Stan wojenny 1981 i schyek socjalizmu w Polsce

We wrzeniu 1980 roku z funkcji I sekretarza odwoano Edwarda Gierka, zastpi go Stanisaw Kania. Wadze komunistyczne od pocztku planoway rozprawi si z opozycj. 11 lutego 1981 roku nowym premierem zosta minister obrony narodowej Wojciech Jaruzelski. W marcu 1981 roku pobito zwizkowcw w Bydgoszczy. 27 marca odby si czterogodzinny strajk powszechny, ktry wiadczy o sile Solidarnoci. Mimo naciskw sporej czci kierownictwa PZPR ani I sekretarz Kania ani premier Jaruzelski nie zdecydowali si na siow konfrontacj z opozycj. Zapowiadany w zwizku z wydarzeniami bydgoskimi strajk powszechny nie odby si dziki porozumieniu przywdcw Solidarnoci z wadzami. Od tego momentu wyksztaci si podzia na umiarkowanych i radykalnych zwizkowcw.

IX zjazd PZPR popar na stanowisku I sekretarza Kani, ktry mimo naciskw struktur krajowych oraz Moskwy unika siowego rozprawienia si z opozycj. Kania wraz z Jaruzelskim przejli kontrol nad administracj i wojskiem, podporzdkowali sobie take MSW (kierownictwo - gen. Czesaw Kiszczak). Pogarszajca si sytuacja gospodarcza w kraju doprowadzia do zwoywania marszy godowych. Artykuy codziennego uytku byy racjonowane, a dostawy czsto nie wystarczay na pokrycie przydziaw kartkowych. W caym spoeczestwie roso niezadowolenie i frustracja. We wrzeniu i padzierniku 1981 roku trway obrady I zjazdu NSZZ Solidarno, ktry przyj program zwizku oraz wybra na przewodniczcego Lecha Was. Wadza, przygotowujca si do definitywnego starcia z Solidarnoci, wybraa w padzierniku na I sekretarza generaa Wojciecha Jaruzelskiego. W kraju narastaa niech przed radykalnymi reformami, panowa lk przed kryzysow zim. Powszechna bya wiadomo konfrontacji. Nie zapobiego jej spotkanie z 4 listopada 1981 roku pomidzy Jaruzelskim, Was i prymasem Glempem, mimo zapowiedzi powoania Frontu Porozumienia Narodowego. 5 grudnia Biuro Polityczne dao w dziaaniach woln rk Jaruzelskiemu. Otrzyma on take zapewnienie ze strony Moskwy o ewentualnej pomocy militarnej. Z jednej strony wadze na Kremlu chciay unikn interwencji wojsk w Warszawie, z drugiej I sekretarz w Polsce zdawa sobie spraw, e wkroczenie obcych wojsk pozbawioby

komunistw reszty autorytetu i zaprzepacio szans na jakiekolwiek porozumienie wadzy ze spoeczestwem.

W nocy z 12 na 13 grudnia 1981 roku Rada Pastwa uchwalia dekret o stanie wojennym, ktry ogosi publicznie I sekretarz KC PZPR Wojciech Jaruzelski. Dokument ten wprowadza na obszarze caego kraju stan wojenny, by miedzy innymi zapobiec oglnokrajowym wystpieniom. Oprcz niego przyjto dekret o postpowaniu w sprawach przestpstw i wykrocze oraz zmianach w ustroju sdw wojskowych i prokuratory wojskowej. W ramach stanu wojennego na ulice wikszych miast wyprowadzono czogi, pojawiy si take liczne patrole. Internowano wiele tysicy opozycjonistw, zakazano strajkw, zawieszono dziaalno organizacji spoecznych, zaostrzono cenzur, zamknito pisma, teatry, przerwano wszelk komunikacj, zamknito granice, radio i telewizja nadaway tylko jeden program (spikerzy telewizyjni wystpowali w mundurach wojskowych). Wprowadzono take godzin policyjn od 22.00 do 6.00. Wadz w pastwie przeja Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego (WRON), na czele ktrej stan Wojciech Jaruzelski. Do wprowadzenia stanu wojennego wadza uya co najmniej 400-500 tysicy osb, w tym poow uzbrojonych (m.in. milicja, wojsko, SB, aparat partyjny i aktywici). Mimo rozmiaru przygotowa do wprowadzenia stanu wojennego nie powstrzymay one fali oporu. W fabrykach powstay komitety strajkowe (w Gdasku Krajowy Komitet Strajkowy). 14 grudnia w wikszoci zakadw ogoszono strajki okupacyjne. Wadze zaczy akcje pacyfikacyjne przy uyciu ZOMO oraz wojska. Do 23 grudnia rozbito strajki w kluczowych zakadach, w innych trway do 28 grudnia. Najtragiczniejszy przebieg pacyfikacja miaa na lsku w kopalni Wujek - 16 grudnia podczas protestu zgino 9 grnikw. Tysice robotnikw aresztowano, wielu pozbawiono pracy. Wydarzenia z 13 grudnia zmusiy przejcie Zwizku Solidarno do podziemia, gdzie istnia mimo aresztowa i przeladowa. Koci katolicki opowiedzia si za przywrceniem zdelegalizowanego NSZZ Solidarno oraz uwolnieniem Lecha Wasy (14 grudnia powsta Prymasowski Komitet Pomocy). O zaprzestanie rozlewania polskiej krwi zaapelowa papie, za prezydent USA naoy na Polsk sankcje ekonomiczne. Nieformalne ycie kulturalne oraz intelektualne po wprowadzeniu stanu wojennego nie zamaro. Wadze komunistyczne wzbraniay si przed wprowadzeniem cakowitego terroru. Sytuacja polityczna bya na co dzie komentowana, za na lekcjach historii rozpoczto mwi o tematach wczeniej przez wadz zakazanych. Rozwin si czarny rynek dewizowy (waluty obce) i towarowy. W PZPR do gosu doszed beton partyjny pragncy odwetu na opozycji. Jaruzelski usiowa jednak porozumie si z Was, proponujc zgod na

dziaalno zwizku w zamian za jego odcicie si od opozycji i ograniczenie postulatw. Opanowanie sytuacji w kraju trwao kilka miesicy. Mimo tego 1 maja odbyy si opozycyjne kontrmanifestacje, a 3 maja wielotysiczne pochody (podobna atmosfera panowaa w rocznic porozumie sierpniowych). Dysproporcja si pomidzy wadz a opozycj nakazywaa oczekiwanie i prac nad spoeczn wiadomoci.

Stan wojenny zawieszono 31 grudnia 1982 roku, a zniesiono oficjalnie 22 lipca 1983 roku. Zwolniono cz internowanych opozycjonistw. W latach osiemdziesitych wadze przystpiy do neutralizacji Solidarnoci, tworzc midzy innymi kontrolowane organizacje zwizkowe, ktre 24 listopada 1984 roku powoay Oglnopolskie Porozumienie Zwizkw Zawodowych, ktre zrzeszao prawie 6 milionw osb. W kraju wci posugiwano si propagand walczc m.in. Ze spekulacj i pasoytami. Nie zdecydowano si na radykalne reformy, pace wci malay, produkcja spadaa, a jedyna recept na przywrcenie rwnowagi byo podnoszenie cen.

Brak akceptacji spoecznej dla rzdw Wojciecha Jaruzelskiego spowodowa potrzeb porozumienia z demokratyczn opozycj. 11 wrzenia 1986 roku genera Czesaw Kiszczak oznajmi uwolnienie wszystkich winiw politycznych. Trzy tygodnie pniej zwolniony Lech Wasa powoa Tymczasow Rad Solidarnoci. W 1987 roku Solidarno zacza wychodzi z podziemia, powstaway take inne organizacje polityczne, takie jak: Polska Partia Socjalistyczna, konserwatywny Ruch Polityki Realnej, Polskie Stronnictwo Ludowe. Pielgrzymka Jana Pawa II z czerwca 1987 roku umocnia autorytet Kocioa i opozycji. Jaruzelski mimo prb reform gospodarczych i reformy centralnej administracji pastwowej nie umia opanowa sytuacji w kraju. Pastwa zachodnie kredyty dla Polski uzaleniay od procesu liberalizacji. O spadku akceptacji dla wadz wiadczya zarwno frekwencja w wyborach do Sejmu w 1985 roku, jak i wynik referendum z listopada 1987 roku. Ju w 1987 roku pojawiy si propozycje ze strony opozycji zawarcia paktu antykryzysowego - w zamian za legalizacj Solidarnoci i swobod dziaania niezalenych stowarzysze opozycja wziaby wspodpowiedzialno za reformy w kraju oferta nie zostaa podjta. W 1988 roku powoano Komitet Obywatelski przy Przewodniczcym NSZZ Solidarno Lechu Wasie. Do 1988 roku opublikowano co najmniej 3 tysice broszur i ksiek, niemal 2 tysice gazetek, najbardziej poczytnym byo pismo podziemne Tygodnik Mazowsze. Organizowano tajne komplety zajmujce si odkamywaniem historii najnowszej, parafie stay si orodkami ywej dyskusji. Hasa opozycji coraz bardziej si radykalizoway.

Wiosn 1988 roku manifestacje studenckie w rocznice wydarze marcowych z 1968 roku rozpoczy fal strajkw w wikszych zakadach przemysowych. Wadze postanowiy zareagowa si. Mimo chwilowego przytumienia objaww niezadowolenia kolejne protesty wybuchy w sierpniu na lsku i rozprzestrzeniy si na reszt kraju. 27 sierpnia genera Kiszczak zadeklarowa publicznie moliwo odbycia w moliwie szybkim czasie spotkania z przedstawicielami rnych rodowisk spoecznych i pracowniczych. Spotkanie mogo przyj form okrgego stou. Warunkiem byo zakoczenie strajkw, co Wasie udao si uczyni w cigu kilku dni.