Stalinizm w Polsce (1948-1955)

Do roku 1948 nastpoway stopniowe zmiany upodabniajce polski system spoeczny i gospodarczy do modelu radzieckiego. Zachowano pozory wielopartyjnoci, jednak wkrtce to Polska Zjednoczona Partia Robotnicza realnie decydowaa o pastwie. Pastwo zaczo przybiera form totalitarn. Model pastwa totalitarnego, dziki imperialnej potdze ZSRR, mia obowizywa powszechnie. Kult wodza realizowany by poprzez wyniesienie na piedesta I sekretarza Komitetu Centralnego PZPR Bolesawa Bieruta - 4 lutego 1947 roku na pierwszym posiedzeniu Sejmu Ustawodawczego zosta on wybrany Prezydentem Rzeczpospolitej Polskiej. Struktury partyjne kontroloway caoksztat spraw administracyjnych. Dodatkowo piecz nad sytuacj wewntrzn Polski miay radzieckie suby NKWD, a take generaowie i stacjonujce na terenie suwerennego kraju rosyjskie wojsko. Wane byo take utrzymywanie spoeczestwa w wiadomoci cigego zagroenia czy to zewntrznego (agresywny imperializm), czy wewntrznego. Likwidowano kolejne zrzeszenia, stowarzyszenia spoeczne. Kontroli poddano zwizki zawodowe. Zniesiono samorzdy lokalne, a sdownictwo zostao podporzdkowane wadzy, przez co przestao by obiektywne i niezawise. Ju w 1946 roku utworzono Gwny Urzd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk, czyli gwny urzd zajmujcy si cenzur. W kolejnym okresie upastwowiono wydawnictwa i czasopisma, ktre stay si narzdziem propagandy. Zastraszaniu i inwigilowaniu spoeczestwa suy rozbudowany Urzd Bezpieczestwa. Przede wszystkim skupia si ksiach, dawnych czonkach Pastwa Podziemnego, onierzach AK, ale take represjonowa niewygodnych komunistw.

W 1948 roku nastpiy ostateczne przygotowania PPR do poczenia z PPS. Wymagao to zniwelowania w PPS tradycji reformistycznego ruchu socjalistycznego i przywizania do demokracji parlamentarnej. W tym celu w PPS przeprowadzono czystki, zorganizowano procesy niezalenych socjalistw, usunito przeciwnikw zjednoczenia obu ugrupowa. Silny by nacisk z ZSRR Jzef Stalin wymusi zjednoczenie partii socjalistycznych w Rumunii, Bugarii, Czechosowacji i na

Wgrzech. Opr czci dziaaczy PPR przed bezrefleksyjnym przejmowaniem radzieckich wzorcw, bez uwzgldnienia lokalnych warunkw, doprowadzi do oskarenia ich o odchylenia prawicowonacjonalistyczne. Midzy innymi o odstpstwa ideologiczne posdzono i potpiono (posiedzenie KC PPR 31 VIII-3 IX 1948), a nastpnie aresztowano w 1951 roku Wadysawa Gomuk. Oskarano go o niech do korzystania z radzieckich dowiadcze czy odkadanie procesu uspoeczniania gospodarki.

14 grudnia 1948 roku jednoczenie obradoway w Warszawie zgrupowania PPS i PPR, ktre przyjy jednobrzmice rezolucje o utworzeniu wsplnego ugrupowania. W dniach 15-21 grudnia 1948 roku na Kongresie Zaoycielskim nastpio wchonicie PPS przez PPR i powstanie Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, ktra zdobya monopol na wadz na kolejne dziesiciolecia. Na czele partii stan Bolesaw Bierut, za w jej strukturach dominowali pepeerowcy. W Polskim Stronnictwie Ludowym po zmuszeniu Stanisawa Mikoajczyka do wyjazdu na emigracj do wadzy doszli dziaacze lojalni wobec wadz komunistycznych. 10 maja 1948 roku lewicowe Stronnictwo Ludowe i PSL ogosiy deklaracje o wsppracy i jednoci dziaania, za w kolejnym roku powstao Zjednoczone Stronnictwo Ludowe nawizujce do radykalnego ruchu ludowego i idei sojuszu robotniczo-chopskiego. Take w 1948 roku Stronnictwo Demokratyczne uznao przodujc role partii klasy robotniczej w budowie socjalizmu, co potwierdzi III Kongres SD w 1949 roku. W lipcu 1950 roku dziaalno zakoczyo Stronnictwo Pracy. Mimo i u wadzy byy trzy ugrupowania PZPR, SD i ZSL w rzeczywistoci od 1948 roku w Polsce panowa system monopartyjny, ktry by nieodzowny w procesie stalinizacji. W kolejnych latach stalinizmu nacisk na cae spoeczestwo wzmoono nacisk, zwolnionych na mocy amnestii winiw ponownie aresztowano. Sdzono zarwno czonkw dawnego PPS, SP, konspiratorw, partyzantw, jak i grupy wyszych oficerw z armii przedwojennej (pokazowy proces gen. Stanisawa Tatara). Stale w wizieniach przetrzymywano okoo 30 tysicy osb, a kilkadziesit zatrzymywano na kilka tygodni lub miesicy. Rozbudowywano systematycznie aparat Urzdu Bezpieczestwa (w 1953 roku 33

tysice funkcjonariuszy), Gwny Zarzd Informacji i ich sieci agenturalne. Miay one swoje komrki w kadym wikszym zakadzie pracy. Uszczelniono granice, kontrolujc wyjazdy obywateli. Prowadzono systematyczn kontrol korespondencji. Na listach osb podejrzanych znalazo si w 1954 roku okoo 5 milionw osb. Cigy stan zagroenia powodowa rozdwojenie spoeczestwa. Oficjalnie manifestowano entuzjazm i poparcie dla wadz, wewntrznie jej nie akceptujc. wiadczyy o tym midzy innymi reyserowane obchody 1 Maja, na ktrych noszono portrety przywdcw, oraz wiate slogany na transparentach. W 1949 roku odbya si sesja zjazdw wszystkich zwizkw twrczych, na ktrych postulowano o nowy wymiar sztuki zwizany z nowym kierunkiem - realizmem socjalistycznym. Narzucono jego zasady wszystkim artystom od architektw po poetw i kompozytorw. Upastwowiono ca infrastruktur kulturaln (kina, teatry, filharmonie, wydawnictwa). Przykadano wag do masowoci kultury, ksiki wydawano w wielkich nakadach, otwierano nowe teatry w mniejszych miastach, zakadano wietlice i zakadowe domy kultury. Propagowano wszystko co pochodzio zza wschodniej granicy, za dziea zawierajce akcenty narodowe usuwano w cie. Wszystko to suyo sowietyzacji kultury. W szkoach wprowadzono obowizkowy jzyk rosyjski, wykadano ideologiczn wersj historii (walka klas), a podrczniki do niej tumaczono z rosyjskiego. Szkoa staa si terenem indoktrynacji nowych wadz, ktrym przede wszystkim suy Zwizek Modziey Polskiej. Innym narzdziem wpywania na wiadomo modych bya dwuletnia obowizkowa suba wojskowa. W wojsku odkd na jego czele stan marszaek Konstanty Rokossowski wszystkie kluczowe stanowiska objli oficerowie radzieccy. Jednym z waniejszych wydarze czasw stalinowskich byo uchwalenie 22 lipca 1952 roku nowej konstytucji (osobicie zatwierdzonej przez Stalina). Odwoywaa si ona do konstytucji marcowej z 1921 roku, a take konstytucji ZSRR z 1936 roku. Wprowadzaa now nazw dla pastwa polskiego: Polska Rzeczpospolita Ludowa. Polska miaa zgodnie z zapisami zosta krajem demokracji ludowej, w ktrym rol suwerena sprawowa lud pracujcy miast i wsi. Najwysz wadz sprawowa mia jednoizbowy sejm. Zamiast tradycyjnego trjpodziau wadz wprowadzono wadz jednolit, co oznaczao brak niezalenoci sdownictwa, a take brak kontroli wadzy ustawodawczej nad wadz wykonawcz. Zlikwidowano

samorzd terytorialny. Mimo zagwarantowania szeregu praw i wolnoci obywatelskich nigdy nie miay by one przestrzegane. Konstytucja szczegln opiek otaczaa wasno pastwow i spdzielcz. Wybory do sejmu byy niedemokratyczne jedyn list kandydatw mia prawo ustala Front Jednoci Narodu, ktry tworzyy istniejce partie polityczne, zwizki zawodowe i organizacje spoeczne uznajce zasady socjalistycznego pastwa. W 1952 roku na kandydatw Frontu Narodowego pado 99,8% gosw. Pierwsze lata powojenne to okres olbrzymiego entuzjazmu spoecznego. Stosunek spoeczestwa do nowych wadz nie by jednak jednoznaczny. Z jednej strony idee sprawiedliwoci spoecznej popieray osoby, ktrym zmiana systemu umoliwia awans spoeczny (take rolnicy przed rozpoczciem akcji kolektywizacji). Przeciwne komunistom byy rodowiska zwizane z przedwojenn inteligencj. Formami protestu byy w okresie stalinizmu m.in. strajki robotnicze, kolportowanie nieprzychylnych wadzom plotek, opieszao chopw w dostawie kontyngentw czy niewstpowanie do PZPR. Wiara w suszno socjalistycznych idei bya jednak bardzo silna, o czym wiadczyo poparcie dla Wadysawa Gomuki w 1956 roku.