Polski padziernik 1956

Odwil w Polsce rozpocza si wraz ze mierci Jzefa Stalina w ZSRR (5 marzec 1953 roku). Pierwsze zmiany pojawiy si jednak dopiero jesieni i zwizane byy ze zagodzeniem planw gospodarczych tzw. nowy kurs. Destalinizacja polegaa na krytyce bdw i wypacze, midzy innymi dziaalnoci aparatu bezpieczestwa. W Ministerstwie Bezpieczestwa Publicznego przeprowadzono redukcj personelu, zlikwidowano kontrolujcy czonkw partii X Departament, a w grudniu 1954 roku po ujawnieniu w Radiu Wolna Europa tajemnic bezpieki przez zbiegego z Polski pukownika Jzefa wiat zreorganizowano je (powstao Ministerstwo Spraw Wewntrznych i Komitet do Spraw Bezpieczestwa Publicznego). Bolesaw Bierut zoy samokrytyk za brak kolegialnoci w sprawowaniu wadzy. Z wizie zaczli wychodzi przetrzymywani, ktrych rehabilitowano (m.in. Wadysaw Gomuka). III plenum KC w styczniu 1955 roku potpio wypaczenia ludowej praworzdnoci i zalecio zwizkom zawodowym zajcie si obron codziennych interesw robotnikw. Okres po mierci Stalina cechowa take napyw nowej kultury z Zachodu muzyki (jazz), filmw, literatury. Nowe nurty prezentowao czasopismo studenckie Po Prostu. W 1955 roku w Warszawie odby si wiatowy Festiwal Modzieowy, na ktry uczestnicy zjechali z caego wiata. W literaturze odrzucono zasady realizmu socjalistycznego. Wydarzeniu w kraju przyspieszy referat wygoszony w lutym 1956 roku w Moskwie przez Nikit Chruszczowa o Kulcie jednostki i jego nastpstwach, krytykujcy mit nieomylnego Stalina oraz mier w Moskwie Bolesawa Bieruta 12 marca. Na czele PZPR stan Edward Ochab. Ju na wiosn 1956 roku w spoeczestwie coraz silniej odzyway si gosy postulujce: zwolnienie i rehabilitacj winiw politycznych, zmiany metod kierowania gospodark, jawno w polityce, zwikszenie swobd politycznych, zaprzestania forsownej industrializacji (wysokie normy, niskie pace).

Z kolei we wadzach PZPR cieray si dwie frakcje. Pierwsza natoliczycy opowiadaa si za zachowaniem dotychczasowej linii w polityce, za druga puawianie pragna reform i kontrolowanej liberalizacji i demokratyzacji systemu. W kraju kolejne rodowiska i grupy zawodowe dyskutoway o potrzebie zmian.

W czerwcu 1956 roku strajk na wie o zmianie systemu pac rozpoczli robotnicy zakadw metalowych w Poznaniu (zakady Cegielskiego). Do nich przyczyli si pracownicy innych fabryk w tym miecie. 28 czerwca zorganizowano stutysiczn manifestacj, ktra wadze postanowiy stumi si. Do Poznania sprowadzono oprcz milicji wojsko oraz ponad 400 czogw. Manifestanci dali chleba i wolnoci, nieli flagi narodowe, piewali patriotyczne pieni, zaatakowali komitet partyjny i siedziby sub bezpieczestwa, zniszczyli urzdzenia zaguszajce zagraniczne stacje radiowe. W walkach, ktre trway do 30 czerwca zgino 70 osb, a kilkaset byo rannych. Aresztowano okoo 700 manifestantw. W kolejnych miesicach objawy kryzysu nasilay si, podobnie jak wzmagay si rnice pomidzy frakcjami w PZPR. Powstaa radykalna grupa pragnca poszerzenia i pogbienia demokratyzacji, swobody sowa, powrotu do rewolucyjnych rde. Samorzdy robotnicze w zakadach domagay si zwikszenia wpywu robotnikw na zarzdzanie.

19 padziernika 1956 roku rozpoczo si zebranie VIII Plenum Komitetu Centralnego PZPR, na ktre nieoczekiwanie przyby do Warszawy przywdca ZSRR Nikita Chruszczow. W kraju szerzyy si informacje o ruchach kolumn pancernych zmierzajcych w stron stolicy. Wadysaw Gomuka przekona rosyjskiego polityka, i kontroluje zmiany zachodzce w Polsce i nie podwa one ustrojowych zasad funkcjonowania pastwa. Dzie pniej nowy przywdca polskich komunistw wygosi przemwienie, w ktrych potpi amanie praworzdnoci w latach 1949-1955, jak i polityk gospodarcz i zbytnie uzalenienie od ZSRR oraz przedstawi program zmian. 21 padziernika oficjalnie KC PZPR na I sekretarza wybrao Wadysawa Gomuk. Zmiany przez niego zapowiedziane, wrd ktrych

najwaniejsze dotyczyy demokratyzacji pastwa, zostay poparte na wiecu warszawiakw na Placu Defilad 24 padziernika 1956 roku. Jawnym dowodem zmian byo opuszczenie Polski przez radzieckich generaw (w tym Rokossowskiego). Wydarzenia padziernikowe zmobilizoway spoeczestwo organizowano manifestacje, rozwizywano spdzielnie produkcyjne, z zakadw na taczkach wywoono znienawidzonych dyrektorw czy majstrw. W latach 19561957 zrehabilitowano okoo 1,5 tysica osb, co stanowio jednak tylko cz represjonowanych.

Nadzieje na demokratyzacj szybko zostay rozwiane. Przyczynio si do tego midzy innymi krwawe stumienie w padzierniku 1956 roku powstania na Wgrzech przez wojska ZSRR. Na pocztku nastpnego roku odbyy si wybory, podczas ktrych namawiano do penej akceptacji ustalonych przez wadz kandydatw. Rozpoczto likwidacj samorzdw w zakadach przemysowych, a w poowie roku rozpoczto walk ze zwolennikami reform, nazywanych rewizjonistami. W padzierniku 1957 roku zamknito tygodnik Po Prostu co byo symbolicznym kocem polskiego Padziernika.