1.DRGANIA HARMONICZNE RWNANIE I ROZWIZANIE.

. Rwnanie ruchu harmonicznego: m*d2/dt2 =-kx Rwnaniem opisujcym proste drgania harmoniczne jest rwnanie:

lub gdzie A jest amplitud, 0t + - faz drgania, - faz pocztkow, 0 - czstotliwoci ktow, ktra jest wyraona przez sta siow k i mas ukadu drgajcego m:

Poniewa:
2. DRGANIA WYMUSZONE

to okres drga swobodnych T wynosi:

Drgania wymuszone zachodz podtrzymujcej drgania.

pod

wpywem

zewntrznej

siy,

bdcej

rdem

energii

Sia wymuszajca Fw ma zwykle charakter siy o wartoci okresowo zmiennej: Fw = Fw0sint gdzie: Fw0 amplituda siy wymuszajcej. Amplituda drga wymuszonych nie jest staa i zaley od czstoci siy wymuszajcej . Amplituda drga wymuszonych wyraa si wzorem:

Rezonans mechaniczny zachodzi wwczas, gdy czsto siy wymuszajcej jest rwna czstoci wasnej ukadu 0 (czyli dla czstotliwoci f = f0). W warunkach rezonansu wzrasta gwatownie amplituda drga ukadu oraz jego energia. Czstotliwo f0 nosi nazw czstotliwoci rezonansowej. 3.SKADANIE DRGA RWNOLEGYCH DUDNIENIA. Przy naoeniu si drga harmonicznych o niewiele rnicych si pulsacjach powstaje drganie zoone. X1: A cos(w+w)t; X2= A cos(w-w) Drganie wypadkowe wyraa si wzorem: X= x1+x2= [2Acos(w/2*t]cos(wt) Wzr ten opisuje drganie o pulsacji w, ktrego amplituda A= 2Acoswt zmienia si periodycznie w czasie. Jeeli w jest maa to drgania s ciche, wolne ale dugo zmieniajce si. Jeeli w =0 a cos0=1 => amplituda jest staa w czasie(drgania stae). Dudnienia mona usysze, gdy np. w instrumentach muzycznych dwie struny s nastrojone na niewiele rnice si tony: gdy obie te struny wydaj dwik, syszymy dudnienia. 4.PRDKO ROZCHODZENIA SI FAL SPRYSTYCH W ORODKACH MATERIALNYCH.

Jeeli pewien obszar orodka sprystego pobudzimy do drga, to takie drganie zostanie przekazane innym czstkom tego orodka i wtedy ruch drgajcy zaczyna rozprzestrzenia si w postaci fali. Fale spryste mog rozchodzi si tylko w orodkach materialnych wykazujcych odpowiedni rodzaj sprystoci (np. ksztatu, objtoci), aby w tym orodku mogy pojawi si siy zwrotne przeciwne do kierunku deformacji. Jednoczenie orodki te musz mie niezerow gsto konieczn do powstania si bezwadnoci. Fale moemy podzieli ze wzgldu na ksztat frontu falowego. Jeeli czoo fali ma ksztat sferyczny, to fal nazywamy fal kulist, a kiedy czoo fali ma ksztat paszczyzny, to fal nazywamy fal pask. Rzeczywiste fale z reguy odbiegaj od tych idealnych ksztatw i ich czoa (fronty falowe) mog mie zoone ksztaty. Jeeli drgania, rozchodzce si w postaci fali, odbywaj si w kierunku prostopadym do kierunku ruchu fali, to fal nazywamy fal poprzeczn. Jeeli te drgania odbywaj si w kierunku rwnolegym do kierunku ruchu fali (wzdu ruchu fali), to fal nazywamy fal podun. W orodkach, ktre maj sprysto postaci (np. stal), mog rozchodzi si fale poprzeczne i fale podune. W orodkach, ktre maj tylko sprysto objtoci (np. gaz), mog rozchodzi si tylko fale podune. Powierzchnia cieczy (np. wody) zachowuje sprysto postaci i fale powierzchniowe s falami poprzecznymi. W gbi cieczy wystpuje tylko sprysto objtoci i tam mog rozchodzi si wycznie fale podune. W powietrzu, w temperaturze 15 C, prdko rozchodzenia si dwiku jest rwna 340,3 m/s 1225 km/h. Prdko ta zmienia si przy zmianie parametrw powietrza. Najwaniejszym czynnikiem wpywajcym na prdko dwiku jest temperatura, w niewielkim stopniu ma wpyw wilgotno powietrza; nie zauwaa si, zgodnie z przewidywaniami modelu gazu idealnego, wpywu cinienia.

Dla gazu idealnego prdko wynosiaby: ,gdzie wykadnik adiabaty jest stosunkiem ciepa waciwego gazu pod staym cinieniem Cp do jego ciepa waciwego w staej objtoci Cv, Za iloraz p/ jest stosunkiem cinienia p gazu w stanie niezakconym do jego gstoci , rwnym :

(R staa gazowa, T temperatura absolutna w skali Kelvina, kB staa Boltzmanna, m masa molowa, masa czsteczkowa). Dane: t0=20C = 293,15K; t1=-20C = 253,15K; c=340m/s Prdko dwiku w warunkach normalnych :c=(kp/) p1=p T/T1 pV=p1V1 pV/T=pV1/T1=>V1=V T1/T

c1=(kp/p1)=(kp/p)(T1/T)=c(T1/T)=340(253,15/293,15)=316m/s 5. OPISA FAL STOJC.

Fale rozchodzce si wzdu pewnego kierunku lub w przestrzeni trjwymiarowej nosz nazw fal biecych. Bardzo wany dla zastosowa technicznych jest odmienny rodzaj fal, w ktrych wychylenie zmienia si tylko w czasie, ale nie w przestrzeni. S to fale stojce powstajce w wyniku superpozycji (nakadania si) fal biegncych w przeciwnych kierunkach. Fala stojca fala, ktrej grzbiety i doliny nie przemieszczaj si. Fala stojca powstaje na skutek interferencji dwch takich samych fal poruszajcych si w przeciwnych kierunkach. Zwykle efekt ten powstaje np. poprzez naoenie na fal biegnc fali odbitej. Wyznaczanie prdkoci dwiku z zastosowaniem fali stojcej: metoda Dopplera, Kundta, rura Quinckiego. 6. DUGO PISZCZAKI WZMACNIAJCEJ SYGNA O DANEJ CZSTOTLIWOCI. Jeeli piszczaka organowa bdzie miaa zamknit klapk, wwczas na jej kocu powstanie wze czsteczki powietrza nie bd si tam porusza. Natomiast przy wlocie piszczaki drgania czsteczek powietrza osigaj maksymaln amplitud powstaje tam strzaka fali stojcej. Wynika std, e w piszczace moe mieci si 1/4 dugoci fali stojcej. Dugo fali odpowiadajcej tonowi podstawowemu bdzie czterokrotnie dusza od dugoci piszczaki, co mona zapisa wzorem

,gdzie d dugo piszczaki;

dugo fali dwikowej.

Znajc prdko dwiku w powietrzu c i dugo fali mona obliczy czstotliwo tonu podstawowego

W tym przypadku, dugo fali w piszczace jest rwnoczenie dugoci emitowanej fali dwikowej. Jest to skutkiem tego, e w piszczace orodkiem drgajcym jest powietrze. 7. NATNIE FALI I POZIOM NATENIA. Wielko wyznaczana jako energia fali dwikowej dzielona przez czas i powierzchni, przez ktr ta energia przenika nazywana jest nateniem fali dwikowej:

I - natenie dwiku [W/m2]. t - czas w sekundach [s] S - pole powierzchni, na ktr pada energia dwikowa [m 2]. P - moc fali dwikowej [W] Minimalna warto natenia fali dwikowej, ktr czowiek moe jeszcze usysze wynosi: 10 -12 W/m2 Poziom natenia fali akustycznej wyraamy w belach [B] lub decybelach [dB] i definiujemy za pomoc wzoru:

I natenie fali, ktrej poziom natenia obliczamy. I0 = 10-12 W/m2, to minimalne natenie fali akustycznej o czstotliwoci 1000 Hz, syszalnej dla czowieka.

8. W PEWNYM MIEJSCU NATENIE DWIKW WYSYANYCH Z DWCH RNYCH RDE WYNOSZ: = W/m , = W/m. Oblicz poziomy natenia dwikw odpowiadajce tym nateniom

oraz cakowity poziom natenia dwiku. = log = log

Sumaryczne natenie dwiku wynosi:

Ic =

Ic =

[W/m]

w takim razie cakowity poziom natenia dwiku w pewnym miejscu wynosi:

L = 10 log

L=10 log

L=10 log

L=10 log

(1+10)

L=10 log (

x 11)

L=10 (log

+ log11)

L=60+10 x 1,041 L=60+10,41 L=70,41 dB

10. WYPROWAD WZR NA OKRES DRGA WAHADA MATEMATYCZNEGO I WAHADA FIZYCZNEGO.

Wahado matematyczne
Wahado matematyczne (idealne) powstaje wtedy, gdy punkt materialny o masie m zostanie zawieszony na kocu niewakiej nici o dugoci L. Po wychyleniu ze stanu rwnowagi pojawi si ruch wahadowy. Poniewa masa kulki jest staa, to podstawowym rwnaniem w tym zagadnieniu jest F = ma. Sia zwrotna j F = - mg sin jest skadow siy grawitacji styczn do toru ruchu kulki.

Poniewa kt , ktry jest zmienn w naszym rwnaniu, wystpuje jako argument funkcji sinus, to otrzymalibymy rwnanie nieliniowe. Aby uwolni si od nieliniowoci przyjmujemy, e wahania odbywaj si tylko dla maych ktw i wtedy dla maych wychyle zastosujemy przyblienie sin . Dugo uku drogi kulki x = L, a zatem sia zwrotna F bdzie okrelona przez rwnanie

Na tej podstawie otrzymujemy rwnanie drga wahada matematycznego:

czyli

Otrzymane rwnanie jest analogiczne do rwnania drga swobodnych

w ktrym ,a zatem nie ma powodw, aby go ponownie rozwizywa. Od razu znajdujemy czstotliwo ktow

Poniewa 0 = 2f = 2/T, to okres drga T wahada matematycznego jest

Wahado fizyczne
Wahadem fizycznym nazywamy bry sztywn o masie m, ktra zostaa zawieszona powyej jej rodka masy.

Po odchyleniu z pooenia rwnowagi wystpi ruch wahadowy tej bryy sztywnej pod dziaaniem momentu siy grawitacji M. Zakadamy, e moment bezwadnoci tej bryy liczony wzgldem osi przechodzcej przez punkt zawieszenia wynosi I. Ruch obrotowy bryy jest wywoany istnieniem niezerowego momentu siy cikoci przyoonej do rodka masy. Podstawowym rwnaniem zaangaowanym tutaj jest zatem uproszczona druga zasada dynamiki dla ruchu obrotowego W przypadku wahada fizycznego warto momentu siy M jest Aby uwolni si od nieliniowoci rwnie i w tym przypadku, podobnie jak dla wahada matematycznego, ograniczymy sie do maych wychyle i zastosujemy przyblienie sin . Teraz

Poniewa M = I, to rwnanie ruchu przybiera posta

Czyli Jest to znowu rwnanie rniczkowe dla prostych drga harmonicznych, w ktrym czstotliwo ktowa wynos

Poniewa 0 = 2f = 2/T, to okres drga T wahada fizycznego jest

11. FALE ELEKTROMAGNETYCZNE. Fala elektromagnetyczna jest rozchodzcym si w przestrzeni sprzonym polem elektrycznym i magnetycznym, prostopadych do siebie i do kierunku rozchodzenia si, o nateniach zmieniajcych si sinusoidalnie. Wielkoci charakteryzujc fale jest czstotliwo, czyli liczba penych zmian pola magnetycznego i elektrycznego w cigu jednej sekundy, wyraona w hercach. Drug wielkoci jest dugo fali. Czym wiksza jest czstotliwo to dugo fali jest mniejsza. Fale elektromagnetyczne dzielimy na: bardzo dugie (fale jonosferyczne), dugie (fala powierzchniowa tumiona), rednie i porednie, krtkie ( fala jonosferyczne wielokrotnie odbita), ultrakrtkie (fala nadziemna), mikrofale (fala troposferyczna). 12. MODELE BUDOWY ATOMU. Model atomu wg Daltona z 1808 r. Materia zbudowana jest z kulistych atomw o rwnomiernie rozoonej masie i doskonale elastycznych. Atomy danego pierwiastka maj identyczne rozmiary i masy, natomiast atomy

rnych pierwiastkw rni si midzy sob. W trakcie reakcji chemicznych atomy nie ulegaj zniszczeniu, ani nie powstaj nowe atomy. Model atomu Thomsona (model rodzynkowy) z 1904 r. Atom zbudowany jest z jednorodnie rozmieszczonej, dodatnio naadowanej masy o maej gstoci. W masie tej poutykane s ujemnie naadowane elektrony (jak rodzynki w ciecie drodowym), tak e atom jako cao pozostaje elektrycznie obojtny. Model atomu Rutherforda (model planetarny) z 1911 r. Atom skada si jdra atomowego i powoki elektronowej. Jdro o dodatnim adunku skupia w sobie prawie ca mas atomu, mimo e rozmiar jdra jest bardzo may (rzdu 10 15 m). Pomidzy elektronami a jdrem dziaa sia dorodkowa (sia kulombowska). adunek cakowity elektronw jest rwny adunkowi jdra (co do wartoci bezwzgldnej), tak e atom jako cao pozostaje elektrycznie obojtny. Pomidzy jdrem a powok wystpuje prnia wypeniona polem elektromagnetycznym. 13. Model atomu wodoru Bohra opiera si na nastpujcych postulatach: a) Elektron kry po orbicie koowej wok jdra, nie wypromieniowujc energii. b) Elektron moe kry tylko po takiej orbicie, dla ktrej speniony jest warunek:

gdzie: K = mvr moment pdu elektronu, h = 6,62x10 34 Js staa Plancka, n liczba naturalna (numer dozwolonej orbity elektronu). c) Aby elektron mg przej z orbity niszej k na orbit wysz n, musi zabsorbowa kwant energii o wartoci EnEk. d) Jeeli elektron przeskakuje z orbity wyszej n na orbit nisz k, to emituje przy tym kwant promieniowania o energii hf = En Ek, gdzie: En, Ek energia elektronu na orbicie n i k, f czstotliwo emitowanego promieniowania. 14. WIDMO ATOMU WODORU. Widmo emisyjne widmo spektroskopowe, ktre jest obrazem promieniowania elektromagnetycznego, wysyanego przez ciao. Widmo emisyjne powstaje, gdy obdarzone adunkiem elektrycznym elektrony, atomy, czstki lub fragmenty czstek tworzcych dane ciao, bdc wzbudzonymi przechodz ze stanu o wyszej do stanu o niszej energii. Przejciu temu towarzyszy emisja kwantu promieniowania elektromagnetycznego o energii rwnej rnicy energii poziomw, midzy ktrymi przesza czstka. 15. BUDOWA I ZASADA DZIAANIA LASERA. Dziaanie lasera opiera si na dwch zjawiskach: inwersji obsadze i emisji wymuszonej. Emisja wymuszona zachodzi gdy atom wzbudzony zderza si z fotonem o takiej czstotliwoci, e jego energia kwantu jest rwna rnicy energii poziomw midzy stanem wzbudzonym a podstawowym.

Foton uderzajcy nie ulega pochoniciu, ale przyspiesza przejcie atomu ze stanu wzbudzonego do podstawowego i dlatego z atomu wylatuj w tym samym kierunku dwa spjne, to znaczy zgodne w fazie fotony o tej samej energii wic i czstotliwoci. Laser skada si z trzech zasadniczych elementw, ktrymi s: 1) Orodek aktywny, czyli zesp atomw, jonw czy czsteczek. 2) Rezonator, czyli ukad optyczny, 3) Ukad pompujcy 16. PODSTAWOWE POJCIA TERMODYNAMIKI. Warunki normalne obejmuj: - temperatur normaln (Normalna temperatura to Tnorm = 273,16 K = 0C) - cinienie normalne ( jest rwne tzw. atmosferze normalnej, lub atmosferze fizycznej. Jej warto to: 1 atm = 101 325 Pa 1013 hPa.) - normalne przyspieszenie ziemskie (Przyspieszenie ziemskie normalne jest umown wartoci przyspieszenia o wartoci gnorm = 9,80665 m/s2). Cykl termodynamiczny jest procesem, w ktrym gaz poddawany jest zbiorowi przemian gazowych, po ktrych gaz zawsze wraca do tego samego stanu (tych samych wartoci cinienia, objtoci i temperatury, a co za tym idzie do tej samej energii wewntrznej). Poniewa w caym cyklu U = 0, to Q +W = 0 , a std Q= -W. Tutaj Q oznacza rnic midzy ciepem pobranym i oddanym do chodnicy, za W to efektywna praca, ktra zostaa wykonana kosztem tego ciepa. Pojemno cieplna jest to ilo ciepa, jak ukad wymienia z otoczeniem przy zmianie temperatury o 1 K. Pojemno cieplna zaley od rodzaju cia tworzcych ten ukad, od temperatury, w ktrej ukad wymienia ciepo (zaleno t mona przedstawi w postaci szeregu potgowego), i od warunkw wymiany ciepa. Cinienie jest wielkoci skalarn i mwi nam o tym jak bardzo dziaajca sia jest skupiona na powierzchni. Wzr na cinienie powstaje poprzez podzielenie siy nacisku (lub siy parcia )

Energia wewntrzna skada si przede wszystkim z energii kinetycznej ruchu czsteczek oraz energii wiza midzyczsteczkowych. Energia wewntrzna ma cisy zwizek z temperatur - im wiksza jest energia wewntrzna, tym wiksza bdzie temperatura ciaa Ukad zamknity taki ukad termodynamiczny, ktry nie wymienia z otoczeniem materii, natomiast moe wymienia energi. Z punktu widzenia wymiany energii ukad moe by zamknity: - adiabatycznie nie wymienia energii na sposb ciepa (jest izolowany termicznie), ale moe wymienia energi na sposb pracy - diatermicznie energia jest wymieniana na sposb ciepa i na sposb pracy.

Ukad termodynamicznie izolowany ukad termodynamiczny, ktry nie wymienia z otoczeniem ani materii, ani energii Z zasady zachowania energii wynika, e suma wszystkich rodzajw energii ukadu jest staa. W szczeglnoci nie zmienia si energia wewntrzna ukadu, co jest ujte w pierwszej zasadzie termodynamiki. Jego poszczeglne elementy mog wymienia midzy sob energi oraz mas, ale suma energii wszystkich przemian w ukadzie izolowanym musi by rwna 0. Zasady termodynamiki Zerowa zasada: Jeli ukady A i B mogce ze sob wymienia ciepo s ze sob w rwnowadze termicznej, i to samo jest prawd dla ukadw B i C, to ukady A i C rwnie s ze sob w rwnowadze termicznej. Pierwsza zasada termodynamiki: Jest sformuowaniem zasady zachowania energii dla ukadw termodynamicznych. Zasada stanowi podsumowanie rwnowanoci ciepa i pracy oraz staoci energii ukadu izolowanego. Dla ukadu zamknitego (nie wymienia masy z otoczeniem, moe wymienia energi) zasad mona sformuowa w postaci: Zmiana energii wewntrznej ukadu zamknitego jest rwna energii, ktra przepywa przez jego granice na sposb ciepa lub pracy. gdzie: Delta U zmiana energii wewntrznej ukadu, Q energia przekazana do ukadu jako ciepo, W praca wykonana na ukadzie. Druga zasada termodynamiki: W ukadzie termodynamicznie izolowanym istnieje funkcja stanu, ktra z biegiem czasu nie maleje. Funkcja ta zwana jest entropi i oznaczamy j symbolem S. Zmiana S tej funkcji, spenia wic nierwno S 0, przy czym rwno zachodzi wtedy i tylko wtedy, gdy proces jest odwracalny. Trzecia zasada termodynamiki :(zasada Nernsta, teoremat cieplny Nernsta) Nie mona za pomoc skoczonej liczby krokw uzyska temperatury zera bezwzgldnego (zero kelwinw), jeeli za punkt wyjcia obierzemy niezerow temperatur bezwzgldn.

W termodynamice praca rwna jest energii jak ukad termodynamiczny wymienia z otoczeniem przy zmianie swoich parametrw makroskopowych (objto, pooenie, natenie pola, itp.) jeeli w otoczeniu wywouje prac rozumian jako wielko makroskopow, np. przesunicie toka, przepyw prdu elektrycznego. Zmiana energii wewntrznej ukadu nie powodujca wykonania pracy makroskopowej jest ciepem (cieplnym przepywem energii). Prawo Pascala: Cinienie dziaajce z zewntrz na pyn (gaz, ciecz) jest przenoszone we wszystkich kierunkach jednakowo. Warto siy parcia w pynach nie zaley te od kierunku ustawienia powierzchni, na ktr wywierane jest parcie.

Rwnanie stanu gazu doskonaego: Gaz doskonay to uproszczony model gazu rzeczywistego. Zaoenia modelu gazu doskonaego s nastpujce: Drobiny gazu poza zderzeniami nie oddziauj ze sob. Pomidzy zderzeniami czsteczki poruszaj si ruchem jednostajnym prostoliniowym. Zderzenia drobin s idealnie spryste. Drobiny gazu posiadaj mas, lecz s pozbawione objtoci, czyli traktujemy je jako punkty materialne Rwnanie Clapeyrona Rwnanie to wie ze sob parametry stanu dla n moli gazu doskonaego. Jest to rwnanie stanu gazu, ktre ma posta:

Mol to ilo substancji posiadajca liczb Avogadro

17. WYPROWAD WZR BAROMETRYCZNY. Traktujc powietrze jako gaz doskonay moemy napisa dla jednego mola, e

Wiemy, e zmiana cinienia wynosi (dp)=-g(dh), czyli

Otrzymalimy rwnanie o zmiennych rozdzielonych - cakujemy obustronnie i otrzymujemy

gdy dla h=0 mamy otrzyma p0.

18. KONWEKCJA, PROMIENIOWANIE, PRZEWODNICTWO CIEPLNE. Konwekcja albo unoszenie ciepa jest mechanizmem przekazywania ciepa podczas wystpowania ruchu substancji (albo inaczej mieszania si pynu) midzy obszarami o rnych temperaturach. Zjawisko to jest charakterystyczne dla gazw i cieczy i wystpuje rwnie przy kontakcie tych poruszajcych si substancji z ograniczajc je sta powierzchni, np. ciank. Niezbdnym warunkiem wystpowania przenoszenia ciepa przez konwekcj jest wic ruch orodka. Rozrnia si dwa typy konwekcji:

1) swobodn (naturaln) jest to przenoszenie ciepa w nurcie strumienia powstajcego wycznie w wyniku rnicy gstoci gazu lub cieczy, wywoanego rnic temperatur w tyme orodku; 2) wymuszon jest to przenoszenie ciepa w nurcie strumienia gazu lub cieczy, ktry wywoany jest sztucznie, np. przez specjalne urzdzenie, takie jak pompa lub wentylator, mamy do czynienia z przenoszeniem ciepa w warunkach konwekcji wymuszonej. Schemat objaniajcy konwekcj (swobodn lub wymuszon), po obu zewntrznych stronach cianki.

Gdy dwa poruszajce si pyny (gazy lub ciecze) o rnych temperaturach s przedzielone ciank, wielko strumienia ciepa przekazywanego od jednej substancji do drugiej, zaley nie tylko od materiau cianki i istniejcego w niej gradientu temperatury. Na strumie ten wpywa rwnie przenoszenie ciepa z jednego orodka do odpowiedniej zewntrznej strony cianki oraz od jej drugiej, zewntrznej strony do drugiego orodka. Takie zoone zjawisko nazywa si przenikaniem ciepa przez ciank. Strumie ciepa przekazywany jest od jednego orodka do drugiego przez: 1) konwekcj po jednej stronie cianki; 2) przewodzenie przez ciank (ktra moe by wielowarstwowa); 3) konwekcj po drugiej stronie cianki. 19. RWNANIE PRZEWODNICTWA CIEPLNEGO. Rwnanie opisujce przepyw ciepa przy zadanym jego pocztkowym rozkadzie w orodku oraz przy okrelonych warunkach brzegowych. Rwnanie ma posta:

gdzie

to pocztkowy rozkad ciepa. A

to szukana zaleno rozkadu od czasu .

Przenikanie to przenoszenie ciepa przez przegrod. Zjawisko przenikania obejmuje przejmowanie ciepa z jednego orodka, przewodzenie przez przegrod i przejmowanie ciepa przez drugi orodek. Ciepo przenika przez cian z orodka o temperaturze wyszej tz1 do orodka o temperaturze niszej tz2. Wzr na obliczanie strumienia ciepa przenikajcego przez przegrod ma posta: gdzie k to wspczynnik przenikania ciepa, a Dt = tz1-tz2 q = k*Dt