ukara, jeli sprawy przyjm niekorzystny obrt lub nieodpowiednie tempo. Winnemu niechtnie pozwalaj, by zachowa twarz lub zmieni miejsce w zespole. atwo staj si agresywne wobec tych, ktrzy ujawniaj ujemne cechy podobne do wad, ktrym Szefowie niewiadomie zaprzeczaj. Przykad zwizku z autorytetem: semka i Dziewitka (Szef i Mediator) Jeeli semka wystpuje w roli przeoonego, czsto rozbudowuje skomplikowane regulaminy na wszelkie okolicznoci, ktre realizowane s w sposb mao konsekwentny, zalenie od jej humoru. Jeeli Szef jest w dobrej formie, regulamin przestaje obowizywa. Jeli za stwierdzi, e przepisy amane s bez jego zezwolenia, zaczn si represje w postaci lotnych inspekcji

czy wprowadzania nierealistycznych terminw. semka lubi ustanawia reguy, ktrych przestrzegania da od innych, ale sama chce mc je ama bez ponoszenia konsekwencji. Midzy Dziewitk-podwadnym a semk-szefem nawizana zostanie pozytywna relacja, o ile uwaga Szefa skupiona jest nie na podwadnym, a na realizacji przedsiwzicia. Dziewitka docenia silne dowdztwo, nastawione zarwno na obron jak i na zadanie, i bdzie w peni wsppracowaa dla dobra zespou. Jeeli organizacji grozi niebezpieczestwo z zewntrz. Szef przygotuje doskona obron, zmobilizuje pracownikw i bdzie przykadnie nimi dowodzi. Ani jednej pidzi ziemi nie odda bez koncesji lub walki. Przejta duchem grupy Dziewitka pracowa bdzie bez wytchnienia dla wsplnej sprawy. Relacje si skomplikuj, jeeli Szef bdzie chcia zmusi Dziewitkpodwadnego do wikszej wydajnoci czy te do przejcia odpowiedzialnoci, na ktr Dziewitka nie ma ochoty. Szef domaga si bdzie posuszestwa, natomiast Dziewitka bdzie mu si wymyka. Kade opnienie czy przejaw biernej agresji potraktuje semka jak dowd bezporedniej napaci i publicznie si odegra. Szukajc winnych, potrafi bolenie upokorzy podwadnego, cho moe nie mie nawet takiego zamiaru. Bdzie publicznie wytykaa bdy, nie wspominajc sowem o dotychczasowych wysikach i sukcesach Dziewitki. Pod naciskiem Szefa Dziewitka-podwadny pozornie podporzdkuje si, faktycznie jednak bdzie robi uniki i tuszowa ewentualne pomyki. Dziewitka rzadko staje w jawnej opozycji, za to wcieka si wewntrznie i staje si maomwna. Wikszo semek nie ma pojcia o dynamice psychiki i jeeli nikt nie powie jej wprost, co si z Dziewitk dzieje, nie zrozumie tego. Nadal bdzie kara j za przejawy biernej agresji. Moe doj do wybuchu, a wtedy albo semka zwolni Dziewitk z pracy, albo Dziewitka zwolni si sama, gdy Szef przebierze miar". Powag sytuacji mona zagodzi, jeeli semka-szef wykae gotowo wysuchania skarg Dziewitki, zacznie hojnie j darzy nagrodami i pochwaami za te zadania, ktre zostay dobrze wykonane. Dziewitka, ktr nagrodzono, ktrej dano dowody uznania lub wykazano, e jest potrzebna, otworzy si. Jeeli semka-szef jest dostatecznie wiadoma siebie, powinna take zwrci uwag Dziewitce, e jej zwyczaj zajmowania si czynnociami ubocznymi lub rozpraszania si wprawia Szefa w stan przeraenia, gdy wtedy podwadny wymyka si kontroli. Prby odzyskania kontroli za wszelk cen czsto podsycane s przeraeniem, e mona j utraci na zawsze. Jeli Dziewitka jest w stanie stawi czoa nieuniknionemu gniewowi semki, gotowa jest odeprze ujawniane zarzuty i nie prbuje ukrywa informacji ani przerzuca winy na kogo innego. Szef prawdopodobnie wykae szacunek dla stanowczoci podwadnego. semk do wciekoci doprowadza uparte milczenie Dziewitki, uspokaja si natomiast w obliczu bezporedniej konfrontacji i otworzy si, jeeli zrozumie motywy podwadnego.

Gdy semka wystpuje w roli podwadnego, co jaki czas poddaje autorytet prbie. Im bardziej osoba u wadzy jest zdecydowana i jednoznaczna w swoich dziaaniach, tym rzadziej semka odczuwa potrzeb sprawdzania jej. Wszelkie dwuznaczne czy niejasne proby ze strony szefa-Dziewitki zostan podwaone lub poddane prbie nieposuszestwa. Zesp poczuje si rozdarty, poniewa semka domaga si bdzie opowiedzenia si po okrelonej stronie, by sprawdzi kto jest przyjacielem, a kto wrogiem. semka, zainspirowana rzetelnym kierownictwem lub czyim dobrym pomysem, chtnie wsppracuje. Najlepsza forma wykorzystania semkipodwadnego to uczynienie jej odpowiedzialn za realizacj ciekawego pomysu. semka o wiele lepiej przysuy si organizacji, jeeli przydzieli jej si niewielki, niezaleny odcinek pracy, nad ktrym bdzie miaa pen kontrol. Zalety Szef skoncentrowany jest na problemach wadzy i kontroli. Mona go zwerbowa odwoujc si do jego potrzeby objcia dowdztwa i w zwizku z tym obdarzy go funkcjami kierowniczymi. Mona te wykorzysta jego nastawienie na dbanie o korzy wasn i cudz. Przywizana do danego pomysu semka szuka bezpieczestwa nakaniajc innych do przyjcia jej punktu widzenia. Waciwy semce pocig do wadzy mona przeksztaci w umiejtno wywierania dokadnie takiego nacisku, jaki jest potrzebny, by posun naprzd potne przedsiwzicie. semka to przykad oddanego przywdcy, umiejcego stawia czoa przeszkodom i dziaa bez pardonu. Mimo pewnoci siebie i ekstrawagancji. semkom trudno ujawni swoje najskrytsze marzenia i zrealizowa autentyczne potrzeby. Szef wprowadza zamieszanie i angauje si w walk, by nie traci zainteresowania. Gdy cele narzucone s z zewntrz, chtnie przejmuje kontrol, by doprowadzi do ich realizacji. semka wyranie daje innym do zrozumienia, jakie jest jaj stanowisko. Wszelkie prby manipulacji z jej strony s na og tak toporne, e a nieskuteczne. semka chce zna prawd w swoich relacjach z innymi i (poniewa nie zaley jej specjalnie na obronie publicznego wizerunku) bdzie zmierza wprost do celu. Chtnie stawia swj czas i energi do dyspozycji przyjaci i wietnie znosi liczne przyjcia. Atrakcyjne otoczenia Szefowie czsto uczestnicz w przejmowaniu wadzy lub odgrywaj rol politykw zakulisowych. Wiele semek znajdziemy wrd arystokracji zodziejskiej, ktra obja kontrol nad imperiami amerykaskiej finansjery. Typowa dla semek jest mentalno mafijna: mj teren, nasi ludzie".

Przyczaj si do Aniow Pieka. Zostaj przywdcami zwizkowymi. Potrafi przey w najprymitywniejszych warunkach. Ich hasem yciowym jest Nie zaczepiaj mnie." S ludmi o mikkim sercu i wielkim uporze. Szef zostanie prezesem korporacji, ktry jedn rk sprawuje kontrol, drug wymierza sprawiedliwo; przedsibiorc budowlanym, ktry robi fortun wznoszc tanie bloki mieszkalne, ale bojkotuje projekt schronisk dla bezdomnych. Nieatrakcyjne otoczenia Na og nie znajdziemy Szefa wrd przedstawicieli zawodw, w ktrych wymagane jest odpowiednie zachowanie i posuszestwo wobec rozkazw. Nie lubi sytuacji, gdzie moe doj do nieprzewidywalnej onglerki wadz czy jej niespodziewanego przejcia. Nie ma zaufania do etatw uzalenionych od dobrej woli zwierzchnikw, gdzie nie ma moliwoci wyrwnywania krzywd. Sawne semki Do sawnych semek zaliczamy Henryka VIII", ktry wprowadzi wasn religi, mimo ostrej opozycji, czciowo po to, by uprawomocni swoj podliwo. Fritz Perls * Gurdijew * Pani Bawatska * Pablo Picasso * Sean Penn * Nietzsche * Eidridge Cleaver * Kot Garfieid Podtypy Podtypy psychologiczne odzwierciedlaj strategie rozwinite w dziecistwie w celu zmniejszenia podatnoci na zranienie. Dla semki kontrola wasnych uczu oraz wpywu innych osb suy obronie przed nawrotem lku, i kto moe j wykorzystywa. Wadczo/poddanie w relacjach w parze semka chce zawadn sercem i umysem partnera. Pragnie mie dostp do jego duszy. Poddanie si jest za chci przekazania obsesyjnej potrzeby kontroli partnerowi, obdarzonemu penym zaufaniem. Milion razy zmieniaem terapeut, zanim znalazem waciwego. Wykazywa mi wprost moje popieprzenie i dawa jednoznacznie do zrozumienia, co myli. W kocu byem w stanie dostrzec, ze to co mi mia do powiedzenia, byo suszne, cho z pocztku nie zgadzaem si z nim. Przyja w kontaktach spoecznych

Przyja dla semek oznacza zaufanie, jakim darz tych, ktrych chroni i przez ktrych s osaniane. Musi min wiele lat, zanim z kim si zaprzyjani. Przeywam katusze, gdy napicie ronie tak, ze dochodzi do walki, bo zastanawiam si, czy to wytrzymamy. Gdy wreszcie uwierz, e druga osoba postawi na swoim i nie ucieknie, darz j wikszym zaufaniem, poniewa wiem, e w walce ludzie mwi prawd i ju nie ma midzy nami niedomwie. Zadowalajce przetrwanie w sferze samoochrony semka zajta jest kontrolowaniem mechanizmw przetrwania i obrony osobistego terytorium. Skupiajc uwag na tym, by dobrze dawa sobie rad w yciu, moe unikn rozpoznawania swoich potrzeb podstawowych. Panicznie boj si, by kto nie przej kontroli nad moim yciem. Kto przychodzi do mojego domu i kto z niego wychodzi? Czy kto uywa mojej szczotki do wosw? Czujesz, e kto zama reguy gry, jeeli nie zostawi d mleka do porannej kawy. Jeeli takie drobiazgi wymykaj si spod kontroli, mam wraenie, e drzwi staj otworem dla chaosu. Co moe pomc semkom w rozwoju? semki broni si nieraz przed terapi czy praktyk medytacyjn, poniewa perspektywa ujawniania agodniejszych uczu lub konieczno poddawania si cudzej woli wzmagaj lk przed obc kontrol. semki czsto rozpoczynaj terapi na danie rodziny lub na mocy wyroku sdowego. Typowe problemy, z jakimi si zgaszaj, to konflikty ze wsppracownikami, depresja i naogi. semka musi si nauczy dostrzega, kiedy uwaga odwraca si od autentycznych pragnie ku twardej powoce, ktra pragnienia te skrywa. Szef moe sobie pomc: Proszc o jasne okrelenie charakteru zwizku z drugim czowiekiem. Dostrzegajc, e walka jest dla niego sposobem zdobywania zaufania. Proszc o jednoznaczn list regu obowizujcych w kontakcie z drug osob lub w terapii i zdajc sobie spraw z tego, e po ustaleniu regu ma ochot je ama. Starajc si dostrzec acuch przyczyn doprowadzajcych do konfliktw w kontaktach z innymi. Wyczuwajc swoje pragnienie kontrolowania lub mieszania si, by sprawdza, kto jest przyjacielem a kto wrogiem. Pozwalajc innym inicjowa dziaania. Zauwaajc, e nuda maskuje inne uczucia.

 Starajc si dostrzec, e zachowanie innych te moe by logiczne. Dostrzegajc, e inni take postpuj spjnie, cho w ramach odmiennego sposobu mylenia. Zauwaajc, e sygnaem ujawniania si autentycznych uczu jest czsto przygnbienie i reinterpretujc je jako oznak postpu. Spostrzegajc, kiedy autentyczne pragnienia zastpowane s nadmiern iloci kontaktw towarzyskich, naduywaniem rodkw odurzajcych i chci kontrolowania innych. Dostrzegajc, ze nadmierna koncentracja na problemach sprawiedliwoci i ochrony innych rozdziela ludzi na przyjaci i wrogw. Starajc si unika przeciwstawiania mojego rozwizania" twojemu rozwizaniu" i dostrzegajc, e istnieje caa gama pogldw porednich. Pamitajc, by notowa spostrzeenia na wasny temat w miar ich pojawiania si. Starajc si przeciwstawi uporczywemu zapominaniu. Pamitajc o tym, by przemyle te spostrzeenia, by unika ich odrzucania. Uczc si odracza ekspresj uczu. Uczc si liczy do dziesiciu zanim wybuchnie zoci. Dostrzegajc, e ma zwyczaj lokowania rda problemw na zewntrz, zamiast dostrzega wasny w nich udzia. Zauwaajc, jak trudno jest przyzna si do pomyki. Czego semki powinny si wystrzega? W czasie terapii trzeba zwrci uwag na wystpujc u semki potrzeb zapominania i zaprzeczania podatnoci na zranienie i zalenoci. semka musi podtrzymywa wszelkie oznaki mikkich" uczu i ksztaci umiejtnoci wspodczuwania z cudzym punktem widzenia. semka musi by wiadoma, e w miar dokonywania zmian, mog si pojawi nastpujce reakcje: Mylenie cudzego wspczucia z protekcjonalizmem. Kontrolowanie szczegw. Przedwczesne i nadmierne kontrolowanie szczegowych aspektw interakcji. Nie bdzie adnego przyjcia, pki nie odnajd swego ulubionego rondla." Odstraszanie potencjalnych dawcw pomocy. Potrzeba powiedzenia komu najgorszego dla jego wasnego dobra. Intuicyjny brak taktu. Nadeptywanie ludziom na odciski, bez zdawania sobie sprawy z tego, jak im si wyrzdza krzywd. Zapominanie o wczeniej ustalonych celach. Nadmiar rozrywek, jedzenia, seksu, narkotykw. Im wicej tym lepiej. Pragnienie nastpnego ksu zanim pokno si to, co si ma w ustach. Przemieszczanie agresji na innych, ktrzy ujawniaj cech podobn do tej, ktrej niewiadomie zaprzecza Szef.

 Nieumiejtno pjcia na kompromis. Ch kontrolowania lub wycofywania si. Niezdawanie sobie sprawy z tego, e istniej rozwizania porednie. Zwalczanie wiadomo wasnej zalenoci. Przezywanie drobnych niedopatrze jako dowodw naduycia zaufania. Przeywanie apatii. Okresy, kiedy wszystko wygasa i na niczym nie zaley. Zwalczanie podatnoci na zranienie obwinianiem innych i szukaniem w nich wad. Formuowanie regu i prba zdobycia kontroli nad innymi. Czsta ch amania regu przez siebie ustalonych, co jest sposobem zdobycia poczucia mocy i niezwycionoci. Czarna rozpacz w postaci obezwadniajcej, wszechogarniajcej wiadomoci zych uczynkw w przeszoci.

Punkt Dziewity: Mediator

Osobowo / Esencja GOWA: Cecha dominujca Opieszao Wyszy stan umysu: Mio SERCE: Namitno Lenistwo Cnota: Waciwy kierunek dziaania Cechy drugorzdne Seks: Poszukiwanie jednoci Kontakty z innymi ludmi uczestnictwo Ochrona siebie Apetyt Dylemat Dziewitki jako dzieci czuy si pominite. Pamitaj o tym, e rzadko kiedy brano pod uwag ich punkt widzenia, a potrzeby innych byy waniejsze, ni ich wasne. Z czasem Dziewitki zapady w sen, w tym sensie, e odwrciy uwag od autentycznych pragnie i skoncentroway si na drobnych przyjemnociach i surogatach mioci. Zdawszy sobie spraw z tego, e ich najwaniejsze potrzeby zostan zlekcewaone, przywyky popada w odrtwienie, skupia uwag na celach drugorzdnych i zapomina o sobie. Gdy wana osobista potrzeba dochodzi do gosu. Dziewitka atwo j odstawia na boczny tor. Robienie sprawunkw staje si rzecz rwnie piln, co termin dokoczenia pracy. Okazuje si, e koniecznie trzeba posprzta cae biurko, zanim si ureguluje zalegy rachunek. Im wicej Dziewitka ma czasu i energii na to, by powici si realizacji wanej, osobistej potrzeby, tym wicej uwagi powica rzeczom pobocznym. Im wicej ma czasu, tym mniej robi, poniewa bywa jej trudno odrni sprawy nie cierpice zwoki od spraw mniej istotnych. Jedna z osb zapoznajcych si z Enneagramem zdaa sobie spraw z tego, e

jest Dziewitk, gdy usiujc przygotowa w terminie prac semestraln ockna si", stwierdziwszy, e cay bezcenny ranek powicia poszukiwaniu nakrtek pasujcych do pojemnikw w kuchni. Dziewitki relacjonuj, e trac kontakt ze swymi pragnieniami stapiajc si z pragnieniami innych, powicajc si zadaniom ubocznym, uciekajc w ogldanie telewizji, czynnoci rutynowe, przejadanie si czy picie nadmiernych iloci piwa. Dziesitki podporzdkowuj si na og planom innych ludzi. Przekonane s, e ich wasne denia zostan zlekcewaone, ale chc nadal pozosta w kontakcie, dlatego nauczyy si utosamia z entuzjastycznymi deniami innych. We wstpnych fazach nowego zwizku czy przedsiwzicia Dziewitka ma czsto poczucie, e nie tyle podja jednoznaczn decyzj wczenia si, co pynie na fali cudzego zapau. Dziewitka budzi si czsto w poowie jakiego przedsiwzicia, czujc, e wcignli j inni, zastanawiajc si, jak si to wszystko zaczo, i nie umiejc odmwi. Odmawianie innym sprawia szczegln trudno ludziom skonnym utosamia si z cudzymi uczuciami. Odmowa taka moe sprawia Dziewitce tak sam przykro, jakby to jej odmwiono. O wiele mniej zagraajca jest sytuacja pozornej zgody (poniewa nie powiedziano nie") i podporzdkowanie si cudzej woli, ni naraanie si na jawny gniew, mogcy doprowadzi do rozstania. Zwizek dziecka Dziewitki z innymi opiera si na niezakcaniu spokoju, na umiejtnoci wyczuwania pragnie innych i nie sprzeciwianiu si im. Nie naley jednak myli pozornej ugodowoci Mediatora z prawdziwym zaangaowaniem. Dziewitka potrafi podporzdkowa si na dugi czas okrelonej sytuacji, cigle mocujc si z ostateczn decyzj. Tak atwo jej si utosami z punktem widzenia drugiej osoby, e potrafi dostrzec zalety kadego rozwizania. Po co zajmowa stanowisko, gdy po kadej stronie s jakie racje? Po co czowiekowi wasny cel nadrzdny, gdy tak atwo jest przyj suszno kadej zaangaowanej strony? Dziewitki twiedz, e o wiele atwiej im przychodzi uwiadomienie sobie wewntrznego stanu innych ludzi ni ustalenie wasnego punktu widzenia. Gdy naley podj decyzj. Dziewitka nadal sprawia wraenie nastawionej ugodowo i nadal by moe poda za innymi. Pod tym zewntrznym spokojem kryje si jednak wewntrzne wzburzenie. Czy zgadzam si, czy si nie zgadzam ze swoim przyjacielem?" Czy jestem czonkiem tej grupy, czy chc od niej odej?" Czy powinienem kupi ten dom, czy poszuka innego?" Ta lista obsesji nie ma koca i uwaga przeskakuje raz po raz z jednego punktu widzenia na drugi. Mniej zagraajcym rozwizaniem jest cige rozwaanie decyzji ni dokonanie wyboru, ktry mgby zosta pominity czy wymaga obrony. Dziewitka znalaza bezpieczne schronienie w niewiadomoci wasnych pragnie, w braku wasnego stanowiska, w pozostawaniu w otchani niezaangaowania, w ktrej decyzje zostay zawieszone.

Paradoksalne, e Dziewitka jest najbardziej upartym punktem caego Enneagramu. Cho obsesyjnie rozwaa kad decyzj, nie oznacza to, e mona j do podjcia tej decyzji zmusza. Jeeli kto prbuje Dziewitce pomc w podjciu decyzji lub nakania j do przyjcia okrelonego stanowiska. Dziewitka si zaprze. Na og nie interpretuje swojego odraczania decyzji jako odmowy. Odraczanie jest raczej przejawem oporu przeciw zmuszaniu do przedwczesnego opowiadania si po okrelonej stronie, skoro nie podja jeszcze decyzji. Gboki gniew, wywoany tym, e jej potrzeby zostay zignorowane, opanowany zostaje powstrzymywaniem si od wyborw. Dziewitk zoci to, e musi poda za innymi, tak jak zoci j to, e jeeli nie pjdzie za innymi, zostanie pominita. Dziewitka podejmuje decyzj, e nie podejmie adnej decyzji, e bdzie si gniewa, ale nie da tego po sobie pozna, i e bdzie sprawia wraenie, e idzie z innymi, cho w rodku pozostanie rozdarta. Gdy ju raz przyjmie jakie stanowisko, potrafi rwnie uparcie si go trzyma, jak uprzednio bronia si przed koniecznoci jego podjcia. Najbardziej naturalnym stanem umysu Dziewitki jest stan zawieszenia: zobowiza si, ale nadal nie mie pewnoci. Natomiast, gdy ju przyjmie okrelone stanowisko, wydaje jej si ono tak kruche, e odrzuca jakikolwiek kompromis, by znw nie popa w ten stan. Dziewitka dlatego nazwana zostaa Mediatorem i obroc pokoju, e w wyniku swojej naturalnej ambiwalencji jest w stanie zarwno zgadza si, jak i nie angaowa si w peni w jakikolwiek punkt widzenia. Dziewitka bardzo wolno podejmuje decyzje, poniewa ma gow pen pyta, na ktre nie znalaza odpowiedzi. Wspomnienia wydarze z przed wielu lat potrafi wrci z tak si, jakby wydarzenia te miay miejsce zaledwie tydzie wczeniej i Dziewitka musi jeszcze raz ca spraw przemyle. Gdy si podejmuje decyzj, oznacza to, e trzeba co zakoczy, odpuci, zmieni, pj naprzd. Wszystko to stymuluje na nowo lk przed rozstaniem. Dziewitka woli bra na siebie kolejne zadania, niczego nie odpuszczajc, chce bowiem poda znan ciek zamiast ryzykowa nag zmian kursu. Cudze pragnienia wydaj si pilniejsze od wasnych. Dziewitka staje wic przed dylematem: podporzdkowa si cudzym planom czy sta si guch na potrzeby innych, by nie ulega ich wpywowi. Pod naciskiem Dziewitka na og kontroluje sytuacj w sposb bierny, zwalniajc tempo, siadajc w rodku konfliktu, by spraw przeczeka, i majc nadziej, e problem sam minie. Trudno Mediatora w podejmowaniu decyzji, wyraaniu zoci i ustalaniu wasnego stanowiska wynika z faktu, e pomija siebie, mianujc" innych czynnikami sprawczymi wasnego ycia. Neurotyczna obsesja: Czy zgadza si, czy nie zgadza z innymi ludmi?" jest dla Dziewitki zarazem przeklestwem i dobrodziejstwem. Przeklestwo polega na tym, e Dziewitka nie wie czego chce, dobrodziejstwem za jest to, e utraciwszy wasny punkt widzenia potrafi czsto w sposb intuicyjny utosamia si z wewntrznym

dowiadczeniem innych. Jeeli utosamiasz si z kadym typem Enneagramu, jeste prawdopodobnie Dziewitk. Charakterystyczne problemy Dziewitki to: Zastpowanie potrzeb podstawowych nieistotnymi potrzebami zastpczymi. Najwaniejsze sprawy zostawia si na koniec dnia. Trudno w podejmowaniu decyzji. Czy zgadzam si, czy si nie zgadzam?" Czy chc tu by, czy nie?" Dziaanie nawykowe i powtarzanie uprzednich rozwiza. Rytuay. Trudnoci w mwieniu Nie". Tumienie fizycznej energii i gniewu. Kontrola za porednictwem uporu i biernej agresji. Koncentrowanie uwagi w taki sposb, by odzwierciedla cudze punkty widzenia, co moe prowadzi do: -trudnoci w utrzymaniu wasnego stanowiska, ale take do -rozwoju wyranej zdolnoci odczuwania wewntrznych dowiadcze innych ludzi (podobiestwo do Punktu Drugiego, Dawcy). To rodzinne W dziecistwie Dziewitki czuy si pominite, w zwizku z czym nauczyy si pomniejsza wasne podstawowe potrzeby. W ich opisach sytuacji rodzinnych znajdujemy zaniedbanie, pozostawanie w cieniu rodzestwa i ignorowanie lub zwalczanie ich prb stawania w obronie wasnych pomysw. Wsplnym elementem wszystkich tych sytuacji z dziecistwa jest poczucie, e wygaszane opinie byy ignorowane, a bezporednie okazywanie gniewu utrudniao przekonywanie innych do swoich racji. Rodzice bardzo mnie kochali, ale widziaem, e mj starszy brat rodzinny buntownik pozbawiany by wielu przywilejw z powodu swego zachowania. Stao si dla mnie jasne, e jeeli bd sucha rodzicw, mog zdoby ich mio, podporzdkowujc si ich zamiarom. Pamitam, e raz, gdy miaem trzy albo cztery lata, matka tak mocno mnie przyciskaa, e dusiem si jej paltem. Czuem, e mog albo walczy i narazi si na to, e mnie upuci, albo tkwi bezwadnie w jej ramionach. Przede wszystkim wstrzymaem oddech i poddaem si. Z czasem tak bardzo nauczyem si podporzdkowywa daniom rodzicw, e gdy si sprzeciwiaem, czuem w rodku w sobie ich rozczarowanie. Denie Mediatora do zachowania spokoju za wszelk cen wynika nieraz z tego, e chwytany by przez dwie przeciwstawne frakcje. Po co opowiada si

po ktrejkolwiek stronie, jeeli w kadej opinii mona znale jak racj? Po co dodawa do tego wasn opini, jeeli i tak nikt jej nie wysucha? Byem na straconych pozycjach niezalenie od tego, czy co zrobiem, czy nie. Byem najmodszy z czterech braci i jeeli zrobiem to, czego oczekiwali ode mnie rodzice napadali na mnie bracia, jeeli natomiast szedem za brami rodzice mn pogardzali. Najatwiej byo pozosta w ukryciu, nie stawa po adnej stronie, siedzie i czeka, a wszyscy sobie pjd. Pamitam, e raz za kar musiaem siedzie na krzele z twarz zwrcon w kt pokoju. Po kilku godzinach, gdy mama przypomniaa sobie o mnie, nadal tam siedziaem i tak bardzo ju byem zajty wasnymi mylami, e mgbym tam siedzie cay dzie. Dziewitka jako dziecko pogodzia si z tym, e nie ma wpywu na sytuacj rodzinn. Nauczya si izolowa, agodzi przykre uczucia drobnymi przyjemnociami fizycznymi, przeczekiwa, a kto inny przejmie inicjatyw. Mj ojciec by czowiekiem energicznym, mdrym i najlepiej si kontaktowa, kiedy si go uwielbiao. Mama miaa wiele wasnych problemw i pozostawao jej mao siy dla dzieci. Wiedziaem, e aby czu si bezpiecznie, powinienem si wlizgn gdzie w mysi dziur, nie zostawiajc adnego ladu po sobie, i dogadza wszystkim po to, by i mnie uwzgldnili. Zawsze miaem poczucie, e podam za innymi nie dlatego, e naprawd mam na to ochot, ale dlatego e wydawao mi si, i ich racje s zawsze bardziej donone od moich. Zgadzam si czy si nie zgadzam? Stanowisko Mediatora najatwiej zrozumie, jeeli zauwaymy, e zajmuje on wierzchoek wewntrznego trjkta Enneagramu. Jedn nog opiera si na deniu do wasnego wizerunku i na konformizmie (Trjka), drug osadzony jest w walce z autorytetami (Szstka). Dziewitka zapana jest w konflikt midzy pragnieniem aprobaty a pragnieniem nieposuszestwa. Punkt skrzydowy. Jedynka, bdcy w Enneagramie pozycj grzecznego dziecka oraz punkt skrzydowy semka, czyli pozycja dziecka niegrzecznego, jeszcze bardziej uwypuklaj konflikt midzy pragnieniem bycia w porzdku a pragnieniem amania regu. Powiada si, e Dziewitki upiy wasne pragnienia, poniewa uwaga ich koncentruje si przede wszystkim na tym, czy zgadza si, czy nie zgadza z pogldami innych ludzi, a nie na tym, jakie jest wasne stanowisko. Jeeli Dziewitka zaangauje si w okrelone stanowisko, zacznie si przejmowa tym, czy inni si nie zra i nie porzuc jej, albo przeciwnie bdzie si musiaa innym podporzdkowa, a zatem podda ich kontroli. Jako dziecko Dziewitka prbowaa rozwiza konflikt: Podporzdkowa si czy si zbuntowa?" nie wybierajc adnej z tych moliwoci. W obliczu

koniecznoci wyboru usidzie raczej i przeczeka zamiast podj walk, wycofa si, czy stara si bezporednio wpyn na decyzj. Pozornie zgadza si z cudzym stanowiskiem, poniewa nie powiedziaa Nie". W rodku jednak nadal rozwaa waciw decyzj. Odmawiajc wprost opowiadamy si po okrelonej stronie. Dziewitce za zaley na tym, by bra pod uwag wszystkie moliwoci, aby unikn wyboru. Pozornie zgadza si, w rzeczywistoci jednak czeka po prostu na to, by inni rozwizali problem. Zastanawiam si, jakie stanowisko przyjmie kady z nich?" Dziewitka czeka. Zawsze ma czas, zawsze bdzie jutro. Nie ma silnych motyww, nic wic jej nie popycha do tego, by jej decyzje przewayy szal w jedn czy drug stron. Nie ma okrelonego stanowiska, wic zawsze problemy mog si jako same rozwiza. Dziewitka potrafi zabra gos w dyskusji, jednoczenie izolujc si od caej sprawy i bdc nieobecn". W ten sposb moe si ze wszystkimi zgadza, nie ryzykujc z powodu okrelenia swego stanowiska. Lki Dziewitek zwizane z osobistymi wyborami agodzone s dziaaniami rutynowymi. Gdy ju Dziewitka ustali sobie plan dnia, moe wsta rano, wiedzie dokadnie co ma do roboty i nie martwi si wyborami. Moe przechodzi od jednej czynnoci do drugiej odmierzajc tylko tyle uwagi, ile trzeba, by zadanie wykona, i zastanawia si nad nimi. Dziaajc w sposb nawykowy Dziewitka, jak twierdzi, dziaa jak automat". Idzie przez ycie jak somnambulik, bez wiadomego wyboru. Nie ma koniecznoci wyboru, poniewa wiadomo, jak czynno trzeba nastpnie wykona i ma si dla tej czynnoci usprawiedliwienie. Oddajc si zadaniu. Dziewitka moe by tak dalece zajta innymi mylami, e nie zwraca uwagi na to, co si wok niej dzieje. pi za kierownic" w tym sensie, e pracujc, jest albo tak bardzo nieobecna, albo tak bardzo zajta myleniem o nierozwizanych problemach osobistych, e tylko przy najwikszym wysiku moe skierowa uwag na co nie bdcego czynnoci rutynow. Dziaanie nawykowe Dziewitkom przypisuje si grzech lenistwa, poniewa ich nawyki maj na celu odrywanie energii i uwagi od spraw podstawowych w ich yciu. Dziewitce najatwiej zapomnie o sobie, jeeli skieruje uwag na przyzwyczajenie, od ktrego jest uzaleniona. Takim przyzwyczajeniem moe by wszystko, poczwszy od narkotykw czy alkoholu, poprzez odrtwiajce dziaanie telewizji czy plotek po drobne przyjemnoci yciowe. Dziewitka potrafi zapomnie o tym, co jest dla niej w yciu najcenniejsze, jeeli jej byt okrelony jest przez jaki nawyk, tak silny, e nie potrafi ona myle o niczym innym. Wikszo Dziewitek dysponuje rozbudowanym repertuarem sposobw pozwalajcych zapomnie o priorytetach i potrafi tych sposobw wciekle broni. Rezygnacja z mao istotnej czynnoci zastpczej, takiej jak przyzwyczajenia kulinarne czy uzalenienie od telewizji, rwnoznaczna jest z

pozbawieniem si przewidywalnego i wygodnego sposobu odwracania uwagi od rzeczywistych potrzeb yciowych. Wiele Dziewitek zastpuje swoje prawdziwe priorytety szlachetnymi rodkami zastpczymi. Pewien pediatra. Dziewitka, od wielu lat marzy o tym, by otworzy ambulatorium pomocy doranej dla chorych dzieci. Twierdzi, e dugo zaniedbywa dziaania w tym kierunku, dajc si wciga w nieustann opiek nad dziemi w ramach istniejcego systemu szpitalnego. Czasem te czynnoci uboczne ratoway dzieciom ycie. Jednak pod koniec kadego dnia, przypomina sobie swoje marzenie. Ilekro pozwala, by go odrywano od stosu papierw, ktre musia wypeni, by osign cel nadrzdny, zdjwa sobie spraw z tego, e si od niego oddala. Czynnoci uboczne zawierajce w sobie elementy twrcze angauj czowieka nieraz przez wiele lat i s rdem nagrd. Dziewitki dziaaj energicznie i wydajnie w obrbie takiego systemu, ktry zapewnia im poczucie bezpieczestwa. Jeeli jednak dana czynno nie jest niezbdna (poniewa nie suy zaspokajaniu gboko ukrytej potrzeby) musi z koniecznoci prowadzi do poczucia, e stracio si to, co w yciu najwaniejsze. Dziewitki twierdz, e dziaaj jak automaty", przyswajaj sobie pewne rutynowe czynnoci, a nadmiar energii powicaj bahym rozrywkom. Zainteresowaniom drugorzdnym powicaj nieraz tyle samo czasu, co tym, ktre le u podstaw ycia emocjonalnego lub zawodowego. Sprawy najistotniejsze s czsto zupenie pomijane lub wciskane na koniec pracowitego dnia. Gdy ju raz Dziewitka odda si czynnoci nawykowej, moe sprawia wraenie energicznej i obecnej", cho tak naprawd wykrzesaa z siebie ledwie tyle uwagi, by zadanie wykona. Dziewitkom wydaje si, e dziaaj dziki nawykom, a nie wasnej aktywnoci i tylko wtedy musz si obudzi, wczajc pen uwag, gdy dzieje si co wyjtkowego lub gdy stwierdzaj, e popeniono bd. Od lat pracuj jako drukarz i potrafi obsugiwa wysokoobrotowe prasy powicajc im zaledwie uamek swojej uwagi. Majc na warsztacie wielk robot i kontrolujc dziaanie czterobarwnej maszyny, prowadz rwnoczenie wewntrzny dialog, ktry potrafi by tak samo angaujcy, jak bezporedni kontakt z osobami, z ktrymi zwykle rozmawiam w swojej gowie. Przypywaj i odpywaj wspomnienia, zerkam na ludzi przechodzcych przez hal i przypominam sobie pitnacie innych rzeczy, ktre w danym dniu mam jeszcze do zrobienia. W kocu mam wraenie, e gazeta sama si wydrukowaa, nie jestem bowiem wiadomy tego, co zrobiem. Czasem mam natok myli. Mam poczucie, e zbyt wiele jest do zrobienia, a wszystko wydaje si tak samo wane. Nosisz w sobie ciar tych wszystkich rzeczy i poniewa czujesz si odpowiedzialny za ich wykonanie, zacinasz si i adn nie potrafisz si zaj. Czasem robic na

przykad zakupy, przypominam sobie co, co mnie tak angauje, e zapominam o pomidorach, ktre chciaem kupi, cho le na pce tu przed nosem. Stojc w kolejce do kasy, odpywam. Skoncentrowany na swoich mylach, pakuj rzeczy do torby, pac, wychodz, a torb zostawiam w sklepie. Nastpnie stwierdzam, e jad do domu dusz drog, bo t drog wracaem ze sklepu do poprzedniego mieszkania. Jedzie si tdy pitnacie minut duej, ale ja wjechaem ju na star tras i zatopiem si w mylach najbardziej mnie w danej chwili nurtujcych. Okrelona struktura ratuje ycie Dziewitce, schwytanej w szpony ambiwalencji w obliczu wanego wyboru. Dziaajc w obrbie dobrze przemylanej struktury Dziewitka moe i naprzd, gdy o wyborach decyduj czynniki zewntrzne. Dobry program studiw czy potrzeby przyjaciela pomog Dziewitce oderwa uwag od obsesyjnych myli i pozwol jej na nowo si skupi, poniewa nie przeywa ju napicia zwizanego z koniecznoci cigego dokonywania wyborw. Istotne/nieistotne Przy odpowiedniej iloci czasu i energii autentyczne potrzeby dojd do gosu. Jeeli wic Dziewitka chce zapomnie o sobie, bierze na siebie wicej zada, ale coraz mniej podjtych wczeniej zobowiza doprowadza do koca. Z zewntrz wyglda to na lenistwo. Dziewitka natomiast uwaa, e jest tak zajta, i wane cele gubi si wrd innych, stojcych na drodze. Cele zasadnicze czsto ulegaj zagubieniu, dlatego e Dziewitka nie potrafi odrni rzeczy podstawowych od drugorzdnych. Tak zwane leniwe Dziewitki stale s przepracowane i w zwizku z tym nie mog skoczy tego, co dla nich najwaniejsze. Wanie kroj marchewk na obiad, na ktry maj przyj gocie. Wiem dokadnie, co chc ugotowa. Nie jestem pewna, czy mam ochot na goci, ale zaczynam od marchewki. Wkrtce myli moje wdruj ku rnym innym rzeczom, ktre wydaj mi si rwnie realne i rwnie wane. Trzeba na jutro zrobi pranie i wykona szereg telefonw. Zaczynam w gowie rozmawia z kim przez telefon, a to przypomina mi inn rozmow. Wzrok pada na firanki, co przywodzi na myl jeszcze inne skojarzenia. Nadal jestem zajta, ale w midzyczasie przeszam prawdopodobnie do sortowania prania. Wszystko przypomina sen: realna kuchnia z desk do krojenia warzyw, sterty bielizny, niedokoczona lista osb, do ktrych trzeba zadzwoni, i marzenia. Wszystko wydaje si rwnie wane, jak gocie, ktrzy wkrtce nadejd. Ta kobieta nie zapomniaa zupenie o wanym terminie obiadu, zosta on jednak zepchnity na peryferie. Osobista decyzja, czy w ogle zaprasza kogo

na obiad czy nie, zostaa przysonita przez to, e uwaga przesuna si ku sprawom mniej istotnym. W kocu decyzja zostaa podjta, poniewa za pno ju byo na odwoanie goci. Gromadzenie Dziewitki wci podejmuj si nowych zada, z niczego nie rezygnujc. Woln przestrze wypeniaj gratami, wolny czas sprawunkami. Umys napenia si niedokoczonymi sprawami, a liczne tory mylenia skutecznie blokuj najwaniejsze i najsuszniejsze sprawy. Pki istnieje jakakolwiek wtpliwo, nie zostanie podjta adna decyzja. Dopki nie zapeni si caej szafy, niczego nie trzeba wyrzuca. Mediator trzyma si dawnych wspomnie z tak uporczywoci, e nabieraj one szczeglnego znaczenia. Trzymajc si tak mocno przeszoci. Dziewitka mniej angauje si w teraniejszo. Z trudem zapomina i atwo moe wrci do wspomnie, przeywa je na nowo tak intensywnie, jakby chodzio o wydarzenia z ubiegego tygodnia. Dziewitka moe gromadzi w sposb dosowny, jak hobbista, ktry kad woln przestrze wypenia materiaami zbieranymi i przechowywanymi na wszelki wypadek. Mania gromadzenia moe si rozszerzy na kolekcjonowanie wszystkiego, od filianek po stare komiksy. Kolekcjonerstwo ujmuje skonno do gromadzenia w przyjemne ramy i pozwala jej wypeni wolny czas. Zbieractwo Mediatora moe by konstruktywne: dziki niemu zdolny jest do pochaniania caych tomw na ulubiony temat. Nastpujca wypowied pochodzi od naogowej zbieraczki, specjalizujcej si w pierwodrukach i motylach. Kolekcjonerstwo to rodzaj apetytu, przypominajcy gd popychajcy do objadania si w nocy sodyczami czy do przejedania przez cae miasto po to, by kupi to, na co si ma ochot. Ogarnia czowieka przekonanie, e musi zje dokadnie ten gatunek ciastka albo maso orzechowe tej marki i gotw jest wtedy przejecha prawie czterdzieci kilometrw, eby to kupi. Ilekro czuj si w yciu zupenie zagubiona, wiem dokadnie, co mam ochot zje r jak ksik chc kupi do swoich zbiorw. Mam wtedy take rodzaj apetytu zakupowego": wszystko, co mi wpadnie w oko, wydaje mi si akurat bardzo potrzebne. Ostatnio zrobiam porzdki w szafach i zawiozam kilka toreb rzeczy na gied harcersk. Gdy wrciam do domu, stwierdziam, e przywiozam wicej cudzych mieci ni zawiozam. Tumienie energii

Zo pozwala czowiekowi okreli wasne stanowisko. Gdy si gniewamy, wiemy dokadnie, czego nie chcemy. Zbliamy si tym samym do zrozumienia, o co nam chodzi. Jeeli dysponujemy duym zasobem energii fizycznej, trudniej nam unikn uwiadomienia sobie, czemu chcemy t energi powici. Gdyby Mediator zmobilizowa w sobie tyle energii, by si rozzoci, musiaby okreli jasno swoje stanowisko, przynajmniej drog eliminacji. Cho tak naprawd Dziewitka musi wyeliminowa wszystko poza pierwsz decyzj. atwiej jej podj decyzj, gdy ma kilka wariantw do wyboru. Wariant nieodrzucony to wariant preferowany. Dziewitka czsto wypuszcza z siebie energi zanim osignie punkt krytyczny, gdy musiaaby wybuchn gniewem lub dokona wyboru. Przez cae ycie miaam problemy z nadwag. Miewaam skoki wagi sigajce ponad dwadziecia pi kilogramw. W kocu narzuciam sobie reim wicze, by si zmobilizowa do napisania pracy dyplomowej. Odniosam duy sukces. Zaczam mniej sypia i w czasie dnia miaam wysoki poziom mobilizacji. Mj problem polega na tym, e im bardziej byam rozbudzona, tym wicej pomysw przychodzio mi do gowy. Skoczyo si na tym, e wziam si za odnawianie mieszkania, gdy szansa korzystnej sprzeday bya tak dua, e szkoda byo j zmarnowa. Nawizaam bliskie kontakty z dwiema osobami, bo te gra wydawaa si warta wieczki. Miaam wraenie, e moja energia ucieka z pracy dyplomowej, skupiajc si na wszystkich innych sprawach. Dziewitka stanowi punkt podstawowy dla wszystkich typw gniewnych (Osiem-Dziewi-Jeden) ulokowanych na szczycie Enneagramu i jest punktem biernej agresji, w ktrym gniew jest upiony. Lokujc energi w sprawach drugorzdnych Dziewitka praktykuje co w rodzaju reakcji powstrzymywanej. Brakuje jej zawsze energii na poradzenie sobie z konfliktem, ktry wywoaoby podanie za wasnymi pragnieniami. Dziewitka opisujc swoje reakcje na nadmiar energii fizycznej mwi o tym, e: lokuje j w zainteresowaniach zastpczych; pozbywa si jej przejadajc si lub naduywajc czego innego; czuje si wyczerpana i ma ochot spa, chocia nie jest zmczona fizycznie; wreszcie, moe spoytkowa j konfrontujc si ze swoimi pragnieniami. Przez pierwszy rok zajmowania si sztukami walki dosownie zasypiaem na mad. Cieszyem si, e id na trening, dobrze si czuem w czasie rozgrzewki. Gdy dochodzio do padw i rzutw, kipiaa we mnie energia. Pamitam, e kilka razy sprawdzaem w lustrze, cigncym si wzdu caej sali, jak mi id przewroty w ty. Miaem rumiece, czuem si wietnie. Nastpna rzecz, ktr pamitam to to, e usiedlimy, by przyjrze si trenerowi. Facet siedzcy obok musia mnie szturchn, poniewa gdy tylko usiedlimy, odpynem i zasnem.

Myl o tym, e miabym dziaa w realnym wiecie z tak mas energii przeraa mnie. Przez chwil jest to podniecajce, po czym oblatuje mnie strach i wpadam w swoje stare obsesje, czujc niemal ulg z tego powodu. Bezwad i przygnbienie Tumienie energii zapewnia stan rwnowagi. Si starcza zaledwie na rzeczy zbdne, a zadanie podstawowe spychane jest na koniec dnia. W ten sposb nie ma czasu na przygnbienie, groce w wypadku bezczynnoci, ale nie ma go take na wzrost oczekiwa ani na ustalanie rzeczywistych priorytetw. Trzymajc si znanych form dziaania Dziewitka realizuje stay schemat zapobiegajcy grobie cakowitego zatrzymania i koniecznoci ustalania priorytetw dla nowego kierunku dziaania. Mam wraenie, e gdybym si zatrzyma, nigdy ju bym nie ruszy z miejsca. Spdziem prawie dwa lata krc miedzy tapczanem, lodwk i telewizorem. Przed nikim nie byem odpowiedzialny. Midzy jedn a drug drzemk chodziem na dugie samotne spacery i czuem si cakowicie wolny. Gdy wreszde uwiadomiem sobie, e jestem przygnbiony, czuem, e mgbym umrze nie wiedzc co pocz ze swoim ydem. Zrobi wszystko, by unikn tego stanu braku energii i nadziei. Prawo bezwadnoci to jedno z praw fizyki. Gosi ono, e ciao bdce w spoczynku ma tendencj do pozostawania w spoczynku, za ciao bdce w ruchu do pozostawania w ruchu. Faza spoczynkowa tego prawa odpowiada stanowi fotelowej" depresji Dziewitki, ktra niewiele wtedy mwi i zdaje si zastyga w wygodnym fotelu. Jest rozlaza i nieszczliwa. Gdy Dziewitka zastygnie w ten sposb, wymaga na og pomocy z zewntrz. Moe j zmobilizowa nowa znajomo, nowa okazja lub cile okrelony harmonogram dziaa. Dziewitce atwiej si otrzsn, jeeli moe doczy do cudzego entuzjazmu lub zareagowa na czyje potrzeby. Zdarza si, e robi co przez dziesi lat, cho nie wydaje mi si, eby wybr by mj. Nigdy nie miaem poczucia, e jest to moja decyzja czy realizacja mojej ambicji. W ten sposb skoczyem prawo i wszedem w spk, czujc, e znalazem si tam mimochodem, poniewa po prostu nadarzya si okazja. Gdybym mia przyzna, e podjem t decyzj sam, musiabym naprawd zmobilizowa siy i sta si adwokatem. Musiabym wic si zastanowi nad tym, co to znaczy by adwokatem, poniewa nie utosamiam si z tym zawodem. Wydaje mi si, e kto mnie doprowadzi do tego stanowiska, e dostaem si tu tylnymi drzwiami lub dziki jakiemu splotowi okolicznoci nie zapocztkowanemu przeze mnie. Mgbym oczywicie opisa rzekom drog swego ycia, nie mgbym jednak powiedzie, e znalazem si tu, gdzie jestem, na mocy wasnej decyzji.

Gdy ju Dziewitka zmobilizuje energi i zajmie si czym, depresja mija, cho nadal autentyczne potrzeby mog pozosta nieuwiadomione. Druga cz prawa bezwadnoci gosi, e ciao bdce w ruchu ma tendencj do pozostawania w ruchu. Dziewitka moe wybra midzy starym nawykiem wydzielania porcji uwagi, by wykona dan czynno mechanicznie, a bacznym koncentrowaniem si na sobie, pki nie ujawni si autentyczna potrzeba. Upiony gniew Dziewitka ujawnia swj gniew w sposb poredni. Ma bowiem nadziej, e zapobiegnie to otwartej konfrontacji, ktra w jej mniemaniu prowadzi albo do odrzucenia albo do koniecznoci obrony wasnego stanowiska. Konieczno dokonywania wyborw jest rdem tak wielkich przykroci, e Dziewitka czsto podejmuje decyzj w sposb nastpujcy: pozwala sytuacji pogorszy si do takiego stopnia, by w kocu sama si rozpada. Dziewitka wie, czego nie chce, ale nie wie czego chce, zawsze wic istnieje moliwo gromadzenia ukrytych pretensji pki nie przekrocz punktu krytycznego i nie dojdzie do wielkiego wybuchu. Do wyboru dochodzi czsto tylko dlatego, e bieca sytuacja staa si nie do wytrzymania. Przez dugi czas nauczaam w szkole muzycznej. Nauczycieli traktowano tam po prostu okropnie. Nigdy nie mogam si jednak zdoby na to, by pj do gabinetu dyrektora i powiedzie: Trzeba to zmieni, tak nie moe by." Po prostu pozostawiaam sprawy swojemu biegowi, a doszo do strasznej awantury w obecnoci ucznia. Wyszam, trzaskajc drzwiami, po czym napisaam list, w ktrym walnam prosto z mostu wszystkie zarzuty, ktre gromadziam w sobie, starajc si spojrze na sprawy z cudzego punktu widzenia. List wywoa lawin zdarze i mia liczne, nieprzyjemne reperkusje. Nie doszoby do tego, gdybym nie musiaa czeka a sprawa przybierze posta nieznonego wroga, z ktrym musiaam podj walk. Dziewitka dopty powstrzymuje si od wyraania gniewu, dopki jej rozdranienie nie osignie stanu krytycznego i nie poczuje si zmuszona do dziaania. Tumienie wrogoci to sposb wewntrznego sprzeciwu przy zachowaniu pozorw zgody, a wrogo podsyca taktyki bierno-agresywne. Dziewitki mwi, e maj kilka sposobw wyraania gniewu nie wprost. Pierwszy to upr, czyli stawanie okoniem i kontrolowanie akcji poprzez odmow kolejnego ruchu. Inny sposb polega na tym, by nie zwraca uwagi na ludzi i zajmowa si czym innym. Jeszcze inny to postpowa tak, by inni pierwsi musieli si rozgniewa.

Mediator zawsze wie, czego chc inni, moe ich wic rozzoci po prostu nie speniajc ich oczekiwa. Moe na przykad spartaczy wan prac lub zwolni tempo wtedy, gdy innym si spieszy, czy te udawa gupiego, gdy wie, e innym na czym bardzo zaley. Tak czy inaczej, rozgniewana Dziewitka doprowadzi do tego, by inni nie otrzymali tego, czego oczekuj. Dziewitka odczuwa wielk ulg, gdy wyrazi gniew wprost. Ktnia stanowi punkt kulminacyjny tumionych i niewyraanych stanowisk, a zakoczenie sporu przynosi po prostu ulg. Gniew ujawnia si bardzo powoli, poniewa pocztkowo Dziewitka zgadza si z cudzymi opiniami. Potem zaczyna zwleka i bada spraw ze wszystkich stron. Wreszcie przekonuje si, e jej gniew jest uzasadniony i wyraa go, czsto tak wybuchowo, e szokuje wszystkich przyzwyczajonych do jej ugodowoci. Przed wybuchem czsto wystpuje dugi okres ponurego wyciszenia. Gdy upiona Dziewitka zda sobie wreszcie spraw z tego, e naprawd si gniewa, przypomina obudzonego z zimowego snu niedwiedzia: wciekego z powodu tak dugiego odraczania zaspokojenia podstawowych potrzeb. Ciko mi uwiadomi sobie wasne stanowisko, ale czsto zy jestem na to, co robi inni, cho tego nie okazuj. Kilka razy do roku wybucham i czuj si wtedy wspaniale. Podnieca mnie to. Cay organizm yje i pulsuje. To podniecenie wydaje mi si nagrod za odnalezienie swojego punktu widzenia i ujawnienie go. Problem polega teraz na tym, by nauczy si mobilizowa energi bez spiskowania przeciw komu tylko po to, by odnale siebie. Rewelacj jest take dla mnie to, ze wiat nie padnie mi do ng tylko dlatego, e okreliem swoje stanowisko. Tak wiele mnie kosztuje samo powiedzenie, czego chc, e czuj si okropnie, gdy musz jeszcze pracowa, by zrealizowa swoje pragnienia. Zwizki intymne Mediator przejmuje zainteresowania i gwne denia partnera i traktuje je jak wasne. Punktem odniesienia przy podejmowaniu decyzji staje si partner i Dziewitka albo kieruje si jego pragnieniami, albo nieustpliwie si im przeciwstawia. Dziewitki twierdz, e w zwizkach opartych na mioci takie stapianie si z partnerem jest rzecz naturaln, niwelujc poczucie oddzielenia. Dziewitkom atwiej nieraz przychodzi opisywanie uczu partnera ni rozpoznawanie wasnych. Wspominaj take o nieprzyjemnym uczuciu wadczoci i o tym, e czuj potrzeb obwiniania partnera, jeli podjy niewaciw decyzj, dlatego e drug stron obarczyy odpowiedzialnoci za ustalenie ich wasnego stanowiska.

Gdy Dziewitka kocha, czsto ma ochot stopi si cakowicie z partnerem, by przyj jego sposb ycia jako wasny, a nie po to, by nim manipulowa, czerpa korzyci czy uzyska dominacj nad zwizkiem. Typow cech Mediatora jest to, e atwiej mu wykrzesa si dla zaspokojenia potrzeb partnera ni dla zaspokojenia potrzeb wasnych. Wejcie z kim w zwizek jest wic sposobem na ruszenie z miejsca. Dziewitki tak silnie utosamiaj si z pragnieniami innych,e potrafi naprawd gboko pozna drugiego czowieka i to jest ich zalet. Wad natomiast jest to, e mog zatraci wasny punkt widzenia. Czasem tak dobrze zdaj sobie spraw z tego, czego chce mj m, e gdy on mnie o to pyta, plcz si. Potrafi cakowicie si zatraci w tym, co wydaje mi si, e nas czy, a zaczynam si zastanawia, czyje jest to oblicze, czyje s te uczucia. Mam poczucie zupenego zespolenia, zlania si w jedno i zdarza si to nieraz tak nagle, ze stojc po przeciwnej stronie pokoju czuj, e wyszam z siebie i staam si nim. Jeeli m zmusza mnie do okrelenia wasnego stanowiska, szczeglnie wtedy, gdy czuj si taka stopiona, wydaje mi si, e on chce, bym powiedziaa co, co by mnie od niego oddzielio, a ja nie chc zerwa tej wizi. Ze wzgldu na to, e Dziewitka potrafi czu partnera jako cz samej siebie, chce si stopi cakowicie z partnerem idealnym, ktrego uczyni nastpnie celem swojego ycia. Z trudem dopuszcza do zerwania, poniewa czuje si wtedy tak, jakby odcinaa cz wasnej egzystencji. Dlatego te zwizek trwa jeszcze dugo, mimo e dawno ju si wypali, a partnerzy trzymaj si siebie tylko si przyzwyczajenia nie wyboru. Samotna Dziewitka przeywa wewntrzne odrtwienie i nie widzi sensu ycia. Odrtwienie moe maskowa pocigiem do wielu partnerw. Innym sposobem maskowania jest zajmowanie si czynnociami zbdnymi, by w ten sposb mistrzowsko ukrywa zignorowanie autentycznych potrzeb. Dziewitka chce, by zasigano jej opinii, by inni pomagali jej ustali wasny punkt widzenia. Pragnienie stopienia si z drug osob idzie w parze z rwnie silnym pragnieniem autonomii, zwalczania chci roztopienia si w drugim czowieku, i marzeniem o przeciwstawianiu si jego daniom. Pozornej ulegoci towarzyszy nieraz ukryty bunt, przejawiajcy si w niechci do uczynienia decydujcego ruchu, w opieraniu si ostatecznemu zobowizaniu i w uporczywym zadawaniu sobie pytania: Czy mj wybr jest waciwy?" Przez to, e potrafi tak si zespoli z kobiet, rodzi si we mnie poczucie, e ona mnie kontroluje. Jeeli rozbudzone zostan moje oczekiwania, a nastpnie nie zostan spenione, potrafi mie al dosownie przez dziesi lat a wspomnienia rodz te same uczucia, ktre wwczas przeywaem.

Jeeli to ja chc zerwa, przeywam dylemat, poniewa nie chc odej i nie chc te zosta. Czuj, e tkwi wrd sprzecznych de. Stan taki potrafi trwa latami. Kobiecie, z ktr jestem, bardzo niewiele z tego komunikuj. Najczciej radz sobie z ni w sposb poredni, szukajc pomocy u innych lub jako komunikujc swoje uczucia na odlego. Jeeli za duo myl o tym, czy odej czy zosta, potrafi nawiza wiele nowych kontaktw, ale nie umiem odpowiedzie sobie na pytanie, ktry z nich mi bardziej odpowiada. Pozytywn cech intymnych zwizkw Dziewitki jest to, e potrafi ona obdarza drug osob bezwarunkow akceptacj. Nie bdc zaangaowana w obron wasnego wizerunku czy stanowiska. Dziewitka potrafi sucha bez oceniania. Potrafi utosamia si z potrzebami emocjonalnymi drugiej osoby i czsto przeywa cudze dylematy jako wasne. Potrafi trzyma si konstruktywnego planu nawet w okresie trudnoci emocjonalnych. Negatywn cech zwizkw Dziewitki jest to, e nie jest ona wiadoma swych prawdziwych motyww i nieraz trwa w zwizku z przyzwyczajenia, a nie dlatego, e ywi do partnera pomienne uczucia. Wzloty i upadki ycia emocjonalnego potrafi sprowadzi do redniego poziomu przewidywalnych kontaktw. Przykad pary zoonej z Dziewitki i Dwjki (Mediator i Dawca) Dziewitka czsto nie wie dokadnie, czego sama chce. To przyciga Dwjk, ktra chce wtedy pomc. O ile zamiary Dwjki s dojrzae, Dziewitka ucieszy si, e to na ni wanie zwrcia uwag. Dziewitka kwitnie, gdy kto jej pomaga. Darzy uczuciem i atwiej rozwija potencjalne moliwoci, gdy kto jest z niej zadowolony. Dwjka okae si szczeglnie pomocna, jeli Dziewitka rzeczywicie ma dane po temu, by wykaza si w dziedzinie, z ktrej Dwjka moe by dumna. Partnerzy stapiaj si emocjonalnie. Dziewitka szuka celu, yjc za porednictwem partnera. Dwjka za chce wrd swoich licznych ja" odnale to prawdziwe. W efekcie kada strona moe niewiadomie ulega silnym wpywom drugiej. Dwjka dostosowuje si do pragnie partnera", a Dziewitka potrafi ten manewr zdemaskowa, poniewa take ma skonno do stapiania si. Dziewitka potrafi pomc Dwjce odrni ja autentyczne" od ja dostosowanego", Dwjka z kolei potrafi przybra taki wizerunek, ktry poruszy Dziewitk erotycznie. Kada ze stron skupi si na partnerze i bdzie chciaa zaspokoi jego potrzeby. Dziewitka moe nawiza autentyczny kontakt poprzez seks. Dwjka z kolei lubi, gdy kto si ni interesuje erotycznie, cho nieraz woli atencj od samego aktu pciowego. Oba typy z natury potrafi si kontaktowa na poziomie niewerbalnym i to wanie moe si sta kamieniem wgielnym ich zwizku. Prawdopodobnie wanie w akcie seksualnym Dziewitka i Dwjka potrafi

sobie pomc najbardziej. Dwjka pyta: Na co masz ochot?" Dziewitka za odpowiada: Pragn ciebie takiej, jak jeste naprawd." A tego prawdziwego oblicza Dwjka poszukuje. Dwjka, zwracajc uwag na wizerunek fizyczny i talenty spoeczne, potrafi podbudowa zaufanie Dziewitki do wasnego stylu i sposobu prezentacji. Pomoe Dziewitce rozwin jej potencjalne moliwoci w bezpiecznym otoczeniu, stworzonym przez nich oboje. Jeeli Dziewitka nadal nie bdzie wiedziaa, czego chce w yciu, stopi si z planami Dwjki i speni zamiary partnera. Jeeli tak si stanie, Dziewitka przybierze taki ksztat, z jakiego Dwjka bdzie dumna. Po pewnym czasie Dziewitka prawdopodobnie obudzi si i spostrzee, e to partner wpyn na jej wybr zawodu, dobr przyjaci i sposb spdzania czasu. Do kryzysu dojdzie wtedy, gdy Dwjka poczuje si niezastpiona, a Dziewitka kontrolowana. Dziewitka zacznie podejrzewa, e tak naprawd to, co robi suy zaspokajaniu nieuwiadomionych potrzeb Dwjki i zareaguje upart odmow wsppracy, postara si wyrwna rachunki hamujc wasny rozwj i zajmujc si czym innym. Brak rozwoju Dziewitki powoduje u Dwjki znudzenie, a wycofanie przez Dziewitk uwagi doprowadza j do wciekoci. Znudzona Dwjka zaczyna da swobody. Dziewitka ocknie si wtedy, ale stanie si zaborcza, podsycajc tym samym denie Dwjki do odzyskania wolnoci. Jeeli Dziewitka postanowi wycofa swoje wzgldy. Dwjka wcieknie si i bdzie dya do ich odzyskania. Dziewitka zdobywa maksymaln wadz nad zwizkiem, gdy powstrzymuje si od okazywania oczekiwanych od niej wzgldw. Opr Dziewitki moe zosta zagodzony, jeeli Dwjka zacznie wspiera jej autentyczne aspiracje zamiast wykorzystywa j do wasnych celw, a take jeli sama Dziewitka zacznie si odpowiedzialnie zastanawia nad tym, co jest naprawd w yciu wane. Zwizki z autorytetami Dziewitka potrafi by dobrym przywdc, jeeli kierunek dziaania jest jasny, nie lubi jednak dowodzi, jeeli cigle musi podejmowa decyzje. Dziewitce trudno jest podejmowa decyzje, poniewa wszystkie za" i przeciw" wydaj jej si rwnie wakie. Ma ona take tendencj do unikania nowych czy ryzykownych rozwiza, co moe doprowadzi do hamowania dziaania. Dziewitka woli znane procedury i przewidywalne wyniki. Nie lubi niepewnoci i rozbudzonych nadziei mogcych przynie rozczarowanie. Dziewitka w roli podwadnego woli kontaktowa si z wadz poprzez struktur organizacyjn. Relacje s najlepsze, gdy procedura awansw i nagrd jest jasno okrelona. Dziewitka nie musi dy do uzyskiwania nagrd, chce jednak wiedzie, jakie ma szans. Jej przyzwyczajenie do stapiania si z yciem innych ludzi objawia si przejmowaniem postaw i opinii wsppracownikw.

Dziewitka dostosowuje si do sytuacji, a nie do osoby majcej wadz. Bywa ambiwalentna wobec tych, ktrzy dzier ster. Szuka wasnego kierunku i boczy si na to, e kto jej mwi, co ma robi. Swoj zo wobec autorytetw wyrazi raczej nie wprost: bdzie partaczy robot lub zachowywa si biernoagresywnie. Dobr stron kontaktw Dziewitki z autorytetami jest to, e jest wietnym mediatorem, poniewa potrafi si utosami ze wszystkimi wygaszanymi opiniami. Dziaa szczeglnie skutecznie, gdy spotyka si z jawn wrogoci. Poszukuje przyjani i wsppracy i chce usysze, co inni maj do powiedzenia. Dobrze pracuje, jeli docenia si jej wysiki publicznie i okazuje szacunek, ale sama z siebie nie poszukuje uznania. Kwitnie w takich warunkach, ktre zapewniaj sprawiedliw i systematyczn zapat za wysiek. Wad Dziewitek jest to, e potrafi uwewntrznia napicia grupy, nie umiejc jednoczenie wskaza konstruktywnych rozwiza. Czuj, e ich pozycja jest saba, a obiekcje, choby nawet uwiadamiane, nie s wyraane na gos. I tak by mnie nie wysuchali." Dziewitka zamiast przeciwdziaa, stara si unika problemu w nadziei, e rozwie si sam. Dziewitka potrafi przej poredni kontrol nad sytuacj, przerzucajc na innych odpowiedzialno lub zapominajc o swoich obowizkach. Nieuzewntrzniony gniew moe doprowadzi do upartego przeciwstawiania si nadzorowi. Styl pracy Dziewitki charakteryzuje si bezwadnoci: trudno jej rozpocz prac, mobiliuje si, gdy zblia si termin jej wykonania, a wysokie tempo przy kocu pracy prowadzi do kryzysu. Gdy ju przystpi do dziea, trudno jej si zatrzyma, a nadmiar energii angauje w czynnoci nieistotne. Przykad zwizku z autorytetem: Dziewitka i Sidemka (Mediator i Epikurejczyk) Styl kierowania Dziewitki polega na ustalaniu planw, dobieraniu penych zapau pomocnikw i metodycznym kroczeniu do przodu. Taki styl pracy rni si diametralnie od upodobania Sidemki do eksperymentowania i kierowania partnerskiego. Moe doj do konfliktw, jeeli Dziewitka zatnie si w sobie i nie bdzie wyjania ani broni swojego stanowiska a Sidemka zbuntuje si, wynajdzie nowe sposoby zaspokajania wasnych potrzeb i podejmie si kilku rnych zada jednoczenie. Sidemka bdzie uwaaa, e Dziewitka dziaa ociale i bezkompromisowo. Dziewitka za e Sidemka jest kapryna i niezaangaowana. Dziewitce penicej rol szefa trudno bdzie nadzorowa Sidemk, jeeli bdzie to wymagao konfrontacji. Ma bowiem tendencj do nieingerowania w bieg wydarze, a dojdzie do kryzysu. Ma nadziej, e podwadny wrci do swoich zada bez koniecznoci osobistego napominania go. Gdy ju Dziewitka zacznie obarcza win, trudno jej bdzie wybacza i nie bdzie miaa ochoty na negocjacje, a jednoczenie wycofa si z roli kierowniczej. Z czasem dojdzie do

konfrontacji. Dziewitka bdzie obstawa przy stanowisku bezkompromisowym, za Sidemka-podwadny nadal nie bdzie zorientowana w powadze sytuacji. Jeeli obie strony s dojrzae, trudno mona pokona ustalajc na nowo zakres odpowiedzialnoci. Sidemki na przykad potrafi dobrze inicjowa i prowadzi spotkania i nie zaley im specjalnie na wspuczestnictwie we wadzy. Sidemka dobrze sobie radzi ze sprawami dotyczcymi promocji, nie zagraajc Dziewitce zawodowymi ambicjami. Dziewitka musi wykaza gotowo pokierowania Sidemk i jasnego okrelenia, jak zadanie ma by przedstawione. Dziewitka woli konserwatywne ujcia, podczas gdy Sidemka dy do uj bardziej nowatorskich. Sidemka z kolei musi uwzgldni, e Dziewitka chce wiedzie, kto za co odpowiada, musi wic przedstawia odpowiedni dokumentacj realizacji zadania. Jeeli szefem jest Sidemka, tryb pracy moe zosta okrelony w sposb pogmatwany czy nawet sprzeczny. Charakterystyczny dla Sidemki styl mylenia moe spowodowa, e to, co wydawao si konkretn obietnic zamienia si w jedn z wielu moliwoci. Niedoceniana Dziewitka rozpocznie bierny sabota. Straci zainteresowanie i zwolni tempo, wykonujc jedynie niezbdne zadania, pozostawiajc wiele lunych nitek, na co zwrci uwag szef. Dziewitka bdzie si uparcie broni przed jakimkolwiek nadzorem, stanowczo zmierza do ustalania wasnego tempa pracy i popadnie w zowrogie milczenie komunikujce innym jej niewypowiedziany gniew. Mona temu zaradzi, jeli Sidemka bdzie zasiga opinii Dziewitki i pozwoli jej wypowiedzie swoje ale. Jeeli Dziewitka poczuje, e kto jej sucha, zaniecha biernej agresji. Mdra Sidemka-szef zatrudni Dziewitk przy planowaniu, ustalaniu regulaminw i wykonywaniu prac szczegowych, ktrych sama nie lubi. Jeeli zadanie jest zagroone, Dziewitka potrafi dawa niezachwiane wsparcie. Jeeli przedsiwzicie da si jeszcze uratowa, potrafi zmobilizowa ogromne zasoby energii, by w ostatniej chwili wyj z opresji. Zalety Dziewitka potrafi dawa niezachwiane wsparcie. Ma ono charakter szczeglny, poniewa Dziewitce mniej zaley na postawieniu na swoim, bardziej za na poredniczeniu i zachowywaniu spokoju. Dziewitki bardzo si przejmuj yciem innych. Potrafi ich wysucha i zaakceptowa, nie czuj potrzeby zdobywania wadzy w zwizkach ani lokowania siebie w yciu innych ludzi. Potrafi sucha i zrozumie. Co wicej, potrafi wyczu, co w cudzym yciu jest najwaniejsze. Dziki temu, e stale rezygnoway z wasnego stanowiska na rzecz odzwierciedlania pragnie innych, maj szczegln zdolno okrelania, co jest ludziom najbardziej potrzebne. Atrakcyjne otoczenia

Do atrakcyjnych dla Dziewitek rodowisk zaliczamy takie, w ktrych praca oparta jest na rutynie, protokole i znanej procedurze: biurokracja, zawody wymagajce ledzenia szczegw. Nieatrakcyjne otoczenia Rzadko znajdujemy Dziewitki w zawodach wymagajcych wyrazistego wizerunku i staego promowania wasnej osoby. Nie lubi zawodw wymagajcych cigej zmiany procedury, ani takich, gdzie teoria waniejsza jest ni struktura i dbao o detale. Sawne Dziewitki Sawn Dziewitk jest Poczta Amerykaska'. wietna, jeeli chodzi o organizacj i detale. Przepisy wcielaj w ycie jej pracownicy, ktrzy zwalniaj tempo wanie wtedy, gdy naleaoby przyspieszy i uprzejmie wieszaj kartk z napisem Zamknite" o godzinie 14.59, wanie wtedy, gdy czowiek dobiega ze swoj paczk. Julia Child * Luciano Pavarotti * Buckminster Fuller * Obomow * Eisenhower * Alfred Hitchcock * Kingo Starr Na co Dziewitki zwracaj uwag? Gdy Dziewitka zaczyna dziaa automatycznie, potrafi wykonywa zoone zadania nie zwracajc uwagi na to, co robi jej rce czy ciao. Wszyscy potrafimy si wyuczy pewnych czynnoci i wykonywa je w sposb automatyczny. Powszechne na przykad jest dowiadczenie obudzenia si" po powrocie do domu, bez wiadomoci tego, jak si tam dojechao. Wysoko wykwalifikowane maszynistki, twierdz, e potrafi marzy lub rozwaa jaki problem wypuszczajc jednoczenie cae ryzy maszynopisw w tempie 90 sw na minut. Caa sztuka u maszynistek polega na tym, by pisa nie czytajc rkopisu. Powicaj tylko tyle uwagi, ile trzeba, by wykona zadanie, rozmylajc jednoczenie o innych sprawach. Taki styl koncentracji uwagi mona nazwa przetwarzaniem rwnoczesnym". Polega on na wykonywaniu jednoczenie kilku operacji umysowych. Dziewitki opowiadaj, e zanurzaj si i wynurzaj z rozmowy. Pewien sektor uwagi w sposb mechaniczny skupia si na wypowiedzi rozmwcy, ale jednoczenie przetwarzany jest inny cig mylowy, albo Dziewitka stapia si z tym, co w jej mniemaniu odczuwaj inni. Wikszo Dziewitek opisuje takie rwnoczesne przetwarzanie jako lizganie si midzy jednym obiektem uwagi a

nastpnym. Na przykad w trakcie rozmowy okrelone sowo moe wzbudzi wspomnienie, ktre uruchamia wewntrzny monolog i Dziewitka zaczyna rozwaa, na ile obecna sytuacja przypomina t dawniejsz. Wewntrzne dygresje nie wpywaj na tok rozmowy. Jak kierowca, ktry wrci do domu nie pamitajc, jak tam dojecha, tak i Dziewitka potrafi si obudzi i stwierdzi, e udzielia wanie w miar sensownej odpowiedzi, cho zapomniaa, jaki jest temat rozmowy. Dziewitki twierdz, e nastawiaj swoje psychiczne radia na dwa czy trzy zakresy jednoczenie, przeskakujc midzy muzyk klasyczn, country i rockiem. Szczegln odmian zdolnoci do rwnoczesnego przetwarzania informacji prezentuj ci Mediatorzy, ktrzy twierdz, e maj gow pen ogni sztucznych". W tym przypadku uwaga skupia si jednoczenie na kilku rzeczach, na przykad na wzorze na dywanie, guzikach przy rkawie, intensywnym uczuciu i kilku rnych kierunkach mylenia. Dziewitka sprawiajca wraenie nieobecnej i nie zwracajca uwagi na innych by moe w rodku ugina si pod naciskiem nadmiaru spraw. Dziewitka nie jest na og wiadoma wasnego stanowiska, nie ma wic zwyczaju poszukiwania informacji wspierajcych okrelony kierunek dziaania. Sytuacje nowe spostrzegane s w sposb oglny. Wszystkie elementy mog nawet zosta rozpoznane i opisane, ale aden nie wysuwa si na plan pierwszy ani nie wydaje si wart wspomnienia. Tym Dziewitka rni si diametralnie od Trjki, ktra koncentruje si na tych elementach nowej sytuacji, ktre su okrelonym zadaniom. Sposb spostrzegania rzeczywistoci charakterystyczny dla Dziewitki rni si tez od stylu waciwego Szstce, ktra przede wszystkim stara si wychwyci ukryte zwizki midzy ludmi. Dziewitka uwiadamia sobie wszystkie elementy zewntrzne i ukryte interakcje, trudno jej natomiast odrni to, co wane od nieistotnych szczegw. Wszystko rejestruje, ale trudno jej okreli waciwy punkt wyjcia oraz odrni sprawy kluczowe od szumu ta. Uwaga kry swobodnie midzy tym, co w danej sytuacji wane a tym, co drugorzdne. Taki wanie styl koncentrowania uwagi utrwala poczucie zagubienia wasnego stanowiska. Jak mona zdecydowa si, ktre stanowisko ma sens, gdy wszystko wydaje si rwnie wane? Konflikt nie ma sensu, poniewa nic nie wydaje si lepsze od innych rzeczy. Styl intuicyjny Dziewitki czuy si w dziecistwie pominite i z czasem nauczyy si zachowa wi z innymi poprzez wyczuwanie cudzych waciwoci w sobie samym. Gdy globalny styl koncentracji uwagi skupiony jest na innych ludziach. Dziewitka moe stwierdzi, e jest" t osob, ktra wywara kiedy na ni silny wpyw. Ma czasem wraenie, e kto przejmuje nad ni kontrol. Potrafi na przykad tak zupenie zatraci wasny punkt widzenia w trakcie rozmowy, e

przejmuje maniery, specyfik energetyczn czy nawet opinie osoby, ktra zwrcia jej uwag. Dziewitka jakby spostrzega innych caociowo, przejmujc wszystko, co w jej mniemaniu dzieje si z przyjacielem. Gdy jestem z kim w bliskim kontakcie, wyglda to tak, jakby w pokoju siedziay nie dwie osoby, ale jedna. Nie ma adnej oddzielnoci: zapominam o sobie a jednak w organizmie odczuwam wiele wrae. Zrozumiaam, e dzieje si tak dlatego, i przez pewien czas utosamiam si z blisk mi osob. Gdy ju poczuj t wi, nie mam ochoty oddziela si ani wycofywa. Najgbsza znana mi posta intymnoci przejawia si w tym, ze jestem tak zespolona z tym, co przeywa bliska mi osoba, e jednoczenie to samo dzieje si ze mn. Mediatorzy twierdz, e czasem czuj, co dzieje si w organizmie innych i gdy s" tym drugim czowiekiem, fizycznie odczuwaj jego samopoczucie lub stan zdrowia, czuj te rozbieno midzy uczuciami a mylami czy pomidzy sprzecznymi pragnieniami. Dziewitki wchaniaj innych w sposb caociowy i czsto trudno im jest zrozumie, skd docieraj informacje, gdy znajduj si w obecnoci kogo, kto ma na nie tak przemony wpyw. Czy to Ty reagujesz czy ja? Czy ja jestem tak zapalona do tego projektu, czy te zaraam si Twoim zapaem? Czy mam ochot na to, czy te stapiam si z Twoimi pragnieniami? Czy zadowolony jestem z tego, co zrobiem czy wyczuwam Twoje zadowolenie ze mnie?" Gdy druga osoba jest fizycznie nieobecna. Dziewitka kieruje z powrotem uwag ku sobie i przypomina sobie, jakie sama zajmowaa stanowisko. W cigu dnia Dziewitka potrafi si zespoli z wieloma osobami, szczeglnie jednak wciga j takie poczenie wtedy, gdy jest zakochana lub jednoczy si z kim z powodu jego potrzeb. Intuicyjnie nastawione Dziewitki potrafi si take jednoczy ze zoonymi decyzjami. Nastpujca wypowied pochodzi od przemysowca z San Francisco. Od przeszo dwudziestu lat kieruj przedsibiorstwem. Podejmuj decyzje w ten sposb, e analizuj problem ze wszystkich stron a take staram si uzyska dosownie namiar cielesny" staram si poczu, jak czynniki odgrywajce rol w zarzdzanej przeze mnie firmie daj o sobie zna w moim wntrzu. W ciele instaluj odczucia zwizane z takim czy innym wydziaem mojego przedsibiorstwa, po czym prbuj wyczu, jak przeciwstawiaj mu si inne wydziay. Czasem mam poczucie dopasowania, czsto jednak uzyskuj bardzo precyzyjne odczyty" niezgodnoci, gdy analizuj wspdziaanie w obrbie mojego organizmu tych rnych elementw skadowych. Cnota dziaania Lenistwo Dziewitki nie polega koniecznie na tym, i jej dao jest leniwe, e nie potrafi wytrwa w okrelonej pracy czy te e dugo rano sypia. Dziewitka pracuje czsto na dwch etatach i dumna jest z tego, e ma duo siy fizycznej.

Wiele robi, ale nie potrafi dostrzec waciwego kierunku dziaania i trzyma si jednej wybranej drogi, nie rozpraszajc uwagi na szczegy. Zawsze midzy mn a tym, co naprawd chc robi, jest masa rzeczy. Mj umys przypomina zagracony pokj peen pudeek wypchanych notatkami. Ja krztam si midzy tymi stertami, starajc si zrobi cho troch, zanim jedna ze stert nie zwali si na mnie. Z zewntrz wyglda to tak, jakby adnej rzeczy nie udao mi si dokoczy, ale to dlatego, e ja biegam w rodku midzy stertami spraw do zaatwienia. Zawsze wiedziaam, e kryj w sobie niewyczerpane rezerwy, poniewa co jaki czas zdarzaj si dni, kiedy nie ma konfliktu midzy moj wiadomoci tego, co mam do roboty i zdolnoci wzicia si do tego bez przeszkd. Raz dowiadczyam tego wspaniaego uczucia jednoci z dziaaniem po niesamowitym wypadku, gdy gaz spad na autostrad tu za naszym samochodem. Wiedziaam, e za chwil nastpny samochd wyjedzie z zakrtu i wpadnie prosto na ska. W ogle nie zastanawiajc si co zrobi, wysiadam, wybiegam rozpdem na autostrad i zepchnam gaz na bok. Byo niemoliwoci, bym ruszya taki ciar, a jednak zrobiam to. To zdarzenie jest jednym z najwaniejszych w moim yciu, poniewa moja rozpacz i ten gaz zjednoczyy si i trzeba byo tylko si ruszy. Mio jako wysza jako umysu Dziewitka ma skonno do utosamiania si z grup, otoczeniem czy wanymi osobami, z ktrymi wchodzi w kontakt. Na poziomie psychologicznym potrzebuje utosamia si z cudzymi pragnieniami, by czu si wczona i by zrekompensowa sobie ignorowanie siebie. Bez grupy czy partnera, z ktrym moe wej w kontakt. Dziewitka zaczyna sobie uwiadamia wasne wewntrzne odrtwienie i zaczyna zadawa sobie pytanie: Po co to wszystko? Jeeli to ma by tylko dla mnie, to ycie nie ma sensu." Jeeli Dziewitka nawizuje kontakt z drug osob z chci zjednoczenia swej uwagi z idealnym partnerem, ktry nastpnie staje si celem istnienia, to tak naprawd w takim zwizku nie pojawia si wyszy stan umysu, jakim jest mio. Dziewitka potrafi si zespoli i y yciem partnera tak jak wasnym, ale tak naprawd chodzi jej o rzecz nastpujc: Nie oddalaj si ode mnie, a ja ci si nie przeciwstawi". Ze wzgldu na to, e Dziewitka potrafi tak zupenie si zespoli z drug osob poprzez mio, podatna jest na rozdzierajc zazdro i rozpacz, tak jakby cay jej byt zagroony by utrat kogo, kogo Dziewitka spostrzega jako cz siebie. Na wyszym poziomie rozwoju mio mniej ma wsplnego z reakcj emocjonaln, bardziej natomiast polega na specyficznym lokowaniu uwagi, wymagajcym punktu odniesienia wewntrz siebie, w ktry mona wczy osob ukochan. Problem polega na tym, by umie odrni sytuacj utraty

wasnego punktu odniesienia, a co za tym idzie poddania si pragnieniom i uczuciom drugiej osoby, od umiejtnoci wyczuwania cudzej kondycji bez utraty wiadomoci siebie. Dziewitka ma potencjaln zdolno do kochania bezwarunkowego, poniewa od pocztku ycia spostrzega innych za porednictwem wasnego ciaa. Nawykowo wyczuwa innych w sobie bez chci wywierania kontroli czy zmuszania drugiej osoby do zmiany. Podtypy Podtypy psychologiczne odzwierciedlaj problemy, na ktrych skupiy si Dziewitki w dziecistwie, by w ten sposb zastpi autentyczne pragnienia kompensacyjnymi rodkami zastpczymi. Takie zastpstwo przeciwdziaa nawrotom lku przeywanego przez dziecko, gdy jego osobiste pragnienia zostay zlekcewaone przez dorosych, dla ktrych waniejsze byo co innego. Jedno w relacjach dwuosobowych Dla Dziewitki jedno oznacza ch zupenego zespolenia si z partnerem. Pragnienie to moe si rozszerzy, przyjmujc posta uporczywego pragnienia zjednoczenia z bstwem. Gdy spotykam ludzi, mam poczucie, e zwracam uwag na kilka rzeczy na raz. Tak bardzo si wcigam we wszystkie warstwy tego, o czym mwi i wszystkie ich reakcje, e sowa, ktre wypowiadaj staj si ;prawie bez znaczenia. Jeeli chodzi o bliskie zwizki, to moje poczucie wizi z mem jest tak silne, e odbieram nagrody za moje wasne dokonania za jego porednictwem. Ja sama zupenie nie odczuwam przyjemnoci z tego, co robi, natomiast czuj w sobie jego reakcje i gdy on jest ze mnie zadowolony, potrafi za jego porednictwem stwierdzi, e si ciesz. Uczestnictwo w grupach spoecznych Dziewitki albo unikaj zupenie przynalenoci do grup, albo trzymaj si rnych grup, na przykad klubw hobbistycznych czy grup znajomych. Pociga je energia, pynca z tego, e ludzie robi co razem. Stanowi ona mi odskoczni, dostarczajc jednoczenie staego ta energetycznego, w ktre Dziewitka moe si zanurza do woli. Oto wypowied Dziewitki, ktra lubi uczestniczy w dziaaniach grupy. Jako dziecko byem mistrzem gry w krgle. Wikszo wieczorw spdzaem z druynami, ktre sam tworzyem. Co ciekawe, cho wiele J godzin tygodniowo powicaem udoskonalaniu swojego stylu gry, J mniej mi zaleao na wygranej,

a bardziej na przebywaniu z paczk i na J poczuciu zatracenia w zespoowym entuzjazmie. Apetyt jako sposb chronienia siebie Dziewitki nawykowo zastpuj pragnienia podstawowe nieistotnymi rodkami zastpczymi, takimi jak przejadanie si, nadmierne ogldanie telewizji, czytanie zbyt licznych powieci czy rozbudowane hobby. Apetyt ten rozszerza si take na gromadzenie informacji umacniajcych drugorzdne zainteresowania. Pisaem akurat wany dla mnie artyku, majcy i do druku. Maszyna M do pisania staa w takim miejscu, e widziaem przez okno podwrko, 'J to za doprowadzio do niekontrolowanego acucha zdarze. Gdy siadem do roboty, wpadem na pomys, e koniecznie musz mie widok za oknem, ktry by przyciga mj wzrok. Zakupiem wic liczne ksiki ogrodnicze, rozrysowaem kilka szkicw uwzgldniajc rne pory roku, by zapewni stae zmiany kolorytu. Zorganizowaem komitet blokowy, ktry wsplnie mia zakupi kwiaty i krzewy. Opniem si w pisaniu artykuu o trzy miesice. Co moe pomc Dziewitkom w rozwoju? Mediator musi zdawa sobie spraw z tego, kiedy usypia. W tym kontekcie, mwic sen" mamy na myli odwracanie uwagi od autentycznej, wanej potrzeby ku obsesjom lub dziaaniom nieistotnym. Dziewitki czsto rozpoczynaj terapi lub praktyk medytacyjn, dlatego e nie udao im si dokoczy wanego przedsiwzicia lub zaczy naduywa rodkw odurzajcych. Typowe objawy to depresja po wyczerpaniu rnych rodkw zastpczych lub wybuchy gniewu. Dziewitka musi zdawa sobie spraw z tego, e potrafi dziaa si nawyku, w stanie upienia". Upiona Dziewitka potrafi przeznaczy akurat tyle uwagi, ile trzeba, by sprawi wraenie w peni obecnej w rozmowie czy w czasie sesji terapeutycznej, cho jednoczenie nie dopuszcza do siebie tego, co syszy. Jako istoty dziaajce si nawyku. Dziewitki dostosowuj si do barwy otoczenia. atwiej im si zmieni, jeeli zmieni otoczenie i podejm rozplanowany w czasie, metodyczny wysiek rozwijania nowych przyzwyczaje. Intensywnie poszukujc tosamoci. Dziewitki dobrze reaguj na ustrukturalizowan pomoc, na przykad plan dziaa wzmacniany uchwytnymi dowodami powodzenia i entuzjazmem przyjaci. Pomoc powinna by bezwarunkowa, by nie wzbudza wtpliwoci co do tego, czy si jej podda, czy przeciw niej zbuntowa. Dziewitka moe sobie pomc, jeeli:

 Znajdzie sposb na to, by zdoby szacunek innych dla wasnego stanowiska i jeeli narzuci sobie plan realizacji swoich pomysw. Zauway, kiedy druga osoba staje si punktem odniesienia dla podjtych decyzji. Czy si z nim zgadzam czy nie?" Zwrci uwag na to, kiedy natrtne rozpatrywanie za" i przeciw" okrelonej decyzji zastpuje autentyczne uczucia i pragnienia. Wykorzysta terminy zakoczenia prac i planowanie zada jako rodki strategiczne pomagajce utrzyma koncentracj uwagi na celach. Zda sobie spraw z tego, kiedy powstrzymuje si od wygaszania osobistych opinii. Nauczy si doprowadza zadania do koca, bez rozpraszania si na inne sprawy. Skoncentruje si na uczuciach poprzedzajcych przesuwanie uwagi ku nieistotnym rodkom zastpczym, takim jak jedzenie czy telewizja; gdy nauczy si obserwowa wyaniajce si uczucia zamiast siga po owe rodki. Bdzie prosi o podawanie alternatyw. Dziewitka atwiej jest w stanie okreli, na co nie ma ochoty ni na co ma ochot i drog j| eliminacji moe doj do okrelenia wasnych preferencji. Bdzie wiczy dziaanie najpierw z pozycji drugiego czowieka, ' a nastpnie z wasnej pozycji tak, jakby bya kim innym. Nauczy si narzuca sobie limity czasowe i ogranicza liczb zobowiza, gdy uwaga rozprasza si na sprawy nieistotne. Skoncentruje si na kolejnym kroku, a nie na celu kocowym. Cel kocowy wydaje si zbyt odlegy, a wic nieosigalny. Zrozumie, e pod presj staje si uparta. Wyrazi swj gniew w fantazji. Wyobrazi sobie, e mwi lub robi rzeczy straszne, dopki gniew si nie zmniejszy. Co Dziewitki musz sobie uwiadomi? W miar wycofywania uwagi od spraw nieistotnych Dziewitki obserwuj u siebie takie reakcje, jak wymienione poniej. Zamiast uwaa je za przejaw nerwicy, moemy je traktowa jako wskaniki postpu i zmiany. W miar uwiadamiania sobie wasnych priorytetw wyzwoli si gniew wyraany uprzednio w sposb bierno-agresywny (na przykad poprzez upr czy zwalnianie tempa). Gniew to motor zmiany i mona go pielgnowa po to, by uwiadomi sobie jasno wasne stanowisko. U Dziewitek, przystpujcych do zmiany swoich nawykw, mog si pojawia nastpujce reakcje: Uzalenianie si od rde pomocy i niech do oderwania si od nich. Obarczanie win. Dziewitka tak bardzo zespolia si z cudzymi pragnieniami, e gdy co si zaczyna psu to oni s winni".

 Upr. Poczucie bycia popychanym przez innych. Niech do mwienia o problemach obcionych emocjonalnie. Przeczekiwanie, zmuszajce innych do zrobienia pierwszego ruchu. Zapa dla nowych zobowiza, kradncych czas i energi. Wyczanie si. Zanurzanie si i wynurzanie z rozmowy, mylenie o kilku sprawach na raz. Konieczno odrniania autentycznych decyzji od skonnoci do pozwalania na to, by sprawy nieistotne natrtnie absorboway uwag. Konieczno rnicowania pomidzy celami autentycznymi a przyzwyczajeniem do planowania i dziaania w sposb mechaniczny. Odrtwienie. Przeczekiwanie, a inni sobie pjd. Przeczekiwanie trudnej rozmowy zamiast okrelenia wasnego stanowiska. Pragnienie, by niewypowiedziane ale czy pretensje pozostay niezwerbalizowane. Niech do poskadania wszystkich rozproszonych czstek, by nie stawa przed koniecznoci przyjcia jednoznacznego stanowiska. Przyjmowanie, e praca zostaa wykonana, skoro ustalio si ju swoje psychologiczne priorytety. Ocena siebie na podstawie swoich potencjalnych moliwoci, innych za na podstawie konkretnych dokona. Niekoczenie prac. Irytacja i niech do dokadnoci. Minimalna wydajno. Poczucie, e proste zadania przybieraj rozmiary ciarw nie do udwignicia i e ciko si zabra do pracy. Za duo do roboty. Skd wzi na to wszystko siy?" Zadania wymagaj zbyt wiele wysiku, co prowadzi do: ogromnej wraliwoci na lekcewaenie wysiku, krytyk, pominicie. lku przed ryzykiem i lku przed zmian; do przekonania, e zmiana doprowadzi do dalszych cierpie. odwracania uwagi od siebie poprzez dygresje, rozwleke opowieci o sobie i powtarzanie nieaktualnych informacji. Badania empiryczne nad Enneagramem Ostatnio rozpoczto badania empiryczne nad typologi Enneagramu, oparte na publikacjach dotyczcych teorii Enneagramu.'"3 Badania te s poyteczne, o ile ich wyniki pozwalaj zintegrowa teori Enneagramu z zachodnimi konceptami psychologicznymi. Badania prowadzone obecnie powicone s sprawdzaniu staoci pooenia jednostek w Enneagramie oraz zwizkom typw wedug Enneagramu z innymi teoriami osobowoci. Badacze pracuj te nad konstrukcj technik diagnostycznych do rzetelnego i trafnego przewidywania typu wedug Enneagramu. Wczesne badania nad Enneagramem

Jedno z pierwszych bada, opublikowanych przez Wagnera i Walkera, 4'5 przeprowadzono na 390 osobach dorosych znajcych system Enneagramu. Wikszo badanych to czonkowie rnych rzymskokatolickich wsplnot religijnych w rodkowozachodnich stanach USA. Dla zbadania staoci typu Enneagramu poproszono badanych o podanie swego pierwotnego i aktualnego typu, wedug wasnej oceny. Czas, ktry upyn miedzy zapoznaniem si z Enneagramem a badaniem, waha si od trzech miesicy do dziewiciu lat. rednio u 85 procent osb badanych pierwotny i aktualny typ nie rniy si od siebie. Osoby badane wypeniy take wskanik typw MyersaBriggsa (MBTI), arkusz samopoznania MillonaIllinois i eksperymentaln wersj inwentarza do diagnozy Enneagramu. Badania te przeprowadzono w rnych odstpach czasu przed, w trakcie i po przyswojeniu sobie Enneagramu. Test MBTI, oparty na Jungowskich typach osobowoci, mierzy wzory postaw, zaoe i zachowa charakterystycznych dla takich wymiarw jak introwersjaekstrawersja, mylenie-przeywanie, kierowanie si zmysami kierowanie si intuicj, oraz ocenianiespostrzeganie.6 Arkusz samopoznania MillonaIllinois 7 mierzy wzory osobowociowe przejawiajce si w omiu stylach funkcjonowania osobowoci. Wedug Wagnera podejcie Miliona do rozwoju wzorw osobowociowych rwnowane jest koncepcji rozwoju fiksacji ego" w typologii Enneagramu. Wagner stwierdzi wystpowanie istotnych rnic w wynikach testw Myersa Briggsa i Miliona u osb zgrupowanych wok poszczeglnych punktw Enneagramu. Poda on nastpujce podsumowanie charakterystycznych wzorw cech: Tabela l: Pozytywne korelacje midzy stylami Enneagramu, wzorami osobowoci Miliona i typami Myersa-Briggsa (za Wagnerem i Walkerem, 1983) Typy Enneagramu MyersaBriggsa Pierwszy Punkt Drugi Skale Miliona Zdyscyplinowany Wsppracujcy, Skale Oceniajcy Ekstrawertywny, przeywajcy towarzyski Ekstrawertywny, zmysowy, oceniajcy

Punkt Trzeci

Pewny siebie, zdyscyplinowany, towarzyski, asertywny

Punkt Czwarty Punkt Pity Punkt Szsty Punkt Sidmy

Wsppracujcy, wraliwy Apatyczny, wraliwy Wsppracujcy, wraliwy, apatyczny Towarzyski, pewny siebie, asertywny Pewny siebie, towarzyski, asetrywny Apatyczny, wraliwy, wsppracujcy

Intuicyjny, czujcy, spostrzegawczy Introwertywny, mylcy Introwertywny

Ekstrawertywny, intuicyjny Ekstrawertywny, intuicyjny, mylcy, spostrzegawczy Intuicyjny, spostrzegawczy

Punkt smy

Punkt Dziewity

Badani wypenili take inwentarz osobowoci wedug Enneagramu autorstwa Wagnera, zawierajcy 135 pyta (po 15 pyta dla kadego typu). Badani wskazywali, na ile si z danym pytaniem zgadzali. Inwentarz podano dwukrotnie, przed i po zapoznaniu si z Enneagramem. Wagner stwierdzi, e typ wedug Enneagramu koreluje istotnie z wynikami inwentarza. Wedug Wagnera jego obiektywny test moe suy przewidywaniu typu w Enneagramie z prawdopodobiestwem nieprzypadkowym, a zapoznanie si z teori Enneagramu wpyno na wzrost trafnoci predyktywnej testu. Badanie Wagnera ma znaczenie dla teorii Enneagramu, dlatego e autorowi udao si sprawdzi warto typologii w oparciu o dwie inne typologie na stosunkowo duej prbie. Podjta przez Wagnera prba skonstruowania obiektywnego narzdzia diagnozujcego typy wedug Enneagramu powinna skoni do podjcia bada nad rzetelnoci i zakresem typu, opisem i wyrnianiem typw i przewidywaniem typu w sposb uproszczony a zarazem trafny. Nasz aktualny program badawczy My rwnie podjlimy badania na 172 ochotnikach, dorosych studentach Orodka Badania i Rozwoju Intuicji.9 W chwili poddania si badaniom wszyscy badani okrelili ju swj typ w Enneagramie, od miesica do kilku lat wczeniej.

Czterdzieci siedem procent badanych wiedziao, do jakiego naley typu od co najwyej roku. Wielko grup wedug Enneagramu wahaa si od dziesiciu Trjek do trzydziestu piciu Dziewitek. Badania dodatkowe wykluczyy istnienie istotnych zalenoci w naszej prbie midzy znajomoci Enneagramu, pci, pozycj zawodow i typem w Enneagramie. Dla okrelenia rnic osobowociowych midzy poszczeglnymi typami wedug Enneagramu podalimy naszym badanym test MBTI (jak u Wagnera) oraz wielowymiarowy inwentarz osobowoci (MMPI). MMPI jest tym testem osobowoci, ktry doczeka si najwikszej liczby bada, nie byo jednak dotychczas bada nad jego zwizkiem z Enneagramem. Dziesi skal klinicznych MMPI mierzy gwne kategorie psychopatologiczne, takie jak hipochondria, depresja, histeria, psychopatia, identyfikacja pciowa, paranoja, psychastenia (obsesyjno-kompulsywno), schizofrenia, mania i spoeczna introwersja. MMPI pozwala take mierzy takie postawy wobec badania jak stao, zmienna aprobaty spoecznej i symulacja. Dla obecnego programu badawczego skonstruowalimy take inwentarz typw Enneagramu, tak zwany inwentarz Enneagramu Cohenw i Palmer (CPEI). CPEI jest zbiorem stwierdze odpowiadajcych skonnociom do okrelonych zachowa charakterystycznych dla poszczeglnych punktw w Enneagramie. W sumie CPEI skada si ze 108 pyta, po 12 pyta w kadej z dziewiciu wymieszanych ze sob skal. Badany musi wybra jeden z dwch wariantw odpowiedzi na kade stwierdzenie: Podobne do mnie" lub Niepodobne do mnie". Przewidywalimy, e najwyszy wskanik bdzie predyktorem typu danej osoby w Enneagramie (typy te ustalono przed badaniem testowym). Wyniki: MMPI Za pomoc jednoczynnikowej analizy wariancji i porwna post hoc stwierdzilimy istotne rnice midzy grupami Enneagramu w czterech skalach klinicznych MMPI: depresji, psychopatii, psychastenii (obsesyjnocikompulsywnoci) i spoecznej introwersji. rednie wyniki grupowe dla kadej z grup przedstawiono na schemacie l. W skali depresji najwysz redni uzyskaa grupa czwarta i wynik ten by istotnie wyszy ni wyniki grupy sidmej i grupy trzeciej (p < .002). Najnisz redni miaa grupa trzecia, a grupy czwarta, pita, szsta, dziewita, druga, pierwsza i sma uzyskay wyniki istotnie wysze od grupy trzeciej. Wynik ten jest sensowny, zwaywszy skonno Trjki do zaprzeczania swoim reakcjom emocjonalnym i skonno Czwrki do zachowa zgodnych z jej nazw (Tragiczny Romantyk). Istotne rnice miedzygrupowe w skali psychopatii (p < .006) stwierdzono midzy grup sm (najwysza rednia) a grup sidm, dziewit i pierwsz. Najnisz redni miaa grupa sidma, i bya ona istotnie nisza ni rednie dla grup drugiej, szstej i czwartej. Zakada si, e podstawowym wymiarem tej

skali jest asertywno z takimi zachowaniami pozytywnymi jak energia, przedsibiorczo, miao i towarzysko" i takimi zachowaniami negatywnymi, jak wrogo, manipulacja, impulsywno i zachowania antyspoeczne". Wynik ten jest zrozumiay, zwaywszy skonno semki do znacznej asertywnoci i skonno Sidemki do dbania o spoeczn akceptacj wasnej osoby. Istotne rnice miedzygrupowe (p < .03) stwierdzono take dla skali psychastenii (obsesyjno-kompulsywnej). Skala ta mierzy lk, szczeglnie lk dugotrway" oraz niemono powstrzymania si od okrelonych dziaa lub myli niezalenie od ich dezadaptacyjnego charakteru (...) mierzy ona take obawy, samokrytyk, trudnoci w koncentracji i poczucie winy."12 Najwysz redni uzyskaa grupa czwarta, ktra rnia si istotnie od grupy trzeciej i smej. Najniszy wynik miaa grupa trzecia i rnia si ona istotnie od grupy czwartej, pitej i szstej. Wyniki te mog wskazywa na wzgldn skonno Czwrek do zachowa o charakterze rytualnym oraz wiksz skonno Trjek do gitkoci w zachowaniu. Obie te cechy zgodne s z gwnymi waciwociami tych punktw Enneagramu. Bardzo istotne rnice stwierdzono dla skali spoecznej introwersji (p < .0000). Grupa pita miaa najwysz redni i rnia si istotnie od grupy trzeciej, smej, sidmej, drugiej i szstej. Najnisz redni uzyskaa grupa trzecia i wynik ten by istotnie niszy od wynikw grupy drugiej, szstej, czwartej, pierwszej, dziewitej i pitej. Pytania tej skali dotycz niepokoju w sytuacjach spoecznych, braku pewnoci siebie, trosk i braku uczestnictwa w kontaktach spoecznych. Im wyszy wynik w tej skali, tym bardziej jednostka poszukuje kontaktw spoecznych. Wymiar lecy u podoa skali spoecznej introwersji, wiadczcy o zdrowym funkcjonowaniu to autonomia. Schemat l. rednie wyniki T w MMPI poszczeglnych grup wedug Eneagramu (wstawi tabelk) Wyniki: MBTI Za pomoc jednoczynnikowej analizy wariancji stwierdzilimy te istotne rnice midzy grupami Enneagramu na na skalach ekstrawersjiintrowersji, kierowania si zmysami kierowania si intuicj, oraz mylenia-przeywania. Na schemacie 2 przedstawiono rednie dla dziewiciu grup Enneagramu. Naley zwrci uwag na to, e jednostkowy wynik 100 oznacza brak wyranych preferencji w danym wymiarze. Dla skali ekstrawersji-ntrowersji uzyskano dobre zrnicowanie poszczeglnych grup Enneagramu. Zgodnie z przewidywaniami opartymi na

znajomoci Enneagramu Trjki, Sidemki, semki i Dwjki najbardziej skaniay si ku ekstrawersji, natomiast Pitki, Dziewitki, Jedynki i Szstki skaniay si ku introwersji. Na poziomie statystycznym istotne rnice wykryto midzy Pitk a wszystkimi pozostaymi punktami; oraz midzy Dziewitk a Trjk, Sidemk, semk i Czwrk; a take midzy Jedynk a Trjk i Sidemk; i midzy Szstk a Trjk i Sidemk; a rwnie midzy Czwrk a Jedynk. Schemat 2. rednie wyniki w tecie MBTI dla poszczeglnych grup Enneagramu (wstawi tabelk) Wedug interpretacji klinicznej autorw testu ekstrawertycy atwiej nawizuj kontakt ze wiatem zewntrznym ludzi i przedmiotw ni z wewntrznym wiatem idei." Introwertycy natomiast atwiej nawizuj kontakt z wewntrznym wiatem idei ni z zewntrznym wiatem ludzi i rzeczy." 13 Wyniki dla skali ekstrawersjintrowersji pokrywaj si z wynikami dla skali spoecznej introwersji w MMPI, gdzie grupa pita miaa najwysz redni, a grupa trzecia najnisz. Poszczeglne grupy Enneagramu miay do zblione wyniki na skali kierowania si wraeniami kierowania si intuicj i wszystkie wyniki skupiy si bliej kraca intuicyjnego. Taka skonno caej prby ku intuicji jest zrozumiaa i moe by specyficzn cech naszej grupy badanej, zwaywszy, e ju wczeniej ujawnia ona swoje zainteresowanie intuicj zgaszajc si do Orodka Badania i Rozwoju Intuicji. Najbliej intuicyjnego kraca skali uplasoway si Sidemki, semki i Szstki. Kliniczna interpretacja podana przez autorw testu MBTI sugeruje, e osoby skaniajce si ku kierowaniu si wraeniami wol kierowa si znanymi faktami ni poszukiwa nowych moliwoci i powiza", ci za, ktrzy wol si kierowa intuicj wol szuka nowych moliwoci i powiza ni kierowa si znanymi faktami." 14 W skali mylenia-przeywania grupa sma, pita, pierwsza, szsta i sidma skupione byy bliej kraca mylenie", za grupa czwarta blisza bya kraca przeywanie". Wynik ten jest zrozumiay, zwaywszy, e Czwrka jest osob gboko emocjonaln i uniewraliwion na pikno. Autorzy testu MBTI interpretuj preferencje dla przeywania na tym wymiarze jako przejaw dokonywania ocen bardziej w oparciu o osobiste wartoci ni w oparciu o pozaosobist analiz i logik."'5 Nie stwierdzono adnych istotnyich rnic midzy poszczeglnymi grupami Enneagramu na skali oceniania-spostrzegania. Inwentarz Enneagramu Cohenw i Palmer

Staralimy si przewidzie, do jakiej grupy (do jakiego punktu) naley kada osoba badana na podstawie wynikw w tecie CPEI. Obliczylimy wic wyniki osb badanych dla kadej z ukrytych skal, wybralimy wynik najwyszy i na jego podstawie dokonalimy przewidywania co do przynalenoci grupowej. Uzyskalimy istotn korelacj midzy przewidywaniem a rzeczywist przynalenoci badanych do poszczeglnych grup Enneagramu. Skuteczno przewidywania wahaa si od 26 procent dla grupy drugiej do 72 procent dla grupy smej. Mimo e korelacje te znaczco przekraczay wynik przypadkowy (p < .0000), podjlimy dalsze analizy dla poprawienia moliwoci przewidywania przynalenoci do grup Enneagramu. Za pomoc analizy dyskryminacyjnej ustalilimy wkad poszczeglnych pozycji testu CPEI do rnicowania grup. Analiza dyskryminacyjna jest technik maksymalizacyjn i polega na tym, e poszczeglnym pozycjom testu przypisuje si wagi a nastpnie ustala si ich kombinacje liniowe w taki sposb, by wymusi wyodrbnienie grup maksymalnie rnych pod wzgldem statystycznym. Wagi lub wystandaryzowane wspczynniki funkcji dyskryminacyjnej oblicza si osobno dla kadej pozycji testu i wskazuj one na si, z jak kada pozycja rnicuje grupy. Za pomoc tych pozycji waonych zdoalimy dokona ponownej klasyfikacji 97 procent osb badanych, przypisujc je do waciwej im grupy Enneagramu. Naley przeprowadzi dalsze badania nad testem CPEI dla oszacowania trafnoci wag przypisywanych poszczeglnym pozycjom testu w ramach analizy dyskryminacyjnej. Badajc za pomoc testu kolejne prby i obliczajc wyniki na podstawie wspczynnikw waonych jestemy w stanie okreli zdolno pozycji testowych CPEI do rnicowania midzy typami Enneagramu i do przewidywania typw. Mamy zamiar przebada wiele grup za pomoc tej procedury. Omwienie Nasz program badawczy czciowo potwierdza wyniki Wagnera wskazujce na to, e typy wedug Enneagramu rni si istotnie midzy sob na wymiarach mierzonych testem MBTI. Nasze wyniki pokryway si z czterema istotnymi wynikami Wagnera, cho z kilkoma znaczcymi wyjtkami. Po pierwsze, cho udao nam si stwierdzi podobne tendencje za pomoc naszej analizy wariancji, nie stwierdzilimy adnych istotnych rnic midzy grupami na wymiarze oceniania-spostrzegania. Wagner zastosowa podejcie korelacyjne i uzyska pozytywne korelacje z ocenianiem dla grupy pierwszej i trzeciej, a ze spostrzeganiem dla grupy smej i dziewitej. Ponadto te osoby, ktre wedug Wagnera zaklasyfikowane zostay jako Dwjki i semki wykazay preferencje ekstrawertywne, podczas gdy w naszym badaniu, na poziomie wskanikw grupowych. Dwjki i semki wykazay niewielk skonno w kierunku introwersji. I wreszcie, w badaniu Wagnera przynaleno do grupy pitej

korelowaa istotnie z preferencj do mylenia, podczas gdy nasi badani z tej grupy nie wykazali adnych istotnych preferencji w kierunku mylenia czy przeywania. Schemat 3. Przewidywanie przynalenoci do grup Enneagramu na podstawie analizy dyskryminacyjnej (wstawi tabelk) * N = 132. Te przypadki, dla ktrych brak danych, wykluczono automatycznie z analizy. Te rozbiene wyniki sugeruj, e Dwjki i semki mog mie skonno zarwno do introwersji jak i do ekstrawersji, a Pitka moe mie skonno zarwno do mylenia, jak i do oceniania. By moe wyniki te dotycz jedynie prb naszych i Wagnera, a by moe wpyw miay zastosowane analizy statystyczne. W zwizku z tym potrzebne s dalsze badania dla zreplikowania wynikw i wyjanienia rnic. Nasze badania za pomoc MMPI dostarczyy nowych wynikw, zrozumiaych w kontekcie istniejcych opisw cech poszczeglnych punktw Enneagramu. Grupa czwarta miaa wyniki wysokie a grupa trzecia wyniki niskie w skali depresji; grupa czwarta miaa wysokie wyniki w skali psychastenii; grupa pita uzyskaa wyniki wysokie, a grupa trzecia niskie w skali spoecznej introwersji. I wreszcie, nasze prace nad konstrukcj testu s najbardziej zachcajce, gdy si je oceni w kontekcie bada Wagnera. Okazuje si, e mona skonstruowa rzetelne i trafne narzdzie do diagnozy Enneagramu i e takie przedsiwzicie jest uyteczne. Dalsze nasze badania uwzgldni prby oszacowania trafnoci CPEI na nowych prbach. Przypisy: 1. J. Lilly. The Arica Training", w: C. Tart (red.), Transpersonal Psychologies (New York: Harper & Rw, 1975). 2. J. G. Bennett, Enneagram Studies (York Beach, Maine: Samuel Weiser, Inc., 1983). 3. J. P. Wagner, A Descriptive, Reliability and Validity Study of the Enneagram Personality Typology" (rozprawa doktorska, Loyola University of Chicago, 1981). Dissertation Abstracts International, 41, 1981,4664A. University Microfilms no. 8109973.

4. J. P. Wagner i R. E. Walker, Reliability and Validity Study of a Sufi Personality Typology: The Enneagram". Journal ofCUnical Psychology, 39(5) (wrzesie, 1983). 5.1. Myers i K. Briggs, Manual: A Guide to the Development and Use of the MyersBriggs Type Indicator (Pao Alto, Calif,: Consulting Psychologists Press, 1985). 6.T. Milion, The Milion SelfReport Inyentory (Philadelphia: Saunders, 1974). 7. Marlene Cresi Cohen, Helen Palmer i Martin Stuart Cohen, Empirical Comparison of the Enneagram Personality Types. w przygotowaniu, 1987. 8. Wagner, Enneagram Personality Typology, 145. 9. J. Kunce i W. Andersen, Nonnalizing the MMPI", Journal of Clinical Psychology, 32 (1976): 77680. 10. R. L. Greene, The MMPI: A Interpretatwe Manual (New York: Grune and Stratton, 1980). 11. J. Duckworth i W. Anderson, MMPJ Interprelation Manual for Counselors and Clinicians (wyd. 3) (Muncie, Ind.: Accelerated Development Press, 1986),189. 12. Greene, The MMPI: A Interpretatwe Manual, 99. 13. Myers i Briggs, Manual: A Guide to the Development and Use of the MyersBnggs Type Indicator (Pao Alto, Calif.: Consulting Psychologists Press, 1985). 14. Tame, 54. 15. Tame, 54. Przypisy Autorki Rozdzia l. 1. Mylc o sobie mylimy w kategoriach spjnej struktury naszych myli, uczu, wspomnie cielesnych i innych utosamie ugruntowanych we wczesnych latach ycia. Te utosamienia tworz nasze pojcie ja", czasem nazywane w naukach duchowych faszyw osobowoci, a czciej ego. Gdy ju ego si uksztatuje, staje si tym, o czym mylimy jako o naszym ja", poniewa brak nam dostpu do innych, nie zwizanych z nim stanw wiadomoci. Wspczesny mistrz suficki, A. H. Almaas, czyni nastpujce rozrnienie midzy freudowskim pojciem ego a ego w tradycji duchowej. Ego freudowskie peni takie funkcje, jak spostrzeganie, ruchliwo, sprawdzanie rzeczywistoci, i tak dalej. Pojcie ego, tak jak je ujmuje literatura duchowa (a take Gurdzijew) nie uwzgldnia tych funkcji. W tym ostatnim rozumieniu ego" to przede wszystkim utosamienie si jednostki nadajce jej poczucie ja" czy tosamoci. Psychoanalityczna teoria ego, a szczeglnie psychoanalityczna teoria relacji z obiektem w bardzo przydatny sposb okrelia, jak takie pojcie ja" lub tosamo ego si rozwija. Poprzez organizowanie si wczesnych dowiadcze

jednostkowych, pocztkowo w caostki mniejsze, a nastpnie w wiksze, bardziej oglne, rozwija si tak zwana reprezentacja siebie. Rozwj ten przebiega rwnolegle z rozwojem reprezentacji obiektu. A. H. Almaas, Essence, The Diamond Approach to Inner Realization (York Beach, ME: Samuel Weiser, 1986), 43. 2. Diagnostic and Statistical Manual (Wyd. 3 poprawione), Washington, DC: American Psychiatrie Association, 1987. Ten szczegowy spis zaburze psychicznych stanowi powszechnie przyjte rdo odniesienia dla wszystkich pracownikw suby zdrowia. Stosowany jest w caym kraju dla celw ubezpiecze na wypadek choroby. 3. Wspczynniki korelacji midzy Enneagramem a Drzewem ycia Kabay mona znale w pracy Jamesa Webba Sources of the System", The Harmonious Circie (New York: G. P. Putnam's Sons, 1980). 4. Sownik Webstera definiuje wiadomo jako zdawanie sobie sprawy z tego, e co dziao si lub dzieje, istniao lub istnieje. System Enneagramu zakada, e istniej rne poziomy wiadomoci, na ktrych czowiek moe zdawa sobie spraw z wydarze niehistorycznych i nieobecnych. Klasyczn prac na temat okrelania stanw wiadomoci jest ksika Charlesa Tarta Stae of Consciousness (El Cerrito, CA: Psychological Processes, 1983), wydana po raz pierwszy w roku 1975. Inne dobre ujcie poziomw wiadomoci z pozycji nauki Gurdijewa mona znale w pracy Charlesa Tarta Waking Up (Boston: Shambhala, 1986). 5. wiczenia z autoobserwacji i pamici o sobie omawia Charles Tart, Waking Up (Boston: Shambhala, 1986). 6. P. D. Ouspensky, In Search of the Miraculous (New York, Brace, Harcourt & Worid, mc., 1949), 294. 7. W zwykych stanach wiadomoci uwaga skupia si na og na doznaniach cielesnych, emocjach, mylach, wspomnienich, planach i fantazjach (zwanych take obrazami kierowanymi i marzeniami na jawie). 8. G. I. Gurdjieff, Life Is Real Oniy Then, When I Am" (New York:E. P. Dutton, 1975), 51. 9. Kenneth Walker, Yenture with Ideas (New York: Pellegrini and Cudahy, 1952), 152. 10. Kenneth Walker, Yenture with Ideas: Meetings with Gurdjieff and Ouspensky (New York: Pellegrini and Cudahy, 1952), 183. 11. Ouspensky, In Search ofthe Miraculous, 155. 12. Kenneth Walker, Gurdjieff, A Study of His Teaching (London: Unwin Paperbacks, 1979),96. 13. Walker, Yenture with Ideas, 114. 14. Patrz przypis l do Rozdziau l. Mona doda, e praktyki doprowadzajce do przypominania sobie o wartociach zwizanych z esencj mog prowadzi do

dezintegracji osobowoci. Wane jest wic dopilnowanie, by osobowo pozostawaa w kontakcie z powikszajcym si dostpem do esencji. Takie funkcje integracyjne najlepiej peni odpowiednia terapia. 15. A. H. Almaas dokonuje trafnego rozrnienia midzy rnymi sposobami wykorzystywania zwizkw osobowoci i esencji.W Essence, The Diamond Approach to Inner Realization (York Beach, ME:Samuel Weiser, Inc., 1986), 78 pisze: Niektre systemy opieraj swoje metody na przeciwstawianiu esencji i osobowoci, za praca polega na uwolnieniu esencji jako caoci od osobowoci jako caoci. (...) Niektre systemy w ogle nie zajmuj si esencj; przygldaj si osobowoci, uwaaj, e stoi ona na drodze do wolnoci. Uwaaj j za rdo cierpie i staraj si przezwyciy jej ograniczenia (...) Niektre systemy bazuj na tylko jednym aspekde esencji, ktremu nadaje si szczegln rang i ktry uwaany jest za prawd czy jedyn rzeczywisto, inne za aspekty s ignorowane. 16. Jan Cox, Dialogues of Gurdjieff: Vol. l (Stone Mouritain, GA:Chan Shal Imi Society Press, 1976), 169. 17. Ouspenskyy, In Search o f the Miraculous, 267. 18. P. D. Ouspensky, A Further Record: Extracts from Meetings, 19281945 (London: Arkana Paperbacks, 1986), 246. 19. C. S. Nott, Journey Through This Worid: The Second Journal of a Pupil (New York: Samua Weiser, Inc., 1969), 87. Rozdzia 2. 1. Patrz przypis 7 do Rozdziau l. 2. Mona postrzega uwag jako organizacj wiadom i niewiadom. Gdy czowiek jest w stanie dowolnie przemieszcza i ogniskowa uwag, znajduje si ona pod kontrol wiadomoci. Uwaga moe by take zorganizowana w sposb niewiadomy, by uwzgldnia informacje bezpieczne i odrzuca zagraajce. 3. Hara, to japoskie sowo oznaczajce orodek brzucha, znajdujcy si midzy ppkiem a koci onow. Ten sam orodek opisywany jest we wszystkich szkoach wicze mistycznych, niezalenie od kultury, z ktrej dana szkoa wicze si wywodzi. Oscar Ichazo podaje suficki rwnowanik sowa hara piszc o punkcie kath. 4. Praktyka otwartego odczuwania polega na specyficznym przesuniciu uwagi, w ktrym rozszerza si odczuwanie hara tak, by uwzgldni jakoci energii w otoczeniu i w innych ludziach. 5. Ta zmiana w sposobie koncentracji uwagi polega na stapianiu si wewntrznego obserwatora z reprezentacj wzrokow nieobecnych zdarze.

6. Mona przypuszcza, e zasony te pojawiaj si w wyniku przesunicia uwagi ze stanu dziecicego powizania z otoczeniem i z innymi ludmi ku utosamieniu si z problemami osobowoci. Aby wic unie zasony, naleaoby przypomina sobie sposoby mobilizacji uwagi suce odzyskaniu utraconych powiza. Rozdzia 3 1. Istnieje kilka bardziej szczegowych prac na temat wspdziaania prawa Trjcy i prawa Sidemki. Patrz: John Bennett, The Enneagram (Gloucestershire, England: Coombe Springs Press, 1974); Kathleen Riordan Speeth, rozdzia 7 w Transpersonal Psychologies pod redakcj Charlesa Tarta (New York: Harper & Rw, 1975, przedruk Psychological Processes, Inc., 1983); Kathleen Riordan Speeth, The Gurdjieff Work (Berkeley, CA: And/Or Press, 1976, przedruk Simon & Schuster, New York: 1978); oraz Michael Waldberg, Gurdjieff, A Approach to His Ideas (London: Routledge and Kegan Pau, 1981 przedruk z francuskiego wydania z roku 1973). Mamy te dwie ksiki, w ktrych opisane zostao zastosowanie zamiany znaku midzy siami aktywnymi, receptywnymi i pojednawczymi w analizie przebiegu procesw zarzdzania. W ksikach tych znajdujemy nawrt do zainteresowania zastosowaniem praw mistycznych, dotyczcych wanie przebiegu zdarzenia w wiecie materialnym, do obszarw innych ni procesy psychologiczne. Ksiki te to: Sau Kuchinsky, Systematics (Charles Town, WV: Claymont Communications, 1985) i Robert Campbell, Fisherman^ Guide (Boston:Shambhala, 1985). 2. Zaoenie, e energi mona przemieszcza z jednego systemu wewntrznego do drugiego, ley u podstaw wszystkich systemw duchowych. Aby zmieni swoj wiadomo czowiek musi mie stay dopyw energii oraz zahamowa w pewnym stopniu nawykowe sposoby wydatkowania tej energii. Zasb energii mona zwikszy na wiele rnych sposobw, na przykad poprzez medytacj, wiczenia oddechowe, wiczenia fizyczne i kontrolowane wzbudzanie namitnoci. Hamowa upyw energii mona przesuwajc uwag w taki sposb, by nie zostaa rozadowana w nawykowym myleniu, odczuwaniu i ruchach ciaa. 3. Walter Otto, The Homeric Gods: The Spiritual Significance of Greek Religion (New York: Octagon Books, 1978). 4. Walter Otto, Dionysus: Myth and Cult (Dallas: Spring Publications,1981). 5. Ursula LeGuin, The Left Hand ofDarkness (New York: Ace Books 1969), Wstp. Rozdzia 4

1. John Lilly i Joseph Hart, The Arica Training", Transpersonal Psychologies yod red. Charlesa Tarta (New York: Harper & Rw, 1975, przedruk Psychological Processes, Inc., 1983). 2. Sam Keen, A Conversation about Ego Destruction with Oscar khazo", Psychology Today (Upiec 1973), s. 64. 3. Ciaudio Naranjo, The One Quest (London: Wildwood House 1974). Przypisy Redakcji Woody ALLEN (w. Allen Steward Knigsberg) ur.l.XII.1935 w Nowym Jorku. Aktor, reyser, scenarzysta, pisarz. Zacz karier w pocztku lat 60tych, tworzc humorystyczne teksty dla telewizji, radia i gazet. Zadebiutowa jako aktor w 1965 w filmie Whafs New Pussycat? By take wspautorem scenariusza tego filmu. W 1969 rozpocz karier reysersk (Bierz fors i w nogi). Do koca lat osiemdziesitych krci komedie, w ktrych sam wystpowa (m.in. Mio i mier, Zagraj to raz jeszcze, Manhattan, Zelig, Hanna i jej siostry). Ulubionym bohaterem Allena jest intelektualista yciowy nieudacznik. Film Annie Hali z 1977 zosta nagrodzony trzema Oskarami (nagroda dla najlepszego filmu, za reyseri i za scenariusz pisany wsplnie z M.Brickmanem). Od 1978 Allen robi take filmy niekomediowe (Czerwona ra z Kairu, Radio Days). Jest autorem dwch sztuk teatralnych oraz humorystycznych szkicw i opowiada, zawartych m.in. w zbiorze Skutki uboczne (1980). Joan CHANDOS BAEZ ur.9.1.1941 w Nowym Jorku. Gitarzystka, piosenkarka folk. Ukoczya bostosk szko sztuk piknych. Zacza piewa w kocu lat 50tych. Pocztkowo wystpowaa w klubach. W 1959 zostaa zaproszona do udziau w festiwalu muzyki folk w Newport (od tego czasu wystpowaa tam co roku, a do 1969). W 1960 nagraa pierwsz pyt Joan Baez, ktra natychmiast przyniosa jej ogromn popularno. Wspomagaa Boba Dylana w pocztkach jego kariery. W latach 60tych i 70tych dziaaa w ruchach antywojennych i w ruchach na rzecz obrony praw czowieka: koncertowaa w czarnych college'ach na poudniu USA, odbya wiele tournees po Europie, w 1972 koncertowaa w Demokratycznej Republice Wietnamu. Zdobya 8 zotych pyt i l zoty singel. W 1964 odmwia pacenia podatkw na cele wojenne, w 1967 zostaa zatrzymana za protesty przeciw poborowi. Jest zaoycielk i viceprzewodniczc Institute for Study of NonViolence i czonkiem komitetu doradczego Amnesty International. Nagrodzona m.in. Legi Honorow i Gandhi Memoria Intemational Foundation Award. Marlon BRANDO ur.3.IV. 1924 w Omaha (Nebrasca). Jeden z najR sawniejszych aktorw amerykaskich po II wojnie wiatowej. By J suchaczem akademii wojskowej, ale porzuci j na kilka tygodni J przed

promocj, by pojecha do Nowego Jorku i uczy si aktorstwa J (Actors Studio). Zadebiutowa na Broadwayu w 1944 r. W trzy lata J pniej zyska saw rol Stanieya Kowalskiego w Tramwaju zwanym B podaniem Tennessee Williamsa (ekranizacja w 1951). W filmie debiuH| towa rok wczeniej (Pokosie wojny). Wystpi m.in. w Viva Zapata\ m (1952), Dzikim (1954), Na nabrzeach (1954), Modych lwach (1958), J Ostatnim tangu w Paryu (1972), Ojcu chrzestnym (1972), Czasie ApokaJ lipsy (1979). Otrzyma dwa Oscary (Na nabrzeach. Ojciec chrzestny). H Na staro ukry si na wasnej wysepce i uty. Wrci na czowki J gazet z powodu procesu syna, oskaronego o morderstwo. J Helena Pietrowna BAWATSKA (18311891) ur. w Dniepropietrowsku, zm. w Londynie. Od 1873 w USA. Teozofka, spirytystka. J Wraz z pukownikiem Henrym Steelem Olcottem zaoya TowarzysK two Teozoficzne; zostaa sekretarzem tej organizacji i redaktorem pis| ma Theosophist. W 1882 wraz z Olcottem odbya podr do Indii. Na J jej pogldy filozoficzne wpyw miay hinduskie doktryny ezoteryczne i buddyzm. Zyskaa saw dziki pogoskom o zjawiskach nadH przyrodzonych, ktrymi moga rzekomo sterowa. Jej zdolnoci J parapsychologiczne zostay zakwestionowane w raporcie Society of J Psychical Research. Wydaa kilka ksiek, z ktrych najsawniejsza J jest The Secret Doctrine (1888), tumaczona na wiele jzykw. BUDDA (563?483? pn) Owiecony" tytu nadany twrcy buddyzmu. Uczeni w zasadzie zgadzaj si, e jest on postaci historyczn i y w pnocnych Indiach na przeomie V i IV w. pne. Zgodnie z jedn z legend Budda urodzi si w pobliu miasta Kapilavatsu r^ w pnocnych Indiach. Przyszed na wiat w ksicym rodzie Gautama. Nadano mu imi Siddharta. Modo przey w luksusie. Oeni si. Spodzi syna. Okoo 29 roku ycia dowiadczy czterech wizji, ktre zdecydoway o jego dalszych losach. Ujrza kolejno: starca, czowieka chorego, zwoki i wdrownego mnicha. Postanowi szuka wyzwolenia od cierpie zwizanych ze staroci, chorob i mierci. Porzuci paac ojcowski, on i nowonarodzonego syna. Sta si wdrownym mnichem. Pocztkowo praktykowa skrajn ascez i umartwienia. Ostatecznie jednak zarzuci te metody, przekonawszy si, e na tej drodze nie osignie owiecenia. Sta si zwolennikiem drogi rodka": wstrzemiliwoci, ale nie umartwie. Pewnego dnia zawdrowa w poblie wioski Gaya, usiad w cieniu drzewa i postanowi nie opuszcza tego miejsca, dopki owiecenie nie przyjdzie. Jaki czas pniej osign je. Przez 45 kolejnych lat naucza, jak pokona cierpienie. Jego nauk nazwano dhann (prawd przynoszc ratunek). Stopniowo zyskiwa uczniw. Niezmordowanie przemierza drogi Indii, wygaszajc kazania do wszystkich, ktrzy chcieli go sucha. Zmar wskutek choroby w osiemdziesitym roku ycia. Jego nauczanie podwaao religijno-spoeczny monopol bramiskiej kasty kapaskiej. Buddyzm proponuje bowiem egalitarne

widzenie wiata:dharma dostpna jest kademu. Cztery podstawowe prawdy buddyjskiej nauki wi si z przewiadczeniem, e: wszelka egzystencja jest cierpieniem; cierpienie to ma swoj przyczyn; mona pooy mu kres; aby to osign niezbdna jest dyscyplina. Buddyzm jest wic religi kadc szczeglnie silny nacisk na praktyk. Julia CHILD ur.l5.VIII.1912 w Pasadenie (Kalifornia). Specjalistka kulinarna. Saw przyniosa jej napisana wraz z dwiema przyjacikami ksika Mastering the Art of French Cooking (1961). Od 1963 prowadzi w TV popularne programy o kuchni francuskiej. Leroy Elddge CLEAYER ur.1935 w Wabbaseka (Arkansas). Jeden z rzecznikw doktryny Black Power, zgodnie z ktr Murzyni musz si zorganizowa politycznie, by mc wspy na rwnych prawach z bia czci spoeczestwa. Zyska saw ksik Soul on Ice (1968). Spdzi wiele lat w wizieniu. W 1958 zosta skazany za napad z broni w rku; w 1966 zwolniony warunkowo. Przyczy si do Black Panther Party (bojwkarskiej organizacji murzyskiej). W 1968 zosta kandydatem tej partii w wyborach prezydenckich. W tym samym roku zosta zamieszany w strzelanin i uciek z USA (przebywa m.in. na Kubie, w Algierii i Korei Pn.). W 1972 porni si z liderami Black Panther Party, zarzucajc im uywanie nazbyt pokojowych metod. W 1975 powrci do kraju. Owiadczy, e przey religijne nawrcenie i odci si od swych wczeniejszych radykalnych przekona. Zosta jednak aresztowany za naruszenie zwolnienia warunkowego (zwolniono go w 1979). Ram DASS (w. Richard Alpert) ur. w 1931 w Bostonie. Amerykaski psycholog i psychoterapeuta. Do 1963 wykada na uniwersytetach Stanford i Harvard. Zajmowa si badaniami dotyczcymi odmiennych stanw wiadomoci. W 1967 odby podr do Indii, gdzie poszukiwa mistrza duchowego. Przez rok studiowa tam i praktykowa yog. W 1968 powrci do USA. Zwizany jest z orodkiem kalifornijskim. Ruth Elisabeth (Bette) DAVIS (19081991) aktorka amerykaska. Karier filmow rozpocza w 1931 r. Wystpia w ponad 80 filmach. Saw przyniosa jej rola Miidred w OfHuman Bondage (1934). Chtnie odtwarzaa postacie silnych kobiet. Zdobya Oskary za role w Dangeroiis (1935) iJezebel (1938), a omiokrotnie bya do tej nagrody nominowana. Stworzya znakomite kreacje w filmach: Elbieta i Essex (1939), Lisie gniazdo (1942), Wszystko o Ewie (1950), Co si zdarzyo Baby Jane? (1963). Wydaa autobiografi The Lonely Life (1962). Marlen Dietrich pamitamy ze wzgldu na jej nogi, Bette Davis ze wzgldu na jej oczy.

Karol DICKENS (18121870) powieciopisarz angielski. Syn drobnego kancelisty, uwizionego za dugi. W modoci pracowa w fabryce, potem zosta dziennikarzem. Jeden z najwikszych humorystw, arliwy obroca dobroczynnoci i dobrotliwoci. Jego pierwsz powieci by peen pogody i ciepa Klub Pickwicka (1836). W kolejnych Olwer Twist (18371838), David Copperfieid (18491850) wprowadzi temat dziecka w obliczu strasznego wiata. W Opowieci wigilijnej (1843) apelowa do ludzkich serc. W pniejszej fazie twrczoci zbliy si do powieci detektywistycznej (Maa Dorrit 18551857). Emiy DICKINSON (18301886) wybitna poetka amerykaska. Cae ycie spdzia w Amherst (Massachussets). Jest autork prawie 1800 wierszy, z ktrych zaledwie 7 zostao opublikowane za jej ycia (nb. bez zgody autorki). Centralnym tematem jej twrczoci jest relacja wewntrznego ja" ze wiatem. Przewaa nastrj smutku i niepokoju wicy si z tsknot duszy za niemiertelnoci i zjednoczeniem z dalekim i pozornie obojtnym Bogiem. Podkrelaa fatalizm i bezduszno natury. Zrezygnowaa ze wszelkich pociech, ktre niesie przecitne ycie: nie wysza za m, ya w odosobnieniu. Na jej twrczo wpyw miay Biblia, hymny protestanckie, Szekspir, Emerson i Hawthome. Pierwszy tom jej wierszy ukaza si w 1890, wydanie dzie wszystkich w 1955. Walter Elias (Walt) DISNEY (19011966) amerykaski producent filmowy i autor filmw animowanych. Twrca postaci Myszki Mickey. Kaczora Donalda, Psa Pluto etc. Zdobywca 30 Oskarw. Pierwszymi jego filmami byy reklamwki. Midzynarodow saw przynis mu udwikowiony film o Myszce Mickey z 1928 (Steamboat Willie). Produkowa cykle krtkometraowych filmw animowanych (m.in. Silly Symphonies). W 1938 stworzy pierwszy penometraowy film animowany Krlewn niek. W latach 40tych i 50tych w jego wytwrni powstao wiele takich filmw m.in. Pinokio (1940), Dumbo (1941), Bambi (1942), Kopciuszek (1950), Alicja w Krainie Czarw (1951), Piotru Pan (1953), Zakochany kundel (1955). Po wojnie zaj si take produkcj filmw o zwierztach krtko i penometraowych (The Living Desert 1953). W 1932 jako pierwszy zasosowa technikolor. Jako pierwszy wprowadzi telewizyjne seriale animowane (Walt Disney's Wonderful Worid ofColor od 1961). Tworzy filmy familijne. W latach 60tych w jego wytwrni powstaway take filmy aktorskie lub jak Mary Poppins (1965) bdce kombinacj animacji z ywym planem. Zainicjowa budow dwch wesoych miasteczek Disneylandu w Anaheim (Kalifornia 1955) i Disney Worid w pobliu Orlando na Florydzie 1971. Sam projektowa niewiele. Jego geniusz polega na inspirowaniu, organizowaniu i reyserowaniu. Po mierci Disneya jego dzieo kontynuuje wytwrnia Walt Disney Productions z siedzib w Burbank

(Kalifornia).DOONSBURY B.Trudeau.

bardzo popularny w USA komiks Garry'ego

Dwight David EISENHOWER (l 8901969) 34 prezydent USA, republikanin. Wybrany na dwie kadencje (19531961). Studiowa w US Military Academy. Uzyska stopie generaa. By naczelnym dowdc Sojuszniczych Si Ekspedycyjnych w W.Brytanii w latach 19441945 (operacje inwazyjne w Europie Zach.), dowdc amerykaskich si okupacyjnych w Europie w 1945, dowdc naczelnym si NATO w latach 19501952. W czasie jego prezydentury: zmar Stalin, skoczya si wojna koreaska, Fidel Castro zosta przywdc Kuby, Alaska i Hawaje uzyskay status stanw. Sd Najwyszy USA uzna segregacj rasow w szkoach publicznych za niezgodn z konstytucj, ZSRR a potem USA wysay pierwsze satelity w kosmos, w latach 19561961 24 kraje afrykaskie zyskay niepodlego, stworzono szczepionk przeciw chorobie HeinegoMedina. Jest twrc doktryny Eisenhowera"(1957) programu polityki zagranicznej USA w stosunku do krajw Bliskiego Wschodu, ktra upowaniaa prezydenta do zbrojnej pomocy dla pastw tego obszaru zagroonych przez komunizm. Raiph Waldo EMERSON (18031882) amerykaski eseista, wykadowca, poeta. Ukoczy college Harvarda i seminarium duchowne. Odby wiele podry do Europy. Wystpowa z licznymi odczytami, wykada na Harvardzie. Jest autorem Joumal (Dziennika) pisanego od 1821 do koca ycia; wielu esejw, zawartych w tomach: Essays:First Series (1841), Second Series (1844), Representative Men (1850), English Traits (1856); dwch zbiorw poetyckich: Poems (1847), MayDay and Other Pieces (1867). Uwaany jest za gwnego propagatora i teoretyka transcendentalizmu doktryny religijnofilozoficznej zakadajcej konieczno cigego rozwoju osobowoci, co jest warunkiem penego wyzwolenia potencjau twrczego czowieka i jego samorealizacji. wiadomo czowieka wg. transcendentalistw uczestniczy w nieograniczonej jednoci wszechduszy. Emerson by jednym z najwybitniejszych eksperymentatorw w poezji amerykaskiej. Chtnie operowa metafor, co wizao si z transcendentalistyczn wizj wiata, wedle ktrej rzeczywisto i jzyk maj charakter symboliczny, za metafora najlepiej go oddaje. Werner ERHARD (w. John Pau Rosenberg) ur.5.IX.1935 w Filadelfii. Wychowawca. Twrca EST techniki wicej przemiany spoeczne z rozwojem jednostki (1971). Zaoyciel The EST Foundation (1973). W 1977 stworzy The Hunger Project (projekt walki z godem). W 1988 zosta nagrodzony Gandhi Humanitarian Award. Jeny FALWELLur.ll.VIII.1933 w Lynchburgu (Yirginia). Pastor baptysta. W 1979 zaoy Organizacj Moralnej Wikszoci (Mora Majority Incorporated),

przeksztacon w 1986 w Liberty Federation. Falwell by jej przewodniczcym w latach 19791989. Organizacja liczy ponad 4 min czonkw. Przeciwstawia si upadkowi moralnoci publicznej. Protestuje przeciw usuniciu ze szk publicznych wsplnych modlitw, opowiada si za delegalizacj aborcji, wzmocnieniem armii, restrykcjami przeciw pornografii i uywaniu narkotykw. Usiuje wpywa na prawodawcw, zachca religijnych konserwatystw do ubiegania si o urzdy publiczne. Farrah FAWCETT ur.2.11.1947 w Corpus Christi (Teksas). Aktorka. Karier rozpocza reklamujc past do zbw. W 1976 zacza wystpowa w telewizyjnym serialu Anioki Charliego. W 1978 zagraa po raz pierwszy w filmie kinowym. Przyklejono jej etykietk seksownej blondynki. Prbowaa zerwa z tym wizerunkiem (ostrzyga si, zmienia image). Wystpuje w serialach i filmach telewizyjnych produkcji nie najwyszego lotu. Jane FONDA ur.21.XII.1937 w Nowym Jorku. Crka Henry'ego, siostra Petera. Aktorka, aktywistka polityczna. Studiowaa malarstwo i jzyki w Paryu. W 1960 zadebiutowaa na Broadway'u i w tym samym roku zagraa po raz pierwszy w filmie. Zdobya dwa Oscary za role w Klute (1972) i Powrt do domu (1978). Wystpia m.in. w filmach: Kasia Ballou (1964), Barbarella (1968), Czy nie dobija si koni (1969), Dick i Jane (1976), Chiski syndrom (1979), Nad srebrnym stawem (1981 jedyny film, w ktrym wystpia u boku ojca). Stary Gringo (1990). W czasie wojny w Wietnamie w 1972 nadaa w RadioHanoi apel do amerykaskich pilotw, by zaprzestali bombardowa. Braa te udzia w innych akcjach pacyfistycznych. Propagatorka aerobiku. Richard Buckminster FULLER (18951983) amerykaski inynier i projektant. W swoich projektach dy do wykorzystania wszystkich dobrodziejstw nauki i techniki, a zarazem stara harmonijnie wczy je w otoczenie. Saw przynis mu projekt Dymaxion House (dymaxion" to zbitka sw dynamie" i maximum") z 1927. By to projekt domu mieszkalnego z elementw wykonanych z plastiku i lekkich metali, zawieszonego na drutach u wierzchoka duraluminiowego masztu, w ktrym mieciy si wszystkie urzdzenia mechaniczne (ogrzewanie, hydraulika etc.). Projekt by moliwy do zrealizowania w istniejcych wwczas warunkach technicznych. Wszystkie projekty Fullera hodoway zasadom czysto funkcjonalnym. Swoj wizj sztuki uytkowej propagowa poprzez wykady, odczyty i eseje. Kot GARFIELD bohater historyjek obrazkowych Jima Davisa, ukazujcych si od koca lat 70tych, pocztkowo w Washington Post, potem w wielu innych dziennikach na caym wiecie. Zwierz leniwy, zoliwy, acz nie pozbawiony

uroku. Bezskutecznie walczy z nadwag. Jest zaprzeczeniem amerykaskiego ideau pikna, modoci i sukcesu. Od pocztku lat 80tych panuje na wiecie garfieldomania (maskotki, ksiki, filmy, gadety). Ostatnio fala ta dociera take do Polski (historyjki o Garfieldzie mona codziennie obejrze w gazecie GLOB 24). Nb. nazwisko Garfieid nosi 20 prezydent USA, niezwykle popularny James Abraham Garfieid (republikanin), piastujcy t godno od marca do wrzenia 1881, kiedy to zosta zastrzelony przez szaleca. Jean Pau GETTY (18921976) amerykaski potentat naftowy Studiowa na trzech uniwersytetach, m.in. w Oxfordzie. W 1914 wszed do spki z ojcem, rwnie nafciarzem. W 1916 zarobi swj pierwszy milion. Po mierci ojca w 1930 odziedziczy fortun rzdu 15 min dolarw, co pozwolio mu w latach Wielkiego Kryzysu wykupowa podupadajce przedsibiorstwa naftowe. Kolekcjoner, autor ksiek o sztuce. Zaoyciel muzeum swego imienia w Malibu (Kalifornia). Fortun Getty'ego szacowano na ponad 4 mld dolarw. Marta GRAHAM (1894 1991) amerykaska tancerka i choreograf. Pionierka taca nowoczesnego. Zdefiniowaa taniec jako unaocznianie wewntrznego pejzau". Zerwaa z tradycyjnym baletem, operujcym ruchem penym wdziku. Stworzya wasny styl ruchu tanecznego (inspirowany tacem Wschodu i swobod Isadory Duncan). W latach 19161923 uczya si taca egzotycznego i prymitywnego w zespole Ruth St.Denis i Teda Shawn, ktry specjalnie dla niej stworzy balet Xochitl. Od 1926 wystpowaa jako niezalena artystka. Zaoya Marta Graham Dance Co. i Marta Graham School of Contemporary Dance. Wystpowaa w pisanych specjalnie dla niej baletach inspirowanych histori (American Provincials 1934; American Document <l938), histori literatury (Letter to the Worid 1940 na kanwie biografii Emiy Dickinson; Deaths and Entrances 1943 o yciu sistr Brnte), mitami greckimi (Cave of Heart 1946 o Medei; Night Joumey 1947 o Edypie i Jokacie; Clytemnestra 1958; Phaedra 1962), tematami i rytuaami religijnymi (Dark Meadow 1946; Judith 1950). Przyczynia si do rozwoju muzyki wspczesnej wsppracujc m.in. z Paulem Hindemithem, Aaronem Coplandem, Louisem Horstem. Zostaa nagrodzona m.in. Aspen Award (1965) i Legi Honorow (1983). Georgij Iwanowicz GURDIJEW (1873?1949) mistrz duchowy. Urodzi si na Kaukazie w rodzinie greckoormiaskiej. Studiowa na akademii medycznej i w seminarium duchownym. Przez osiemnacie lat podrowa po Zachodniej i rodkowej Azji i Wschodniej Afryce, poznajc rne systemy duchowe (m.in. suficki). W 1917 powrci do kraju i zaoy w Tbilisi Instytut Harmonijnego Rozwoju Czowieka. Uczy tam m.in. harmonii i plastyki ruchu, rytmiki, staroytnych tacw orientalnych, gimnastyki leczniczej, pantomimy. W 1920

zdecydowa si wyprowadzi Instytut na wygnanie, do Francji. Urzdza pokazy dziaa Instytutu (m.in. odby toumee po USA). W 1924 przey powany wypadek samochodowy. Od tego czasu powici si wycznie pracy pisarskiej.HAMLET l) Starszy ojciec bohatera najbardziej znanego (18 tumacze na je. polski) dramatu Williama Szekspira (powst. ok.1600); krl duski; posta fikcyjna, w dodatku wystpujca jako duch (a wic podwjnie fikcyjna). Brat Klaudiusza, szwagier wasnej ony (pomiertnie). Zmar tragicznie i gupio wlano mu trucizn w ucho. Potem straszy. Wymusi na synu, by go pomci, przez co sta si porednim sprawc wszystkich nieszcz, w ktre sztuka obfituje. 2) Modszy syn Starszego, ksi duski, bohater gwny wspomnianego dramatu (najduszej sztuki Szekspira). Pierwszy wykonawca monologu By albo nie by". Inne znane jego powiedzenia:Bij, zabij szczura!"; Biedny Yoryku!"; Wicej jest rzeczy (dziwnych) na niebie i ziemi, Horacy, ni nio si waszym filozofom.";Reszta jest milczeniem." Wcielenie si w t posta (najdusza rola w dramatach Szekspirowskich) jest marzeniem wszystkich aktorw wiata. HENRYK VIII (14911547) drugi krl z dynastii Tudorw. Twrca kocioa anglikaskiego. Jego ycie prywatne w istotny sposb zawayo na historii politycznej Anglii. Mia (kolejno) sze on: z dwiema si rozwid, jedna zmara wkrtce po urodzeniu syna, dwie kaza ci, ostatnia go przeya. Troje jego dzieci zasiadao na tronie Anglii:Maria I (z pierwszego maestwa), Elbieta I (z drugiego) i Edward VI (z trzeciego). Uzdolnienia predestynoway go do miana czowieka Renesansu (mwi trzema jzykami, by muzykiem niektre jego kompozycje nadal s wykonywane, popiera rozwj architektury i sztuki), atwo umiercania osb niewygodnych zbliaa go do rzymskich cezarw (ci m.in. Tomasza Morusa, swego byego kanclerza). Przeksztaci Angli w jedn z najwikszych potg morskich wiata. Roztrwoni ojcowsk fortun na prowadzenie wojen (ze Szkocj i Francj). Ostatecznie wcieli Wali, odnowi wadz nad Irlandi. Prowadzi wielkie prace legislacyjne. Zdy uzyska od papiea tytu obrocy wiary (ktrym Korona angielska po dzi dzie si szczyci), zanim zerwa ze Stolic Apostolsk. Sir Alfred Joseph HITCHCOCK (18991980) brytyjski i amerykaski reyser filmowy i telewizyjny. Jest autorem ponad 50 filmw. Prac w wytwrni filmowej rozpocz w 1920. W pi lat pniej debiutowa jako reyser. Sukces przynis mu Lokator (1926). W Anglii nakrci m.in.: Szanta (1929 pierwszy angielski film dwikowy), Czowieka, ktry za duo wiedzia (1934, remake amerykaski, take w jego reyserii 1956), Starsza pani znika (1938). W 1939 pojecha do Hollywood. W 1955 uzyska obywatelstwo amerykaskie, tym niemniej Elbieta II nadaa mu w 1980 tytu szlachecki. W USA nakrci m.in. filmy: Korespondent zagraniczny (1940), Osawiona (1946), Sznur (1948), Nieznajomi z pocigu (1951), Pnocpnocny zachd (1959), Psychoza (1960),

Ptaki (1963). W latach 50tych i 60tych stworzy dwa cykle filmw sensacyjnych dla amerykaskiej TV. Mistrz suspensu, ironii i autoironii. Jego definicja filmu sensacyjnego brzmi: Na pocztku powinno wydarzy si trzsienie ziemi, a potem napicie powinno stopniowo rosn." We wszystkich swoich filmach (poczwszy od Lokatora) pojawia si choby na chwil. Adolf HITLER (18891945) niemiecki polityk odpowiedzialny za rozptanie II wojny wiatowej. W latach 19331945 dyktator Niemiec. Urodzi si w Braunau (Austria) jako trzecie dziecko z trzeciego maestwa swego ojca. Edukacj zakoczy w wieku 16 lat. W szkole podstawowej by dobrym uczniem, w redniej kiepskim. Ojciec chcia eby zosta urzdnikiem pastwowym, ale on chcia zosta artyst. Zamierza studiowa malarstwo w Wiedniu, lecz dwukrotnie zosta oblany na egzaminach wstpnych. Zarabia na ycie jako tragarz, odgarnia nieg, malowa landszafciki z wiedeskimi pejzaami i reklamy. W czasie I wojny wiatowej zosta powoany do armii austriackiej, ae nie przyjto go ze wzgldu na stan zdrowia. Prbowa szczcia w armii niemieckiej, suy na froncie zachodnim jako cznik. Dwukrotnie zosta odznaczony za odwag, dochrapa si rangi kaprala. Po kapitulacji osiad w Monachium i wstpi do nowopowstaej Niemieckiej Partii Pracy, ktra w 1920 zmienia nazw na NSDAP. W rok pniej zosta jej liderem. W 1923 przewodzi nieudanemu puczowi monachijskiemu; zosta aresztowany za zdrad ojczyzny i skazany na pi lat pozbawienia wolnoci (zwolniono go po 9 miesicach). W wizieniu napisa Mein Kampf, gdzie wyoy swoj wizj pastwa i wiata. W latach Wielkiego Kryzysu zdoby popularno protestujc przeciw spacie odszkodowa wojennych. W wyborach parlamentarnych 1932 nazici zdobyli najwicej gosw. W rok pniej prezydent Pau von Hindenburg mianowa Hitlera kanclerzem. 27.11.1933 nazici spalili Reichstag, co dao Hitlerowi pretekst do wymuszenia na prezydencie przyznania mu nadzwyczajnych uprawnie, dziki ktrym zdelegalizowa wszystkie zwizki zawodowe i partie polityczne (z wyjtkiem NSDAP), zawiesi wolno prasy i praktycznie wszelkie prawa osobiste. By to hitlerowski nowy porzdek". W latach 19331939 Niemcy za spraw Hitlera prowadziy polityk ekspansji (Anschluss Austrii, wcielenie Czechosowacji), ktrej ukoronowaniem staa si II wojna wiatowa. Dyktator nie doczeka jej koca 30.IV.1945 popeni samobjstwo. W ostatniej drodze towarzyszya mu wieloletnia kochanka (polubiona w przeddzie) Eva Braun. Sherlock HOLMES bohater serii powieci detektywistycznych pira Sir Arthura Conan Doyle'a (pierwsza z nich. Studium w szkaracie, ukazaa si w 1887). Detektywamator, mistrz dedukcji, dentelmen par excellence. Howard Robard HUGHES (19051976) milioner amerykaski.

Zaoy The Hughes Tool Company produkujc urzdzenia wiertnicze. W latach 30tych zaj si produkcj filmw (wylansowa m.in. Jane Russell). By konstruktorem samolotw i pilotem. Ustanowi wiele rekordw. Do 1966 mia 78% udziaw w TWA (Trans Worid Airlines). Pod koniec ycia odizolowa si cakowicie od wiata. Jeremy IRONS ur.l9.IX.1948 na Wyspie Wight. Brytyjski aktor filmowy i teatralny. Debiutowa w TV w 1968. Wystpi m.in. w filmach Kochanka Francuza (1980), Fucha (1981), Mio Swanna (1983), Misja (1986), Revearsal of Fortun (1990). Nagrodzony nagrod krytykw nowojorskich za rol w Dead Ringers (1988). Wystpuje take w teatrze na Broadway'u, w Stratfordzie. Wielebny Jim JONES (19311978) amerykaski przywdca religijny. Zaoyciel wityni Ludu. W 1978 ponad 1000 czonkw sekty Jonesa, za namow przywdcy, popenio w Gujanie zbiorowe samobjstwo. On take odebra sobie wtedy ycie. Franz KAFKA (18831924) niemieckojzyczny pisarz czeski pochodzenia ydowskiego. Autor trzech powieci (Proces, Zamek, Ameryka}, opowiada. Dziennika (19101923). Pracowa jako urzdnik ubezpieczeniowy. Tylko kilka opowiada opublikowano za jego ycia. W testamencie zayczy sobie, by wszystkie rkopisy zniszczono. Na szczcie przyjaciel Kafki, Max Brd, nie by posuszny jego ostatniej woli. W prozie Kafki mona dostrzec elementy ekspresjonizmu, surrealizmu czy egzystencjalizmu, ale on sam nie identyfikowa si z adnym kierunkiem literackim. John KEATS (17951821) angielski poeta romantyczny. Syn waciciela stajni. Dziki swojemu zapaowi i pomocy kolegwtwrcw (m.in. Shelleya) zosta poet a nie (jak to byo planowane) cyrulikiem. W 1817 opublikowa pierwszy tom lirykw. Podejmowa tematy mitologiczne i mediewistyczne. O mistrzowskim opanowaniu warsztatu poetyckiego wiadcz jego ody. W 1818 angielskie czasopisma przypuciy atak na parweniusza Keatsa i jego twrczo. Atak ten w jakim stopniu przyczyni si do mierci poety (tak przynajmniej sugeruje Shelley w poemacie Adonais}. John Fitzgerald KENNEDY (19171963) 35 prezydent USA, demokrata. Jego rzdy (19611963) przerwaa tragiczna mier. Absolwent uniwersytetu Harvarda. Bra udzia w walkach II wojny wiatowej jako oficer marynarki. Za jego prezydentury: Gagarin polecia w kosmos; emigranci kubascy prbowali obali Fidela Castro (nieudana inwazja w Zatoce wi); postawiono mur berliski; pierwszy Amerykanin oblecia Ziemi; w Izraelu wykonano wyrok na Adolfie Eichmannie; Algieria po siedmiu latach walk uzyskaa niepodlego; mia miejsce kryzys kubaski, ktry grozi wybuchem III wojny wiatowej;

zmar papie Jan XXIII; zaoono gorc lini midzy Kremlem i Biaym Domem; Sd Najwyszy USA uzna wsplne modlitwy i czytanie Biblii w szkoach publicznych za niezgodne z konstytucj; podpisano traktat zakazujcy prb z broni jdrow na ziemi, w powietrzu i w wodzie. John F.Kennedy by najmodszym prezydentem USA. Zgin w zamachu. Jiddu KRISHNAMURTI (18951986) hinduski pisarz i filozof. Urodzony w rodzinie bramiskiej. Od 15 roku ycia przebywa w Anglii. y w sekcie przygotowujcej go do roli nauczyciela i zbawcy wiata. W 1929 porguci t grup. Od tego czasu podrowa po wiecie wykadajc sw nauk, ktrej istot jest przewiadczenie, e tylko poprzez cakowit odmian serca jednostek moe si dokona przemiana spoeczestw (a to gwarantuje wiatowy pokj). Nauka Krishnamurtiego zainspirowaa m.in. Aldousa Huxleya. Jeny LEWIS (w. Joseph Levitch) ur.l6.ni.l926. Amerykaski aktor komediowy. Wystpowa pocztkowo w nocnych klubach. Stworzy duet z Deanem Martinem. W 1949 po raz pierwszy wystpi w filmie (My Friend Inna). Ma w swoim dorobku 36 rl (m.in. w Jumping Jack 1952, The Errant Boy 1961, One Mor Time 1971, Hardly Working 1981). Wystpowa take w TV. Jest profesorem sztuki filmowej na w Southem Califomia University. Gordon LIDDYur.30.XI.1930 w Nowym Jorku. Polityk zamieszany w afer Watergate. Dosta 20letni wyrok, zmniejszony przez prezydenta Cartera, zwolniony w 1977. Marcin LUTER (14831546) niemiecki zakonnik, reformator religijny. Studiowa prawo na uniwersytecie w Erfurcie. 2.V.1505 gdy wraca od rodzicw do szk zaskoczya go grona burza. Gdy tu obok uderzy piorun, Marcin Luter pad na ziemi i krzykn: wita Anno! Ratuj, a zostan zakonnikiem." Dwa tygodnie pniej zosta. Wstpi do klasztoru augustianw w Erfurcie. Przyj wicenia kapaskie, ale ju w czasie prymicji (2.V.1507) osaczyy go religijne wtpliwoci. Nastpnych dziesi lat powici na prby ich rozwikania. Opracowa wtedy m.in. doktryn usprawiedliwienia przez sam wiar (na ask Bosk czowiek w aden sposb nie moe sobie zasuy, ale moe wierzy, e grzechy zostan mu wybaczone ze wzgldu na Boskie miosierdzie). Zosta proboszczem w Wittenberdze i profesorem tamtejszego uniwersytetu. Uderzy go wtedy nonsens sprzeday" odpustw (odpust to zwolnienie z czci lub caoci pokuty czycowej; mona go otrzyma w pewnych okresach roku kocielnego lub przy szczeglnych okazjach, jeli speni si okrelone warunki jednym z nich bya czsto ofiara pienina na rzecz kocioa). 31.X.1517 Luter wystpi z 95 tezami przeciw odpustom: oskary papiea o przekupno, owiadczy, e wadza ojca kocioa nie moe siga czyca, obali teori wg. ktrej zasugi witych mogy si przyczyni do zmniejszenia czycowej

pokuty. Tezy wittenberskie zostay potpione przez papiea. Konflikt narasta przez kolejne trzy lata. W 1520 Leon X zada od Lutra podporzdkowania si, dajc mu na to miesic od czasu wydania odpowiedniej bulli. Termin upywa 10.XII.1520. Do tego czasu Luter opracowa caociowy program reformy Kocioa. Proponowa m.in. uczynienie z papiestwa instytucji wycznie duchowej, pozbawionej wadzy i bogactw; pozostawienie spraw finansowych w rkach kociow narodowych; zniesienie celibatu. Odrzuci wszystkie sakramenty oprcz chrztu i Eucharystii, a take doktryn Przeistoczenia. W 1521 zosta wyklty i na rok schroni si na zamku w Wartburgu. Wykorzysta ten czas na przekad Nowego Testamentu. Z wygnania powrci do Wittenbergi, gdzie mieszka a do mierci. Stara si tonizowa ekstremistyczne wystpienia tych, ktrzy przyjli Reform. Oeni si, spodzi szecioro dzieci. Odda si pracy translatorskiej i popularyzatorskiej (komentarze, katechizmy, piewniki). MADONNA (w. Madonna Louise Veroruca Ciccone) ur. w 1958 r. Piosenkarka i aktorka amerykaska. Gwiazda lat 80tych, idea urody, symbol seksu. Sprzedano ponad 55 milionw jej pyt. Odbya kilka. europejskich toumees. Zagraa w reklamwce PepsiColi i w kilku filmach, m.in. Rozpaczliwie szukajc SUSOM, Who's That Girl?, Dick Trcy. MARIA MAGDALENA (tzn. z Magdali" nad jeziorem Genezaret) posta biblijna. Utosamiana z pokutujc jawnogrzesznic, ktra umya Chrystusowi nogi i otara je swymi wosami. Czasem identyfikowana z Mari, siostr Marty i azarza. W ikonografii przedstawiana gwnie jako pokutnica. Julius (Groucho) MARX (1890?1977) amerykaski komik filmowy. Jeden z piciu braci Marx. Znak firmowy: namalowane wsy, olbrzymie cygaro, okularzyska w grubej czarnej oprawie i charakterystyczny krok (co pomidzy przysiadami i podskokami). Wraz z brami debiutowa w wodewilach ju przed I wojn wiat. W 1929 po raz pierwszy zagra w filmie (Cocoanuts). Wystpi m.in. w komediach: Kacza zupa (1933), Noc w Operze (1935), A Day At the Races (1936). W latach 50tych sta si znan postaci telewizyjn. Bracia Marx wprowadzili na ekran dowcip pure nonsensowy i anarchizujcy. Joni MITCHELL (w. Roberta Joan Andersen) ur.7.XI.1943. Kanadyjska piosenkarka i autorka piosenek. Nagraa kilkanacie pyt, m.in. Songs to a Seagull, Clouds, Shadows and Light, Chalk Mark in a Rainstorm. Album Mingus z 1977 zosta uznany jazzowym albumem roku oraz rockbluesowym albumem roku. Fryderyk NIETZSCHE (18441900) filozof niemiecki. Studiowa filologi klasyczn na uniwersytetach w Bonn i w Lipsku. Pracowa jako wykadowca na uniwersytecie w Bazylei. Po dziesiciu latach zrzek si katedry, by powici

si wycznie pracy pisarskiej (pisa bardzo wiele). W 1889 uleg atakowi choroby umysowej, z ktrej si ju nie podwign. W jego twrczoci wyrni mona trzy okresy:w pierwszym gosi kult sztuki (Narodziny tragedii 1869, Niewczesne rozwaania 18701872), w drugim kult nauki (Wiedza radosna 1882), w trzecim prezentowa najbardziej oryginalne, wasne pogldy (Tako rzecze Zaratustra 18831884, Poza dobrem i zem 1886, Z genealogii moralnoci 1887, Ecce homo 1888). ycie cielesne, fakt biologiczny, uwaa Nietzsche za osnow ludzkiej egzystencji, a ycie duchowe za jego pochodn. Gosi witalizm, naturalizm i relatywizm etyczny. By twrc nowej amoralnej" moralnoci przewartociowujcej wszystkie wartoci, wychodzcej poza dobro i zo. Czowiek powinien jego zdaniem koncentrowa si na wasnym rozwoju, zdobywa wadz nad samym sob (walka z dekadencj), twrczo wykorzystywa swj biologiczny potencja tak zrodzia si koncepcja nadczowieka. Jego dziea miay wielki wpyw na europejsk literatur, filozofi i psychologi XIX i XX wieku. OBOMOW bohater tytuowy powieci Iwana Gonczarowa (1859, wyd. polskie 1922). Dobroduszny i uczuciowy ziemianin, cierpicy wszake na atrofi aktywnoci. Ucielenienie inercji, apatii, umysowego lenistwa. PIOTRU PAN bohater dramatu i dwch powieci Sir Jamesa Matthew Barriego. Sztuka powstaa w 1904, powie Peter Pan in Kensington Gardens w 1906, a Peter and Wendy w 1910. Wydanie polskie pt. Przygody Piotrusia Pana zawiera oba teksty. Bohater Barriego to chopiec, ktry nie chcia dorosn, uciek wic od rodzicw i zamieszka w krainie bani. Symbolizuje tsknot za utraconym dziecistwem. Sta si postaci na tyle popularn, e w Ogrodach Kensingtoskich postawiono jego posek. Doiy Rebecca PARTON ur.19.1.1946 w Locust Ridge (Tennesse). Piosenkarka i autorka piosenek country i poprockowych. Od wczesnego dziecistwa piewaa i graa na gitarze. W 1971 uznano j za jedn z piciu najlepszych wokalistek amerykaskich. W 1974 zaoya wasny zesp, w ktrego skad wchodzili czonkowie jej licznej rodziny. Od 1976 piewa z grup profesjonalnych muzykw z Nashville. Wyrnia j specyficzny image: peruka blond, ostry makija, stroje podkrelajce pontne ksztaty. Luciano PAVAROTTI ur.l2.X.1935 w Modenie. Woski piewak operowy. Synny tenor. Zacz si uczy piewu majc 4 lata. Ukoczy szko pedagogiczn i pracowa jako nauczyciel w podstawwce. Ksztaci si wokalnie w Mantui. Debiutowa w 1961 w Cyganerii (rola Rodolfa). T sam parti piewa w czasie pierwszego wystpu w Covent Garden w Londynie (1963), potem take w San Francisco (1967) oraz w Metropolitan Opera w

Nowym Jorku (1968). Midzy 1966 a 1980 nagra w Londynie 22 najbardziej znane partie tenorowe wiata. W lutym 1978 wystpi z recitalem w Metropolitan Opera, nagrywanym na ywo dla TV (po raz pierwszy w historii). Wystp ten przyczyni si do wzrostu jego popularnoci. Sean PENN ur.l7.VIII.1960 w Santa Monica (Kalifornia). Aktor. Porzuci nauk w college'u i zacz pracowa w Los Angeles Repertory Theatre. Debiutowa w 1979 w serialu telewizyjnym. Wystpi take w filmach: Bad Boys (1984), Shanghai Surprise (1986), Ofiary wojny (1989). Saw przynioso mu burzliwe maestwo z Madonn, zakoczone w 1989 rozwodem. Frederick (Fritz) PERLS (18941970) amerykaski psycholog niemieckiego pochodzenia. Twrca szkoy terapeutycznej Gestalt. Autor wielu ksiek. Wspzaoyciel centrum psychologii humanistycznej Instytutu Essalen w Kalifornii. By jedn z najwikszych indywidualnoci wrd wspczesnych psychoterapeutw. Pablo PICASSO (18811973) hiszpaski malarz, rzebiarz, grafik. Jako czternastolatek zda egzaminy wstpne do barceloskiej Akademii Sztuk Piknych. Pocztkowo tworzy pod wpywem impresjonizmu i secesji. W 1904 wyjecha na stae do Francji. Dwu pierwszym cyklom malarskim Picassa historycy sztuki nadali nazw okresu bkitnego i rowego. Picasso jest jednym z twrcw kubizmu. Obrazy w tym stylu tworzy w latach 19061918, potem znw zbliy si do realizmu. W jego dzieach z lat 20tych i 30tych pojawiy si akcenty surrealistyczne i predylekcja do symbolu. II wojn wiatow przey w Paryu. Na krtko wstpi do partii komunistycznej lewica do dzi posuguje si narysowanym przez niego gobkiem jako symbolem pokoju. W kocu lat 40tych wycofa si z ycia publicznego, opuci Pary, osiad na poudniu Francji. By twrc niezwykle wszechstronnym, wykorzystujcym rnorodne techniki, niestrudzenie poszukujcym nowych form i rodkw wyrazu.Przypisy RedakcjiPOCZTA AMERYKASKA pierwszym magazynem pocztowym w brytyjskich koloniach w Ameryce Pnocnej bya bostoska tawerna Richarda Fairbanksa. Podczas wojny o niepodlego (17751783) poczta amerykaska uniezalenia si od kontroli Metropolii, a jej szefem zosta Benjamin Franklin. Wyczne prawo organizowania usug pocztowych przyznano Kongresowi. Po ogoszeniu konstytucji (1789) utworzono Poczt Stanw Zjednoczonych, ktra w takim ksztacie przetrwaa do reformy w 1970. Corocznie dostarcza ok. 90 miliardw przesyek do ponad 70 milionw adresatw w USA. Zatrudnia ok. 700 ty. osb. Mary POPPINS bohaterka powstajcej od 1934 serii powieciowej Pameli Travers. W Polsce ukazay si wszystkie pozycje z tego cyklu, za wyjtkiem Mary Poppinsfrom A to Z. W wydaniach polskich sprzed 1967 Mary Poppins

pojawia si jako Agnieszka (oryginalne imi przywrcono jej na yczenie autorki). Mary Poppins to przedziwna, przywiana wiatrem niania, dziki ktrej dzieci przeywaj w najzwyklejszym wiecie najniezwyklejsze przygody. Emiy POST (18731960) pisarka amerykaska. Bya autork powieci i opowiada, ale prawdziw saw przyniosa jej ksika Etiauette in Society, in Business, in Politics and at Home, przemianowana pniej na Etiauette: The Blue Book ofSocial Usage z 1922. Za ycia autorki ukazao si 10 wyda i ponad 90 dodrukw. Emiy Post braa te udzia w programach radiowych powiconych dobremu wychowaniu i pisywaa o tym w prasie. Elvis Aron PRESLEY (19351977) piosenkarz amerykaski, krl rocka". Po ukoczeniu szkoy redniej (1953) pracowa jako kierowca ciarwki. W 1954 nagra pierwsz piosenk, a w poowie lat 50tych sta si boyszczem Ameryki. Mia niezwyky, wibrujcy erotyzmem gos. Akompaniowa sobie na gitarze. piewajc porusza biodrami w takt mu2yki, co pocztkowo szokowao widowni. Wystpi w kilku filmach. Bhagwan Shree RAJNEESH (19311989) hinduski nauczyciel duchowy, filozof, guru i psychoterapeuta. By autorem kilkudziesiciu ksiek (tumaczonych m.in. na polski i rosyjski), w ktrych dokona twrczej integracji wtkw wielu religii. Stay si one sztandarowymi pozycjami New Ag. Prba przeniesienia orodka Rajneesha z Poony w Indiach do Oregonu zakoczya si fiaskiem, ale nadal ma on wielu wyznawcw w caym wiecie, zwanych orange people, od barwy noszonych szat. Ronald REAGAN ur.6.11.1911 w Tampico (Illinois). 40 prezydent USA, republikanin. Wybrany na dwie kadencje (19801988). Ukoczy Eureka College w Illinois w 1932. Pracowa potem jako sprawozdawca sportowy, a w 1937 rozpocz karier aktorsk. Wystpi w ponad 50 filmach (ostatni raz w 1964). W latach 19421945 suy w wojsku. Robi filmy szkoleniowe dla armii amerykaskiej. Dosuy si stopnia kapitana. By najstarszym prezydentem USA. Gdy doszed do wadzy, USA pogrone byy w kryzysie (inflacja, recesja, bezrobocie), ktry dziki jego polityce udao si przezwyciy. Dokona drastycznych ci budetowych, obniy podatki indywidualne o 25%, co nakrcio koniunktur. Rozwija przemys zbrojeniowy wystpi ze strategiczn inicjatyw obronn, ochrzczon przez massmedia mianem gwiezdnych wojen". By zwolennikiem twardej linii w polityce zagranicznej. W stosunkach z ZSRR zastpi doktryn detente doktryn pokoju z pozycji siy". Spotkanie z Gorbaczowem w Genewie w 1985 nie przynioso ocieplenia stosunkw, zamroonych atakiem ZSRR na Afganistan w 1979. Wspiera contras w Nikaragui i Salwadorze. W padzierniku 1983 zgodzi si na inwazj na Granad (wysp na morzu Karaibskim), wystpujc w obronie mieszkajcych

tam Amerykanw. W kwietniu 1986 lotnictwo USA zaatakowao Trypolis w odwecie za akcje terrorystyczne inspirowane przez Kadafiego. George Bernard SHAW (18561950) dramaturg angielski. By czupurnym polemist, demaskatorem spoecznych wad (Szczygli Zauek 1892, Profesja pani Warren 1898), mistrzem szyderstwa i citego dowcipu. Podejmowa take tematy historyczne (M przeznaczenia 1898, wita Joanna 1924). W komedii filologicznej" Pygmalion (1912) powici uwag sprawom jzykowym i ich spoecznym implikacjom. Sympatyzowa z ideami socjalistycznymi. W 1925 otrzyma nagrod Nobla. Percy Bysshe SHELLEY (17921822) poeta angielskiego romantyzmu. Pochodzi z bogatej i utytuowanej rodziny. Studiowa w Eton i Oxfordzie, ale zosta relegowany z uczelni za napisanie broszurki Necessity ofAtheism (O koniecznoci ateizmu). Oeni si z crk oberysty, a po jej samobjczej mierci z pisark Mary Wollstonecraft. Wyjeda do Szwajcarii i Woch. Wyobrania Shelleya zdominowana bya przez ywio powietrza. Spod jego pira wyszy oprcz lirykw:dramat liryczny Prometeusz rozptany (1820), poemat Adonais (1821), dramat Rodzina Cencich, eseje (m.in. sawna Obrona poezji). Zgin przedwczenie w katastrofie aglwki. Ringo STARR (w. Richard Starkey) ur7.VII.1940 w Liverpool. Muzyk brytyjski. Ukoczy technikum w Liverpool. Majc 18 lat rozpocz dziaalno muzyczn. By perkusist zespou The Beatles od 1962 (zastpi w tej roli Pete'a Besta). Gra w zespole, a do jego rozpadnicia si w 1970. Kontunuuje dziaalno muzyczn jako solista. Mary Louise (Meryl) STREEP ur.22.VI.1949 w Summit (Nowy Jork). Ameiykaska aktorka filmowa i teatralna. Studiowaa w Yale School of Drama i uzyskaa tytu magistra sztuk piknych. Wystpowaa w nowojorskich teatrach. Stworzya wyjtkow kreacj w Posfcromieniu zonicy. Graa take w filmach telewizyjnych. Za rol w serialu Holocaust (1978) uzyskaa nagrod Emmy. Zdobywczyni dwch Oskarw za drugoplanow rol w Kramer contra Kramer (1979) i dla najlepszej aktorki za Wybr Zofii (1982). Graa m.in. w filmach Manhattan (1979), Kochanka Francuza (1980), Poegnanie z Afryk (1985), Zgaga (1985), Pocztwki znad krawdzi (1990). Elisabeth TAYLOR ur.27.II.1932 w Londynie. Aktorka amerykaska. Debiutowaa w filmie Lassie, wr (1943). Uznanie krytyki przyniosa jej rola w Miejscu w socu (1951). Zdobywczyni dwch Oskarw (Butterfieid 8 1960 i Kto si boi Yirginii Woolf? 1966). Wystpia take w filmach Kotka na gorcym blaszanym dachu (1958), Kleopatra (1962), Doktor Faustus (1967), Hammersmith is Out (1972 za t rol otrzymaa Srebrnego Niedwiedzia na

festiwalu w Berlinie Zachodnim), Bkitny ptak (1975). Bya wielk gwiazd lat 50tych i 60tych. Znana jest take z bogatego ycia uczuciowego (ostatnio wysza za m po raz smy). Figuruje na licie najgorzej ubranych kobiet wiata. Przechodzi kolejne kuracje odwykowe, odchudzajce i kolejne operacje plastyczne. W ostatnich latach rzadko wystpuje w filmach. Od 1987 jest przewodniczc American Foundation for AIDS Research. Henry David THOREAU (18171862) pisarz amerykaski. Czonek grupy transcendentalistw. Studiowa w Harvardzie, gdzie zetkn si z Raiphem Waldo Emersonem. Przez dwa lata y na onie natury, bdc cakowicie samowystarczalnym. Protestowa przeciw wojnie z Meksykiem w 1845 odmwi pacenia podatkw, za co zosta osadzony w wizieniu. Wydarzenie to stao si motywem napisania jego najbardziej znanego eseju Resistence to dvii Government (tytuowanego take dvii Disobedience lub On the Duty of dvii Disobedience), ktry wywar znaczny wpyw na ruchy spoeczne w XX wieku. Pisa take wiersze. Saw cieszy si do dzi jego poemat proz Waldo, bdcy zapisem prb uchwycenia ycia duchowego poprzez natur. Kurt VONNEGUT Jr. ur.ll.XI.1922 w Indianapolis. Pisarz amerykaski. Suy w armii USA w czasie II wojny wiatowej. Dosta si do niewoli i zosta osadzony w obozie w Drenie. By wiadkiem bombardowania miasta w 1945. Te przeycia stay si kanw napisanej w 1969 powieci Rzenia numer 5. Studiowa na uniwersytecie chicagowskim, w 1971 uzyska magisterium z antropologii. Debiutowa w 1952 powieci Piano Player. Wyda take powieci: Syreny z Tytana (1959), Matka Noc (1962),Kocia koyska (1963), Niech pana Bg bogosawi, panie Rosewater (1965), niadanie mistrzw (1973). Pisze rwnie opowiadania, dramaty i eseje. Jest twrc nieco obrazoburczym, kreujcym tragikomiczne sytuacje, posugujcym si jzykiem potocznym, nie stronicym od wyrae nieparlamentarnych. Alan Wilson WATTS (19151973) amerykaski filozof. Propagator filozofii Wschodu w kulturze zachodniej. Zwizany by z kalifornijskim orodkiem buddyjskim. W 1936 wyda sw najbardziej znan prac Tn Spirit ofZen. Orson WELLES (19151985) amerykaski aktor, reyser, scenarzysta i producent filmowy. Rozpocz karier aktorsk grajc w teatrach Dublinu. Zadebiutowa na Broadway'u w 1934 rol Tybalda w Romeo i Julii. Wraz z Johnem Housemanem zaoy Mercury Theatre. Wystawi tam Juliusza Cezara w nowoczesnej scenografii, czym zyska popularno. Robi radiowe adaptacje znanych powieci. Jego suchowisko oparte na Wojnie wiatw H.G.Wellsa wywoao panik w rejonie Nowego Jorku. W 1941 wyreyserowa film Obywatel Kane, w ktrym zagra rol tytuow. Jest take autorem filmw: Wspaniao Ambersonw (1942), Dama z Szanghaju (1947), Makbet (1948),

Otello (1952), Dotknicie za (1958). W niektrych z reyserowanych przez siebie filmw gra, do wielu pisa scenariusze, kilka z nich sam wyprodukowa.

Ksik t dedykuj wszystkim, ktrzy dokonali obserwacji swych wewntrznych dylematw i opowiedzieli mi o nich. Dedykuj j take Lordowi Johnowi Pentlandowi,wdziczna za jego rady i przyja. KONIEC tytu: "Enneagram" autor: Helen Palmer tytu oryginau: "Enneagram. Understanding Yourself and the Others in Your Life" przekad: Helena Grzegotowska tekst wklepa: dunder@poczta.fm AGENCJA WYDAWNICZA WARSZAWA 1992 Redakcja jzykowa i przypisy do wydania polskiego: Katarzyna Wilczek i Piotr Chmielom Copyright 1988 Center for the Investigation and Training of Intuition,New York Right for the Polish edition by Jacek Santorski, 1992 AGENCJA WYDAWNICZA 03930 Warszawa ul. Nobla 25 tel/fax 178936 ISBN 8385386092