You are on page 1of 10

mgr Szymon Kulmaczewski

Sprawa jurysdykcji narodowej nad szelfem kontynentalnym Oceanu Arktycznego.


1. Reim prawny regionu arktycznego.
Aktywna dziaalno dyplomatyczna wskiej grupy pastw, dca do trwaego rozgraniczenia obszarw morskich w Arktyce stanowi dla wspczesnych stosunkw midzynarodowych doniose rdo napi i sporw1. W ukadzie przestrzennym obszar rywalizacji obejmuje teren pomidzy biegunem pnocnym a rwnolenikiem ziemskim szerokoci geograficznej 6633'39"N, okrelany w powszechnej terminologii mianem koa podbiegunowego pkuli pnocnej.
Rys. 1. Region arktyczny.

rdo: opracowanie wasne na podstawie: Arctic Council's CAFF Working Group, Proposed Protected Areas in the Circumpolar Arctic 1996, CAFF Habitat Conservation Report No.2, Trondheim 1996, s. 11.

Pierwszym krajem2 ktry oficjalnie zgosi wasne roszczenia w przedmiotowym obszarze bya Kanada (proklamacja z 1907 r. oraz 1925 r.), kolejnym ZSRR (dekret z 1926 r.). W
Por. O. Osica, Daleka Pnoc jako nowy obszar wsppracy i rywalizacji., Nowa Europa 2010, Nr. I (4) s. 14 i nast. 2 Por. K. Kubiak, Arktyczne problemy Kanady., RaportWojsko Technika Obronno 2008, Nr. 5 s. 48 i nast.
1

przypadku Danii, jej suwerenno nad ca Grenlandi zostaa uznana przez Stany Zjednoczone w 1916 r. oraz przez Stay Trybuna Sprawiedliwoci w 1933 r. w orzeczeniu w sprawie Grenlandii Wschodniej. W 1920 r. w traktacie paryskim Norwegia uzyskaa uznanie jej suwerennoci nad Spitsbergenem."3 Powysze afiliacje stanowiy

aksjologiczn podstaw wysunicia przez doktryn prawa midzynarodowego wizji sektorowego podziau tego regionu (ang. sector principle). W wielkim uproszczeniu idea ta zakadaa wydzielenie w Arktyce trjktnych sektorw ktrych, antycypujc, baz wierzchoka stanowiby kadorazowo Biegun Pnocny, natomiast podstaw, linia brzegowa pastwa graniczcego bezporednio z Oceanem Arktycznym. Rozwizania tego przez fakt, e faworyzowao pastwa o najduszej linii brzegowej nie zaaprobowaa ani midzynarodowa opinio communis ani gros pastw bezporednio zaangaowanych w ten podzia. Z drugiej za strony wypada odnotowa, e powyszy koncept mimo swej teoretycznej uomnoci dowid zoonoci problemu a tym samym potrzeby szerszej oraz racjonalniejszej perspektywy porozumienia. Niestety w obliczu wspczesnych

uwarunkowa w/w argumentacja to w dalszym cigu carte blanche stosunkw midzynarodowych. Region arktyczny podobnie jak obszar wok bieguna poudniowego pozostaje terra nullius4, tyle tylko, e w odrnieniu od tego drugiego5, o nie do koca sprecyzowanym statusie prawnym. Wiodcych przyczyn takiego stanu rzeczy nie mona w sposb jednoznaczny zdefiniowa jako e pierwszoplanow rol peni tu rednia partykularnych preferencji pastw aktywnie dziaajcych w tym obszarze wiata. W tym te sensie wspczesny pogld na temat statusu prawnego Arktyki da si osadzi na kilku skadowych stanowicych swoist kompilacj przywoanych wczeniej uwarunkowa. Bez wtpienia ramy tego ukadu wskazuj na: - normy powszechnie obowizujcego prawa midzynarodowego; - arbitra Midzynarodowego Trybunau Prawa Morza i Midzynarodowego Trybunau Sprawiedliwoci; - wspprac lokaln w ramach powoanych do tego celu instytucji midzynarodowych takich jak: Rada Arktyczna (1996) czy Euroarktyczna Rada Morza Barentsa (1993); - teori morza penego (otwartego) deklarujc m.in.: wolno eglugi oraz rybowstwa; - kontrolowany dostp6;
3 4

J. Symonides, Status prawny i roszczenia do Arktyki oraz Bieguna Pnocnego., PiP 2008, Nr. 1 s. 33-34. Ibidem. s. 45. 5 Zob. Ukad w sprawie Antarktyki, Waszyngton, 1 grudnia 1959r. (Dz.U. 1961 nr 46 poz. 237 z pn. zm.). 6 Zob. A. Makowski, M. Ilnicki, Koncepcja wolnoci mrz w wietle konwencji o prawie morza z 1982 roku a dziaalno wojskowa na wszechoceanie., Prawo Morskie 2003, t. 18, Gdask, s. 132-136.

- koncepcj szelfu kontynentalnego; W zgodnych opiniach7 znawcw przedmiotu panuje pogld, e rol przewodni w pragmatykach pastw regionu Arktyki peni wydatnie dwie ostatnie skadowe ktre na nowo aktualizuj a w pewnym te sensie formalizuj koncepcj sektorowego podziau wspomnianego obszaru. Dowodem ktry w sposb niezaprzeczalny potwierdza prawdziwo niniejszej tezy jest dla przykadu umowa8 pomidzy USA a ZSRR o rozgraniczeniu obszarw morskich na Morzu Beringa i Morzu Czukockim jak rwnie niedawny traktat9 pomidzy Krlestwem Norwegii a Federacj Rosyjsk dotyczcy delimitacji morskiej i wsppracy na Morzu Barentsa i Oceanie Arktycznym.

Por. O. Osica, Daleka Pnoc jako nowy obszar..., op. cit., s. 19 i nast.; J. Symonides, Status prawny i roszczenia..., op. cit., s. 35 i nast.; A. Makowski, Podzia szelfu kontynentalnego Arktyki rdo kryzysu czy wsppracy midzynarodowej? [w:] S. Sykuna, J. Zajado (red.), Bezpieczestwo midzynarodowe szanse i zagroenia, Gdask 2009 s. 75 i nast.; T. Kijewski, Rywalizacja o surowce energetyczne w Arktyce, Bezpieczestwo Narodowe I-II - 2009 Nr.9-10 s. 272; zob. te: V. M. Kaczynski, US-Russian Bering Sea Marine Border Dispute: Conflict over Strategic Assets, Fisheries and Energy Resources, Russian Analytical Digest 2007 No.20 s. 2 i nast. 8 Zob. Agreement between the United States of America and the Union of the Soviet Socialist Republics on the Maritime Boundary,(signed at Washington on 1 June 1990).[w:] United Nations, Treaty Series, vol.2262, No. 40300 s. 4079; zob. te: J.I. Charney, L. M. Alexander (eds.), International Maritime Boundaries. vol. I, Dordrecht/Boston/London 1993 s. 447-460. 9 Zob. Treaty between the Russian Federation and the Kingdom of Norway concerning maritime delimitation and cooperation in the Barents Sea and the Arctic Ocean,(signed in Murmansk on 15 September 2010).[w:] United Nations, Statement of Treaties and International Agreements, ST/LEG/SER.A/777, No. 49095 s. 7.

2. Szelf kontynentalny w prawnie midzynarodowym.


ywioowy rozwj nauk o ziemi, zwaszcza geologii oraz dziedziny bardziej specjalistycznej jak jest oceanografia doprowadzi w kocu XIX wieku do wyeksponowania problematyki szelfu kontynentalnego w przestrzeni midzynarodowej. W polskim nazewnictwie pojciu szelfu zaczo towarzyszy okrelenie pki kontynentalnej bd przyldowego obszaru morskiego.10 W ukadzie systemowym, dziaania te prowadzc do ugruntowania uksztatowanych ju wczeniej relacji nie przyczyniy si jednak do ekspresywnego a za razem trwaego zwizania tej terminologii z obrotem prawnym. Wiek XX, a cilej rzecz biorc jego lata czterdzieste, przynis jakociow zmian w obrbie tych uwarunkowa. Pierwszoplanow rol odegraa tu proklamacja w sprawie dna morskiego,11 ogoszona przez prezydenta Stanw Zjednoczonych, H. S. Trumana z wrzenia 1945 roku. Proklamacja gosia, e przylegy do terytorium ldowego Stanw Zjednoczonych szelf kontynentalny naley do Stanw Zjednoczonych, podlegajc ich orzecznictwu i wadzy. W tetycznym uzasadnieniu proklamacji wyraano z kolei sowa poparcia dla wiatowej potrzeby dostpu do nowych rde surowcowych (zwaszcza ropy naftowej) zlokalizowanych na dnie morza. Jak susznie akcentowano, prawo pastwa nadbrzenego do szelfu miao w zamyle kreowa kompetencj wadczego rozstrzygania o sposobie eksploatacji tego typu z. Proklamacja H. S. Trumana, mimo sprzecznoci z obowizujcym wwczas prawem

midzynarodowym, nie bdc odrzucon, doprowadzia do lawinowego wrcz wzrostu roszcze do szelfu ze strony szeregu pastw.12 Zaprzecza si jednak jakoby to wanie wwczas powstaa zwyczajowa norma prawa midzynarodowego okrelajca pojcie szelfu, z uwagi na fakt, e deklaracje te, dalekie od jednolitoci, nie przedstawiy spjnej midzy sob koncepcji. Natur tych dziaa, ze wzgldu na sw skal, powszechnie poczytuje si natomiast jako inicjacj procesu budowy wielostronnej kompleksowej regulacji ktrej wyrazem staa si IV konwencja genewska.13 Konwencja poddajc

J. Simonides, Prawo midzynarodowe publiczne, Warszawa 1997, s. 232. Por. H. S. Truman, Policy of the United States with Respect to the Natural Resources of the Subsoil and Sea Bed of the Continental Shelf., Presidential Proclamation No. 2667, September 28, 1945, http://www.presidency.ucsb.edu/ws/index.php?pid=12332; zob. te: J. Simonides, Nowe prawo morza, Warszawa 1986, s.181-182. Autor zwraca uwag na fakt, e proklamacja w przeciwiestwie do wczeniejszych porozumie, okrelia zasadnicze elementy przyszej koncepcji szelfu kontynentalnego. 12 Do 1957 r. okoo 30 pastw zgosio takie roszczenia, za: J. Symonides, Nowe prawo ..., op. cit. , s. 182. 13 Zob. Convention on the Continental Shelf,(signed at Genewa on 29 April 1958) [w:] United Nations, Treaty Series, vol.499, No. 7302 s. 311; zob. te: R. Zaorski, Konwencje genewskie o prawie morza., Gdynia 1962, s. 57-66; K. Kocot, K. Wolfke, Wybr dokumentw do nauki prawa midzynarodowego., Wrocaw/Warszawa 1976, s. 234 i nast.
11

10

rozstrzygniciom szereg problemw zwizanych z szelfem kontynentalnym, w szczeglnoci skupia si na wprowadzeniu do terminologii prawa midzynarodowego usystematyzowanej definicji szelfu umoliwiajcej wyznaczenie wizki praw suwerennych pastwa nadbrzenego. Definicja szelfu, jako definicja prawna, poprzez operowanie pojciami przylegania do brzegw oraz kryterium izobaty 200 m (ktre zgodne s z jego geologiczn granic), akcentowaa geomorfologiczny charakter tego zjawiska. W obliczu tych skadowych, za szelf kontynentalny uznano (...) dno morskie i podziemie obszarw morskich przylegajcych do wybrzea, lecz znajdujcych si poza obszarem morza terytorialnego do gbokoci 200 metrw lub, poza t granic, jeeli gboko znajdujcych si nad nim wd pozwalaa na eksploatacj zasobw naturalnych wymienianych obszarw.14 Zgodnie z w/w zewntrzna granica szelfu przebiegaa w miejscu gdzie gboko wody nie przekraczaa 200 metrw, jednake moga j przekroczy w przypadku fizycznej monoci eksploatacji zasobw. Powysze skutkowao brakiem precyzyjnie okrelonej granicy zewntrznej szelfu, gdy wraz z rozwojem technologicznym granica ta w sposb permanentny ulegaa staym przesuniciom w stron morza otwartego. Jedynym bodcem ktry w tych okolicznociach faktyczne hamowa skal dalszych dziaa, by wymg respektowania granic geologicznych.15 Postanowienia IV konwencji porzdkujc kwesti praw pastwa nadbrzenego w swej doniosoci zaakcentoway e: (art. 2) Pastwo nadbrzene sprawuje nad szelfem kontynentalnym prawa suwerenne w celu badania i eksploatowania jego zasobw naturalnych, przy czym prawa te, (art. 3) nie wpywaj na status prawny wd nadszelfowych, jako wd morza otwartego, jak i przestrzeni powietrznej nad tymi wodami. Rozwizanie przyjte w art. 3 akceptowano, natomiast art. 2 jako dyskusyjny na gruncie praktyki krytykowano z powodu sporw i konfliktw (zwaszcza rybowczych16), tak z reszt jak i inne problematyczne rozwizania tej konwencji. Z upywem czasu eskalacja napi na tle normatywnym zrodzia potrzeb nowej, bardziej wszechstronnej regulacji.

J. Symonides op. cit. s.183. Por. J. Symonides, R. Bierzanek, Prawo midzynarodowe ..., op. cit. , s. 232. 16 Pastwa takie jak Polska, ktre posiaday tradycyjne owiska u wybrzey angielskich, skutkiem ustanowionej zgodnie z konwencj genewsk z 1958 roku linii podstawowej brytyjskiego morza terytorialnego (liniami prostymi o dugoci do 24 mil morskich) przeksztacajcej szereg duych zatok w cz brytyjskich wd wewntrznych jak i ustanowionej nieco pniej 12 milowej strefy rybowstwa (dzielcej si na dwa pasy o szerokoci 6 mil od linii podstawowej) zmuszono do stosownych renegocjacji bd do ewentualnego zaniechania dalszego prowadzenia pooww. Por. Agreement regarding the Rights to be Accorded to Polish Vessels within the British Fishery Limits to be established on 30 September 1964 (Exchange of Notes at Warsaw on 26 September 1964.) [w:] S. Oda, The International Law of the Ocean Development. Basic Documents. Vol. II, Leiden 1975, s. 128-129; zob. te: A. Makarewicz (red.), Zbir umw midzynarodowych Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej 1967, Warszawa 1972, s. 45-46.
15

14

Prace ktrych sensem przewodnim, stay si nowe kategorie obszarw morskich tj. dna mrz i oceanw poza granicami jurysdykcji pastwowej ruszyy w kocu 1975 roku. W ich trakcie zwolennicy zmian podnieli argument, e definicja szelfu w brzmieniu jaki zaproponowaa IV konwencja genewska jest regulacj wysoce nieprecyzyjn (chodzio w tym wypadku zwaszcza o kryterium eksploatacyjne17). Oponenci powoali si natomiast na orzeczenie Midzynarodowego Trybunau Sprawiedliwoci, w ktrym stwierdzono, e fakt pozostawania przez szelf naturalnym przedueniem ldu jest podstaw prawa pastwa nadbrzenego do szelfu. Z kolei pastwa nadbrzene w przedmiocie dyskusji argumentoway e udzielenie licencji na eksploatacj na zboczu i wzniesieniu szelfu zalicza si do ich uprawnie podmiotowych i niemoliwym jest ju odwrcenie tej sytuacji.18 Z uwagi na pragmatyzm w kompromisowym rozwizaniu (art. 76 konwencji o prawie morza19), przyjto uwaa, e szelf kontynentalny rozciga si do zewntrznej krawdzi obrzea kontynentalnego, przy czym krawd ta ustalana jest przez pastwo nadbrzene zgodnie z formu irlandzk i moe by wyznaczana albo lini czc najbardziej wysunite zewntrzne punkty, w ktrych grubo ska osadowych stanowi co najmniej 1% najkrtszej odlegoci od tego punktu do podna zbocza kontynentalnego, albo lini wyznaczan przez punkty znajdujce si w odlegoci nie wikszej ni 60 mil od podna zbocza kontynentalnego. Wyznaczona w ten sposb granica szelfu nie powinna przekracza 350 mil od linii podstawowej, od ktrej mierzone jest morze terytorialne lub 100 mil morskich od 2500 metrowej izobaty.
Rys. 1. Linia podstawowa archipelagu wysp Indonezji .

rdo: opracowanie wasne na podstawie: Ch. Carleton, C. Schofield, Developments in the Technical Determination of Maritime Space: Charts, Datums, Baselines, Maritime Zones and Limits, Maritime Briefing Vol.3 No.3, Durham 2001, s. 48.
Por. W. Gralczyk, R. Bierzanek (red.), Aktualne problemy prawa morza, Gdask 1976, s. 66-67. Por. J. Simonides, Nowe prawo ..., op. cit. , s. 186-193. 19 United Nations Convention on the Law of the Sea (UNCLOS),signed at Montego Bay, 10 December 1982. [w:] United Nations, Treaty Series, vol.1833, No. 31363 s. 397; zob. te: A. Przyborowska-Klimczak, Prawo midzynarodowe publiczne. Wybr dokumentw, Lublin 2001, s. 301 i nast. Aktualnie sygnatariuszami konwencji jest 160 pastw, w tym rwnie i Polska (Dz.U. 2002 nr 59 poz. 543 zacznik).
18 17

Zdaniem J. Symonidesa w tym drugim przypadku granica zewntrzna szelfu moe wyj poza 350 mil tam, gdzie s naturalne wzniesienia na szelfie, i osign w pewnych sytuacjach okoo 400 mil.20 W przeciwiestwie do definicji szelfu kontynentalnego jak rwnie okrelenia jego zewntrznej granicy, kwestia praw pastwa nadbrzenego i ich charakteru nie bya przedmiotem sporw. Wikszo postanowie konwencji z 1982 roku stanowi formalnoprawne powtrzenie rozwiza z roku 1958. Dla przykadu art. 77 konwencji przyj: Pastwo nadbrzene wykazuje suwerenne prawa nad szelfem kontynentalnym w celu badania i eksploatacji jego zasobw naturalnych. (identycznie sformuowany zosta art. 2 konwencji z 1958 r). W tym sensie zagwarantowano e wykonywanie praw suwerennych jest niezalene od faktycznego okupowania bd wydawania jakichkolwiek deklaracji. Aspekt wycznoci przyjto rozpatrywa w kategoriach podmiotowych w myl zaoenia, e nawet jeli pastwo uprawnione nie bada ani nie eksploatuje szelfu, to bez jego zgody adne inne pastwo nie moe podejmowa si prowadzenia tego typu dziaa. Podobnie jak IV konwencja genewska, tak te i konwencja o prawie morza posuya si szerok definicj pojcia zasobw naturalnych, obejmujc nie tylko zasoby nieoywione lecz rwnie pewne grupy organizmw ywych (tzn. formy ktre poruszaj si w staym kontakcie fizycznym z dnem morza).21 W sprawie rozstrzygnicia spornej kwestii art. 3 IV konwencji genewskiej postanowiono zachowa w sensie formalnym jego tre. Przyjto jednak, e korzystanie z praw do szelfu kontynentalnego przez pastwo nadbrzene nie moe narusza lub prowadzi do nieuzasadnionego zakcenia eglugi oraz innych praw i wolnoci przewidzianych w obecnej konwencji. Przyjto rwnie, e pastwo nadbrzene eksploatujc zasoby naturalne szelfu ma prawo wznoszenia sztucznych wysp, instalacji lub urzdze, za wyjtkiem sytuacji, gdyby fakt ich istnienia stanowiby faktyczn przeszkod w korzystaniu z uznanych szlakw morskich o istotnym znaczeniu dla eglugi midzynarodowej. W sensie pozytywnym rozbudowano przepisy dotyczce ukadania na szelfie kontynentalnym kabli podmorskich i rurocigw. Nowymi postanowieniami konwencji z 1982 roku stay si sformuowania mwice o wycznoci pastwa nadbrzenego do wyraania zgody na prowadzenie i regulowanie wierce na szelfie w jakichkolwiek celach czy te nakadajce obowizek opat lub wiadcze w naturze na pastwa, ktre eksploruj zasoby nieoywione (mineralne) szelfu poza granic 200 mil od jego linii podstawowej.
20 21

Ibidem. s. 192. Ibidem. s. 194.

W sensie jurydycznym konwencja o prawie morza z 1982 roku to zbir norm prawa midzynarodowego. Zbir ten zbudowano na argumentacji zakadajcej, e uprawnienia wadcze pastw (tzw. jurysdykcja pastwowa) na obszarach morskich winny cechowa si zrnicowanym statusem prawnym, transparentnym wzgldem strefowego charakteru tych obszarw. Z uwagi na te zaoenia wyrniono wic:22 1.) Obszary wchodzce w skad terytorium pastwa: a. morskie wody wewntrzne b. morze terytorialne 2.) Obszary znajdujce si poza terytorium pastwa, na ktrych pastwo moe wykonywa ograniczon jurysdykcj (okrelone prawa suwerenne): a. strefa przylega b. wyczna strefa ekonomiczna c. szelf kontynentalny 3.) Obszary znajdujce si poza terytorium pastwa, nie podlegajce jego jurysdykcji: a. morze otwarte b. dno mrz i oceanw.
Rys. 2. Granice obszarw morskich (UNCLOS).

rdo: P. Kabziski, A. Weintrit, Zastosowanie aplikacji GIS w zagadnieniach wyznaczania granic morskich, Przegld Hydrograficzny 2008, nr 4, s. 97.
22

Por. L. ukaszak, Midzynarodowe prawo morza, Warszawa 1997, s. 48.

3. Perspektywa sektorowego podziau szelfu kontynentalnego Oceanu Arktycznego.


W wietle aktualnych postanowie, pastwa ktre bezporednio granicz z regionem Arktyki tzn.: Rosja, Norwegia, Dania (Grenlandia), Islandia, Kanada oraz Stany Zjednoczone, posiadaj zlokalizowane na jego terenie, przynalene w sensie podmiotowym, 200-milowe obszary szelfu kontynentalnego oraz wycznej strefy ekonomicznej.
Rys. 3. Midzynarodowe granice morskie w Arktyce.

Koo podbiegunowe pnocne Granice pastw

rdo: opracowanie wasne na podstawie: R. O. Rasmussen (eds.): Analyzing Megatrends, TemaNord, Copenhagen 2011, s. 137. 9

Z drugiej za strony, suma korzystnych uwarunkowa prawnych zawartych w Konwencji o prawie morza z 10 grudnia 1982 r. (UNCLOS, art. 76) skania w/w pastwa do podjcia intensywnych prac badawczych ktre w efekcie formalnoprawnych ustale warunkowayby zmian ilociow tj. poszerzeniem dotychczasowego stanu posiadania w regionie Arktyki. Warto jednak podkreli, e wymiar praktyczny tego typu dziaa to w rzeczywistoci faktyczna konfrontacja ktr wedug postulowanych zaoe (UNCLOS, art. 83) winno wieczy osignicie sprawiedliwego rozwizania. Przywoujc wyrok Midzynarodowego Trybunau Sprawiedliwoci w sprawie delimitacji szelfu kontynentalnego Morza Pnocnego23 zway naley e sprawiedliwo niekoniecznie oznacza musi rwno24, std te kluczowym dla w/w dziaa staje si porozumienie czy te swoista wola stron wyraona w szeroko rozumianym dialogu. W dniu 28 maja 2008 na konferencji w Ilulissat na Grenlandii pi pastw nadbrzenych

graniczcych z Oceanem Arktycznym t.j. Kanada, Dania, Rosja, Norwegia oraz Stany Zjednoczone osigno takiego typu kompromis. W parafowanej deklaracji25 pastwa te uznay, e rol wiodc w pracach zmierzajcych do ostatecznego podziau szelfu kontynentalnego Oceanu Arktycznego peni bd normy oglnie rozumianego prawa morza (ang. law of the sea). Patrzc w tym kontekcie na traktat Rosyjsko-Norweski z wrzenia 2010 roku czy te umow26 z kwietnia 2011 roku dotyczc wydzielenia w regionie arktycznym sektorw ratownictwa (SAR) uzna naley, e sektorowy podzia szelfu kontynentalnego Oceanu Arktycznego nie stanowi w obecnej

przestrzeni prawno-midzynarodowej teoretycznej perspektywy lecz bliski faktycznemu urzeczywistnieniu projekt.

Midzynarodowy Trybuna Sprawiedliwoci, Sprawy szelfu kontynentalnego Morza Pnocnego (RFN przeciwko Holandii; RFN przeciwko Danii), wyrok z 20 lutego 1969 r., ICJ Reports 1969; P. Daranowski, J. Poatyska, Prawo midzynarodowe publiczne. Wybr orzecznictwa, Warszawa 2011, s. 117. 24 B. Wierzbicki (red), Prawo midzynarodowe. Materiay do studiw., Biaystok 2000, s. 70. 25 The Ilulissat Declaration, Arctic Ocean Conference, (Ilulissat, Greenland, May 28, 2008). [w:] J. A. Roach, R. W. Smith ,Excessive Maritime Claims: Third Edition, Leiden/Boston 2012, s.877-878; zob. te: http://www.oceanlaw.org/downloads/arctic/Ilulissat_Declaration.pdf. 26 Arctic Council, Agreement on Cooperation on Aeronautical and Maritime Search and Rescue in the Arctic, (Nuuk, Greenland, 12 May 2011). [w:] J. H. Currie (eds.), The Canadian Yearbook of International Law, vol.XLIX, Vancouver 2011, s.504; zob. te: http://library.arcticportal.org/id/eprint/1709.

23

10

You might also like