Spis treci

SPIS TRECI........................................................................1 WSTP.............................................4 1. SYSTEM KOMRKOWY GSM . ...........................................6

1.1. Organizacja transmisji ramka .........................................................8 1.2. Transmisja w gr i w d .........................................................9 1.3. Dyspersja czasowa . ......................................................................11 1.4. Odbir zbiorczy . ...........................................................................12 1.5. Opis kanaw w systemie GSM . .....................................................12 1.6. Kanay ruchu .................................................................................13 1.7. Kanay Sterowania i sygnalizacji . ..................................................14 1.7.1. Kanay rozsiewcze BCH . ............................................................................14 1.7.2. Kanay sterowania wsplne CCCH . ............................................................15 1.7.3 Dedykowane kanay sterowania DCCH . .....................................................16

2. ARCHITEKTURA SYSTEMU GSM . .....................................18

2.1. Zesp stacji bazowych BSS ..........................................................20 2.2. Anteny ..........................................................................................20 2.3. Sterownik stacji bazowych BSC .....................................................21 2.4. Stacja nadawczo - odbiorcza BTS ....................................................22 2.5. Stacje ruchome MS ........................................................................24 2.6. Rejestr Macierzysty-abonentw wasnych HLR . ..............................26 2.7. Rejestr goci stacji obcych VLR . ..................................................26 2.8. Rejestr identyfikacji wyposaenia EIR . ...........................................26 2.9. Centrum autoryzacji AUC . .............................................................27 2.10. Centrum krtkich wiadomoci SMSC . ...........................................27 2.11. Zesp eksploatacji i utrzymania OMS . .........................................28

2.12. Cz komutacyjno-sieciowa NSS .................................................29 2.13. Centrala systemu ruchomego MSC ...............................................29 2.14. Centrala dostpowa systemu ruchomego GMSC ............................30

3. PODSTAWOWE ZAGADNIENIA Z TEORII RUCH I PROJEKTOWANIE SIECI KOMRKOWYCH . ...........................32

3.1. Komrka .......................................................................................32 3.2. Obszar przywoa ..........................................................................33 3.3. Obszar centralowy .........................................................................34 3.4. Zasig systemu GSM .....................................................................35 3.5.Uproszczone zasady planowania rozkadu komrek klasycznego systemu komrkowego .........................................................................35 3.6. Zastosowanie elementw teorii ruchu w systemach komrkowych ...39 3.7. Metody powikszania pojemnoci systemu .....................................43 3.7.1. Sektoryzacja komrek . .............................................................................43 3.7.2. Podzia komrek na komrki mniejsze .......................................................44 3.7.3. Wykorzystanie stref mikrokomrkowych . .................................................45 3.8. Rozdzia kanaw w systemach komrkowych .................................47

4. USUGI REALIZOWANE PRZEZ SYSTEM GSM ....................53

4.1. Organizacja transmisji danych w systemie GSM . ............................53 4.2. Usugi danych w systemie GSM . ....................................................55 4.3. Adaptacja szybkoci . ....................................................................58 4.4. Kodowanie kanaowe .....................................................................60 4.5. Protok cza radiowego (RLP) ......................................................62 4.6. Transmisja danych do rnych sieci ................................................63 4.7. Transmisja krtkich wiadomoci tekstowych SMS ...........................65 4.8. System szybkiej transmisji danych . ...............................................68

5. PROJEKT SIECI GSM . .....................................................70

5.1. Antena nadawcza sieci GSM. ..........................................................71 5.2. Rozkad medialny ..........................................................................75

6. PODSUMOWANIE I WNIOSKI KOCOWE . .........................93 7.LITERATURA . .................................................................96 8. SPIS RYSUNKW ...........................................................97 9. SPIS TABEL . .................................................................98 10. WYKAZ AKRONIMW ...................................................99

Wstp
W 1956 roku Szwedzka firma Ericsson zaprezentowaa pierwszy telefon komrkowy, ktry jak na tamte czasy by szczytem techniki. Kosztowa tyle co redniej klasy samochd, way 40Kg. Sztokholm by pierwszym miastem w ktrym powstaa siec komrkowa. Niestety owa sie o maym zasigu dziaania 30Km i 1000 abonentw bya bardzo prymitywna. Z biegiem czasu i postpem techniki. Telefony stay si mae i porczne. System analogowy pomau przeksztaca si w system cyfrowy nastaa era mikroprocesorw W dzisiejszych czasach telefon komrkowy mog miao powiedzie jest tak powszechny, jak radio czy telewizja. Ludzie niezwracan uwagi na liczne anteny montowane na dachach domw, supach. Stacje nadawczo odbiorcze na stae wtopiy si w krajobrazy miast, wsi i bezdroy Celem pracy jest przedstawienie wiadomoci z zakresu sieci komrkowych, ukazanie zasady dziaania sieci GSM ,omwienie wybranych zagadnie z zakresu Ruch i obsuga jake ogromnej na dzie dzisiejszy sieci GSM. Zaprezentowanie kilku usug jakie oferuje nam siec GSM a take operatorzy sieci komrkowych w Polsce oraz zaprojektowanie na wybranym przez siebie obszarze struktury sieci GSM, a take obliczenie bilansu cza radiowego, tumienia trasy, okrelanie maksymalnych wielkoci komrek ze wzgldu na moc sygnau. Rozdzia pierwszy przedstawia: organizacj transmisji systemu GSM, ukazuje w jaki sposb organizowana jest struktura ruchu, kanay ruchu. Kolejny rozdzia przedstawia architektur sieci GSM, budow zobrazowan na licznych rysunkach. W rozdziale trzecim opisuj po kolei kad cz systemu komrkowego, przeczyta mona w tym rozdziale o dokadnej strukturze kadego z elementw sieci GSM. Rozdzia czwarty zawiera opisane moim zdaniem takie gwne usugi jakie udostpnia nam system telefonii komrkowej. Pity rozdzia omawia : Projekt sieci GSM ktry wykonaem przy uyciu programu gwnie Mapki_TV i Demo_370.Gwnym moim zadaniem byo wyznaczenie zasigu uytkowego (zakceniowego) stacji bazowych oraz profilu trasy radiowej. Przedstawienie bilansu cza radiowego, obliczanie tumienia trasy, okrelanie maksymalnych wielkoci komrek ze wzgldu na moc sygnau. Obliczenia wykonaem stosujc metod 370 ITU R z wykorzystaniem programw demo370 i Mapki_TV. Suy ona do obliczania wartoci natenia pola elektromagnetycznego w danych warunkach i okrelonej odlegoci od nadajnika.
4

Metoda 370 wykorzystuje krzywe propagujce przedstawiajce zaleno natenia pola od odlegoci nadajnika. Natenie pola odniesione jest do 0,1318 kW mocy promieniowanej przez dipol pfalowy. Warto natenia pola odczytuje si z waciwej dla warunkw propagacji krzywej, od ktrej obliczane i uwzgldniane s odpowiednie poprawki. Rozkad medialny natenia pola elektrycznego w odlegoci okoo 250km x 250km od stacji nadawczej zlokalizowanej w terenie miejskim. Zasig zakceniowy stacji bazowej jest zawsze wikszy od uywanego. Jest to charakterystyczne przy projektowaniu sieci gdzie rednio zasig zakceniowy jest przewanie o poow wikszy, przedstawia to rysunek 2.1. Ma to istotny wpyw gdy przy pracy w jednym kanale czstotliwociowym, prawdopodobiestwo uzyskania cznoci byo bardzo due. Przez kana radiowy naley rozumie kana rozmwny, ktry obejmuje pasmo czstotliwoci niezbdne do przesyania sygnaw mowy w analogowych sieciach radiokomunikacji ruchomej pasmo to wynosi 20 30 kHz dla jednego kierunku transmisji, tzn. potrzebne jest dwukrotnie wiksze pasmo przesyania rozmowy na danym obszarze sieci. Proces tworzenia systemu GSM rozpocz si we wczesnych latach 80 tych . W 1982 roku w ramach europejskiego porozumienia CEPT (ang. Conference Europeenne des Posters ef Telekomunications) utworzono zesp roboczy nazywany Groupe Specjale Mobile, w skrcie GSM. Zdaniem zespou miao by opracowanie standardu systemu komrkowego, ktry mia by wsplny dla caej Europy Zachodniej. Nazwie porozumienia CEPT podjli take decyzj o wstpnym zarezerwowaniu dla przyszego systemu dwch przedziaw czstotliwoci w pamie 900 MHz. Na tym etapie prac nie byo jeszcze wiadomo, e powstajcy system bdzie cyfrowy. Pierwsze spotkanie grupy GSM odbyo si w 1982 roku w Sztokholmie. Wieli w nim udzia przedstawiciele 11 krajw. Prace zespou GSM nabray rozmachu w poowie lat osiemdziesitych, kiedy okazao si e cz analogowych systemw komrkowych dziaajcych w Europie w cigu kilku lat zbliy si do granicy swojej pojemnoci. Pojawiy si prby rozwiza tymczasowych, m.in. poprawiono przejcie przez systemy analogowe czci zakresw czstotliwoci zarezerwowanych dla przyszego standardu oglnoeuropejskiego. Sprawa nabraa rozmachu tak e staa si jednym z punktw omawianych na spotkaniu przywdcw krajw czonkowskich Wsplnoty Europejskiej w grudniu 1986 roku. Wynikiem spotkania byo zarezerwowanie dwch przedziaw czstotliwoci w pobliu 900 MHz, nieco mniejszych ni pierwotnie okrelone przez CEPT, do wycznego wykorzystania przez przyszociowy oglnoeuropejski system radiokomunikacji ruchomej, ktrego otwarcie przewidziano na 1991 rok.

1. System komrkowy GSM .

Aby mc przybliy temat cyfrowej Telefonii komrkowej GSM 1(ang. Global system for Mobile Communications) musz pokrtce przedstawi analogowy system telefonii komrkowej, ktry jest poprzednikiem systemu cyfrowego. System analogowy przypisuje dla kadej prowadzonej rozmowy oddzielny kana czstotliwociowy dupleksowy, czyli w sumie tak na prawd dwa kanay jeden do przesyania sygnaw od stacji bazowej do ruchomej i drugi kana odpowiedzialny jest za to samo w kierunku przeciwnym. Kolejn spraw jest to, i kady kana czstotliwociowy ma odpowiadajce jemu urzdzenie nadawczo-odbiorcze w stacji bazowej. Takie rozwizania nazywa si zwielokrotnieniem czstotliwociowym FDM2(ang.Frequency Division Multiplex) Rys. 1.1.

Rys. 1. 1. Zwielokrotnienie z podziaem czstotliwociowym FDM, 1, 2, 3n - kanay radiowe jednego kierunku transmisji 1, 2, 3, n- kanay radiowe przeciwnego kierunku transmisji. rdo: na podstawie 1-Zienkiewicz R. Telefony komrkowe GSM i DCS WK Warszawa 1999. System GSM jest systemem cyfrowym w odrnieniu od starego systemu analogowego, transmisja wykonywana moe by przy uyciu jednego nadajnika i jednego odbiornika. Kady przesya jednoczenie wiele niezalenych od siebie rozmw nadawanych okresowo jedna po drugiej, kada z tych rozmw ma przeznaczon dla
1 2

GSM (ang. Global system for Mobile Communications) Globalny system cznoci ruchomej. FDM (ang.Frequency Division Multiplex) Zwielokrotnienie z podziaem

czstotliwociowym.

siebie szczelin czasow w skrcie TDM3(ang. Time Division Multiplex) Rys. 1.2. Nazywamy to zasad dostpu do usug w przypadku zwielokrotnienia czasowego TDMA4 (TDM ang. Time Division Multiplex Access).

Rys. 1. 2. Zwielokrotnienie z podziaem czasowym TDM, 1, 2, 3n - kanay radiowe jednego kierunku transmisji 1, 2, 3, n- kanay radiowe przeciwnego kierunku transmisji. rdo: na podstawie 1 Zienkiewicz R. Telefony komrkowe GSM i DCS WK Warszawa 1999. Czsto stosujemy rozwizania mieszane, w ktrych wykorzystuje si zbir czstotliwoci nonych, kada z nich do transmisji wielu naraz sygnaw zwielokrotnionych czasowo czyli systemy TDMA i FDMA. Podczas transmisji sygnaw cyfrowych mona nadawa kady bit informacji wielokrotnie za porednictwem wielu czstotliwoci nonych przypi9sywanych kolejno w ronym czasie w czasie trwania danego bitu, wedug kodu ustalonego dla kadego abonenta. Na podstawie tego kodu mona po stronie odbiorczej wyodrbni potrzebny sygna pomidzy wieloma innymi sygnaami nadawczymi prowadzonymi w tym samym czasie i w tym samym pamie czstotliwociowym. Tak metod jest CDM 5(ang. Code Division Multiplex) Rys. 1.3. W systemie GSM wykorzystuj si rozwizanie TDMA od strony stacji ruchomych i TDM od strony stacji bazowej. Kady z kanaw obsuguje do omiu rozmw podczas penej przepywnoci a szesnacie rozmw podczas powkowej przepywnoci, jednak w celach powikszenia zdolnoci transmisyjnych istnieje moliwo ze skorzystania z wielu kanaw FDMA [2]
3 4

TDM (ang. Time Division Multiplex) Wielodostp z podziaem czasowym. TDMA (ang. Time Division Multiplex Acces) Dostp w przypadku podziau ze zwielokrotnieniem CDM (ang. Code Division Multiplex) Zwielokrotnienie kodowe kanaw.

czasowym.
5

Rys. 1. 3 Zwielokrotnienie z podziaem kodowym. rdo: 1 Zienkiewicz R. Telefony komrkowe GSM i DCS WK Warszawa 1999. W ramach okresu powtarzania sygna kadego kanau jest nadawany wielokrotnie: dla kanau 1 zacieniowano pola wykorzystywane do nadawania tego samego sygnau

1.1. Organizacja transmisji ramka .

System GSM przyjto e szeroko kadego z kanaw radiowych to 200kHz.Osiem sygnaw ( np. rnych rozmw) jest tak zwanym penym cyklem cykl ten nazywany jest ramk .Dzieli si ona na 8 rwnych szczelin czasowych po 576,9s(7500/13s), z ktrych kada jest przyporzdkowana jednemu z kanaw czasowych Rys. 1.4. bity ktre s przesyane w czasie jednej szczeliny nazywa si Pczkiem. Normalny pczek obejmuje 2 grupy po 58 bitw informacyjnych czyli razem 116 bitw pomidzy ktrymi nadawana jest tak zwana sekwencja treningowa 26 bitowa. Pocztek i koniec pczka opatrzony jest 3 bitami skrajnymi, razem czas przewidziany dla 147 bitw jest rwny 542,8s (7056/13s) [1]

Rys. 1. 4. Szczelina czasowa i formaty pczkw. rdo: 1 Zienkiewicz R. Telefony komrkowe GSM i DCS WK Warszawa 1999.

1.2. Transmisja w gr i w d .
Podczas transmisji w d, tak jak od centrali radiowej i stacji bazowej do stacji ruchomej wystpuje zwielokrotnienie czasowe sygnaw TDM to znaczy ze sygnay ktre byy przypisane do omiu rnych odbiorcw nadawane bd kolejno przy pomocy jednego nadajnika. Rys. 1.5. W gr za osiem rnych stacji ruchomych (8 nadajnikw) musz dotrze do odbiornika w cile okrelonej kolejnoci tak aby nie wystpoway problemy przy zachodzeniu na siebie sygnaw poniewa w systemie GSM stacja ruchoma moe znajdowa si w polu stacji bazowej bd tez w kadym innym miejscu a do koca zasigu okoo 35km,konieczne jest wprowadzenie dodatkowego opnienia w stacji abonenckiej tak dobranego by kady sygna docierajcy do odbiornika stacji bazowej by opniony dokadnie o trzy szczeliny czasowe w porwnaniu do sygnau nadawanego z tej stacji bazowej do rozpatrywanej
9

stacji ruchomej. Opnienie mierzone na stacji bazowej a wynik wysyany jest do stacji ruchomej ktra moe je korygowa. Opnienie jest miar odlegoci pomidzy stacjami pozwala oceni optymalny wybr stacji bazowej do prowadzenia cznoci. Maksymalny zasig stacji bazowej wyznacza minimalna warto opnienia. Zasig w systemie GSM jest ograniczony do 35km.W przypadku gdy zasig ma by wikszy rezygnuje si z korzystania co drugiej szczeliny czasowej to znaczy po dwukrotnym zmniejszeniu liczby transmitowanych sygnaw. Trzeba jednak dostosowa siec do takich warunkw co wie si ze zmian oprogramowania jest to stosowane np. w stacji brzegowej obsugujcej abonentw na morzu.-Rys. 1.6 [1]

Rys. 1. 5. Ramka TDMA przy cznoci w d rdo: na podstawie 1 Zienkiewicz R. Telefony komrkowe GSM i DCS WK Warszawa 1999. Struktura przedstawiajca zasoby fizyczne: szczeliny czasowe, ramki TDMA i czstotliwociowe kanay radiowe. W tym przypadku komrka wyposaona jest w 4 pary kanaw radiowych A-A, B-B , C-C, D-D . Zaznaczone opnienie pomidzy sygnaami nadawanymi i odbieranymi rwne szczelinom czasowym wystpuje w stacji bazowej w wyniku odpowiedniego opnienia indywidualnie ustalonego i wprowadzonego w kadej ze sekcji ruchomych [1]

10

Rys. 1. 6. Ramka TDMA przy cznoci w gr

rdo: na podstawie 1 Zienkiewicz R. Telefony komrkowe GSM i DCS WK Warszawa 1999.

1.3. Dyspersja czasowa .

Sygna w warunkach ldowej radiokomunikacji czsto dociera ronymi drogami. Najszybciej dociera bezporednio pomidzy antenami obu stacji. Nastpnie dochodz sygnay odbite od rnorakich nierwnoci np. gr domw, urwiska itp. S one opnione proporcjonalnie do przebytej drogi. Przy rnicy drg o 600m sygna opniony bdzie o 2s.Gdy sygna zostanie odbity kilka razy istnieje moliwo ze dotrze on w postaci kilku sygnaw przesunitych wzajemnie w czasie. To zjawisko opisuje jako dyspersja czasowa. Ponadto w zwizku z ruchem stacji wystpuje zjawisko Dopplera powodujce zmiany czstotliwoci nonych odbieranych sygnaw, s one tym wiksze im szybciej porusza si stacja ruchoma. W wyniku zjawiska dyspersji przy cigym nadawaniu bitw, do odbiornika mog dochodzi rwnoczenie sygnay odpowiadajce bitom informacji wysyanym w rnym czasie przez nadajnik. Przy dostatecznych amplitudach sygnaw odbitych wystpuj zakcenia odbioru nazywane zakceniami midzysymbolowymi ISI6-(Intersymbol Interference)- Tego rodzaju zakcenia s najgroniejsze w miejscach gdzie nie dochodzi fala bezporednia ,a dochodzi kilka fal odbitych o zblionych amplitudach. Na przykad w przypadku rwnoczesnego odbioru dwch sygnaw o zblionych amplitudach: jednego odpowiadajcego bitowi 0 i drugiego odpowiadajcego bitowi 1, odbiornik w ISI(ang.Intersymbol midzysymbolowe
6

Interference)
11

Zakcenia

odbioru

zalenoci od innych czynnikw przypadkowych bdzie przekazywa do wyjcia sygna prawidowy lub bdny. [1,2,3]

1.4. Odbir zbiorczy .

W celu poprawy jakoci odbioru nadawanych i odbieranych sygnaw przez stacje ruchome stosuje si odbir zbiorczy przestrzenny na stacjach bazowych. Rozwizanie to polega na tym ze stacja bazowa jest wyposaona w dwie anteny, kada z nich wsppracuje ze swoim odbiornikiem w efekcie na wyjciach odbiornikw nadzorowana jest jako sygnau. Wykorzystywane mog by oba sygnay z obu odbiornikw sygnay s wtedy sumowane. Zadaniem odbioru zbiorczego jest zmniejszenie zanikw wynikajcych z nakadania si dwch fal o przeciwnych fazach dochodzcych do miejsca odbioru drogami o rnej dugoci powodujcymi powstanie wanie szkodliwej rnicy faz. Innym zastosowaniem moe by moliwo zwikszenia zasigu na trudnym terenie, bd tez na terenie gdzie nadajniki stacji abonenckich s o bardzo maej mocy. Instaluj si wtedy stacje bazow nadawcz i wiele anten z odbiornikami tak umieszczonych w terenie aby uzyska wymagany zasig. [2]

1.5. Opis kanaw w systemie GSM .

W podstawowym pamie Cyfrowej telefonii komrkowej s 124 czstotliwoci none, kada z nich podczas penej przepustowoci moe suy do rwnoczesnego prowadzenia cznoci z omioma stacjami ruchomymi. Std liczba kanaw fizycznych przy przepywalnoci penej jest rwna 8*124=992. Dokadne przyblienie znajdziemy na Rys. 1.7.

12

Rys. 1.7. Zaleno pomidzy kanaami logicznymi i kanaami fizycznymi na podstawie zasobw fizycznych rdo: 1 Zienkiewicz R. Telefony komrkowe GSM i DCS WK Warszawa 1999.

1.6. Kanay ruchu .

Trafik tak bd nazywa Kanay ruchu w dalszych czciach mojej pracy. W systemie GSM wystpuj nastpujce trafiki: -Kana o penej przepywalnoci TCH/F7 (podstawowy),o przepywalnoci informacji 22,8 kbit/s ,stosowany do transmisji mowy o penej przepywalnoci (TCH/FS lub TCH/EFS) albo transmisji danych do 9,6 kbit/s (TCH/F9,6;Tch/F4,8 lub TCH/F2,4); -Kana o Przepywalnoci Powkowej TCH/H, o przepywalnoci dla informacji 11,4 kbit/s , stosowany do transmisji mowy i przepywalnoci powkowej (TCH/HS) lub do transmisji danych do 408 kbit/s (TCH/4,8 lub TCH/2,4) Grupowanie ramek Rys. 1.8. i Rys. 1.9. [1]

TCH/F(ang. trafic channel) Kana trafiku o penej przepywnoci.

13

Rys. 1. 8. Wieloramka dla transmisji ramek TDMA w przypadku kanaw trafiku TCH/FS + SACCH/FS rdo: 1 Zienkiewicz R. Telefony komrkowe GSM i DCS WK Warszawa 1999.

Rys. 1. 9. Wieloramka dla transmisji ramek TDMA w przypadku kanaw trafiku TCH/HS + SACCH/HS rdo: 1 Zienkiewicz R. Telefony komrkowe GSM i DCS WK Warszawa 1999.

1.7. Kanay Sterowania i sygnalizacji .

Kanay sterowania i sygnalizacji dzielimy na 3 grupy 1. Kanay rozsiewcze su one do transmisji kierowanych do wszystkich MS 2. Kanay wsplnego sterowania su one do przesyania informacji do wszystkich bd do wybranych stacji ruchomych znajdujcych si na danym terenie, niezaangaowanych w prowadzeniu cznoci ,a ponadto do inicjowania pocze od strony stacji ruchomej 3. Kanay dedykowane s to kanay wykorzystywane do cznoci z jedna i cile okrelon stacj ruchom

1.7.1. Kanay rozsiewcze BCH .

Kanay rozsiewcze dzielimy na cztery grupy
14

Kana

korekty

czstotliwoci

FCCH8

(ang.

Frequency

Correction

Chanel)suy on do korygowania czstotliwoci stacji ruchomej.

Kana synchronizacji SCH9(ang. Synchronization Chanel), suy do przesyania rnych informacji, w tym informacji BSIC 10(ang. Base
Tranceiver Station Identiti Code)- identyfikujc dana stacj bazow oraz

numeru ramki FN11(ang. Frame Number),FN=0do numeru FN(26*51*20481)=2715647 Kana sterowania rozsiewczy BCCH12suy do transmisji ustalonych informacji specyficznych dla danej komrki, midzy innymi: liczby podstawowych kanaw fizycznych realizujcych wsplne kanay sterowania, liczby blokw w kadym wsplnym kanale sterowania oraz liczby wieloramek pomidzy kolejnymi wywoaniami jednej grupy stacji ruchomych(od 2 do 9 okoo 0,5 do 2 sekund); ta ostatnia liczba pozwala w niezaangaowanej stacji znacznie ograniczy czas nasuchu i w wyniku tego wyranie zmniejszy pobr mocy.

Kana rozsiewczy komrki CBCH13(ang. Cell Broadcast Channel )jest

stosowany tylko do kierunku komrki krtkich w d do przesyania w ramach rozsiewczych Wszystkie kanay komunikatw

podane wyej korzystaj tylko z kierunku w d [2,3]

1.7.2. Kanay sterowania wsplne CCCH .

Kanay sterowane wsplne dzielimy na trzy grupy: Kana wywoawczy PCH14(ang. Pagng Channel), suy do wywoywania MS tylko W d

8 9

FCCH(ang. Frequency Correction Chanel) Kana korekty czstotliwoci. SCH(ang. Synchronizacion Chanel) Kana synchronizacyjny. BSIC(ang. Base Tranceiver Station Identiti Code) Kod identyfikujcy nadawczoFN(ang. Frame Number)-numer ramki. BCCH(ang. Broadcast Control Channel) Kana sterowania rozsiewczy (kana CBCH(ang. Cell Broadcast Channel ) Kana rozsiewczy komrki. PCH(ang. Pagng Channel) Kana wywoawczy przez ktry s dokonywane

10

odbiorcz stacj bazow.

11 12

rozsiewczy).
13 14

wywoania.

15

Kana losowego dostpu RACH15(ang. Random Access Channel), suy MS do zgaszania zapotrzebowania na SDCCH16 (ang. Standard-alone Dedicatet Control Channel), zarwno przy inicjowaniu poczenia jak i w odpowiedzi na odebrane wywoanie transmisja tylko w gr

Kana podstawowy dostpu AGCH17 (ang. Access Grand

Channel), wykorzystywany do odpowiedzi na RACH, przesya przydzia SDCCH tylko w d. [2,3]

1.7.3 Dedykowane kanay sterowania DCCH .

Przydzielane kadej stacji ruchomej oddzielnie podzielone rwnie na trzy grupy: Kana wydzielony dedykowany kana sterowania, suy do sygnalizacji w

czasie zestawienia poczenia lub rejestracji stacji ruchomej MS. Kana sterowania skojarzony powolny SACH, jest skojarzony z TCH suy do przesyania do stacji BTS18(ang.Basse Transceiver Station) wynikw pomiarw wykonanych przez MS, skojarzona nazywana w skrcie TACH. Kana sterowania skojarzony szybki FACCH 20(ang Fast para kanaw TCH i SACCH19 (ang. Slow Associated Control Channel), jest

Associated Control Channel), jest skojarzony z TCH i tworzony przez zastpienie wycinka 20ms sygnau mowy przez sygna sterowania, jest on wykorzystywany w czasie przekazywania

15 16

RACH(ang. Random Access Channel) Kana losowego dostpu. SDCCH(ang. Standard-alone Dedicatet Control Channel) Wydzielony dedykowany AGCH(ang. Access Grand Channel) Podstawowy kana dostpu kana przez ktry

kana sterowania.
17

siec powiadamia stacje o potrzebie przejcia do kanau przydzielonego (nie dedykowanego) w odpowiedz na danie dostpu przesane przez kana RACH.
18 19

BTS(ang.Basse Transceiver Station) Stacja bazowa nadawczo odbiorcza SACCH(ang. Slow Associated Control Channel ) Skojazony kana sterowania FACCH(ang Fast Associated Control Channel) Skojaony kana wystepujacy razem

wystpujcy razem z kanaem przydzielonym wolny.

20

z kanaem ACCH Szybki.

16

cznoci z jednej drogi radiowej do innej poniewa do tego celu SACCH jest zbyt powolny. Rys. 1. 10. Kilka kanaw logicznych moe korzysta z tego samego kanau fizycznego lub tej samej szczeliny czasowej. Sposb grupowania podstawowych sygnaw sterowania i sygnalizacji w d przedstawia Rys. 1. 10. szczelin czasow szczeliny nastpne. Sygnay sterowania i sygnalizacji s wedug potrzeb grupowane w wieloramki 51, zajmujc w nich co najmniej 0 oraz odpowiednio

Rys. 1. 10. Przykad organizacji transmisji sygnaw i synchronizacji FCCH, SCH, BCCH i CCCH dla kierunku w d w szczelinie 0 wieloramki 51 TDMA rdo: 1 Zienkiewicz R. Telefony komrkowe GSM i DCS WK Warszawa 1999. Pozostae szczeliny czasowe mog by wykorzystywane w rny sposb, wedug potrzeb. Na przykad zalenie od liczby kanaw fizycznych pracujcych na danej stacji bazowej. Gdy trafik jest may obsugiwanego przez stacje bazow mona ja wyposay w tyko jeden komplet urzdze nadawczo-odbiorczych .Wtedy tylko szczeliny 0 s grupowane jak w wieloramce 51, natomiast pozostae szczeliny (1...7) uywa si do transmisji sygnaw TCH i grupuje si je jak w wieloramce 26. [2,3]

17

2. Architektura systemu GSM .

Sie GSM to zesp elementw wsppracujcych ze sob w celu wiadczenia usug telekomunikacyjnych dla abonentw mobilnych (ruchomych). Elementy sieciowe komunikuj si ze sob za pomoc okrelonych interfejsw . Rys. 2.1. [5]

18

Rys. 2. 1. Architektura systemu GSM.

rdo: Koakowski J. Cichocki J. UMTS system telefonii komrkowej trzeciej generacji WK Warszawa 2003, Siec GSM moemy podzieli na: Zesp stacji bazowych BSS (ang. transmisyjne i sterujce. Cze komutacyjno-sieciowa NSS (ang. Network and Switching Subsystem). Stacje ruchome MS(ang. Mobile Station). Base Station Subsystem) peni funkcje

19

System GSM podzielony jest na fragmenty obsugiwane przez centrale radiokomunikacyjne MSC21(ang. Mobile Switching Centre). Rys. 2.1. Centrala jest sercem caej sieci komrkowej spenia ona kluczow role w caym systemie GSM, kieruje ona prac sieci na danym obszarze obsugujc wszystkie zgoszenia pocze. Prawidowa praca MSC wymaga jednak aby w kadej komrce kady komplet urzdze nadawczo odbiorczych BTS22 by podczony linia odseparowan z MSC. Linia taka powinna transmitowa sygnay rozmw nadawane od i do abonentw ruchomych oraz sygnay sterowania i nadzoru niezbdne do prawidowej pracy systemu, wymaga to kosztownej budowy wydzielonych linii ale pozwala to na szybki dostp i w peni wykorzystanie kanaw radiowych cieci GSM. Najczciej stosowane linie stacjonarne to wiatowody. [5]

2.1. Zesp stacji bazowych BSS .

Zesp Stacji bazowych BSS(ang.Base Station System) zapewnia komunikacje ze stacjami ruchomymi MS poprzesz interfejs radiowy. Obejmuj one cao sprztu oraz oprogramowanie konieczne do zapewnienia zasigu radiowego. Dodatkowo peni funkcj wsppracy miedzy protokoami uywanymi na sygnalizacji. Odpowiednie funkcje realizowane s w BSSMAP (ang Base Station System Management Application Proces), BSSMAP(ang. Base Station System Management Application Proces)- Proces zarzdzania korzystania z BSS i DTAP(ang. Direct Transfer Application process)-Proces uytkowy bezporedniego BSSMAP jest stosowany do realizacji wszystkich procedur pomidzy MSC i BSS wymagajcych interpretacji i potwierdzania informacji i dotyczcych pojedynczych pocze i zarzdzania zasobami radiowymi. W zasadzie BSSMAP jest procesem wewntrznym BSS ktry steruje zasobami radiowymi zgodnie ze wskazwkami otrzymywanymi od MSC. W tym sensie e BSSMAP jest uywany przy przydzielaniu i przeczaniu kanaw radiowych w czasie zestawienia poczenia i w czasie procesu przekazywania poczenia z jednej drogi radiowej do innej.[2]

2.2. Anteny .
Najczciej stacja bazowa wyposaona jest w jedna anten dla wszystkich urzdze nadawczo odbiorczych i ewentualnie drug do odbioru zbiorczego.Do
21

MSC(ang.

Mobile

Switching

Centre)

Wyspecjalizowane

centrale

radiokomunikacyjne.
22

BTS(ang. Base Transceiver stadion) Stacja nadawczo odbiorcza

20

umieszczenia stacji bazowej na danym obszarze sieci, stosuje si anten o charakterystyce dooklnej - stacja w rodku komrki lub przy umieszczeniu razem trzech stacji w miejscu styku trzech komrek trzy anteny kierunkowe sektorowe o charakterystykach kierunkowych 120. Czasami jednak w jednym punkcie moe znajdowa si sze stacji bazowych obsugujcych sze rozmieszczonych dookoa komrek przy uyciu szeciu anten kierunkowych sektorowych o kcie promieniowania 60. Pionowo charakterystyka anteny jest bardzo paska (dziki temu uzyskuje si pewien zysk) i skierowana dokadnie pionowo. W przypadku stacji o maym zasigu w celu zmniejszenia zakce wsplnokanaowych w urzdzeniach otaczajcych stacj wykorzystujcych ten sam kana radiowy, stosuje si anteny o charakterystyce Zysk pionowej pochylonej nieco w d. Wiele anten w dzisiejszych czasach posiada moliwo regulacji konta pochylenia zdalnie ju po zainstalowaniu anteny. anteny jest stosunkiem energii wypromieniowanej przez anten w danym kierunku, do energii wypromieniowanej w tym samym kierunku przez anten odniesienia. Sysk moemy wykorzysta jako rwnowana liczba decybeli. zysk podawany dla anteny izotropowej podawany jest w decybelach a oznaczany jako dBi , natomiast zysk podawany dla dipola pfalowego w dB. Przy przeliczaniu stosunku dipola pfalowego do anteny izotropowej przyjmujemy ze jest on rwny 2.2dBi. [2]

2.3. Sterownik stacji bazowych BSC .

Sterownik BSC (ang Base Station Controller), jest wzem radiowym ktry moe sterowa i nadzorowa jeden lib kilka BTS-.w. Kontroler posiada nastpujce funkcje: Sterowanie moc stacji bazowych i ruchomych, Sterowanie moc podlegych stacji bazowych, Sterowanie poczenia kanaw w trakcie zmiany komrki przez terminal, Sprawdzanie stopy bdw, Komunikacja czy, Realizacja protokow sygnalizacyjnych A i A-bis

21

Zarzdzanie procedur szyfrowania transmisji radiowej, Zarzdzanie przydzielaniem zasobw radiowych, Przechowywanie konfiguracji sieci radiowej

2.4. Stacja nadawczo - odbiorcza BTS .

Stacja nadawczo odbiorcza jest czci zespou stacji bazowych. BTS zapewnia komunikacje stacji ruchomych (terminali) poprzez cze radiowe.Stacja bazowa skada si z konstrukcji nonej wraz z antenami,oraz pomieszczenia w ktrym zainstalowany jest sprzt nadawczo odbiorczy. Na konstrukcji nonej anten np.: maszcie w przypadku stacji wolnostojcej zawieszonych jest maksymalnie do dziewiciu anten sektorowych, dodatkowo s trzy anteny dookolne. Anteny umieszczone s rwnolegle do siebie na obrzeach konstrukcji nonej. Dodatkowo na konstrukcji nonej instaluje si paraboliczne anteny linii radiowych. Anteny poczone s z zespoem sprztowym umieszczonym w wydzielonym pomieszczeniu za pomoc Parametry elektryczne BTS: regulacja mocy wypromieniowanej

- zmiana regulacji mocy do 2dB do poziomu 13dBm, - poziom sygnau zakcajcego, bdcy efektem regulacji mocy w pamie odbijanym sygnau 103dBm w zakresie czstotliwoci 890-915 MHz emisja poza pasmem 1. Tryb nadawczy - mniejsza ni - 30dBm dla czstotliwoci 1Ghz 12,75GHz, - mniejsza ni - 36dBm dla czstotliwoci 9Khz 1GHz, 2. Tryb odbiorczy - mniejsza ni - 47dBm dla czstotliwoci 1Ghz 12,75GHz, - mniejsza ni - 57dBm dla czstotliwoci 9Khz 1GHz.

22

Pozostae parametry elektryczne ,

- stabilno czstotliwoci - zakres dynamiki 92dB,

- zdolno odbioru sygnaw: 10dBm 104dBm. Modu trans kodera (ang. Transcoder/Rate Adapter Unit TRAU), modu stosowany jest w celu : - zmniejszenia kosztw transmisji po czach wewntrznych - wprowadza konieczne opnienia zwizane z przetwarzaniem sygnaw Modu ten umieszcza si: - przy sterowniku BSC, -przy stacji bazowej, - przy centrali MSC, Zadania trans kodera: -zmiana formatu przesyania sygnaw mowy z formatu stosowanego w systemie GSM na standard PCM - dostosowanie szybkoci transmisji sygnaw mowy i danych pomidzy stacj bazow a central MSC Funkcje oraz wyposaenie stacji BTS

- wykrywanie zgosze stacji ruchomych, - zapewnianie synchronizacji pomidzy stacj bazowa a ruchom, - przetwarzanie sygnaw w kierunku nadawczym i odbiorczym, - wzmacnianie czne sygnaw, filtracja sygnau, kodowanie i dekodowanie mowy, - szyfrowanie i rozszyfrowywanie sygnaw,

23

- skakanie po czstotliwociach, - anteny i ukady przetwarzania, - nadajniki odbiorniki sygnaw radiowych. [2,4]

2.5. Stacje ruchome MS .

Stacja ruchoma systemu MS(ang Mobilee Station) GSM, nazywana potocznie telefonem GSM, uywana jest poprzez abonenta do dwustronnej komunikacji z innymi uytkownikami systemu GSM oraz uytkownikami sieci zewntrznych (PSTN i ISDN). W telefonie GSM zaimplementowanych jest wiele rnych funkcji dajcych dostp do wielu bardziej zaawansowanych usug sieciowych np.: transmisji danych GPRS,i usug nadawania i odbierania krtkich wiadomoci tekstowych SMS. Terminal jest odpowiedzialny za funkcje zwizane z transmisj radiowa a karta SIM przechowuje najwaniejsze dane zwizane z subskrypcj i wsppracuje z terminalem przy procedurach bezpieczestwa (autoryzacja, weryfikacja tosamoci uytkownika karty, szyfrowanie). Stacje ruchome moemy podzieli ze wzgldu na typ mobilnoci stacje przewone, stacje przenone, stacje ruchome(ang. Handheld) bezprzewodowe automaty wrzutowe bezprzewodowe centrale abonenckie PABX

Funkcje stacji ruchomych wymagaj czsto wsppracy pomidzy terminalem i karta SIM, dlatego nazywa si je funkcjami stacji ruchomych MS. Funkcje te moemy podzieli na : Funkcje podstawowe bezporednio zwizane z obsug podstawowych usug telekomunikacyjnych: rozmowy gosowe, krtkie wiadomoci tekstowe SMS).

24

Funkcje dodatkowe - zwizane bezporednio z obsug dodatkowych usug telekomunikacyjnych: wywietlanie numeru osoby dzwonicej (CLIP), rozmowy konferencyjne, przekserowania rozmw.

Funkcje uzupeniajce czsto funkcje pomocnicze z punktu wudzenia uytkownika, nie zwizane bezporednio z funkcjami podstawowymi i dodatkowymi zawsze s opcjonalne.

Terminal GSM charakteryzuj si wieloma parametrami technicznymi.

- Przetwarzanie sygnau nadawanego i odebranego (kodowanie i dekodowanie mowy), przeplot, filtracja, wzmocnienie sygnau). - maksymalna moc transmisji (regulacja mocy), - czuo, moliwo komunikacji wielokanaowej (skakanie po czstotliwociach, pomiary jakoci odbieranego sygnau). Parametry elektryczne terminalu: Regulacja mocy wypromieniowanej:

- zmiana regulacji mocy ci 2dB do poziomu 12dBm - poziom sygnau zakcajcego bdcy efektem regulacji mocy w pamie odbieranym: -76 dBm dla klasy pierwszej i -84 dBm dla pozostaych klas w zakresie czstotliwoci 935-960 MHz, Emisja poza pasmem

- mniejsza ni -30 dBm dla czstotliwoci 1 GHz 12,75 GHz, - mniejsza ni -36 dBm dla czstotliwoci 9 KHz 1 GHz, Pozostae parametry: - stabilno czstotliwoci 3* (stabilno czstotliwoci stacji ruchomej jest

dostrajana do czstotliwoci stacji bazowej), - zakres dynamiki 92 dB,

25

- zdolno odbioru sygnaw: -10 dBm -102 dBm. [2,3,5]

2.6. Rejestr Macierzysty-abonentw wasnych HLR .

HLR-(ang. Home Location Register), jest to tak zwany rejestr stacji wasnych, stacje ruchome zwizane z nim (umieszczone w bazie) przypisane s na stae przez danego operatora ktry obsuguje dany obszar sieci. Centralny rejestr pozwala na identyfikacje uytkownikw zawiera cenne informacje zapisane na stae w nim o kadym z abonentw zwizanym z dan sieci GSM.HLR pozwala na wytyczanie drogi poczeniowej danemu abonentowi nawet gdy znajduje si on na terenie zarzdzajcym przez innego operatora sieci. W systemie moe istnie wicej ni jeden HLR jednak dane konkretnego abonenta zapisane s tylko raz i tylko w jednej bazie HLR, abonent zapisany w jednej bazie nie moe by przypisany do drugiej bazy. Rejestr udostpnia uytkownikowi rwnie usugi ktre wczeniej zostay przez niego wykupione od operatora GSM. Tak wiec w HLR jest przechowywany aktualny status abonentw ,ich czasowe numery wywoawcze w sieci oraz adresy stowarzyszonego z odpowiednim obszarem rejestru VLR. (ang.Visitor Location Registers).[2,3,5]

2.7. Rejestr goci stacji obcych VLR .

VLR (ang.Visitor Location Registers) - Rejestr zawierajcy informacje o abonentach na danym obszarze obsugiwanym przez dana central MSC. Rejestr VLR wymienia informacje z rejestrem HLR dotyczce o aktualnie znajdujcych si na danym terenie abonentw, pozwala to na znalezienie poruszajcego si w obszarze danego systemu abonenta poprzez odszukanie informacji w rejestrze HLR i skierowanie poczenia do odpowiedniej na danym terenie centrali MSC majcej do dyspozycji dane o poszukiwanym w swoim rejestrze VLR i HLR abonencie, zawiera rwnie dane potrzebne do inicjacji poczenia przez stacj ruchom.[2,3,5]

2.8. Rejestr identyfikacji wyposaenia EIR .

EIR-(ang. Equipment Identification Register), jest to rejestr identyfikacji wyposaenia Baza danych w ktrej zawarte s numery seryjne uywanych stacji ruchomych, Przy uyciu Rego rejestru blokowane s telefony ktre zostay skradzione, nie posiadaj homologacji bd te znajduj si na czarnej licie i nie mog by wykorzystywane. Na danie MSC dokonuje si weryfikacja statusu numeru
26

identyfikacyjnego terminala za pomoc rejestru EIR. Centrala MSC wysya do EIR numer IMEI aparatu abonenta, w rezultacie powstaje krtki raport: Brak informacji Brak restrykcji dostp zabroniony Dostp warunkowy

Raport zwracany w takie postaci do centrali MSC decydujcej o kontynuacji bd te zerwaniu poczenia. Nie wszyscy operatorzy korzystaj z bazy EIR jest ona opcjonalna i zazwyczaj nie jest implementowana w pierwszej fazie komercyjnego dziaania sieci. [2,3,5]

2.9. Centrum autoryzacji AUC .

AUC-(ang.Authenntication Centre), centrum identyfikacji baza danych suca do kontroli czy dany abonent posiadajcy kart SIM 23, bdzie dopuszczony do wykonywania i odbierania pocze. Realizuje on funkcje zwizane z bezpieczestwem systemu przed niepowoanym dostpem: Zabezpiecza przed podsuchaniem transmisji danych przesyanych w kanale radiowym Kontroluje i zapobiega prbom pocze na koszt innych abonentw Zawiera klucze szyfrujce Kf, algorytmy szyfrowania, oraz generator liczb losowych RAND [2,3,5]

2.10. Centrum krtkich wiadomoci SMSC .

SMSC(ang. Short Message Service Center) centrum obsugi krtkich wiadomoci tekstowych. Dziaa w oparciu o zasad zachowaj i poka , zapewniajcym realizacj usugi krtkich wiadomoci tekstowych SMS. Centrum odbiera, przechowuje i przekazuje wiadomoci od i do abonentw komrkowych. SMSC moe by wzem sieci, jednak nie naley do adnej z trzech czci GSM(komutacyjno-sieciowej, zespou stacji bazowych, zespou eksploatacji i utrzymania) [2,3,5]
23

SIM (ang. Subscriber Identity Module) Modu identyfikacji abonenta, chipowa karta umieszczana w urzdzeniu abonenckim poczenia sie z sieci GSM

27

2.11. Zesp eksploatacji i utrzymania OMS .

Zesp OMS(ang. Operation and Maintenance System) umoliwia operatorowi administrowanie i wgld w prace systemu. Skada si najczciej z pewnej liczby poczonych ze sob centrw eksploatacji i utrzymania OMC(ang. Operation and Maintenance center), ktre wsplnie realizuj jego funkcje. Do najwaniejszych funkcji centrum eksploatacji i utrzymania naley zarzdzanie rejestrem HLR. Dodatkowo OMC zajmuje si: konfiguracj systemu tworzy nowe komrki okrela obszary przywoa administruje zasobami radiowymi wprowadza zmiany w architekturze sieci monitoruje natenie ruchu sprawdza przyczanie liczby kanaw prowadzi statystyk pocze skutecznych

Zesp eksploatacji i utrzymania poczony jest czci komutacyjno sieciow poprzez transmisj danych, wykorzystujc Protok X25 lub SS7. Jednoczenie za jej porednictwem poczony jest ze stacjami bazowymi i ruchomymi. Centrala eksploatacji i utrzymania umoliwia zdalne pomiary parametrw urzdze sieciowych, istnieje rwnie moliwo zdalnego wprowadzania nowego oprogramowania. Do zada OMS naley: sporzdzanie bilingw pocze prowadzenie statystyk i pomiar ruchu telekomunikacyjnego

28

prowadzenie bazy danych o abonentach oraz jej aktualizacj wydawanie abonamentw lokalizacj uszkodze naliczanie opat [2,3,5]

2.12. Cz komutacyjno-sieciowa NSS .

NSS(ang. Network and Switching Subsystem) jest elementem architektury speniajcym nastpujce funkcje: podstawowe funkcje komutacyjne, pozwala na wspprac z innymi sieciami telekomunikacyjnymi, przechowywanie informacji:

-o uytkownikach systemu, -informacji niezbdnych do zarzdzania przemieszczaniem si abonentw, -informacji sprawdzanych w momencie identyfikacji uprawnie uytkownika,[2,3,5]

2.13. Centrala systemu ruchomego MSC .

MSC(ang. Mobile Services Switching Center) central system ruchomgo. Moe by uwaana za serce system komrkowego, gdy jej gwnym zadaniem jest przesyanie informacji uytkownika przez sie: rozmowy, transmisje danych, wysyanie odbieranie krtkich wiadomoci tekstowych SMS, Do jej zada nale wszystkie typowe funkcje centrali telekomunikacyjnej takie jak: realizacja pocze (komunikacja) i ich kierowanie (routing), sterowanie poczeniami i nadzorowanie w czasie ich trwania,
29

taryfikacja pocze, zapewnianie usug telekomunikacyjnych dla abonentw ruchomych,

Centrala MSC dodatkowo w rnorakie funkcje zarzdzania ruchomoci abonentw i funkcje zabezpiecze przez nieuprawnionym dostpem do sieci. Funkcje te umoliwiaj obsug sieci ruchomych(telefonw komrkowych) znajdujcych si na obszarze geograficznym obsugiwanym przez centrale MSCi obejmuj m. in.: weryfikacj terminala (sprawdzanie numeru seryjnego) sprawdzanie tosamoci (identyfikacj) abonenta zarzdzanie pooeniem (aktualizacje pooenia abonenta w sieci) przy pomocy rejestrw danych HLR i VLR

2.14. Centrala dostpowa systemu ruchomego GMSC .

GMSC(ang. Gateway MSC) dostpowa centrala systemu ruchomego. Jej zadanie polega na kierowaniu przychodzcych do sieci GSM pocze do odpowiedniej centrali MSC, tej ktra w danym momencie obsuguje wzywanego abonenta. Dziaajc GMSC polega na wysyaniu zapytania do gwnej bazy danych HLR i uzyskaniu wstpnej informacji o pooeniu wzywanego abonenta. Obsuguj poczenia przychodzcego przez GMSC. Rys. 2.2.

30

Rys. 2.2. Funkcjonalno centrali dostpowej GMSC, na przykadzie poczenia przychodzcego z sieci PSTN. rdo: 2. A. Simon, M. Walczyk, Sieci komrkowe GSM/GPRS. Usugi i bezpieczestwo, Wyd. Xylab, Krakw 2002 Funkcjonalno GMSC nie przydaje si w momencie poczenia wychodzcego z sieci GSM do stacji staych np. (poczenie z telefonu komrkowego do sieci staych telefony domowe). W tym momencie ktrakolwiek centrala MSC moe skierowa poczenie do odpowiedniej centrali tranzytowej w sieci staej. Warto wspomnie i w wielu implementacjach centrala MSC moe by wyposaona w funkcjonalno GMSC. Realizowane jest to poprzez dodawanie odpowiedniego oprogramowania. W wielu przypadkach przyjto i centrala MSC jest rwnie centrala dostpow sieci GSM. Ruchomo uytkownikw sieci GSM powoduje, e poczenia wewntrzne musza by kierowane przez centrale dostpow GMSC. Fakt ten wynika z tego e wze sieci posiada moliwo wysyania zapytania do bazy HLR o aktualne pooenie wzywanego abonenta. Funkcjonalno centrali GMSC nie jest potrzebna jedynie w przypadku poczenia wychodzcego z sieci GSM di sieci staych . W takim przypadku centrala MSC moe bezporednio przekierowa poczenie do centrali tranzytowej w sieci staej.[2,3,5]

31

3.

Podstawowe zagadnienia z teorii projektowanie sieci komrkowych .

ruch

Systemy komrkowe mona scharakteryzowa jako systemy ktre umoliwiaj dwustronn czno bezprzewodow miedzy stacjami ruchomymi, poruszajcymi si po obszarze na ktrym umieszczony jest system stacji bazowych przy czym obszar ten podzielony jest na szeciokty ze stacjami bazowymi i ich centrum. rys.3.1. na rysunku przedstawiono przykadowy podzia obszaru na komrki. Przyczyn podziau na komrki obszaru obejmowanego dziaaniem systemu jest niewystarczajca pojemno rozumiana jako maksymalna liczba stacji ruchomych rwnoczenie obsugiwanych przez system dysponujcy okrelon szerokoci pasma, systemu z pojedyncz stacja bazow o duej mocy obejmujc cay obszar. Rys.3.1.

Rys. 3. 1. Podzia obszaru na komrki w systemie GSM. rdo: Wesoowski K. Systemy radiokomunikacji ruchomej WK Warszawa 2003.

3.1. Komrka .
Jest to obszar geograficzny, na ktrym stacja bazowa zapewnia GSM zapewnia zasig radiowy . komrka jest zatem najmniejsza struktur sieci. Mog one osiga
32

rozmiary od kilkudziesiciu metrw do kilku kilometrw. Wymiary komrki zale od gstoci zaludnienia obszaru. Im wiksza liczba uytkownikw na jednostk powierzchni tym mniejszy jest rozmiar komrki, a wiksza pojemno systemu. rednie rozmiary komrek w obszarach s rzdu setek metrw, a w obszarach Malo zaludnionych rzdu kilkunastu kilometrw. Kada komrka systemu GSM jest rozpoznawana za pomoc jej globalnego systemu identyfikujcego CGI(ang Cell Global Identity).[2,3]

3.2. Obszar przywoa .

Telefonia komrkowa umoliwia uytkownikom swobodne poruszanie si po obszarze w sieci. Proces przemieszczania si telefonu z komrki do komrki bez utraty pocze nazwano roaming-iem (z ang. Wdrowanie). Jak wida pojcie roaming nie musi kojarzy si ze zmiana operatora dlatego naley precyzyjnie okreli np.: roaming midzynarodowy. Gdy uytkownik zmienia swoja pozycj w strukturze komrkowej powinien powiadomi o tym central MSC, ktra wraz z rejestrami HLR i VLR odpowiada na lokalizacj abonenta. Procedura ta nazwana zostaa: Aktualizacj pooenia (ang. Location Update). Pooenie telefonu nie moe jednak by okrelone z dokadnoci do pojedynczej komrki, gdy dla bardzo maych komrek i poruszajcych si szybko terminali mogoby to doprowadzi do zbyt duej iloci aktualizacji w do krtkim czasie. Przy duej liczbie terminali doprowadzio by to w efekcie do szybkiego wyczerpania pojemnoci kanaw sygnalizacji na interfejsie radiowym.[2,3] Z tego powodu okrelono w systemie GSM bardziej elastyczn struktur zwan : Obszarem Przywoa LA (ang. Location Area). Obszar przywoa sklada si z mniejszej lub wikszej liczby komrek (ustalonej przez operatora na etapie projektowania sieci). Obszar ten zdefiniowany jest w ten sposb, e dopiero po zakoczeniu granicy tego obszaru przez abonenta nastpuje aktualizacja pooenia terminalu (jeli abonent porusza si wewntrz obszaru przywoa, to jego pooenie w sieci uznawane jest za ustalone). Wielko obszaru przywoa jest kompromisem pomidzy iloci koniecznych aktualizacji pooenia, a iloci zasobw radiowych (stacji bazowych) zaangaowanych w przywoanie abonenta. Wic pooenie telefonw w sieci rejestrowane jest z dokadnoci do obszaru przywoa. Obszary te identyfikowane s za pomoc odpowiedniej jednoznacznej numeracji LAI (ang.

33

Location Area Identity). Aktualny numer LIA dla abonenta zapisany jest w rejestrze VLR. Rys. 3.2.[2,3]

Rys. 3. 2. Przykad obszaru przywoa. rdo: Wesoowski K. Systemy radiokomunikacji ruchomej WK Warszawa 2003.

3.3. Obszar centralowy .

Kadej centrali MSC podlega okrelona liczba obszarw przywoa. S one rozczne, a ich suma okrelana jest mianem obszaru centralowego(ang. MSC Service Area).

Rys. 3. 3. Przykad obszaru centralowego. rdo: Wesoowski K. Systemy radiokomunikacji ruchomej WK Warszawa 2003.
34

Kady obszar przywoa moe nalee wycznie do jednego obszaru centralowego. Oznacza to, e pooenie abonenta musi by jednoznacznie okrelone w stosunku do obsugujcej go centrali MSC. Tak wic nalece do rwnych obszarw centralowych musz nalee rwnie do rnych obszarw przywoa. Rys. 3.3.

3.4. Zasig systemu GSM .

Zbir wszystkich istniejcych sieci GSM nazywany jest zasigiem systemu GSM (ang. GSM Service Area). Jest to najwiksza struktura GRM, obejmujca kilkaset operatorw dziaajcych w ponad 170 krajach na wszystkich kontynentach. Dziki kompatybilnoci oraz midzynarodowemu standardowi abonent systemu GSM moe by praktycznie obsuony gdziekolwiek, jeli znajduje si tylko w zasigu systemu GSM i ma aktywn usug roaming midzynarodowy. [3]

3.5.Uproszczone zasady planowania rozkadu klasycznego systemu komrkowego .

komrek

Jedn z zasad uproszczonej konstrukcji komrek i rozdziau kanaw, jest przyjcie szecioktw jako ksztatu pokrycia pojedynczej stacji bazowej. Na pokrycie danej powierzchni stykajcymi si figurami o takim samym polu, istnieje kilka figur geometrycznych. Figurami pozwalajcymi na to, s trjkty rwnoboczne, kwadraty lub szeciokty. Szeciokty jednak najlepiej nadaj kulisty ksztat pokrycia danej stacji bazowej przy braku przeszkd terenowych w paskim terenie. Krawdzie szecioktw dobrze zaokrglaj wtedy granice pomidzy komrkami majcych rwn wielko w przyblieniu. W uproszczeniu przyjmujemy, e komrki maj ksztat szecioktw. Pokrycie obszaru przez dan stacj bazow w rzeczywistoci nie ma takiego charakteru. Jest to wynikiem uksztatowania terenu i przeszkd w postaci domw, zadrzewiania itp. Podzia obszaru, ktry jest obejmowany dziaaniem systemu komrkowego na komrki rwnej wielkoci nie jest moliwy rwnie z powodw poza technicznych. Wiele ogranicze musi uwzgldnia instalacja stacji bazowej, jak na przykad dostp do okrelonych miejsc w terenie, wykorzystanie istniejcych naturalnych elementw terenu takich jak wysze budynki, czy wiee. Niestety wysze budynki nie zawsze stoj w centrach idealnie planowanych komrek. Zatem planowanie komrek jest procesem zoonym, w ktrym uwzgldnia si w nowoczesnych systemach pomiary terenowe wykonywane za pomoc drogiej i wyspecjalizowanej aparatury. Na podstawie znajomoci cyfrowej mapy pokrywanego terenu i za pomoc zoonych pakietw oprogramowania modelujcych rozprzestrzenianie si fal radiowych jest moliwe z
35

pewnym stopniem dokadnoci planowanie komrek. Zastosowanie przyblienia w postaci rozprzestrzeniania si fal elektromagnetycznych tak, jak fale optyczne z uwzgldnieniem odbi z okrelonymi wspczynnikami odbicia i zaama, ktre s zalene od rodzaju przeszkody terenowej, jest jednym ze sposobw modelowania rozprzestrzeniania si fal. Metoda ta jest zwana metod ledzenia promieni i wymaga dokadnych danych o pokrywanym terenie oraz sprztu obliczeniowego o duej wydajnoci. Dostp do ograniczonych danych pomiarowych danego terenu pozwala na wzorcowanie zastosowanego programu, dziki czemu jego wyniki s bardziej dokadne. Najwaniejsz zasad telefonii komrkowej jest wielokrotne uycie tych samych czstotliwoci w rnych komrkach, ktre s rozoone odpowiednio na obszarze pokrycia systemu. Zbir N komrek znajdujcy si w swoim najbliszym ssiedztwie wyczerpujcy zbir dostpnych systemowi czstotliwoci nonych nazywa si pkiem komrek. Aby przeanalizowa liczno pku i jego wasnoci, najpierw trzeba rozpatrzy podstawowe wasnoci geometryczne zbioru szecioktw, przedstawionych na Rys. 3.4. [2,3] atwo mona wykaza z wasnoci trjktw rwnobocznych o boku R, e odlego pomidzy rodkami dwch ssiadujcych szecioktw wynosi 3R. Promie okrgu opisujcego kady szeciokt oraz odlego rodka szeciokta od jego wierzchoka wynosi R. odlego pomidzy rodkami dwch ssiadujcych szecioktw 3R bdzie nasz miar jednostki dugoci. Gdy w ukadzie wsprzdnych osie s nachylone wzgldem siebie pod ktem 60, odlego rodka dowolnego szeciokta od pocztku ukadu wsprzdnych wynosi: 3.1. Gdzie: D Kwadrat dugoci boku, Odlego pomidzy rodkami dwch ssiadujcych szecioktw, i - Wsprzdna rodka szeciokta, j - Wsprzdna rodka szeciokta, Gdzie i oraz j s wsprzdnymi rodka rozpatrywanego szeciokta obliczonymi w przyjtej jednostce dugoci R. Zaleno ta wynika bezporednio z

36

twierdzenia Pitagorasa (uoglnionego), ktre mwi, e kwadrat dugoci boku D naprzeciwko kta utworzonego przez boki o dugoci u oraz v wynosi:

3.2. Gdzie: D - Kwadrat dugoci boku, u Dugo boku, v Wysoko boku, Kt utworzony przez bok u, wysoko v,

Rys. 3. 4. Zasady geometrii w polu szecioktw. rdo: A. Simon, M. Walczyk, Sieci komrkowe GSM/GPRS. Usugi i bezpieczestwo, Wyd. Xylab, Krakw 2002 Komrk, ktrej rodek znajduje si w pocztku zastosowanego na rys.3.5.1. ukadu wsprzdnych jako komrk odniesienia traktujemy. Wok niej zbuduje zesp

37

komrek. Dookoa zespou naley doczy inne zespoy w taki sposb, aby powierzchnia przez nie pokrywana nie miaa ani luk ani podwjnego pokrycia. Niech w odlegoci od komrki odniesienia s umieszczone komrki centralne ssiednich zespow dysponujce tym samym zestawem czstotliwoci kanaowych co komrka odniesienia. Kady z tych zespow mona przedstawia za pomoc pojedynczego duego szeciokta o polu rwnym sumie pl poszczeglnych komrek w zespole. Rysunek 3.4. przedstawia analizowan sytuacj. Pole pojedynczej komrki szecioktnej o promieniu R wynosi: [2,3]

3.3.

natomiast pole duych szecioktw majcych pole rwne polu N szecioktw o promieniu R, ktrych rodki s rozmieszczone w odlegoci D od siebie wynosi:

3.4

3.5. Wstawiajc do tego wzoru zalenoci: 1). 3.6.

2).

3.7.

otrzymujemy, wyraenie opisujce liczb N komrek w zespole:

3.8.
38

A zatem liczba komrek w zespole nie jest dowolna. Zesp moe skada si z jednej, trzech, czterech, siedmiu, dwunastu itd. komrek. Na rysunku 3.5.2. jest pokazany ukad zespow zoonych z N = 7 komrek, dla ktrych parametry odpowiednio wynosz i = 2 oraz j = 1. [2,3] Na podstawie oraz

Rys.3.5.2. Zespoy komrek zaprezentowane za pomoc duych szecianw. rdo: A. Simon, M. Walczyk, Sieci komrkowe GSM/GPRS. Usugi i bezpieczestwo, Wyd. Xylab, Krakw 2002

3.6. Zastosowanie elementw teorii ruchu w systemach komrkowych .

Konstrukcja typowej sieci telefonicznej uwzgldnia statystyczne zachowanie si jej abonentw. Zazwyczaj jedyne pewien ich procent korzysta rwnoczenie z sieci. Intensywno jej uycia moe si jednak zmienia w czasie i by rna w zalenoci od waciwoci indywidualnych abonentw. Sie jest zaprojektowana zazwyczaj ze wzgldu na oczekiwan intensywno jej wykorzystania. W efekcie stosuje si metod koncentracji ruchu, co oznacza ze pewien stay zestaw czy jest oddany do dyspozycji znacznie wikszej liczbie abonentw ni liczba czy. Z pewnym z zaoenia prawdopodobiestwem, jest moliwe e, dany abonent nie bdzie w stanie zrealizowa
39

zgoszonego poczenia z powodu zajcia w danej chwili wszystkich czy. Musi on wtedy ponowi prb dania poczenia. System w ktrym jest to konieczne, nazywa si systemem ze stratami. Z punktu widzenia abonenta ktry nie jest w stanie si poczy, system jest zablokowany, a prawdopodobiestwo tego zdarzenia nazywane jest prawdopodobiestwem blokady. Istniej te dokadniejsze systemy telekomunikacyjne zwane systemami z oczekiwaniem, ktre w przypadku braku wolnych czy szereguj poczenia (dostpu do cza) w kolejce i w miar zwalniania czy przez nich innych abonentw realizuj oczekujce dania pocze. Rozwizania dotyczce klasycznej sieci telefonicznej i sieci transmisji danych mog by bezporednio przeniesione na system sieci komrkowej. Odpowiednikiem cza jest pojedynczy kana radiokomunikacyjny rozumiany jako para nonych (po jednej obu kierunkach transmisji) w przypadku systemu FDMA, para szczelin czasowych na okrelonych nonych (dla systemu TDMA/FDMA), czy te para cigw kodowych(w przypadku CDMA). Rozdzia kanaw radiokomunikacyjnych bdcy przedmiotem rozwiza nastpnego paragrafu, powinien uwzgldni oczekiwane natenie ruchu. Jest ono miar wykorzystania kanau w postaci redniego wzgldnego czasu zajcia kanau. Jednostk miary jest ERLANG. Na przykad rednie zajcie kanau przez p godziny w przedziale jednogodzinnym odpowiada nateniu ruchu rwnemu 0,5 Erlanga . Liczba zgosze dania poczenia w sieci telekomunikacyjnej zaley od wielu czynnikw i ma charakter losowy. Waha si rwnie w przedziale dobowym . Wprowadzono wic pojcie godziny najwikszego ruchu gdy natenie ruchu jest najwiksze. Poziom obsugi GOS(ang. Grade of Service) jest miar moliwoci dostpu abonenta do systemu z koncentracj w czasie godziny najwikszego ruchu i podanej jakoci dziaania systemu przez okrelanie podanego prawdopodobiestwa tego, e abonent uzyska dostp (do cza (kanau radiokomunikacyjnego) przy okrelonej liczbie czy (kanaw) w systemie. Poziom obsugi jest jednym z podstawowych parametrw projektowych systemu komrkowego ktry musi by speniony, a z ktrego wynika podana pojemno systemu i rozkad odpowiedniej liczby kanaw w komrkach. Poziom obsugi jest zazwyczaj podany w postaci prawdopodobiestwa blokady, krtko mwic tego e, abonent zdajcy poczenia dowiadcza braku wolnego kanau albo e oczekiwanie przydzia wolnego kanau przekracza pewien zaoony prg czasowy.

40

Prawdopodobiestwo blokady dla systemw ze stratami dane jest tzw. pierwszym wzorem Erlanga majcym posta dana wyraeniem:

GOS=Pr[blokady]=

3.9.

Gdzie: A Cakowite natenie ruchu oferowanego, C Dostpna liczba kanaw w systemie, K Interferencja komrek, Wzr wyliczony zosta przy zaoeniu, e zdania przydziau kanau maj rozkad Poissona a czas zajcia kanau przez abonenta ma rozkad wykadniczy. Zakada si rwnie, e liczba abonentw jest nieskoczenie dua, liczba kanaw jest skoczona a dania przydziau kanau s bezpamiciowe. Ostatnie zaoenie oznacza e kady abonent, wczajc w to abonentw dowiadczajcych blokady, moe w kadej chwili zada dostpu do kanau. A jest cakowitym nateniem ruchu oferowanego24, natomiast C jest liczb dostpnych w systemie kanaw.

24

Ruch oferowany. W literaturze dotyczcej komunikacji uywa si okrelenia ruchu oferowanego oznaczajcego ruch generowany przez abonenta i oferowany przez niego sieci telekomunikacyjnej.

41

Rys. 3. 5. Wykresy prawdopodobiestwa blokady w funkcji cakowitego natenia ruchu dla rnej liczby kanaw. rdo: Wesoowski K. Systemy radiokomunikacji ruchomej WK Warszawa 2003. Cakowite natenie ruchu oferowanego mona wyznaczy mnoc liczb (skoczon) abonentw systemu U przez natenie ruchu oferowanego przez pojedynczego abonenta . Ono za moe zosta wyznaczone jako iloczyn redniego czasu rozmowy i redniej liczby rozmw na jednostk czasu. [1,2,3] Pierwszy wzr Erlanga moe by przedstawiony graficznie w postaci grupy wykresw prawdopodobiestwa blokady w funkcji cakowitego natenia ruchu oferowanego. Rys.3.5. Kady z wykresw skada je si dla okrelonej liczby kanaw C. wykresy mog by wykorzystywane do zgrubnego projektu sieci. Zazwyczaj zakada si okrelony poziom obsugi i jeden z dwch parametrw: Cakowite natenie ruchu oferowanego Liczb kanaw
42

Przyjmujc jeden z tych parametrw z wykresw otrzymujemy drugi.

Istniej

dokadniejsze systemy ni systemy ze stratami s to systemy z oczekiwaniem. Dla takich systemw prawdopodobiestwo blokady to prawdopodobiestwo tego e oczekiwanie abonenta na przydzia wolnego kanau przekracza pewien zbliony prg czasowy.

3.7. Metody powikszania pojemnoci systemu .

Do tej pory analizowaem systemy komrkowe w ktrych rozkad kanaw przebiega rwnomiernie z przypisanym do komrek o rwnej wartoci. Niestety w praktyce jest to rzadko ruch oferowany przez abonentw rozkada si rwnomiernie na powierzchni dziaania systemu. Systemy komrkowe pozwalaj na przestrzenne dopasowanie obsugiwanego ruchu telekomunikacyjnego do ruchu oferowanego przez abonentw poprzez dostosowanie wielkoci komrek i odpowiedni przydzia kanaw. jest tez problem ze zwikszaniem wymaganej pojemnoci systemu spowodowanej drastycznie wzrastajca liczb abonentw na danym terenie. Oba problemy posuwaj naprzd koncepcje znalezienia metod powikszenia pojemnoci systemu i dopasowania jego topografii do rozkadu przestrzennego obsugiwanego ruchu. Zadanie te rozwizuje si stosujc nastpujce czynnoci: ang. Sectoring ( Sektoryzacja komrek), ang. Cell Splitting ( Podzia komrek na mniejsze komrki), ang. Microcell zone ( Wykorzystanie stref mikrokomrkowych). [2]

3.7.1. Sektoryzacja komrek . W rozdziale 3.5. pokazaem ze wprowadzenie sektoryzacji komrek powoduje spadek
wartoci mocy sygnau do mocy interferencji S/I. Zatem nie wykluczam e minimalna warto tego stosunku uzyskuje si przy mniej licznych zespoach komrek. Na przykad dla wymaganej wartoci S/I = 18dB w analogowym systemie komrkowym iloc zespou N = 7 bya niewystarczajca gdy zastosowane byy anteny dookulne. Std konieczne byoby zastosowanie zespow dwunasto komrkowych. Uzycie w ich miejsce sektorw 120 stopniowych w zespole siedmio komrkowym, zapewnio wzrost S/I o okoo 7dB w porwnaniu z sytuacja z sytuacja zastosowania anten dookulnych.
43

Mona wic obliczy liczno zespou do N = 7 lub 18dB. Dziki temu dostpne kanay s zastosowane na tej samej powierzchni czciej co daje przyrost pojemnoci systemu. Cen przyrostu jest potrojenie (w przypadku 120 stopniowych sektorw) liczby anten, wzrost czstotliwoci operacji przenoszenia poczenia pomidzy komrkami co powoduje wzrost operacji sterujcych. Przez zastosowanie sektoryzacji spada nieco efektywno koncentracji. Zbir kanaw przydzielonych danej komrce bdcych w dyspozycji abonentw znajdujcych si na jej obszarze, jest teraz podzielony na trzy osobne zbiory, z ktrych musza by przydzielane kanay dla abonentw znajdujcych si w danym sektorze. Gdyby wszyscy abonenci danej komrki znaleli si w jednym z jej sektorw (przypadek mniej korzystny), to liczba abonentw mogcych skorzysta z systemu komrkowego zmniejszya by si do jednej trzeciej poprzedniej liczby (przy zaoeniu e podzia komrki nastpuje na trzy rwne czci). W praktyce zachodzi przypadek poredni. [2,3]

3.7.2. Podzia komrek na komrki mniejsze .

Drug z metod jest podzia istniejcych komrek na mniejsze, zazwyczaj podzia ten odbywa si przez konstrukcje komrek w okrelonych miejscach pokrywanego obszaru takich, w ktrych promie jest dwukrotnie mniejszy ni komrek promie pierwotnych. Tak wiec ich pole jest czterokrotnie mniejsze ni pole korek podlegajcych rozdzieleniu. Wiksze komrki s stosowane w obszarach o niskim oferowanym ruchu, natomiast mniejsze w w miejscach o duym nateniu ruchu. Rys.3.7.2.1.

44

Rys. 3. 6. Przykad podziau komrek na mniejsze z zachowaniem podziau sektorw. rdo: Wesoowski K. Systemy radiokomunikacji ruchomej WK Warszawa 2003. W poowie odlegoci pomidzy oryginalnymi komrkami z sektorami A, B, C, oznaczonymi cyfr 1 wprowadzono now komrk o promieniu rwnym poowie promienia komrki pierwotnej z zachowaniem podziau sektorw. Zwrmy uwag umieszczenie jej w pokazanym miejscu pokazuj warto wspczynnika ochronnego dla zakce wspkanaowych Q=D/R, poniewa rwnoczenie zmalaa dwukrotnie odlego pomidzy komrkami tego samego typu i ich promie. Wynikiem wprowadzenia komrki o mniejszym promieniu jest moliwo zastosowania stacji bazowej o niszej mocy tak, aby na granicy maej komrki moc sygnau odbieranego przez stacj ruchom bya taka sama, jak w przypadku mocy sygnau odbieranego na skraju pierwotnej komrki. To samo dotyczy mocy nadawanej przez stacje ruchome. Poniewa moc sygnau odbieranego w odlegoci R od stacji bazowej nie jest zwizana z moc sygnau nadawanego.

3.7.3. Wykorzystanie stref mikrokomrkowych .

Komrka pierwotna jest podzielona na 3 strefy. Na skraju kadej strefy znajduj si nadajniki o odbiorniki, strefy poczone przez cza wiatowodowe lub cza

45

mikrofalowe z ukadem wyboru strefy czci wspln stacji bazowej obsugujc dan komrk. Rys.3.7.3.1.

Rys. 3. 7. Koncepcja stref mikrokomrkowych. rdo: Wesoowski K. Systemy radiokomunikacji ruchomej WK Warszawa 2003. Zalet tego rozwizania jest moliwo zastosowania tanich czy przewodowych czcych ukady nadawczo odbiorcze kadej strefy z ukadem wyboru strefy i zasadnicz czci stacji bazowej. Stacja ruchoma znajdujca si w danj komrce pozostaje w cznoci z nadajnikiem i odbiornikiem najsilniejszej strefy. Pula stosowanych w komrce kanaw pozostaje we wsplnym uytkowaniu stacji ruchomych znajdujcych si w kadej ze stref. Przeniesienie si stacji ruchomej z jednej do drugiej strefy nie powoduje zmiany kanau jest on zabierany przez stacje ruchom do nowej strefy. Tak wic nie nastpuje czasochonny i skomplikowany proces przenoszenia poczenia pomidzy kanaami przy udziale centrali radiokomunikacyjnej. Jednak zasadnicz korzyci z zastosowania stref mikrokomrkowych jest zmniejszenie generacji zakce wspkanaowych przez zastosowanie na skrajach stref nadajnikw strefowych o mniejszej mocy ni moc tradycyjnej stacji bazowej umieszczanej w rodku komrki. Zatem nie tracc na stopniu koncentracji (wszystkie kanay komrki SA do wsplnego wykorzystania we wszystkich strefach w ramkach tej samej komrki), uzyskujemy moliwo wzrostu pojemnoci systemu przez zmniejszenie
46

licznoci zespou komrek. Dla amerykaskiego systemu pierwszej generacji AMPS wymagajcego S/I = 18 dB dziki zastosowaniu idei stref mikrokomrkowych, mona zmniejszy liczno zespou z N = 7 do N = 4, co powoduje wzrost pojemnoci systemu do 2,33-krotnie, przy czym w najgorszym przypadku warto S/I = 20 dB, jest zatem wiksza o 2 dB od minimalnej wartoci dopuszczalnej.[3]

3.8. Rozdzia kanaw w systemach komrkowych .

Rozpatrzymy bliej zasad dystrybucji czstotliwoci kanaowych pomidzy komrki lub sektory. Bezporedni wpyw na t zasad maj zakcenia powstajce pomidzy sygnaami generowanymi w tej samej komrce na rnych, przydzielonych jej czstotliwociach nonych. Zakcenia te powinny mie jak najmniejszy wpyw na dziaanie systemu, co uzyskuj si przez odpowiedni dobr czstotliwoci kanaowych w kadej komrce. Zakcenia ssiedniokanaowe s cile zwizane z poruszaniem si stacji ruchomych w ramach pojedynczej komrki z zrnicowaniem odlegoci stacji ruchomych od stacji bazowej w komrce. W wyniku nieidealnego dziaania filtrw wydzielajcych poszczeglne kanay moe powsta sytuacja, gdy listki boczne widma sygnau z kanau uywanego przez stacj ruchom znajdujc si w pobliu stacji bazowej przedostaj si przez pasmo przepustowe filtru wydzielajcego sygna innego kanau o zblionej czstotliwoci nonej, uywanego przez stacj ruchom bardzo odleg od stacji bazowej. Sytuacja podobna w transmisji w przeciwnym kierunku, czyli od stacji bazowej do ruchomej, jest rwnie moliwa. Jeli na przykad transmisja sytuacja ruchoma znajduje si w odlegoci czterdziestokrotnie dalszej ni stacja zakcajca ( wykorzystujca inny kana w danej komrce), wtedy stosunek mocy sygnau podanego do mocy sygnau interferujcego na wejciu odbiornika stacji bazowej przed filtrem odbiorczym przy zaoeniu warunkw propagacji. [3] Gdyby nie stosowano innych rodkw zapobiegawczych tej niekorzystnej sytuacji, zasadnicz metod poprawy tego stosunku byo by stosowanie filtru odbiorczego o odpowiednio stromym zboczu oraz moliwie du separacj czstotliwoci kanaowych. Niech przykadowo filtr odbiorczy kanau o szerokoci B Hz ma zbocze o nachyleniu 24dB/oct. Wtedy na skraju pasma kanau B/2 Hz od czstotliwoci rodkowej sygna jest tumiony o 24 dB. Kade podwojenie dostpu czstotliwoci wprowadza tumienie 0 24 dB . Tumienie o co najmniej 64 dB uzyskuje si przy odstpie czstotliwoci o szerokoci 3,18 pasma pojedynczego kanau, w
47

praktyce o szeroko pasma czterech kanaw. W odlegoci odstp czstotliwoci pomidzy kanaami uywanymi. Oraz jest potg zalen od rodowiska propagujcego, L jest nachyleniem zbocza filtru wyraonym w dB/oct, natomiast oraz s odlegociami od stacji

bazowej odpowiednio stacji ruchomej nadajcej i stacji ruchomej zakcajcej. Dla rozpatrywanego przykadu G=64/24=2,67 zatem = =3,18*B, co w

praktyce wymaga odstpu czstotliwoci pomidzy ssiednimi czstotliwociami wykorzystywanymi w danej komrce rwnego 4B. Oprcz analizowanego wczeniej odpowiedniego rozdziau kanaw systemu pomidzy komrki, maksymalizujcego odstp czstotliwoci nonych uywanych w ramach tej samej komrki i uwzgldniajcego czstotliwoci none wykorzystane w komrkach ssiednich, istnieje kilka dalszych sposobw minimalizacji wpywu zakce ssiedniokanaowych: wysublimowana synteza filtrw nadawczych i odbiorczych tumicych skutecznie listki boczne widma sygnau nadawanego i odbieranego i zapewniajca wzrost selektywnoci odbiornikw, precyzyjna regulacja mocy sygnau nadawanego przez stacje ruchome i bazowe w kadym kanale czstotliwoci Pierwszy ze sposobw na zwikszenie parametru L. Jego cen jest komplikacja realizacji ukadw nadawczo odbiorczych oraz wzrost ich kosztw. Jest to niewtpliwie jeden z najwaniejszych czynnikw w projektowaniu takich systemw. Drugi sposb ma szczeglne znaczenie praktyczne. Dy si bowiem do tego, aby sygnay docierajce do stacji bazowych od rnych stacji ruchomych dziaajcych w tej samej komrce miay t sam i minimaln moc ze wzgldu na wymagania jakoci (S/I lib prawdopodobiestwo bdu). Wszystkie praktyczne systemy telefonii komrkowej maja system regulacji mocy stacji ruchomych. Jest to szczeglnie istotny element dziaania systemu CDMA, decydujcy o w duej mierze o jego faktycznej pojemnoci. Przykadowy podzia czstotliwoci nonych dla systemu GSM. Tab.3.1.

48

Tabela 3. 1. Rozdzia czstotliwoci nonych dla jednego operatora systemu GSM.

rdo: Wesoowski K. Systemy radiokomunikacji ruchomej WK Warszawa 2003. Sektor o numerze j (j=1,,12) oznaczony w tabeli poczwszy od 1A (j=1) a

do 4C (j=12) stosuje none o numerach j+k*12,(k=0,,n) gdzie n jest tak najwiksz liczb cakowit dla ktrej (124-n*12)/12<1.Powyej rozwayem podzia nonych ze wzgldu na minimalizacj zakce ssiedniokanaowych. W ten sposb dokonuje si dystrybucji nonych a w konsekwencji i kanaw na stae w sposb statystyczny. W tym miejscu naley zwrci uwag, e nona rwnowana pojedynczemu kanaowi tradycyjnych analogowych systemach radiokomunikacyjnych. W systemach cyfrowych z dostpem TDMA/FDMA lub CDMA przyporzdkowanie kanau to przydzia okrelonej szczeliny czasowej w danej czstotliwoci nonej (TDMA lub FDMA) lub rozpraszajcego cigu kodowego zastosowanego na danej czstotliwoci nonej w systemie CDMA/FDMA. Statystyczny przydzia kanaw to najprostsza metoda, chocia w praktyce znacznie bardziej zoona ni w przypadku topografii szecioktw lub te uwzgldniajc nierwnomierno rozkadu ruchu w poszczeglnych komrkach moe by uciliwa. Przy zastosowaniu statystycznego przydziau kanaw realizacja nowego poczenia w danej komrce jest moliwa tylko wtedy, gdy istniej aktualne nie zajte kanay w ustalonym zbiorze kanaw wykorzystywanych w tej komrce. W przypadku chwilowego braku kanaw wolnych nastpuje blokada poczenia czyli abonentnie ejst w stanie go realizowa. W tym samym czasie w komrkach ssiednich mog istniec wolne i nie uywane kanay. Istniej sytuacje gdy liczba wywoa zmienia si w duym zakresie zalenoci np. od pory dnia i specjalnych wydarze. Statystyczny
49

przydzia kanaw w komrce jest wtedy rozwizaniem sabym, powodujcym wysokie prawdopodobiestwo nawizania poczenia w szczycie liczby wywoa. Istnieje zatem wiele innych, doskonalszych i bardziej skomplikowanych metod przydziau kanaw uwzgldniajcych dynamiczne zmieniajce si zapotrzebowanie na kanay. Rys. 3.8.1. ukazuje nam jakie s metody podziau kanaw. [3]

Rys. 3. 8. Klasyfikacja metod przydziau kanaw. rdo: Wesoowski K. Systemy radiokomunikacji ruchomej WK Warszawa 2003. Metoda ze zwykym poyczaniem kanaw jest udoskonaleniem metody staego przydziau kanaw dodajcym dynamicznoci. W przypadku zajcia wszystkich kanaw na stae przyporzdkowanej danej komrce, moe ona poyczy dodatkowy kana od jednej z komrek ssiednich pod warunkiem , ze kana ten nie interferuje z wykorzystywanymi kanaami. Od momentu poyczenia kanau przez dan komrk, szereg komrek w ssiedztwie jej nie moe uywa kanau ze wzgldu na zakcenia ssiedniokanaowe. Centrala systemu komrkowego nadzoruje proces poyczania kanau zamykajc go dla komrek oddalonych o jedn lub dwie komrki od tej, ktra kana poyczya. Centrala utrzymuje baz danych o kanaach wolnych, zajtych i poyczonych i informuje o nich odpowiednie stacje bazowe. W rezultacie zastosowanej procedury prawdopodobiestwo blokady spada a do pewnej intensywnoci zgosze chci nawizania poczenia.
50

Powyej pewnej wartoci progowej zabieranie poyczonego kanau komrkom ssiednim i dalszym powoduje degradacj sprawnoci systemu i wzrost prawdopodobiestwa blokady poczenia. Metoda hybrydowa poprawia wasnoci omwionej metody z

poyczaniem. Wedug niej kanay przydzielone na stae danej komrce s podzielone na dwie kategorie: tak ktra zawiera kanay jedynie uywane wewntrz danej komrki, oraz drug ktrej kanay mog by poyczane. Stosunek liczby kanaw w obu kategoriach jest ustalony wczeniej na zasadzie przewidywalnego ruchu. Dodatkowym zadaniem dla centrali oprcz tych wymienionych dla poprzedniej metody jest oznaczanie kategorii poszczeglnych kanaw Metoda z poyczaniem i porzdkowaniem kanaw. W metodzie tej liczba poyczanych kanaw jest dynamicznie zmieniana w zalenoci od warunkw ruchu. Kademu z kanaw przyporzdkowuje si prawdopodobiestwo jego poyczenia i kanay s porzdkowane od najmniej wypoycze. Metoda dynamicznego podziau kanau.W metodzie dynamicznego podziau kanau nie istnieje stay podzbir czstotliwoci wykorzystywanych w danej komrce. O przydziale kanau dla danego poczenia decyduje za kadym razem centrala systemu, jeli system jest zcentralizowany lub stacja ruchoma, jeli system ma sterowanie rozproszone. Centrala wybiera kana na podstawie kryterium minimalizujc okrelon funkcj kosztu. Funkcja ta zaley od prawdopodobiestwa przyszej blokady, czstotliwoci korzystania z kanau, ktry moe by w danym momencie wykorzystywany, odlegoci od komrki wykorzystujcej ju ten sam kana itp. Centrala oprcz rnych informacji sieciowych w przydziale kanau uwzgldnia rwnie pomiary sygnau stacji ruchomej do najbardziej prawdopodobne poyczonego. Prawdopodobiestwa poyczenia s aktualizowane na podstawie procesu

51

Metoda elastyczna. Metody elastyczne lcz zalety metody staego i dynamicznego przydziau kanaw. Kada komrka ma zestaw kanaw staych wystarczajcych zazwyczaj do obsugi umiarkowanego ruchu. W gestii centrali pozostaje zbir kanaw dodatkowych, ktre mog by przydzielane w sposb dynamiczny komrkom, w ktrych ruch jest zbyt duy, aby wystarczy im stay zestaw kanaw.

Metoda elastyczna z predykcj. W metodzie tej rozdzia kanaw dodatkowych odbywa si w sposb planowany z uwzgldnieniem pory i lokalizacji komrki. Zmiana rozdziau kanaw odbywa si w wczeniej ustalonych momentach zmiany natenia ruchu. W tej metodzie natenie ruchu jest mierzone na bieco tak wiec rozdzia kanaw dodatkowych moe by wykonywany przez central w dowolnym momencie.

Przedstawione dotychczas metody to jedynie Re[prezentacja bogatego zestawu sposobu rozdzielnia kanaw. Metoda dynamiczna wedug mnie jest najlepszym rozwizaniem, poniewa przy duym nateniu ruchu pozwala na szybkie i sprawne rozoenie kanaw. Z reguy bowiem rozkad kanaw prowadzony jest tak aby zapewnia maksymaln liczb ich wielokrotnego uycia. [3]

52

4. Usugi realizowane przez system GSM .

Systemy telefonii komrkowej wprowadzono do codziennej eksploatacji na pocztku lat osiemdziesitych i ich gwnym zadaniem, tak samo jak w publicznej sieci telefonicznej, bya transmisja gosu. Dopiero pniejsze lata pokazay ze zapotrzebowanie ronie ale nie tylko na transmisj gosu. Prcz tego zaczto zastanawia si nad innymi usugami takimi jak transmisja danych. Systemy telekomunikacyjne pierwszej generacji transmitujce gos za pomoc modulacji FM nie nadaway si do szybkiej i bezkonfliktowej wymiany danych, poniewa ich prdko wynosia 1200 bit/s. Dlatego te zalecane do takiej wymiany danych s systemy drugiej generacji w peni cyfrowe. W tym rozdziale skupie si na usugach realizowanych przez GSM. Przypomn dla porwnania prdko wymiany danych w systemie drugiej generacji Standard ustala szybko transmisji danych co najwyej na 9600 bit/s a w specjalnych sytuacjach jest toj 14,4 kbit/s. W celu dopasowania szybkoci danych do szybkoci 22,8 kbit/s uywanej w pakietach danych naley zastosowa specjalne kody korekcyjne zalene od szybkoci danych wejciowych. W rzeczywistoci bloki transmisji danych tworz acuch rwnolegy do blokw dziaajcych w transmisji gosu. Podkrelam e doczanie modemu do wejcia akustycznego stacji ruchomej niemiao by sensu, poniewa koder sygnau gosowego jest zoptymalizowany ze wzgldu na waciwoci gosu ludzkiego, a statystycznie i widmowe wasnoci sygnau zmodulowanego danymi obserwowanego na wyjciu modemu akustycznego s zupenie inne. [3]

4.1. Organizacja transmisji danych w systemie GSM .

Sie GSM mona rozwaa jako sie dostpu do innych sieci telekomunikacyjnych takich jak publiczna komutowana sie telefoniczna PSTN, sie cyfrowa z integracj usug ISDN25, publiczne sieci danych z komutacj kanaw CSPDN26 czy pakietw PSPDN27. Specyfikacja transmisji cyfrowej w sieci GSM
25 26

ISDN (ang. Integrated Services Centre) Cyfrowa sie z integracj usug. CSPDN- (ang. Ciruit Switched Public Data Network) Publiczna siec danych z komunikacj czy (kanaw). 27 PSPDN-(ang. Packed Switched Public Data Network) Publiczna sie transmisji danych z komunikacj pakietw .

53

sprawia, e konieczny jest pewien rodzaj styku, ktry dostosowuje strumie danych generowany w sieci GSM do wartoci innych sieci. Z tego powodu centrale radiokomunikacyjne MSC s wyposaone w specjalna jednostk tzw. modu funkcji sprzgajcych IWF28 ktrego zadaniem jest realizacja protokou wymiany danych midzy sieci GSM a innymi sieciami. W rd funkcji penicych przez modu IWF s: adaptacja szybkoci strumienia danych, procedury ARQ29 i funkcje modemu o akustycznej szerokoci pasma. Poniewa wymiana danych pomidzy terminalem GSM a terminalem doczonym do innej sieci moe odbywa si ze standardowymi szybkociami w trybie asynchronicznym lub synchronicznym wynoszcymi kolejno: 300, 1200, 1200/75, 2400, 4800 i 9600 bit/s, tak wic modem umieszczony w module IWF dziaa zgodnie z zaleceniami V.21, V.22, V.22bis, V.23, V.26ter, V32 oraz V29 ( w przypadku transmisji telefaksowej).

Ry s. 4. 1. Umiejscowienie blokw TAF i IWF w acuchu transmisji danych w GSM rdo: Wesoowski K. Systemy radiokomunikacji ruchomej WK Warszawa 2003. Na drugim kocu poczenia rdem lub odbiornikiem strumienia danych jest komputer lub urzdzenie pomiarowe doczone do stacji ruchomej. Rys.4.1. Z punktu widzenia tych blokw przewidziano nastpujce trzy typy stacji ruchomych uwzgldniajcych umiejscowienie funkcji TAF30 dopasowywyjcych stacj ruchom do usugi transmisji danych: MT0- (ang. Mobile Termination tyle 0) jest stacj ruchom o budowie w peni zintegrowanej, nie posiadajcej styku do wsppracy z urzdzeniami zewntrznymi. Moe by najprostsza stacja ruchoma, ktra nie ma moliwoci transmisji danych, lub te stacja bardzo zaawansowana, ktra integruje sobie terminal danych, telefaks i zwyk jednostk suc do transmisji danych
28

IWF(ang. Interworking Funkcion) Funkcja zapewniajca wspprac pomidzy sieciami rnych systemw. 29 ARQ (ang. Automatic Rwquest for Retransmission) Automatyczna proba powtrzenia transmisji. 30 TAF (ang. Terminal Adaptation funkcion) Funkcja adaptacji ruchomego urzdzenia kocowego ( jednostka oprogramowania).

54

MR2 jest typem stacji, ktra posiada styk modemowy (V.24.), tak wic funkcje TAF s z nim w peni zintegrowane.

MT1 jest typem stacji, ktra posiada ISDN-owski styk typu S. Aby wic typowy terminal dysponujcy stykiem modemowym mg by do tej stacji doczony, jest konieczne zastosowanie adaptera terminalowego. [1,2,3]

4.2. Usugi danych w systemie GSM .

Usugi danych w sieci GSM dzielimy na dwie grupy: Teleusugi w ramach tej grupy system GSM realizuje pen usug w swojej sieci. Niema potrzeby korzystania z urzdze zewntrznych, aby realizowa ten rodzaj usug. Przykadami teleusug s: transmisja gosu, transmisja krtkich wiadomoci SMS oraz transmisja telefaksowa. Usugi przenoszenia w ramach tej klasy system GSM realizuje nisze warstwy usugi lub te zapewnia mechanizm transportowy pomidzy punktami dostpu do usugi. Aby zrealizowa usug przenoszenia, obu kocach acucha transmisyjnego s konieczne urzdzenia kocowe. Usugi przenoszenia posiadaj swoje wasne protokoy wyszych warstw. System GSM jedynie transportuje dane bez rozrnienia, jaka konkretna usuga jest praktycznie realizowana. Z punktu widzenia podstawowego podziau transmisja danych jest usug przenoszenia. Usugi przenoszenia stawiaj sieci rne wymagania w zalenoci od ich rodzaju. Jak ju wspomniaem, transmisja danych moe odbywa si z rnymi szybkociami. Transmisja moe by synchroniczna lub asynchroniczna. Transfer informacji moe odbywa si w formie strumienia binarnego bez okrelonych ogranicze UDI31 albo w transferze informacji poza siec GSM wykorzystuje si do reprezentacji strumienia binarnego sygna modemu akustycznego o szerokoci pasma 3,1 Khz. Pierwsza z form ma miejsce w transmisji pomidzy systemem GSM a abonentem sieci ISDN lub sieci pakietowej. Druga forma jest wykorzystywana wtedy gdy abonent GSM jest podczony z abonentem poprzez sie PSTN lub te siec PSTN jest sieci

31

UDI-(ang. Unrestrical Digital Information) Informacja cyfrowa niechroniona.

55

porednia czc go z abonentem innej sieci. Przedstawi taki podzia bardzo pomocny mi przy obrazowaniu zagadnienia: transmisja punkt - punkt - cze transmisji danych moe poczy dwa indywidualne terminle, transmisja punkt wielopunkt - cze transmisji danych moe czy terminal z wieloma innymi terminalami. transmisja z komutacja kanaw W celu wymiany pakietw danych, pomidzy dwoma terminalami moe by realizowane cze fizyczne, Suce wycznie tej wymianie, transmisja z komutacj pakietw - lub tez pakiety zawierajce adresy rda i przeznaczenia mog wdrowa przez sie pokonujc kolejne wzy, w ktrych w kadym z nich jest wyznaczona droga do nastpnego wza, a w konsekwencji do przeznaczenia. W standardowym systemie GSM stosowana jest transmisja punkt punkt w trybie komunikacji kanaw. Transmisja danych moe by przezroczysta lub nieprzezroczysta. Mwimy, e transmisja jest przezroczysta, jeli w czu pomidzy terminalem abonenta, jego stacj ruchom i blokiem IWF na drugim kocu systemu GSM nie jest stosowana adna procedura automatycznego powtarzania bdnych lub zgubionych ramek lub pakietw. W konsekwencji szybko danych oraz opnienie transmisji s dodatkowo w momencie realizacji procedury przenoszenia poczenia pomidzy komrkami. Tak wic tryb transmisji przezroczystej wymaga ochrony przed bdami w wyszych warstwach transmisji. Transmisja jest nieprzeroczysta NT 32, jeli w czu pomidzy terminalem abonenta a blokiem IWF jest zastosowany protok protekcji przed bdami . W systemie GSM w terminalu, stacji ruchomej lub bloku TAF z ni stowarzyszonym jest realizowany protok RLP33 oparty na technice ARQ. W rezultacie transmisji nieprzeroczystej uzyskuje si sta i wysok jako (nisk stop bdw), jednak szybko transmisji i opnienie s a zmienne. Trakcie operacji przenoszenia poczenia pomidzy komrkami szybko danych znacznie spada z powodu
32 33

NT ( ang. Non transparent) Transmisja nieprzezroczysta. RLP (ang. Radio Link Protocol) Protok cza radiowego.

56

powtarzania ramek ktre zostay zgubione w momencie zmiany obsugujcej dane cze stacji bazowej. W obu rodzajach transmisji przezroczystej i nieprzezroczystej w systemie GSM stosuj si kodowanie korelacyjne i dekorelacyjne w warstwie fizycznej. Usugi przenoszenia oferowane w standardowym systemie GSM w skrcie PAD oznacza blok rozkadania pakietw. Tabela 4.1. [1,2,3,5]

Tabela 4. 1. Usugi przenoszenia oferowane w systemie GSM

57

rdo: Wesoowski K. Systemy radiokomunikacji ruchomej WK Warszawa 2003. Zastosowanie bloku PAD jest jednym z moliwych sposobw komunikacji z sieciami pakietowymi przez sieci PSTN lub ISDN. Jak wida w tablicy 4.2.1. istnieje 21 rnych usug zwizanych z transmisj danych poczynajc od bardzo powolnej transmisji asynchronicznej o szybkoci 300 Bit/s, a koczc na bezporednim dostpie pakietowym w trybie synchronicznym z szybkoci 9,6 kbt/s

4.3. Adaptacja szybkoci .

Transmisja musi zosta dopasowana we wszystkich usugach transmisji z jednej strony do 22,8 kbt/s szybkoci stosowanej w pakietach GSM, a zarazem z drugiej strony do szybkoci transmisji zastosowanej w czci staej sieci GSM czcej stacje bazowe BTS, kontroler stacji bazowych BSC i centrale MSC. W tym ostatnim przypadku korzystna jest multipleksacja strumieni danych rnych abonentw w czu 16 kbt/s lub 64 kbt/s stosowanym miedzy BSS a MSC. W zalenoci od konfiguracji aktualnej transmisji danych stosuje si rne rodzaje adaptacji szybkoci:
58

RA0 funkcja realizujca adaptacj tego typu jest stosowana w styku asynchronicznym. W ramach funkcji RA0 jest dokonywana transformacja strumienia asynchronicznego generowanego przez urzdzenie abonenta w strumie synchroniczny o pierwszej wyszej szybkoci spord warto ci szybkoci dopuszczalnych. Operacja ta jest realizowana przez dodawanie lub odejmowanie niektrych bitw stopu zawartych w strumieniu asynchronicznym.

RA1 funkcja stosowana w adaptacji strumienia danych o szybkoci porednich. Strumieniem wejciowym jest wyjcie bloku RA0 lub cig danych synchronicznych. W ramach tej funkcji jest dokonywana transformacja strumienia danych do szybkoci 8 lub 16 kbit/s stosujc powtarzanie bitw. W rezultacie otrzymywane ramki zawieraj bity synchronizacji, bity bity sterujce i powtarzane bity danych. W tablicy 4.3.1 pokazaem jak Zienia si szybko transmisji dla bloku RA1.

RA2 funkcja stosowana do zmiany szybkoci strumienia danych na wyjciu bloku RA1 na szybko 64 kbit/s (styk A). Bity strumieni o szybkoci 8 kbit/s s umieszczone w strumieniu o szybkoci 64 kbit/s jako pierwsze bity w kadym oktecie, natomiast w przypadku 16 kbit/s bity danych s umieszczone w strumieniu danych dla pierwszych dwch pozycjach oktetu. Pozostae bity oktetu s wypenione logicznymi jedynkami. Tego nieefektywnego sposobu reprezentacji strumienia danych w bloku RA2 mona unikn, gdy zostanie zastosowane kilku strumieni danych o szybkoci 8 lub 16 kbit/s. Wtedy bowiem multipleksowanie kilku strumieni danych s umieszczane na kolejnych pozycjach oktetw RA1 Funkcja stosowana w transformacji szybkoci danych otrzymanych w terminalu (DTE) do szybkoci uywanej w styku radiowym. Strumie danych jest uzupeniony o bity sterujce. rdem danych bloku RA1 jest wyjcie bloku RA0 lub te strumie synchroniczny. Tablica !!!!!21212 ze strony 240 Prezentuje transformacje szybkoci danych pomidzy DTE a stykiem radiowym/ Zwrmy uwag, e wartoci 3,6; 6; 12 i 14,5 kbit/s odnosz si do strumienia danych przed kodowaniem kanaowym. Proces kodowania kanaowego zastosowanego w transmisji danych bdzie opisany w nastpnym dziale. Wtedy bdzie ju jasne dlaczego tak dobiera si szybkoci danych na styku radiowym. Zailustruj adaptacj szybkoci danych dla transmisji asynchronicznej przezroczystej. Przykad ten stanowi jedn z moliwych wielu konfiguracji wymiany danych. Rys 4,3,3,3, Przedstawia adaptacj szybkoci dla trzech szybkoci danych na wejciu. W przypadku synchronicznych danych wejciowych pierwszy blok RA0 nie wystpuje. Strumie danych
59

asynchronicznych jest przeksztacony w wyniku dziaania funkcji RA0 w strumie synchroniczny o pierwszej wyszej szybkoci. W jej wyniku oferujemy strumie danych o szybkoci 2,4; 4,8; lub 9,6 kbit/s. W rezultacie funkcji RA1 strumie jest z kolei transformowany do szybkoci poredniej 3,6; 6,0; lub 12,0 kbit/s. Nastpnie w zalenoci od konkretnej szybkoci danych zostaje zastosowane kodowanie kanaowe z wykluczeniem bitw i przeplotem, dajc w rezultacie strumie o szybkoci 22,8 kbit/s. Dane te s umieszczane w pakietach GSM i przesyane przez kana radiowy. Po odbiorze w czci staej sieci GSM symbole danych SA dekodowane i przeksztacone w strumie o szybkoci 3,6; 6,0; lub 12,0 kbit/s. Z kolei strumie ten jest transformowany w strumie o szybkoci 8,0 lub 16 kbit/s i ostatecznie jest umieszczany w odpowiednich pozycjach oktetw ISDN. Transmisja nieprzezroczysta jest zorganizowana w podobny sposb. Ten rodzaj transmisji jest stosowany z najwyszymi szybkociami na styku radiowym. Przedyskutujmy adaptacje szybkoci danych dla synchronicznej wymiany danych. W tym przypadku bloki s zabezpieczone przed przekamaniami z zastosowaniem protokou RLP, ktry bdzie wyjaniony w dalszej czci tego rozdziau. Rysunek 4.3.1. przedstawia kolejne kroki adaptacji szybkoci, gdy kana o penej szybkoci jest stosowany na styku radiowym. Kana o szybkoci powkowej moe by rwnie zastosowany dajc w rezultacie nisz przepustowo. Protok RLP jest stosowany zewntrznie w stosunku do kodowania kanaowego. [1,3,5]

Rys. 4. 2. Funkcje szybkoci adaptacji dla synchronicznej transmisji nieprzezroczystej z wykorzystaniem kanau o penej szybkoci. rdo: Wesoowski K. Systemy radiokomunikacji ruchomej WK Warszawa 2003.

4.4. Kodowanie kanaowe .

Parametry kodowania kanaowego zastosowanego w transmisji zale od szybkoci danych na styku radiowym. Jak ju wspominaem, w rezultacie funkcji adaptacji szybkoci RA1 otrzymujemy strumie danych o szybkoci 3,6; 6,0; lub 12,0
60

kbit./s. Strumie ten moe by transmitowany z wykorzystaniem kanau o penej lub powkowej szybkoci. Wszystkie moliwe konfiguracje kodowania kanaowego zastosowano w transmisji danych w systemie GSM. Transmisja 9,6 kbit/s w kanale z pen szybkoci. Wymagana szybko danych w styku radiowym wynosi 12 kbit/s. Terminal dostarcza bloki danych o dugoci 60 bitw co 5 ms do kodera kodu kwadratowego. Cztery bloki s taktowane przez koder cznie. W przypadku transmisji nieprzezroczystej 240 bitw stanowi ramk RLP. Blok jest uzupeniony o 4 bity zerowe i zakodowany za pomoc kodu splotowego o sprawnoc$i R= zdefiniowanego przez wielomiany 4.1.

Tak wic w wyniku kodowania otrzymujemy 488 bitw. Spord nich 32 bity s eliminowane w procesie wykluczania, dziki czemu zmniejszamy wielko bloku 456 bitw. Nastpnie blok bitw zakodowanych jest uporzdkowany wedug innej kolejnoci tzn. jest realizowany na nim przeplot. Ostatecznie 456- bitowy blok jest transmitowany z uyciem 22 kolejnych pakietw GSM. Jako drugi przykad kodowanie kanaowe zastosowane w usugach transmisji danych o szybkociach 2,4 kbit/s i niszych. Szybko danych w styku radiowym wynosi w tym przypadku 3,6 kbit/s. Co 10 ms terminal dostarcza 36 bitw informacyjnych. Dwa bloki 36- bitowe s traktowane cznie w procesie kodowania tworzc blok 72-bitowy. Taki blok jest uzupeniany o 4 bity zerowe i jest przedmiotem kodowania za pomoc kodu splotowego o sprawnoci R=1/6 zdefiniowanego przez wielomiany:

, 4.2.

Tak wic :

bity kodowane s

transmitowane dwukrotnie. Rezultatem kodowania splotowego jest blok 456 bitw. Przeplot i odwzorowanie przeplecionych bitw w pozycje w praktyce normalnym jest dodanie w taki sposb jak w przypadku transmisji mowy w kanale o penej szybkoci. Przykady te wskazuj ze w zalenoci od szybkoci danych wejciowych wejciowych i wymaganej jakoci odbioru poziom protekcji moe by bardzo rny.

61

4.5. Protok cza radiowego (RLP) .

Przezroczysta transmisja danych wymaga zastosowania pewnego rodzaju mechanizmu wymiany danych, Ktry jest zewntrzny w stosunku do systemu GSM., i ktry zapewni wysok jako usugi. Takie rozwizanie moe by bardzo niedogodne z powodu wymaganego czasu dziaania oraz wykorzystywanych zasobw systemu, poniewa acuch blokw systemu w transmisji sygnaw sterujcych transmisj moe by bardzo sugi. acuch ten skada si z terminalu DTE34 , stacji ruchomej, systemu stacji bazowych , centrali MSC bloku funkcji wsppracy (IWF), zewntrznej sieci staej i terminala drugiego abonenta( lub serwera komputerowego, z ktrym czy si terminal abonenta sieci GSM. Jeli na drugim kocu sieci czno odbywa si rwnie z abonentem systemu radiokomunikacji ruchomej, wtedy bloki wymienione wyej s jeszcze uyte w acuchu transmisyjnym, tym razem w odwrotnej kolejnoci. Z tego powodu transmisja nieprzezroczysta z zastosowaniem protokou RLP jest w wielu przypadkach bardziej korzystna. Jeli zastosowany jest protok LP, ochrona przed bdami w systemie radiokomunikacyjnym jest zrealizowana przy zastosowaniu procedury ARQ pomidzy blokami TAF w stacji ruchomej ( lub pomidzy stacj ruchom i terminalem) i IWF przy centrali MSC. [3]

Rys. 4. 3. Struktura ramki RLP. rdo: Na podstawie Wesoowski K. Systemy radiokomunikacji ruchomej WK Warszawa 2003.

Ramka 240 bitowa Rys. 4.3. RLP ma bardzo prosta struktur. Ramka rozpoczyna si 16- bitowym nagwkiem, ktry realizuje funkcje sterujce takie jak ustawianie cza RLP lub jego rozczanie, zliczanie ramek i sygnalizacja bdnych ramek, ktre musz zosta retransmitowane. Nastpne pole zawiera 200 bitw danych uytkownika. Ramka koczy si 24- bitowym blokiem kontroli parzystoci ramki FCS (ang. Frame Check Aequence) wyliczonym w wyniku podziau wielomianowej reprezentacji zawartoci ramki przez wielomian kodu cyklicznego Protok RLP dziaa w dwch trybach. Pierwszy z nich , zwizany asynchronicznym trybem bezpoczeniowym ADM(ang. Asynchronous Disconnected Mode) wskazuje, e cze RLP nie zostao jeszcze ustawione. Warunkiem korzystnym ktry musi zosta speniony przed ustanowieniem cza RLP jest przypisanie kanau
34

DTE (ang. Data Terminal Equipment) Urzdzenie kocowe (terminal) transmisji danych.

62

rwnolegego danemu poczeniu. Jeli protok RLP dziaa w trybie aynchronicznym zrwnowaonym ABM(ang. Asynchronous Balanced Mode), wtedy odbywa si wymiana oznaczonych numerami ramek z potwierdzeniem ich prawidowego odbioru. W protokole RLP istniej trzy typy ramek. Ramka nienumerowana ( ang. Unnumbered frames) i ich nagwek zawiera miedzy innymi rozkazy ustawiajce lub zwalniajce cze RLP. Ramka nadzorujce S(ang Supervistory frazes) s stosowane podczas wymiany ramek do przesyania rozkazw nadzorujcych, ktre informuj o statusie otrzymanych ramek, statusie odbiornika, i liczbie otrzymanych ramek. Ramka nadzorujca z informacj. Jej nagwek zabiera rozkazy wskazujce na liczby otrzymanych i przesanych ramek, jak rwnie na status otrzymanej ramki i odbiornika.

4.6. Transmisja danych do rnych sieci .

Abonent systemu GSM transmitujcy dane moe komunikowa si z abonentami rnych typw sieci. Sie PSTN jak dotd najbardziej popularna sieci , siec ISDN i pakietowe sieci danych mog rwnie wystpowa w czu cyfrowym. Obecnie omwi krtko specyficzne cechy czy wykorzystujcych rne typy sieci. Rys. 4.4. [3]

Rys. 4. 4. Transmisja danych w sieci GSM i PSTN. rdo: Wesoowski K. Systemy radiokomunikacji ruchomej WK Warszawa 2003. Prezentuje nam cze danych pomidzy abonentem GSM i abonentem sieci PSTN albo serwerem poczonym ze wiatem zewntrznym za pomoc sieci PSTN. Chocia obecnie komutowana sie telefoniczna jest najczciej cyfrowa, podczas ustawiania poczenia nie wiadomo jakie s wasnoci cza telefonicznego. Z tego powodu siec GSM wykorzystuje modem analogowy zawarty w bloku IWF, aby komunikowa si z odlegym urzdzeniem DTE (serwerem lub komputerem abonenta). Odlege urzdzenie DTE jest rwnie poczone z sieci telefoniczna za pomoc modemu. Modem zawarty w bloku IWF generuje PCM-owskie prbki sygnau analogowego i w ten sposb sygna modemowy staje si podobny do dowolnego innego sygnau akustycznego reprezentowanego w sposb cyfrowy w sieci PSTN. Typy
63

modemw uwzgldniajcych w systemie GSM i zastosowanych w bloku IWF. Sie ISDN jest drugim rodzajem sieci, z ktra moe by poczony abonent systemu GSM. W tym przypadku cze jest w peni cyfrowe, tak wic modemy generujce sygnay akustyczne nie s ju potrzebne. Zamiast nich zastosowanie s odpowiednie bloki adaptacji szybkoci transmisji, aby dopasowa szybko danych terminala doczonego do sieci GSM z szybkoci danych w sieci ISDN. Rys. 4.5. [3]

Rys. 4. 5. Transmisja danych w sieci GSM i ISDN. rdo: Wesoowski K. Systemy radiokomunikacji ruchomej WK Warszawa 2003.

Rys. 4. 6. Transmisja danych w sieci GSM i PSDN , Z zastosowaniem PAD i z zastosowaniem bloku przetwarzania pakietw PH. rdo: na podstawie Wesoowski K. Systemy radiokomunikacji ruchomej WK Warszawa 2003. Wsppraca sieci GSM z publiczn komutowan sieci pakietow PSPDN(nag. Public Switched Packed Data Network) jest nieco bardziej skomplikowana. Abonent GSM moe ustanowi poczenie z pakietow sieci danych przez poredni sie PSTN lub te moe poczy si bezporednio z podan sieci PSSPDN. W przypadku w

64

ktrym PSTN dziaa jako siec porednia, musz zosta zastosowane modemy analogowe w bloku IWF i w punkcie styku pomidzy PSTN i PSPDN. Rys. 4.6. W tym przypadku modemu nie s potrzebne. Dostp do siec PSPDN jest moliwy przez blok asemblacji i rozkadania pakietw PAD(ang. Packed Assembler/Diassembler) lub przez blok przetwarzania pakietw PH(ang. Packed Handler), ktry jest umiejscowiony wewntrz sieci PSPDN. Typ zastosowanego bloku zaley od protokou, ktry jest stosowany przez terminal ruchomy abonenta DTE i stacj ruchom . Jeli transmisja terminala ruchomego jest moliwa zgodnie z protokoem pakietowym X.32, wtedy jest zastosowany blok PH. Jeli terminal terminal ruchomy nie stosuje protokou pakietowego, wtedy stosuj si blok PAD. Standard GSM normalizuje zasady wsppracy w czu pomidzy abonentem GSM i publicznymi sieciami danych z komutacj kanaw CSPDN(ang. Cirusit Switched Packet Data Network) oraz normalizuje transmisj telefaksow. [2,3,8]

4.7. Transmisja krtkich wiadomoci tekstowych SMS .

Rys. 4. 7. Konfiguracja blokw sieci biorcych udzia w usudze SMS. rdo: Wesoowski K. Systemy radiokomunikacji ruchomej WK Warszawa 2003. Transmisja krtkich wiadomoci tekstowych SMS (ang. Short Message Service) staa si bardzo popularn usuga oferowana przez operatorw GSM. Jest ona szczeglnie atrakcyjna dla modych abonentw z powodu jej niskiej ceny. Z punktu widzenia rodzaju usug klasyfikuje si j jako teleusug. SMS jest rodzajem usugi przywoawczej z potwierdzeniem dostarczenia wiadomoci. Jeli odbiorca wiadomoci jest poza zasigiem sieci GSM lub jest wyczony, system zapamituje wiadomo przeznaczon dla niego i dostawczy( potwierdzenie odczytania wiadomoci SMS). Jest to tzw. mechanizm Zapamitaj i Poka pniej (ang. Store and Forward). SMS mona dostarcza rwnolegle z prowadzon transmisj mowy. Pojedyncza wiadomo jest ograniczona do 160 znakw, ktre SA odwzorowywane za pomoc specjalnego alfabetu w 140 bajtw.
65

Przedstawia architektur sieci ze wzgldu na usug SMS. rdem wiadomoci SMS jest element sieciowy nazywany jednostk generujc krtkie wiadomoci SME(ang. Short Message Entiti). Moe ni by stacja ruchoma rejestrowana w tej samej lub innej sieci, komputer doczony bezporednio do centrum obsugi SMS , zarzdzanego przez operatora sieci i dziaajcego jako punkt dostpu do usugi SMS. Komputer dostarczajcy aktualizowane wiadomoci np. informacja o pogodzie, lub te komputer doczony do staej sieci. Centrum obsugi SMS jest najwaniejszym blokiem uczestniczcym w obsudze SMS. Formalnie nie jest on czci sieci radiokomunikacji ruchomej, jednak jest on czsto zintegrowany z central. Zadania centrum obsugi SMS s nastpujce. Centrum obsugi SMS otrzymuje wiadomoci od SME i przekazuje je do odbiorcw ruchomych. Jeli adresowana stacja jest w danym momencie niedostpna, centrum zapamituje wiadomo ale wiadomo moe maksymalnie przebywa w sieci 48 godzin po upywie tego czasu wiadomo zostaje skasowana, centrum informuje rwnie wiadomoci zwrotna o negatywnym bd pozytywnym rezultacie dostarczenia danej wiadomoci. Rysunek 4.7. pokazuje funkcje zwizane z obsug SMS wykorzystane wewntrz centrali MSC. W przypadku wiadomoci SMS kierowanych do stacji ruchomej jest stosowany blok wejciowy w centrali SMS-GMSC ( ang. Short Message Service Geteway Mobile Switching Center), natomiast gdy rdem wiadomoci SMS jest stacja ruchoma wtedy jest zastosowany blok wsppracy SMSIWMSC (ang. Short Message service Interworking Mobile Switching Center). Blok SMS-GMSC otrzymuje wiadomoci z centrum obsugi i sprawdza zawarto rejestru HLR aby odsuka odbiorc wiadomoci SMS. Po znalezieniu w HLR centrali MSC obsugujcej obszar przywoania w ktrym aktualnie jest zarejestrowana wywoana stacja ruchoma, blok SMS-GMSC kieruje wiadomoci do tej centrali. Ta dostarcza z kolei wiadomo do adresowanej stacji ruchomej. Blok SMS-IWMSC wypenia funkcje, ktre polegaj na przekazywaniu do wasnego centrum obsugi SMS wiadomoci SMS waciwego dla odbierajcej wiadomo stacji ruchomej. Struktur e ramek dla wiadomoci SMS dochodzcych do stacji ruchomych i wiadomoci SMS pochodzcych od stacji ruchomych ukazuje rysunek 4.8. [2,8]

66

RYS. 4. 8. STRUKTURY RAMEK WIADOMOCI SMS. rdo: Wesoowski K. Systemy radiokomunikacji ruchomej WK Warszawa 2003. Pierwszy bajt zawiera kilka wskanikw i trzy bitowy cig zerowy wskazujcy, e wiadomo jest przeznaczona do stacji ruchomej. Ustawiony wskanik RP informuje, e pewna liczba wiadomoci SMS oczekuje na dostarczenie do odbierajcej aktualn wiadomo stacji ruchomej. Wskanik MTI opisuje typ wiadomoci zawartej w ramce. Pozostae pola ramki maj nazwy jasno opisujce ich zawarto i penione funkcje. Pole adresu wywoujcej (adres nadawczy) zawiera numer abonenta wywoujcego. Identyfikator protokou przedstawia typ protokou, ktry powinien zosta uyty, aby dostarczy wiadomo SMS. Jest to szczeglnie wane, gdy wiadomo ma by przesana do odbiorcy znajdujcego si w sieci innego typu. Pole nazywane schematem kodowanie danych informuje, jaki rodzaj reprezentacji danych zosta uyty do transmisji danych abonenta. Standardowy alfabet stosowany w transmisji SMS korzysta z siedmio bitowej reprezentacji znakw. Znacznik czasowy centrum obsugi opisuje moment w ktrym wiadomo SMS przybywa do centrum obsugi. Pole dugo danych abonenta wskazuje na dugo danych abonenta liczon w liczbie znakw. Pole znakw abonenta zawiera do 160 znakw, a wic jest nie dusze ni 140 bajtw w przypadku siedmiobitowej reprezentacji znakw. Podobne parametry i wskaniki s zawarte w ramce zastosowanej w wiadomoci SMS wysyanej przez sytuacj ruchom. Podobnie jak poprzednio, pierwszy bajt zawiera kilka uytecznych wskanikw i dwubitowy blok zerowy wskazujcy, e wiadomo ma swe pochodzenie w stacji ruchomej. Wskanik dania raportu stanu (ang Status Raport Request) informuje, czy stacja wysyajca SMS chce otrzymywa potwierdzenie po odebraniu jej wiadomoci jest zawarty w transmitowanej ramce. Adres przeznaczenia (ag. Destination Addres) jest numerem telefonu abonenta odbierajcego wiadomoci SMS. Pole okresu wanoci informuje, jak dugo centrum obsugi powinno prbowa wysya wiadomo SMS do odbiorcy. Niech wiadomo bdzie nadawana w jednym z moliwych rde SME tj. stacji
67

ruchomej lub w wyspecjalizowanym komputerze. Wiadomo dociera do centrum obsugi, w ktrym sprawdzane s okres wanoci, priorytet i liczba wiadomoci dla tego samego odbiorcy. Dodawany jest rwnie stempel czasowy. Centrum obsugi informuje dedykowanego kanau sterujcego SDCCH, ktry pozwala na transmisj 184 bitw w cigu 240 ms. Jeli natomiast stacja ruchoma znajduje si w stanie aktywnym tzn. jest w trakcie poczenia i transmisji mowy lub danych, do przekazania wiadomoci SMS jest zastosowany powolny stowarzyszony kana sterujcy SACCH, co powoduje dwukrotnie wolniejsz jej transmisje w porwnaniu z poprzednim przypadkiem. [3]

4.8. System szybkiej transmisji danych .

Pomimo, e liczba usug transmisji danych w systemie HSM jest bardzo dua, Ich podstawow wad jest niska szybko. Oferowane szybkoci s w zasadzie niewystarczajce do wsppracy z Internetem, a poczenie, z powodu czasu jego trwania, moe by bardzo kosztowne. Z jego powodu wiele wysikw woono w to, aby poprawi moliwoci transmisji danych systemu GSM. Projektanci przedstawili dwa rozwizania: Zwikszanie szybkoci danych zakadajc minimalne modyfikacje samego systemu GSM jest to moliwe przez przypisanie kilku szczelin czasowych w tej samej ramce okrelonemu poczeniu zachowujc transmisj z komunikacj kanaw, w rezultacie czego pojemno cza zostaje zwielokrotniona. Lepsze wykorzystanie zasobw systemu przez zastosowanie cznoci na zasadzie komunikacji pakietw moliwoci przypisania kilku szczelin czasowych w tej samej ramce w transmisji pakietw pomidzy okrelonymi abonentami. W rezultacie wprowadzenie tej modyfikacji pociga za sob znaczce zmiany w strukturze i dziaaniu systemu.

Opisana wyej metoda to HSCSD (ang. High Speed Circuit Switched Data Service) ide jest rwnoczesne zastosowanie kilku kanaw rozmwnych o penej szybkoci do realizacji pojedynczego cza HSCSD. Teoretycznie, gdyby 8 szczelin byo przypisanych pojedynczemu poczeniu, wtedy uycie kanau o penej szybkoci TCH/F9.6 z szybkoci danych wynoszc 9,6 kbit/s dao by w rezultacie szybko danych dla abonenta rwn 8*9,6=76,8 kbit/s. W praktyce otrzymuje si maksymaln szybko danych rwn 57,6 kbit/s, jeli cztery szczeliny w ramce s wykorzystywane przez kanay TCH/F14,4 do realizacji pojedynczego cza. Typow szybkoci danych jest jednak 38,4 kbit/s = 4*9,6 kbit/s, gdy stosuj si cztery kanay TCH/F9,6. Wszystkie uywane kanay rozmowne dziaaj wedug tej samej procedury przeskokw czstotliwoci nonej FH(ang. Frequency Hopping), korzystaj z tej samej sekwencji treningowej wewntrz pakietu normalnego, tego samego, tego samego typu kodowania kanaowego, przeplotu i adaptacji szybkoci danych. Kanay skadowe posiadaj jednak wasne klucze szyfrujce wyznaczone z tego samego
68

klucza

zawartego w karcie SIM.. Powolny stowarzyszony kana sterujcy

SACCH jest przypisany kademu kanaowi skadowemu. Kade cze HSCSD korzysta kolei z jednego szybkiego stowarzyszonego kanau sterujcego FACCH oznaczonego jako gwny podkasa HSCSD. Pod wzgldem konfiguracji HSCSD i s kanay zastosowane przez sie jako pojedyncze cze radiowe. Fakt ten jest istotny dla wielu operacji wykorzystywanych w systemie komrkowym np. operacji przenoszenia pomidzy komrkami. Rysunek 4.9. Przedstawia taka architekt uje HSCSD [1,2,3]

Rys. 4. 9. Architektura systemu HSCSD. rdo: Wesoowski K. Systemy radiokomunikacji ruchomej WK Warszawa 2003.

69

5. Projekt sieci GSM .

Zadaniem projektowym w pracy jakim si zajem, byo wyznaczenie zasigu uytkowego (zakceniowego) stacji bazowych oraz profilu trasy radiowej. Przedstawienie bilansu cza radiowego, obliczanie tumienia trasy, okrelanie maksymalnych wielkoci komrek ze wzgldu na moc sygnau a take pojemno oraz odbir anten stacji bazowych. Tabela 5. 1Parametry techniczne stacji nadawczej.

Parametr
Miejscowo

Ozn.
-

Warto Wrocaw rdmiecie 510627 170253 955 MHz 46 dBm 7,8 dB 13 dBd 737 906 120

Dugo geograficzna pooenia stacji bazowej Lp Szeroko bazowej geograficzna pooenia stacji Fp fN PN

Czstotliwo Moc nadajnika

Straty w BS (tumienie fidera, zczy, uk. LBS Sumowania mocy itd.) Maksymalny zysk energetyczny anteny Oznaczenie zastosowanej anteny Azymut kierunku promieniowania anteny maksymalnego Gmax max

Wysoko anteny nadawczej (stacji bazowej) Nad poziomem terenu

Hn

27 m

Wysoko anteny odbiorczej terminalu nad Ho poziomem terenu rdo: Opracowanie wasne

2m

Obliczenia wykonaem stosujc metod 370 ITU R z wykorzystaniem programw demo370 i Mapki_TV. Suy ona do obliczania wartoci natenia elektromagnetycznego w danych warunkach i okrelonej odlegoci od nadajnika. Metoda 370 wykorzystuje krzywe propagujce przedstawiajce zaleno natenia
70

pola od odlegoci nadajnika. Natenie pola odniesione jest do 0,1318 kW mocy promieniowanej przez dipol pfalowy. Warto natenia pola odczytuje si z waciwej dla warunkw propagacji krzywej, od ktrej obliczane i uwzgldniane s odpowiednie poprawki. Rozkad medialny natenia pola elektrycznego w odlegoci okoo 250km x 250km od stacji nadawczej zlokalizowanej w terenie miejskim. Parametry stacji bazowej podaj w Tabeli 5.1 Przy wykorzystaniu Programu Mapki_TV wyznaczyem rozkad medialny natenia pola wok stacji bazowej w zakresie zmian 0-80 dB. Jednak w dalszej czci zauwaymy ze rozkad maleje w raz z odlegoci od stacji bazowej. W zalenoci od uksztatowania terenu i charakterystyki promieniowania anteny warto pola bywa rna pomimo takiej samej odlegoci od anteny nadawczej.

5.1. Antena nadawcza sieci GSM.

Tabela 5.2. Przedstawia parametry anteny stacji bazowej GSM. Antena typu 737 906 firmy Kathrein , charakterystyka promieniowania tej anteny jest niesymetryczna ksztat jest wski w paszczynie pionowej a szeroki w paszczynie poziomej Tabela 5. 2Parametry techniczne zastosowanej anteny 730-691 firmy Katherin.

Parametr
Waga Wymiary Wymiary anteny Maksymalna moc doprowadzona do anteny (przyjta do oblicze) P

Warto
9Kg 1934/258/103 mm 1930 x 255 x 105 mm 500W 5W

Polaryzacja Wspczynnik fali stojcej Pasmo pracy

Pionowa Max 1,3 870 960 Mhz (Do oblicze przyjto f = 955 Mhz)

rdo Na podstawie 7 http://www.spbrpc.ru/docs/pdf/catalog_KATHREIN.pdf

71

Aby mc wprowadzi dane do programu Mapki_TV musiaem zapozna si z specyfikacj anteny ktr zastosowaem do swojego projektu , a dokadniej potrzebne byy dokadne dane o wytumieniu unormowanej charakterystyki promieniowania anteny. Rys. 5.1. i Tabela 5.2.

Rys. 5. 1. Unormowana charakterystyka promieniowania anteny Kathrein 737 906 rdo: http://www.spbrpc.ru/docs/pdf/catalog_KATHREIN.pdf

72

Tabela 5. 3. Wytumienie unormowanej charakterystyki promieniowania anteny Kathrein 737 906

rdo: http://www.spbrpc.ru/docs/pdf/catalog_KATHREIN.pdf

73

Tabela 5. 4. Wytumienie unormowanej charakterystyki promieniowania anteny Kathrein 737 906 dla kierunku maksymalnego promieniowania = 120. Nazwa Producent Kt [ ] 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110 120 130 140 150 160 170 180 190 200 210 220 230 240 250 260 270 280 290 300 310 320 330 340 350 737 906 Kathrein Tumienie [dB] 22,7 22,2 21,1 19,2 16,7 13,6 10,4 7,4 4,9 2,8 1,3 0,3 0 0,3 1,2 2,7 4,9 7,4 10,3 13,5 16,6 19,4 21,5 23,1 24,4 25,1 26,6 28,8 31,4 31,5 31,9 30,5 31,1 29,8 25,4 24,2
74

rdo: Opracowanie wasne

W tabeli 5.3. przedstawione s waciwe wartoci wytumienia charakterystyki promieniowania anteny Kathrein 737 906 w miejscu jej zainstalowania. Kt 0 odpowiada azymutowi 0. Aby odczyta waciwe wartoci naley do wartoci ktw podanych w tabeli 5.4. doda azymut kierunku maksymalnego promieniowania anteny.

5.2. Rozkad medialny

Moc stacji nadawczej interpretowana jako zastpcza moc promieniowania

ERP 5.1. Gdzie : - moc nadajnika, maksymalny zysk energetyczny, straty BS (tumienie fidera zczy ukadu sumowania mocy,

ERP= 46 + 13 7,8= 51,2 [dBm], ERP= 131,8 [W] = 0,1318 [kW].

5.2.

Wyznaczanie przyblionego (okoo 4-5 iteracji) rozkadu mediany natenia pola wok stacji bazowej w zakresie zmian natenia 0-80 dBV dla obszaru okoo 250x250 km wok stacji. Rys. 5.2.

75

Rys. 5. 2. Przybliony rozkad medialny natenia pola 0-80 dBV rdo: Opracowanie wasne

76

 Wyznaczanie dokadnego rozkadu mediany natenia pola wok stacji bazowej w zakresie zmian 0-80 dBV dla zawonego obszaru analizy. Rys. 5.3.

Rys. 5. 3. Dokadny rozkad mediany natenia pola 0-80 dBV. rdo: Opracowanie wasne

77

 Wyznaczanie obszaru widocznoci radiowej. Rys. 5.4.

Rys. 5. 4. Dokadny rozkad mediany natenia pola 0-80 dBV rdo: Opracowanie wasne

78

Wyznaczanie obszaru widocznoci radiowej. Rys. 5.5.

Rys. 5. 5. Obszar widocznoci radiowej. rdo: Opracowanie wasne

79

Wyznaczanie zasigu uytkowego stacji bazowej (warto medianowa) dla granicznej wartoci natenia pola rwnej 38 dBV. Rys. 5.6.

Rys. 5. 6. Zasig uytkowy stacji bazowej (warto medianowa) dla granicznej wartoci natenia pola rwnej 38 dBV. rdo: Opracowanie wasne

80

Wyznaczanie zasigu zakcajcego stacji bazowej (warto decylowa) dla granicznej wartoci natenia pola 26 dBV.Rys. 5.7.

Rys. 5. 7. Zasig zakcajcy stacji bazowej (warto decylowa) dla granicznej wartoci natenia pola 26 dBV. rdo: Opracowanie wasne
81

Profile terenowe na trasach pomidzy stacj bazow,a punktami odlegymi o 20 km na azymutach 0 , 90 , 180 , 270 .

- Profili o azymucie wynoszcym 0. Rys. 5.8.

Rys. 5. 8. Profil terenu pomidzy stacj bazow, a punktem odlegym o 20 km na azymucie 0. rdo: Opracowanie wasne

- Profili o azymucie wynoszcym 90. Rys. 5.9.

Rys. 5. 9. Profil terenu pomidzy stacj bazow, a punktem odlegym o 20 km na azymucie 90. rdo: Opracowanie wasne

82

- Profili o azymucie wynoszcym 180. Rys. 5.10.

Rys. 5. 10.Profil terenu pomidzy stacj bazow, a punktem odlegym o 20 km na azymucie 180. rdo: Opracowanie wasne

- Profili o azymucie wynoszcym 270. Rys. 5.11.

Rys. 5. 11. Profil terenu pomidzy stacj bazow, a punktem odlegym o 20 km na azymucie 270. rdo: Opracowanie wasne

Profile terenowe na trasach pomidzy stacj bazow ,a punktami najwikszego i najmniejszego zasigu uytkowego.

83

- Profil o najwikszym zasigu. Rys. 5.12.

Rys. 5. 12. Profil terenu pomidzy stacj bazow, a punktem najwikszego zasigu uytkowego rdo: Opracowanie wasne

- Profil o najmniejszym zasigu. Rys. 5.13.

Rys. 5. 13. Profil terenu pomidzy stacj bazow, a punktem najmniejszego zasigu uytkowego rdo: Opracowanie wasne

84

Wyznaczanie zasigw uytkowych i zakcajcych

Wyznacz zasigi uytkowe i zakceniowe dla rnych ustawie anten nadawczych i odbiorczych. Bd zmniejsza lub zwiksza wysokoci. Umoliwi mi to obrazowe spojrzenie na to w jaki sposb zmieniaj si zasigi poszczeglnych anten i jakie efekty mona uzyska przy zwikszeniu bd zmniejszeniu wysokoci zamontowanej anteny. Pierwszym pomiarem bdzie podniesienie anteny nadawczej o 10 metrw. Rys. 5.14. Podniesienia o 10 metrw wysokoci zawieszenia anteny nadawczej. - Zasig uytkowy.

Rys. 5. 14. Zasig uytkowy stacji bazowej przy podniesieniu anteny nadawczej o 10m. rdo: Opracowanie wasne
85

- Zasig zakcajcy. Rys. 5.15.

Rys. 5. 15Zasig zakcajcy stacji bazowej przy podniesieniu anteny nadawczej o 10m. rdo: Opracowanie wasne

Obnienia o 10 metrw wysokoci zawieszenia anteny nadawczej.

86

- Zasig uytkowy. Rys.5.16.

Rys. 5. 16. Zasig uytkowy stacji bazowej przy obnieniu anteny nadawczej o 10 m.. rdo: Opracowanie wasne

87

- Zasig zakcajcy. Rys. 5.17.

. Rys. 5. 17. Zasig zakcajcy stacji bazowej przy obnieniu anteny nadawczej o 10 m.. rdo: Opracowanie wasne

Podniesienia o 1 m wysokoci zawieszenia anteny odbiorczej

88

- Zasig uytkowy. Rys.5.18.

Rys. 5. 18. Zasig uytkowy stacji bazowej przy podniesieniu zawieszenia anteny odbiorczej o 1 m. rdo: Opracowanie wasne

89

- Zasig zakcajcy. Rys. 5.19.

Rys. 5. 19. Zasig zakcajcy stacji bazowej przy podniesieniu zawieszenia anteny odbiorczej o 1 m. rdo: Opracowanie wasne

Dwukrotnego zwikszenia mocy nadajnika stacji nadawczej

90

- Zasig uytkowy. Rys.5.20.

Rys. 5. 20. Zasig uytkowy stacji bazowej przy dwukrotnym zwikszeniu mocy nadajnika stacji nadawczej. rdo: Opracowanie wasne

91

- Zasig zakcajcy. Rys. 5.21.

Rys. 5. 21. Zasig zakcajcy stacji bazowej przy dwukrotnym zwikszeniu mocy nadajnika stacji nadawczej. rdo: Opracowanie wasne

92

6. Podsumowanie i wnioski kocowe .

W niniejszej pracy scharakteryzowana zostaa architektura systemu telefoni komrkowej. Oglna koncepcja pracy polega na przedstawieniu funkcji, problemw projektowania i specyfikacji systemu GSM. Najwaniejsz czci pracy i jednoczenie moim amatorskim wkadem byo zrealizowanie projektu sieci komrkowej, wyznaczenie rozkadu medialnego natenia pola wok stacji bazowej (Uytkowej i zakcajcej), uzyskanie i analiz profili terowych, wyznaczenie zasigu uytkowego i zakucajcego oraz profilu trasy radiowej. Obliczenia wykonaem stosujc metod 370 ITU R z wykorzystaniem programw demo370 i Mapki_TV. Suy ona do obliczania wartoci natenia elektromagnetycznego w danych warunkach i okrelonej odlegoci od nadajnika. Metoda 370 wykorzystuje krzywe propagujce przedstawiajce zaleno natenia pola od odlegoci nadajnika. Najpowaniejszym problemem w rozwoju telefonii komrkowej jest nie tyle technologia czy brak rodkw na jej realizacj, a jedynie kiepsko sprecyzowane moliwoci prawne. Uwidacznia si to na przykadzie koncesji na zakresy czstotliwoci pracy systemw, na ktrych wymieniane s niebotyczne sumy pienine, a efektw rozwoju nowych technologii jeszcze nikt tak naprawd nie odczu, mowa tu oczywicie o Polsce. Mona miao stwierdzi e sie telefonii komrkowej rozwija si w zawrotnym tempie, technologicznie i technicznie stopie zawansowania jest ogromny. Operatorzy komrkowi wdraaj bezustannie nowe, bardziej skomplikowane technologicznie rozwizania. Pozwalaj one na udostpnianie usug o ktrych jeszcze nie tak dawno nie byo mowy, ze wzgldw technicznych. Telefonia komrkowa jest w tym momencie jednym z najprniej rozwijajc si usug. Operatorzy komrkowi udostpniaj ogromne sumy pienine na badania laboratoryjne po, to by mc jeszcze wicej zaoferowa zwykym uytkownikom ich sieci. Rozwj przyszych sieci telefonii komrkowych, ich specyfikacji, architektury jest trudny do okrelenia. Pewne jest jednak to e, nowe systemu (3G, 4G) oferuj i gwarantuj lepsz jako komunikacji ruchomej2. Pytaniem jest jednak kiedy potencjalny uytkownik bdzie mia moliwo korzystania z usug nowych systemw. W pierwszej czci projektu wyznaczyem rozkad mediany natenia pola wok stacji bazowej w zakresie zmian 0-80 dBV. Jak mona zauway na Rys. 5.3 rozkad ten maleje wraz z odlegoci od stacji, jednak w zalenoci od uksztatowania terenu i charakterystyki promieniowania anteny warto pola bywa rna pomimo takiej samej odlegoci od anteny nadawczej. najwikszym wpywem na zmiany wartoci pola bywa uksztatowanie terenu. Kolejnym etapem byo wyznaczenie zasigu uytkowego i zakcajcego stacji bazowej dla granicznej wartoci pola ustalonej na 38 dBV (uytkowy) i 26dBV(zakcajcy). Zasig uytkowy zosta przedstawiony na Rys. 5.6. , a
93

zakcajcy na Rys. 5.7. Jak wida zarwno zasig uytkowy jak i zakcajcy jest rwnie uzaleniony od charakterystyki promieniowania oraz charakterystyki terenu i jest najwikszy dla kierunku maksymalnego promieniowania anteny. Ze wzgldu na mniejsz warto graniczn pola zasig zakcajcy obejmuje duo wikszy obszar ni zasig uytkowy. Analizujc uzyskane profile terenowe (od rysunku 5.8. do 5.13.) moemy zauway, e najwikszy wpyw na zasigi ma charakterystyka promieniowania anteny. Na azymucie 306 wystpuje najmniejszy zasig uytkowy pomimo tego caa I strefa Fresnela pozostaje czysta, jednak w tym kierunku wystpuje najwiksze tumienie promieniowania anteny. Najwikszy zasig uytkowy wystpuje w kierunku okoo 120 , gdzie tumienie wynosi 0 dB, pomimo tego ,e nie ma w tym przypadku czystej caej I strefy Fresnela. Wrd przedstawionych przypadkw najwiksze zmiany uksztatowania terenu wystpuj na azymucie 180, gdzie I strefa Fresnela jest przesonita w znaczcej czci, co ma dodatkowy wpyw na zasig stacji bazowej. W ostatniej czci projektu wyznaczyem zasigi uytkowe i zakcajce dla 4 rnych sytuacji, takich jak zwikszanie i zmniejszanie wysokoci zawieszenia anten czy zwikszanie mocy nadajnika. Uzyskane rezultaty zostay przedstawione na rysunkach od 5.14. do 5.21.Wraz ze wzrostem wysokoci zawieszenia nadajnika wzrastaj zasigi uytkowe i zakcajce. Podobnie jest w przypadku podniesienia anteny odbiorczej jak i zwikszenia mocy nadajnika, jednak w przypadku zwikszenia mocy nastpuje rwnie duo wikszy wzrost zasigu zakcajcego ni w pozostaych przypadkach, dlatego w celu zwikszenia zasigu stacji bazowej lepszym rozwizaniem jest podniesienie anteny nadawczej. Warto poruszy temat zagroe ze strony stacji dla rodowiska naturalnego. Jedynym istotnym zagroeniem jest elektromagnetyczne promieniowanie niejonizujce, emitowane z systemw antenowych. Zagroenie istotne jest tylko wtedy, gdy w zasigu szkodliwego oddziaywania stacji stale mog przebywa ludzie. Jednak analiza rozkadu pola elektromagnetycznego wywoanego prac stacji wykazaa, e jej praca nie spowoduje pogorszenia stanu rodowiska naturalnego na terenie dostpnym dla ludzi. Maksymalny zasig wystpowania redniej gstoci mocy pl elektromagnetycznych o wartoci dopuszczalnej dla terenw potencjalnie dostpnych dla ludzi S= 0,1 nie

bdzie przekracza 27m., na wysokoci nie mniejszej ni 34m, mowa tu o terenie pozamiejskim. Istnieje kilka klas stacji bazowych, rnicych si od siebie moc i zasigiem. Dobrze zaprojektowane i wykonane stacje bazowe maj tak charakterystyk, e najsilniejsze promieniowanie jest kierowane poziomo, czyli prostopadle do pionowego ustawienia anteny. Na dalsz odlego od najbliszej anteny kierowane jest sabsze promieniowanie. W rezultacie efekt jest taki, e strefa zasigu danej stacji jest moliwie dua i zminimalizowane jest emitowanie energii przy maych odlegociach. Wiele jednak zaley od uksztatowania terenu, co skutkuje zrnicowaniem rozkadu pola elektromagnetycznego. W praktyce mona przyj, e
94

najwiksza warto promieniowania nadajnika stacji bazowej jest w odlegoci 15-60m od samego nadajnika. Oznacza to, e jeli kto mieszka w budynku na dachu ktrego jest zamontowany nadajnik, to nie jest on naraony na promieniowanie wiksze ni 0,01 W/m2, ktre jest bezpieczne dla czowieka. Dodatkowo sygna jest tumiony w znacznym stopniu przez dach budynku. Wszystkie nadajniki maj tak dobrane moce, e nie szkodz one w adnym stopniu rodowisku biologicznemu. Istniej standardy dokadnie opisujce sposoby umieszczania i instalowania nadajnikw. Jedno jest pewne, wszdzie tam gdzie jest zasig jakiejkolwiek sieci komrkowej jestemy pod wpywem promieniowania emitowanego przez nadajnik stacji bazowej.

95

7.Literatura .
[1] Zienkiewicz R. Telefony komrkowe GSM i DCS WK Warszawa 1999. [2] A. Simon, M. Walczyk, Sieci bezpieczestwo, Xylab, Krakw 2002. komrkowe GSM/GPRS. Usugi i

[3] Wesoowski K. Systemy radiokomunikacji ruchomej WK Warszawa 2003. [4] Rutkowski D. UMTS przyszy system globalnej radiokomunikacji ruchomej, Materiay Krajowej Konferencji Radiokomunikacji, Radiofonii i Telewizji, (KKRRiT 2001), Pozna, maj 2001. [5] Koakowski J. Cichocki J. UMTS system telefonii komrkowej trzeciej generacji WK Warszawa 2003. [6] http://www.voxim.pl/page.php?114 [7] http://www.spbrpc.ru/docs/pdf/catalog_KATHREIN.pdf [8] http://www.wikipedia.org

96

8. Spis rysunkw .

97

9. Spis Tabel .

98

10. Wykaz akronimw .

Akronim
AGCH

Rozwinicie skrtu
Access Grand Channel

Znaczenie
Podstawowy kana dostpu kana przez ktry siec powiadamia stacje o potrzebie przejcia do kanau przydzielonego (nie dedykowanego) w odpowiedz na danie dostpu przesane przez kana RACH. Automatyczna proba powtrzenia transmisji.

ARQ

Automatic Rwquest for Retransmission

BCCH

Broadcast Control Channel

Kana sterowania rozsiewczy (kana rozsiewczy).

BTS BSIC

Basse Transceiver Station Base Tranceiver Station Identiti Code

Stacja bazowa nadawczo odbiorcza Kod identyfikujcy nadawczoodbiorcz stacj bazow.

CBCH CDM CSPDN

Broadcast Channel Code Division Multiplex Ciruit Switched Public Data Network Data Terminal Equipment Fast Associated Control Channel Frequency Correction Chanel Frequency Division Multiplex

Kana rozsiewczy komrki. Zwielokrotnienie kodowe kanaw. Publiczna siec danych z komunikacj czy (kanaw). Urzdzenie kocowe (terminal) transmisji danych. Skojaony kana wystepujacy razem z kanaem ACCH Szybki. Kana korekty czstotliwoci Zwielokrotnienie z podziaem czstotliwociowym.

DTE FACCH FCCH FDM

FN

Frame Number
99

numer ramki.

GSM

Global system for Mobile Communications Integrated Services Centre

Globalny system cznoci ruchomej.

ISDN

Cyfrowa sie z integracj usug. PSPDN-(ang. Packed Switched Public Data Network) Publiczna sie transmisji danych z komunikacj pakietw . IWF(ang. Interworking Funkcion) Funkcja zapewniajca wspprac pomidzy sieciami rnych systemw. Zakcenia odbioru midzysymbolowe

ISI

Intersymbol Interference

MSC NT

Mobile Switching Centre Non transparent

Wyspecjalizowane centrale radiokomunikacyjne Transmisja nieprzezroczysta.

PCH

Pagng Channel

Kana wywoawczy przez ktry s dokonywane wywoania.

RACH RLP Ruch oferowany

Random Access Channel Radio Link Protocol

-

Kana losowego dostpu. Protok cza radiowego W literaturze dotyczcej komunikacji uywa si okrelenia ruchu oferowanego oznaczajcego ruch generowany przez abonenta i oferowany przez niego sieci telekomunikacyjnej.

SACCH

Slow Associated Control Channel

Skojazony kana sterowania wystpujcy razem z kanaem przydzielonym wolny.

SCH

Synchronizacion Chanel

Kana synchronizacyjny.

100

SDCCH

Standard-alone Dedicatet Control Channel Subscriber Identity Module

Wydzielony dedykowany kana

SIM

Modu identyfikacji abonenta, chipowa karta umieszczana w urzdzeniu abonenckim poczenia sie z sieci GSM

TAF

Terminal Adaptation funkcion

Funkcja adaptacji ruchomego urzdzenia kocowego ( jednostka oprogramowania).

TCH/F

trafic channel

Kana trafiku o penej przepywnoci..

TDM

Time Division Multiplex

Wielodostp z podziaem czasowym.

TDMA

Time Division Multiplex Acces

Dostp w przypadku podziau ze zwielokrotnieniem czasowym.

UDI

Unrestrical Digital Information

Informacja cyfrowa niechroniona.

101

Owiadczam, e prac niniejsz przygotowaem samodzielnie.

Wszystkie dane, istotne definicje i sformuowania pochodzce z literatury (przytoczone dosownie lub niedosownie) s opatrzone odpowiednimi odsyaczami. Praca ta nie bya, w caoci ani w czci, ktra zawieraaby znaczce fragmenty przedstawione w pracy jako oryginalne, przedoona do oceny oraz nie bya dotychczas publikowana.

. Tomasz Turczyn

102