Edmund L.

Gettier

CZY UZASADNIONE I PRAWDZIWE PRZEKONANIE JEST WIEDZ?

Prezentowany tu tekst Edmunda L. Gettiera zosta opublikowany po raz pierwszy wAnalisys", voi 23, No.6,1463, ss.121-123 i by kilkakrotnie przedrukowywany w antologiach powiconych filozofii analitycznej. Artyku ten wywoa yw dyskusj, ktra nie zostaa jeszcze zakoczona. Trudno si temu dziwi, biorc pod uwag, i podobn prb okrelenia wiedzy podejmowa Platon w Teajtecie" i jako pierwszy zwrci uwag, e wiedza nie jest przekonaniem, ktre jest prawdziwe. Z bogatej literatury, ktra bya stymulowana przykadami przy toczonymi przez Gettiera wymienimy tylko dwie pozycje, w ktrych mona znale wicej informacji bibliograficznych: G. Pappas, M. Swain (eds.) Essays on Knowledge and Justification, Cornell U.P., lthaca 1978. R. Nozick, Philosophical Explanations, The Belknap Press, Cambridge, Massa chusetts 1981. W kolejnych tomach chcielibymy zamieszcza tumaczenia, ktre powstaj np. w ramach translatoriw i maj mae szanse na szybkie ukazanie si w druku. Jeeli bdzie to moliwe, chcielibymy je prezentowa jednoczenie z wersj oryginaln, ale bdzie to uzalenione od objtoci.

W ostatnich latach podejmowano rne prby ustalenia koniecznych i wystar czajcych warunkw tego, e kto wic, e jest tak jak mwi dane zdanie. Dotych czasowe prby mona przedstawi w nastpujcej formie : (a) S wie, e P wtedy i tylko wtedy gdy (i) P jest prawdziwe (ii) S jest przekonany, e P oraz (iii) S-a przekonanie, e P jest uzasadnione. Na przykad Chisholm utrzymywa, e warunki konieczne i wystarczajce wie dzy s nastpujce (*2): (b)S wie, e P wtedy i tylko wtedy gdy (i) S uznaje P (ii) P jest dla Sa oczywiste oraz (iii) P jest prawdziwe. Natomiast Ayer ustali nastpujce warunki konieczne i wystarczajce wiedzy (*3): (c) S wie, e P wtedy i tylko wtedy gdy (i) P jest prawdziwe (ii) S jest pewien, e P jest prawdziwe oraz (iii) S ma prawo by pewnym, e P jest prawdziwe. Bd argumentowa, e (a) jest faszywe, poniewa warunki tam ustalone nie s w y s t a r c z a j c e dla prawdziwoci zdania S wie, e P". Argumentujc w ten sam sposb poka, e (b) i (c) nie zachodz jeli wyraenia: jest oczywiste dla" lub ma prawo by pewnym, e" bd zastpione przez wyraenie: "przekonanie (e) jest uzasadnione".Zauwamy najpierw dwie rzeczy. Po pierwsze, w tym sen sie uzasadnienia", w ktrym bycie S-a w sposb uzasadniony przekonanym, e P jest koniecznym warunkiem wiedzy S-a, e P, istnieje moliwo, e kto bdzie przekonany, e uzasadnione jest zdanie, ktre faktycznie jest faszywe. Po drugie, dla dowolnego zdania P, jeli przekonanie S-a, e P jest uzasadnione i P pociga za sob Q i S wyprowadza Q z P i przyjmuje Q jako wynik tej dedukcji, to przekonanie Sa, e Q jest rwnie uzasadnione. Pamitajc o tych dwch rze czach, przedstawi teraz dwa przykady, w ktrych warunki ustalone w (a) s spe nione dla pewnego zdania, chocia jednoczenie faszem jest, e dana osoba
1. Wydaje si, e Platon mia na uwadze tak mniej wicej definicj w Teajtecie (201); by moe przyjmuje j te w Menonie (98) 2. Zob. Rederick M. Chisholm; Philosophical Study; Cornell University Press; Itaka, Nowy Jork, 1957; s. 16 3. A J . Ayer, The Problem of Knowledge; Macmillan; Londyn, 1936; s. 34

w danej sprawie posiada wiedze. Przykad I Przypumy, e Smith i Jones zaczli si stara o pewna posad. Ponadto przyj mijmy, e dla Smitha jest zupenie oczywista nastpujca koniunkcja: (d) Jones jest tym, ktry dostanie posad i Jones ma dziesi monet w swej kie szeni. Dla Smitha moe by oczywiste (d), na przykad dlatego, e prezes spki zapewni go, e w kocu zostanie wybrany Jones ; jest te dla niego oczywiste, e on, Smith, policzy monety bdce w kieszeni Jonesa przed dziesicioma minuta mi. Zdanie (d) pociga zdanie: (c) Czowiek, ktry otrzyma posad ma dziesi monet w kieszeni. Przypumy teraz, e Smith dostrzega wynikanie (e) z (d) i uznaje (e) na pod stawie (d), ktre jest dla niego zupenie oczywiste. W tym przypadku przekonanie Smitha, e (e) jest prawdziwe, istotnie jest uzasadnione. Lecz wyobramy sobie dalej, e to wanie Smith (a nie Jones) dostanie posad, cho nie bdzie o tym wiedzia, oraz e to on bdzie mia dziesi monet w kiesze ni i tego rwnie nie bdzie wiedzia. Wwczas zdanie (e) jest prawdziwe, chocia zdanie (d), z ktrego Smith wyprowadzi (e) jest faszywe. W naszym przykadzie wobec tego, to wszystko jest prawdziwe: (i) (e) jest prawdziwe, (ii) Smith jest przekonany, e (e) jest prawdziwe oraz (iii) przekonanie Smitha, e (e) jest uza sadnione. Jednake jasne jest te, e Smith nie wie, e (e) jest prawdziwe; (e) jest bowiem prawdziwe z racji iloci monet w kieszeni Smitha, gdy tymczasem Smith nie wie ile monet jest w kieszeni Smitha, i opiera swoje przekonanie, e (e) na obliczeniu monet w kieszeni Jonesa, co do ktrego jest faszywie przekonany, e jest tym czowiekiem, ktry otrzyma posad. Przykad II Przypumy, e dla Smitha jest zupenie oczywiste co nastpuje: (f) Jones posiada Forda Dla Smitha moe by to oczywiste dlatego, e pamita Jonesa jako posiadaj cego samochd, ktrym by zawsze Ford i dlatego, e Jones wanie zapropono wa mu przejadk prowadzc Forda. Wyobramy sobie teraz, e Smith ma inne go przyjaciela, Browna i e nie wie o miejscu jego pobytu. Smith bierze trzy przypadkowe nazwy miejscowoci i konstruuje nastpujcy, zestaw trzech zda: (g) Jones posiada Forda lub Brown jest w Bostonie; (h) Jones posiada Forda lub Brown jest w Barcelonie; (i) Jones posiada Forda lub Brown jest w Brzeciu. Kade z tych zda jest wyprowadzone z (f). Przyjmijmy, e Smith zdaje sobie

spraw, e kade z tych zda wynika z (f) i przechodzi do uznania (g), (h) i (i) na podstawie (f). Smith poprawnie wyprowadza (g), (h) i (i) ze zdania, ktre jest dla niego zupenie oczywiste. Smith zatem z penym uzasadnieniem uznaje kade z tych trzech zda. Oczywicie nic wie gdzie jest Brown. Ale przyjmijmy teraz, e zachodz dwa dalsze warunki. Po pierwsze, Jones n i e posiada Forda, tylko jedzi wynajtym samochodem. Po drugie, przez zbieg oko licznoci, o ktrym Smith oczywicie nic nie wie, miejscowo wymieniona w zda niu (h) jest akurat t, w ktrej Brown przebywa. Jeeli zachodz te dwa warunki, to Smith nie wie, e (h) jest prawdziwe, nawet gdy (i) (h) j es t prawdziwe, (ii) Smith jest przekonany, e (h) jest prawdziwe i (iii) przekonanie Smitha, e (h) jest prawdziwe jest uzasadnione. Tc dwa przykady pokazuj, e definicja (a) nie ustala wystarczajcego warunku lego, e kto wic, e jest tak jak mwi jakie zdanie. Te same przykady z odpowiednimi zmianami, bd wystarczajce do pokazania, e ani definicja (b) ani definicja (c) tego warunku te nic ustalaj. Przekad Jana Hartmana i Jacka Rabusa