Archiwum Fotogrametrii, Kartografii i Teledetekcji, Vol.

19, 2009 ISBN 978-83-61576-09-9

POMIARY DRG KOLEJOWYCH I OBIEKTW Z NIMI ZWIZANYCH ORAZ OPRACOWANIE WYNIKW NA POTRZEBY MODERNIZACJI KOLEI KONWENCJONALNYCH SURVEYING OF RAILROADS AND RELATED FACILITIES AND DEVELOPING RESULTS FOR THE CONVENTIONAL RAILWAY MODERNIZATION Micha Strach Katedra Geodezji Inynieryjnej i Budownictwa, Akademia Grniczo-Hutnicza im. Stanisawa Staszica w Krakowie
SOWA KLUCZOWE: pomiary geodezyjne drg konwencjonalnych, oprogramowanie Bentley Rail Track. kolejowych, modernizacja kolei

STRESZCZENIE: Artyku zawiera najwaniejsze informacje dotyczce geodezyjnej obsugi modernizacji kolei konwencjonalnych. Charakteryzuje prace umoliwiajce zmian warunkw uytkowania linii kolejowych poprzez przystosowanie ich do wyszych parametrw technicznoeksploatacyjnych. Opisuje zasady pomiaru elementw infrastruktury technicznej wraz z technologi precyzyjnych pomiarw inwentaryzacyjnych. Artyku zawiera opis specjalistycznego wzka pomiarowego, zbudowanego w AGH na Wydziale Geodezji Grniczej i Inynierii rodowiska, pracujcego w oparciu o technik RTK-GPS i metod biegunow 3D. Przedstawia take opis moliwoci zastosowania nowoczesnego oprogramowania firmy Bentley Systems Inc. Wykorzystywane jest ono do sporzdzenia: map cyfrowych, projektu regulacji osi toru kolejowego, a take przygotowania danych do wytyczenia projektu w terenie. Oprogramowanie umoliwia rwnie wygenerowanie plikw wsadowych do komputerw pokadowych podbijarek torowych, realizujcych projekt modernizacji drg szynowych.

1.

WSTP

Stan polskiej infrastruktury kolejowej ulega w ostatnich latach systematycznemu pogarszaniu. Powodem by brak wystarczajcych rodkw kierowanych na jej naprawy. Porwnanie zmian prdkoci rozkadowych oraz dugoci torw eksploatowanych z ograniczeniami prdkoci wiadczy o dekapitalizacji infrastruktury drogowej. W cigu ostatnich 16 lat wyczono z eksploatacji ponad 22% linii kolejowych. Aktualnie w zarzdzie Spki akcyjnej PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. znajduje si niespena 19 tys. km tych linii. Tylko w okresie pomidzy rokiem 2000 a 2007, prdko kursowania pocigw zostaa obniona na 31,5% dugoci torw szlakowych i gwnych zasadniczych. Prdkoci wiksze od 160 km/h s moliwe do osignicia zaledwie na 4,7% dugoci torw szlakowych. Odcinki, na ktrych mona rozwija prdko zaledwie do 80 km/h stanowi a 40% dugoci drg szynowych (Raport Roczny PKP PLK S.A., 2007).

411

Micha Strach

Przyznanie Polsce duych rodkw unijnych na rozwj infrastruktury transportowej jest wielk szans dla kolei. Po latach niedoinwestowania moliwa jest modernizacja istniejcych ju linii, a take przeprowadzenie restrukturyzacji polskiej sieci kolejowej poprzez budow nowych linii duych prdkoci midzy gwnymi aglomeracjami (rys. 1). Prace maj suy integracji polskiej infrastruktury z sieci transeuropejsk (TEN Trans-European Network). Inwestycje s zlokalizowane gwnie w tzw. pan-europejskich korytarzach transportowych, ktrych przebieg zosta ustalony na konferencjach midzynarodowych na Krecie i w Helsinkach. Na konieczno modernizacji dotychczasowych linii oraz budowy nowych odcinkw szybkiej kolei wpywa kilka czynnikw. S to przede wszystkim umowy midzynarodowe: Traktat Akcesyjny, Europejska Umowa o Gwnych Midzynarodowych Liniach Kolejowych (AGC) i Europejska Umowa o Waniejszych Midzynarodowych Liniach Transportu Kombinowanego i Obiektach Towarzyszcych (AGTC). Kolejnym istotnym elementem motywujcym do prac na rzecz poprawy stanu infrastruktury kolejowej s wzgldy ekologiczne, a tym samym potrzeba poprawy konkurencyjnoci kolei w stosunku do innych rodkw transportu.

Rys. 1. Projekty kolejowe planowane do realizacji w latach 2007201 (rdo PKP PLK S.A.) spenia Aby zapewni sprawny i bezpieczny przewz pasaerw i towarw, linie te musz okrelone wymagania techniczne. Wymagania te zostay wymienione

412

Pomiary drg kolejowych i obiektw z nimi zwizanych oraz opracowanie wynikw na potrzeby modernizacji kolei konwencjonalnych

w dyrektywie 2004/50/EC. Na ich podstawie opracowywane s techniczne specyfikacje interoperacyjnoci (TSI Technical Specifications for Interoperability), okrelajce szczegowe parametry techniczne rnych podsystemw kolejowych o podstawowym znaczeniu dla sprawnego i bezpiecznego transportu pasaerw i towarw. Przedsibiorstwo odpowiedzialne za infrastruktur kolejow, chcc realizowa zaoone cele, musi transferowa now wiedz, technik i technologi na wszystkich poziomach swojej dziaalnoci. Spka PKP PLK S.A. zobowizana jest do prowadzenia biecej kontroli stanu infrastruktury, przeprowadzajc m.in. przegldy oraz pomiary geodezyjne i diagnostyczne. Dokonuje take rejestracji wszelkich awarii i usterek, prowadzi konserwacje, naprawy biece i gwne. W pracach zwizanych z utrzymaniem linii kolejowych, ich modernizacj, a take dziaaniami inwestycyjnymi uczestnicz zespoy geodezyjne spki. Wrd nich znajduj si Zespoy Diagnostyczno Pomiarowe, odpowiedzialne za pomiary drg kolejowych i obiektw z nimi zwizanych. Zarwno geodeci zatrudnieni w spce PKP PLK S.A. jak i zatrudnieni w firmach zewntrznych i realizujcy pomiary drg szynowych winni zdobywa aktualn wiedz na temat nowoczesnych technik pomiarowych i opracowania wynikw w zakresie geodezji inynieryjno przemysowej dotyczcej szczeglnie geodezji kolejowej. Artyku zawiera informacje dotyczce geodezyjnej obsugi modernizacji kolei konwencjonalnych. Opisuje zasady pomiaru elementw infrastruktury technicznej wraz z technologi precyzyjnych pomiarw inwentaryzacyjnych. Zawiera take opis specjalistycznego wzka pomiarowego, pracujcego w oparciu o technik RTK-GPS i metod biegunow 3D. Prezentuje rwnie moliwoci nowoczesnego oprogramowania firmy Bentley Systems Inc. w zakresie tworzenia map cyfrowych, projektu regulacji osi toru kolejowego, a take przygotowania danych do wytyczenia projektu w terenie. Opisuje take moliwoci oprogramowania w generowaniu plikw wsadowych do wysokowydajnych maszyn torowych. 2. MODERNIZACJA I ZASADY OBSZARACH KOLEJOWYCH PROWADZENIA POMIARW NA

Modernizacja nawierzchni kolejowej umoliwia zmian warunkw uytkowania linii kolejowej poprzez przystosowanie jej do wyszych, zaoonych w projekcie, parametrw techniczno-eksploatacyjnych. W jej ramach wymianie podlegaj podstawowe elementy konstrukcyjne nawierzchni, takie jak szyny, podkady, podsypka i rozjazdy. Zmianie moe ulec take ukad geometryczny toru, urzdzenia sterowania ruchem kolejowym, a take zasilanie elektroenergetyczne i sie trakcyjna (rys. 2). Modernizacj, podobnie jak remont, zalicza si do robt utrzymania nawierzchni. W Polsce do budowy i modernizacji nawierzchni kolejowej o parametrach Vp max = 160 km/h oraz nacisk 22,5 tony na o wykorzystywane s nastpujce elementy: szyny, podkady, podrozjazdnice, mostownice, podsypka, maty wibroizolacyjne, systemy odwodnienia oraz obiekty inynieryjne, takie jak: przepusty, mosty i wiadukty (Grobelny M., 2009). Geodeci, podobnie jak wszyscy pracownicy jednostek organizacyjnych zarzdcy infrastruktury kolejowej oraz pracownicy przedsibiorstw wykonujcych prace torowe zwizane z utrzymaniem nawierzchni na zlecenie zarzdcy, zobowizani s do znajomoci Warunkw technicznych utrzymania nawierzchni na liniach kolejowych Id-1 (D-1).

413

Micha Strach

Poszczeglne rozdziay tego dokumentu wprowadzaj m.in. klasyfikacj linii i torw, okrelaj wymagania techniczne utrzymania nawierzchni, warunki techniczne ukadu geometrycznego toru. Przedstawiaj take sposoby utrzymania toru bezstykowego, wykonywania robt torowych, bezpieczestwa przy utrzymaniu nawierzchni oraz poruszaj zagadnienia zwizane z diagnostyk nawierzchni.

Rys. 2.

Fragment torowiska stacji Pozna Gwny przed i po modernizacji z nowymi przytorowymi urzdzeniami sterowania ruchem kolejowym (Gawroski J., 2008)

Osoby wykonujce prace geodezyjne i kartograficzne na obszarach kolejowych realizuj je wedug metod i zasad technicznych podanych w powszechnie znanych geodezyjnych instrukcjach i wytycznych technicznych. Niezwykle istotnym uzupenieniem jest Instrukcja D-19 Instrukcja o organizacji i wykonywaniu pomiarw w geodezji kolejowej, wydana jako zarzdzenie Nr 144 Zarzdu PKP z dnia 23 padziernika 2000 r. Jej przepisy obejmuj ten rodzaj robt geodezyjnych, ktrych technologia odbiega od pomiarw przedstawionych w instrukcji Gwnego Urzdu Geodezji i Kartografii, a dotyczcych gwnie zasad pomiarw na obszarze kolejowym. Przedmiotem pomiarw sytuacyjno wysokociowych s szczegy stanowice tre mapy zasadniczej oraz dodatkowo szczegy niezbdne do opracowania mapy dla celw projektowych, okrelonych w przepisach ustawy Prawo geodezyjne i kartograficzne. Dodatkowo pomiarem naley obj szereg specyficznych dla obszaru kolejowego obiektw. Nale do nich: - urzdzenia techniczno-kolejowe takie jak: osie torw, rozjazdy, ukresy, sygnalizatory (semafory, tarcze), wskaniki drogowe, urzdzenia automatyki kolejowej, uzbrojenie podziemne kolejowych urzdze eksploatacyjnych; - szeroko midzytorzy na wysokoci supw hektometrowych i supw trakcyjnych; - pocztek i koce rozjazdw, dugo oraz skos rozjazdw; - szeroko i dugo peronw; - skrajnie supw i bramek trakcyjnych, semaforw, tarcz i innych trwaych obiektw wystpujcych w ukadzie torowym;

414

Pomiary drg kolejowych i obiektw z nimi zwizanych oraz opracowanie wynikw na potrzeby modernizacji kolei konwencjonalnych

nazwa siedziby jednostek organizacyjnych PKP i komrek wykonawczych, nazwy posterunkw ruchowych, nazwy jednostek podziau administracyjnego, obrbw ewidencyjnych, rodzaj i charakter obiektw budowlanych oraz numery porzdkowe budynkw lub nieruchomoci. Wykonujc pomiary mostw, wiaduktw, przepustw i tuneli naley okreli ich dugo i wiato. W przypadku pomiaru supw trakcyjnych systemu wieowego, kotwowego lub bramowego naley oprcz osi tego supa pomierzy gowice betonowe i obrysy zewntrzne fundamentw o ile s widoczne. Pomiary osi torw wykonuje si osiowo. Na odcinkach prostoliniowych, co 50 m. Rozmieszczenie punktw pomiarowych na ukach uzalenione jest od dugoci ich promieni. Przy promieniu wikszym od 400 m, punkty odlege s co 20 m, przy promieniach mniejszych, tor mierzy si co 10 m. Dopuszcza si zwikszenie zagszczenia punktw pomiarowych w zalenoci od wymogw zleceniodawcy. W przypadku inwentaryzacji rozjazdw prostych (np. rozjazdw zwyczajnych) mierzy si punkt pocztkowy rozjazdu tzw. styki przedigliczne, punkty kocowe rozjazdu styki za krzyownic, zarwno w kierunku zasadniczym (prostym), jak i w kierunku zwrotnym jazdy (krzywym). Naley take okreli: skos, dugo i typ rozjazdu. Inwentaryzacja skrzyowa i rozjazdw krzyowych polega na pomiarze 4 punktw, bdcych stykami szyn za krzyownicami, dla rozjazdw krzyowych wyznacza si rwnie pooenie rodka tego rozjazdu. W trakcie prowadzenia pomiarw sporzdza si szkice polowe. Szczegy przedstawia si na nich znakami umownymi w oparciu o instrukcj K-1. W przypadku prezentacji urzdze technicznych kolejowych stosuje si Katalog kolejowych znakw branowych stanowicy zacznik nr 1 do instrukcji D-19. Wysokoci punktw ukadu torowego i armatury naziemnej uzbrojenia podziemnego naley wyznaczy metod tachymetryczn i dodatkowo metod niwelacji geometrycznej. Odchyka midzy rzdnymi z pomiaru obiema metodami nie moe przekroczy 1 cm. Odchylenia wiksze od podanej wartoci kwalifikuj pomiar tych punktw do powtrzenia. Osobnym zagadnieniem jest niwelacja profilu podunego linii kolejowej (niwelacja profilowa). Do jej opracowania wykonuje si najpierw niwelacj reperw. W celu okrelenia wysokoci wszystkich punktw potrzebnych do sporzdzenia profilu podunego niwelacj profilow naley nawiza do wszystkich reperw znajdujcych si na danej linii. Sposb prowadzenia niwelacji uzaleniony jest od liczby torw i ich geometrii. Na linii dwutorowej pomiarowi podlegaj toki skrajne na prostych, za na ukach toki wewntrzne. Dla linii jednotorowej niwelacj prowadzi si na toku prawym na prostych i na toku wewntrznym na ukach. Na przejazdach w uku pomiarem obejmuje si gwki szyny wszystkich tokw (wewntrznych i zewntrznych) oraz obszar na dugoci 50 m od osi toru lub midzytorza, w celu wykorzystania tych danych przy projektowaniu niwelety. Dodatkowym pomiarem naley obj punkty charakterystyczne terenu, u podna nasypu lub na krawdzi wykopu, z obydwu osi toru w kierunkach do niej prostopadych z dokadnoci do 10 cm. Niwelacj t mona prowadzi oddzielnie, w nawizaniu jednak do gwki szyny i biecego kilometrau.

415

Micha Strach

3.

ZASTOSOWANIE NOWOCZESNYCH NAWIERZCHNI KOLEJOWEJ.

URZDZE

POMIARACH

Zgodnie z Instrukcj D-19 do pomiaru osi torw i rozjazdw naley zastosowa poziom at z pryzmatem dalmierczym wyznaczajcym t o. Ta sama instrukcja podaje, e pooenie toru w paszczynie poziomej i pionowej w stosunku do toru ssiedniego i obiektw infrastruktury kolejowej nie moe by wiksze ni +2 cm od wielkoci normatywnych. Majc na wzgldzie wskazane kryterium dokadnoci, mona zastosowa nowoczesne urzdzenia w pomiarach drg kolejowych. Umoliwiaj one zdecydowane przypieszenie pomiarw. Szwajcarska Komisja Technologii i Innowacji (Swiss Commission for Technology and Innovation) zaproponowaa podzia systemw pomiarowych na trzy grupy w zalenoci od efektywnoci i szybkoci prowadzenia prac (Glaus R., 2006). Do pierwszej grupy nale urzdzenia o wydajnoci pomiaru ok. 0,5 km trasy na godzin. W drugiej, najliczniejszej grupie, znajduj si systemy o szybkoci pomiaru w granicach 0,55 km drogi szynowej na godzin. W ostatniej grupie znajduj si urzdzenia pozwalajce zmierzy nawet ponad 250 km trasy w cigu godziny. Do systemw z pierwszej grupy mona zaliczy m.in. poziom at z pryzmatem dalmierczym, wskazywan przez Instrukcj D-19. Ustpuje ona jednak miejsca systemom z pozostaych grup, opisanych obszerniej w pracy (Strach M., Piekarz M., 2009). Urzdzenia sklasyfikowane w drugiej grupie umoliwiaj pomiar i wyznaczenie parametrw reprezentujcych geometri wewntrzn toru: przewit, gradient szerokoci, przechyk, wichrowato, nierwnoci tokw szynowych w paszczynie poziomej i pionowej. Dziki wyposaeniu systemw w urzdzenia geodezyjne mona nimi wyznaczy take geometri i pooenie trasy kolejowej. Pierwszy polski system, nalecy do drugiej grupy pomiarowej zosta opracowany w Katedrze Geodezji Inynieryjnej i Budownictwa Akademii Grniczo-Hutniczej im. St. Staszica w Krakowie (Strach M., 2003) (rys. 3). Jego budow oparto o toromierz elektroniczny TEB-1435. Urzdzenie umoliwia pomiar podstawowych parametrw geometrii wewntrznej toru co 0,5 m. Realizuje pomiar szerokoci torw w granicach 14201485 mm i przechyki o maksymalnej wartoci 200 mm. Nierwnoci pionowe toromierz wyznacza w zakresie 4 mm/1 m, za nierwnoci poziome w zakresie 5 mm/1 m. Urzdzenie wyznacza wszystkie wymienione parametry geometryczne z rozdzielczoci 0,1 mm. Wszystkie wielkoci rejestrowane przez toromierz su do wprowadzania odpowiednich korekt do wyznaczonych pooe punktw osi toru. Korekty te, wynikaj z wysokiego usytuowania punktw obserwowanych, ktre s sygnalizowane anten satelitarn GPS lub reflektorem pryzmatycznym.

416

Pomiary drg kolejowych i obiektw z nimi zwizanych oraz opracowanie wynikw na potrzeby modernizacji kolei konwencjonalnych

Rys. 3. Wzek pomiarowy zbudowany w AGH na bazie toromierza elektronicznego Na ramieniu toromierza zamontowano specjaln kolumn, na ktrej umieszcza si anten GPS umoliwiajc pomiar RTK GPS. Praca t metod moliwa jest w oparciu o system ASG/EUPOS lub stacje referencyjne zakadane na punktach osnw geodezyjnych. W przypadku inwentaryzacji torw pooonych w pobliu wysokich przeszkd terenowych na kolumnie umieszcza si wymiennie reflektor pryzmatyczny. Takie rozwizanie umoliwia prowadzenie precyzyjnych pomiarw z wykorzystaniem tachymetru. Uzyskane w pomiarach inwentaryzacyjnych wsprzdne punktw reprezentujcych rzeczywist o toru stanowi podstaw do opracowania projektu regulacji. Dodatkowo istnieje moliwo instalacji dalmierza bezreflektorowego DISTO, przeznaczonego do pomiaru odlegoci pomidzy osi toru, a obiektami usytuowanymi wzdu toru. Pomierzone odlegoci wykorzystuje si do kontrolowania skrajni budowli w trakcie przygotowywania projektu regulacji toru. System wykorzystuje urzdzenia firmy Leica. S to: odbiorniki satelitarne GPS serii 500, tachymetr TC 2002 lub TCA 2003. Moliwe jest jednak zastosowanie w pomiarach tachymetrw i odbiornikw GPS innych firm. W tej samej grupie urzdze pomiarowych znajduj si m.in. nastpujce systemy: - Swiss Trolley Instytutu Geodezji i Fotogrametrii w Zurychu (rys. 4a), - Intermetric Gleismesswagen firmy Intermetric (rys. 4b). - Hergie firmy Rhomberg Bahntechnik (rys. 4c), - GRP FX zbudowany przez firm Amberg (rys. 4d). - Geo++ GNBAHN skonstruowany przez firm Geo++ (rys. 4e), - TQM (Track Quality Measuring) zbudowany przez Polaka Edwarda Lena (rys. 4f). Do trzeciej grupy systemw zaliczane s specjalne jednostki wykonujce pomiar 250 kilometrw trasy na godzin. S one przeznaczone do obsugi kolei duych prdkoci, ktre musz gwarantowa nie tylko wysoki komfort jazdy, ale rwnie bezpieczestwo. Jednym z takich urzdze jest specjalna jednostka IRIS 320, ktra zostaa zbudowana na bazie istniejcego skadu TGV Rseau 4530.

417

Micha Strach

Rys. 4. Wzki pomiarowe systemw: a) Swiss Trolley, b) Intermetric Gleismesswagen, c) Hergie, d) GRP FX, e) Geo++ GNBAHN, f) TQM 4. ZASTOSOWANIE OPROGRAMOWANIA BENTLEY W MODERNIZACJI KOLEI KONWENCJONALNYCH. SYSTEM INC.

Podniesienie funkcjonalnoci sieci linii kolejowych odbywa si poprzez utrzymywanie wysokich konstrukcyjnych standardw technicznych, ale i popraw ukadw torowych poszczeglnych linii i wzw. W procesie modernizacji tras szynowych stosuje si aktualnie specjalistyczne oprogramowanie umoliwiajce pen automatyzacj prac projektowych i synergi w zarzdzaniu projektami poszczeglnych bran. Wrd najbardziej znanych, komercyjnych aplikacji kolejowych prym wiod: Bentley Rail Track, VESTRA z moduem Bahn oraz CARD/1. Jednym z najpopularniejszych programw do projektowania tras kolei konwencjonalnych i duych prdkoci jest oprogramowanie Bentley Rail Track firmy Bentley Systems Inc. Zastpi on dostpne poprzednio programy InRail i MXRAIL (dawny MOSS) czc ich najlepsze cechy w jeden produkt (rys. 5). Program wchodzi w skad pakietu Bentley InRoads, stosowanego w inynierii ldowej i wodnej. Pakiet zawiera sze programw: InRoads, Bentley Rail Track, InRoads Site, InRoads Bridge, InRoads Storm&Sanitary i InRoads Survey. Aplikacje stanowi kompletne rozwizania automatyzujce prace projektowe. Znajduj zastosowanie przy wspomaganiu projektowania, przebudowy i modernizacji drg i tuneli, projektowaniu wzw drogowych, rurocigw, lotnisk, linii kolejowych i trakcji transportu szynowego, modelowaniu konstrukcji mostowych, pracach ziemnych i odwadniajcych, w hydrologii oraz w zarzdzaniu i utrzymaniu sieci 418

Pomiary drg kolejowych i obiektw z nimi zwizanych oraz opracowanie wynikw na potrzeby modernizacji kolei konwencjonalnych

infrastruktury drogowej. Aplikacje umoliwiaj opracowanie: map warstwicowych, przestrzennego modelu terenu, przekrojw podunych i poprzecznych, a take planowanie przebiegu inwestycji, czy sporzdzenie niezbdnej dokumentacji. Rodzina programw Bentley InRoads nie ma wasnego interfejsu graficznego i korzysta z najpopularniejszych na rynku platformach CAD. Uytkownik ma do wyboru program AutoCAD lub Microstation. Obecnie firma Bentley Systems, Inc. oferuje wersj InRoads Suite V8i wsppracujc zarwno z programem AutoCAD (w wersji 2008 i 2009), jak i programem Microstation V8i. Program w najnowszej wersji pozwala na importowanie danych z wielu rde. Moliwe jest wczytanie plikw utworzonych w oprogramowaniu konkurencyjnych firm, wczytanie i obrbk danych pochodzcych z geodezyjnych urzdze pomiarowych takich jak: tachymetry, niwelatory, odbiorniki GPS. Program pozwala na prac na danych pochodzcych z naziemnych skanerw laserowych, z lotniczych skanerw laserowych typu LIDAR (ang. Light Detection and Ranging), a take z kadego pliku ASCII, zawierajcego jakiekolwiek informacje tekstowe. Scentralizowana baza stanowi wsplne rdo danych dla wszystkich produktw z rodziny InRoads. Takie rozwizanie umoliwia pynn wspprac pomidzy wszystkimi aplikacjami nalecymi do pakietu. Dziki wsplnemu dostpowi do bazy danych nad projektem moe pracowa wielu uytkownikw. Oprogramowanie Bentley Rail Track V8i to aktualnie najnowsza wersja. Posiada ona zestaw narzdzi do trjwymiarowego projektowania nowej trakcji, regulacji istniejcej osi toru (rys. 6), a take zarzdzania i nadzorowania budowy elementw linii kolejowej. Interaktywne generowanie geometrii trasy jest moliwe dziki narzdziom rysujcym elementy wedug metod typowych dla projektowania linii kolejowych. Moliwe jest przeprowadzenie regulacji osi torw z wykorzystaniem analizy regresji dla pojedynczych lub zgrupowanych elementw. Projektant ma do wyboru odcinki prostoliniowe, uki koowe oraz szereg zdefiniowanych krzywych przejciowych: klotoid, krzyw Blossa, parabol szecienn i czwartego stopnia, sinusoid, kosinusoid itp. Szersze omwienie moliwoci tej aplikacji mona zale m.in. w pracy (Strach M., 2006). Program umoliwia projektowanie rozjazdw i pocze torw. Efektywno pracy projektanta zwiksza si dziki doczonej do programu biblioteki rozjazdw i skrzyowa. Istnieje take moliwo modyfikacji istniejcych rozjazdw zgodnie ze standardami obowizujcymi w danym kraju. Bardzo przydatn funkcj Bentley Rail Track jest opcja umoliwiajca wygenerowanie plikw zawierajcych projekt geometrii toru wraz z informacj o przechykach i znakach regulacji toru do wysokowydajnych maszyn torowych. Dostpne s translatory tworzce pliki WinALC do podbijarek firmy Plasser&Theurer oraz pliki w systemie PALAS do podbijarek Matisa. Oprogramowanie umoliwia take przygotowanie danych dla geodetw realizujcych tyczenie linii kolejowej oraz wszystkich obiektw z ni zwizanych. Program generuje raporty i pliki ze wsprzdnymi tyczonych punktw, a take z wielkociami do odoenia w terenie z wykorzystaniem tachymetrw. Dodatkowym narzdziem jest translator przygotowujcy pliki z geometri i numerycznym modelem terenu do instrumentw Trimbla oraz w formacie DBX 1200 do instrumentw Leica.

419

Micha Strach

Rys. 5. Oglny widok interfejsu graficznego MicroStation wraz z oknami programu Bentley Rail Track

Rys. 6. Wygenerowane wykresy z wartociami do nasuniecia toru (powyej) i podbicia toru (poniej) 420

Pomiary drg kolejowych i obiektw z nimi zwizanych oraz opracowanie wynikw na potrzeby modernizacji kolei konwencjonalnych

5.

PODSUMOWANIE

Modernizacja drg kolejowych wraz z wymian urzdze automatyki realizowana jest w Polsce od wielu lat. Niestety ze wzgldu na brak wystarczajcych rodkw finansowych zwykle realizowano j na pojedynczych odcinkach. Dziki zaangaowaniu rodkw publicznych (funduszy Unii Europejskiej oraz budetu pastwa) moliwa jest kompleksowa modernizacja infrastruktury kolejowej na wiksz skal. Wrd korzyci wynikajcych z modernizacji szlakw kolejowych mona wymieni: - krtszy czas przejazdu pomidzy stacjami, - zwikszenie liczby pocigw kursujcych na danej linii (wiksza przepustowo linii), - odcienie innych rodkw komunikacji miejskiej, - umoliwienie bezporedniego dojazdu z lotnisk do centrw miast, - utworzenie wzw przesiadkowych (kolej, tramwaj, autobus, samochody osobowe) - zwikszenie estetyki infrastruktury kolejowej. Poytki z modernizacji bdzie mona czerpa jedynie dziki penej wsppracy pomidzy branami realizujcymi wsplny cel. Wrd nich istotn rol odgrywa take brana geodezyjna. Geodeci maj wiadomo, e w ostatnich latach nastpi ogromny postp zarwno w technologii pomiarowej jak i dostpie do programw graficznych i obliczeniowych. Nie sposb z tego korzysta bez zdobywania nowej wiedzy. Artyku przyblia geodetom wykonujcym prace na terenach kolejowych nowoczesne techniki pomiarw i oblicze zwizane z obsug budowy i modernizacji drg szynowych. 6. LITERATURA

Gawroski J., 2008. Modernizacje wzw kolejowych. Infrastruktura Transportu nr 3/2008. Wydawnictwo ELAMED. Glaus R., 2006. The Swiss Trolley - A Modular System for Track Surveying, Geodtischgeophysikalische Arbeiten in der Schweiz; Akademie der Naturwissenschaften Schwiez, Grobelny M., 2009. Budowa, modernizacja, naprawa i remonty nawierzchni kolejowej urzdzenia i elementy. www.rynek-kolejowy.pl/; marzec 2009. Strach M., 2006. Wykorzystanie aplikacji firmy Bentley do projektowania transportu kolejowego. Geodezja: procznik AGH. Strach M., Piekarz M., 2009. Nowoczesne urzdzenia w pomiarach drg kolejowych. Problemy kolejnictwa, z. 147. Centrum Naukowo-Techniczne Kolejnictwa, Warszawa. Praca w druku. Strach M., 2003. Ocena moliwoci wykorzystania techniki satelitarnej RTK GPS do regulacji osi torw kolejowych- praca doktorska, Krakw Raport Roczny PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. 2007, Kolejowa Oficyna Wydawnicza Sp. z o. o., Warszawa, 2008.

Praca zostaa wykonana w ramach zadania badawczego AGH o nr 11.11.150.005

421

Micha Strach

SURVEYING OF RAILROADS AND RELATED FACILITIES AND DEVELOPING RESULTS FOR THE CONVENTIONAL RAILWAY MODERNIZATION KEYWORDS: surveying of railroads, conventional railway modernization, Bentley Rail Track software SUMMARY: This article contains the most important information about surveying services for the modernization of the conventional railway. It describes works enabling the change of railway line operation conditions by adjusting them to higher technical and operating parameters. It features the principles of measurement of the technical infrastructure elements together with precise survey measurements. This article contains a description of a specialized measuring cart, built in the AGH Department of Mining, Surveying and Environmental Engineering, working on the basis of RTK-GPS technique and the 3D polar method. It also presents a description of the potential use of modern software by Bentley Systems Inc. The software is used for making digital maps, preparing designs for railway track axis adjustments, as well as preparing data for setting out of the design on site. Bentley Rail Track software also enables generating batch files for on-board computers of tamping machines, which perform railway track modernization works.

Dr in. Micha Strach e-mail: strach@agh.edu.pl tel. +12 6172314

422