Przemiany gospodarcze Polski 1945-1955

Podstawow zmian wynikajc z przejcia wadzy w Polsce przez komunistw byo upastwowienie gospodarki. Ju 3 stycznia 1945 roku Krajowa Rada Narodowa uchwalia ustaw o nacjonalizacji przemysu. Pastwo przejmowao na jej podstawie bez odszkodowa majtki nalece wczeniej do Niemcw i kolaborantw. Za odszkodowaniem nacjonalizacji ulegay zakady przemysowe zatrudniajce powyej pidziesiciu pracownikw na jedn zmian. Niektre gazie przemysu, takie jak: grnictwo, hutnictwo, wkiennictwo, przemys spoywczy, poddano cakowitej nacjonalizacji. Ustawa ta w rkach prywatnych pozostawiaa jedynie handel, drobny przemys i rzemioso. Pocztkowo odbudowa gospodarki postpowaa stopniowo. Z reformy rolnej skorzystaa okoo 1/4 chopw. W 1947 roku paca realna w przemyle osigna blisko 2/3 pacy z 1938 roku. Bezrobocie szybko ulegao likwidacji. Na podniesienie si gospodarki wpyna amerykaska pomoc w ramach programu UNRRA (w 1946 roku 22% dochodu narodowego). Odbudowywano szkolnictwo, dziaalno wznawiay wysze uczelnie, odbudowana zostaa infrastruktura kulturalna. W Polsce wprowadzono take centralny system planowania. W ramach niego zaoono trzyletni plan gospodarczy na lata 1947-1949. Gwnym przedsiwziciem bya tzw. bitwa o handel, ktra na celu miaa likwidacj hurtowego i detalicznego handlu prywatnego. Innym zadaniem byo cakowite zmonopolizowanie przez pastwo handlu zagranicznego, bankowoci (Narodowy Bank Polski). Ponadto gwnymi zadaniami miaa by odbudowa przemysu, w tym rozpoczcie nowych inwestycji. Wyzwaniem byo zagospodarowanie tzw. Ziem Zachodnich i Pnocnych. Centralnym planowaniem miaa zaj si powoana w 1949 roku Pastwowa Komisja Planowania Gospodarczego, za Ministerstwo Przemysu i Handlu podzielono na sze ministerstw branowych. Do budetu pastwa wczono ubezpieczenia spoeczne i budety terenowe, skupiajc w rkach rzdzcych niemal wszystkie zasoby. Plan zosta zrealizowany z sukcesem, gwnie za spraw masowej migracji ludnoci ze wsi do miast, dziki czemu unowoczeniaa si struktura spoeczna Polski (35% ludnoci miejskiej), w si rosa klasa robotnicza. Wyrazem poprawy sytuacji byo zniesienie kartek na

ywno. Kolejny plan gospodarczy przewidziany by na sze lat (1950-1955). Gwnymi zaoeniami bya przebudowa gospodarki i industrializacja kraju na wzr ZSRR, polegajca gwnie na budowie wielkich obiektw przemysowych. Przewidywano wzrost produkcji przemysowej o 8595%, a rolniczej o 35-45%. Dziki jego realizacji rozwiny si takie gazie przemysu, jak samochodowy, stoczniowy, chemiczny. Symbolem tych lat bya budowa Huty im. Lenina w Krakowie. W zwizku z intensywnym rozwojem przemysu zbrojeniowego (odpowied na zimn wojn) mniej wagi przykadano do produkcji konsumpcyjnej i rolniczej, co spowodowao zaamanie si rynku. Realizacja planu spowodowaa przeksztacenie Polski w kraj przemysowo-rolniczy. Gwnym skutkiem by awans spoeczny chopw, ktrzy wci masowo przenosili si do miast (3 miliony nowych mieszkacw). Zaniedbane pozostao rolnictwo, grnictwo, a take budownictwo mieszkaniowe i transport. Na nisk wydajno nowych przedsibiorstw wpyny sabe przygotowanie kadr, nieodpowiednia organizacja pracy, le skoordynowane inwestycje, czste awarie. Sztucznie podsycano entuzjazm z powodu uczestnictwa w unowoczenianiu kraju.

W 1950 przeprowadzono niekorzystn dla obywateli wymian pienidzy, ktra pozbawia obywateli znacznej czci oszczdnoci. W styczniu 1949 i w styczniu 1953 roku zdecydowano o znaczcej podwyce cen (w 1952 roku pace realne okazay si nisze ni na pocztku szeciolatki). Kryzys na rynku doprowadzi do przywrcenia kartek na ywno. Korekt planu w celu ratowania rynku przeprowadzono dopiero w 1953 roku. Podstawow cech ustroju socjalistycznego bya rozbudowa przemysu cikiego kosztem innych gazi, co skutkowao niedoborami dbr konsumpcyjnych na rynku. Polityka nakazowo-rozdzielcza reguy wolnego rynku (poda-popyt) zostaa zastpiona odgrnymi decyzjami. Na szczeblu centralnym decydowano o dystrybucji towarw, a ceny nie odzwierciedlay rzeczywistych kosztw produkcji. Ogromnym obcieniem dla pastwa byy wydatki na armi (prawie 400 tysicy onierzy), rosnc biurokracj administracyjn gospodarcz, a take aparat terroru i kontroli.

Kolektywizacja rolnictwa Jednym z podstawowych zaoe planu szecioletniego bya kolektywizacja rolnictwa. W ramach przeprowadzonej reformy rolnej wywaszczeniu bez odszkodowania podlegay majtki ziemskie powyej 50 hektarw (na Ziemiach Zachodnich i Pnocnych powyej 100 ha). Oprcz ziemi wacicieli pozbawiono majtku ruchomego oraz nieruchomoci. W latach 1944-1949 powstao ponad 800 tysicy nowych gospodarstw. Na Ziemiach Odzyskanych rozpoczto tworzenie Pastwowych Gospodarstw Rolnych (PGR). W ramach kolektywizacji rolnictwa na wsi zakadano przymusowe spdzielnie (wsplna ziemia bd wsplny inwentarz). Opr przeciw kolektywizacji by jednak bardzo silny. Nawet mimo akcji propagandowej skierowanej przeciw zamonym chopom, zwanych kuakami, zwikszonemu opodatkowaniu gospodarstw prywatnych, wprowadzeniu dostaw obowizkowych i represjom. W 1949 roku zaoono jedynie okoo 200 spdzielni. W sumie w ramach akcji kolektywizacji powstao okoo 10 tysicy spdzielni, ktre uprawiay 10% ziemi rolnej. W skutek tych reform produkcja rolna znaczco spada. Kolektywizacji stopniowo zaniechano w 1955 roku w ramach destalinizacyjnej polityki prowadzonej w ZSRR. W 1956 roku prywatne gospodarstwa rolne postawiono na rwni z kolektywnym, a spdzielnie stopniowo rozwizywano. W 1989 roku byo ich zaledwie 2 tysice. Obok nich istniay Pastwowe Gospodarstwa Rolne administrujce kilkunastoma procentami ziemi rolnej.