Proletariusze wszystkich krajw, czcie si!

BRZASK
Kwiecie 201 3

P ISMO KOMUNISTYCZNEJ P ARTII P OLSKI

ISSN 1 429-8279

NR 04/242

W numerze rwnie:
Zudna jedno lewicy Wybory Wenezuela 3 4

Konferencja Rzeszw

Polityka zagraniczna PRL w czasach E. Gierka

Lisat do redakcji Sanacja wobec kryzysu

11

11

O upadku Ukladu Warszawskiego - inaczej

15

PIERWSZY MAJA dzie walki z wyzyskiem !

W tym roku 1 maja jest ponownie dniem walki o prawo do godnej pracy i pacy, protestu przeciwko rzdowej polityce ci socjalnych oraz przerzucania kosztw kryzysu na spoeczestwo. Kolejne ataki na kodeks pracy pokazuj, e tak zwane organizacje pracodawcw postawiy sobie za cel zniszczenie jakiejkolwiek ochrony prawnej pracownikw. Promowane s rozwizania polegajce na uelastycznieniu czasu pracy czy okresw rozliczeniowych. Zmierza to do zalegalizowania opnie w wypacaniu wynagrodze, czyli zwykego zodziejstwa uprawianego przez kapitalistw. Chodzi take o zmuszenie pracownikw do jak najwikszej dyspozycyjnoci i gotowoci podjcia pracy o kadej porze dnia i nocy. Wracaj dziewitnastowieczne standardy kilkunastogodzinnego dnia pracy. Politycy wspieraj atak kapitalistw na prawa pracownicze. Ruch Palikota, partia mienica si lewic, postuluje zniesienie koniecznoci wykonywania okresowych bada lekarskich przez zatrudnionych. To kolejny krok w kierunku pogorszenia dostpu do opieki zdrowotnej. Dla

P OLSKA

BRZASK

Kwiecie 2013

produkcji z Polski. Zwizkowcy ostrzegaj, e moe to oznacza koniec polskiego hutnictwa, ju teraz znajdujcego si w tragicznym stanie. Arcelor Mittal stosuje podobn strategi jak wielu innych kapitalistw. Wstrzymuje wypaty wynagrodze oraz dokonuje zwolnie grupowych, ukrywajc je pod nazw restrukturyzacji. DoJu teraz czyni kolejne starania, aby w praktyce prowadzi te do faktycznej likwidacji dziaajcej uniemoliwi zorganizowanie legalnego strajku. od wielu lat Huty Warszawa. Przeprowadzenie protestu pracowniczego obwarowano tak licznymi przepisami, a procedury Tegoroczny strajk generalny na lsku moe skomplikowano tak bardzo, e mimo narastaj- by dla nas zapowiedzi, e obecn sytuacj cego sprzeciwu spoecznego liczba strajkw mona zmieni. Organizacje pracownicze zaspada dramatycznie. Te ktre si odbywaj s czynaj dostrzega powag pooenia ludzi prazwykle mao dotkliwe dla kapitalistw. Procedury cy, cho ich reakcje s nadal bardzo ustalono bowiem tak, aby pracownicy nie mogli umiarkowane. Walka w obronie dotychczasoodpowiedzie na amanie praw skuteczn akcj wych zdobyczy okazuje si niewystarczajca. dezorganizacji produkcji, czy blokady zakadu. Skuteczne formy dziaania s dzi formami nie- Spoeczestwo pozbawia si nie tylko praw pralegalnymi. Fikcj s demokratyczne rzekomo cowniczych, ale rwnie emerytur. Prawdziwe procedury rozwizywania sporw. Komisja Trj- oblicze pokazuje, przedstawiana niegdy jako stronna, w teorii powoana jako miejsce dyskusji wietne rozwizanie, reforma systemu emerytalmidzy zwizkami, wadz, a kapitalistami, nie nego. Ju okoo 1 7 miliardw zotych ze skadek peni ju nawet tej ograniczonej roli. Negocjacje ludzi pracy zostao przywaszczonych przez zanie s rwnoprawne. Kapitalici coraz czciej rzdy Otwartych Funduszy Emerytalnych. Paosigaj to czego chc, a nawet najwiksze stwo zmusza spoeczestwo, aby przekazywao centrale zwizkowe maj problem z przeforso- pienidze prywatnym firmom nalecym gwnie waniem bardzo umiarkowanych postulatw. do instytucji finansowych oraz bankw. TymczaOPZZ, Solidarno i Federacja Zwizkw Zawo- sem pracujcy latami na swoje emerytury otrzydowych wci maj zudzenia, i ich udzia maj kwoty czsto nie wystarczajce na w Komisji Trjstronnej jest w stanie cokolwiek przeycie. Emerytury wypacane przez OFE nawet przecitnie zarabiajcym ludziom s zbliozmieni. ne do najniszych krajowych. Na reformie Pomimo pogarszajcej si sytuacji prawnej nie wzbogacili si przedstawiciele zarzdw Funduustaj protesty spoeczne. Mae i ograniczone szy, ktrych wynagrodzenia, pomimo kryzysu, zwykle do jednego regionu, daj jednak nadzie- wci rosn. OFE obracajce wielkimi pienidzj. Zeszoroczna walka pracownikw podwro- mi na giedzie to znak czasw w ktrych to kapicawskiej fabryki Chung Hong pokazaa skal ta jest uprzywilejowany kosztem spoeczestwa. wyzysku majcego miejsce w specjalnych strefach ekonomicznych. Tworzone z myl o zagra- 1 maja w tym roku powinien sta si okazj do nicznych inwestorach s czsto miejscem zastanowienia nad strategi ruchu pracowniczedrastycznego amania praw pracowniczych za go. Musimy wystpi nie tylko w obronie Kocichym przyzwoleniem nadzorujcej strefy deksu pracy, ale rwnie za takim jego Agencji Rozwoju Przemysu. Pracownicy rekru- znowelizowaniem, aby lepiej broni pracownitowani specjalnie w regionach o wysokim bezro- kw. Czas powiedzie, e rzeczywist i trwa bociu s zmuszani do pracy ponad osiem zmian bdzie mona osign jedynie przez godzin na dob. Kapitalici poddaj kontroli ka- zmian stosunkw wasnoci. Praca powinna dy ich krok w zakadzie i zwykle nie toleruj odbywa si w godnych warunkach i dla dobra dziaalnoci zwizkowej. Szefostwo fabryki spoeczestwa, a nie kapitalistw. Pierwszy maChung Hong dokonao lokautu, co spowodowao ja to okazja do podniesienia postulatu samoordugi strajk. Walka pracownikw trwa obecnie ganizacji pracowniczej i nacjonalizacji zakadw. W tym dniu powinni spotyka si wszyscy brow sdach pracy. nicy praw pracowniczych i walczcy z kapitaliNa pocztku kwietnia w Dbrowie Grniczej pro- zmem, wszyscy ci, ktrzy stan pniej razem testowali pracownicy hut nalecych do koncer- do walki podczas strajkw i demonstracji. nu Arcelor Mittal. Wykorzystuje on narastajcy kryzys do cicia wydatkw, a take wycofywania Redakcja wielu pracownikw badania okresowe s jedyn szans na zdiagnozowanie powanych chorb. Ugrupowanie neoliberalnego milionera ma rwnie inne pomysy, ktrych realizacja zniszczyaby ochron praw pracowniczych jeszcze bardziej ni obecne propozycje wadz.

Kwiecie 2013

BRZASK

P OLSKA

Szanowni Pastwo ustrojowa transformacja spenia wiele oczekiwa spoecznych. Tak rozpoczyna si zaproszenie, ktre Sojusz Lewicy Demokratycznej, w zwizku z planowanym na czerwiec Kongresem Lewicy Polskiej, rozesa do rnych organizacji, wrd ktrych nie ma KPP. Pozornie wietna inicjatywa kongresu lewicy to w rzeczywistoci kolejna propagandowa rozgrywka partii Leszka Millera. Kongres ten nie doprowadzi do powstania nowej jakoci czy rzeczywicie lewicowej koalicji. W swoim pimie SLD chwali midzy innymi przynaleno Polski do struktur midzynarodowych (w domyle NATO), ktre daje nam poczucie bezpieczestwa oraz Unii Europejskiej umoliwiajcej Polsce rozwj cywilizacyjny. Ju taki wstp skania do zastanowienia si czym bdzie Kongres Lewicy Polskiej. SLDowscy pomysodawcy zapewniajc, e nie stawiaj warunkw wstpnych, a wydarzenie ma charakter ponadpartyjny, nie wychodz poza kapitalistyczne i technokratyczne mylenie. Po latach wyrzdzania szkd lewicy i wprowadzania przez SLDowskie rzdy kapitalistycznych reform proponuj uczestnikom Kongresu porzucenie dawnych uraz. Partia Leszka Millera, ktra w rezultacie dwukrotnie sprawowanych rzdw oraz obecnej roli biernej opozycji, znacznie stracia na znaczeniu. Teraz przy pomocy porozumienia lewicy chce wrci do politycznej rozgrywki. Poprzednie tego typu inicjatywy pokazay, e SLD potrzebne s organizacje satelickie, a nie partnerzy do rozmowy. Wrd ponad setki zaproszonych partii, stowarzysze i innych grup, podobnie jak przy wczeniejszych prbach jednoczenia lewicy, jest wiele ju obecnie zwizanych z SLD. Za jedno z waniejszych zagroe Sojusz uznaje radykalizm, stawiajc si w roli obrocy panujcego status quo demokracji parlamentarnej, ktra w rzeczywistoci jest rzdami elit finansowych. Nie ma mowy o rzeczywistej twrczej rnorodnoci na ktr rzekomo stawiaj pomysodawcy Kongresu. Poza tym list zawiera zwyczajowy zestaw frazesw zwizanych z walk o prac dla modych, popraw sytuacji materialnej i inne rwnie oglnikowe propozycje. Nie podaje nawet jaka miaaby by rzeczywista formua kongresu. Pozwala to podejrzewa, e chodzi o wiec poparcia dla politykw SLD oraz odpowiednie to dla ich wystpie. SLD postanowio zadba o odpowiedni opraw owego show. Ma si on odby w sali konferencyjnej na Stadionie Narodowym. Zaproszone zostay wielkie postaci, czyli wszyscy byli prezydenci RP. Celebryci Aleksander Kwaniewski i Lech Wasa maj zapewni obecno mediw oraz odpowiedni opraw wydarzenia.

Z u d n a j e d n o l e w i c y

Obecno Wojciecha Jaruzelskiego to take propagandowy chwyt wyborczy majcy przycign do SLD jego dawnych zwolennikw. Nie chodzi, bowiem o to aby rzeczowo dyskutowa, ale o przygotowanie kolejnej kampanii wyborczej. Wasa obraajcy swoich politycznych przeciwnikw, zarozumiay prawicowiec, ktry doprowadzi do wprowadzenia w Polsce kapitalizmu, ma uczy lewic wraliwoci spoecznej? Kwaniewski odpowiedzialny za udzia polskich wojsk w wojnach napastniczych i znajdujcy si na licie pac Jana Kulczyka miaby poucza nas jak dziaa? Trudno o wiksz kompromitacj idei kongresu jeszcze przed jego rozpoczciem. Wok Kongresu krci si rwnie Ruch Palikota. cignicie Kwaniewskiego ma odebra inicjatyw ugrupowaniu byego posa PO oraz inicjatywie Europa Plus nowej kapitalistycznej koalicji uwaajcej si za centrolewic, a utworzonej jedynie w celu startu w wyborach do Europarlamentu. Niewykluczone, e jeli Kongres okae si sukcesem medialnym ludzie Palikota te bd zmuszeni do pokazania si na nim. To bdzie oznaczao, e wbrew deklarowanym intencjom porozumienie lewicy posuy za baz do tworzenia formacji, w ramach ktrej dziaa bd midzy innymi zwolennicy podatku liniowego, zniszczenia ZUS oraz pozbawienia ludzi pracy bada okresowych. To co bdzie dziao si na organizowanym przez SLD spotkaniu, poza wystpieniami gwnych goci, zostanie potraktowane jako nieistotny dodatek. Nawet gdyby ideowa lewica wzia w nim masowo udzia, przygotowujc wystpienia krytykujce polityk partii Leszka Millera oraz zaproszonych celebrytw i tak zostanie zignorowana. Zaproszenia otrzymao okoo 1 20 partii, zwizkw zawodowych i organizacji politycznych. Trudno wyobrazi sobie, aby w cigu jednodniowego kongresu umoliwiono przedstawicielom wszystkich z nich nawet wyartykuowanie podstawowych postulatw. Nie okrelono zakresu programowego, jaki miaby zosta ustalony, ani adnych grup roboczych. Oto kolejny dowd pokazujcy, e przedsiwzicie nie ma merytorycznego charakteru. Udzia w Kongresie Lewicy Polskiej byby wic nie tylko bezcelowy, ale wrcz szkodliwy, poniewa tylko legitymizowaby kampani wyborcz kapitalistycznych politykw, twierdzcych, e maj za sob poparcie szerokiego frontu lewicy. W przeszoci komunici odrzucali w imi zasad podobne zaproszenia na salony i dyskusje o ponadklasowej wsppracy w ramach systemu. Pokamy, e i teraz jestemy w stanie zachowa swoje zasady.
Krzysztof Szwej

 WIAT

BRZASK

Kwiecie 2013

Nastpc Hugo Chaveza na stanowisku prezydenta Wenezueli zosta Nicolas Maduro, rekomendowany przez dotychczasowego przywdc oraz popierany popierany przez Zjednoczon Socjalistyczn Parti Wenezueli (PSUV) i inne ugrupowania lewicowe, w tym Komunistyczn Parti Wenezueli (PCV). W odbywajcych si 1 4 kwietnia wyborach prezydenckich wzio udzia ponad 79 % uprawnionych do gosowania. Maduro uzyska ponad 7,5 miliona gosw, o 265 tysicy wicej od gwnego rywala Henrique Caprilesa. Maduro wygra w 1 5 stanach oraz stolicy kraju Caracas. Capriles uzyska wiksze poparcie w omiu stanach.

N owy l i d e r We n e zu e l i

Nicolas Maduro by wieloletnim wsppracownikiem Hugo Chaveza. Dziaalno spoeczn i polityczn rozpocz w latach 80. jako przedstawiciel zwizku zawodowego kierowcw autobusw w Caracas. W latach 90. zaangaowa si w tworzenie Ruchu Pitej Republiki. Po zwycistwie Chaveza w wyborach prezydenckich w 1 998 roku i sukcesie wyborczym lewicy, Maduro zosta deputowanym do Zgromadzenia Narodowego. By wybierany na kilka kolejnych kadencji, zawsze reprezentujc Caracas. W latach 2005-2006 peni rol spikera Zgromadzenia Narodowego, a 9 sierpnia 2006 roku zosta

mianowany ministrem spraw zagranicznych. W roku 201 2 zosta wiceprezydentem, a nastpnie Hugo Chavez wskaza go jako swojego nastpc. Gwny kandydat opozycji Henrique Capriles to gubernator stanu Miranda, popierany przez sojusz centroprawicowych i centrolewicowych ugrupowa. Karier polityczn rozpocz w roku 1 998 zostajc deputowanym chrzecijaskodemokratycznej partii COPEI. Dwa lata pniej wygra wybory na burmistrza dzielnicy Batura w Caracas. W 2004 roku zosta gubernatorem stanu Miranda. W padzierniku roku zdecydowanie przegra wybory prezydenckie z Hugo Chavezem. Podczas wyborw 201 2 i 201 3 roku Capriles okreli si jako kandydat centrolewicy, biorc za wzr byego prezydenta Brazylii Lul da Sil, ktry jednak popar najpierw Chaveza, a nastpnie Maduro. Ostatnio Capriles przyj now strategi polegajc na stosowaniu prospoecznych hase, pomimo e za jego kampani stali najwiksi kapitalici. Twierdzi na przykad, i chce zachowa programy socjalne wspierajce najbiedniejszych. Pomimo, i Capriles skary si w czasie kampanii, e jest w nich blokowany, to w zalenoci od regionu 80 do 90 procent lokalnych gazet, rozgoni radiowych i stacji telewizyjnych naley do biznesmenw powizanych z opozycj. Kandydatur Maduro wspieray gwnie publiczna telewizja i radio. Jak powiedzia on w jednym z wywiadw udzielonych na kilka dni przed wyborami wenezuelskie media prywatne wielokrotnie prboway obali rewolucj boliwariask, w tym nawet niemal doprowadziy do wojny domowej w roku 2002. W ostatnim wystpieniu przedwyborczym Maduro zaznaczy gwne kierunki swojej polityki midzynarodowej. Zapewni, e Wenezuela bdzie dziaaa w ramach Unii Pastw Poudniowoamerykaskich (UNASUR) oraz Wsplnoty Pastw Ameryki aciskiej i Karaibw (CELAC). Zapowiedzia pogbienie wsppracy regionalnej pastw Ameryki Poudniowej, ktrej by wspautorem jako minister spraw zagranicznych. Kolejnym projektem nowego prezydenta ma by kontynuowanie wenezuelskiej mediacji podczas rozmw pokojowych w ogarnitej wojn domow Kolumbii. Kandydat PSUV zaapelowa rwnie o kontynuowanie projektu zmian budowanych kolektywnie przez robotnikw, rolnikw, kobiety, Indian, czarnoskrych i modzie. Przypomnia, e wbrew twierdzeniom o trudnej sytuacji ekonomicznej Wenezueli dug publiczny jest niski, a nadwyka handlowa kraju znaczca.
Beata Karo

Kwiecie 2013

B U D O W N I C Z Y D R U G I E J P O L S KI W gwnej czci konferencji wygoszono cztery referaty:

1.

BRZASK

Z YCIA P ARTII

W ramach cyklu obchodw powieconych pamici Edwarda Gierka w zwizku z setn rocznic Jego urodzin w caym kraju odbywaj si spotkania i konferencje popularno-naukowe, zainicjowane przez Oglnopolskie Stowarzyszenie im E. Gierka i Ruch Odrodzenia Gospodarczego im. E. Gierka, organizowane przy ich merytorycznej i organizacyjnej pomocy. Kolejn konferencj pod hasem "Edward Gierek - Budowniczy Drugiej Polski" 23 marca

Foto 2

Aleksander Baranowski

w Rzeszowie zorganizoway lokalne organizacje KPP i SLD z Podkarpacia. W spotkaniu zorganizowanym w sali konferencyjnej Hotelu Rzeszw wzio udzia ponad 1 30 osb. Obecne byy wadze miasta na czele z prezydentem Tadeuszem Ferencem. Konferencj prowadzi dr Gabriel Ziewiec Przewodniczcy Komitetu Obchodw 1 00. Rocznicy Urodzin Edwarda Gierka, ktry wygosi sowo wstpne oraz na zakoczenie podsumowa obrady. Pozdrowienia i podzikowania dla uczestnikw i organizatorw przesa syn Edwarda, prof. Adam Gierek, ktry nie mg w tym terminie przyby do Rzeszowa oraz Oglnopolski Komitet Obchodw rocznicy urodzin E. Gierka.

Jako pierwszy wystpi prof. Pawe Boyk, bliski wsppracownik ekonomiczny E. Gierka, ktry mwi o polityce gospodarczej dekady, podajc szczegy dotychczas mao lub zupenie nieznane. O faktach pisalimy ju wielokrotnie, w skrcie powstao 557 nowych zakadw produkcyjnych, 79 fabryk domw, 1 ,9 mln nowych miejsc pracy, poyczono cznie 24 mld dolarw a zaduenie wynioso 9,8 % PKB. Teraz mamy zakady sprzedane obcym firmom, 3 mln bezrobocie i 2 mln najbardziej aktywnych obywateli pracuje na emigracji, a zaduenie wynosi 234 mld dolarw i 53% PKB. Oceniajc po iloci zadawanych pyta referat spotka si z duym zainteresowaniem zebranych. 2. Z podobnym zainteresowaniem spotka si referat naszego partyjnego towarzysza - prof. Zbigniewa Wiktora na temat Polityka zagraniczna PRL w czasach Edwarda Gierka, ktry zamieszamy w caoci na str. 6 3. Kolejny prelegent prof. Wodzimierz Bonasiuk mwi o przemianach gospodarczo-spoecznych na Rzeszowszczynie w latach 70. W cigu 1 0 lat miasto powikszyo si dwukrotnie, w tym czasie powstay prawie wszystkie nowe osiedla i zakady pracy. 4. Ostatni mwca dr Jzef wieboda przedstawi rozwj owiaty w regionie na tle historycznym i odniesieniu do wspczesnoci. Rozwinite wwczas szkolnictwo zawodowe, zostao obecnie prawie cakowicie zlikwidowane. A wszystkie przeprowadzone w ostatnim wierwieczu reformy obniyy poziom ksztacenia w Polsce. W przerwie obrad kilkunastoosobowa delegacja zoya kwiaty pod pomnikiem Czynu Rewolucyjnego. Powodzenie przeprowadzonej konferencji zobligowao organizatorw do przygotowania nastpnych.
Krzysztof Szwej

Foto 1,3 Jzef Gajda

P ol i tyka za g ra n i czn a P RL w cza sa ch E d wa rd a G i e rka

Referat na Konferencj popularnonaukow w Rzeszowie

P OLSKA

BRZASK

Kwiecie 2013

Foto M. Jachczyk

U schyku lat 60-tych ub. wieku Polska wesza w okres gbokich sprzecznoci wewntrznych oraz protestw organizowanych przez rne siy spoeczne. Kierownictwo partyjno-polityczne na czele z Wadysawem Gomuk tracio resztki autorytetu, byo ono rozbijane przez rywalizacj rnych frakcji, ktrych kumulacj byy wydarzenia marcowe w 1 968 r. Gomuce udao si opanowa sytuacj, ale tylko na dwa lata, narastay gbokie napicia w gospodarce, w szczeglnoci w wielkich zakadach przemysowych, ktre w grudniu 1 970 r. przeksztaciy si w otwarte protesty robotnicze i doprowadziy do upadku rzdw W. Gomuki. W tym czasie w Europie i szerzej na wiecie trwaa ostra rywalizacja i konfrontacja midzy kapitalizmem, na czele z USA i socjalizmem, na czele z ZSRR w ramach zimnej wojny, ale w innych czciach wiata dochodzio do wojen, szczeglnie w Wietnamie, na Bliskim Wschodzie midzy Izraelem a pastwami arabskimi, w dalszym cigu by kontynuowany proces dekolonizacji, ktry zmienia oblicze wiata w Afryce, Azji i Ameryce aciskiej. W Europie umocnia si elazna kurtyna, dzielca kontynent politycznie i gospodarczo, dzielc w szczeglnoci Niemcy na dwa ustrojowo odmienne pastwa: kapitalistyczn RFN i socjalistyczn NRD. Stosunki midzynarodowe byy petryfikowane przez NATO i Ukad Warszawski oraz EWG i RWPG. Europa bya nasycona obcymi bazami wojskowymi a oba pastwa niemieckie byy naszpikowane rakietami i broni atomow. Dla Polski najwaniejszym problemem by pokojowy rozwj i uznanie granicy na Odrze i Nysie uyckiej. Oba te cele byy kwestionowane przez RFN, std Polska szukaa poparcia i gwarancji ZSRR, pastw socjalistycznych, w szczeglnoci Niemieckiej

Ocena sytuacji midzynarodowej Polski w 1970 r.

Republiki Demokratycznej, ktra ju w lipcu 1 950 r. uznaa w Traktacie Zgorzeleckim granic na Odrze i Nysie uyckiej a w 1 967 r. Polska i NRD zawary Ukad o przyjani i pomocy. W drugiej poowie lat 60-tych w RFN doszy do wadzy nowe siy spoeczne, reprezentowane gwnie przez SPD i Liberaw, na czele z Willym Brandtem, ktre uznay anachroniczno dotychczasowej wschodniej polityki RFN i szukay porozumienia z ZSRR, Polsk i Czechosowacj w ramach nowej polityki wschodniej, otwierajcej nowe moliwoci gospodarcze i spoeczne dla Niemiec, nie tylko dla RFN, przy uznaniu status quo granicznego i wyrzeczenia si siy, jako sposobu realizacji polityki. Zaowocowao to zawarciem w 1 970 r. ukadw z ZSRR i Polsk, ktre otwary nowy rozdzia w polityce tych pastw i doprowadzio do spadku napicia midzy nimi. By to ostatni sukces W. Gomuki. W grudniu 1 970 r. W. Gomuka zosta obalony a rzdy przej E. Gierek i jego ekipa. W latach 1 971 -1 976 kierownictwo polityczne Polski pod kierunkiem Edwarda Gierka prbowao realizowa wielki plan przyspieszenia rozwoju ekonomicznego. Rzd polski korzystajc z atmosfery odprenia na forum midzynarodowym zacign wielkie (jak na owe czasy) poyczki w strefie dolarowej, dokona otwarcia na Zachd i przystpi do realizacji wielkich inwestycji, podnoszc jednoczenie renty i uposaenia ogu ludnoci. Prace realne pracownikw wzrosy ogem o 40 %, co poprawio klimat spoeczno-polityczny. Jednoczenie kierownictwo liczyo, e kredyty zostan spacone towarami wyprodukowanymi w budujcych si zakadach produkcyjnych. Koncepcja ta zaamaa si ju w 1 974 r. na skutek kryzysu energetycznopaliwowego i walutowego w wiecie. Szczeglnie dotkliwie dotkna Polsk dewaluacja dolara oraz zamknicie rynkw na towary produkowane w Polsce. Powane sumy przechwyciy te inne kraje socjalistyczne, z ZSRR na czele, zakupujce w Polsce np. okrty wyposaone w oprzyrzdowanie zakupione w strefie dolarowej. Ju w 1 976 r. powstay problemy zwizane z koniecznoci spacania zacignitych poyczek i procentw. Polska znalaza si w tzw. puapce zadueniowej. Rzd nie skorygowa na czas ustalonego wczeniej programu. Fiaskiem zakoczya si prba podwyki cen w czerwcu 1 976 r. W 1 978 r. sytuacja ekonomiczna Polski ulega gwatownemu zaamaniu, a nastroje polityczne znacznie pogorszyy si. Z faktu tego skorzystay pastwa zachodnie ze Stanami Zjednoczonymi na czele, ktre przypuciy ostry atak propagandowy

Kwiecie 2013

BRZASK

P OLSKA

przeciw panujcemu w Polsce systemowi spoeczno-politycznemu. Wsparcia tym siom udzieli Watykan, w szczeglnoci po wyborze na Papiea w padzierniku 1 978 r. kardynaa Karola Wojtyy. Podjto siln agitacj oskarajc rzd polski, i nie realizuje podpisanych w Helsinkach w 1 975 r. ustale w sprawie obrony praw czowieka, wzywano do zerwania wsppracy z ZSRR i wystpienia z Ukadu Warszawskiego. Na to nakadaa si coraz bardziej skomplikowana sytuacja wewntrzna Polski, gdzie po strajkach w Radomiu i Ursusie w 1 976 r. uaktywnia si opozycja antyustrojowa, na czele z Komitetem Obrony Robotnikw (KOR), ktra organizowaa opozycyjnie nastawion inteligencj oraz przygotowywaa masy robotnicze do antysocjalistycznych wystpie, ktre z ca moc nastpiy u schyku dekady gierkowskiej w 1 980 r.
Charakterystyka ideowopolityczna i ekonomiczna ekipy Gierka

Ekipa Edwarda Gierka i Piotra Jaroszewicza, ktra sprawowaa wadz w Polsce po obaleniu W. Gomuki w grudniu 1 970 r., nastpia z nadania wyranie ju uksztatowanej warstwy wykonawczo-zarzdzajcej, ktra ju dawno wyalienowaa si od klasy robotniczej, cho w propagandzie posugiwaa si frazesem komunistycznym. Edward Gierek czsto powoywa si na postpowy (jego zdaniem) zachodnio-europejski eurokomunizm, odrzuca walk klasow i dyktatur proletariatu, co zbliao go do gwnych tez socjaldemokracji. Reformizm ten wpisywa si w wczesn midzynarodow polityk Moskwy, ktra szukaa porozumienia z socjaldemokracj na arenie midzynarodowej. Wzmocnienie frontu socjaldemokratycznego w midzynarodowym ruchu komunistycznym byo jednoczenie potrzebne kierownictwu KPZR w jego zaostrzajcej si konfrontacji z socjalistycznymi Chinami i KPCh. Nowa ekipa kierownicza to nie byli ju komunici nawet typu Gomuki. Byli oni biurokratami typu Breniewa, manipulujcymi tylko hasami komunistycznymi, ktrych gwnym celem byo utrzymanie swej wadzy i przywilejw. Poniewa to jednak okazao si moliwe tylko pod warunkiem przyspieszenia rozwoju gospodarczego i wzrostu stopy yciowej niezadowolonej ludnoci, to nie wierzc ju w moliwo osignicia tego siami wewntrznymi przy utrzymaniu niezmienionego systemu gospodarki nakazowej, signli oni po kredyty od rozwinitych pastw kapitalistycznych i prywatnych bankw tych krajw. Byy one wtedy atwo dostpne, m. in. ze wzgldu na wielki strumie tzw. petrodolarw, pochodzcych z wielkich zyskw pastw arabskich przy ogromnej podwyce cen ropy naftowej na pocztku lat 70-tych. Dziki tym poyczkom potrafiono usun w latach 1 972-76 wiele wskich

przekrojw, hamujcych wzrost produkcji przemysu, zwikszy stopie wykorzystania mocy produkcyjnych. Potrafiono take dziki ogromnym inwestycjom, zasilanym w duym stopniu maszynami zakupionymi z zagranicznych kredytw, zwikszy majtek trway przemysu o ponad 70 % w porwnaniu z 1 970 r., osign wzrost jego produkcji o 80 % i znacznie j unowoczeni. Kredyty te byy te w duym stopniu przeznaczane na zakup pasz dla przyspieszenia wzrostu produkcji zwierzcej ponad moliwoci wynikajce ze wzrostu krajowej produkcji rolinnej. Pewna cz kredytw (niektrzy oceniali, e nawet do 30 %) zostaa zmarnowana na skutek nietrafionych, przedwczesnych, nieskoordynowanych zakupw i samowolnie realizowanych inwestycji lokalnych i branowych. Wyniki ekonomiczne pierwszych piciu lat byy bardzo obiecujce, Polska staa si wielkim placem budowy, nastpowao unowoczenienie parku maszynowego, powanie wzrosy dochody ludnoci, w latach 1 971 -1 975 znacznie wzrosa stopa yciowa ogu ludnoci, a pace realne pracownikw o 40 %. Uruchomiono wielki przemys budownictwa mieszkaniowego i przemysowego. W latach 1 971 1 980 wybudowano 2,6 mln nowych mieszka, przewanie w budownictwie wielkopytowym, co czciowo rozwizywao nabrzmiay problem mieszkaniowy, wybudowano ok. 2,5 mln nowych miejsc pracy w nowoczesnych i modernizowanych zakadach pracy, co rozwizywao problem bezrobocia w pokoleniu wyu demograficznego. Popularne wtedy stao si haso budowy drugiej Polski, bdcym wyrazem planu modernizacji kraju na miar drugiej poowy XX wieku. Polska otwara si na zagranic, uruchomiono masow turystyk zagraniczn, do czego znacznie przyczynio si otwarcie granic z NRD i Czechosowacj. Polska w tym czasie zdobya duy autorytet za granic, jako przodujcy kraj we wsplnocie socjalistycznej. Rozwijaa si kultura i nauka, powstaway wybitne dziea filmowe, teatralne, kultura masowa i elitarna. Wdraano program edukacji narodu na rednim poziomie. Polityka ta cieszya si poparciem narodu, miaa jednak pewne minusy, ktre byy zapowiedzi jej poraki w kocu lat 80-tych. Program ambitnej przemiany kraju, wzrostu gospodarczego i stopy yciowej, cznie ze wzrostem budownictwa mieszkaniowego, okazay si jednak budowl na lotnych piaskach, co dokumentoway lata nastpnej piciolatki (1 976-1 980). Zasada otwartego planu doprowadzia do deregulacji gospodarki, trudnoci kooperacyjnych, brakw surowcowych, paliwowych i energetycznych. Na to naoyy si trudnoci na rynkach zagranicznych i w polityce. W krajach kapitalistycznych doszy do gosu siy neoliberalne, dce do konfrontacji z realnym socjalizmem ju nie tylko na paszczynie

P OLSKA

BRZASK

Kwiecie 2013

ekonomicznej i ideowo-politycznej, ale take militarnej, ktrej poligonem dowiadczalnym sta si Afganistan. W 1 979 r. weszy tam wojska radzieckie i jak si pniej okazao, by to fatalny bd kierownictwa radzieckiego, ktry m.in. odsoni saboci militarne ZSRR, co w pniejszym czasie przyspieszyo upadek nie tylko ZSRR, ale i caej wsplnoty socjalistycznej. W Polsce polityka zasilania w latach 70-tych w zagraniczne maszyny, zreszt ju na og przestarzae w stosunku do nowej generacji maszyn na Zachodzie, realizowano w ramach niesprawnego systemu ekonomicznego, nie przyniosa najwaniejszego oczekiwanego efektu w postaci nadwyki eksportowej, przy pomocy ktrej mona byoby zacz spaca zacignite dugi. W tej sytuacji rzd sign do tradycyjnej metody, tzn. drastycznej podwyki cen, gwnie artykuw spoywczych, w tym misa, w czerwcu 1 976 r., na co odpowiedzi byy bunty i gwatowne starcia robotnikw z milicj w Radomiu i Ursusie, w wyniku czego rzd wycofa si z podwyek. Wydarzenia te wykazay jeszcze wyraniej, jak wyobcowaa si rzdzca biurokracja z klasy robotniczej, ktra nie czua si ju zupenie (o czym wiadczyy take tragiczne wydarzenia na Wybrzeu w 1 970 r.) gospodarzem swoich zakadw pracy i kraju, a jedynie petentem w stosunku do obcego jej kierownictwa partii i rzdu i tolerowaa je tylko do czasu, kiedy powanie wzrastaa jej stopa yciowa, a przy kadej obnice, wykazywaa swj wrogi do niej stosunek. Kierownictwo PZPR i rzdu, przestraszywszy si reakcji robotnikw, usiowao nadal kontynuowa poprzedni polityk gospodarcz, w ramach tzw. manewru gospodarczego, zacigao nowe poyczki, ktrych nie mogo ju spaci, kupowao coraz wicej zboa i pasz i prowadzio gospodark i cay swj system ku katastrofie. W 1 979 r. tempo wzrostu PKB byo ju na poziomie 0 i w 1 980 r. Polska stana w obliczu nowych wyzwa i wydarze, ktre odsuny ekip Edwarda Gierka od wadzy.

1 . Na zasadzie trwaego sojuszu, braterstwa i wsppracy z ZSRR oraz z innymi pastwami socjalistycznymi; 2. Na zasadzie solidarnoci z siami walczcymi o wolno narodw i postp spoeczny, poparcia dla krajw uwalniajcych si z wizw imperializmu, kolonializmu i neokolonializmu; 3. Na zasadzie wsppracy z pastwami kapitalistycznymi w oparciu o zasady pokojowego wspistnienia. Generalnie polityka ta przyniosa Polsce w epoce Gierka wielkie sukcesy na arenie midzynarodowej i umocnia miejsce Polski we wsplnocie pastw socjalistycznych. Polska szeroko otwara si na kraje tzw. 3. wiata, rozwijajc z nimi liczne kontakty polityczne, gospodarcze i kulturalne, popierajc ich denia do niepodlegoci i rwnoprawnych stosunkw na arenie midzynarodowej. W dziedzinie kontaktw z krajami kapitalistycznymi Polska umocnia tradycyjnie dobre i przyjazne stosunki z Francj, krajami skandynawskimi, przeamaa z pass stosunkw z RFN a take nawizaa liczne stosunki ze Stanami Zjednoczonymi, o czym wiadczyy wizyty 3 prezydentw USA w Polsce a take wizyta Edwarda Gierka i innych politykw polskich w Stanach Zjednoczonych. Polska staa si bardziej aktywnym i wpywowym czonkiem Organizacji Narodw Zjednoczonych a take innych organizacji midzynarodowych. Wanym elementem tej polityki byo rozszerzenie stosunkw gospodarczych z rozwinitymi pastwami kapitalistycznymi, aktywna polityka kredytowa, ktre kierownictwo widziao jako wany czynnik technologicznej i przemysowej modernizacji kraju. Nadzieje i rachuby tej polityki nie zawsze si sprawdzay pozytywnie dla Polski w pniejszym okresie dekady Gierka. W stosunkach z krajami socjalistycznymi kluczow rol odgryway relacje ze Zwizkiem Radzieckim, miay one wymiar gospodarczy, polityczny i wojskowy. ZSRR by strategicznym sojusznikiem, a jednoczenie gwnym gwarantem polityki wewntrznej i midzynarodowej Polski. Jednoczenie Podstawowe cele polityki zagranicznej PRL poziom rozwoju technologicznego, przemysowego, w latach 19711980 r. poza przemysem zbrojeniowym i surowcowym, by w ZSRR generalnie niszy ni w Polsce, std rPodstawowe cele polityki zagranicznej PRL nice interesw midzy obu krajami i prby ich rozw okresie E. Gierka wynikay z generalnej linii poli- wizywania w ramach RWPG a take tyki, sformuowanej u narodzin Polski Ludowej i re- dwustronnych stosunkw Polski z bardziej rozwializowanej z rnym nasileniem w latach nitymi krajami kapitalistycznymi. Rodzio to rne1 944-1 980. Polityka ta zabezpieczaa ywotne inte- go rodzaju napicia, ale te otwarcie Polski na resy narodu polskiego i jego socjalistycznego pa- Zachd widziano w Moskwie, jako remedium na stwa, zapewniaa jego terytorialn integralno, zmniejszenie wasnego opnienia technologicznesuwerenno i bezpieczestwo, bya wanym go. czynnikiem tworzenia sprzyjajcych warunkw ze- Polska udzielaa poparcia nie tylko moralnego i powntrznych dla realizacji planw spoeczno-gospo- litycznego Wietnamowi w jego wieloletniej walce darczych rozwoju kraju i zaspokajania potrzeb z imperializmem najpierw francuskim, pniej amenarodu. rykaskim, co w 1 972 r. doprowadzio do wycofania Polityka ta opieraa si na trzech gwnych podsta- si USA z Wietnamu, wyzwolenia jego poudniowej wach: czci i powstania Zjednoczonej Socjalistycznej

Kwiecie 2013

BRZASK

P OLSKA

Republiki Wietnamu. Polska popieraa take inne socjalistyczne pastwa azjatyckie, w szczeglnoci KRLD i Mongoli, natomiast stosunki z Chisk Republik Ludow byy bardzo chodne ze wzgldu na gbokie podziay midzy KPZR i KPCh oraz spory ideowo-polityczne midzy maoizmem a promoskiewskim socjalizmem. Od poowy lat 60-tych Chiny szy wasn drog do socjalizmu, oskaryy one kierownictwo radzieckie o nowy rewizjonizm, odejcie od internacjonalizmu proletariackiego, hegemonizm i prowadzenie polityki wielkomocarstwowego szowinizmu, co osabiao socjalizm w skali wiatowej, miao jednak pniej wpyw na uratowanie socjalizmu w Chinach w obliczu klski realnego socjalizmu w ZSRR i Europie w latach 1 989-91 . Lata 70-te przyniosy dalszy postp w walce narodw Afryki, Azji i Ameryki aciskiej z imperializmem, kolonializmem, rasizmem o rwnoprawne stosunki midzynarodowe i niezaleno ekonomiczn. W tym czasie szereg krajw rozwijajcych si weszo na drog niekapitalistycznego i socjalistycznego rozwoju. Polska popieraa wspprac z ruchem pastw niezaangaowanych, przysaa obserwatora na Konferencj tych pastw w Hawanie w po. lat 70-tych. Polska udzielaa poparcia wszystkim siom, dziaajcym na rzecz wolnoci narodw i postpu spoecznego, w szczeglnoci pastwom nowo wyzwolonym, popierano walk narodw Namibii i Zimbabwe w ich walce o niepodlego, popierano ludno RPA w walce z apartheidem. Polska popieraa prawo narodu palestyskiego o stworzenie niezawisego pastwa i kompleksowego, trwaego i sprawiedliwego rozwizania konfliktu na Bliskim Wschodzie. Polska polityka zagraniczna w odniesieniu do pastw 3 wiata opieraa si na deniu do umocnienia i zachowania wiatowego pokoju, rozbrojenia i przebudowy midzynarodowych stosunkw gospodarczych tak, aby uwzgldniay rwnoprawne potrzeby wszystkich stron. Polska popieraa liczne inicjatywy w tym zakresie pastw rozwijajcych si na forum ONZ i innych organizacji midzynarodowych. W latach 70-tych Polska rozwijaa intensywne stosunki z krajami kapitalistycznymi, czemu sprzyja okres odprenia i wsppracy midzy Wschodem i Zachodem. Polityce tej sprzyjaa zasada pokojowego wspistnienia oraz licznych ustale Konferencji Bezpieczestwa i Wsppracy w Europie, przyjtych w latach 1 972-1 975. Trudnoci zwizane z kryzysem energetyczno-paliwowym i walutowym oraz zaagodzenie konfliktu zwizanego z podziaem Niemiec i wojn w Wietnamie stworzyy now, bardziej sprzyjajc atmosfer do rozmw. wiat wkroczy w okres odprenia i koegzystencji. Mona byo myle o zacienieniu wsppracy i ograniczeniu zbroje. Strony budoway wzajemne zaufanie. Prezydent USA R. Nixon

zoy wizyt w maju 1 972 r. w Moskwie, pniej L. Breniew wizytowa USA, podpisano liczne dokumenty, normalizujce wzajemne stosunki. Wczeniej w lutym 1 972 r. Nixon odby podr do Pekinu, gdzie spotka si z Mao Tsetungiem. W 1 975 r. jego ladami pody prezydent G. Ford. W 1 973 r. Chisk Republik Ludow przyjto do ONZ i staa si ona staym czonkiem Rady Bezpieczestwa ONZ. Odprenie nabierao charakteru wiatowego. KBWE bya wydarzeniem bez precedensu w historii, bya ona przygotowywana przez liczne zastpy dyplomatw, przywdcw politycznych, wane konferencje tematyczne, lokalne i nieformalne. Ostatecznie zakoczya si 30.VII1 .VIII.1 975 r. w Helsinkach, w ktrej wziy udzia gowy pastw i rzdw wszystkich pastw europejskich (poza Albani) oraz USA i Kanady. W Akcie Kocowym KBWE przyjto zasady wsppracy, jak nastpuje: 1 . poszanowanie rwnoci i suwerennoci pastw i narodw, 2. powstrzymanie si od groby uycia siy lub uycia siy, 3. nienaruszalno granic, 4. integralno terytorialna pastw, 5. pokojowe zaatwianie sporw, 6. nieingerencja w sprawy wewntrzne, 7. poszanowanie praw czowieka i podstawowych wolnoci, 8. rwnouprawnienie i prawo do samostanowienia, 9. wsppraca midzy pastwami, 1 0. wykonywanie w dobrej wierze zobowiza, wynikajcych z prawa midzynarodowego. Jednoczenie dwustronne rokowania amerykasko-radzieckie doprowadziy do podpisania w Moskwie w marcu 1 972 r. ukadu o czciowym rozbrojeniu tzw. SALT I, oraz w 1 977 r. SALT II. Wielkim przeomem w rozwizaniu problemu niemieckiego byo uznanie na arenie midzynarodowej jako odrbnego pastwa Niemieckiej Republiki Demokratycznej, uregulowanie stosunkw midzy NRD a RFN na zasadzie odrbnoci i przyjcie obu pastw niemieckich do ONZ. Ukad Helsiski z 1 975 r. by postrzegany przez wczesne strony jako wzajemne zwycistwo. Dzi moemy stwierdzi, e bya to pozorna rwnowaga si, gownie militarnych midzy NATO i Ukadem Warszawskim. W szczeglnoci brzemiennym dla pastw socjalistycznych sta si tzw. 3 koszyk, zawierajcy postulat przestrzegania praz obywatelskich. Stao si to punktem wyjcia dla rosncych szybko ruchw opozycyjnych wobec wyrodniejcego coraz bardziej systemu realnego socjalizmu, wystpujcych z daniem zniesienia monopolu wadzy partii komunistycznych (z nazwy) i swobody dziaania dla partii, goszcych demokratyczne hasa, a w rzeczywistoci walczcych o wprowadzenie ustroju kapitalistycznego. Pod koniec lat 80-tych ub. wieku upady pastwa KDL-w, a w 1 991 r. ZSRR, w nastpstwie RFN dokonaa anschlussu NRD, rozpada si Czechosowacja i Jugosawia, a prby ratowania resztek tej ostatniej zakoczyy si bombardowaniem Belgradu i innych miast przez siy powietrzne USA i NATO.

P OLSKA

BRZASK

Kwiecie 2013

Oto wspczesny przykad papierowych gwarancji w formie Ukadu z Helsinek, ktrymi w latach 70tych ub. wieku chepili si wczeni przywdcy. Potwierdza si stare powiedzenie, e historia jest nauczycielk ycia. Polska w latach 70-tych rozwijaa pomylnie przyjazne stosunki z Francj, majce wymiar gospodarczy, polityczny, gownie w sprawach bezpieczestwa i rozbrojenia w Europie, czemu sprzyjay dowiadczenia yciowe i losy osobiste Edwarda Gierka, ktry w okresie midzywojennym pracowa jako grnik w Belgii i Francji. Czste byy wizyty przywdcw obu pastw. PRL rozwijaa take pomylnie stosunki ze Stanami Zjednoczonymi, take wzajemne wizyty mw stanu, podpisane umowy, a take szerokie kontakty z Poloni amerykask. Polska kontynuowaa proces odprenia i normalizacji stosunkw z RFN, co znalazo wyraz w licznych umowach o wzajemnych stosunkach, czeniu rodzin, w sferze gospodarczej. Duo uwagi polska dyplomacja powicaa rozwojowi dialogu i porozumie w celu przeksztacenia rejonu Batyku w stref pokoju i przyjaznej wsppracy. Polska zabezpieczya na Batyku swe interesy poprzez rozszerzenie wd terytorialnych, na szelfie kontynentalnym i w strefie rybowstwa na Batyku. Polska konsekwentnie dya do zahamowania wycigu zbroje i popieraa wszelkie inicjatywy majce na celu rozbrojenie, w szczeglnoci ograniczenia zbroje strategicznych, zakazu broni bakteriologicznej oraz umocnienia systemu nierozpowszechniania broni nuklearnej. W dalszym cigu aktualne byy propozycje Polski w kwestii ustanowienia w Niemczech i Europie rodkowej strefy bezatomowej. Wychodzc z zaoenia, e pokj i odprenie s niepodzielne, Polska konsekwentnie wystpowaa na rzecz likwidacji wszelkich ognisk zapalnych i konfliktw, w szczeglnoci w Azji Poudniowo-Wschodniej, na Bliskim Wschodzie i w Afryce. Wanym argumentem w realizacji tej polityki by udzia si zbrojnych PRL w Doranych Siach Zbrojnych ONZ na Bliskim Wschodzie. Z inicjatywy Polski, Zgromadzenie Oglne ONZ uchwalio Deklaracj o wychowaniu spoeczestw w duchu pokoju, ktrej ide wysun Edward Gierek w przemwieniu w ONZ w 1 974 r. Konsekwencj uregulowania spornych kwestii midzy Kocioem a Pastwem oraz normalizacji stosunkw byo nawizanie dialogu z Watykanem oraz wizyty wczesnych przywdcw polskich w Watykanie i pielgrzymka Papiea Jana Pawa II w 1 979 r. do Polski. Wszystkie te inicjatywy, przedsiwzicia i zasady polskiej polityki zagranicznej, realizowane w latach 1 970-1 980 byy wyrazem aktywnej roli Polski na arenie midzynarodowej, umacniay pokj i bezpieczestwo pastwa i narodu, przyczyniay si do

umocnienia wzajemnego zaufania i bezpieczestwa midzynarodowego. Polska umacniaa suwerenno wasnego pastwa, jednoczenie pogbiaa sojusznicz wspprac ze Zwizkiem Radzieckim, z innymi pastwami socjalistycznymi, popieraa sprawiedliw walk pastw i narodw uciskanych 3. wiata i prowadzia polityk koegzystencji i pokojowego wspistnienia z pastwami kapitalistycznymi. By to bez wtpienia jeden z najlepszych okresw niepodlegego pastwa polskiego w caym XX wieku. Jednoczenie wewntrz kraju konsolidoway si siy antysocjalistyczne, ktre wziy gr w nastpnym dziesicioleciu (1 980-1 989).
Aneks: Gwne przedsiwzicia w sferze poli tyki zagranicznej PRL w latach 19701980

Edward Gierek i Piotr Jaroszewicz udali si do ZSRR i przeprowadzili szczegowe rozmowy z przywdcami radzieckimi, 29 III 1970r. podpisano z ZSRR umow handlow na lata 1 971 -75, 25 II 1970r. nowa umowa z ZSRR o wsppracy w przemyle stoczniowym, 48 I 1971r. wizyty polskich przywdcw w NRD, Czechosowacji, Rumunii, Bugarii i na Wgrzech, 30 III-9 IV 1 971 r. wizyta delegacji PZPR na czele z E. Gierkiem w obradach XXIV Zjazdu KPZR w Moskwie, 1516 V 1971r. E. Gierek i P. Jaroszewicz z wizyt w Budapeszcie, 22- 23 V 1971r. E. Gierek i P. Jaroszewicz z przyjacielsk wizyt na Biaorusi, 2529 V 1971r. delegacja PZPR na czele z E. Gierkiem braa udzia w XIV Zjedzie KPCz w Pradze, 2729 VII 1971r. Premier P. Jaroszewicz na obradach XXV Sesji RWPG w Bukareszcie, 10 XI 1971r. wizyta gospodarczej delegacji Polski w Moskwie, 26 V 1972r. ratyfikacja ukadu z RFN z 7 XII 1 970 r. 1314 IX 1972r. w RFN przebywaa delegacja polska z ministrem spraw zagranicznych S. Olszowskim, 21 III 1973r. we Frankfurcie nad Menem umowa o wymianie handlowej, wsppracy naukowej i czeniu rodzin midzy RFN a PRL, 28 VI 1972r. Dekret papieski o nowym podziale terytorialnym Kocioa rzymsko-katolickiego w Polsce, 27 VI 1972r. powstao Towarzystwo Przyjani Polsko-Francuskiej, 1 VIII 1972r. umowa o zakupie licencji autobusu Berliet, 26 X 1972r. z wizyt we Francji przebywaa oficjalna delegacja polska na czele z E. Gierkiem, 6 X 1972r. podpisanie polsko-francuskiej deklaracji o przyjani i wsppracy,
5 I 1970r.

10

Kwiecie 2013
31 V1 VI 1972r.

BRZASK

P OLSKA

z wizyt w Polsce przebywa prezydent USA R. Nixon, 1923 VI 1972r. przebywa w Polsce J. Broz-Tito prezydent Jugosawii, 58 VII 1972r. z wizyt oficjaln przebywa w Polsce Sekretarz Generalny ONZ Kurt Waldheim, 1 VIII 1975r. E. Gierek i przywdcy 54 pastw podpisali w Helsinkach Akt Kocowy Konferencji i Wsppracy w Europie, I 1975r. E. Gierek z wizyt oficjaln na Kubie i w Portugalii, VI 1975r. bawi w Polsce prezydent Francji Valry

Giscard dEstaing, VII 1975r. z wizyt oficjaln w Polsce przebywa prezydent USA Gerald Ford, VI 1976r. delegacja polska z E. Gierkiem na czele przebywaa w RFN, V 1980r. w Wilanowie odbyo si z inicjatywy E. Gierka spotkanie prezydenta Francji V. Giscard dEstaing z Sekretarzem Generalnym KC KPZR L. Breniewem.
Zbigniew Wiktor

LIST DO REDAKCJI
Cakowicie zgadzam si z pogldami Redakcji na temat dziaalnoci tow. Edwarda Gierka. Jego osignicia i sukcesy s niepodwaalne. wiadcz, e by wielkim patriot, cakowicie oddanym krajowi i spoeczestwu. Ciesz si, e s ludzie pragncy uczci Jego pami. Z gbokim oburzeniem przeczytaem, e na konferencj w Sosnowcu zosta zaproszony i w niej uczestniczy Leszek Miller. Jest to haba i obraza pamici tow. Edwarda Gierka. Tym, ktrzy maj sab pami pozwol sobie przypomnie par faktw. W 2001 r. Miller zosta premierem po skompromitowanych prawicowych neoliberalnych rzdach AWS-u, ktre to rzdy tak si day ludziom we znaki, e SLD wygrao wybory uzyskujc olbrzymie poparcie. Ludzie widzieli w Millerze przedstawiciela Polski Ludowej i liczyli na rzdy lewicowe. Zawiedli si cakowicie. Miller kontynuowa dalej polityk gospodarcz guru Balcerowicza, czyli kapitalizm w wykonaniu neoliberalnym, ktry dy do przywrcenia stosunkw spoecznych z XIX w., jego charakterystyczne cechy to: rozdanie resztek majtku narodowego,

ulego pastwa wobec kleru katolickiego, zwikszenie bezrobocia (co jest warunkiem sukcesu neoliberalizmu), transfer pienidzy od biednych do bogatych, cakowite uzalenienie kraju od zagranicznych korporacji gospodarczych, finansowych, imperialistycznych. W celu przypodobania si swoim mocodawc finansowym Miller zlikwidowa dotacje do barw mlecznych (jedna z jego pierwszych decyzji), czym jednoznacznie wyznaczy kierunek swojej polityki. Zhabi Polsk na arenie midzynarodowej uczestnictwem naszych onierzy w imperialistycznych wojnach kolonialnych, jak rwnie wyraajc zgod na zaoenie amerykaskich katowni w Polsce. Rka w rk z prawicowymi oszoomami pogbia nasze poddastwo w stosunku do USA.Uczestnictwo takiego czowieka w uroczystoci ku czci tow. Edwarda Gierka jest skandalem. Ze strony Millera jest to wyjtkowa bezczelno i chamstwo. Dziwi si organizatorom, e go zaprosili. No c przy takiej "lewicy" neoliberaowie mog spa i kra spokojnie. Uwaam, e w tej sprawie KPP powinna zaj wyrane stanowisko.
Artur Karpiski z Torunia

S a n a cyj n e rzd y p i su d czykowski e wob e c wi e l ki e g o kryzysu

zarys polityki gospodarczej w latach 19291935

Wielki kryzys gospodarczy rozpocz si w Polsce jesieni 1 929 r. i zaskoczy nie tylko spoeczestwo, giedowych inwestorw, drobnych ciuaczy, ale przede wszystkim wadze pastwowe Rzeczypospolitej. Z pocztku panowao przekonanie, i zaamanie produkcji przemysowej i spadek cen artykuw rolnych posiada bd podobny charakter co wczeniejsze kryzysy, ktre targay gospodark kapitalistyczn od jej zarania. Rachuby te jednak okazay si bdne. Tym razem kryzys mia przebieg o wiele ostrzejszy, a co najgorsze by powszechny. Do roku 1 929, kryzysy zdarzay si na og w krajach o najwyszych potencjaach gospodarczych i z reguy ograniczay si do przemysu. Tym razem kryzys obj wszystkie sektory go-

spodarki narodowej. Oprcz przemysu i rolnictwa, dosign on rwnie handlu zagranicznego, systemu finansowego i kredytowego oraz wymiany wewntrznej. Zmniejszay si dochody wsi, co w konsekwencji si rzeczy oznacza musiao mniejsze zamwienia dla przemysu, a to z kolei zmniejszenie dochodw pastwa. Spaday rwnie przewozy kolejowe, towarowe i pasaerskie. Co w konsekwencji powodowao liczne zwolnienia z pracy. Ministrowie gabinetu pk Walerego Sawka (urzdowa od 29 marca 1 930 do 23 sierpnia 1 930 r.) oraz sfery rolnicze, sadzili wwczas, i zaamanie koniunktury nosi przejciowy charakter i nie obawiali si zaamania cen na artykuy hodowlane. Podkreli nale-

11

H ISTORIA

BRZASK

Kwiecie 2013

y, i z gabinetem pk Walerego Sawka wizano wyjtkowo optymistyczne nadzieje na moliwo szybkiej poprawy sytuacji rolnictwa, ktre dawao wwczas rodki utrzymania dla 60% ludnoci Polski . Potny nacisk ziemiastwa spowodowa, i wczesny minister rolnictwa Leon JantaPoczyski nadal sowicie subsydiowa eksport i tworzy pastwowe rezerwy starajc si utrzyma stabilne ceny na zboe. Podobn polityk wobec ziemiastwa, opart na dopatach do cen zboa, JantaPoczyski prowadzi rwnie jako czonek gabinetu Marszaka Jzefa Pisudskiego (urzdujcego w okresie 25 sierpnia 1 9304 grudnia 1 930 r.). Oglna sytuacja przedstawiaa si wyjtkowo tragicznie. Od pocztku 1 931 r. (drugi gabinet pk W. Sawka 4 grudnia 1 93026 maja 1 931 r.) nastpowao coraz wyraniejsze zaamanie cen na produkty rolnicze, zwaszcza za na hodowlane. Spaday w d rwnie ceny zboa. Ponadto, rzd pk W. Sawka nie podejmowa adnych konkretnych dziaa majcych na celu przezwycienie kryzysu w przemyle. W tym miejscu warto zacytowa opini wyraon po latach przez Henryka Grubera, znanego i cenionego prawnika oraz od 1 935 r. prezesa Pocztowej Kasy Oszczdnociowej (PKO), i: growaa doktryna profesora Adama Krzyanowskiego, e ingerencja pastwa w ycie gospodarcze winna by jak najbardziej ograniczona . Zainteresowanie drugiego gabinetu pk W. Sawka koncentrowao si gwnie na sprawach stabilnoci kursu zotego i rwnowagi budetowej. Rzd zamiast podj energiczn walk z kryzysem, gosi niezrozumiay dla polskiego spoeczestwa program przystosowania si do niego. Niewtpliwie podejcie takie wynika mogo z faktu, i w gronie pisudczykw nie byo wybitniejszych politykw gospodarczych. Marszaek J. Pisudski natomiast spraw gospodarczych nie rozumia i po prostu nie lubi. Dziki takiemu podejciu polityka gospodarcza kolejnych rzdw pisudczykowskich bya wyjtkowo niepopularna. Najbardziej widocznym jej efektem byo lawinowo rosnce bezrobocie. W 1 929 r. szacowano liczb bezrobotnych w Polsce, poza rolnictwem na 70 tysicy osb, w 1 930 r. ju na 240 tysicy, w 1 931 r. na 520 tysicy osb. Ludzie pozbawieni pracy pozostawali w tragicznej sytuacji. Zasiki bardzo niskie, otrzymywao jedynie 20 30% bezrobotnych i to tylko przez kilkanacie tygodni. ebractwo, kradziee i prostytucja stay si uciliw plag. Nastpc pk W. Sawka na stanowisku premiera zosta 27 maja 1 931 r. pk Aleksander Prystor jeden z najwierniejszych ludzi Marszaka. Stanowisko premiera piastowa do 9 maja 1 933 r. Powszechnie uwaano, e potrafi by twardy (cho

jako minister przemysu i handlu w rzdzie pk W. Sawka zbytnio sie nie popisa), e posiada rwnie silny charakter i konsekwencj w dziaaniu. Taki czowiek o kanclerskich predyspozycjach potrzebny by w okresie wyjtkowo dramatycznego i stale wzrastajcego kryzysu gospodarczego. Premier A. Prystor nie stworzy jednak nowatorskiego programu walki z kryzysem. W niewolniczy wrcz sposb trzyma si propagowanej przez ministra skarbu pk Ignacego Matuszewskiego zasady zaciskania pasa. Realizowa wic nadal deflacyjny program walki z kryzysem, a waciwie przystosowania pastwa do ycia w jego warunkach. Za podstaw swej polityki gospodarczej A. Prystor uzna haso przetrwania w imi nienaruszalnoci kursu waluty i ustroju kredytowego. Wspomnianego ministra skarbu pk Ignacego Matuszewskiego zastpi na tym stanowisku brat Marszaka Jan Pisudski. Czowiek kompletnie pozbawiony odpowiednich kwalifikacji by peni ten jake odpowiedzialny urzd. Najwaniejszy by jednak fakt, i cieszy si on zaufaniem czynnika decydujcego. To jednak nie wystarczyo. Na okres rzdw A. Prystora przypada najtrudniejsza faza kryzysu gospodarczego. Jego przysowiowe dno. Od lata 1 931 r. nastpio ponowne zaamanie cen. Najpierw na produkty rolinne, a nastpnie produkty zwierzce. Pod tym wzgldem katastrofalny okaza si zwaszcza rok 1 932. Dramatyczna sytuacja w rolnictwie, drastyczne zmniejszenie realnych dochodw ludnoci wiejskiej, wszystko to potgowao dalsz eskalacj kryzysu w przemyle. Istniaa tu prosta prawidowo. Jeli chop mia pienidze to robotnik mia prac. W sytuacji braku gotwki u ludnoci wiejskiej, chopi niemal przestali kupowa artykuy przemysowe i przemys musia ograniczy swj rynek zbytu. Dla robotnika oznacza mogo to tylko jedno zwolnienie z pracy i doczenie do rzeszy bezrobotnych, ktra w 1 932 roku osigna liczb 750 tysicy osb . Jasne zatem stao si, i bez wzrostu popytu na artykuy przemysowe (niezbdna bya w tym miejscu dla rzdu trwaa poprawa koniunktury na wsi) nie bdzie moliwe ostateczne uporanie si z kryzysem. Rzd A. Prystora niewiele jednak robi w tym zakresie. Warto tu zacytowa opini wczesnego wicepremiera i ministra skarbu (od wrzenia 1 932 r.) Wadysawa Mariana Zawadzkiego, dotyczc polityki rzdu A. Prystora wobec przemysu: O ile rzd nad budetem panuje, o tyle dla oywienia ycia gospodarczego moe stwarza tylko uatwienia. Rzd ycia gospodarczego nie moe tworzy i oywia go nie moe. Chodzi tylko o pewne uatwienia, ktre

12

Kwiecie 2013

BRZASK

H ISTORIA

s w dyspozycji czynnikw rzdowych . Najwysze wadze pastwowe Rzeczypospolitej nadal interesowaa jedynie rwnowaga budetowa i utrzymanie kursu zotego. Wci stosowano tylko prodki i czekano na samoczynne przesilenie kryzysu. Tymczasem kryzys nie ustpowa. Rzd A. Prystora gorczkowo bez gbszej myli przewodniej szuka wci wyjcia z tej dramatycznej sytuacji. Signito po instrumenty fiskalne. Obcito m. in. dodatki do uposae oraz rent inwalidzkich. Uderzono dotkliwie w emerytw. Latem 1 932 roku rzd zlikwidowa dwa ministerstwa Reform rolnych (poczone zostao w jedno ministerstwo rolnictwa i reform rolnych) oraz Robt publicznych (wczone do Ministerstwa Komunikacji). Na jesieni 1 932 r. rzd postanowi wreszcie zacz dziaa energiczniej. W padzierniku tego roku przyjto kompleksowy plan walki z kryzysem, majcy zapewni wzrost opacalnoci gospodarki rolnej, obnik cen artykuw zwaszcza skartelizowanych, wzrost zatrudnienia bezrobotnych oraz aktywizacj eksportu. Uzasadniajc swoj decyzj rzd stwierdzi, i: wzgldy spoecznopolityczne, wzgldy psychologiczne (...) wymagaj w polityce gospodarczej rzdu stopniowego przejcia w najbliszym czasie do akcji obronnej od zasady przetrwania do zasady konsekwentnego popierania naturalnych procesw poprawy gospodarczej w tych dziedzinach produkcji, gdzie nastpio ju istotne przystosowanie do zmienionych warunkw . Rzd intensywnie zacz zachca wacicieli stezauryzowanych kapitaw do podjcia inwestycji i zapowiada ochron rynku pracy. Aktywna polityka interwencyjna rzdu nie oznaczaa bynajmniej sigania po mechanizmy nakrcania koniunktury. Od tej myli gabinet A. Prystora cakowicie si odegnywa. Nie moe by mowy stwierdzano we wniosku rzdowym o sztucznym oywieniu ycia gospodarczego, co najwyej mwi mona o zahamowaniu dalszego spadku wytwrczoci i spoycia i stworzeniu warunkw dla wzmoenia obrotw gospodarczych . Powysz, swoist polityk prodkw upowszechnia nadal pk Ignacy Matuszewski uwaany wwczas za pierwszego twrc pisudczykowskiej myli gospodarczej. Ekonomicznym rodkiem agodzcym cikie pooenie wsi miaa by zapowiadana akcja odduenia rolnictwa, ktrej celem byo przede wszystkim odroczenie z urzdu spat i obnienie odsetek dugw zacignitych w instytucjach kredytowych oraz interwencyjne zakupy zb. Rezultaty polityki rzdu A. Prystora w tym zakresie odczuli w wikszym stopniu jedynie ziemia-

nie i bogaci chopi. Biedni i redniorolni chopi korzystali gwnie z poyczek od osb prywatnych w stosunku do ktrych trudno byo wymusi by stosoway si do zmienionych przepisw. Podobna sytuacja miaa miejsce przy interwencyjnym skupie zboa z ktrego w wikszym stopniu skorzystali znowu bogatsi ziemianie ni chopi. Nowa ustawa o reformie rolnej z marca 1 933 r. upowaniaa natomiast rzd do zmniejszenia rozmiaru gruntw podlegajcych przymusowemu wykupowi przez pastwo. W praktyce oznaczao to jedno wyhamowanie i tak niemrawo realizowanej reformy rolnej. W takiej sytuacji wielokrotnie dochodzio do napi na wsi i star z policj. Impas widoczny by zatem na caej linii, nie tylko w polityce rolnej, ale i w polityce walutowej. Zgodnie z hasem oszczdnoci i przetrwania wypowiadano si zdecydowanie przeciw dewaluacji i jakimkolwiek nawet najmniejszym prbom sztucznego oywienia koniunktury . W czasie gdy liczne kraje oficjalnie zawiesiy walut zot (tzw. goldstandard) wprowadziy kontrol dewizow, deprecjonoway lub dewaluoway swj pienidz w stosunku do parytetu zota , w Polsce utrzymywano pienidz na podstawie zota. Teoria staoci kursu pienidza, ktrej autorem by nie kto inny, ale minister pk I. Matuszewski staa si wwczas dogmatem uporczywie bronionym przez kolejne gabinety pisudczykowskie. Gdy kurczy si obieg pieniny, gdy bya bardzo wysoka stopa procentowa i rs deficyt budetowy, z Polski nieprzerwanie pyno zoto i dewizy na spat dugw i procentw. Wszystko to odbywao si kosztem wzrostu realnego obcienia spoeczestwa daninami publicznymi, notorycznym zaciskaniem pasa i w konsekwencji spadkiem spoycia, zmniejszeniem obrotw i wzrostem bezrobocia (w 1 933 r. 780 tysicy osb). Tragicznego problemu jakim ono byo nie zagodzio nawet utworzenie w 1 933 r. specjalnego Funduszu Pracy dla organizowania i finansowania robt publicznych. Aleksander Prystor nie by ju w stanie skutecznie prowadzi walki z kryzysem, a ponadto rzecz chyba najwaniejsza utraci on zaufanie Marszaka. W zwizku z tym zdecydowano si na wymian premiera. W dniu 1 0 maja 1 933 r. nowym premierem rzdu zosta Janusz Jdrzejewicz b. Minister Wyzna Religijnych i Owiecenia Publicznego w rzdzie A. Prystora i autor synnej reformy edukacji z 1 932 r. Mimo tej zmiany ostry kryzys gospodarczy trwa nadal. Nadal istnia rwnie znaczny deficyt budetowy. W celu jego pokrycia rzd J. Jdrzejewicza wystpi z propozycj poyczki wewntrznej. Odzew zmczonego kryzysem spoeczestwa okaza si dosy duy, a wpywy przekroczyy niemal trzykrotnie zaplanowan wysoko. Inteligencja i robotnicy subskrybowali prawie 50% caej uzyskanej kwoty podczas gdy

13

H ISTORIA

BRZASK

Kwiecie 2013

np. chopi niecae 4%. Niewtpliwie ma racj Janusz Fary stwierdzajc, i cyfry te dowodz zwaszcza stopnia zuboenia wsi . W polityce przemysowej gabinetu J. Jdrzejewicza kontynuowano nadal deflacyjny kurs redukcji pac, wprowadzajc w padzierniku 1 933 r. obnienie uposaenia pracownikw przedsibiorstw i instytucji rzdowych. Przeduono czas pracy w przemyle i handlu z 46 do 48 godzin w tygodniu przy czym za dodatkowe dwie godziny nie przysugiwao wynagrodzenie. Zasiki chorobowe zmniejszone zostay z 60% do 42% wysokoci pacy. Obniono rwnie renty wypadkowe. Jednoczenie rzd J. Jdrzejewicza przeprowadzi reform uposaenia wyszych urzdnikw pastwowych oraz wojska znacznie podnoszc w tych sektorach miesiczne pensje (m. in. samemu premierowi). Gabinet J. Jdrzejewicza zgodnie z obietnic zoon przez premiera w dniu zaprzysienia istnia 1 2 miesicy i trzy dni. J. Jdrzejewicz sabiej porusza si na gruncie gospodarczym i faktycznie kontynuowa polityk gospodarcz poprzednika. Zaproponowa nowe metody walki z kryzysem (m. in. poprzez rozszerzenie eksportu). Zabrako jednak konsekwencji i odpowiednich wykonawcw. Trudno zatem byo mwi o wyranych efektach. Nowym premierem zosta w dniu 1 5 maja 1 934 r. profesor Leon Kozowski pracownik naukowy Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie znany i ceniony archeolog, b. minister reform rolnych w gabinetach pk W. Sawka i A. Prystora, a po likwidacji ministerstwa w marcu 1 932 r. przez 1 2 miesicy wiceminister skarbu. Chocia prof. Leon Kozowski by archeologiem i w polityk zbytnio si nie angaowa od razu dokona zmian w resortach gospodarczych. Pozby si bezbarwnego generaa Ferdynanda Zarzyckiego wprowadzajc na stanowisko ministra przemysu i handlu znanego z rzutkoci, aktywnoci i dynamicznoci Henryka Floyara Raychmana. Premier L. Kozowski chcia jednego stara si pokaza spoeczestwu, e rzd jakkolwiek dziaa wedug starych zasad to przecie jest w stanie oywi osabione kryzysem ycie gospodarcze. W zwizku z tym wielokrotnie apelowa do przedsibiorczoci prywatnej, aby wesp z pastwem wczya si do aktywnej walki z kryzysem. Jednoczenie cay czas akcentowa antyetatystyczne stanowisko rzdu i jego niech do prowadzenia polityki tzw. sztucznego nakrcania koniunktury. Nowy minister przemysu i handlu wyranie wskazywa, i: pastwo dziaa na tych odcinkach ycia gospodarczego, gdzie brakuje inicjatywy spoecznej . Natomiast nowy, prny lewicujcy minister rolnictwa Juliusz Poniatowski pomimo dobrych chci nie by jednak w stanie zmieni wci tragicznej sytuacji w rolnictwie

gdzie ceny hurtowe w 1 934 r. wynosiy zaledwie 34% cen z 1 928 r. Jednoczenie wysoko paconych przez wie podatkw nie ulegaa zmianom. Sytuacja rolnictwa przypominaa zatem bdne koo. Gabinet prof. L. Kozowskiego dziaa do 28 marca 1 935 r. Nie zdy zatem szerzej rozwin skrzyde na polu gospodarczym. Naley jednak podkreli, i chocia gabinet ten realizowa nadal w ortodoksyjny sposb deflacyjn polityk poprzednikw i trwa przy wolnoci przepywu dewiz powodujcej odpyw zota z Banku Polskiego , to dziki staranniej dobranemu skadowi i wikszemu zaangaowaniu osobistemu samego premiera dziaalno ta robia znacznie korzystniejsze wraenie. Wreszcie dwa resorty gospodarcze (przemys i handel oraz rolnictwo) obsadzone zostay przez indywidualnoci. Mona zatem zgodzi si ze Stanisawem Mackiewiczem (Catem) ktry pisa, i: Kozowski by nie najlepszym premierem, jakkolwiek zaznaczam, e by to moe najinteligentniejszy z premierw rzdw pomajowych, brakowao mu tylko charakteru. W dniu 28 marca 1 935 r. na czele nowego gabinetu stan po raz trzeci pk Walery Sawek. Obj on urzd premiera w okresie wyjtkowo cikim. Rzd ten znalaz si pod ogromn presj trudnoci finansowych, ktrych niestety nie potrafi skutecznie przezwyciy. Premier by zbyt pochonity polityk (walka o sched po Marszaku, wybory parlamentarne w 1 935 r.) i do kwestii gospodarczych wyranie nie mia ju gowy. Sztuczne poczucie wzgldnej stabilnoci wrcz poprawy sytuacji budetowej pastwa, ktra zarysowaa si w okresie premierowania prof. L. Kozowskiego, okazao si zudzeniem. Opinia wczesnego wiceministra skarbu Tadeusza Grodyskiego brzmiaa wrcz katastroficznie: u schyku roku 1 935 stan budet Polski nad brzegiem przepaci. Na tym tle niewtpliwie pocieszajcym by fakt, i w roku 1 935 zanotowano stopniowy, stay wzrost produkcji przemysowej. W poowie roku przekroczya ona znacznie 85% produkcji przedkryzysowej i wci powoli aczkolwiek systematycznie rosa. Sytuacja na wsi natomiast wci bya tragiczna i nadal pomimo ogromnego zaangaowania ministra J.Poniatowskiego nie rokowaa poprawy. Wci dawa o sobie zna marazm polityki deflacyjnej uprawianej od pocztku lat trzydziestych przez kolejne gabinety pisudczykowskie. Dr Maksymilian Jzef Ziomek, publicysta Przegldu Powszechnego pisa wwczas, i: Polska trwa bez zmian na stanowisku polityki deflacyjnej, zmierzajc do utrzymania staoci kursu waluty, do niewprowadzania ogranicze w midzynarodowej wymianie pieninej. W wy-

14

Kwiecie 2013

BRZASK

H ISTORIA

niku tej polityki tworzyo si wiele niekorzystnych dla Polski sytuacji. wczesny prezes Krakowskiej Izby Przemysowo Handlowej inynier Jan Brzozowski stwierdzi w swojej mowie wygoszonej w Krakowie 8 sierpnia 1 935 r., i: w Polsce wytwarza si paradoksalna sytuacja. Przemys i handel, a zwaszcza budet wikszych przedsibiorstw prawie z zasady obciony jest bardzo wysokimi dugami zagranicznymi. Wobec braku ogranicze dewizowych w Polsce zmuszony jest regularnie spaca swe zobowizania zagraniczne i to bardzo czsto z lichwiarskimi procentami, podczas gdy niejednokrotnie w tym samym kraju ma zamroone istniejcymi tam przepisami dewizowymi powane wasne wierzytelnoci. Przemys i handel zmuszony jest spaca w terminie swoje nalenoci zagraniczne, nie moe jednak rwnoczenie cign nalenych mu pienidzy z zagranicy . Powysze sowa wyranie sygnalizoway, i poW artykule pt.: W rocznic mierci Wadysawa Gomuki" (Brzask-sierpie 2012) nadmieniem, e wydarzenia roku 1956 w Polsce maj swj podtekst polityczny nieznany polskiemu spoeczestwu. Dotyczy to wpywu na nie sytuacji politycznej, jaka panowaa w ZSRR przed i po mierci J. Stalina. Ot dotyczy to gwnie sytuacji narodowociowej oraz otoczenie kapitalistyczne. W Rosji przed rewolucj, na jej obszarze euroazjatyckim wadz sprawowano w imieniu Wielkorusw. W Rewolucji Padziernikowej za bray udzia wszystkie pozostae grupy narodowociowe za-mieszkujce ziemie carskiej Rosji. Reprezentanci tych narodw spodziewali si, e popierajc rewolucj, mog osign niepodlego, autonomi lub znaczny udzia we wadzy na obszarze przez nie zamieszkaym. Problem ten, przy budowie ZSRR -tj. Zwizku Socjalistycznych Republik Radzieckich, a wic bez sowa Rosja", sta si wan przeszkod w budowie ustroju socjalistycznego. Melik Agurski - uczony i publicysta moskiewski uzna, e rewolucja 1917 r. bya nie tylko spoeczna, ale take narodowociow - doprowadzia do zwycistwa peryferii narodowociowych nad Wszechrusiami - nad Metropoli. W skutek tego - pisze w nowym pastwie uksztatowao sie kierownictwo z przewag rnoplemiecw: ydw, Polakw, otyszw, przedstawicieli Kaukazu (R. Miedwiediew, Pod osd historii", s. 43-44). A. Iwanow, piszcy pod pseudonimem Skuratow Maluta" (Pod osd historii", s. 45), w Przyczynku do zagadnienia roli obcoplemiecw w zwycistwie wadzy radzieckiej" stwierdzi, e panoszenie si obcoplemiecw w pierwszym dziesicioleciu po rewolucji byo niezaprzeczalnym faktem. Nieco osabo dopiero wraz z upadkiem Lwa Trockiego (wac. Bronsztajn), Zinowiewa, Kamieniewa, ale w latach trzydziestych znw si nasilio. Wwczas to drug osob w partii

lityka deflacyjna uatwiajca odpyw pienidza z ycia gospodarczego Polski, zamiast umoliwia rozwj gospodarczy dziaaa wrcz na hamujco. Nie wprowadzano ogranicze dewizowych, nie odstpowano od staoci kursu waluty utrzymywanej na podstawie zota. Niewtpliwie wczesny obz rzdzcy dawa najlepszy dowd na to, i pragnie utrzymania wizw ze wiatow gospodark i dobrych midzynarodowych stosunkw gospodarczych. Polska pacia jednak za to ogromn cen. Warto zotego sza w gr, osigajc w 1 935 r. 5,30 z za dolara. Polska pacc z honorem dugi wobec zagranicy w penowartociowej walucie ogromnie na tym tracia. Drastycznie kurczyy si zapasy zota ,co powodowao ograniczenie obiegu pienidza. Kto wreszcie musia przerwa ten zaklty krg. Czas nagli...
Ryszard Rauba

O upadku Ukadu Warszawskiego - inaczej

sta si Lazar Kaganowicz, a jego wsppracownicy i wspplemiecy zagarnli w swoje rce najwaniejsze komisariaty ludowe... Dopiero w poowie lat trzydziestych nastpi zdecydowany przeom. ywioowe niezadowolenie rosyjskich dow partyjnych dao moliwo pojawienia si niekiedy wypaczonych i okrutnych dziaa, ale reakcja na okruciestwo antyrosyjskie nie moga by inna (...) Zrehabilitowane za zostay nieprzemijajce wartoci historii i kultury rosyjskiej oraz zasady jej pastwowoci - i to byo pozytywnym wynikiem tego dziesiciolecia, osignitym za straszliw cen, lecz uatwiajcym wytrwanie w drugiej wojnie wiatowej, ktra, gdyby kierownictwo pozostao na pozycjach antyrosyjskich z lat dwudziestych i pocztku lat trzydziestych zostaaby raz, dwa przegrana"(zob. str. 48, jw.). W 1917 r., na 170 mln. ludzi zamieszkaych Rosj, tylko 43% byo Wielkorusw, a okoo 100 mln. Stanowiy mniejszoci narodowe. Std tak wan bya sprawa narodowociowa (...). Z inicjatywy Lenina Stalin zosta Ludowym Komisarzem ds. Narodowoci. Jako Gruzin i zasuony bolszewik nadawa si do tej roli - zwaszcza do hamowania zapdw nacjonalistycznych ze strony Rosjan, jak i innych narodowoci, zwaszcza ydw, ktrzy opanowali wikszo stanowisk partyjnych i rzdowych. Jak wiadomo, ydzi w Rosji carskiej nie mieli adnych wpyww politycznych. Byli ograniczani co do miejsc zamieszkania w Rosji, Biaorusi i Ukrainie jako niechciana grupa narodowociowa. W nowej sytuacji, po zwycistwie bolszewikw, jak gdyby brali odwet za nieposzanowanie i zniewagi zadawane im przez prawosawnych Wielkorusw, wic tpili krwawo ich nacjonalistyczne zakusy". Stalin przy pomocy swoich wiernych towarzyszy zmienia swoje trockistowskie otoczenie na ile mg to uczyni, prowadzc taktyk skcania swoich przeciwnikw. Dziki tej

15

H ISTORIA

BRZASK

Kwiecie 2013

taktyce udao mu si w latach 1937-1939r. uderzy w swoich przeciwnikw winnych minionemu terrorowi, jaki prowadzili wobec Wielkorusw w poprzedniej dekadzie i pocztkowych latach trzydziestych. Akcja Stalina doprowadzia do wielu ofiar i odsunicia od wadzy wielu mniejszociowcw", w tym wielu ydw. Za zgod Stalina dokonano czystek w Armii Czerwonej - nie zawsze susznych, na co wpyw miay faszywe oskarenia pochodzenia agenturalnego, gwnie wywiadu Niemiec i Wielkiej Brytanii. Stalin stara si mie swoich ludzi w NKWD i wojsku. Tak byo w czasie wojny ojczynianej i po jej zakoczeniu (jw. s. 451). Nawet w tym czasie Stalin nie mia moliwoci waciwej oceny sytuacji kadrowej i polityczno-gospodarczej kraju. O sytuacji narodowociowej, likwidacji trockizmu w ZSRR, rodki masowego przekazu w Polsce nie informoway spoeczestwa. Byy przecie w gestii ludzi z CBKP (Centralne Biuro Komunistw Polskich) utworzonego w ZSRR, ktrzy po przybyciu do polski opanowali PPR, a nastpnie PZPR - i przekazywanie takich wiadomoci z ZSRR byo im nie na rk, poniewa trockizm sami popierali w dziaaniu. Drug przyczyn upadku Ukadu Warszawskiego byo otoczenie kapitalistyczne. Informacje o tych dziaaniach opisuje Peter Schweizer w swoim dziele pt. Victory - tajne historie dotyczce lat 80tych- CIA i Solidarno". Olbrzymi wpyw na to miaa tajna Inicjatywa Obrony Strategicznej" prezydenta USA Reagana i jego szefa CIA - W. Cassey'a, wprowadzona w ycie w 1982 roku. W jej ramach powstay antyradzieckie dyrektywy NSDD, ktre stanowiy cis tajemnic pastwow. NSDD-32 nakazywaa denie do zneutralizowania wadzy radzieckiej w europie wschodniej i zalecaa stosowanie tajnych dziaa oraz innych metod wspierania antyradzieckich organizacji w tym rejonie. NSDD-66 miaa na celu zniszczenie gospodarki radzieckiej metod ataku na jej triad strategiczn", tj. na podstawowe rodki niezbdne radzieckiej gospodarce. W styczniu 1983 roku Re-agan podpisa NSDD-75, ktra nakazywaa nie tyle wspistnienie z systemem ra-dzieckim, co doprowadzenie do jego fundamentalnej zmiany - do tajnej wojny poli-tycznej i gospodarczej, majcej doprowadzi do upadku caego bloku wschodniego. Wojna ta doprowadzia do sytuacji kryzysowej ZSRR, np. niemonoci zakupu to-warw strategicznych oraz braku coraz bardziej potrzebnych dewiz - walut wymie-nialnych. Wiadomo, e pienidze emitowane w pastwach obozu socjalistycznego nie byy uznawane przez kapitalistyczny Zachd w handlu midzynarodowym. Znaczna cz tej strategii realizowana bya przez tajne operacje sub specjalnych. Gwne uderzenie dziaa dywers

yjnych skierowane byo na Polsk, Czechosowacj i Afganistan. O dziaaniach tych decydowali: Reagan, C. Weinberger i W. Casey. W tej fazie zimnej wojny zaoyli oni, e Zwizek Radziecki nie jest w stanie przetrwa bez pomocy kredytowej i technicznej ze strony Zachodu. W tym celu zastosowali tajne wymuszanie od rzdw satelickich pastw Zachodu ograniczenia okrelonych transakcji handlowych. Pogbio to kryzys w pastwach socjalistycznych gwnie w ZSRR i w Polsce. Do pozostaych z nich nale: tajna pomoc finansowa dla ruchu Solidarnoci" w Polsce, (co zapewnio przetrwanie opozycji wewntrz obozu radzieckiego, ograniczanie dostpu krajw socjalistycznych do najnowszych technologii, szeroko zakrojona kampania dezinformacji technologicznej w celu zniszczenia gospodarki radzieckiej, wzrost nakadw na zbrojenia utrzymywane na wysokim poziomie technologicznym w celu doprowadzenia gospodarki radzieckiej do ruiny i zaostrzenia kryzysu zasobw. Wymienione wyej wrogie dziaania wobec obozu socjalistycznego s przemilczane przez usunych ekonomistw i politykw wiatowego imperializmu. Twierdz, e upadek systemu socjalistycznego w Europie musia nastpi, poniewa nie sprawdzia si idea komunistyczna w gospodarce radzieckiej i krajw satelickich. ZSRR obroniby si jednak przed powyszymi dziaaniami gdyby nie bdna polityka Breniewa i Andropowa. W drugiej poowie minionego stulecia ZSRR sta si drug potg gospodarcz i militarn wiata; sta si sol w oku otoczenia kapitalistycznego, a zwaszcza USA. Niestety nie wytrzyma zimnej wojny, jak zastosowali, poniewa nie ustrzeg si bdw po zamordowaniu Stalina i jego najbliszego otoczenia. Nastpcy Stalina okazali si w praktyce nie komunistami, lecz kosmopolitami sprzymierzonymi z wrogami obozu socjalistycznego. W okresie ponad 70 lat istnienia ZSRR zaledwie przez 28 lat mg on w znonym spokoju budowa swoj potg. Okres ten przypada na lata 1926 -1941 (tj. od zakoczenia okresu bdw i wypacze trockistw i odsunicia ich od wadzy a do ataku Niemiec na ZSRR) oraz na lata powojenne do 1964 roku, tj. odsunicia Nikity Chruszczowa od wadzy i skazania go na doywotni areszt domowy. Tak, wic wikszo lat Zwizku Radzieckiego przypada na wojn ojczynian, wojn z oto-czeniem kapitalistycznym i odchodzeniem od pryncypiw naukowego socjalizmu przez ostatnich przywdcw ZSRR. Byy to faktyczne przyczyny upadku bieguna pastw socjalistycznych w Europie. Stefan Wachowiak

Publikowane artykuy wyraaj opinie autorw i nie zawsze s zgodne z pogldami Redakcji. Redakcja zastrzega sobie prawo redagowania nadesanych tekstw i nadawania im tytuw. Skad Redakcji: Krzysztof Szwej (redaktor naczelny), Beata Karo.

Email: brzask@o2.pl. Komunistyczna Partia Polski skr. poczt. 154, 41-300 Dbrowa Grnicza. Opat za Brzask naley wpaca na konto bankowe Partii z dopiskiem za Brzask. PKO BP S.A. Oddzia I Dbrowa Grnicza 28 1020 2498 0000 8202 0183 3995

16