Opozycja przeciwko rzdom sanacyjnym Pisudski przej wadz pod hasem sanacji uzdrowienia stosunkw politycznych, std jego

o poplecznikw, czyli popierajcy go obz nazywano sanacj. Role partii politycznych ograniczono do minimum, a orodkiem wadzy stay si pozaparlamentarne gabinety fachowcw, z ktrych wikszo bya rekrutowana z kadry oficerskiej. Rzd pracowa za pomoc dekretw prezydenckich. W celu utrzymania wadzy sanacja nie cofaa si przed amaniem konstytucji, faszowania wynikw wyborw, naginaniem prawa i stosowaniem represji wobec przeciwnikw politycznych.

W 1928 roku w kraju powsta zoony z konserwatystw, wiernych hasom sanacji moralnej i ideologii prymatu pastwa nad grup i jednostk, Bezpartyjny Blok Wsppracy z Rzdem (BBWR). Sta si on zapleczem przyszych rzdw, nazywanych czsto rzdami pukownikw, wsppracujcych z Pisudskim i do koca jego dni podlegych decyzjom Marszaka. Na czele nowego apartyjnego ugrupowania stanli Walery Sawek, Kazimierz Bartel, K. witalski. Uznawali oni warto pastwa jako dobra najwyszego, oglnospoeczny solidaryzm, ograniczenie praw parlamentu na rzecz rzdu, interwencjonizm pastwowy, a take militaryzacj gabinetw rzdzcych. Grupa ta utrzymywaa wadz do mierci Pisudskiego 12 maja 1935 roku. Nastpnie nastpi okres walki o sukcesj po Marszaku. Wyoniy si trzy grupy: grupa zamkowa zwolennicy prezydenta Ignacego Mocickiego o umiarkowanym programie, grupa wojskowa (Edward Rydz-migy) opowiadajca si za rzdami silnej reki oraz niezaleni (ulica Wierzbowa Jzef Beck). W 1935 roku powstaje take Obz Zjednoczenia Narodowego (OZON) organizacja o charakterze autorytarnym, nacjonalistyczna i wyznajca ide wodzowsk (A. Koc, S. Skwarczyski). Opozycja antysanacyjna w latach 1926-1930 miaa niedogodn pozycj. Zoyo si na to przede wszystkim osabienie roli parlamentu, bezkarne amanie konstytucji przez obz sanacji, amanie swobd obywatelskich wprowadzenie cenzury, wywieranie presji na posw i senatorw. Stanowisko opozycyjne po 1926 roku zajmoway nastpujce ugrupowania: ZLN, PSL Piast, NRP, Chrzecijaska Demokracja,

Stronnictwo Chopskie, PPS i PSL Wyzwolenie. 4 grudnia 1926 roku powstaje endecki Obz Wielkiej Polski, na ktrego czele stan Roman Dmowski. Organizacja ta nie bya jawna, wzorowaa si na woskich faszystach. Miaa suy zjednoczeniu si parlamentarnych do walki z sanacj. W 1926 roku pisudczykw popiera Klub Pracy oraz powstay Zwizek Naprawy Rzeczypospolitej. W 1928 roku doszo do rozamu w PPS na PPS lewic i PPS Frakcj Rewolucyjn, ktra popieraa rzdy sanacyjne. KPRP przemianowana na Komunistyczn Parti Polski zostaa rozbita, a jej czonkowie zostali aresztowani jeszcze w 1925 roku. W wyborach, ktre odbyy si 4 marca 1928 roku, wzio udzia 78,3 % wyborcw. BBWR otrzyma 27,6% gosw w sejmie i 42% w parlamencie, PPS uzyskaa 14% w Sejmie, a endecja 8%. Mimo i rzd Pisudskiego nie mia w sejmie wikszoci nie ustpi, za sam Marszaek obrzuci Sejm wyzwiskami. Endecja przeksztacia swe ugrupowanie w Stronnictwo Narodowe, za partie lewicowe 14 listopada 1928 roku powoay Komisj Porozumiewawcz Stronnictw Lewicowych dla Obrony Republiki (PSL Wyzwolenie, Stronnictwo Chopskie, PPS). W 1929 roku powsta Centrolew sojusz opozycyjnych partii lewicowych i centrowych do zwalczania dyktatury Pisudskiego. Naleao do niego 6 stronnictw: PSL Wyzwolenie, PSL Piast, Stronnictwo Chopskie, PPS, Narodowa Partia Robotnicza, Chadecja. Centrolew 14 X 1929 roku przegosowuje votum nieufnoci dla rzdu. Ponowne votum zostaje przyjte 5 grudnia 1929 roku, co koczy si dymisj rzdu witalskiego i daniami zmian w konstytucji na drodze legalnej. 23 czerwca 1930 roku w Krakowie Centrolew organizuje Kongres Obrony Prawa i Wolnoci Ludu, ktry zapowiada otwart walk z sanacj w celu przywrcenia parlamentaryzmu. 29 sierpnia 1930 roku dochodzi do rozwizania Sejmu i Senatu i rozpisania nowych wyborw. W dniach 9-10 wrzenia 1930 roku dochodzi do aresztowa czonkw opozycji (gwnie z Centrolewu) oraz mniejszoci narodowych (bez nakazw sdowych) polecenie wyda minister Sawoj-Skadkowski. Aresztowani zostaj wywiezieni do twierdzy w Brzeciu nad Bugiem m.in. Witos, Popiel, Kiernik, Liberman - (cz wychodzi za kaucj, cz udaje si na emigracj). W sumie 9-10 wrzenia 1930 roku aresztowano okoo 5 tysicy osb. W dniach 16 wrzenia -30 listopada 1930 roku nastpuje pacyfikacja Galicji Wschodniej wywoana akcjami terrorystycznymi i sabotaowymi Ukraiskiej Organizacji Wojskowej.

W latach 1930-1935 rola opozycji jeszcze bardziej zmalaa. 16 listopada 1930 roku w napitej atmosferze odbyy si wybory do parlamentu (wybory brzeskie). Zwyciskim ugrupowaniem by BBWR 55,6% gosw w Sejmie i 67,6% w Senacie. Stronnictwo Narodowe zdobyo 14% gosw w Sejmie, partie centrowe 14%, lewica 13%, za mniejszoci narodowe 7%. Gwnym celem parlamentu byo uchwalenie nowej konstytucji, prowadzce do dalszego ograniczenia rzdw demokratycznych. 15 marca 1931 roku doszo do zjednoczenie ludowcw i utworzenia Stronnictwa Ludowego (zjednoczenie Stronnictwa Chopskiego, PSL Piast, PSL Wyzwolenie). Na czele nowego ugrupowania stan Wincenty Witos. Gwnymi hasami by agraryzm oraz radykalizacja programu spoeczno-gospodarczego. 26 padziernika 1931 roku zakoczy si proces brzeski dotyczcy szeciu czonkw PPS i piciu ludowcw (w tym Witosa). Zostali oni skazani na kary wizienia od 1,5 do 3 lat. Wyrok w padzierniku 1933 roku zatwierdzi Sd Najwyszy. Piciu skazanych wyroki odsiedziao, pozostali (w tym Witos, Kiernik, Bagiski, Liberman) udao si na emigracj.

Rzdzca sanacja zacza wprowadza ustawy dce do ograniczenia demokracji. W 1932 roku przyjto rozporzdzenie o stowarzyszeniach, ktre wprowadzao administracyjn kontrol partii politycznych. PPS Lewica zostaa zdelegalizowana, za komunici s aresztowani. Ograniczono take wolno adwokatury. 23 kwietnia 1932 roku w licie pasterskim prymas August Hlond potpi gwat w yciu publicznym i utosamianie pastwa z grup rzdzc. Przy prymasie zostaje powoana Rada Spoeczna, ktra ma na celu obron praw moralnych i religijnych. W 1932 roku minister wyzna religijnych i owiecenia publicznego Janusz Jdrzejewski przeprowadza reform szkoln. Wprowadzaa ona szecioletni szko powszechn, a szko redni skrcono do szeciu lat (cykl czteroletniego gimnazjum z programem oglnoksztaccym i dwuletniego liceum o rnych specjalnociach). rednie szkoy zawodowe zostay zrwnane z gimnazjami. 8 maja 1933 roku Zgromadzenie Narodowe, zbojkotowane przez opozycj, wybiera na prezydenta Ignacego Mocickiego. W obozie narodowym, po rozwizaniu Obozu Wielkiej Polski, dochodzi do

rozamu. Modzi w 1934 roku powouj Obz Narodowo-Radykalny, ktry postuluje: parcelacje wikszych majtkw, upastwowienie kapitau midzynarodowego, gosz hasa antysemickie i autorytarne. Nastpnie ugrupowanie to dzieli si na ONR-ABC i ONR-Falanga. W kwietniu 1934 roku PPS zrywa porozumienie Centrolewu. W 1934 roku, po zamordowaniu przez Ukraicw ministra spraw wewntrznych Pierackiego (15 czerwca) utworzony zostaje obz w Berezie Kartuskiej. Aresztowanie i osadzenie w nim moe nastpi na wniosek sdziego ledczego. Przeznaczony by gwnie dla czonkw organizacji terrorystycznych: nacjonalistw ukraiskich (w 1929 roku na terenie Maopolski powstaje nielegalna organizacja OUN Organizacja Ukraiskich Nacjonalistw), dziaaczy ONR oraz komunistw. Kolejny etap dziaalnoci opozycji to lata 1935-1939, czyli okres po uchwaleniu w sposb niezgodny z prawem kwietniowej konstytucji (brak odpowiedzialnoci prezydenta, hierarchiczno). Opozycja gosi postulaty powrotu do systemu parlamentarno-gabinetowego. 8 wrzenia 1935 roku zostaj przeprowadzone kolejne wybory parlamentarne (na podstawie nowej ordynacji wyborczej z 8 czerwca 1935 roku). Kandydatw zgasza Zgromadzenie Okrgowe w dwumandatowych okrgach z przedstawicieli samorzdu terytorialnego. Wybory bojkotuje Stronnictwo Narodowe, wikszo SL oraz lewica ukraiska. Wikszo gosw zdobywa BBWR, Ukraiskie Zjednoczenie Narodowo-Demokratyczne i niektre krgi spoecznoci ydowskiej. W kraju zaostrzaj si napicia na tle narodowociowym, organizowane s strajki pezajce, tworz si fronty ludowe robotnikw, chopw i inteligencji. W lutym 1936 roku w Szwajcarii powstaje Front Morges porozumienie centrowych politykw emigracyjnych, m.in. Hallera, Sikorskiego, Korfantego, Paderewskiego i Popiela. Krytykuj oni dyktatorskie metody rzdzenia Polsk, opowiadajc si za przywrceniem penej demokracji, daj wzmocnienia sojuszu z Francj, planuj udzieli poparcia Ignacemu Paderewskiemu jako prezydentowi. Ruch ten zyskuje przychylno ludowcw i chadekw. Powstay na polecenie marszaka Edwarda Rydza-migego w 1936 roku Obz Zjednoczenia Narodowego (popularnie nazywany te Ozonem) 21 marca 1937 roku ogasza sw deklaracj programow,

Stronnictwo Ludowe zaostrza walk z sanacj, za 10 padziernika Narodowa Partia Robotnicza, Chrzecijaska Demokracja i Zwizek Hallerczykw jednocz si w Stronnictwo Pracy. 6 listopada 1938 roku odbywaj si ostatnie przed wybuchem wojny wybory parlamentarne. W zwizku z zagroeniem z zewntrz polityczne napicia ulegaj zagodzeniu. PPS, SL i SN bojkotuj wybory. Sukces odnosi sanacja.