You are on page 1of 11

Micha Waliski

Sztuka obapiania pornografii1


Przele mnie...
(refren wspczesnego przeboju)

Drogi, bezdroa i manowce kultury i literatury ludowej, popularnej czy masowej, ktre przedeptujemy mozolnie z numeru na numer niejednokrotnie wpadajc w dziury, potykajc si o rozmaite osobliwoci i napotykajc na biae plamy z Krainy Kiczu wprowadziy nas w lepk od brudu, pozbawion kanalizacji i chodnikw lep Uliczk Pornografii. Byo to, jak zobaczymy, nieuniknione. Pomwmy tedy o problemie nader chtnie dyskutowanym przez felietonistw, pedagogw, dewotki i kaznodziejw oraz wszelkiego autoramentu (czsto podejrzanych) strw moralnoci, wiadomi co podkrelamy nastpujcej przestrogi: 1. Kto rozpowszechnia pisma, druki, fotografie lub inne przedmioty majce charakter pornograficzny, podlega karze pozbawienia wolnoci do lat 2, ograniczenia wolnoci lub rzywny. 2. Tej samej karze podlega, kto w celu rozpowszechnienia takie pisma, druki, fotografie lub przedmioty sporzdza, przechowuje, przenosi, przesya lub przewozi. (art. 173 kk). W tym momencie mona by postawi pierwsze wakie pytania: K t o bowiem rozpowszechnia i sporzdza pornografi? Co to znaczy s p o r z d z a i i rozpowszechnia pornografi? I najwaniejsze: co to jest pornografia? Co jest pornografi, a co ni nie jest? Kiedy bdziemy, rzecz jasna, ze wzgldu na charakter niniejszego periodyku cytowa i komentowa rozlicznych komentarzy do wspomnianego wycigu z kodeksu karnego. Zostawiajc w spokoju p. Konfunjusza i Owidiusza, ktrych ju za ycia szarpaa cenzura obyczajowa, pomijajc historyczne przypadki frywolnego Boccaccia, naiwnie ciekawego Brantmea, filozofa-sadysty Sadea, przeerotyzowanego Battailea czy awangardowego Joycea, signijmy po par przykadw wybranych na chybi trafi

Felieton z cyklu przegldw prasy, por. Micha Waliski, Sztuka obapiania pornografii. Przegld prasy, 1. IV-30. VI 1976. Literatura ludowa 1976/4-5, s.105-113

z polskiej kroniki skandali erotycznych ostatnich lat, przykadw, nad ktrymi warto si zastanowi. Czy synny na przykad skandal wywoany emisj w rozgoni harcerskiej piosenki Je taime, moi non plus autorstwa S. Gainsburga i J. Birkin i w tyme wykonaniu by skandalem pornograficznym? Czy istnieje w ogle pornofonia i czy mona o niej zasadnie mwi? Wypywajcy na amach pism kulturalnych na zasadzie potwora z Loch Ness problem krakowskiej Venus? Gdzie koczy si w wypadku tzw. fotografia artystyczna a zaczyna plugastwo, rozpusta i gorszenie tumw? Czy bra pod uwag intencje fotografika, a jeli tak, to jakim przyrzdem/aparatem zbada te intencje, bo przecie fotel ginekologiczny raczej odpada? W trakcie dyskusji nad fotografiami z Venus niektrzy z autorw tumaczyli si co zakrawa na grotesk obojtnoci emocjonaln w trakcie ich wykonywania. Pisa niegdy S. Baraczak w cyklu Odbiorca ubezwasnowolniony, e granica, poza ktr zaczyna si pornografia, jest [] jak dobrze wiadomo, niewyobraalnie mglista i trudna do ustalenia, co zreszt umiejtnie wykorzystuj niektre nasze tygodniki.2 Sdzc po niektrych pismach literackich mona by pomyle, e cielesno w literaturze naszej odgrywa rzeczywicie wan rol, coraz trudniej bowiem o periodyk bez roznegliowanego dziewcztka. Jak natomiast ustosunkowa si do reakcji niektrych nauczycielek protestujcych ze wzgldu na fakt pomieszczenia przez Literatur znanych i uznanych erotycznych rysunkw Picassa? A osawiona sprawa seks-numeru Literatury na wiecie i niezdrowe wypieki sporej czci tzw. publicznoci masowej, krej spora cz mona zaoy sigaa do tej pory w najlepszym wypadku po Przekrj, Panoram czy Kulisy; reakcja wybitnego poety na inny (homoseksualny?) numer tego wietnego skdind pisma? Zwrmy przy okazji uwag oczywicie bd to dalekie peryferie literatury i kultury na teksty, ktre proponuj setkom tysicy, a moe milionom odbiorcw, gwnie modzieowych, producenci pocztwek dwikowych. Czy ktra z bibliotek naukowych zbiera skrztnie owe arcydziea wspczesnej poezji piewanej w rodzaju przepraszamy za cytat Nago ley na eczku i drapie si po brzuszeczku tak gorco, e a strach3. Teksty tego rodzaju trzeba pieczoowicie zbiera, katalogowa, opisywa etc. dla nastpnych pokole kulturologw bdzie to bowiem niezwykle istotny przyczynek do poznania naszego kontekstu kulturowego we wszelkich jego przejawach. Inna dziedzina sztuki i inna zagadka na najnowszy film Borowczyka pdz tumy dlaczego tumy pdz

2 3

Nurt nr 82. Autorstwo: p. Barya pseudonim to? Maa zagadka filologiczna

na film Borowczyka? Dwa lata temu pewien miesicznik filologiczny pomieci artyku o erotyce w twrczoci eromskiego (dobry artyku!), ktry autor poprzedzi ma antologi njintymniejszych fragmentw z Dziennikw wielkiego pisarza. Czy sporzdzenie takiej antologii to zabieg podpadajcy pod 173 art., zwaywszy i nakad pisma niewielki? Czy wydanie osobnego aneksu do zbioru pieni Fedorowskiego, uwzgldniajcego najb ardziej podkasane przykady ludowej muzy, nie rozmino si ze szlachetnymi intencjami autorw wydania? Jedni z czytelnikw Nowej ksigi przysw polskich atakowali pomnikow edycj za wyeliminowanie obscenw, inni skaryli si na jej nieprzyzwoito. W jaki sposb zadowoli w s z y s t k i c h? Ostatni problem: czy refren wykonywanego przez eski (!) chrek /!/ wspczesnego przeboju, ktry zamiecilimy w charakt erze motta, zawiera wpisany w struktur tekstu jaki kategoryczny, aczkolwiek sprony, imperatyw moralny, stanowic zaproszenie do? Wanie, do czego? Do dyskusji przynajmniej. Dyskusja odbya si, zwrot przele mnie wszed na trwae do slangu erotycznego polskich nastolatkw. Pytanie goni pytanie. Oczywicie, nasuwaj si pewne rozwizania. Jedno z nich proponujemy nazwa rozwizaniem Malika od nazwiska pewnego twrcy ludowego z Rybnej pod Krakowem. Zacytujmy wiele mwicy fragment wietnego reportau A. Stroskiej w Literaturze: Podczas nastpnej wizyty kupiam od Malika pic kobiet podug Giorgionea i niby najdokadniej podug, a przecie tak piknie w a s n [] wykonana jest inn technik, mianowicie pocignita row farb olejn. Dziki temu byszczy si czysto i przyjemnie jak policzki jej twrcy. I znowu jedno oko ma ciut wysze a wargi odte. pica kobieta Giorgionea. To wdziczne, moe i mimowolne uoenie rki na wzgrku Wenery zmienia si u obserwatora z Rybnej w prostoduszny pewnik. Poniewa malowane sprawy z niewiastami raduj Malika, nie zdziwiam si, e identyczna pica wkrtce po mojej wizycie przyoya si do witego Jacka pod wsplne szko we wsplnej ramie. Uderzy mnie tylko pewien nowy szczeg: pica numer dwa to, co robia jawnie, zacza robi pod kodr. twrca opatuli nieskromn dam bibu wsunit pod szko. Zaintrygowana spytaam o przyczyn. A, dzieci tu wpadaj i po co maj widzie chmurnie objani artysta. Das ewig weibliche w Rybnej komentuje Stroska nie przejdzie bez majtek i biustonosza. Pocztkowo Malik rzebi Adama i Ew z goymi pupami, teraz wystpuj obydwoje w kpielwkach. W takich przynajmniej o numer

za duych.4 Obserwacje autorki daj wiele do mylenia, stanowic kapitalny zapis pewnej interesujcej badaczy sztuki ludowej i naiwnej mentalnoci. Szkoda, e prostoduszne, szczere i p r o s t e rozwizania w dyskusjach o pornografii nie zawsze s moliwe do zastosowania. Podane przykady pochodziy ze wspczesnego polskiego obyczaju wspieranego dzielnie przez rodki masowego przekazu. Tak si skada, e znaczna cz badaczy i specjalistw skania si do przyjcia cichego przynajmniej, cho nie wiadomo, na ile susznego naoenia, i rozkwit pornografii i seksualizacja ycia spoecznego s bardziej charakterystyczne dla rozbudowanych i zagszczonych spoeczestw ni spoeczestw maych i tradycyjnych, s bardziej problemem miejskim anieli problemem wiejskim. Wybitny etolog, twrca koncepcji o roli zachowania w procesie ewolucji, sugeruje, i [] seksualizacja jest w duym stopniu zjawiskiem wielkomiejskim. Co prawda wiele spord tak zwanych seksualnych czynnoci i sygnaw wystpujcych w naszym yciu wcale pierwotnie nie byy seksualne, lecz zapoyczone z pielgnacji potomstwa. Do takich naley demonstrowanie piersi kobiecych na plakatach reklamowych5, wzajemne publiczne obciskiwanie si i wiele innych []. Prawie pewne jednak jest dodaje e w znacznej mierze 'seksualizacja ta wicej ma wsplnego z socjalizacj anieli z seksem; dotyczy to zapewne mody mini i topless, ktre ch yba dopomagaj w przezwycieniu napi tkwicych w spoeczestwie anonimowym [].6 Patologizacja ycia wielkomiejskiego zwizana z rozwojem rodkw masowego przekazu zacza si stosunkowo wczenie i nie jest bynajmniej spraw ostatnich lat. Ju w latach midzywojennych autor studium o kulturze miejskiej Jankesw zauwaa, i rozrywk masow, obliczon na zysk, znamionuje gwatowno podniet [] Dranienie erotyki wystpuje na kadym kroku, wstydliwie tylko okryte faszywym paszczykiem hipokryzji. Film zdradza zupen nieraz moral insanity. Gorzej jeszcze sprawa przedstawia si w teatrzykach rewiowych (burlesques), kabaretach, salach tacw. 7 Faszywy paszczyk hipokryzji bdzie okrywa wikszo amerykaskich i nie tylko przedsiwzi; w wypadku Playboya bdzie to ju solidny kouch: seks pokryty mtn filozofi tus zujc jednoczenie merkantylizm owej instytucji.

4 5 6

Staro ca gb, Literatura nr 239.

Jest faktem znaczcym, e symbol ten nie pojawia si wcale w erotyku ludowym M. W. W. Wickler, Czy jetemy grzesznikami?, 1974/. 7 S. Rychliski, Wybr pism, 1976, s. 496.

Jak by nie byo, pewne procesy doprowadziy do stanu, e dzisiaj mwi mona nie tyle o seksualizacji, co o pornografizacji niektrych przejaww ycia na Zachodzie. Oddajmy gos Normanowi Mailerowi, ktry przemawia w tej sprawie w Studencie: Nasze czasy powiada w inwokacji maj obsesj seksu jako krwi, jako morderstwa, jako cudzostwa, orgii i gwatu []. Rozmowa o pornografii powinna zaczyna si od wspczesnych korzeni: reklamy. Dziesi lat temu reklamy sprzedaway dziewczyn z samochodem nie taka znw nieuczciwa konstrukcja niewiadomoci czya posiadacza nowego kabrioletu z pewnoci zdobycia nowej dziewczyny. Dzi dziewczyna znaczy mniej ni maszyna. Samochd nie sprzedaje si dlatego, e pomoe zdoby dziewczyn, ale dlatego, e jest ju dziewczyna 8 []. Mao tego, powiada Mailer [] phallus wkroczy do supermarketw i sklepw []. Pochwa pozostawia kart wizytow swej spirali w co trzecim lub co czwartym ogoszeniu []. Ale ulokowa swj sen o mioci w martwocie przedmiotu to tyle, co puci si z wiatrem obdu []. Ten ponury kierunek narodowego ycia seksualnego, ktre zaley od towaru, sta si tak dotkliwy, e jest moliwe, i surowa (to jest, czysta) pornografia, zdjcia nagoci, ksieczki za pi dolarw, magazyny cycka, komiks; nieprzyzwoite filmy, e wszystko to jest mniej szkodliwe dla umysu ni godne szacunku wytwory godnej szacunku gospodarki []. Win za ten stan rzeczy obcia autor An American Dream mass media, a cilej tych, co nimi kieruj, albowiem id na kompromisy, tolerujc pornografi niebezporedni: [] mass media prowadz nas ku narodowej psychozie. Ocz ywicie, nie da si wykorzeni mass mediw z wariackiego podoa bez zabijania psychologii konsumenta i wygodzenia rynku, ktrego odywczym skadnikiem jest ciepo wytwarzane przez fetysz. Tak wic z tpego smogu niefortunnego kompromisu bior si komiksy tablice ogosze, i czyste spronoci, ktre si mae, a przy tym wszystkim jaka niematerialna nadzieja wadz, e prawdziwy seks przetrwa.9 Niewolnikowi rodkw masowego przekazu mona wmwi wszystko. Spece od reklamy jak to opisywa V. Packard potrafi w czowieku utwierdza poczucie wasnej wartoci, sprzedawa samozadowolenie, poczucie bezpieczestwa, energi twrcz, poczucie siy i wizi z dziecistwem, niemiertelno, no i oczywicie obiekty mioci. Mona zapewne zarobi i na Faulknerze czy Sartre, gdy na lakierowanej okadce

8 9

Tu teza, e ksztat samochodu amerykaskiego jest homologiczny do ksztatw dziewczcych M. W. O pornografii porwnawczej. Prze. S. Magala. Student nr 7.

pocket-booka umieci si roznegliowan dam w zachcajcej pozie, posiadajc obowizkowy gow.10 Trudno si dziwi, e Mailer, znany ze swych lewicowych pogldw, sprowadza problem pornografii do wadzy i reklamy. Przyczyny omawianego zjawiska s chyba gbsze i bardziej zoone. Na pewno, szukajc ich, trzeba bdzie zwrci uwag na wyrane zagodzenie cenzury, szczeglnie amerykaskiej i angielskiej w kocu lat pidziesitych, kiedy to w masowych nakadach zaczyna si wydawa zakazanych dotd klasykw literatury erotycznej: Clelanda, Lawrencea , Nabokova, Millera. Na podatny grunt trafiy badania A. Kinseya, W. Mastersa oraz V. Johnson, ktre zmierzay nie bez oporw kibicw i posmaku skandalu do przeamania tabu intymnoci w nauce. Film poczynajc od Bergmana, Sjmana, Viscontiego, na Fellinim, Russelu czy Buuelu koczc, przestaje milcze natemat seksu. Do gosu dochodz nowe ideologie modzieowe. S to sprawy na og dobrze znane. Obok dzie artystycznych, ktre oferuj erotyzm wysoki (zdajemy sobie spraw ze sztucznoci i miesznoci tego okrelenia), powstaje potny pornobiznes, proponujcy pornografi czyst, bez artystycznych zakce pornofilmy, pomokomiksy, pornopowieci etc. Nakad pism pornograficznych w rodzaju Screw ocenia si w 1970 roku w samych Stanach Zjednoczi na okoo 130 milionw egz.11 Jest rzecz charakterystyczn, e o pewnych tekstach moemy z pewnoci powiedzie, i s tekstami (obrazami) pornograficznymi, o innych, nawet gdy zawieraj spotgowany adunek erotyzmu, tak nie powiemy, a wobec jeszcze innj kategorii tekstw (filmw, obrazw), ktre mona by okreli jako pornografi z ambicjami, staniemy czsto bezradni. Takich jak powiecida w rodzaju The Love Machine J. Susann czy Historia O P. Rage, takich jak quasi-polityczny i spoeczny film szwedzki Jestem ciekawa w kolorze tym (Jag r nyfiken - en film i gult, re. V. Sjman, 1967), takich jak Playboy (przykadw polskich asekurancko nie podamy). Wanie wychodzcego w 5 milionach egz. nakadu Hefnerowskiego Playboya przyjo si u nas powszchnie uwaa za synonim pornografii. I trudno, doprawdy orzec, jak to jest naprawd. Badacze komunikacji masowej okrelaj w magazyn jako skadank fotografii aktw, esejw, opowiada i raczej nadtych artykuw wstpnych opartych na filozofii hedonizmu i przyznaj mu znaczc pozycj pord innych pism z dziewczynkami.12 K. Starczewska w swojej antologii

10

Op. cit. Por. take szkice V. Packarda w: Super-Ameryka, t. 1-2. Prze. K. Dziewanowski, W. Grnicki, D. Passent i E. ycieska. Warszawa 1970. 11 Za: K. Starczewska, Wzory mioci w kulturze Zachodu, 1975. 12 E. Emery, Ph. H. Ault i W. K. Agee, Introduction to Mass Comunication, 1971.

wyimkw z Forum powiada, e Wanie poczenie nowoczesnoci i tradycji jest szczeglnie urzekajce dla mieszczaskiej klienteli Playboya. Atmosfera pogodnego hedonizmu, ktr tchn wykwintne kluby Hefnera, agodzi bowiem napicie midzy wzorami tradycyjnej obyczajowoci a nowoczesnymi tendencjami do obyczajowej swobody.13 Z przekonaniami o pornograficznoci pisma szeroko rozprawia si w Kulturze w stylu blue jeans K. T. Toeplitz (1975), ktry pisze, e Istot Playboya [] nie jest z pewnoci pornografia, nawet gdyby termin ten traktowa w sposb najbardziej purytaski []. Istot Playboya jest natomiast wczenie seksu do rzdu zabaw i rozrywek spoeczestwa kosumpcyjnego. Krytyk prbuje zebra obowizujce i co zreszt zaznacza bardzo relatywne kryteria identyfikujce pornografi. Pornografia to demonstracja fizycznoci, zaakcentowanie realnoci, materialnoci, niejako dosownoci, czemu su elementy pewnej dekompozycji, nieprawidowoci, skazy lub <<brudu>>. Sowem pornografia to pokaz bezwstydnej cielesnoci. Tymczasem zachwyca si KTT modelki z Playboya s w tym rozumieniu zaprzeczeniem realnoci, materialnoci, cielesnoci. Caa sztuka [] polega na tym, aby przedstawi ciao kobiece jako idealny wyrb rynku konsumpcyjengo []. Dziewcztka te poddaje si zabiegom personalizacji, okrela si je mianem playmates i to ju bdzie, wedle KTT, koronnym dowodem na to, e nic wsplnego z pornografi nie maj one. Ta chwiejno kryteriw. Jest na pewno faktem, e w klubach Hefnera panuje sztucznie zbudowana atmosfera swojskiej intymnoci pojmowanej na sposb typowo amerykaski, w rzeczywistoci jednak obnaone wdziki modelek z okadek magazynu, jak i wdziki ich ywych replik bunnies s tak samo anonimowe, nieautentyczne i niedostpne konsumentom, jak obiekty czysto pornograficzne niedostpne s odbiorcom pornografii. I w jednym, i w drugim przypadku caa sztuka producentw polega na sprzedaniu okrelonej porcji erotycznego zudzenia. Kryterium brudu i skazy to w kocu adne kryterium. Ile tych brudw i skaz w poezji Baudelairea, a rozpustny monolog Molly Bloom z Ulissesa to istna parada bezwstydnej cielesnoci. Ile tego brudu w prawdziwym folklorze. Z jakiegokolwiek nie rozwaalibymy punktu widzenia widzenia pornografii medycznego, psychiatrycznego, spoecznego, psychologiczne, ekonomicznego, etycznego, prawnego, historycznego, pedagogicznego zawsze prawdopodobnie pozostaniemy wobec nierozwizanego problemu jasnego, precyzyjnego i, co najwaniejsze, obiektywnego okrelenia zjawiska. Zawrotu gowy mona dosta od samej rnorodnoci terminw:

13

Starczewska, op. cit., s. 194.

pornografia

czysta,

bezporednia

lub

niebezporednia,

komercyjna,

surowa,

parapornografia. S. Sontag operuje terminem pornografia artystyczna. W dodatku pornografia czsto jest mylona z obscenum (rnice szczegowo wyjani w znanym studium J. Ziomek, do czego nawiemy). Zawodne s definicje encyklopedyczne, jak w polskiej WEP, a ostatnio w nowej edycji Sownika terminw literackich. Cieszy niezmiernie kada prba uporzdkowania zjawiska, jakkolwiek wtpi naley, czy wynalezienie obiektywnych kryteriw wyrniajcych zjawisko jest w ogle moliwe, zwaszcza e pojcie pornografii ewoluuje pod cinieniem historii. W ostatnich kilkunastu latach pojawiy si u nas dwie wane prby teoretyczne w tym wzgldzie. St. Morawski w studium Sztuka i pornografia 14 neguje moliwo, aby autentyczne dzieo sztuki byo przedmiotem pornograficznym, dopuszcza jednak moliwo istnienia tzw. porcji obsce nych i caych sekwencji pornograficznych wczonych w dzieo sztuki na zasadzie wtrtu niejako. Stanowisko to kci si nieco z istniejcymi teoriami na temat struktury dziea sztuki. J. Ziomek posuguje si pojciem odbiorcy pornograficznego (tzw. pornografa) w sensie odbiorcy wirtualnego lecz ta propozycj nie rozwizuje, wydaje si, sprawy zwizanej z rozpowszechnianiem pornografii.15 Nieprzypadkowo z Krainy kiczu wdepnlimy w Uliczk Pornografii. Oba fenomeny kulturowe maj ze sob wiele wsplnego, co sygnalizowalimy w poprzednim numerze, okrelajc je jako towarzystwo wzajemnej adoracji. Podobiestwa wynikaj std, e i kicz, i pornografia, zawsze weksluj dyskusj w stron problematyki wartoci artystycznych, estetycznych i kulturowych. Regu kiczu i pornografii jest ich nieautent yczno. Twrc kiczu, jak i twrc pornografii, szczeglnie literackiej, charakteryzuje, naley sdzi, bezgraniczna powaga: humor, komizm to menty zabjcze dla kiczu i pornografii. Jeli w utworze czy obrazie kiczowatym dopatrzymy si komizmu, bdzie to zawsze komizm niezamierzony przez autora, jak na przykad jedno oko ciut wyej w picej kobiecie Malika. wietnie t spraw uj M. Biaoszewski w Balladzie z makatki. Nieautentyczno obu zjawisk wynika z tego, e i kicz, i pornografia s wtrne wobec sztukuki i erotyki wysokiej, korzystaj bowiem ze stereotypw. Stereotypw takich, i tylko stereotypw, oczekuje ich odbiorca; nie jest on w stanie wyj poza nie, nie zna bowiem (nie rozumie) regu gry w obowizujcej wysokiej konwencji. Dlatego zdarza si czsto, i na przykad

14 15

Studia Socjologiczne 1965, nr 4. J. Ziomek, Obscenum, pornografia, rodki przekazu, w: Spoeczne funkcje tekstw literackich i paraliterackich, Wrocaw 1974.

dzieo literackie niedopuszczczane przez dugi okres przez wydawcw czy cenzur na rynek ze wzgldu na zbyt mia erotyk, a wic dzieo najczciej otoczone atmosferk sensacji i niezdrowej plotki, nie speni w momencie wydania pragnie wielu spord potenacjalnych odbiorcw i pojawi si szybko w antykwariatach. Inna cecha wsplna: z punktu widzenia odbiorcy sztuki wysokiej i kicz, i pornografia s wartociami wybitnie ujemnymi (moda na kicz to zupenie co innego), chocia odwracajc sytuacj nie bdmy przesadnie kulturocentryczni z punktu widzenia odbiorcy kiczu i odbiorcy pornografii sztuka i erotyka wysok bd najpewniej wartociami ujemnymi, jedna jako zbyt trudna i nieczytelna, druga jako za mao podniecajca, i wic te nieczytelna. I kicz, i pornografi cechuje te swego rodzaju seryjno, a take bezrefleksyjno. Kicz jest najczciej, w wypadku literatury, funkcj grafomaskich inklinacji autora bd te, w wypadku np. sztuk plastycznych, wyrazem nieodpartej potrzeby tworzenia, naiwnego natchnienia, niepopartych odpowiednim przygotowaniem, znajomoci obowizujcych konwencji wysokoartystycznych, talentem wreszcie. Pornografi literack wizano nie bez racji z pseudolizmem (H. Giese). Stosunkowo atwo poprze to przykadami. Natchniony artysta Malik bohater reportau Stroskiej w opinii otoczenia jest naprawd zboczony. J. Ziomek, kwestionujc pogld A. Banacha, zgodnie z ktrym erotyka w kiczu przeksztaca si w pornografi (oczywicie, e tak nie jest), powiada : Istnieje [] kicz erotyczny [], ale nie jest tosamy z pornografi. Natomiast pornografia to ma wsplnego z kiczem [], e wiele si od niego uczy i czsto z niego korzysta.16 Ot jest jeszcze jedni cecha czca oba pojcia: atwo, z jak i kicz, i pornografia zaadaptoway si w warunkach kultury masowej i zostay w wielu wypadkach przez ni zaadoptowane i w wielu wypadkcach, czciowo przynajmniej, podporzdkoway j sobie. Ostatnia sprawa to problem ciekawy sam w sobie. Sugerowalimy wyej, e raczej ostronie naleaoby ustosunkowywa si do opinii przyznajcych cywilizacji rodkw masowego przekazu jakie wyjtkowe miejsce w dziejach rozpusty i zgorszenia sowem, w pogldach na seks. Nowa Sodoma i Gomora? Zapewne nie. Nasi przodkowie, jeli chodzi o skrztnie zazwyczaj pomijane milczeniem dziedziny ycia czowieka, poczynali sobie zupenie niele, kto wie, czy nie lepiej od nas. Pornografia istniaa, by moe, zawsze, a rodki masowego przekazu z natury swej istoty wyolbrzymiy problem do montrualnych rozmiarw. Chyba jeli o t e sprawy chodzi jedynie pozornie zy pienidz wypiera pienidz dobry.

16

J. Ziomek, op. cit., s. 71.

Inny ciekawy sam w sobie problem wie si z relacj: m y i n n i. Nie produkuje si u nas komiksw z prawdziwego zdarzenia, bo nie mamy zbyt wielu pienidzy do wydania, trudno o papier, a poza tym, bdmy szczerzy, nie mamy wasnej rozbudowanej tradycji komiksu. W zwizku z pisze si potne apoteozy komiksu, obdarzajc opowieci z dymkami pochlebstwami w rodzaju: wspaniae, pene intelektu, zabawne, urocze (niektrzy pisz: urokliwe). W artykuach tych niezbicie dowiedziono, e komiksy s wartociowsze od Szekspira, Cervantesa i Dostojewskiego. Pisze si te artykuy oczywicie po to, eby w chwili, gdy rozwinie si u nas super-rynek komiksowy, co niewtpliwie nastpi, gremialnie zaatakowa opowiastki rysunkowe z dymkami. 17 Tpimy jelenia na rykowisku po to, by go mc pniej gloryfikowa. Nie posiadamy polskiego Playboya, marzymy tedy o atmosferze Hefnerowskich klubw i playboyowskich krliczkach. Nie ma u nas na dobr spraw problemu pornografii, wic co wykazalimy w naszej kronice stwarza si ten problem dosy sztucznie, cho znaleli si i tacy, ktrzy gono zastanawiali si, jakby tu, w rodzimych warunkach moliwie szybko przetransplantowa dowiadczenia szkoy duskiej18. Literatura nasza w rwnaniu na przykad z literatur francusk nie posiada na dobr spraw tradycji wysokoerotycznych posiadamy bogate tradycje obsceniczne, ale to przecie zupenie co innego do perfekcji doprowadzono u nas jednak sztuk obapiania pornografii. O tradycji tej sztuki pisze w Odrze Jerzy Jastrzbski w bogato udokumentowanym, obszernym studium Krajobraz antypornografii19 i artyku ten zasuguje na wnikliw lektur i jak najgbsz uwag. Dobrze si stao, e opublikowany w poczytnym miesiczniku nie zgin gdzie w specjalistycznych akademickich zeszytach. Autor zada sobie trud przeszperania wielu rocznikw czasopism, dotar do wielu zapoznany dokumentw. Powstaa historia polskiej walki o zachowanie cnoty i czystoci na przestrzeni ostatnich kilkudziesiciu lat, ktra stanowi jednoczenie pasjonujc histori obyczaju, pruderii i hipokryzji. Honorowe miejsce na licie antypornografw Jastrzbskiego zajmuje hr. Cecylia Piater-Zyberkwna, ubolewajca niegdy nad upadkiem dziewiczoci i zdrowia moralnego. Wprawdzie nowsze badania Czesawa Hernasa i Jerzego Bartmiskiego pisze Jastrzbski podwayy nieco odwieczne przekonanie o dziewiczoci i zdrowiu ludu, wykazujc, e wintuszy on nagminnie od XVII przynajmniej wieku, ale czyni to we wasnym zakresie, na swj uytek, w zgodzie z rytuaem, tradycj i chciaoby si rzec natur. W drodze ze wsi do miasta lud traci jednak, w zagadkowy dla wielu wspczesnych sposb, sw czysto, naturalno i zdrowie. Poszukiwania winnych przeraajcej

17

Skrztnie odnotowujemy nowe postacie w polskim klubie huraprokomikswym; po prezesie M. Malcharku i jego zastpcy A. Osce na honorow list wpisujemy N. Honsz z ciekawym skdind artykuem Nobilitacja kiczu w 15 nrze ycia Literackiego. 18 A. Siekierski w 20 numerze Pogldw z 1970 r. 19 1976 r. nr 4.

demoralizacji modziey prowadziy wwaczas zwykle ku partiom wywrotowym i pornografii, przy czym ta druga wydawaa si wielu jeszcze groniejsza ni pierwsze []. Ziarno kkolu (chodzi o pornografi importowan, bo wasna bya mizerna przyp. M. W.) pado niestety na grunt od wewntrz przygotowany. Przez kogo, skoro lud by zdrowy i dziewiczy? Przez ateistw, pozytywistw, naturalistw, realistw, liberaw, socjalistw i komunistw odpowiadaa Anna z Bardzkich Karwatowa w wydanej pod dugim tytuem w roku 1914 broszurce Jakie kobiety bohaterki daje nam obecny prd zmysowy w powieci i sztuce dramatycznej i ich wpyw na spoeczestwo. Ustawy antypomograficzne zaborcw byy mao skuteczne, organizowano tedy zjazdy antypomograficzne, rozpisywano ankiety. Sporzdzona przez Cz. Lechickiego po pierwszej wojnie lista gorszycieli oryginalnych obejmuje kilkadziesit nazwisk, wrd nich eremski, Tetmajer, Stern, Iwaszkiewicz, Broniewski, Strug, Wojciechowski, no i oczywicie Boy. Gwni oskareni rekrutuj si spord ydw i komunistw. Po drugiej wojnie okazao si mwi Jastrzbski i podzia na mionikw cnoty i konsumentw brudu nie pokrywa si z podziaami politycznymi, a jego przesanki tkwi gdzie gbiej []. Nie sposb tu streci nawet pobienie wywodw autora, odnotujmy wic przynajmniej credo przywiecajce pracy Jastrzbskiego: Odbir pornograficzny i reakcja antypornograficzna interesuj nas [] jako zjawiska zdeterminowane spoecznie, a nie wydarzenia jednostkowe Nie chodzi tu bowiem o wyszydzanie naszych przodkw z pozycji abstrakcyjnego liberalizmu, ale o prb zrozumienia ich wewntrznych motywacji i obiektywnych skutkw podejmowanych dziaa []. Poszukiwania maksymalnie obiektywnych kryteriw pomograficznoci jest psychologicznie uzasadnione konkluduje autor ale otrzymujemy w ten sposb narzdzie obosieczne. W zalenoci od tego, kto go uywa, suy moe zarwno do obrony, jak i dyskryminacji dzie sztuki (lub obiektw pornograficznych), do poszerzenia lub ograniczenia wolnoci twrczej autorw (albo swawoli pornograficznej). O tym, co jest, a co nie jest pornografi decyduje wic po prostu praktyka spoeczna.20 Micha Waliski

20

Howgh. Koniec z pomografi. Pjdmy lepiej na strip tiz, ktry zdaniem Wodzimierza Pawluczuka jest tsknot za intymnoci. Potrzeba intymnoci jest niezbywaln ludzk potrzeb. Jest to potrzeba przedarcia si przez form, w ktrej ja si wyra am i w ktrej wyraaj si inni ku wntrzu naszego czowieczestwa. Sposoby zaspokojania tej potrzeby s przy tym przeraajco rne: poczwszy od ludzkiej wzniosoci i pikna, po okruciestwa i zbrodnie [.] (Byem na stiptizie, Kontrasty, 1976 nr 6); por. te w Forum nr 20 artyku Amerykaska burleska po francusku i gosy Capotea i Llosy na temat roli seksu w literaturze (Tygodnik Kulturalny 1976 nr 33 i Kultura 1976 nr 38).

11

You might also like