1. Obrbka ubytkowa i bezubytkowa. Klasyfikacja, charakterystyka, rodzaje, przykady.

Obrbka-nadawanie ksztatu: Obrbka ksztatowa-nadawanie ksztatu o Bezodpadowa (bezubytkowa)-podczas ksztatowania nie ma odpadw, jest lepszym rozwizaniem, gdy jest wiksza oszczdno materiau (produkcja pfabrykatw, obrbka plastyczna, kucie) o Odpadowa (ubytkowa)- Ksztatowanie przedmiotw odbywa si przez usuwanie warstwy materiau tzw. naddatku. Ma duy udzia w produkcji maszyn Obrbka cieplna-zmiana waciwoci Podzia obrbki ze wzgldu na dokadno: Zgrubna rednia Dokadna Bardzo dokadna Proces skrawania: Obrbka wstpna-przygotowanie do obrbki Obrbka wykaczajca- np. szlifowanie Obrbka rczna skrawaniem Obrbka rczna wchodzi w zakres prac lusarskich ma na celu nadanie przedmiotowi danego ksztatu, wymiarw, oraz popraw jakoci powierzchni czsto wczeniej obrobionej mechanicznie. Mechaniczna obrbka metali. Toczenie. Frezowanie Wiercenie Szlifowanie Klasyfikacja Obrbki ubytkowej Obrbka skrawaniem (S) polega na usuwaniu, przy wykorzystaniu pracy mechanicznej, okrelonej objtoci materiau narzdziami zaopatrzonymi w klinowe ostrze skrawajce, twardsze od obrabianego materiau. W obszarze obrbki skrawaniem wyrniamy: obrbk wirow (C), obrbk ciern (A). Obrbka wirowa (C) jest to obrbka za pomoc skrawania dokonywana narzdziami o okrelonej liczbie i ksztacie ostrzy skrawajcych, naddatek na obrbk usuwany jest w postaci wirw widocznych goym okiem. Obrbka cierna (A) jest to obrbka za pomoc skrawania dokonywana licznymi drobnymi ostrzami o nieustalonej cile i ksztacie a naddatek na obrbk jest usuwany w postaci drobnych wirw (na og niedostrzegalnych nieuzbrojonym okiem) oraz w postaci czsteczek wyrywanych si tarcia. Zarwno te wiry jak i czsteczki mog w okrelonych warunkach podlega czciowo lub w caoci utlenieniu (spaleniu) lub topnieniu. Obrbka erozyjna (E) polega na usuwaniu okrelonej objtoci materiau (naddatku na obrbk) przy wykorzystaniu procesu erozji. Przez proces erozji rozumie si usuwanie kolejnych warstw wierzchnich materiau w postaci bardzo drobnych odpryskw i wykrusze materiau w fazie staej, rozpuszczania si lub topienia lub parowania obrabianego materiau. W obszarze obrbki erozyjnej rozrnia si: obrbk elektroerozyjn (ED) - w ktrej wykorzystuje si erozj elektrycznych wyadowa pod wpywem odpowiednich impulsw elektrycznych; obrbk elektrochemiczn (ED) - wykorzystujc erozj chemiczn w wyniku procesw chemicznych zachodzcych w elektrolicie przy przepywie prdu pomidzy elektrodami; obrbk strumieniowo-erozyjn (EB) - opart gwnie na erozji za pomoc strumieni czstek w wysokim stopniu koncentracji energii: na przykad strumienia elektronw, plazmy lub fotonw.
1

2. Tokarka uniwersalna, proces toczenia, narzdzia Tokarka uniwersalna obrabiarka przeznaczona gwnie do obrbki skrawaniem przedmiotw o powierzchni bry obrotowych (waki, stoki, kule, gwinty wewntrzne i zewntrzne). take wykonywanie innych operacji, Prace wykonywane na tokarkach: Toczenie poprzeczne Wiercenie i rozwiercanie Roztaczanie otworw Toczenie stokw Wykonywanie gwintw Podzia tokarek: Kowe Tarczowe Karuzelowe Wielonoowe Rewolwerowe Pautomaty i automaty tokarskie: o Specjalizowane: Do robt dokadnych i kosztownych Obcinaki o Specjalne- np. do zestawu k wagonowych, do wakw rozrzdw) Obrbka na tokarce nazywa si toczeniem. Toczenie wykonuje si poprzez wprawienie obrabianego przedmiotu w ruch obrotowy a nastpnie skrawanie warstw narzdziem obrbczym. Obrabiany przedmiot mocuje si w tym celu w uchwycie bd midzy kami. Narzdziem obrbczym jest najczciej n tokarski, wierto lub narzdzia do gwintw. Noe tokarskie: (podzia ze wzgldu na ksztat) Prosty Wygity Odsadzony (w prawo, w lewo, do rodka)

3. Frezowanie, obrabiarki, sposoby frezowania, przykady wykonywanych elementw Frezowanie-jeden z rodzajw obrbki skrawaniem paszczyzn, powierzchni ksztatowych, rowkw prostych, rubowych, gwintw, do nacinania zbw. Wykonywane jest obrotowymi narzdziami wieloostrzowymi (frezami) na obrabiarkach nazywanych frezarkami. W wikszoci odmian frezowania :ruchy posuwowe s prostoliniowe-wykonuje je przedmiot obrabiany; natomiast ruch gwny (obrotowy) wykonywany jest przez narzdzie. Podzia frezarek: Pionowe Poziome Rozrnia si podstawowe sposoby frezowania: frezowania: Walcowe Czoowe Wspbiene- wektor posuwu i wektor prdkoci obrotowej freza maj zgodne zwroty Przeciwbiene- wektor posuwu i wektor prdkoci obrotowej freza maj przeciwne zwroty

Rodzaje frezw: Walcowy (frezowanie czoowe) Gowica frezarska (frezowanie powierzchni ktowych) Frez ktowy nasadzony Ktowy trzpieniowy Palcowy (jedno lub dwu stronny; frezowanie rowkw) Pikowy (tarczowy nasadzony) Frezowanie gwintw-wykonuje si na frezarce uniwersalnej, co umoliwia jej specjalna konstrukcja. Frezowanie rowkw-(prostych, trapezowych, teowych) do tego celu uywa si podzielnicy, ktra nadaje cigy ruch obrotowy, sprzony z wzdunym. Frezowanie rowkw moe by: Przelotowe Nieprzelotowe Jednostronnie przelotowe Nacinanie k zbatych-uywa si gwnie frezw krkowych lub trzpieniowych, stosowana gwnie tam, gdzie nie jest wymagana dua dokadno. 4. Narzdzia skrawajce, materiay stosowane na ostrza, przykady Rodzaje narzdzi skrawajcych noe: o n tokarski o wytaczak o n strugarski o n dutowniczy frezy: o frez walcowy o frez czoowy o frez walcowo-czoowy o frez tarczowy o frez ktowy o frez ksztatowy o frez do gwintw narzdzia do otworw: o wierto o nawiertak o rozwiertak o pogbiacz o gowica wiertarska przecigacz: o przecigacz do otworw o przecigacz do powierzchni zewntrznych narzdzia do gwintw: o gwintownik o narzynka o gowica gwinciarska Materiay stosowane na ostrza: Stale wglowe-may udzia tej stali, musi ona by zahartowana, pracuje do 2000C Stale stopowe szybkotnce-zawieraj np. 18% wolframu, kobaltu do 10%, pracuj w temperaturze do 6000C, s stosunkowo plastyczne, nie pkaj (stosowane na piy, rozwiertaki) Wgliki spiekane-w wysokiej temperaturze zwizki chemiczne wgla, kobaltu i wolframu dobrane w odpowiednich proporcjach s ciskane i powstaje bardzo wytrzymay materia, pracujcy do 10000C (WIDIA) Ceramika-pocztkowo bazoway na zwizkach aluminium, teraz s bardzo rne. S to ostrza specjalistyczne.
3

5. Sposoby obrbki otworw, wakw, paszczyzn. Wykonywanie gwintw Sposoby obrbki otworw, wakw paszczyzn: Obrbka zgrubna Nawiercanie i wiercenie Obrbka ksztatujca Pogbianie, rozwiercanie, wytaczanie, przeciganie Obrbka wykaczajca Przeciganie, rozwiercanie, szlifowanie Gwint to rubowe nacicie na powierzchni walcowej lub stokowej, zewntrznej lub wewntrznej. Do nacinania gwintw zewntrznych uywa si narzynek, gowic gwinciarskich lub specjalnych frezw. Gwinty zewntrzne wykonuje si rwnie metod walcowania. Do wykonywania gwintw wewntrznych su gwintowniki. Gwinty mona take wykonywa metodami obrbki plastycznej i odlewniczymi. Gwinty zarwno wewntrzne jak i zewntrzne o rnych rednicach nacina si rwnie na tokarkach. METODY WYKONYWANIA GWINTU walcowanie, szlifowanie, frezowanie, nacinanie gowicami gwinciarskimi (gwinty zewntrzne), nacinanie narzynka (gwinty zewntrzne), nacinanie gwintownikiem (gwinty wewntrzne), nacinanie noem na tokarce. Gwinty dziel sie na: walcowe i stokowe, ze wzgldu na ksztat powierzchni, na ktrej s wykonane, trjktne, trapezowe, prostoktne i okrge ze wzgldu na ksztat zarysu, zewntrzne (wykonane na powierzchni waka, zwane gwintem ruby) i wewntrzne wykonane w otworze, zwane gwintem nakrtki), prawe (wkrcajce sie przy obrocie zgodnym z ruchem wskazwek zegara) i lewe wkrcajce sie przy obrocie przeciwnym do ruchu wskazwek zegara), metryczne, moduowe, calowe ze wzgldu na sposb normalizowania podziaki, jednokrotne i wielokrotne 6. Metody obrbki k zbatych. Zapewnienie waciwoci powierzchni zbw. Metoda ksztatowa nacinanie zbw narzdziem ksztatowym (najczciej frezem krkowym moduowym), ktrego zarys odpowiada zarysowi wrbu. Ze wzgldu na fakt, i ksztat zba zaley od moduu i liczby zbw, naleao by dla kadego moduu i kadej liczby zbw (by uzyska prawidowy zarys zba) stosowa osobne narzdzie Metoda kopiowa prowadnice suportu narzdziowego s wodzone wzdu kopiau (wzornika). Metoda obwiedniowa nacinanie zbw narzdziem w ksztacie zbatki, koa zbatego lub freza limakowego moduowego . Narzdzie wykonuje ruchy robocze skrawajce, a jednoczenie zesp: narzdzie i przedmiot obrabiany wykonuj ruchy odpowiadajce wsppracy dwch k zbatych, co zapewnia uzyskanie waciwego ksztatu zbw. Stosowanie metod obwiedniowych umoliwia wykonywanie k zbatych o rnej liczbie zbw jednym narzdziem (dla danego moduu), zapewniajc przy tym du dokadno ksztatu oraz dobr gadko WACIWOCI POWIERZCHNI ZBW: Twarde, aby si nie zuyway, hartowane powierzchniowo Gadkie, aby siy tarcia byy jak najmniejsze- powinny by szlifowane powierzchni.

7. Obrabiarki sterowane numerycznie, charakterystyka, zastosowanie, programowanie Obrabiark sterowan numerycznie nazywamy obrabiark zautomatyzowan, wyposaon w numeryczny ukad sterowania programowego NC, ktry steruje w sposb programowy wszystkimi ruchami procesie obrbki, parametrami przedmiotu o danym ksztacie, wymiarach i chropowatoci powierzchni. Obrabiarki te s wyposaone w rne urzdzenia uatwiajce automatyzacj pracy obrabiarki. Programowanie rczne polega na rcznym wpisaniu caego programu technologicznego, tzn. wszystkich wierszy programowych i instrukcji zgodnie z semantyk charakterystyczn dla danego sterowania numerycznego. Oznacza to, e programowanie rczne jest zorientowane na ukad sterowania i obrabiark, a nie na przedmiot. Kade sterowanie numeryczne wraz z odpowiadajca mu obrabiark ma wasn semantyk pisania programu i wasny symboliczny jzyk programowania. Zalety obrabiarek: Wysoka dokadno Powtarzalno Toczenie dowolnych ksztatw, Moe pracowa ca dob Wady: Wysokie koszty 8. Obrbka plastyczna , rodzaje, przykady wykonywanych elementw. Obrbka plastyczna jest rodzajem obrbki, w ktrym uksztatowanie lub podzielenie materiau, zmiana jego wasnoci fizykochemicznych, struktury, gadkoci powierzchni lub wytworzenie napre wasnych zachodzi poprzez odksztacenie plastyczne. (walcowanie, kucie, prasowanie, cignienie) walcowanie (zgniatanie midzy obracajcymi si napdzanymi walcami), cignienie (przeciganie materiau przez otwr cigada lub pomidzy nienapdzanymi walcami), kucie (zgniatanie uderzeniem mota lub kowarki albo naciskiem statycznym prasy Rozrnia si: obrbk plastyczna na zimno, obrbk plastyczna na gorco, bezwirowe cicie mechaniczne, ksztatowanie plastyczne. Przykady wykonanych elementw: cignienie stosowane jest do wytwarzania: drutw, prtw, ksztatownikw, rur; walcowanie poprzeczne do wytwarzania gwintw ,k zbatych Zalety obrbki plastycznej oszczdno materiau oszczdno robocizny oszczdno narzdzi wysza jako przerobionego materiau moliwo nadawania skomplikowanych ksztatw, ktre w innych technologiach s trudne bd niemoliwe do osignicia Wady obrbki plastycznej droga technologia skomplikowane maszyny laboratoria badawcze 9. Kucie, rodzaje, zasady opracowywania technologii kucia Kucie jest procesem obrbki plastycznej, w ktrym materia w postaci wlewka, ksiska lub prta jest odksztacany trwale pod wpywem uderzenia mota, nacisku prasy lub walcw. Kuciem uzyskuje si polepszenie wasnoci mechanicznych oraz popraw struktury materiau.
5

Rodzaje kucia ze wzgldu na swobod pynicia ksztatowanego materiau kucie swobodne (operacji kucia swobodnego nale: spczanie, wyduanie, poszerzanie, wgbianie, przebijanie, rozkuwanie, odsadzanie, przesadzanie, gicie, przecinanie, skrcanie, zgrzewanie) kucie pswobodne kucie matrycowe - w ktrym ksztat odkuwki jest odwzorowaniem ksztatu wykroju roboczego matrycy kucie matrycowe w matrycach otwartych (powstaje odpad w postaci odcinanej wypywki) kucie matrycowe w matrycach zamknitych (kucie bezodpadowe) kucie precyzyjne ze wzgldu na zastosowan maszyn rczne - "kowalskie" (jest to odrbna technologia) na motach - motowanie na prasach - prasowanie na kuniarkach na kowarkach zasady opracowywania technologii kucia: ?????????????????????????? 10. Wytaczanie, opis technologii, maszyny i narzdzia, wady w procesie toczenia Operacj wytaczania nazywamy proces, podczas ktrego nastpuje przeksztacenie kawaka blachy w wytoczk o powierzchni nierozwijalnej. Aby uzyska w procesie wytaczania naczynie walcowe o odpowiednich ksztatach to proces wytaczania naley przeprowadzi z uyciem piercienia dociskajcego. Sia wywierana przez stempel na dno wytoczki jest przenoszona za porednictwem bocznych cianek na konierz wytoczki, ktry w wyniku plastycznego pynicia stopniowo przeksztaca si w walcow ciank. Maszyny: - tocznik uniwersalny; Toczniki - narzdzia suce do obrbki plastycznej elementw o maej gruboci w stosunku do pozostaych wymiarw (gwnie blach, ale take folii czy pyt niemetalowych). Ze wzgldu na zastosowanie wyrni mona np. wykrojniki, cigowniki, okrojniki, zaginaki czy dziurkowniki. Wady wyrobw wytaczanych to pkanie wytoczki w czasie toczenia i fadowanie konierza wytoczki. Aby nie dopuci do pkania cianki, proces wytaczania musi by zrealizowany przy sile toczenia mniejszej od siy zrywajcej. W celu zmniejszenia niebezpieczestwa pknicia wytoczki naley tak przeprowadzi proces wytaczania, aby maksymalna sia cignienia konierza bya jak najmniejsza, za sia zrywajca moliwie dua. 11. Walcowanie, rodzaje, przykady wyrobw walcowanych Walcowanie - sposb obrbki plastycznej polegajcy na odksztacaniu metali i ich stopw w wyniku nacisku wywieranego przez obracajce si walce lub przemieszczajce si szczki. Wyrnia si trzy zasadnicze rodzaje walcowania: ( Ze wzgldu na rodzaj ruchu walcowanego materiau, ksztat i ustawienie walcw) Wzdune, odksztacenie zachodzi midzy dwoma walcami o osiach rwnolegych, obracajcymi si w przeciwnych kierunkach. Poprzeczne, walce o osiach rwnolegych obracaj si w tym samym kierunku, a metal wykonuje ruch obrotowy wok wasnej osi w kierunku przeciwnym do walcw. Skone. dwa lub trzy walce obracaj si w tym samym kierunku, ale ich osie s zwichrowane wzgldem siebie i wzgldem osi walcowanego materiau, Wyroby uzyskiwane metod walcowania wzdunego to: prty okrge, ksztatowniki: ktowniki, teowniki, ceowniki, dwuteowniki; blachy grube, cienkie, tamy zimnowalcowane zwijane w krgi, rury bez szwu.

12. Metody cicia, narzdzia do cicia blach, cicie materiaw niemetalowych Cicie polega na oddzieleniu jednej czci materiau wzgldem drugiej w wyniku naruszenia si jego spjnoci poprzez wytworzenie wzdu krawdzi cicia napren ciskajcych. Metody cicia: ciecie na wykrojniku;(wycinanie, dziurkowanie, odcinanie, przycinanie, wygadzanie), cicie noycami; - dziurkowanie denka; - okrawanie wypawki; ciecie jedn krawdzi tnc; - przebijanie otworw, cicie tarczami ciernymi cicie z wykorzystaniem ciepa(lasera), cicie palnikiem (acetylenowym-wiecej tlenu ni acetylenu),wad tego cicia jest to ,e blacha potem musi mie obrobiona powierzchnie, bo to ciecie powoduje krzywizn citego materiau.. Narzdzia do ciecia blach: cicie na noycach (gilotynowe, krkowe o rwnolegych osiach, wielokrkowe, krkowe z pochylonym dolnym krkiem, krkowe z pochylonymi krkami, skokowe); cicie na prasach za pomoc wykrojnikw, cicie na specjalnych maszynach, bez zmiany elementw tncych. Takie maszyny to np. noyce gilotynowe, dziurkarki itp. Przegld metod cicie blach i produktw stalowych

Cicie plazmowe - Metoda zaawansowana technologicznie. Cicie odbywa si przy pomocy maszyny sterowanej numerycznie lub palnikiem rcznym. Cicie gazowe (tlenowe) - Jedna z najpopularniejszych metod cicia metalu. Stosowany jest palnik ze sterowaniem numerycznym, magnetycznym lub prowadzony rcznie. Cicie pi - przecinark tamow - Metoda ta najlepiej nadaje si do cicia profili, ksztatownikw, rur oraz wakw. Cicie gilotyn - Prostoliniowe cicie blach w przypadku gdy nie jest wymagana dua precyzja wymiarw.

13. czenie materiaw metod spajania rodzaje i zastosowania, zgrzewanie i lutowanie. Spajanie- trwae czenie elementw przez uzyskanie cigoci materiaowej w obszarze zcza (w odrnieniu od czenia za pomoc elementw konstrukcyjnych, np. nitw, rub); procesy spajania dzieli si na: spawanie, lutowanie i zgrzewanie; Dzia technologii obejmujcy procesy spajania nosi nazw spawalnictwa. Zgrzewanie - rodzaj technologii trwaego czenia czci urzdze lub konstrukcji wykonanych z metalu lub z tworzyw sztucznych. Polega ono na rozgrzaniu stykajcych si powierzchni tak, aby przeszy one w stan plastyczny (ciastowaty) i dociniciu ich. Uplastycznieniu ulega tylko niewielka objto na granicy styku. W zalenoci od stosowanej metody zgrzewania najpierw nastpuje docisk, a potem rozgrzewanie, albo odwrotnie, najpierw rozgrzewanie, a potem docisk. Lutowanie metoda czenia elementw metalowych za pomoc metalowego spoiwa zwanego lutem, o temperaturze topnienia niszej ni metali czonych elementw, gdzie spoina jest nakadana w postaci stopionej, podczas gdy czone elementy pozostaj cay czas w stanie staym(podczas lutowania powierzchnia czonych metali nie zostaje w aden sposb stopiona).

14. Spawanie, rodzaje spawania, niezgodnoci spawalnicze, metody wykrywania Spawanie jest procesem czenia nierozcznego poprzez oddziaywanie cieplne w temperaturach wyszych od temperatury topliwoci czonych tworzyw. W zalenoci od rda ciepa uytego do stopienia materiau rodzimego zcza i spoiwa rozrnia si: spawanie elektryczne spawanie ukowe Spawanie gazowe Spawanie laserowe Spawanie plazmowe Rodzaje metod spawania: Spawanie ukiem swobodnym Spawanie ukiem krytym Spawanie ukowe w osonie gazowej o Spawanie elektrod topliw w gazie aktywnym (MAG) o Spawanie w gazie obojtnym: elektrod topliw (MIG) o Spawanie w gazie obojtnym: elektrod wolframow (WIG) Niezgodnoci spawalnicz nazywamy kade odchylenie od idealnego zcza spawanego, ktrego przyczyn powstawania moe by: niewaciwa technologia spawania, nieprawidowy dobr materiaw podstawowych i pomocniczych. Wedug kryterium ich usytuowania na zczu spawanym dzielimy je na: Powierzchniowe, wystpujce na powierzchni zcza spawanego, s to: - pory, - pknicia, porowato grani, wklnicie grani, - otwarte wgbienie w kraterze, - mikroprzyklejenia, niewaciwy brzeg, - nadmierny nadlew spoiny; Wewntrzne, powstajce wewntrz zczy w czasie spawania lub po spawaniu, s to: - brak przetopu, - przyklejenia, - krater, pcherze, wtrcenia stae (ula, topnikw) Metodami wykrywania niezgodnoci spawalniczych s: Badania nieniszczce (badania wizualne, radiograficzne, ultradwikowe); Badania niszczce (badania metalograficzne ,makro i mikroskopowe) 15. Proces technologiczny, wybr technologii, dokumentacja inynierska procesu, przykady Proces technologiczny - cz procesu produkcyjnego, ktra jest bezporednio zwizana ze zmian ksztatu, wymiarw, jakoci powierzchni, wasnoci fizykochemicznych bd te czeniem tych elementw w jeden zesp (podzesp). Proces technologiczny dzieli si na dwa etapy: wyrb i czenie elementw. Dokumentacja techniczna (technologiczna) Jest to zbir odpowiednich dokumentw, ktre okrelaj dany proces technologiczny. W skad dokumentacji technicznej wchodzi: cao dokumentw okrelajcych przebiegi procesw technologicznych, wszystkie dokumenty pomocy i przyrzdw, urzdze potrzebnych do wykonania danych czci, wszystkie dokumenty zwizane z normami, warunkami technicznymi. Dokumenty dziel si na: (przykady) - gwne: - karta technologiczna: opracowana dla kadej czci osobno - karta instrukcyjna: opracowana dla kadej operacji - karta normowania czasw roboczych: dla poszczeglnych operacji - karta zuycia materiau
8

- wykazy pomocy warsztatowych - rysunki: - rysunki surwek (odlewy, odkuwki) - rysunki narzdzi specjalnych do obrbki skrawaniem - rysunki narzdzi specjalnych do obrbki plastycznej - rysunki matryc, wykrojnikw - rysunki przyrzdw specjalnych - dokumenty zwizane z organizacj pracy: - obcienie i rozplanowanie stanowisk roboczych - dokumenty zwizane z montaem - dokumenty zwizane z organizacj produkcji 16. Materiay konstrukcyjne- przegld, klasyfikacja i wasnoci stali Materiaami konstrukcyjnymi nazywane s materiay inynierskie wykorzystywane przy budowie urzdze i maszyn. Zaliczamy do nich metale a take ich stopy, ceramik, kompozyty, polimery. Stal stop elaza z wglem plastycznie obrobiony i plastycznie obrabialny o zawartoci wgla nieprzekraczajcej 2,06% Klasyfikacja stali ze wzgldu na skad chemiczny (rodzaj i udzia skadnikw stopowych): o stal wglowa (niestopowa) niskowglowa redniowglowa wysokowglowa o stal stopowa niskostopowa redniostopowa wysokostopowa ze wzgldu na zastosowanie: o stal konstrukcyjna oglnego przeznaczenia niskostopowa wyszej jakoci automatowa oyskowa sprynowa do azotowania do ulepszania cieplnego o stal narzdziowa: wglowa stopowa: do pracy na zimno do pracy na gorco szybkotnca. o stal specjalna nierdzewna kwasoodporna

17. Wpyw zawartoci wgla i skadnikw stopowych na waciwoci stali Stal obrobiony plastycznie techniczny stop elaza z wglem z innymi pierwiastkami, zawierajcy mniej ni 2% C Staliwo - techniczny stop elaza z wglem zawierajcy mniej ni 2% C, stosowany w stanie odlanym (nie obrobionym plastycznie) Stop tworzywo metaliczne skadajce si co najmniej z dwch pierwiastkw. eliwo odlewniczy stop elaza z wglem zawierajcy zwykle od 2 do 4% C i od 0,5 do 3% Si Ze wzrostem zawartoci wgla wzrasta wytrzymao i twardo, a zmniejszaj si cigliwo i spawalno stali. Wgiel powoduje rwnie zwikszenie hartownoci stali. Stale niskowglowe charakteryzuj si umiarkowan wytrzymaoci i bardzo dobr cigliwoci. Stale o wikszej zawartoci wgla maj w stanie zahartowanym i odpuszczonym du wytrzymao i odporno na pkanie Mied 0,2 0,5% zwiksza odporno stali na korozj atmosferyczn Wanad do 0,2% zwiksza hartowno. Molibden powoduje zwikszenie odpornoci na korozj stali nierdzewnych oraz opnienie miknicia stali przy wzrocie temperatury Molibden do 2,5% ma na celu zwikszenie hartownoci oraz wytworzenie twardoci wtrnej Nikiel (0,5 1,0%) ma na celu zwikszenie hartownoci Krzem do 0,5% jest stosowany jako odtleniacz. 18. Badanie waciwo mechanicznych materiaw- prba rozcigania Typowy wykres naprenie-odksztacenie pokazuje rysunek Pocztkowo wzrost naprenia powoduje liniowy wzrost odksztacenia. W zakresie tym obowizuje prawo Hooke'a. Po osigniciu naprenia Rsp, zwanego granic sprystoci materia przechodzi w stan plastycznoci, a odksztacenie staje si nieodwracalne. Przekroczenie granicy sprystoci, zauwaalne w okresie chwilowego braku przyrostu naprenia, powoduj e przejcie materiau w stan plastyczny. Dalsze zwikszanie naprenia powoduje nieliniowy wzrost odksztacenia, a do momentu wystpienia zauwaalnego, lokalnego przewenia zwanego szyjk. Naprenie, w ktrym pojawia si szyjka, zwane jest wytrzymaoci na rozciganie Rm. Dalsze rozciganie prbki powoduje jej zerwanie przy napreniu rozrywajcym Ru. Granic sprystoci nazywamy maksymalne naprenie, poniej ktrego materia odksztaca si i nie wykazuje odksztacenia plastycznego. Granica plastycznoci to warto naprenia, przy ktrym prbka rozcigana przechodzi ze stanu sprystego w stan plastyczny. Wyrniamy grn (ReH) i doln (ReL) granic plastycznoci. 19. Badanie twardoci, sposoby zmiany twardoci. Twardoci nazywamy opr przeciw wciskaniu w badany materia odpowiednio dobranego wgbnika. Wyrniamy metody statyczne (np. Brinella, Rockwella, Vickersa) - powolne wciskanie wgbnika przy dziaaniu siy staej lub stopniowo wzrastajcej do okrelonej wartoci. metody dynamiczne (metoda Poldi)-polega na wciskaniu wgbnika przez uderzenie. Metoda Brinella polega na wciskaniu w materia kulki stalowej lub z wglikw spiekanych o rednicy D = 10; 5; 2,5; 2 lub 1mm, przy zastosowaniu siy F, zalenej od rednicy kulki (D) i twardoci materiau. Metoda Rockwella w metodzie tej jako wgbnika uywa si kulki stalowej o rednicy 1/16 cala lub stoka diamentowego o kcie rozwarcia 120 i promieniu zaokrglenia r = 0,2mm. Wgbnik dobiera si w zalenoci od twardoci materiau. W zalenoci od wgbnika i obcienia stosuje si skale: A, B, C, D, E, F, G, H, K. Metoda Vickersa wgbnikiem jest diamentowy ostrosup o kcie dwuciennym 136, ktry jest wciskany z si 5, 10, 20, 30, 50 lub 100kG. Liczb twardoci obliczamy jako stosunek siy nacisku F [N] do pola
10

powierzchni odcisku A [mm]. Metoda ta nadaje si szczeglnie do pomiaru bardzo twardych powierzchni, np. hartowanych, azotowanych Metoda Poldi pomiaru dokonuje si za pomoc tzw. motka Poldi. Zalet tej metody jest moliwo pomiaru twardoci duych i twardych elementw, jak rwnie przy wysokich temperaturach. Wad jest przybliona warto mierzonej twardoci. Zwikszenie twardoci uzyskujemy po zastosowaniu hartowania i obrbki powierzchniowej. Zmniejszenie twardoci wyarzanie, odpuszczanie stali i ulepszanie cieplne.

20. Naprenie, wektor naprenia, zwizek z odksztaceniem. Naprenie, miara si wewntrznych powstajcych w ciele pod wpywem zewntrznej, odksztacajcej siy. W danym punkcie napranie okrelone jest wektorem naprenia. Wektor naprenia wystpujcy w dowolnym przekroju mona rozoy na dwie skadowe: dziaajce w kierunku prostopadym do powierzchni przekroju S, nazywane napreniem normalnym , oraz na dziaajce w kierunku stycznym do powierzchni (naprenie styczne ), Zaleno pomidzy stanem odksztacenia, a naprenia okrela m.in. Prawo Hooke'a. Prawo Hooke'a mwi, e odksztacenie ciaa pod wpywem dziaajcej na siy jest wprost proporcjonalne do tej siy. Najprostszym podejciem do Prawa Hooke'a jest rozciganie statyczne prta. Wyduenie takiego prta jest wprost proporcjonalne do siy przyoonej do prta, do jego dugoci i odwrotnie proporcjonalne do pola przekroju prta. Wspczynnikiem proporcjonalnoci jest modu Younga E. 21. Modele materiaowe w obliczeniach wytrzymaociowych, zwizki konstytywne. Modele jednoparametrowe a) Ciao Hookea modelem ciaa sprystego, ktrego zachowanie opisuje prawo Hookea jest spryna. b) Ciao Saint-Venanta modelem ciaa idealnie sztywno-plastycznego opisanego przez Saint-Venanta, przzykad suwak Po zdjciu obcienia ukad nie powraca do pozycji wyjciowej - pozostaje trwae wyduenie. c) Ciao Newtona reprezentuje model perforowanego toka poruszajcego si w cylindrze wypenionym lepk ciecz. Przyoenie obcienia powoduje powstanie wyduenia o prdkoci proporcjonalnej do wielkoci siy. Modele dwuparametrowe a) Ciao Kelvina-Voigta rwnolege poczenie sprystego elementu Hookea i lepkiego pynu Newtona tworzy model Kelvina-Voigta ciaa lepko-sprystego. b) Ciao Maxwella szeregowe poczenie sprystego elementu Hookea i lepkiego pynu Newtona tworzy model Maxwella ciaa lepko-sprystego, c) Ciao Binghama rwnolege poczenie suwaka Saint-Venanta i tumika Newtona tworzy model Binghama ciaa sztywno-lepkoplastycznego, w ktrym odksztacenia pojawiaj si dopiero po przekroczeniu przez naprenia poziomu wartoci granicznej,. d) Ciao sztywno-plastyczne z liniowym wzmocnieniem Rwnolege poczenie suwaka Saint-Venanta i spryny Hookea tworzy model ciaa sztywno-plastycznego z liniowym wzmocnieniem e) Ciao sprysto-idealnieplastyczne Szeregowe poczenie suwaka Saint-Venanta i spryny Hookea tworzy model ciaa sprysto-idealnieplastycznego (bez wzmocnienia). Modele wieloparametrowe Zestawiajc w rny sposb, omawiane wyej, jedno- i dwuparametrowe modele cia zbudowa mona nieskoczenie wiele nowych modeli materiaw o dowolnym poziomie zoonoci. Zwizki konstytutywne zawieraj jeden lub wicej elementw opisujcych podstawowe zjawiska okrelajce zachowanie materiau: sprysto - zdolno do powrotu do stanu pierwotnego, pozbawionego napre i odksztace plastyczno - pojawianie si odksztace trwaych, ktre nie znikaj po zdjciu obcienia, proces niezaleny od czasu rzeczywistego

11

22. Naprenia w obliczeniach inynierskich, rozciganie, zginanie, skrcanie. Naprenie, miara si wewntrznych powstajcych w ciele pod wpywem zewntrznej, odksztacajcej siy Rozciganie stan obcienia materiau przez par si wspliniowych i rwnych co do wartoci, lecz o przeciwnych zwrotach, skierowanych na zewntrz ciaa. Najczciej rozciganie ma miejsce w przypadku prtw, cigien, lin itp. ciskanie - stan obcienia materiau, w ktrym para wspliniowych, rwnych sobie co do wartoci lecz o przeciwnych zwrotach si skierowany do wewntrz, dziaa na to ciao. Najczciej ciskanie ma miejsce w przypadku prtw lub kolumn. Zginanie - stan obcienia materiau, w ktrym na materia dziaa moment, nazwany momentem gncym, pochodzcy od pary si dziaajcych w paszczynie przekroju wzdunego materiau. Zginanie wystpuje w elementach konstrukcji, ktrymi najczciej s belki. Skrcanie - stan obcienia materiau, w ktrym na materia dziaa moment, nazwany momentem skrcajcym, pochodzcy od pary si dziaajcych w paszczynie przekroju poprzecznego materiau. Skrcanie wystpuje w prtach, ktrymi najczciej s way. 23. Hipotezy wytrzymaociowe i ich zastosowanie w obliczeniach. Przyjcie hipotezy wytrzymaociowej umoliwia znalezienie matematycznej funkcji pozwalajcej na zastpienie zoonego, przestrzennego stanu naprenia przez stan jednoosiowego rozcigania, dokadnie opisany przez statyczn prb rozcigania. Wytenie materiau w wytrzymaoci materiaw stan materiau obcionego siami zewntrznymi, w ktrym istnieje niebezpieczestwo przejcia w stan plastyczny przekroczenie granicy sprystoci, jeli materia tak posiada lub utrata spjnoci Przykady hipotez wytrzymaociowych hipoteza Hubera- hipoteza energii odksztacenia postaciowego przyj, e miar wytenia materiau jest warto energii sprystej odksztacenia postaciowego. Hipoteza najwikszych napre normalnych sigma max - w myl tej hipotezy, o wyteniu materiau decyduje najwiksze naprenie normalne wystpujce w najbardziej zagroonym punkcie ciaa Hipoteza najwikszych napre tncych ( max )- zgodnie z t hipotez, o wyteniu materiau nie decyduje osignicie przez naprenia rozcigajce granicy plastycznoci, lecz osignicie przez naprenia styczne wartoci krytycznej. Znaczenie hipotez jest ogromne, gdy redukuj one liczb niezbdnych dowiadcze, jakie naleaoby wykona, aby dla danego materiau i caej mnogoci stanw naprenia (niektrych wrcz niemoliwych do realizacji) ustali kryteria stanu niebezpiecznego. 24. Obrbka cieplna i cieplno- chemiczna, hartowanie, sposoby, przykady. Obrbka cieplna ma na celu zmian waciwoci poprzez zmian struktury, lecz bez zmiany ksztatu obrabianego przedmiotu. W zalenoci od parametrw obrbki cieplnej oraz zmian zachodzcych w strukturze pod wpywem obrbki cieplnej wyrnia si: wyarzanie, hartowanie, odpuszczanie, przesycanie i starzenie. Obrbka cieplno-chemiczna polega na dyfuzyjnym wprowadzeniu do przypowierzchniowej warstwy przedmiotu obcego pierwiastka, celem spowodowania odpowiednich zmian jej wasno. Oglnie dzieli si na: dyfuzyjne nasycanie niemetalami (nawglanie, azotowanie, utlenianie, siarkowanie, borowanie, krzemowanie), dyfuzyjne nasycanie metalami (aluminiowanie, chromowanie, cynkowanie, tytanowanie), dyfuzyjne nasycanie wieloskadnikowe (wgloazotowanie, wglotytanowanie siarkowgloazotowanie.) Hartowanie polega na nagrzaniu stali do temperatury austenityzowania, krtkim wygrzaniu w tej temperaturze i ozibieniu z szybkoci umoliwiajc uzyskanie struktury martenzytycznej lub bainitycznej. W zalenoci od sposobu chodzenia wyrnia si: hartowanie zwyke (cige), Hartowanie stopniowe oraz Hartowanie z przemian izotermiczn Hartowanie zwyke: Przedmiot hartowany jest nagrzewany do wysokiej temperatury ,a nastpnie szybko schadzany wod, lub olejem.
12

Hartowanie stopniowe polega na ozibianiu w kpieli (najczciej solnej) o temperaturze nieco powyej przemiany martenzytycznej, krtkim przetrzymaniu w kpieli i chodzeniu na powietrzu. Hartowanie z przemian izotermiczn polega na chodzeniu przedmiotu w kpieli saletrzanej o temperaturze wyszej od temperatury pocztku przemiany martenzytycznej i utrzymaniu przedmiotu w tej kpieli a do zakoczenia przemiany austenitu w bainit. Hartowanie z przemian izotermiczn wymaga odpuszczania. Hartowanie powierzchniowe -Nie cay element jest hartowany jedynie jego zewntrzn cz. Hartowanie to szczeglnie czsto uywane jest, gdy naley utwardzi tylko dany fragment powierzchni przedmiotu uzyskanie twardej powierzchni odpornej na cieranie z zachowaniem plastycznego rdzenia. 25. Mied i stopy miedzi, aluminium i stopy aluminium- wasnoci i zastosowanie. Czysta mied metaliczna jest czerwono-brzowym, mikkim metalem o bardzo dobrym przewodnictwie cieplnym i elektrycznym. STOPY MIEDZI Mosidze s stopami miedzi, w ktrych gwnym skadnikiem stopowym jest cynk w iloci powyej 2%. Dziel si na mosidze odlewnicze i do przerbki plastycznej Brzy s stopami miedzi, w ktrych gwnym skadnikiem stopowym (ponad 2%) jest cyna, aluminium, krzem, beryl, ow i inne, z wyjtkiem cynku i niklu. W zalenoci od gwnego skadnika stopowego (aluminium, beryl, cyna, krzem. kobalt, ow,) nosz nazw brzw aluminiowych, berylowych itd. Podobnie jak mosidze, dziel si na odlewnicze i do przerbki plastycznej. Posiadaj dobre wasnoci wytrzymaociowe, s atwo obrabialne. Miedzionikle s przerabialnymi plastycznie stopami miedzi, w ktrych gwnym - skadnikiem stopowym jest nikiel w iloci powyej 2%. Miedzionikle cechuje bardzo dobra odporno na korozj i cieranie oraz dobra plastyczno, ktra umoliwia wytwarzanie z nich blach, tam, prtw, rur i drutw. ZASTOSOWANIE: - mied jest masowo wykorzystywana do produkcji przewodw elektrycznych i oglnie w elektronice - Miedzionikle dostarczane s jako wyroby po obrbce plastycznej w postaci blach, drutw, prtw, tam i rur - Brzy cynowe uywane s na elementy spryste, trudno cieralne, take do odlewania takich elementw jak: dzwonw, rzeb, armat - Zastosowanie brzw jest ograniczone ze wzgldu na ich wysok cen. Aluminium cechuje si du plastycznoci, cechuje si dobrym przewodnictwem cieplnym i elektrycznym (gorszym jednak ni mied), STOPY ALUMINIUM DZIELI SI NA: -odlewnicze -Cechuj si one dobr lejnoci i maym skurczem.(zawarto pierwiastkw stopowych 5-25%) Stop aluminium- krzem SILUMINY z krzemem i magnezem z krzemem, miedzi, magnezem i manganem -do obrbki plastycznej-( zawieraj mniejsze iloci pierwiastkw stopowych) aluminium i mied (do ok. 5%), aluminium i magnez (do ok. 6%) aluminium i mangan (do 1,5%), ZASTOSOWANIE: - Duraluminium: w lotnictwie do czci konstrukcyjnych, niegdy take do ram naziemnych pojazdw sportowych, itp. - aluminium jest stosowany w przemyle lotniczym i transportowym na przewody elektryczne, poniewa cechuje go dobre przewodnictwo cieplne i elektryczne ( gorszym jednak ni mied) - wiele stopw aluminium stosuje si w przemyle lotniczym i rakietowym na elementy silnikw spalinowych, jak toki i gowice. 26. Ochrona przed korozj, skutki korozji. Korozja - oglna nazwa procesw niszczcych mikrostruktur danego materiau, prowadzcych do jego rozpadu, wywoanych wpywem rodowiska, w ktrym dany materia si znajduje.
13

Skutki korozji okrela si jakociowo na podstawie obserwowanych zniszcze faz metalicznych w zalenoci od rozmieszczenia zniszcze. Rozrnia si: Korozja rwnomierna Korozja rozprzestrzenia si rwnomiernie na caej powierzchni przedmiotu metalowego. Ten rodzaj zniszczenia jest najmniej niebezpiecznym wynikiem dziaa korozyjnych. Nie wpywa bezporednio na zmian wasnoci wytrzymaociowych materiau, lecz porednio - przez zmniejszenie przekroju poprzecznego przedmiotu. Korozja miejscowa Zniszczenie obejmuje tylko pewne miejsca powierzchni przedmiotu metalowego zaznaczone w postaci plam, punktw i werw. Ten rodzaj zniszczenia, zwaszcza w postaci werw, bardzo niebezpieczny dla materiau. Wpywa silnie na zmniejszenie wasnoci wytrzymaociowych zarwno materiau, jak i konstrukcji. Korozja midzykrystaliczna Zniszczenie wystpuje na granicach ziarn postpujc w gb materiau. Jest to najgroniejszy rodzaj zniszczenia, powoduje silny spadek wasnoci wytrzymaociowych, w wielu przypadkach jest trudny do zauwaenia na powierzchni metalu. Ochrona przed korozja 1. Dobr odpowiedniego metalu lub stopu. 2. Osabienie agresywnoci rodowiska o ochrona katodowa polega na tym, e do konstrukcji chronionej docza si zewntrzn anod w postaci metalu o potencjale elektrodowym niszym ni materia chronionej konstrukcji. Pyta taka nazywa si protektorem.. o powoki ochronne metaliczne. na podstawie dziaania rozrnia si powoki katodowe i anodowe. Powokami katodowymi na stali s: nikiel, mied, cyna, ow,. Dla stopw elaza najlepszym pokryciem anodowym jest cynk i kadm. o powoki ochronne niemetaliczne otrzymuje si przez wytworzenie na powierzchni metalu chronionego jego zwizku chemicznego, najczciej tlenku, fosforanu itp. na drodze reakcji chemicznej lub elektrochemicznej. o powoki ochronne niemetaliczne nakadane dziel si na: a) nieorganiczne - emalie, powoki cementowe b) organiczne - lakiery, smoy, asfalty, smary i farb. Gwnym zadaniem tych powok jest mechaniczna izolacja powierzchni metalicznej od rodowiska agresywnego. 27. Tworzywa sztuczne, waciwoci i zastosowanie, techniki wytwarzania wyrobw. Tworzywa sztuczne s to materiay, ktrych gwnym skadnikiem jest polimer, zwizek wieloczsteczkowy, skadajcy si z powtarzajcych jednostek chemicznych. Powstaj z przerbki wgla lub gazu ziemnego, a take na bazie polimerw naturalnych (pochodnych celulozy i biaka). Tworzywa sztuczne: s na og bardzo lekkie maj ma przewodno ciepln, w porwnaniu z metalami maj ma wytrzymao na rozciganie odporne na czynniki chemiczne, wilgo, wraliwe na podwyszon temp. Stosowane do wykonywania opakowa wyposaenie wntrz- wykadziny podogowe, ramy okienne, drzwiowe, sprzt medyczny. W przemyle samochodowym, lotniczym itp. Do podstawowych technik stosowanych w przetwrstwie zalicza si: 1. wytaczanie 2. wtryskiwanie 3. prasowanie o toczenie o przetaczanie o formowanie pyt
14

4. walcowanie i kalandrowanie 5. odlewanie 28. Zniszczenie i zuycie elementw maszyn i urzdze, regeneracja elementw. Zniszczenie elementw maszyn i urzdze moe nastpi na skutek niewaciwego jej uytkowania, moe doprowadzi do zniszczenia w postaci zamania ,zgicia, pknicia uytkowania w nieodpowiednich warunkach lub zej konserwacji- moe doprowadzi do pojawienia si korozji na elementach metalowych Regeneracja, ktra moe polega na regulacji, naprawie, bd wymianie elementw lub podzespow. Regeneracja poszczeglnych elementw maszyn i urzdze moe nie tylko przywrci ich stan pierwotny ale w wikszoci przypadkw poprawia waciwoci robocze. Przy zastosowaniu odpowiednich metod i materiaw elementy urzdze po regeneracji maj nawet kilkakrotnie wiksz ywotno, 29. Napdy, rodzaje napdw, rda energii w ukadach napdowych. Ukad napdowy ma na celu dystrybucj energii ze rda energii poprzez odpowiednie mechanizmy i urzdzenia do elementw roboczych maszyny technologicznej Rodzaje napdw: napdy elektryczne, energia elektryczna zamieniana jest w silniku elektrycznym na energi mechaniczn, ktra poprzez odpowiedni przekadni mechaniczn, przekazywana jest na elementy wykonujce ruchy robocze napdy pneumatyczne, istot napdu jest czynnik roboczy w postaci sprzonego powietrza speniajcego rol nonika energii pneumatycznej midzy rdem tej energii, a jej odbiornikiem napdy hydrauliczne - urzdzenie suce do przekazywania energii mechanicznej z miejsca jej wytworzenia do miejsca napdzanego za pomoc cieczy. Zasada dziaania napdw hydraulicznych oparta jest na prawie Pascala. rda energii w ukadach napdowych: (Energia zasilajca silnik moe mie form): energii cieplnej (np. silnik parowy, silnik diesla), energii elektrycznej (np. silnik elektryczny), energii mechanicznej (np. silnik wiatrowy, turbina wodna). 30.Przekadnie w budowie maszyn (zbate, pasowe), rodzaje, przykady zastosowania. Przekadnia to mechanizm lub ukad maszyn suca do przeniesienia ruchu z elementu czynnego (napdowego) na bierny (napdzany). Przekadnie mog zmienia: ruch obrotowy na ruch obrotowy (przekadnia pasowa), ruch liniowy na ruch liniowy albo ruch obrotowy na ruch liniowy lub odwrotnie (ukad kierowniczy samochody). Ze wzgldu na rodzaj wykorzystywanych zjawisk fizycznych, przekadnie dziel si na: przekadnie mechaniczne, przekadnie elektryczne przekadnie hydrauliczne Przekadnia zbata jest to przekadnia mechaniczna, w ktrej ruch obrotowy jednego wau jest przenoszony na drugi, w wyniku zazbienia si koa zbatego czynnego z koem biernym. Zasadniczym elementem przekadni zbatej jest para k zbatych. Przekadnia pasowa to przekadnia mechaniczna cignowa w ktrej cignem jest elastyczny pas obejmujcy oba koa pasowe - czynne i bierne. Innymi sowami, przekadnia pasowa to koa pasowe poczone ze sob elastycznym pasem. Jedno koo pasowe nazywane jest koem biernym a drugie koo pasowe, to czynne. Przykady zastosowania przekadni: S one przeznaczone do rnych maszyn i urzdze, i znajduj zastosowanie prawie we wszystkich gaziach przemysu, w szczeglnoci w przemyle maszynowym, hutniczym, grniczym, chemicznym, s
15

poywczym oraz do mechanizacji prac w rolnictwie, budownictwie, itp.

31. oyska, rodzaje, waciwoci-dobr oysk, eksploatacja oysk oysko - cz urzdzenia technicznego np. maszyny lub mechanizmu, podtrzymujca (oyskujca) inn jego cz (oyskowan) w sposb umoliwiajcy jej wzgldny ruch obrotowy oyska dzieli si na lizgowe toczne. W oyskach lizgowych powierzchnia czopa wau lizga si po powierzchni lub bezporednio po powierzchni otworu oyska, zatem w czasie pracy wystpuje tarcie lizgowe. W oyskach tocznych midzy wsppracujcymi powierzchniami czopa i oyska s umieszczone elementy toczne (np. kulki) i wwczas zamiast tarcia lizgowego wystpuje tarcie toczne oyska lizgowe na og stosuje si: - przy przenoszeniu bardzo duych obcie - przy duych prdkociach obrotowych i moliwoci uzyskania tarcia pynnego, - w drobnych konstrukcjach o bardzo maych obcieniach (m. in. w urzdzeniach mechaniki precyzyjnej). oyska toczne s najczciej stosowane: - przy zmiennych prdkociach obrotowych wau - przy czstszym zatrzymywaniu i uruchamianiu maszyn (gdy w takich warunkach pracy oyska lizgowe zbyt szybko ulegaj zuyciu), - gdy wymagana jest dua niezawodno pracy i dua trwao oyska, Dobr oysk odbywa si wedug algorytmu, ktry uwzgldnia takie parametry pracy jak: obcienie statyczne, prdko obrotowa, intensywno uytkowania, sposb smarowania i chodzenia itp. 32. Poczenia wciskane, pasowania, dobr i oznaczenia, przykady, poczenia rubowe. Poczenia wciskane to takie, w ktrych unieruchomienie czci realizowane jest poprzez tarcie midzy nimi. Istniej poczenia bezporednie (tylko elementy) oraz porednie (z tulejami lub piercieniami). Pasowanie wymiaru jest to poczenie dwch elementw o jednakowej wartoci wymiaru nominalnego (wewntrznego i zewntrznego) i rnych odchykach. Rozrnia si nastpujce rodzaje pasowa: Pasowanie lune (ruchowe) jest to poczenie, w ktrym wystpuje luz, elementy pasowane mog si przemieszcza wzgldem siebie. Pasowanie mieszane jest to poczenie, w ktrym moe wystpi niewielki luz lub niewielki wcisk (luz ujemny), Pasowanie ciasne jest to poczenie, w ktrym wystpuje wcisk,elementy pozostaj w spoczynku wzgldem siebie po zmontowaniu. Oglna forma oznaczenia w pasowaniu jest nastpujca: gdzie: 20 warto wymiaru normalnego (N) H7 symbol tolerancji wymiaru wewntrznego (otworu), p6 symbol tolerancji wymiaru zewntrznego (waka), Poczenie rubowe to poczenia, w ktrych bior udzia: otwr, ruba z gwintem i nakrtka z gwintem. Elementy wzajemnie si spraj stabilizujc poczenie. Przykadem napdu z wykorzystaniem gwintu jest podnonik rubowy. 33. Tarcie, zmniejszanie tarcia, zuycie elementw spowodowane tarciem Tarcie jest to sia przeciwdziaajca wzgldnemu ruchowi stykajcych si cia. Zmniejszenie tarcia mona realizowa poprzez stosowanie gadszych powierzchni lub
16

smarowanie powierzchni rodkami smarujcymi. Smary przyczyniaj si w duym stopniu do zmniejszenia tarcia, a przez to do zmniejszenia strat energii i materiaw. Smarowanie chroni ponadto trce si powierzchnie przed nagrzaniem. Szkodliwo tarcia polega na tym, e powoduje ono niszczenie trcych si podczas ruchu elementw maszyn. Tarcie powoduje niszczenie cierne wsppracujcych ze sob powierzchni. Przykady: opona i jezdnia (przez tarcie (wspprac) jedno niszczy drugie)

34. Dokumentacja techniczna wyrobw, etapy i zasady tworzenia dokumentacji Dokumentacja techniczna - wystpuje w postaci opisw technicznych, oblicze konstrukcyjnych, rysunkw, planw, kosztorysw i harmonogramw. Dokumentacj techniczn mona podzieli z uwagi na jej zakres rzeczowy na: dokumentacj inwestycyjn dokumentacj konstrukcyjn dokumentacj technologiczn dokumentacj fabryczn dokumentacj naukowo-techniczn dokumentacj badawczo-rozwojow Dokumentacja techniczna skada si z czci opisowej i czci rysunkowej. W skad czci opisowej wchodz: opisy techniczne i wyjanienia; obliczenia techniczne, gwnie o charakterze statyczno-konstrukcyjnym; kosztorysy i wykazy materiaw; przepisy wykonawcze. W skad czci rysunkowej wchodz: plany; rysunki techniczne. 35. Wykonywanie rysunkw technicznych, grafika 2D oraz 3D, wymiarowanie Rysunek techniczny graficzne przedstawianie maszyn, mechanizmw, urzdze, konstrukcji, ukadw i systemw, ktre dostarcza penej informacji o wygldzie, wymiarach, wykonaniu elementw oraz montau przedstawianego obiektu. Rysunek techniczny wykonuje si rcznie na papierze lub kalce technicznej, owkiem lub tuszem. Czsto korzysta si ze specjalnych programw np.: AutoCad. Wyrniamy 2 rodzaje rys. technicznego: Rysunek zoeniowy - rysunek caej maszyny, urzdzenia, ze wszystkimi elementami w jego skad wchodzcymi. Rysunek wykonawczy - rysunek jednego elementu z uwzgldnieniem wszystkich wymaganych przekrojw i detali Czsto wielkoci rzeczywistych elementw s za due lub za mae, dlatego zaleca si stosowanie podziaek, czyli przedstawia je w odpowiedniej skali rysunkowej. W rysunku technicznym stosuje si dwie gruboci linii: grub i cienk. Lini cig grub rysujemy: zarysy i widoczne krawdzie obiektw Lini cig cienk: linie wymiarowe, linie pomocnicze, obiekty przylege, kreskowania. Lini przerywan: zarysy i krawdzie niewidoczne, osie symetrii, linie podziaowe. Grafika 2D to grafika dwuwymiarowa. Element przedstawiamy na paszczynie. Grafika 3D to grafika trjwymiarowa. Element przedstawia si w przestrzeni. Wymiarowanie: na rysunku podaje si wymiary rzeczywiste w milimetrach pismem technicznym, na rodku linii wymiarowych, ktre s cienkie, zakoczone strzakami penymi. wymiarowanie rozpoczynamy od podania wymiarw najmniejszych, nie podaje si wymiarw zbdnych tj. takich, ktre mona odczyta z wymiarw ju podanych, linie wymiarowe nie powinny si krzyowa z innymi liniami, nie powtarza si wymiarw, rysunek po zwymiarowaniu powinien by czytelny. 36. Czytanie rysunkw technicznych, rzuty, wymiary, odchyki, chropowato Aby rysunek techniczny mg spenia rol midzynarodowego jzyka wszystkich inynierw i technikw musi by sporzdzony wedug cile okrelonych zasad i przepisw. regu, dotyczcych umownych znakw, skrtw, sposobu przedstawienia przedmiotu na rysunku, sposobu okrelenia wymiarw i innych uproszcze,

17

Linia wymiarowa jest to cienka linia prosta lub ukowa zakoczona grotami dotykajcymi ostrzem linii rysunkowych w punktach, ktrych odlego ma by podana na rysunku. Wikszo wymiarw umieszcza si jednak zwykle poza zarysem przedmiotu, posugujc si pomocniczymi liniami wymiarowymi. Nad liniami wymiarowymi znajduj si liczby wymiarowe podane w mm. Odchyki dobrane z normy podaje si na rysunku w postaci wartoci liczbowych w milimetrach z poprzedzonym znakiem + lub -. Odchyki pisze si mniejszymi cyframi ni liczby wymiarowe. Do oznaczenia chropowatoci na rysunku stosuje si odpowiednie symbole wraz z podaniem parametru dopuszczalnej chropowatoci podawanej w mikrometrach. 37. Konwencjonalne i niekonwencjonalne rda energii, przykady zastosowania Do konwencjonalnych rde energii zalicza si paliwa kopalne, czyli: gaz ziemny, rop naftow, wgiel kamienny, wgiel brunatny, paliwo natomiast do niekonwencjonalnych zaliczy naley midzy innymi takie rda, jak: energi kinetyczn wiatru, energi potencjaln wody (zasadniczo wd powierzchniowych), energi promieniowania sonecznego, energi ciepln wntrza Ziemi (e. geotermaln), energi chemiczn zawart w biomasie, energi wd morskich Wszystkie wymienione powyej rda energii maj t podstawow zalet, e w niewielki sposb wpywaj na rodowisko naturalne czowieka oraz przyczyniaj si do czystego i niezawodnego wytwarzania energii, ktremu towarzyszy znikoma emisja zanieczyszcze i gazw cieplarnianych. Energia soneczna- ten rodzaj energii wykorzystuje si do ogrzewania pomieszcze, podgrzewania wody w gospodarstwach domowych oraz suszenia produktw spoywczych. Najczciej odpowiedni instalacj montuje si na dachach budynkw. Niekiedy baterie soneczne umoliwiaj zmniejszenie zuycia prdu nawet o 1/3. W Polsce wykorzystuje si rzepak oraz inne roliny oleiste do produkcji oleju napdowego do silnikw spalinowych. Spalanie takiego oleju wydatnie zmniejsza emisj dwutlenku wgla do atmosfery. W celach energetycznych uprawia si take buraki, z ktrych produkuje si ekologiczny etanol, stanowicy rwnie paliwo do silnikw spalinowych.

38. Pomiar wielkoci geometrycznych, inynierskie narzdzia pomiarowe Wielkoci geometryczne: grubo, wysoko, szeroko, dugo gboko Narzdzia pomiarowe: mikrometr, suwmiarka, gbokociomierz, rednicwka, czujniki laserowe. Ktomierze
18

39. Bdy pomiaru, pomiary bezporednie i porednie. Bdem pomiaru rnic pomidzy wynikiem pomiaru, a rzeczywist wartoci mierzonej wielkoci Bdy pomiarw tradycyjnie dzielimy na grube (omyki), systematyczne. przypadkowe Bdy grube powstaj zwykle na skutek nieuwagi lub niestarannoci obserwatora przy odczytywaniu lub zapisywaniu wynikw, s atwe do wykrycia i usunicia. Bdy systematyczne wynikaj z niedoskonaoci przyrzdw i metod pomiarowych. Mona je redukowa stosujc bardziej doskonae i precyzyjne metody i przyrzdy, jednak cakowite wyeliminowanie bdw systematycznych jest niemoliwe. Z bdami przypadkowymi mamy do czynienia zawsze. Wynikaj one z rnych przypadkowych i nie dajcych si uwzgldni czynnikw (np. wahania temperatury, lub ruch powietrza w pobliu przyrzdu pomiarowego) Pomiary bezporednie s gdy za pomoc narzdzia pomiarowego mierzymy interesujc nas warto. Pomiary porednie warto badanej wielkoci wyznaczana jest na podstawie pomiarw bezporednich innych wielkoci fizycznych, ktre s z ni zwizane znanym nam prawem fizycznym 40. Metody pomiaru otworw, sprawdziany i narzdzia pomiarowe. Metody pomiaru otworw: suwmiark o uniwersaln do pomiaru rednic na gboko na 15 mm o jednostronn do pomiaru otworw o rednicach wikszych od 10 mm, mikrometrem wewntrznym szczkowym do otworw o rednicach 5 - 30 mm i 30 - 55 mm, za pomoc klinw i mikrometru, za pomoc kulek, rednicwk mikrometryczn metod t dokonuje si pomiarw rednic otworw wikszych (50 200 mm ), rednicwk czujnikow. Sprawdzian jest to kontrolne narzdzie sprawdzajce suce do stwierdzenia, czy wymiar, ksztat lub dziaanie sprawdzanego przedmiotu nie wykraczaj poza granice przewidzianej tolerancji. Sprawdzian nie suy do ustalenia rzeczywistego wymiaru przedmiotu, jedynie umoliwia stwierdzenie czy zachowana jest tolerancja, w ktrej dany przedmiot ma si mieci, a wic czy sprawdzany wymiar jest dobry czy zy. Wrd sprawdzianw do otworw wyrni mona sprawdziany: toczkowe, opatkowe i rednicwkowe. Wszystkie wymienione sprawdziany stanowi przykady narzdzi z dokadnie wykonanymi wymiarami zewntrznymi, a do ich kontroli uywa sie czujnikw o dziace elementarnej 1 m (dugociomierzy pionowych lub poziomych). 41. Dokadno wykonania, odchyki i tolerancje, dobr obrabiarek i technologii Polska Norma przewiduje 19 klas dokadnoci numerowanych cyframi arabskimi: klasy 1 do 4 uywa si do najdokadniejszych urzdze precyz yjnych klasy 5 do 12 uywa si do typowych aplikacji maszynowych klasy 12 do 17 uywa si do mniej dokadnych urzdze. Wymiary nominalne N s to wymiary przedmiotw podawane na rysunkach Tolerowanie wymiarw polega na podawaniu dwch wymiarw granicznych: dolnego A i grnego B pomidzy, ktrymi powinien si znale wymiar nominalny. Tolerancja T wymiaru jest to rnica pomidzy grnym i dolnym wymiarem granicznym. Odchyka grna wymiaru: ES - dla wymiaru wewntrznego, es dla wymiaru zewntrznego, jest zawsze rnic B-N .
19

Odchyka dolna wymiaru: EI dla wymiaru wewntrznego, ei dla wymiaru zewntrznego jest zawsze rnic A-N. Dobr obrabiarek: -Obrabiarki konwencjonalne: - Uniwersalne - Produkcyjne - Specjalizowane Obrabiarki sterowane numerycznie: - Uniwersalne - Specjalizowane - Centra obrbkowe -Obrabiarki specjalne -Obrabiarki zespoowe -Linie obrbkowe 20H7 42. Recycling, organizacja, rodzaje, technologie stosowane w recyklingu Recykling, jedna z kompleksowych metod ochrony rodowiska naturalnego. Jej celem jest ograniczenie zuycia surowcw naturalnych oraz zmniejszenie iloci odpadw. Rodzaje recyklingu: Recycling energetyczny - polega na odzyskaniu czci energii poprzez np. spalanie Recycling surowcowy - polega na przetwarzaniu materiau do postaci surowcw, z ktrych te materiay i surowce zostay wytworzone. Recycling materiaowy - polega na odzyskiwaniu z odpadw tworzyw sztucznych, ktre nadaj si do ponownego przetworzenia Recycling chemiczny - polega na przetworzeniu odpadw na materiay o innych waciwociach fizyko chemicznych, Recycling termiczny - polega na spalaniu odpadw z tworzyw sztucznych z odzyskaniem zawartej z nich energii. Recycling organiczny - polega na obrbce tlenowej (w tym kompostowaniu) lub beztlenowej odpadw, ktre ulegaj rozkadowi biologicznemu w kontrolowanych warunkach prz y wykorzystaniu mikroorganizmw. Technologie stosowane w recyklingu; Przerb makulatury Proces technologiczny recyklingu butelek PET Kompostowanie Technologia recyklingu szka w hutach Spalanie 43.Ukady regulacji, rodzaje, przykady zastosowa, ocena jakoci ukadw regulacji. Ukad regulacji ukad, ktrego zadaniem jest sterowanie procesem. Ukady regulacji automatycznej posiadaj sprzenie zwrotne. Ukad regulacji skada si z elementu porwnujcego (sumator), regulatora, elementu wykonawczego (zawr, siownik), obiektu sterowania oraz ukadu pomiarowego (czujnik, przetwornik). Podzia ze wzgldu na sposb dziaania ukadu ukad stabilizacyjny zadaniem ukadu jest zniwelowanie wpywu zakce dziaajcych na obiekt, ukad nadny (ledzcy) zadaniem ukadu jest wymuszanie nadania wielkoci wyjciowej za nieznanymi wczeniej zmianami wzorca, ukad programowy zadaniem ukadu jest poprawa jakoci regulacji.

20

Podzia ze wzgldu na liniowo ukadu Ukady liniowe Ukady nieliniowe Podzia ze wzgldu na charakter sygnaw Ukady cige Ukady dyskretne Podzia ze wzgldu na waciwoci dynamiczne proporcjonalne P cakujce I proporcjonalno-rniczkujce PD proporcjonalno-cakujce PI proporcjonalno-cakujco-rniczkujce PID Przykad zastosowania: Radarowy ukad nadny Ukad programowej regulacji temperatury w piecach hutniczych Ukad regulacji automatycznej prdkoci obrotowej Wskaniki jakoci ukadu regulacji Bd statystyczny- rnica pomidzy wartoci zadana a wartoci wyjciow Przeregulowanie- maksymalne odchylenie odpowiedzi ukadu od wartoci zadanej Czas regulacji- minimalny czas po ktrym wielko regulowana znajdzie si w zadanym przedziale regulacji 44.Dziaanie regulatorw PID oraz dwupooeniowych. Regulator PID skada si z trzech rnie funkcjonalnie blokw: proporcjonalnego (P)- w wyniku zastosowania w regulatorze wycznie akcji proporcjonalnej otrzymujemy regulator P. wykorzystanie go nie eliminuje bdu statystycznego, ktry zaley od wielkoci wzmocnienia. Wielko wzmocnienia wpywa na te na szybko dziaania oraz na amplitud sygnau wyjciowego. Wikszy parametr kp oznacza skrcenie czasu regulacji i wzrost amplitudy przebiegu wyjciowego. cakujcego (I)- otrzymujemy go stosujc wycznie akcj cakujc. Regulator ten reaguje na wszelkie odchyki wolnozmiennego sygnau regulowanego. Likwiduje do zera bd statystyczny regulacji. Czas regulacji ulega wydueniu. Zwikszenie wzmocnienia z jednoczesnym zmniejszeniem wartoci staej zdwojenia powoduje wzrost akcji cakujcej regulatora. rniczkujcego (D)- reaguje na kad zmian sygnau regulowanego. Skraca czas regulacji. Zmniejsza przeregulowanie. Regulator dwupooeniowy (dwustawny)- to taki ukad, w ktrym regulator moe nastawia tylko dwie wartoci wielkoci sterujcej obiektem regulacji. W przypadku zastosowania do regulacji temperatury dziaanie regulatora idealnego mona opisa nastpujco: jeli temp. obiektu jest mniejsza od zdanej y<y0 to regulator zacza obwd grzejny, a jeli zachodzi y>y0 to wycza. 45. Roboty przemysowe jako maszyny manipulacyjno komunikacyjne, przykady. Robot przemysowy manipulacyjny robot przemysowy jest automatycznie sterowan, programowan, wielozadaniow maszyn manipulacyjn o wielu stopniach swobody, posiadajc waciwoci manipulacyjne lub lokomocyjne, stacjonarn lub mobiln, dla wanych zastosowa przemysowych. Roboty przemysowe stosuje si w celu zastpienia ludzi w pracy na stanowiskach uciliwych i niebezpiecznych Ze wzgldu na sposb programowania i moliwoci komunikowania si z robota ze rodowiskiem wyrnia si: Roboty I generacji (roboty nauczane)- wyposaone w pami do ktrej wprowadzone s polecenia a nastpnie bez ingerencji operatora zdolne do wykonywania zaprogramowanych czynnoci. Nie s zdolne do samodzielnego zbierania wiadomoci z otoczenia. Roboty II generacji (roboty uczce si)- zdolne s rozpozna dany obiekt w zbiorze bez wzgldu na jego pooenie i ksztat. Dopuszczalna jest zmiana na miejsca pracy robota wzgldem poszukiwanego elementu.
21

Roboty III generacji (roboty inteligentne)- o pewnych intelektualnych moliwociach aktualizowania programu pracy w zmieniajcych si warunkach. Wyposaone s w du liczb czujnikw oraz zoony system sterowania, koordynujcy prac kilku ramion. Przykady robotw: spawalnicze montaowe transportujce malarskie do przenoszenia materiaw i zaadunku palet roboty stosowane do obrbki materiaw

46. Podstawowe metody programowania robotw przemysowych: Metody programowania robotow przemysowych: I Online (na stanowisku pracy): 1.Programowanie rczne; 2.Programowanie przez nauczanie: a)programowanie dyskretne (PTP); b)programowanie cige (CP); II.Off-line (poza stanowiskiem pracy robota): Programowanie za pomoc tekstowych jzykw programowania. 47.Metody wspomagajce zarzdzanie jakoci QFD, FMEA, karty kontrolne. Metoda QFD dom jakoci jest sposobem tumaczenia informacji pochodzcych z rynku i wyraanych w jzyku konsumentw na jzyk techniczny, uywany w przedsibiorstwie przez projektantw, konstruktorw i technologw. Pozwala ona na ustalenie oglnych, technicznych parametrw wyrobu i jego czci, wymaga, a nastpnie parametrw procesw, w ktrych poszczeglne czci s wytwarzane. QFD suy do przekadania wymaga rynku na warunki, jakie musi speni przedsibiorstwo na kolejnych etapach powstawania wyrobu. W tej metodzie naley na wszystkich etapach projektowania uwzgldni jak najwicej czynnikw mogcych wpywa na jako wyrobu, czy te poziom wiadczonych usug. Metoda QFD pozwala na racjonalne zaprojektowanie produktu nie tylko pod wzgldem technicznym, ale take ze wzgldu na wymagania rynkowe i oczekiwania klientw. Metoda QFD znalaza zastosowanie zarwno w projektowaniu nowych wyrobw jak i usug. Metoda FMEA analiza przyczyn i skutkw wad. Celem analizy wad jest znalezienie potencjalnych przyczyn i skutkw bdw popenianych przy projektowaniu i wyeliminowanie ich zanim jeszcze powstanie gotowy wyrb. Zakresem stosowania metody bdzie wic dziaalno projektowa i badawczo-rozwojowa. Metoda FMEA Pozwala to na cige doskonalenie produktu lub/i procesu poprzez systematyczne analizowanie i wprowadzanie poprawek, ktre eliminuj rda wad i poprawiaj waciwoci wyrobu. Analiza FMEA ma bardzo szerokie zastosowanie. Jest skuteczna przy analizie zoonych procesw i produktw, w produkcji masowej i jednostkowej. Analizie mona podda pojedynczy komponent oraz podzesp jak i cay wyrb, fragment procesu (np. jedn operacj) oraz cay proces technologiczny. Karty kontrolne Shewharta s podstawowym narzdziem w statystycznym nadzorowaniu i sterowaniu procesw, zwaszcza w produkcji seryjnej. Prowadzenie karty kontrolnej jest zwizane z pobieraniem z procesu, w ustalonych, regularnych odstpach czasu, prbek (prbka oznacza np. kilka egzemplarzy wyrobu) o okrelonej liczebnoci. Dla kadej prbki obliczane s miary statystyczne, np. rednia arytmetyczna, mediana, rozstp lub odchylenie standardowe wybranej cechy. Czstotliwo pobierania prbek oraz ich liczebno powinny by tak ustalone, aby wykres obliczonych wartoci wykazywa wszelkie istotne zmiany zachodzce w kontrolowanym procesie.

22

48. Obrabiarki i maszyny robocze, definicje, klasyfikacja, zastosowanie, przykady Obrabiarka to maszyna do mechanicznej obrbki przedmiotw w celu nadania im okrelonych ksztatw, wymiarw i chropowatoci powierzchni. Obrbka realizowana jest za pomoc narzdzi. Rodzaje obrabiarek skrawajce o tokarki o wiertarki o wiertarko-frezarki o szlifierki o obrabiarki ultradwikowe do obrbki plastycznej o moty o kuniarki o prasy o walcarki o cigarki erozyjne wtryskarki Maszyna robocza to maszyna pobierajca energi mechaniczn z maszyn napdowych (silnikw) i zamieniajca j na inny rodzaj energii, np. energi potencjaln, Podzia: maszyny robocze przerbcze maszyny robocze transportowe Przykady maszyn roboczych chodziarka pompa ciepa pompa sprarka samochd koparka 49. Rwnowaga rynkowa, rynek nabywcy, rynek sprzedawcy Rwnowaga rynkowa to taka sytuacja na rynku kiedy producenci mog sprzeda cay swj towar a konsumenci mog cay ten towar kupi. Czyli wielko popytu = wielko poday. Graficznym obrazem stanu rwnowagi rynkowej jest punkt rwnowagi rynkowej, tj. punkt przecicia si krzywej popytu z krzyw poday.Przy cenach rynkowych wyszych od ceny rwnowagi pojawia si nadwyka poday nad popytem (nadwyka rynkowa), ceny rynkowe nisze od ceny rwnowagi powoduj powstanie nadwyki popytu nad poda (niedobr rynkowy). Wystpienie nadwyki rynkowej, bdce rezultatem zwikszenia si poday lub zmniejszenia popytu pod wpywem innych ni cena czynnikw, uruchamia procesy dostosowawcze, polegajce na obnianiu ceny przez sprzedawcw, w rezultacie czego rozmiary popytu rosn, a zmniejsza si wielko poday. Proces ten trwa dotd, dopki nie nastpi ich zrwnanie. Rynek nabywcy : jest wtedy, gdy popyt jest mniejszy od poday. Kupujcy wybiera najkorzystniejsz dla siebie ofert. popyt < poda Rynek sprzedawcy : jest wtedy, gdy popyt jest wikszy od poday, wwczas sprzedawcy dyktuj warunki, gdy potrzeby nabywcw s niezaspokojone, popyt > poda 50. Rentowno podmiotu i metody jej pomiaru. rentowno - osiganie nadwyek przychodw nad poniesionymi kosztami prowadzenia danej dziaalnoci gosp. Mierzy si j wskanikami rentownoci, ktre s wielkociami pokazujcymi stosunek osignitego zysku do dochodu lub stosunek zysku do poniesionych kosztw.
23

51. Produkt krajowy brutto i jego czynniki, dochd narodowy PKB - jest miar produkcji wytworzon przez czynniki wytwrcze zlokalizowane na terytorium danego kraju, niezalenie od tego kto jest ich wacicielem, jest to warto wszystkich produktw i usug wytworzonych w danym kraju w okrelonym czasie. PKB opisuje zagregowan warto dbr i usug finalnych wytworzonych na terenie danego kraju w okrelonej jednostce czasu (najczciej w cigu roku). Warto wytworzonych dbr i usug finalnych oblicza si odejmujc od produkcji cakowitej warto dbr i usug zuytych do tej produkcji Czynniki PKB: PKB = konsumpcja + inwestycje + wydatki rzdowe + eksport - import Dochd narodowy to suma dochodw wszystkich podmiotw w pastwie, uzyskanych z wykorzystania czynnikw produkcji (ziemia, praca, kapita) rwna cakowitej wartoci wytworzonych dbr i usug 52. Rola i funkcje pastwa w gospodarce Rola pastwa w gospodarce: konieczno zabezpieczenia systemu gospodarczego od strony instytucjonalno -prawnej, Podtrzymywanie konkurencji i przeciwdziaanie niedoskonaociom rynku, wzmocnienie systemu obiegu informacji, istnienie dbr publicznych, np. armia, policja, stra poarna. Ekonomiczne funkcje pastwa to: f f. alokacyjna polega na podejmowaniu dziaa sprzyjajcych optymalnej alokacji zas. gosp. f. stabilizacyjna polega na podejmowaniu przez pastwo dziaa stabilizujcych gospodark f. redystrybucyjna polega przede wszystkim na dziaaniach zmierzajcych do niwelowania zbyt duych nie akceptowanych spoecznie rnic dochodowych i majtkowych 53 Budet pastwa i jego struktura. Budet pastwa jest planem przyszych dochodw i wydatkw pastwa. Budet pastwa rozumiany jako dyrektywny plan finansowy nakada na organy finansowe i innych wykonawcw obowizek zrealizowania dochodw w odpowiedniej wysokoci oraz dokonania wydatkw okrelonych w planie. Budet pastwa jest planem rocznym, rok budetowy pokrywa si z kalendarzowym. Najwaniejsze funkcje budetu: redystrybucyjna (rozdzielcza) za porednictwem podatkw i opat, alokacyjna odpowiednie rozmieszczenie czynnikw wytwrczych i wytworzonych dbr, fiskalna (jest powizana z funkcj redystrybucyjn), stabilizacyjna (wie si z interwencjonizmem pastwowym: wysokie tempo wzrostu gosp., ograniczenie bezrobocia i inflacji.), kontrolna (sygnalizacyjna). 54.Podatki i ich rodzaje. Podatek to przymusowe, bezzwrotne i nieodpatne wiadczenie pienine pobierane przez pastwo. Podzia podatkw: porednie (VAT, akcyza) ,bezporednie (PIT, CIT), natomiast ze wzgldu na przedmiot opodatkowania dziel si na: dochodowe, majtkowe, konsumpcyjne. 55. rda finansowania dziaalnoci gospodarczej. Gwnymi rodkami finansowania dziaalnoci gospodarczej s: Oszczdnoci wasne, Poyczki, Dotacje rzdowe, rodki od osb prywatnych, Kapita podniesionego ryzyka, Kredyty hipoteczne, Leasing, Kredyty bankowe, Gieda i inne
24

56. Koszty wasne w przedsibiorstwie i ich klasyfikacja Koszty wasne s to koszty poniesione orzez przedsibiorstwo wyraone w pienidzu zwizane z normaln dziaalnoci przedsibiorstwa w pewnym okresie. Przekroje klasyfikacyjne kosztw wasnych: Ukad rodzajowy (*amortyzacja, *zuycie materiaw i energii, *usugi obce, *wynagrodzenia, *wiadczenia na rzecz pracownikw, *podatki i opaty, *pozostae koszty). Ukad kalkulacyjny (*koszty porednie (materiay bezp., pace bezporednie), *koszty bezporednie (koszty wydziaowe, zakupu, sprzeday)). Klasyfikacja wg. typu dziaalnoci w przedsibiorstwie (* koszty zwykej dziaalnoci operacyjnej, * pozostae koszty operacyjne, * koszty finansowe) 57. Koszty produkcji ich struktura i sposoby zmniejszania Koszty produkcyjne powinny by identyfikowane i ewidencjonowane w podziale na koszty bezporednie i koszty porednie. Wrd kosztw produkcyjnych, czyli kosztw ponoszonych w celu wytworzenia produktw (wyrobw i usug), wyrniane s te, ktre mona bezporednio przyporzdkowa do wyrobw oraz te, ktre nie dadz si przyporzdkowa jednoznacznie do konkretnego wyrobu. Do bezporednich kosztw produkcyjnych zalicza si: Materiay bezporednie obejmujce wszystkie materiay, ktre mona fizycznie zidentyfikowa z okrelonym wyrobem. Pace bezporednie obejmujce wynagrodzenia pracownikw zatrudnionych przy produkcji okrelonych wyrobw, Pozostae koszty bezporednie produkcji obejmujce koszty, ktre s identyfikowane z konkretnym produktem, a nie s zakwalifikowane ani do materiaw bezporednich ani do pac bezporednich. Przykadem moe by koszt dzierawy maszyny sucej do wytwarzania okrelonego produktu oraz amortyzacja liczona metod naturaln (proporcjonalnie do wielkoci produkcji).Gwne miejsca gromadzenia kosztw porednich produkcji to: koszty wydziaowe, dotyczce tych orodkw odpowiedzialnoci, w ktrych wytwarzane s produkty podstawowej dziaalnoci jednostki, koszty dziaalnoci pomocniczej, obejmujce koszty wiadcze wewntrznych, wykonanych na rzecz okrelonych wydziaw dziaalnoci podstawowej, koszty oglnoprodukcyjne, tj. koszty orodkw zwizanych z procesem produkcji, w przypadku ktrych dokadny pomiar wiadcze na rzecz wydziaw podstawowych nie jest moliwy lub praktyczny. Aby ogranicza koszty produkcji naley dy do specjalizacji zakadu i do wdraania nowych technologii, modernizacja linii produkcyjnych. Mona tez przenosi produkcje do krajw gdzie jest tasza sia robocza. 58.Ksiegowo w podmiotach gospodarczych- istota, funkcje i znaczenie. Ksigowo to wyniki finansowe firmy, operacje finansowe dokonywane celem analizy przeprowadzonych przez przedsibiorstwo operacji gospodarczych. Formalnym dokumentem, bdcym czci systemu ksigowego jest zakadowy plan kont. Ma go obowizek posiada i stosowa kada osoba prawna oraz inne podmioty gospodarcze, ktre zgodnie z Ustaw o rachunkowoci musz prowadzi pen ksigowo finansow. Zakadowy plan kont zawiera spis wewntrznych numerw kont przedsibiorstwa i ustala zasady ksigowania na tych kontach wszelkich operacji finansowych, ktre mog wydarzy si w wyniku jego dziaalnoci. 59. Analiza finansowa- istota i cele. Analiza finansowa (dotyczy ona caoksztatu finansowych aspektw funkcjonowania przedsibiorstwa.) Ma na celu: wstpn i rozwinit analiz sprawozda finansowych(bilansu, rachunku wynikw, rachunku przepyww pieninych), analiz wskanikow, wynik finansowy i czynniki go ksztatujce, koszty dziaalnoci, dochody ze sprzeday, rentowno.) Definicja Analiza finansowa to cz analizy ekonomicznej, ktra zajmuje si ocen efektywnoci dziaalnoci przedsibiorstwa oraz jego sytuacj majtkow i finansow. Przedstawia stan majtkowo - kapitaowy, wynik finansowy i ogln sytuacj finansow przedsibiorstwa. Analiza finansowa jest syntetycznym ujciem, pozwalajcym na szybki pomiar wynikw i ocen sytuacji finansowej podmiotw gospodarczych. Przedmiotem analizy finansowej jest: efektywno gospodarowania w przedsibiorstwie, przychody, koszty, wynik finansowy, rentowno, pynno finansowa.
25

Analiza finansowa moe przeprowadzi przedsibiorstwo dla wasnych celw (analiza finansowa wewntrzna) jak i podmioty z poza przedsibiorstwa (analiza finansowa zewntrzna). Analiza wewntrzna ma by pomocna kierownictwu firmy do podjcia uzasadnionych decyzji. Zewntrzna analiza finansowa dotyczy zazwyczaj celw poznawczych dziaalnoci przedsibiorstwa. Zakres analizy finansowej: - podmiotowy (przychody, koszty, wynik finansowy, efektywno, pynno), - czasowy (przesza dziaalno, bieca i przysza), - przestrzenny (rozwizania systemowe, uwarunkowania rynkowe, konkurenci, pozycja przedsibiorstwa na rynku), - podmiotowy (przedsibiorstwo jako cao, samodzielne jednostki wewntrz przedsibiorstwa). Analiza finansowa ma na celu prezentacj i ocen metod pozwalajcych na badanie biecej pynnoci finansowej, czyli takich, ktre charakteryzuj zdolno podmiotu gospodarczego do regulowania jego krtkoterminowych zobowiza, patnych w okresie nie duszym ni jeden rok. 60. Ksigowo w przedsibiorstwie, analizy finansowe Odp z pyt 58 i 59 61. Analiza SWOT i jej wykorzystanie do okrelenia potencjau strategicznego. Analiza SWOT to analiza szans i zagroe wystpujcych w otoczeniu oraz analiza sabych i mocnych stron przedsibiorstwa. Polega na sklasyfikowaniu wszystkich czynnikw majcych wp yw na biec i przysz pozycj organizacji Analiza taka jest w formie tabeli z czterema polami: MOCNE STRONY - czyli atuty (czynniki wewntrzne pozytywne) to walory organizacji, ktre w sposb pozytywny wyrniaj j w otoczeniu i spord konkurencji SABE STRONY - organizacji (wewntrzne negatywne) s konsekwencj ogranicze zasobw i niedostatecznych kwalifikacji. Kada organizacja posiada aspekty funkcjonowania, ktre ograniczaj jej sprawno, ale szybkie i obiektywne rozpoznanie oraz zdefiniowanie moe atwo ograniczy ich negatywny wpyw. SZANSE - (zewntrzne pozytywne) to zjawiska i tendencje w otoczeniu, ktre odpowiednio wykorzystane stan si impulsem do rozwoju oraz osabi zagroenia ZAGROENIA - (zewntrzne negatywne) to wszystkie czynniki zewntrzne ,ktre postrzegamy jako bariery dla rozwoju firmy, utrudnienia, dodatkowe koszty dziaania. W efekcie analizy otrzymujemy cztery listy : silnych stron organizacji (ktre naley wzmacnia), sabych stron (ktre trzeba niwelowa), szans (ktre naley wykorzystywa), oraz zagroe (ktrych naley unika). 62. Otoczenie przedsibiorstwa i jego obszary Otoczenie przedsibiorstwa to caoksztat zjawisk, procesw, instytucji ksztatujcych jego stosunki wymienne, moliwoci sprzeday, perspektywy rozwoju. Otoczenie zewntrzne - to wszystko, co z zewntrz moe wpywa na dziaalno przedsibiorstwa: konkurenci, klienci, dostawcy, prawo.

26

Otoczenie wewntrzne - skada si z si i warunkw z wntrza organizacji: zarzd, pracownicy, kultura organizacji. 63. Typy struktur organizacyjnych przedsibiorstwa. Struktura organizacyjna jest to zestaw elementw konstrukcyjnych, ktre mog by uyte do uksztatowania organizacji. Wynik ich wykorzystania wystpuje w postaci konkretnego ukadu elementw organizacji i ich wzajemnych powiza. Struktura organizacyjna - jest to ukad stanowisk i skadajcych si z nich komrek organizacyjnych wewntrz organizacji. Jest ona zazwyczaj w wikszych organizacjach ujmowana w schemat organizacyjny i wyznaczana jest przez szereg czynnikw, do ktrych nale: formalizacja, departamentalizacja, centralizacja decentralizacja. Elementarn czci struktury jest stanowisko organizacyjne. Stanowiska czone s w komrki i wiksze jednostki organizacyjne. Struktury organizacyjne ze wzgldu na rozpieto kierowania mog dzieli si na struktury paskie, gdy rozpito kierowania jest dua i smuke, gdy rozpieto kierowania jest maa. W zalenoci od przyjtego typu, mona wyrni struktury mechanistyczne, charakteryzujce si ma elastycznoci oraz elastyczne struktury organiczne, ktre atwo ulegaj transformacji pod wpywem zmieniajcego si otoczenia organizacji. 64. Zarzdzanie przedsibiorstwem- istota i funkcje. Zarzdzanie przedsibiorstwem - szczeglny sposb kierowania dziaalnoci ludzi zatrudnionych w przedsibiorstwie, obejmujcy tworzenie, kontrol oraz cige dostosowywanie regu postpowania. Przedsibiorstwo rozumiane jest jako jednostka gospodarcza majca osobowo prawn, wyodrbnion pod wzgldem ekonomicznym, organizacyjnymi i terytorialnym, nastawiona na osiganie zysku ze swej dziaalnoci produkcyjnej i/lub usugowej oraz dysponujca okrelonym majtkiem. Przedsibiorstwo jest podmiotem gospodarczym produkujcym i (lub) sprzedajcym - na rachunek i ryzyko waciciela - dobra i (lub) usugi, ktrego wycznym lub jednym z wielu celw jest osiganie zyskw. 65. Podstawowe funkcje zarzdzania 1. planowanie - to okrelenie celw organizacji a nastpnie decydowanie o wyborze najlepszego sposobu realizacji zaoonego celu, 2. organizowanie to ustalanie zada i obowizkw, 3. kierowanie - to proces przewodzenia oraz motywowanie kadry pracowniczej organizacji. 4. kontrolowanie - proces zmierzajcy do zapewniania, aby rzeczywiste dziaania byy zgodne z planowanymi. Wersja obszerniejsza PLANOWANIE to okrelenie celw organizacji i dziaania podporzdkowanego pewnej metodzie, planie czy logice, a nastpnie decydowanie o wyborze najlepszego sposobu realizacji zaoonego celu. Ramy czasowe planowania obejmuj: dugi okres (plany strategiczne), redni okres (plany taktyczne) oraz krtki okres (plany operacyjne). Podczas ustalania siatki celw zalecana jest koncentracja na takich obszarach jak: tworzenie i dostarczanie wartoci, pozycja na rynku, rentowno oraz jako. ORGANIZOWANIE to proces porzdkowania, przydzielania, koordynowania dziaa i zasobw poszczeglnym czonkom organizacji, nawizanie wsppracy w ramach okrelonej struktury stosunkw, wprowadzenie okrelonego adu, to takie zagospodarowanie, ktre w najlepszy sposb pozwoli zrealizowa okrelony plan. W efekcie organizowanie powstaj struktury systemw materialnych i spoecznych, ktrych wiadome przyporzdkowywanie uwzgldniajc przyjte cele i kryteria doprowadza do wykluczenie dziaa mao intensywnych i efektywnych. KIEROWANIE to proces przewodzenia oraz motywowanie kadry pracowniczej organizacji. Okrela, w jaki sposb kierownik powinien kierowa podwadnymi oraz jego stosunki z pracujcymi dla niego ludmi, jego zadaniem jest zachcanie do wsplnego wykonywania potrzebnych zada i wsplnego osigania celw wytyczonych z etapw planowania i organizowania. Odpowiednia atmosfera uatwia pracownikom moliwie najefektywniejsze wykonywanie pracy. Problematyka kierowania opiera si na trzech gwnych podejciach: atrybutowym -, behawioralnym sytuacyjnym
27

KONTROLOWANIE to kocowa faza zarzdzania, proces zmierzajcy do zapewniania, aby rzeczywiste dziaania byy zgodne z planowanymi, to obserwacja i systematyczne wprowadzanie korekt do biecych dziaa dla uatwienia realizacji celw. Kontrola niezbdna jest w sytuacjach zmiany otoczenia przedsibiorstwa, zoonoci organizacji, nieuchronnoci bdw. Spenia wiele wanych funkcji -porwnuje rzeczywiste wyniki z planowanymi, koryguje bdy, wpywa na ksztat przyszych dziaa. Wanym elementem jest ustalenie zakresu kontrolowanego obszaru (produkcja, finanse, zaopatrzenie, marketing, zasoby ludzkie) w celu usprawnienia funkcjonowania organizacji. 66. Systemy informatyczne w zarzdzaniu System informatyczny: Wyodrbniona cz systemu informacyjnego, w ktrym do przetwarzania danych zastosowano rodki i metody informatyczne, a zwaszcza sprzt i oprogramowanie komputerw. Informatyczny system zarzdzania to system, w ktrym niektre funkcje zarzdzania polegajce na gromadzeniu i przetwarzaniu informacji oraz wyznaczaniu decyzji realizowane s za pomoc komputerw (albo jest to cz systemu informacyjnego realizowana przez techniczne rodki informatyki, ktrego celem jest wspomaganie procesw zarzdzania). Elementy systemu informatycznego zarzdzania: hardware- sprzt techniczny, software- oprogramowanie, baza danych- zbir danych z pewnej dziedziny informacji, telekomunikacja- organizacja, sprzt i oprogramowanie umoliwiajce wspln prac dwu lub wielu komputerw, bd jednego komputera z terminalami i kocwkami, ludzie- ktrzy zarzdzaj, projektuj, programuj, eksploatuj, konserwuj system, organizacja- sprawia, e poszczeglne elementy systemu stanowi cao. Podstawowe funkcje systemu informatycznego gromadzenie informacji, przetwarzanie informacji, przechowywanie informacji, prezentowanie informacji, 67. Planowanie w przedsibiorstwie, rodzaje planw Planowanie do proces podejmowania wiadomych decyzji dotyczcych wasnego rozwoju zawodowego, w tym rozwoju firmy. Istot planowania jest rozpoznanie przyszoci oraz zada i rodkw potrzebnych do realizacji zaoonych celw. Plan powinien uwzgldnia cele osobiste i zawodowe, a take powinien nosi zabarwienie emocjonalne. Realizacja poprzez wykonywanie czstkowe z naciskiem na najbardziej aktualne terminy wykonania. Rodzaje planowania z uwagi na czas realizacji: 1. Strategiczne (powyej 5 lat) - plan przyszoci, dziki ktremu o wiele atwiej wytyczy cieki postpowania i realizacji (co zamierza si osign w yciu, lista wartoci). 2. Dugoterminowe (od 2 do 5 lat) - konkretne przedsiwzicia suce realizacji nadrzdnego celu. 3. rednioterminowe (od kilku miesicy do roku) - to odpowied na pytanie co naley zrobi, aby zrealizowa plan dugoterminowy. 4. Krtkoterminowe (do trzech miesicy) - krtkie zadnia do wykonania. 5. Biece codziennie lub w skali tygodnia (godziny i terminy spotka, spraw do zaatwienia). 68. Metody planowania potrzeb materiaowych. Metoda planowania potrzeb materiaowych MRP ma za zadanie obliczanie dokadnej iloci materiaw i terminw dostaw w taki sposb, aby sprosta cigle zmieniajcemu si popytowi na poszczeglne wyroby finalne. Gwne cele metody MRP to: redukcja, dokadne okrelenie czasu dostaw surowcw i pproduktw, dokadne wyznaczenie kosztw produkcji, lepsze wykorzystanie posiadanej infrastruktury, szybsze reagowanie na zmiany zachodzce w otoczeniu i kontrola poszczeglnych etapw produkcji. 69. Zasady dziaalnoci marketingowej w przedsibiorstwie. Marketing to dziaalno majca na celu wynajdowanie, pobudzanie i zaspokajanie potrzeb podmiotw gospodarczych; odnajdowanie i ocenianie moliwoci rynkowych, prowadzcych do zaspokojenia potrzeb okrelonych odbiorcw (nabywcw); Dziaania marketingowe dzielone s na: cena, produkt, dystrybucja, promocja. Podstawowe zasady organizacji marketingu w przedsibiorstwie: -Struktura organizacyjna winna umoliwi integracje wszystkich wewntrznych i zewntrznych dziaa marketingu. Organizacja marketingu musi zabezpieczy warunki elastycznoci tzn. zapewni wysoki stopie dostosowalnoci przedsibiorstwa do zmieniajcych si warunkw otoczenia. -Organizacja marketingu winna stymulowa pracownikw do podejmowania dziaa innowacyjnych i twrczych. -Organizacja marketingu winna zabezpieczy specjalizacje dziaa wg funkcji produktw, nabywcw, rynkw dala optymalnego wykorzystania technicznych i ludzkich zasobw. Organizacja marketingu winna zabezpieczy odpowiedni poziom identyfikacji pracownikw z firm .
28

70. Istota i rola segmentacji Segmentacja rynku jest to podzia rynku wedug okrelonych kryteriw na wzgdnie okrelone grupy. Gwnym celem segmentacji jest analiza struktury rynku, czyli potrzeb klientw, ktrzy rynek tworz. Drugim celem segmentacji jest nadanie produktowi w odbiorze klientw pewnych specyficznych atutw wyrniajcych produkt wzgldem konkur entw i innych segmentw. Segmentacja uatwia badania rynku i pozwala przedsibiorstwu w por dostrzec moment, kiedy trzeba uzupeni asortyment swoich wyrobw. 71. Marketingowa koncepcja produktu. Produkt wedug marketingu to skierowany na rynek wytwr ludzkiej pracy, mogcy wzbudzi zainteresowanie nabywcy, ktry moe go kupi, uy lub skonsumowa. Idealny produkt wedug marketingowcw to taki, ktry jest: -wytwarzany w najtaszym moliwym procesie, -wytwarzany tylko w kilku etapach, -atwy do wytworzenia przy minimalnym nakadzie pracy, -skadajcy si ze standardowych czci lub podzespow wymiennych midzy rnymi modelami, - zbudowany z materiau o wysokiej jakoci Funkcje produktu: podstawowe (funkcjonalno, wydajno), dodatkowe (wygoda uytkowania, estetyka, bezpieczestwo) 72. Metody i znaczenie bada marketingowych Badania marketingowe to systematyczne planowanie, zbieranie, analiza i przekazywanie danych i informacji istotnych dla sytuacji marketingowej, w jakiej znajduje si przedsibiorstwo. Metody badawcze: oparte o obserwacje nowe informacje mona zdoby obserwujc odpowiednie miejsca i ludzi; oparte na wywiadzie zogniskowanym grupa skada si z szeciu do dziesiciu osb, ktre spdzaj kilka godzin razem; dyskutuj nad projektem; oparte na wywiadzie kwestionariuszowym lub ankietowym - plasuj si miedzy badaniami obserwacyjnymi i wywiadami zogniskowanymi, a badaniami eksperymentalnymi; - eksperymentalne wybranie okrelonej grupy osb, poddanie ich oddziaywaniu rnych bodcw, kontrolowanie zmiennych zewntrznych i sprawdzenie czy zmiany obserwowanych reakcji s statystycznie znaczce 73. Zarzdzanie operacyjne- definicje, przykady. Zarzdzanie operacyjne jest funkcj odpowiedzialn za wszystkie dziaania dotyczce wytwarzania produktu. W zarzdzaniu operacyjnym chodzi o sprawne funkcjonowanie; formuowane s i realizowane cele dla caego przedsibiorstwa. Inna definicja Zarzdzania operacyjnego to posiadanie zdolnoci do kontrolowania i monitorowania jednostkowych kosztw wytwarzania wyrobw i wiadczenia usug; zapewnienie staej jakoci wytwarzanych wyrobw przy spenianiu coraz wyszych jakociowych wymaga klientw; szybko i niezawodno dostawy; szybko reakcji na zmiany popytu; zdolno szybkiego wprowadzania nowych produktw i ich modyfikacji. 74. Proces produkcyjny, potokowa i niepotokowa, jednostkowa i masowa PROCES PRODUKCYJNY jest to uporzdkowany zestaw celowych dziaa wykonywanych w toku produkcji poczwszy od pobrania materiau wejciowego z magazynu poprzez wszystkie operacje technologiczne, transportowe, kontrolne, magazynowe a do zdania gotowego wyrobu wcznie.

29

Niepotokowa - podzia procesu na poszczeglne operacje oraz wykonywanie kadej operacji na caej partii wyrobw. Cechy charakterystyczne to:

dugi okres oczekiwania na nastpn operacje, trudno organizacyjna, moliwo niesprawnego przepywu prac, powolny przyrost wartoci dodanej.

Cele form niepotokowych:

skoncentrowa kwalifikacje, osign wysokie wykorzystanie maszyn i urzdze.

Potokowa (przepywowa)- zadania wykonywane w sposb cigy, progresywny bez przerw zwizanych z okresami oczekiwania bezczynnoci, czas poszczeglnych operacji powinien mie jednakow dugo. Cele produkcji potokowej:

ulepszony przepyw materiau i przebieg prac, nisze kwalifikacje ludzi, szybszy przyrost wartoci dodanej i szybsze tempo realizacji prac.

Produkcje potokow od niepotokowej odrnia szereg cech charakterystycznych, z ktrych mona wymieni 5 najwaniejszych: cile okrelony harmonogram przebiegu procesu produkcyjnego, liniowe rozmieszczenie maszyn i urzdze produkcyjnych, wysoki stopie specjalizacji stanowisk roboczych, cigo ruchu obrabianych przedmiotw, rytmiczno pracy stanowisk roboczych. Produkcja jednostkowa polega na wykonywaniu produktu w pojedynczych sztukach i zwykle na zamwienie np. produkcja statkw, mostw, produkcja miarowa (ubrania, buty). Jest moliwa do wykonywania zarwno w przedsibiorstwach duych (np. stocznie) jak i maych (zakady krawieckie). Produkcja ta charakteryzuje si duymi kosztami. Pracownicy powinni posiada wysokie kwalifikacje Produkcja masowa polega na produkowaniu stale tych samych produktw np. produkcja cukru, cementu. Charakteryzuje si bardzo maym asortymentem, ale znaczn iloci produkowanych wyrobw. Wykonywana jest przez due przedsibiorstwa przemysowe. Wymaga usystematyzowanie przebiegu produkcji. Pracownicy specjalizuj si w wykonywaniu okrelonych i na og czynnoci. Charakteryzuje si niskimi kosztami. 75. Logistyka w przedsibiorstwie produkcyjnym Logistyka w przedsibiorstwie produkcyjnym jest to proces planowania, realizowania i kontrolowania sprawnego i efektywnego ekonomicznie przepywu surowcw, materiaw do produkcji, wyrobw gotowych oraz odpowiedniej informacji z punktu pochodzenia do punktu konsumpcji w celu zaspokojenia wymaga klienta. Logistyka to zapewnienie dostpnoci waciwego produktu we waciwej iloci, we waciwym czasie, waciwej jakoci, waciwym miejscu i czasie waciwemu klientowi we waciwej cenie. Dziaania logistyczne obejmuj (midzy innymi): obsug klienta, prognozowanie popytu, przepyw informacji, kontrol zapasw, czynnoci manipulacyjne, realizowanie zamwie, zaopatrzenie, ustalanie lokalizacji zakadw produkcyjnych i skadw, pakowanie, obsug zwrotw, gospodarowanie odpadami, transport. 76. Zagadnienie identyfikacji w logistyce kody kreskowe Znakowanie opakowa spenia rol instruktaow dla przewonika oraz usprawnia prace ewidencyjne. Informacje te uatwiaj, a niekiedy warunkuj sprawne magazynowanie, manipulacj oraz sterowanie przepywem towarw w acuchach logistycznych. Szczeglny nacisk naley pooy na stosowanie kodw kreskowych, ktre odgrywaj ogromn rol w obrocie handlowym, transporcie i magazynowaniu, a niejednokrotnie stanowi jeden z podstawowych warunkw uczestnictwa producenta w midzynarodowym obrocie towarowym. Kody kreskowe przedstawiaj niektre znaki zasadnicze (umoliwiajce identyfikacj wyrobu i wytwrcy) i informacyjne (informujce o niektrych cechach wyrobu) w postaci zakodowanej i umoliwiajce ich automatyczny odczyt i przekazywanie danych do systemw informatycznych.
30

77. Opakowania, rola opakowa, koszty zwizane z opakowaniami Opakowanie to wyrb, ktry zosta uyty by tworzy dodatkow warstw zewntrzn w stosunku do innego wyrobu, majc za zadanie ochron produktu opakowanego przed szkodliwym oddziaywaniem czynnikw zewntrznych; ochron otoczenia przed ewentualnym, szkodliwym oddziaywaniem produktu; umoliwienie lub uatwienie przemieszczenia produktu w czasie wytwarzania, magazynowania, transportu, sprzeday i uytkowania; informowanie przez okrelone znaki o zawartoci i ewentualnie o sposobie transportu i uycia danego produktu; oddziaywanie stymulujce na nabywc przez form, ksztat, konstrukcj, nadruk itp. 78. Jako wyrobw, sposoby oceny i pomiaru Jako wyrobw jest to suma cech wyrobw sprawiajca, e speniaj one zakadane oczekiwania. Ocen jakoci wyrobw przeprowadza si przez porwnanie jego charakterystycznych wskanikw jakociowych. Wskaniki jakociowe mog by czstkowe, kompleksowe,jednostkowe i wzgldne. Poszczeglne wskaniki jakoci mona podzieli na nastpujce grupy: 1)funkcjonalne- charakteryzujce stopie zgodnoci lub przydatnoci maszyny do realizacji prac przewidzianych z jej przeznaczeniem 2)charakteryzujce niezawodno maszyny do pracy w okrelonych warunkach obsugi i otoczenia. 3)ergonomiczne- wskazujce na stopie dostosowania rozwiza obiektu do jego wsppracy w ukadzie czowiek-maszyna 4)ekologiczne- wskazujce na stopie dostosowania obiektu do potrzeb minimalizacji lub eliminacji zanieczyszcze i zagroe rodowiskowych 5)estetyczne- wskazujce na stopie zgodnoci rozwiza obiektu z obecnymi kryteriami mody lub estetyki 6)wskaniki i koszty eksploatacyjne- nakady na zakup, transport, koszty obsugi itp. 7)technologicznoci konstrukcji obiektu wskazujce na stopie dostosowania konstrukcji do moliwoci posiadanych technologii. Skale pomiarowe: nominalna, porzdkowa, przedziaowa, ilorazowa. 79. Systemy zapewnienia jakoci, zarzdzanie jakoci System zapewnienia jakoci jest to powtarzalny sposb postpowania majcy na celu zagwarantowanie klientowi, e zawsze otrzyma wyroby oczekiwanej jakoci. Potwierdzeniem faktu posiadania systemu zapewnienia jakoci jest certyfikat ISO serii 9000. Jest to zawiadczenie wydane przez uprawnion jednostk, stwierdzajce, e firma w swej praktyce stosuje wszystkie wytyczne majce na celu spenienie wymaga klienta. Trzeba podkreli, e certyfikat ISO 9000 nie odnosi si do wyrobw i usug, ale do firm je wytwarzajcych. Podstaw zarzdzania jakoci stanowi ksiga jakoci, ktra powinna zawiera: cele do osignicia, podzia kompetencji, zadania, odpowiedzialno, metody, procedury, instrukcje Elementami systemu jakoci s: audit wewntrzny - sprawdzenie, e dziaania podjte dla zapewnienia jakoci procesw s waciwe i przynosz efekty; audit zewntrzny -wykonywany w celu sprawdzenia czy system jakoci spenia wymagania przepisw i moe on uzyska certyfikat jakoci Zarzdzanie jakoci to wszystkie dziaania z zakresu zarzdzania, ktre decyduj o polityce jakoci, celach i odpowiedzialnoci, a take ich realizacji w ramach systemu jakoci za pomoc takich rodkw, jak planowanie jakoci, sterowanie jakoci, zapewnienie jakoci i doskonalenie jakoci.

31

80. Jzyki programowania, przykady jzykw, waciwoci jzykw. Jzyk programowania to usystematyzowany sposb przekazywania komputerowi polece do wykonania. Jzyk programowania pozwala programicie na precyzyjne przekazanie maszynie, jakie dane maj ulec obrbce i jakie czynnoci naley podj w okrelonych warunkach. Oto przykady znanych jzykw programowania: C++, JavaScript, HTML,, Turbo Pascal, Visual Basic, Waciwoci jzykw. Kady program posiada swj kod rdowy, ktry skada si z polece charakterystycznych dla danego jzyka programowania Kady jzyk ma swoj wasn skadni, ktra definiuje dostpne symbole oraz zasady czenia tych symboli w struktury Kady program posiada wasne biblioteki standardowe, w ramach ktrych zawarte s funkcje, ktre pozwalaj dokonywa operacji wejcia/wyjcia, operacji na plikach czy zarzdza pamici.

81. Grafika komputerowa, programy graficzne, inynierskie i inne. Grafika 2D, 3D.
32

Grafika komputerowa dzia informatyki zajmujcy si wykorzystaniem komputerw do generowania obrazw oraz wizualizacj rzeczywistych danych. Grafika komputerowa jest obecnie narzdziem powszechnie stosowanym w nauce, technice, kulturze oraz rozrywce. Rozrniamy: Grafik wektorow obraz jest rysowany za pomoc kresek lub ukw bd innych figur geometrycznych. Grafik bitmatow obraz jest budowany z prostoktnej siatki lecych blisko siebie punktw (tzw. pikseli). Programy graficzne inynierskie, inne: AutoCad Solidworks CorelDraw Photoshop Grafika dwuwymiarowa (grafika 2D) wszystkie obiekty s paskie, przedstawione na paszczynie. Grafika trjwymiarowa (grafika 3D) obiekty s umieszczone w przestrzeni trjwymiarowej i celem programu komputerowego jest przede wszystkim przedstawienie trjwymiarowego wiata na dwuwymiarowym obrazie. 82. Relacyjne bazy danych, tabele, kwerendy, raporty. Baza danych zbir danych rnych typw, powizanych ze sob, przechowywanych na urzdzeniu pamiciowym o Bezporednim dostpie. Relacyjna baza danych system powizanych ze sob relacji. Relacje przedstawia si w postaci tabel. Tabela bazy danych zwana rwnie arkuszem danych podzielona jest na kolumny i wiersze. Pola tabeli okrelaj rodzaj informacji zawartych w poszczeglnych w poszczeglnych kolumnach (atrybuty). Wiersze tabeli to rekordy, zawieraj informacje o jednym elemencie tabeli bazy danych i s ponumerowane. Kwerenda to obiekt bazy danych zawierajcych grup rekordw po selekcji. Jest to danie okazania okrelonego zbioru danych. Kwerenda jest narzdziem, ktra zbiera dane z rnych tabel aby odpowiedzie na pytanie zadane przez uytkownika. Rodzaje kwerend: wybierajce podsumowujce, doczajce aktualizujce usuwajce Raporty-zawieraj dane z tabel lub kwerend uporzdkowane w dany sposb przez uytkownika sposb. Raport jest wygodnym sposobem prezentacji danych w postaci wydrukowanej. Raporty su wic do prezentowania sformatowanych danych, mona je oglda na ekranie lub na wydruku. Dziki nim mona sterowa podsumowaniami danych (dane mog by grupowane i sortowane w dowolny sposb). 83. Struktura tabeli w bazach danych, klucz gwny tabeli. Struktura tabeli: tabela skada si z wierszy i kolumn kady element w tabeli przedstawia jedn dan elementarn, kada z kolumn jest jednorodna, co oznacza, i elementy w kolumnie s tego samego rodzaju, kada kolumna ma odrbn nazw, wszystkie wiersze musz by rne; nie dopuszcza si duplikatw, zarwno wiersze jak i kolumny mog by wykorzystane w dowolnej kolejnoci, bez wpywu na ich zawarto informacyjn lub znaczenie dla funkcji operujcej na tej tabeli, musi istnie klucz gwny tabeli.
33

Klucz gwny tabeli to kolumna lub grupa kolumn, ktra w sposb jednoznaczny identyfikuje wiersz w tabeli. Na przykad, dla tabeli zawierajcej dane o pracownikach kluczem gwnym moe by, kolumna o nazwie NR_PRACOWNIKA, ktra jednoznacznie okrela danego pracownika 84. Sieci komputerowe, budowa fizyczna i logiczna, przykady, aplikacje sieciowe. Sie komputerowa - grupa komputerw lub innych urzdze poczonych ze sob w celu wymiany danych lub wspdzielenia rnych zasobw, na przykad: korzystania ze wsplnych urzdze, np. drukarek, korzystania ze wsplnego oprogramowania, korzystania z centralnej bazy danych, przesyania informacji midzy komputerami (komunikaty, listy, pliki). Budowa fizyczna: serwer sieciowy, zazwyczaj powinien to by komputer o duej mocy obliczeniowej, komputery stacje robocze (terminale), na ktrych instalujemy oprogramowanie sieciowe media transmisji kable miedziane, wiatowody, fale radiowe. osprzt sieciowy karty sieciowe, modemy, routery, zasoby sieciowe wsplny sprzt, programy, bazy danych. Budowa logiczna oprogramowanie sieciowe to programy komputerowe, dziki ktrym moliwe jest przesyanie informacji midzy urzdzeniami sieciowymi. Rozrnia si trzy podstawowe rodzaje oprogramowania sieciowego: o klient-serwer (system uytkownik) o host-terminal (system baza) o peer-to-peer poczenia bezporednie Przykady sieci: Internet globalny system informacyjny sie lokalna (to najmniej rozlega posta sieci komputerowej, zazwyczaj ogranicza si do jednego budynku, lub kilku pobliskich budynkw (np. blokw na osiedlu)) sie rozlega (sie znajdujca si na obszarze wykraczajcym poza jedno miasto (bd kompleks miejski). czy najczciej sieci miejskie, bd inne (mniejsze) sieci rozlege, rzadziej sieci lokalne czy pojedyncze komputery) 85. Wektory, macierze, wyznaczniki - zastosowania w obliczeniach inynierskich. Wektor uporzdkowana para punktw [A, B], gdzie punkt A jest pocztkiem wektora a punkt B jego kocem. W interpretacji geometrycznej wektor to lecy na prostej i zawierajcy punkty A, B skierowany odcinek ([A, B]= - [B, A]) - kierunkiem wektora nazywa si kierunek tej prostej, zwrot okrelony jest przez kolejno punktw A i B. Macierz ukad zapisanych w postaci prostoktnej tablicy danych nazywanych elementami bd wspczynnikami. Macierze wykorzystuje si do opisu ukadw rwna liniowych, przechowywania wspczynnikw przeksztace liniowych. Macierze bada dzia matematyki nazywany teori macierzy. Dziki swoim algebraicznym wasnociom s one kluczowym pojciem algebry liniowej.

Tablic prostoktn majc wierszy i kolumn nazywamy macierz rozmiaru na , co zapisujemy czasem m x n. Wyznacznik macierzy to funkcja okrelona na macierzach kwadratowych zwizana z mnoeniem i dodawaniem odpowiednich elementw danej macierzy tak, by otrzyma pojedyncz liczb. Inaczej mwic wyznacznik macierzy jest to liczba rzeczywista przyporzdkowana m acierzy kwadratowej, ktr oznaczamy jako detA lub |A|.
34

86. Funkcje, pochodne funkcji, badanie funkcji, rniczka funkcji, funkcje wielu zmiennych. Funkcja jest definiowana jako relacja pomidzy elementami zbioru X (dziedziny) i elementami zbioru Y (przeciwdziedziny), o tej wasnoci, e kady element zbioru X jest w relacji z dokadnie jednym elementem zbioru Y. Funkcje oznacza si f(x) gdzie Jeeli funkcja posiada pochodn w danym punkcie to o takiej funkcji mwi si, e jest rniczkowalna. Pochodn funkcji f(x) oznaczamy f'(x). Warto pochodnej funkcji w punkcie x jest rwna wspczynnikowi kierunkowemu stycznej do wykresu funkcji w tym punkcie. Wspczynnik kierunkowy prostej tworzcej z osia OX kt jest rwny tg

Geometrycznym odpowiednikiem istnienia granicy jest istnienie prostej stycznej w punkcie A = (x0, f(x0)) do wykresu funkcji y = f(x) Etapy badania funkcji 1) wyznaczenie dziedziny funkcji, 2) punkty przecicia wykresu funkcji z osiami wsprzdnych, 3) obliczenie granic na kracach przedziau okrelonoci 4) wyznaczenie asymptot (pionowych i poziomych), 5) badanie pierwszej pochodnej, 6) badanie drugiej pochodnej; 7) sporzdzenie wykresu funkcji. Rniczka, rniczka funkcji y = f(x) jest to przyrost dy zmiennej zalenej y lub przyrost df funkcji f(x), przy czym f(x) jest funkcj cig oraz w kadym punkcie otoczenia punktu xo istnieje jej pochodna. Rniczka rwna jest iloczynowi pochodnej tej funkcji w danym punkcie xo i przyrostu zmiennej niezalenej x - tj. dy = df(xo) = f '(xo)dx. Funkcja wielu zmiennych to funkcja matematyczna, ktrej wartoci zale od kilku argumentw. Wiele funkcji spotykanych w zastosowaniach matematyki to funkcje wielu zmiennych, bo realnie zachodzce procesy czsto zale od wielu parametrw liczbowych czyli wanie zmiennych. 87. Caki nieoznaczone i oznaczone, zastosowanie, caki wielokrotne. Cakowanie polega na szukaniu funkcji , ktra spenia , przy czym dana jest . Prociej: nasz dan jest pochodna pewnej funkcji, naszym zadaniem jest znalezienie funkcji, z ktrej ta pochodna zostaa obliczona. Cak nieoznaczon (nieokrelon) funkcji , gdzie , oznaczan symbolem ,a jest dowoln sta. nazywamy wyraenie

jest funkcj pierwotn funkcji

Wyrniamy: Cakowanie przez podstawianie i cakowanie przez czci Cak oznaczon funkcji f w przedziale [a, b] oznaczamy symbolem : f ( x)dx .
a b

Interpretacja geometryczna caki oznaczonej

35

Jeeli w przedziale [a, b] jest f ( x) 0 to pole obszaru ograniczonego krzyw y f ((x) , odcinkiem osi Ox oraz prostymi x a , x b rwna si cace oznaczonej to analogiczne pole rwna si - f ( x)dx .
a b

f ( x)dx . Jeeli za w przedziale [a, b] jest

a

f ( x) 0 ,

Zastosowania caki oznaczonej obliczanie pola figur droga przebyta przez punkt materialny Caka wielokrotna stopnia n, to caka po n zmiennych z funkcji n zmiennych:

88. Rwnania rniczkowe, klasyfikacje, metody rozwizywania, zastosowanie Rwnanie rniczkowe jest to rwnanie, ktre wyznacza zaleno midzy nieznan funkcj a jej pochodnymi. Rozwizanie rwnania rniczkowego polega na znalezieniu funkcji y, ktrej pochodne speniaj to rwnanie. Rwnania rniczkowe mona podzieli na: rwnania rniczkowe zwyczajne w ktrych szukamy funkcji jednej zmiennej rwnania rniczkowe czstkowe w ktrych szukamy funkcji wielu zmiennych eby rozwiza rwnanie rniczkowe naley sprowadzi je do jednej ze standardowych form, a nastpnie uy odpowiadajcego tej formie przeksztacenia. Dla rwna rzdu pierwszego wyrniamy: rwnania o zmiennych rozdzielonych, rwnania liniowego ( rzdu 1) o jednorodne , o niejednorodne - Rozwizanie oglne rwnania rniczkowego liniowego niejednorodnego rzdu pierwszego jest sum rozwizania oglnego odpowiadajcego rwnania rniczkowego jednorodnego i szczeglnego rozwizania rwnania. Metody szukania rozwiza szczeglnych, to tak zwana metoda uzmienniania staej. rwnania Bernoullego i rwnania rniczkowego zupenego. Zastosowanie rwna rniczkowych; 89. Statystyka- rednia, odchylenie standardowe, mediana, korelacja, prawdopodobiestwo. rednia arytmetyczna n liczb, to suma tych liczb podzielona przez ilo n liczb. Odchylenie standardowe klasyczna miara zmiennoci, obok redniej arytmetycznej najczciej stosowane pojcie statystyczne. Odchylenie standardowe mwi, jak szeroko wartoci jakiej wielkoci s rozrzucone wok jej redniej. Im mniejsza warto odchylenia tym obserwacje s bardziej skupione wok redniej.

Mediana nazywana jest wartoci rodkow. Mediana jest to warto cechy zmiennej, jak posiada jednostka stojca porodku uporzdkowanego szeregu. Korelacja (wspzaleno cech) okrela wzajemne powizania pomidzy wybranymi zmiennymi. Wyrazem liczbowym korelacji jest wspczynnik korelacji (r lub R), zawierajcy si w przedziale [-1; 1].

36

Prawdopodobiestwo oglne okrelenie wielu poj matematycznych, sucych do mierzenia szansy zajcia zdarzenia. Jeeli w pewnym dowiadczeniu losowym wszystkie wyniki s jednakowo prawdopodobne, to prawdopodobiestwo zdarzenia A okrelamy wzorem:

Model klasyczny pasuje do wielu zdarze, gdzie wystpuj symetryczne monety lub koci do gry, karty, losy na loterii itp. 90. Zagadnienia z optymalizacji, badania operacyjne, programowanie liniowe. Optymalizacja - metoda wyznaczania najlepszego (optymalnego) rozwizania (poszukiwanie ekstremum funkcji) z punktu widzenia okrelonego kryterium (wskanika) jakoci (np. kosztu, drogi, wydajnoci). Optymalizacja jest take zdefiniowana w badaniach operacyjnych, gdzie wykorzystywana jest do rozwizywania praktycznych problemw (np. ekonomicznych). Badania operacyjne, kompleksowa dziedzina nauki zwizana cile z teori podejmowania decyzji. Badania operacyjne umoliwiaj za pomoc modeli matematyczno-ekonomicznych praktyczne wyznaczenie metodyki rozwizywania cile okrelonych problemw zwizanych z podejmowaniem optymalnych decyzji w rnych, konkretnych sytuacjach. Metody stosowane w badaniach operacyjnych skupiaj si na porwnaniu efektywnoci rnych sposobw rozwizywania zagadnie i poszukiwania rozwizania optymalnego, pozwalaj przeanalizowa wybrany wycinek rzeczywistoci oraz oceni ilociowo rezultaty moliwych do podjcia decyzji. Programowanie liniowe to klasa problemw programowania matematycznego, w ktrej wszystkie warunki ograniczajce oraz funkcja celu maj posta liniow. Programowanie liniowe, maksymalizacja lub minimalizacja funkcji wielu zmiennych, gdy zmienne te, lub niektre z nich, podlegaj liniowym warunkom ograniczajcym w postaci rwna lub nierwnoci. Warunki ograniczajce maj posta:

91. Sia, moment siy, siy czynne i siy reakcji, przykady, rwnowaga ukadu si Sia (F) jest wektorow miar wzajemnych oddziaywa fizycznych midzy ciaami. Jednostk siy w ukadzie SI jest niuton [N]. Moment siy P dziaajcej na ramieniu r, ktrego punkt zaczepienia ley w punkcie O jest iloczynem wektorowym. Wektor momentu siy zaczepiony jest w punkcie O, a jego kierunek jest prostopady do kierunku paszczyzny wyznaczonej przez wektory P i r. Siy zewntrzne w wytrzymaoci materiaw to siy dziaajce na ciao - konstrukcje lub jej element. Siy zewntrzne dzieli si na: Siy czynne Pi przyoone na powierzchni ciaa i pochodzce od zewntrznych obcie, oraz siy przyoone wewntrz ciaa, na przykad sia grawitacji G lub sia bezwadnoci. Siy reakcji siy wystpujce w miejscu styku konstrukcji z podoem lub elementu z innym elementem w wle Ri. Rwnowaga ukadu si zachodzi gdy spenione s warunki: suma wektorowa wszystkich si zewntrznych rwna jest rwna zero; suma momentw wszystkich si, wzgldem dowolnie wybranego punktu rwna jest zero. 92. Opis ruchu punktu, prdko i przyspieszenie, analiza ruchu punktu Ruch ciaa jest to zmiana w czasie jego pooenia wzgldem innego ciaa (innych cia), ktre uwaamy za nieruchome (pozostajce w spoczynku). Ciao lub ukad cia przyjte za nieruchome nazywamy ukadem odniesienia Prdko ciaa jest wielkoci fizyczn, ktra charakteryzuje ruch ciaa w danej chwili, czyli jest to stosunek przemieszczenia do czasu w ktrym zachodzi to przemieszczenie Przyspieszenie wektorowa wielko fizyczna wyraajca zmian prdkoci w czasie. Ruch punktu jest scharakteryzowany przez jego pooenie, mas i si dziaajc na niego. rdem jest sia odpychajca midzy atomami obu cia.
37

Ruchy prostoliniowe: 1. jednostajnie prostoliniowy ,V= const., r= przemieszczenie 2. jednostajnie pprzyspieszony- prdko ciaa zwiksza si o jednakowa warto w staych odstpach czasu, a= const., 3. jednostajnie opniony- maleje jednostajnie, Ruchy krzywoliniowe- odbywaja si ze sta wart., prdkoci liniowej po dowolnej krzywej. Ruch jednostajny po okrgu- ruch niejednostajnie przyspieszony tzn. kierunek i zwrot wektorw a i V zmieniaj si cay czas w trakcie ruchu, ich wartoci s stae. 93.Siy a ruch punktu materialnego, zadania dynamiki punkty materialnego, cakowanie rwna ruchu. Sia to wielko wektorowa, ktra jest miar oddziaywania mechanicznego innych cia na dane ciao; definiujemy j jako zmian pdu w czasie: Ruch punktu materialnego jest scharakteryzowany przez kilka parametrw liczbowych (lub wektorw): jego pooenie, mas i si dziaajc na niego. Podstaw mechaniki klasycznej s trzy dowiadczalne zasady Newtona Zasada 1 (zasada bezwadnoci). Istniej taki ukady odniesienia w ktrych punkt materialny znajduje si w stanie spoczynku lub ruchu jednostajnego prostoliniowego, dopki siy dziaajce na ten punkt nie zmieni tego stanu. Zasada 2 (zasada ruchu). Zmiana pdu punktu materialnego w ukadzie inercjalnym jest proporcjonalna wzgldem siy dziaajcej na punkt i ma kierunek prostej, wzdu ktrej ta sia dziaa Zasada 3 (zasada akcji i reakcji). Siy, jakimi dwa punkty materialne dziaaj jeden na drugi, s sobie rwne co do wartoci bezwzgldnej; siy te skierowany s wzdu prostej czcej dwa punkty i maj przeciwny zwrot : Caka ruchu-rozwizanie rwna ruchu- oznacza wielko fizyczn, ktra jest staa podczas ruchu np. pdjego zachowanie zwizane jest z niezmiennoci przestrzeni wzgldem przesunicia, moment pdu niezmienno przestrzeni wzgldem obrotu. Z caki ruchu wyprowadza si prawo zachowania- prawo stwierdzajce, e w izolowanych ukadach fizycznych okrelone wielkoci fizyczne pozostaj stae. 94. Ruch obrotowy ciaa, rekcje dynamiczne, zagadnienie wywaania Ruch obrotowy to taki ruch, w ktrym wszystkie punkty bryy sztywnej poruszaj si po okrgach o rodkach lecych na jednej prostej zwanej osi obrotu. Np. ruch Ziemi wok wasnej osi. Druga zasada dynamiki jest podstawowym prawem ruchu obrotowego. Mwi ona, e jeli na pewne ciao, ktre posiada pewien swj moment bezwadnoci I zadziaaj zewntrzne siy, ktre wywr na to ciao pewien wypadkowy moment siy M, to w wyniku tego dziaania ciao bdzie obraca si z przyspieszeniem ktowym takim, e

Dynamika ruchu obrotowego 1 Moment siy Dla ruchu obrotowego odpowiednikiem siy w ruchu postpowym jest moment siy (tzw. moment obrotowy) . Jeeli sia F dziaa na czstk to moment siy jest definiowany jako iloczyn tej siy z wektorem r reprezentujcym pooenie czstki wzgldem wybranego inercjalnego ukadu odniesienia. Moment siy jest wielkoci wektorow 2 Moment pdu wielko, ktra w ruchu obrotowym odgrywa rol analogiczn do pdu. Wielko L bdziemy nazywa momentem pdu i definiujemy j jako iloczyn pdu czstki p z pooenie czstki wzgldem wybranego inercjalnego ukadu odniesienia r. Widzimy, e wypadkowy moment siy dziaajcy na czstk jest rwny prdkoci zmian momentu pdu tej czstki. Warunkiem wywaenia statycznego jest, aby rodek cikoci ciaa lea na osi jego obrotu. Warunkiem wywaenia dynamicznego jest, aby (przy spenieniu warunku po-przedniego) wspczynniki bezwadnoci okrelane przez momenty dewiacji ciaa byy rwne zero. Wniosek ostateczny jest nastpujcy: Ciao jest wywaone (statycznie i dynamicznie), gdy jego o obrotu jest jedn z gwnych centralnych osi bezwadnoci.
38

95. Energia mechaniczna, praca, sposoby obliczania, zasady energetyczne , sprawno Energia mechaniczna suma energii kinetycznej i potencjalnej Jest postaci energii zwizan z ruchem i pooeniem obiektu fizycznego (ukad punktw materialnych, orodka cigego itp.) wzgldem pewnego ukadu odniesienia. Em = Ek + Ep. W sensie technicznym uywa si tego terminu np. jako zdolnoci wytworzenia oraz przekazania napdu (momentu siy na wale, siy na cignie itp.) przez maszyn. Rodzaje energii mechanicznej: energia kinetyczna dotyczy cia bdcych w ruchu o ruchu postpowego o ruchu obrotowego m-masa ciaa, v- predko energia potencjalna zwizana z oddziaywaniem, np. o grawitacyjna (ciaa w polu grawitacyjnym) o sprystoci (ciaa odksztacone ciaa sprycie) Ep=m*g*h m-masa ciaa, g- przyspieszenie ziemskie rwne9,81 m/s2, h- wysoko nad ziemi Praca - skalarna wielko fizyczna, miara iloci energii przekazywanej midzy ukadami fizycznymi w procesach mechanicznych, elektrycznych, termodynamicznych i innych[1]. Praca w sensie fizycznym jest wykonana wwczas gdy pod dziaaniem pewnej siy ciao ulego przemieszczeniu lub odksztaceniu. Gdy sia wykonujca prac jest zwrcona zgodnie z przemieszczeniem ciaa, to wykonan prac okrelamy jako iloczyn wartoci siy (F)i wartoci przemieszczenia (s) ciaa. W= F*S Wzr ten moemy stosowa gdy: warto dziaajcej na ciao siy jest staa podczas jego przesuwania, zwrot siy jest zgodny ze zwrotem przemieszczenia. Wykresem zalenoci wartoci siy od wartoci przemieszczenia jest pprosta rwnolega do osi wartoci przemieszczenia Pole pod wykresem to pole prostokta, liczbowo jest rwne pracy jak wykonay siy o wartoci F przesuwajc ciao na odlego s. 1J jest to praca, jak wykonuje sia o wartoci 1N dziaajca na ciao, ktre przesuwa si o 1m, przy zaoeniu, e zwrot siy jest zgodny ze zwrotem przesunicia. Zasada zachowania energii mechanicznej Jeeli w ukadzie cia jedynymi siami wykonujcymi prac s siy zachowawcze to cakowita energia mechaniczna ukadu pozostaje niezmieniona Ek+Ep= const. Sprawno - skalarna bezwymiarowa wielko fizyczna okrelajca w jakim stopniu urzdzenie, organizm lub proces przeksztaca energi wystpujc w jednej postaci w energi w innej postaci. 96. Pomiar cinienia, temperatury, ciepa, jednostki i urzdzenia pomiarowe Cinienie to wielko skalarna okrelona jako warto siy dziaajcej prostopadle do powierzchni podzielona przez powierzchni na jak ona dziaa, co przedstawia zaleno:

Do pomiarw cinienia uywa si wszelkiego typu cinieniomierzy Barometr przyrzd do pomiaru cinienia atmosferycznego. Barograf - rodzaj barometru ze zdolnoci do rejestracji dokonywanych pomiarw cinienia. Wyniki s zapisywane na specjalnej tamie papierowej Mikromanometr przyrzd sucy do pomiaru cinienia wzgldnego o wartoci mniejszej ni 6000 Pa, Manometr przyrzd do pomiaru cinienia. Sfigmomanometr aparat do poredniego pomiaru cinienia ttniczego krwi,
39

Jednostki cinienia: Pascal, Bar milimetr supa rtci Atmosfera fizyczna, Atmosfera techniczna Temperatura jedna z podstawowych wielkoci fizycznych (parametrw stanu[1]) w termodynamice, bdca miar stopnia nagrzania cia. Najczciej uywan w Polsce i wielu innych krajach jednostk temperatury s stopnie Celsjusza. Wzr do przeliczania temperatury w stopniach Celsjusza na temperatur w kelwinach jest nastpujcy: gdzie t jest w C. W USA, w dalszym cigu uywa si stopni Fahrenheita. Przyrzdy suce do pomiaru temperatury w zalenoci od sposobu przejmowania ciepa pomidzy czujnikiem przyrzdu a ciaem lub orodkiem mierzonym dziel si na stykowe (termometry) oraz bezstykowe (pirometry). Dokonujc pomiaru termometrem, czujnik przyrzdu znajduje si zawsze w bezporednim kontakcie z ciaem, ktrego temperatura jest wyznaczana. Pirometrami natomiast temperatur okrela si z pewnej odlegoci mierzc energi promieniowania ciaa bdc funkcj jego temperatury. Ciepo w fizyce to jeden z dwch sposobw, obok pracy, przekazywania energii wewntrznej ukadowi termodynamicznemu Licznik ciepa (ciepomierz) cakujcy przyrzd pomiarowy przeznaczony do pomiaru iloci przepywajcej energii cieplnej. Prac i ciepo mierzy si w tych samych jednostkach, gdy wpywaj one na t sam wielko fizyczn energi. Jednostka dul. 97. Pierwsza zasada termodynamiki, rda ciepa, sposoby wymiany ciepa. Pierwsza zasada termodynamiki - zmiana energii wewntrznej ukadu rwna jest sumie ciepa dostarczonego do ukadu i pracy wykonanej nad ukadem. Zasada ta, rwnowana zasadzie zachowania energii dla ukadw termodynamicznych. rda ciepa: tradycyjne: gaz ziemny, ropa naftowa, wgiel kamienny, wgiel brunatny, niekonwencjonalne -wyrnia si trzy zasadnicze rda tzw. energii odnawialnej rozpad radioaktywny we wntrzu Ziemi, termosyntez na Socu, grawitacyjne oddziaywanie planet. Wymiana ciepa zachodzi na jeden z trzech sposobw: przewodzenie ciepa polega na przekazywaniu energii przez bezadny ruch czsteczek i ich zderzenia, konwekcja (unoszenie ciepa) na skutek przemieszczania si masy pynu (cieczy lub gazu): o naturalna (swobodna) - samoczynny ruch pynu wskutek rnicy gstoci wynikajcej z rnicy temperatury o wymuszona - ruch pynu wywoany jest czynnikami zewntrznymi (pompa, wentylator itp.) promieniowanie cieplne polega na przenoszeniu energii przez promieniowanie elektromagnetyczne emitowane w wyniku cieplnego ruchu czsteczek. Wymiana ciepa przez promieniowanie nie wymaga obecnoci orodka pomidzy ciaami, midzy ktrymi ciepo jest wymieniane, czyli moe zachodzi przez prni.
40

98. Prawo Keplera ruchu planet. I prawo Keplera Ruch planety wok Soca odbywa si po elipsie. Soce znajduje si w jednym z dwch ognisk elipsy. II prawo Keplera (prawo pl) Podczas obiegu orbitalnego planety wok Soca jej promie wodzcy - czcy planet ze Socem zakrela jednakowe pola w jednakowych odstpach czasu. Innymi sowy, prdko polowa planety jest staa. III prawo Keplera Drugie potgi okresw obiegu planet wok Soca (T1, T2) s wprost proporcjonalne do trzecich potg wielkich posi (a1, a2) ich orbit: T12:a13 T22:a23 99. Zjawisko dyfrakcji fal. Dyfrakcja fal to zjawisko fizyczne zmiany kierunku rozchodzenia si fali na krawdziach przeszkd oraz w ich pobliu. Zjawisko zachodzi dla wszystkich wielkoci przeszkd, ale wyranie jest obserwowane dla przeszkd o rozmiarach porwnywalnych z dugoci fali. Dyfrakcja uywana jest do badania fal oraz obiektw o niewielkich rozmiarach, w tym i krysztaw, ogranicza jednak zdolno rozdzielcz ukadw optycznych. Zjawisko dyfrakcji wystpuje dla wszystkich rodzajw fal np. fal elektromagnetycznych, fal dwikowych oraz fal materii.

100. Model budowy atomu wg Bohra. Postulaty Bohra. Model budowy atomu wg Bohra -Wedug tego modelu elektron kry wok jdra jako naadowany punkt materialny, przyciagany do jdra siami elektrostatycznymi . ). Pierwszy z tych postulatw dotyczy wzajemnego pooenia elektronu i jdra atomu wodoru. 1. Elektron w atomie wodoru znajduje si w cigym ruchu, moe porusza si tylko po cile okrelonych orbitach koowych, na ktrych nie moe promieniowa energii. Tylko takie orbity s dozwolone, dla ktrych iloczyn dugoci orbity i pdu elektronu jest rwny cakowitej wielokrotnoci staej Plancka. 2 rmv=nh ; n=1,2,3....... Drugi postulat dotyczy natomiast sposobu promieniowania i pochaniania energii przez atom. 2. Przejciu elektronu z jednej orbity stacjonarnej na drug towarzyszy emisja lub pochoniecie kwantu energii rwnej rnicy energii elektronu na tych orbitach stacjonarnych. E - E = hf, E=Hf W skrcie: Bohr zaoy, e elektron moe kry tylko po wybranych orbitach zwanych stabilnymi (stacjonarnymi), oraz e krc po tych orbitach nie emituje promieniowania (mimo e tak wynikaoby z rozwizania klasycznego). Atom wydziela promieniowanie tylko gdy elektron przechodzi midzy orbitami 101. Podzia czstek elementarnych wg modelu Standardowego.

41

W modelu Standardowym budowa wszystkich zaobserwowanych czastek moze byc opisana przy uzyciu: 6 rodzajow leptonow 6 rodzajow kwarkow, oraz... Czastek przenoszacych oddzialywania

Model Standardowy obejmuje 12 rodzajw fermionw -czstek materii", bo z nich zbudowana ma by materia Dwanacie rodzajw fermionw podzielonych jest na trzy rodziny, po cztery czstki w kadej. Sze z nich to kwarki, pozostae sze to leptony. Trzy z leptonw s neutrinami (obojtnymi elektrycznie), dalsze trzy maj adunek elektryczny -1: elektron, mion i taon). i 12 rodzajw bozonw -czstek promieniowania", odpowiedzialnych za przenosze nie oddziaywa midzy innymi czstkami (Z 12 rodzajw bozonw 8 to tak zwane gluony. S to obojtne czstki o masie spoczynkowej zero, obdarzone jednoczenie ""kolorem" i "antykolorem". Gluony s podobne do mezonw, jednak s kolejnym rodzajem czstek fundamentalnych nie s zbudowane z kwarkw, ani nie s kwarkami. W przypadku gluonw kolor i antykolor nie znosz si wzajemnie: istniej gluony niosce kolor "czerwony"/"antyzielony", co w przypadku mezonw nie jest moliwe. Gluony s odpowiedzialne za przenoszenie oddziaywa silnych.)

42