POLITECHNIKA WARSZAWSKA

Instytut Radioelektroniki WEiTI

Zakład Techniki Mikrofalowej i Radiolokacyjnej

LABORATORIUM : POLA i FALE

POLA w PROWADNICACH FALOWYCH
Ćwiczenie laboratoryjne nr 4 - sala 531

Cel ćwiczenia
Celem ćwiczenia jest zapoznanie się z podstawowymi cechami pól i fal w prowadnicach
falowych. Prowadnice falowe dzielą sie na linie z falą TEM oraz falowody.Przedmiotem obserwacji
będą fale bieżące, częściowo stojące i stojące w tych prowadnicach.Sprawdzona zostanie zależność
teoretyczna między długością fali w falowodzie a długoscią fali typu TEM. Mierzone będą parametry
takie jak długość fali i współczynnik fali stojącej. Przedmiotem pomiarów i obserwacji będą także
rozkłady pól w falowodzie prostokątnym oraz linii wspolosiowej.

Podstawowe wiadomości teoretyczne:

• Fale częściowo stojące na granicy dwóch ośrodków
Fala padająca prostopadle na granicę ośrodków

Ośrodek 1 x Ośrodek 2
ε1 , µ1 , σ1 ε 2 , µ 2 , σ2

E1+ E1− E2
H1−

z
H1+ H2

y
   +  E 0 − γ1 z
Fala płaska o wektorze pola E1+ = ix E 0 e − γ1 z oraz H 1 = iy e pada na granicę dwóch ośrodków w
Z1
płaszczyźnie z=0. Fala ta ulega częściowemu odbiciu. Współczynnik odbicia dla pola elektrycznego
E − ( z =0)
zdefiniowany jest zależnością: Γ = 1+ . Współczynnik odbicia dla pola magnetycznego jest równy:
E1 ( z =0)
  −  E0 γ z
-Γ. Tak więc fale odbite określone są zależnościami: E1− = ix Γ E 0 e γ1 z , H 1 = − iy Γ e 1 . Ponieważ
Z1
rozważa się granicę dwóch dielektryków, z warunków brzegowych wynika, że zarówno pole E1 (suma
pól fali padającej i odbitej) jak i H1 na granicy ośrodków jest ciągłe, czyli E1(0) = E2(0), H1(0) = H2(0).
    E0 −γ z
Fala w ośrodku drugim określona jest zależnościami: E 2 = ix (1+ Γ ) E 0 e − γ 2 z , H 2 = iy (1− Γ ) e 2 .
Z1
dr inż. Jolanta Zborowska - Pola w prowadnicach falowych 2

Stosunek pola E i H w ośrodku drugim jest oczywiście równy impedancji falowej tego ośrodka. Tak
(1 + Γ ) Z 1 Z 2 − Z1
więc zachodzi zależność: Z 2 = z której można obliczyć współczynnik odbicia : Γ =
1− Γ Z 2 + Z1
Jeśli ośrodek pierwszy jest bezstratny, w ośrodku tym tworzy się fala częściowo stojąca. Wyrażenie
opisujące rozkład amplitud pola E (zbiór maksymalnych wartości pola) dany jest zależnością:
E1
= 1+ Γ + 2 Γ cos ( 2β 1 z + ψ )
2

E0
gdzie: ψ jest argumentem współczynnika odbicia Γ.
E1 max
Wyrażenie to przyjmuje wartości ekstremalne: maksymalną gdy cos(2β1z + ψ) = 1: = (1 + Γ ) ,
E0
E1 min
oraz minimalną gdy cos(2β1z + ψ) = -1: = (1 − Γ )
E0
Stosunek maksymalnej wartości pola do minimalnej jest nazywany: współczynnikiem fali stojącej i
E1max 1+ Γ
oznaczany –WFS lub ρ. WFS = ρ = =
E1min 1− Γ
Z2
Jak łatwo zauważyć jeżeli ośrodki są bezstratne |Γ| = Γ gdy Z2 > Z1 i wówczas WFS = , natomiast
Z1
Z1
gdy Z2 < Z1, |Γ| = -Γ oraz WFS =
Z2
Jak wynika z zależności opisującej rozkład amplitud pola elektrycznego, gdy również ośrodek drugi jest
ośrodkiem bezstratnym, wówczas współczynnik odbicia Γ jest liczbą rzeczywistą i na granicy ośrodków
mamy ekstremum pola. Z zależności tej wynika również, że gdy pole elektryczne osiąga maksimum to
pole magnetyczne osiąga minimum (wspólczynnik odbicia dla pola magnetycznego jest równy -Γ).

W wyniku padania fali na granicę dwóch bezstratnych dielektryków w ośrodku 1 tworzy się fala
1+ Γ Z1 Z
częściowo stojąca, opisana współczynnikiem fali stojącej: WFS= ρ = = lub 2 > 1
1− Γ Z2 Z1
Z2 − Z1
Współczynnik odbicia Γ =
Z2 + Z1
Rozkład fali częściowo stojącej pola E ma na granicy ośrodków maksimum, gdy Γ > 0 oraz minimum,
gdy Γ < 0. Jeśli np. pole E ma maksimum, to pole H ma minimum. Rozkłady amplitud pól E i H są
przesunięte o λ/4. Współczynnik odbicia mocy równa się Γ 2 , a współczynnik transmisji mocy
4
Tp = 1− Γ 2 =
1
2+ ρ +
ρ

Przy padaniu fali na płaszczyznę przewodzącą następuje całkowite odbicie (Γ = −1). W ośrodku 1
tworzy się fala stojąca (WFS →∞). Pole E ma minimum (zero) na granicy ośrodków. Pole H ma
maksimum. Po płycie przewodzącej płynie prąd powierzchniowy o gęstości Js takiej - jak całkowite
pole H. Kierunek tego prądu jest prostopadły do pola H i zgodny z polem E fali padającej.
• Cechy fal w liniach TEM
Przykłady linii TEM
dr inż. Jolanta Zborowska - Pola w prowadnicach falowych 3

a) Linia współosiowa b) Symetryczna linia c) Niesymetryczna linia d) Linia

y paskowa paskowa dwuprzewodowa
εw

w
ε Przewody
ε
w w
x b w
b
b

2b

2a Izolacja
Fale TEM są to fale które nie mają składowych wzdłuż kierunku rozchodzenia się fali.
Jeżeli fala rozchodzi się w kierunku Oz wówczas: Ez = 0, Hz = 0

Analiza linii TEM

Prowadnicę TEM w przekroju poprzecznym pokazano na rysunku.

0 x

Ponieważ poszukiwane są pola, które są prostopadłe do kierunku rozchodzenia się fali, wektor nabla
dzieli się na część prostopadłą ∇ ⊥ oraz wzdłużną ∇ z :
∇ = ∇⊥ + ∇z
 ∂  ∂  ∂
∇ ⊥ = ix + iy ∇ z = iz
∂x ∂y ∂z
 
( ∇ ⊥ + ∇ z ) × H⊥ = ( σ + j ω ε) E⊥
 
( ∇ ⊥ + ∇ z ) × E⊥ = − j ω µ H⊥
Po rozseparowaniu na składowe prostopadłe i wzdłużne równania Maxwella przyjmują postać:
 
∇ z × H⊥ = ( σ + j ω ε ) E⊥
 
∇ z × E⊥ = − j ω µ H⊥

∇ ⊥ × H⊥ = 0

∇ ⊥ × E⊥ = 0
∂
Uzyskaliśmy rozseparowanie równań Maxwella. Równania zawierające różniczkowanie
∂z
czyli (∇ z ) są takie same jak dla fali TEM w przestrzeni nieograniczonej. Wynika stąd, że stałe γ i Z
dr inż. Jolanta Zborowska - Pola w prowadnicach falowych 4

oblicza się w przypadku linii TEM z tych samych wzorów co w przypadku przestrzeni nieograniczonej i
tak samo się te stałe wykorzystuje.
∂2  2

2 E ⊥ − γ E⊥ = 0
∂z

∂2  2

H − γ H⊥ = 0
∂ z2 ⊥
 
 iz × E⊥
H⊥ =
Zf
  
E⊥ = Zf ⋅ H⊥ × iz

jω µ
Zf =
( σ + j ω ε)
γ = j ω µ ( σ + j ω ε)

Równania zawierające różniczkowanie względem zmiennych x i y (∇⊥) mówią, że w przestrzeni

 
dwuwymiarowej 0xy zarówno pole E⊥ jak i pole H⊥ są bezwirowe.

Bezwirowe pole E⊥ ma więc w tej przestrzeni potencjał skalarny U(x,y):

E = − ∇ ⊥ U(x,y)
Potencjał ten w przestrzeni między przewodami linii (w której nie ma ładunków) musi spełniać
równanie Laplace’a: ∇ 2⊥ U= 0
Potencjał U(x,y) musi spełniać określone warunki brzegowe na przewodzących ściankach linii.
Ścianki te ( w płaszczyźnie 0xy są to kontury) są ekwipotencjalne, czyli warunki brzegowe mają postać:
U(x,y) na
k − tym
= Uk 0 = const.
przewodzielinii
Taki typ zagadnienia - rozwiązać równanie Laplace’a z zadanymi wartościami funkcji na brzegu obszaru
nazywa się zagadnieniem Dirichleta.

Rozseparowaliśmy równania Maxwella na równania wzdłuż osi Oz oraz w płaszczyźnie prostopadłej

do Oz. Pierwsze z tych równań prowadzą do równań falowych takich jak w wolnej przestrzeni. Stałe γ
E
i Z (stała propagacji występująca w wyrażeniach e− γ z oraz impedancja Z = ) są takie same jak w
H  
wolnej przestrzeni. Równania w płaszczyźnie Oxy (┴ do osi Oz) dowodzą bezwirowości pól E i H w

przestrzeni dwuwymiarowej. Stąd E ⊥ = − ∇ ⊥ U , a U da się znaleźć przez rozwiązanie równania
Laplace’a z warunkami brzegowymi (problem Dirichleta).

 
Algorytm obliczania pól E i H w liniach TEM

1. Znaleźć U(x,y), takie, że: ∇ 2⊥ U(x,y) = 0

dr inż. Jolanta Zborowska - Pola w prowadnicach falowych 5

U(x,y) na
k − tym
= Uk 0
przewodzielinii
(czyli rozwiązać zagadnienie Dirichleta)
2. Obliczyć γ= j ω µ ( σ + j ω ε)
jω µ jω µ
Z= =
γ σ + jω ε

3.Pole E oblicza się ze wzoru : E = − ∇ ⊥ U ( x,y) e− γ z ej ω t
 
 iz × E
4. Pole H oblicza się ze wzoru: H =
Z

Poniżej przedstawione zostały rozkłady pól E i H wzdłuż linii współosiowej.

λ λ
2 2

o x o o x
o oo o x xx x o oo o o oo o x x x x
o o o o oo o x xx xx xx x o o o o o oo o o o o o oo o x x xx xx x

x x x x xx x o o oo o o o o x xx xx xx x x x x x xx x o oo oo o o
x xx x o oo o x xx x x xx x oo o o
x x x o
o
z z
a) fala bieżąca b) fala stojąca
λ
2

o x o
o o x x o o
o o o o x x x x x x o o o o o

x x x x o o o o o o x x x x x
o o x x
o x

z
c) dla fali bieżącej - linia o stratnych ściankach

Parametry obwodowe linii TEM

B
 
UA,B = ∫ E ⋅ d l
A
  
 
I = ∫ H⋅d l   ∂D  
∫l H⋅d l = ∫∫S  J + ∂ t ⋅dS = ∑k I k = 0
lw
z  
gdzie: lw obejmuje przewód wewnętrzny, lz – obejmuje przewody linii łącznie z zewnętrznym

1    1
P = Re ∫∫ E 0 ( x, y ) ×H 0∗ ( x, y )⋅dS = U⋅ I
2 S
2
U Q1 φ
Zc = C1 = L1 =
I U I

Wnioski: • Ponieważ pole E jest w przestrzeni dwuwymiarowej 0xy bezwirowe - wynik obliczania
napięcia między przewodami nie zależy od drogi całkowania (punkt A leży na przewodzie
wewnętrznym, punkt B - na przewodzie zewnętrznym, droga całkowania musi leżeć w płaszczyźnie
z = const)
dr inż. Jolanta Zborowska - Pola w prowadnicach falowych 6

• Z prawa przepływu wynika, że w przewodach wewnętrznym i zewnętrznym w płaszczyźnie z =

const płyną prądy o tych samych wartościach, ale w przeciwnych kierunkach
• Moc obliczona jako całka po przekroju poprzecznym z wektora Poyntinga może też być obliczona
metodami obwodowymi, za pomocą napięcia i prądu

Poniżej wyznaczone zostaną parametry obwodowe bezstratnej linii współosiowej o promieniach a, b

(a>b)
  b j ( ω t − β z)
Przykładowe wyrażenia na pole elektryczne i magnetyczne w linii współosiowej: E = iρ E0 ⋅ ⋅ e
ρ
  E0 b j ( ω t − β z)
, H = iϕ ⋅ ⋅e . Można obliczyć maksymalne napięcie między przewodami:
Z ρ
a
b a
U= ∫ E0 ⋅ ρ dρ = E0 bln b oraz maksymalną wartość prądu w przewodach:
b
  E0
I = ∫ ⋅ dl = Z 2π b .
H
l
U Z a
Następnie wyznacza się impedancję charakterystyczną linii: Zc = = ln ,
I 2π b
q1 ε E0 2π b 2π ε
C1 = = =
pojemność jednostkową: U a a ,
E0 bln ln
b b
a
µ ∫ H dρ µ ⋅ E 0 ⋅ bln a
φ
indukcyjność jednostkową: L = 1 = b Z b = µ ln a
=
1
I E0 E0 2π b
2π b 2π b
Z Z
L1 Z a
Zauważmy, że: L1 C1 = µ ε ; = ln = Zc
C1 2π b
Jak widać w linii TEM parametry jednostkowe grają podobną rolę jak stałe materiałowe w ośrodku
nieograniczonym.
Impedancja charakterystyczna linii, prędkość rozchodzenia się fali oraz stała propagacji, dane są
zależnościami.
L1 1
Zc = v= γ = j ω L 1 C1
C1 L1 C1

Obliczmy teraz impedancję wejściową krótkiego (∆l << λ) odcinka linii zwartego na końcu:
ω
Z w = j Z c tg β ∆l ≈ j Z c ∆l = j ω ( L1 ∆l ) . Jak widać krótki odcinek linii TEM zwarty na końcu
v
zachowuje się tak, jak skupiona indukcyjność L równa indukcyjności jednostkowej L1 razy długość
odcinka ∆l. Podobnie, gdy rozważy się krótki odcinek linii rozwarty na końcu, widać, że zachowuje się
on jak skupiona pojemność : C = C1∆l. Impedancja wejściowa tego odcinka linii wynosi:
Zc Z v 1
Zw = ≈ c =
j tg β∆l j ω ∆l j ω ( C1 ∆l )
dr inż. Jolanta Zborowska - Pola w prowadnicach falowych 7

L1 ∆
l

Schemat zastępczy krótkiego odcinka linii TEM

przedstawiono obok. C1 ∆
l

∆
l
Fala TEM w wolnej przestrzeni i w linii (prowadnicy) TEM
wolna przestrzeń ↔ linia TEM
ε ↔ C1
µ ↔ L1
µ E L1 U
Z= = ↔ Zc = =
ε H C1 I
1 1
v= = v=
µε L1 C1
β=ω µε = β = ω L1 C1
Zastępując ε w wolnej przestrzeni przez C1 w linii, i podobnie µ przez L1 otrzymuje się wzory
określające prędkość, stałą fazową oraz impedancję charakterystyczną linii.

• Cechy fal w falowodach

Prowadnice falowe TEM wymagały istnienia conajmniej dwóch przewodów linii. Między tymi
przewodami była różnica potencjałów - napięcie zmienne. Obecnie zajmiemy się takimi prowadnicami
falowymi, w których rozchodzenie się fal TEM nie jest możliwe. Ograniczymy się do falowodów o
przewodzących ściankach. Są to prowadnice o budowie cylindrycznej (rury wykonane z metalu -
dobrego przewodnika).
Pola E i H spełniają następujące warunki brzegowe na ściankach falowodu: Składowa styczna pola
elektrycznego, Et = 0, składowa normalna pola magnetycznego Hn = 0 natomiast składowa styczna pola
∂ Ht
magnetycznego osiąga maksimum: =0
∂n
Rozpatrywany falowód prostokątny pokazany jest
na rysunku obok. y
Zakłada się, że falowód jest bezstratny (ścianki
doskonale przewodzące, konduktywność
dielektryka σ = 0). Ponadto zakłada się, że a > b. b

a x
z

Rozwiązywanie równań Maxwella w falowodzie rozpoczniemy od poszukiwania opisu pól dla

rodzajów typu E. W tym przypadku wewnątrz falowodu istnieje niezerowa składowa Ez , która, jako
składowa styczna, musi się zerować na ściankach falowodu. Do rozwiązania problemu zastosujemy
metodę rozdzielenia zmiennych, zapisując poszukiwaną składową Ez jako iloczyn trzech funkcji,
zależnych kolejno od jednej spośród zmiennych niezależnych x,y,z. Po wprowadzeniu tego zapisu do
równań Helmholtza, rozseparowaniu zmiennych i uwzględnieniu warunków brzegowych otrzymuje się
rozwiązanie na funkcje X(x) oraz Y(y) w postaci funkcji sinus oraz Z(z) w postaci funkcji wykładniczej.
Pierwsze dwie z tych funkcji (sinusy) mówią o rozkładzie składowej Ez w przekroju poprzecznym
dr inż. Jolanta Zborowska - Pola w prowadnicach falowych 8

falowodu. Ostatnia z funkcji (wykładnicza) mówi o propagacji fali wzdłuż falowodu (w przypadku
stałej γz urojonej) lub o tłumieniu fali wzdłuż osi z (w przypadku rzeczywistej wartości γz).
∇2 Ez + β2 Ez =0
Ez = X ( x) Y( y) Z( z)
X ' 'Y Z + X Y ' ' Z + X Y Z ' ' + β 2 XYZ = 0
d2 X d2 Y d2 Z
X '' = Y'' = Z'' =
dx2 dy2 dz2
X '' Y '' Z''
+ + =− β2
X Y Z
X '' Y '' Z''
= γ 2x = γ 2y = γ 2z
X Y Z
γ 2x + γ 2y + γ 2z = − β 2
mπ nπ
X = Cx sin
x Y = Cy sin y
a b
mπ nπ
γx = j γy = j
a b
−γzz
Z = Cz e
mπ x nπ y − γ z z
Ez = E z 0 sin sin e
a b
Wprowadzając nową wielkość βg (graniczna stała fazowa): β g = − γ x − γ y otrzymuje się
2 2 2

γ z = β 2g − β 2
2 2
β 2g  mπ   nπ 
βg   + 
βz = β 1 −  a   b
β2 ωg = =
µε µε

2π 2 2π 2π 1 λ
λg = = λz = = =
βg 2 2 βz β β 2g λ2
 m  n 1−
  +  1−
 a   b β2 λ2g

Z przeprowadzonych dotąd rozważań wynikają następujące wnioski:

• każdej parze całkowitych dodatnich liczb m, n odpowiada jeden rodzaj fali typu E. Rodzaj ten
oznaczać będziemy Em,n.
• liczby m = 0 lub n = 0 są wykluczone, gdyż wyprowadzony wzór daje wówczas, wbrew założeniu,
Ez = 0. Oznacza to, że rodzaje Em,0 lub E0,n nie istnieją.
• Każdy rodzaj Em,n ma swoją, zależną od rozmiarów falowodu (a x b) i liczb (m,n) graniczną
długość fali λg . Tej długości fali odpowiada pulsacja graniczna ωg i częstotliwość graniczna
ωg
fg = . Te dwie ostatnie wielkości zależą także od parametrów ośrodka µ, ε.
2π
• Stała propagacji γz danego rodzaju nie jest równa stałej γ dla ośrodka nieograniczonego (w liniach
TEM γz było równe γ dla ośrodka nieograniczonego). γz zależy od częstotliwości, parametrów
ośrodka, ale też od wymiarów falowodu i liczb m,n.
dr inż. Jolanta Zborowska - Pola w prowadnicach falowych 9

• Dla fal o częstotliwości niższej od częstotliwości granicznej stała γz jest rzeczywista. Fale takie nie
rozchodzą się w falowodzie (nie ma ruchu płaszczyzny stałej fazy), są wykładniczo tłumione.
Rozchodzą się tylko fale o f > fg.
• Najniższą wartość fg ma rodzaj E11. Jest on podstawowy wśród rodzajów E.
Znaczenie pojęcia „rodzaj podstawowy” zostanie przedstawione w dalszych rozważaniach.

Rodzaj E11

πx π y −γz z y
E x = − E x 0 cos sin e λ
x= a
z
a b 2
y 2
πx π y −γzz ++
Ey = − Ey 0 sin cos e b
a b
πx πy −γzz + ++
Ez = j Ez 0 sin sin e
a b
a x z
H x0 a
λ2 =
Z f = Z 1− 2 H y0 b
λg
Ex − Ey
Zf = =
Hy Hx

Obserwując rysunki i wzory opisujące rodzaj E11 dochodzimy do dalszych wniosków:

• składowe poprzeczne pola Ex, Ey są w fazie, a składowa Ez jest względem nich przesunięta o π/2.
Oznacza to, że w danej płaszczyźnie z = const maksima składowych poprzecznych i Ez są przesunięte o
ćwierć okresu, a w danej chwili czasowej t = const są one wzdłuż falowodu przesunięte o ćwierć fali.
• jeśli f < fg (czyli λ > λg ) to impedancja falowa Zf jest urojona. Średni w czasie wektor Poyntinga
równa się zeru. Nie ma przenoszenia mocy wzdłuż falowodu (fala zanikająca)
• jeśli f > fg to Zf jest rzeczywiste, (ZfE < Z), moc fali jest przenoszona wzdłuż falowodu za pomocą
będących w fazie składowych Ex, Ey, Hx, Hy.

Poszukiwanie pól dla rodzajów typu H (Hz ≠ 0) zaczynamy podobnie jak dla pól typu E. Zakładamy,
że: Hz = X(x) Y(y) Z(z) i staramy się zastosować metodę rozdzielenia zmiennych do równania
Helmholtza: ∇2 Hz +β2 Hz = 0
Otrzymuje się podobne rozwiązanie jak w przypadku rodzajów E, z funkcjami trygonometrycznymi
opisującymi X(x) oraz Y(y) i z funkcją wykładniczą na Z(z). Także stałe γx, γy, γz są takie same jak
poprzednio. Jedyna różnica wynika z warunków brzegowych. Hz jako składowa styczna osiąga teraz
∂X ∂Y
maksimum na ściankach, oraz na ściankach się zerują. Oznacza to, że funkcje
∂x ∂y
trygonometryczne opisujące X(x) i Y(y) muszą być kosinusami, czyli ostatecznie:
mπ x nπ y − γ z z
Hz = Hz 0 cos cos e
a b
Z wzoru powyższego wynika, że teraz dopuszczalne są liczby m = 0 lub n = 0. Istnieją rodzaje H m0 oraz
H0n ( nie istnieje tylko rodzaj H00) . Przy założeniu a > b rodzajem podstawowym wśród rodzajów H
jest H10. Jest on też rodzajem podstawowym w pełnym zbiorze rodzajów E i H, gdyż ma niższą
częstotliwość graniczną niż rodzaj E11.
W praktyce wykorzystuje się przeważnie falowody jednomodowe (jednorodzajowe), to znaczy tak
dobiera się do częstotliwości fali wymiary falowodu, aby mógł się rozchodzić tylko jeden rodzaj.
dr inż. Jolanta Zborowska - Pola w prowadnicach falowych 10

Rozchodzenie się wielu rodzajów jest szkodliwe, ponieważ każdy z nich ma inne parametry (np. inne
prędkości fal) i przesyłanie informacji za pomocą wielu rodzajów jednocześnie jest bardzo utrudnione.
Stąd duże znaczenie rodzaju podstawowego (H10), głównie tylko ten rodzaj jest wykorzystywany.
Pasmem pracy falowodu jest pasmo, w którym rozchodzi się tylko rodzaj podstawowy. W przypadku
falowodu prostokątnego jest to pasmo: fgH < f < fgH
10 01

Rodzaj H10 (podstawowy)

 π x λz
Hx = − Hx 0 sin  e− γ z z y 2
 a y

 π x
Hz = j Hz0 cos  e− γ z z
 a
x z
 π x  −γ z z
E y = E yo sin  e
 a 
Z
Zf =
λ2
λz 1−
λ2g
2
z Ey
Zf = −
Hx

Rodzaj H10 jest podstawowy w falowodzie prostokątnym, ma najniższą częstotliwość graniczną.

Poniżej f g H10 fale się nie rozchodzą. Powyżej f g H10 fale się rozchodzą, lecz przy zbyt wysokich
częstotliwościach, przekraczających fg H ,fg E = fg H lub f g H 20 są co najmniej 2 lub 3 rodzaje fal
01 11 11
o różnych prędkościach. Taka transmisja jest utrudniona i się jej nie stosuje.

Literatura
[1] MORAWSKI T., GWAREK W. – Pola i fale elektromagnetyczne, WNT, W-wa 1998, str. 88-95,
133-137, 149-158, 163-165, 167-174, 179-181, 189-190
[2] Wykład POLA i FALE
dr inż. Jolanta Zborowska - Pola w prowadnicach falowych 11

Pomiary:
1. Linia współosiowa i falowodowa
Do obserwacji fali bieżącej, częściowo stojącej i fali stojącej oraz do pomiaru parametrów tych
fal stosuje się układ pomiarowy pokazany na rys. 1

FLP D
WLP
G I T P N

W W

Rys. 1 Układ do pomiaru parametrów fal w linii

G - generator, I - izolator, T - tłumik regulowany, FLP - falowodowa linia pomiarowa ,
WLP - współosiowa linia pomiarowa, W - wskaźnik względnego natężenia pola elektrycznego,
P - przejście z linii falowodowej na współosiową, Zakończenia linii : D - dopasowane obciążenie, N -
niedopasowane obciążenie, Z - zwarcie

Należy zaobserwować, że:

• w linii zakończonej obciążeniem dopasowanym jest fala bieżąca
• w przypadku obciążenia niedopasowanego tworzy się fala częściowo stojąca
• w przypadku zakończenia linii zwarciem tworzy się fala stojąca
Następnie należy wyznaczyć:
• długość fali w współosiowej prowadnicy falowej λ i porównać z długością λ0 fali obliczoną na
podstawie znajomości częstotliwości generatora
Długość fali mierzy się w prowadnicy falowej zakończonej zwarciem.
Pomiaru dokonuje się w ten sposób, że mierzy się położenia dwóch kolejnych minimów tej fali l1min ,
l2min
a następnie oblicza się długość fali ze wzoru: λ = 2 ( l2 min − l1 min )

Długość fali w powietrzu jest związana z częstotliwością sygnału zależnością:

c
λ0 = gdzie: c = 3 108 m/s, prędkość światła w próżni
f
• wyznaczyć długość fali w linii falowodowej λf (długość fali w linii falowodowej mierzy się w ten sam
sposób jak w linii współosiowej tzn. poprzez pomiar dwóch kolejnych minimów)
• porównać długość fali w falowodzie z długością fali w linii współosiowej
• znając wymiary falowodu , rodzaj pobudzonej fali oraz długość fali w wolnej przestrzeni obliczyć
długość fali w falowodzie i porównać z długością fali zmierzoną w falowodowej prowadnicy falowej
W układzie badanym boki falowodu wynoszą: a = 23mm, b = 12mm a pobudzona fala jest rodzaju H10.
dr inż. Jolanta Zborowska - Pola w prowadnicach falowych 12

2. Rozkład pola elektrycznego w prowadnicy falowej

A. W układzie jak na rys. 2 wyznaczyć względny rozkład pola w linii zakończonej zwarciem.

LP
Rys. 2 Układ do pomiaru rozkładu pola w
G Z prowadnicy falowej
G - generator, LP - linia pomiarowa, (współosiowa
lub falowodowa), W - wskaźnik względnego
natężenia pola elektrycznego, Z - zwarcie
W

Należy wyznaczyć:
• długość fali w prowadnicy falowej λ .
Długość fali mierzy się w prowadnicy falowej zakończonej zwarciem.
Pomiaru dokonuje się w ten sposób, że mierzy się położenia dwóch kolejnych minimów tej fali l1min ,
l2min
a następnie oblicza się długość fali ze wzoru:
λ = 2 ( l2 min − l1 min )
• względny rozkład pola wzdłuż linii zakończonej zwarciem
Należy ustawić sondę na linii pomiarowej w maksimum pola elektrycznego oraz ustawić wskazanie
miernika W na zero decybeli. Względne pole elektryczne odpowiadające wskazaniu miernika w [dB]
wyraża się wzorem:
w
Ew ( z − z0) = 1020

Uwaga: Względny rozkład pola należy wyznaczyć pomiędzy dwoma minimami

Należy odczytać położenie sondy dla następujących wartości wskazań miernika W : -1dB, -2dB, -3dB,
-6dB, -10dB, -16dB, -20dB

Względny rozkład teoretyczny dany jest zależnością

2π
E w ( z − z0 ) = sin ( z− z0)
λ
gdzie zo – położenie minimum fali stojącej o najmniejszej wartości zmiennej z na skali podziałki linii
pomiarowej.

Uwaga: Pomiary i wykres teoretyczny należy umieścić na tym samym rysunku

B. Pomiary wykonuje się w układzie jak na rys. 2, z tym, że zamiast zwarcia Z do linii pomiarowej
LP dołącza się obciążenie niedopasowane N. Należy wyznaczyć względny rozkład pola wzdłuż linii
stosując metodę opisaną w punkcie A. Po ustawieniu sondy na linii pomiarowej w maksimum pola
elektrycznego należy odczytać położenie sondy dla w = -1dB, -2dB, -3dB itd. co 1dB oraz odczytać
położenie minimum oraz wartość w w minimum fali częściowo stojącej. Narysować wykres zależności
Ew(z) oraz obliczyć współczynnik fali stojącej.