Sprawiedliwo naprawcza - nowa filozofia przywracania adu spoecznego

http://www.edukacjaprawnicza.pl/aktualnosci/a/pokaz/c/aktualnosc/art/sprawiedliwosc-naprawczanowa-filozofia-przywracania-ladu-spolecznego.html Dr Andrzej Zachuta (12 marca 2004) Po raz drugi do Warszawy przyjecha Jim Consedine, koordynator sieci naprawczej w Nowej Zelandii. W lutym br., promujc swoj ostatni ksik pt Sprawiedliwo naprawcza - przywracanie adu spoecznego(wydan w jzyku polskim w 2004 r. nakadem Polskiego Stowarzyszenia Edukacji Prawnej), wygosi szereg wykadw dla rnych rodowisk zawodowo zwizanych z wymiarem sprawiedliwoci (sdziw, prokuratorw, adwokatw, radcw prawnych, policjantw, kuratorw sadowych, mediatorw, pracownikw zakadw karnych i kapelanw wiziennych) oraz dla studentw prawa i aplikantw. Wykady i debaty zorganizowane zostay przez Fundacj im. Stefana Batorego w Warszawie, Polskie Stowarzyszenie Edukacji Prawnej i Rzecznika Praw Obywatelskich. Spotkania spotkay si z ywym zainteresowaniem, zwaszcza e wykady uzupeniane byy warsztatami ukazujcymi, w jaki sposb powinny przebiega konferencje prowadzone pomidzy sprawcami przestpstw i ich ofiarami, czasem z udziaem ich rodzin i przedstawicieli spoecznoci lokalnej. Ksidz katolicki Jim Consedine jest znanym w wielu krajach caego globu dziaaczem na rzecz przewartociowania panujcego dotychczas systemu wymiaru sprawiedliwoci. Sw pasj wywodzi z ponad dwudziestoletnich dowiadcze kapelana wiziennego oraz pracy z bezdomnymi i byymi winiami, dla ktrych zaoy wiele orodkw opieki. Idea sprawiedliwoci naprawczej (wyrwnawczej) - mao znana w Polsce - w wiecie zdobywa coraz wiksz popularno. Proponuje ona alternatywne sposoby postpowania ze sprawcami przestpstw kryminalnych. Pojcie sprawiedliwoci naprawczej Filozofia sprawiedliwoci naprawczej, zmieniajc nacisk z kary na napraw emocjonalnych i materialnych szkd wyrzdzonych przestpstwem, zmierza do zastpienia karania pojednaniem zawsze, gdy jest to uzasadnione. Zemst na sprawcach zastpuje pomoc dla ofiar, alienacj i brak czuoci - wsplnot i zjednoczeniem, negatywizm i destrukcj zwizan z wykonywaniem kary, zwaszcza w warunkach wiziennych, zamienia na napraw, przebaczenie i ask. Filozofia ta dy do maksymalnego zaktywizowania w procesie sprawiedliwociowym pokrzywdzonego i lokalnej spoecznoci. Inaczej mwic, wedle tej koncepcji sprawiedliwoci nie definiuje si jako kar, ale jako napraw. Skoro przestpstwo jest szkod, to zadaniem prawa jest przede wszystkim jej naprawienie i uzdrowienie patologicznej sytuacji na drodze wybaczenia, pojednania, litoci, wspczucia, a take np. pracy spoecznie uytecznej. Karanie ma sens tylko wwczas, gdy jest konieczne - ultima ratio. W omawianym systemie ofiara i przestpca s centralnymi postaciami. Pastwo, jako punitor, schodzi na drugi plan. Proces nie koncentruje si wok kary, ale wok uzdrowienia. Nie pyta si, jak ukara sprawc, ale jak naprawi szkody spowodowane przestpstwem. W systemie sprawiedliwoci naprawczej (pod warunkiem chci do wsppracy) winny si rwnoway interesy trzech podmiotw: przestpcy, ofiary i spoecznoci.

Przypomnijmy za prof. M. Filarem, e historia ewolucji nowoczesnego prawa karnego jest w istocie histori zmiennego rozkadania akcentw, w ramach klasycznej dla tej dziedziny prawa triady: sprawca - czyn - ofiara. W poowie XIX w. koncentrowano si na czynie przestpnym, na ktry, dla przywrcenia naruszonego porzdku, wyspecjalizowany aparat pastwowy winien szybko reagowa poprzez naoenie na sprawc dolegliwej sankcji stanowicej sprawiedliw odpat. Wiek pniej model retrybutywny zyska konkurenta w postaci sprawiedliwoci prewencyjno-resocjalizacyjnej. W miejsce czynu na czoowe miejsce wysun si jego sprawca. Kara wymierzana jest nie tyle za to, e czyn zosta popeniony, ale aby nie zosta popeniony w przyszoci. Uwaga zostaa skupiona na waciwociach osobistych i warunkach sprawcy oraz na jego dotychczasowym trybie ycia. W ostatnich kilkunastu latach, pod wpywem wiktymologii, zacz dochodzi do gosu model sprawiedliwoci restytutywnej. W centrum uwagi znalaza si ofiara czynu przestpnego. Pokrzywdzony sta si wacicielem konfliktu, jaki powsta pomidzy nim a sprawc krzywdzicielem. Organ pastwowy wymierzajcy sprawiedliwo pozostaje w tle, czuwajc jedynie nad tym, aby proces usatysfakcjonowania ofiary przebiega w sposb rzetelny. atwo dostrzec, e na gruncie tej koncepcji pole dziaalnoci sdu karnego zostaje mocno zredukowane, a koncepcja zmierza take do potanienia kosztw wymierzania sprawiedliwoci. Samo za prawo karne zaczyna si przyblia do prawa cywilnego. W ten filozoficzny nurt wpisuje si sprawiedliwo naprawcza w ujciu popularyzowanym przez Jima Consedina. Wg tego autora obecny proces karny przypomina walk boksersk prawnikw (oskaryciela i obrocy), od ktrej wynikw zale losy zainteresowanych, niebiorcych w niej udziau. Proponowany model nie tylko odbiega od tradycyjnych, ale nasuwa szereg wtpliwoci, uwag, a nawet obaw. Jak kada koncepcja w tzw. czystej postaci - tchnie idealizmem. Najoglniej prezentowanej koncepcji nie mona jednak odmwi szeregu walorw pozytywnych. Wiele z nich znalazo si w nowej polskiej kodyfikacji prawa karnego i wiadczy o jej nowoczesnoci.