CIVILOPEDIA Online: Ameryka

Civilization V CIVILOPEDIA Online

Language:

Cywilizacje i przywdcy
Strona gwna cywilizacji i przywdcw Ameryka Anglia Arabia Austria Babilon Bizancjum Celtw Chin Dania Egipt Etiopia Francja Grecja Hiszpania Holandia Hunw Imperium azteckie Imperium Inkw Imperium irokeskie Imperium osmaskie Indii Japonia Kartagina Korea Majw Mongolia Niemiec Persja Polinezja Rosja Rzym Songhaj Syjam Szwecja Pomimo kilku wiekw beztroskiej eksploatacji Stany wci maj due zasoby lene, wgla i innych surowcw. Stany Zjednoczone skadaj si z poaci terenu w Ameryce Pnocnej, Alaski na dalekiej pnocy i grupki wysp na Pacyfiku. Klimat jest zrnicowany, od praktycznie arktycznego na Alasce do prawie tropikalnego na Florydzie i pustynnego w Arizonie. Kontynent przecinaj dwa pasma grskie - starsze i nisze Appalachy na wschodzie oraz modsze i wiksze Gry Skaliste na zachodzie. Woda z rwnin porodku kontynentu spywa dziki dopywom rzek Missisipi/Missouri do Zatoki Meksykaskiej. Przy pnocnej granicy znajduj si Wielkie Jeziora Pnocnoamerykaskie, nalece do najwikszych zbiornikw sodkiej wody na planecie.

Historia
Stany Zjednoczone Ameryki s wiatowym supermocarstwem (co w zasadzie oznacza, e kraj posiada arsena zdolny do zniszczenia wszystkiego, co znajduje si na tej planecie). Stany Zjednoczone to wzgldnie moda cywilizacja utworzona w XVIII w., ktra mimo i w XIX w. o mao nie doprowadzia si do samozagady, to zostaa militarn, technologiczn, kulturow i gospodarcz potg w wieku XX. Ciko powiedzie, co przyniesie dla niej XXI wiek.

Przywdcy:

Geografia i klimat

Unikatowe jednostki:

Rdzenni Amerykanie
Niektrzy historycy snuj teorie, wedle ktrych Pnocna Ameryka zostaa zasiedlona przez ludy Eurazji, ktre dotary tam dziki Beringii, dawnemu ldowemu poczeniu midzy Alask i Rosj. Teoria ta jest przedmiotem wielu dyskusji, w szczeglnoci za sporna jest kwestia liczby fal osadnikw. Badacze zgadzaj si co do tego, e ludno rdzenna migrowaa od 9.000 do 50.000 lat temu, co jest spor ram czasow. Jest te moliwe, e ludno przybya tam w wielu falach na przestrzeni wiekw. Cz przybyszw moga uda si na poudnie wzdu brzegu, inni mogli uda si w gb kontynentu, ku sercu dzisiejszej Kanady i USA. Wraz z upywem lat grupy te rozlay si po kontynentach, rozwijajc jzyk, owiectwo, sztuk, rzemioso itd. Nie opanowali jednak sztuki udomawiania koni (zjedli wczeniej wszystkie gatunki pokrewne koniom, zanim wpadli na pomys, e te zwierzta mog si te przyda do czego innego). Ocenia si, e na terenie dzisiejszych Stanw Zjednoczonych mogo mieszka od piciu do dwudziestu piciu milionw rdzennych mieszkacw. W kadym razie pierwsi europejscy gocie przywlekli ze sob kilka bardzo nieprzyjemnych chorb (jak odra czy ospa), do ktrych nie byy przyzwyczajone ukady immunologiczne rdzennych mieszkacw, take w cigu stu lat od przybycia biaego czowieka nawet do 90% mieszkacw Pnocnej Ameryki umaro z powodu chorb.

Aleksander Askia Attyla Bismarck Budyka Czyngis-chan Dariusz I Dydona Elbieta Gandhi Gustaw Adolf Hajle Sellasje Harald Sinozby Harun ar-Raszid Hiawatha Izabela Kamehameha Katarzyna Maria Teresa Montezuma Nabuchodonozor II Napoleon Oda Nobunaga Oktawian August Pachacutec Pakal Ramkhamhaeng Ramzes II

1 von 9

CIVILOPEDIA Online: Ameryka

Sedong Sulejman Teodora Waszyngton Wilhelm Wu Zetian

Po stracie tylu pobratymcw i bez dobrego uzbrojenia czy technologii rdzenni Amerykanie nie byli w stanie przeciwstawi si szturmowi Europejczykw.

Przybysze z Europy
Na pocztku XVI w. cztery kraje zaoyy swoje kolonie w Ameryce Pnocnej: Francuzi, Brytyjczycy, Holendrzy i Hiszpanie. Z czasem Anglicy podbili kolonie francuskie na pnocy (dzisiejsza Kanada) i holendersk posiado na Manhattanie. Wschodnie wybrzee, z wyczeniem Florydy, naleao do nich. Jak ju byo wspomniane, ludno rdzenna zostaa zdziesitkowana chorobami i nie bya w stanie przeciwstawi si wtargniciu Europejczykw.

Amerykaska rewolucja
W XVIII w. brytyjskie kolonie mocno si rozwiny i rozpocz si masowy napyw imigrantw, zachconych atwym dostpem do ziemi, bogactw i szukajcych ucieczki przed przeladowaniami na tle religijnym. Handel niewolnikami dawa stay napyw taniej siy roboczej, dziki czemu kolonie zaczy rozwija rolnictwo i przemys lekki. Zaczy si te pojawia nieporozumienia na linii kolonie rzd brytyjski. Kolonie byy zarzdzane przez gubernatorw mianowanych przez monarchi i nie byy reprezentowane w brytyjskim parlamencie. Byy te niezadowolone z restrykcji handlowych narzucanych przez Wielk Brytani. Po drugiej stronie oceanu rzd brytyjski uwaa, e kolonie byy niewdziczn hoot, ktra nie zdawaa sobie sprawy, ile korona powica pienidzy na ich ochron. W latach 70. XVIII w. kolonie otwarcie si z buntoway i 4 lipca 1776 r. Stany Zjednoczone zadeklaroway niepodlego. W momencie wybuchu wojny kolonici mieli mniej onierzy i dzia ni zahartowani w boju Brytyjczycy, szczeglnie e krlewska flota kontrolowaa sytuacj na morzu i moga byskawicznie transportowa wzdu wybrzea due iloci onierzy. Armia kontynentalna, nieprzeszkolona i niesprawdzona w boju, nie moga si rwna z czerwonymi kurtkami.

George Washington
Dowdc armii kontynentalnej by George Washington, bogaty waciciel ziemski z Virginii, posiadajcy nieco dowiadczenia w prowadzeniu dziaa bojowych (walczy w armii brytyjskiej przeciwko Francuzom i Indianom). Jego pierwsze bitwy koczyy si niemal katastrofalnie, poniewa skomplikowane plany bitewne okazay si zbyt zoone dla niedowiadczonych onierzy przez co nie skutkoway w obliczu dziaa wroga. Washington posiada kilka wanych cech: jego odwaga i spokj pozwoliy uratowa armi przed zupenym zniszczeniem i szybko uczy si na bdach (by dowiedzie si wicej o tym przywdcy, otwrz odpowiedni wpis w Civilopedii). Brytyjczykom nie udao si zmiady armii kontynentalnej, gdy mieli ku temu okazj, i wojna o niepodlego zmienia si w dugie, cikie zmagania woli obu stron. Armia Wielkiej Brytanii nie moga na wystarczajco dugo przycisn Amerykanw, by doprowadzi do ich zniszczenia, a po kilku latach zaczo dawa si im we znaki zmczenie wojn. W 1778 r. do wojny po stronie Stanw Zjednoczonych stana Francja, a w 1779 r. to samo uczynia Hiszpania. Francuzi nie byli w stanie pokona Anglikw na morzu, ale

2 von 9

CIVILOPEDIA Online: Ameryka

udawao im si czasem uzyska miejscow przewag, co okazao si kluczem do kocowego zwycistwa. W 1781 r. armia kontynentalna oblega Brytyjczykw w Yorktown w Virginii. W tym samym czasie francuska flota zamkna im drog ucieczki i w konsekwencji genera Charles Cornwallis skapitulowa 19 padziernika 1781 r. W 1787 r. przedstawiciele stanw rozpoczli prac nad konstytucj, ktra zostaa podpisana rok pniej. W 1789 r. George Washington zosta wybrany na prezydenta.

Zakup Luizjany
W roku 1803 Stany Zjednoczone odkupiy od Francji ziemie w Ameryce Pnocnej o powierzchni 2.146.000 kilometrw kwadratowych w okolicach Missisipi. To bya wspaniaa okazja dla Stanw, bo Francja za te ziemie, ktrych zakup podwaja powierzchni USA, zayczya sobie tylko 15.000.000 dolarw. Dla Francji to take by dobry interes, poniewa i tak nie byli w stanie chroni czy te czerpa profitw z tych kolonii z uwagi na Brytyjsk dominacj na morzu. Poza tym by to pstryczek w nos dla Wielkiej Brytanii. Komentujc t umow, Napoleon kiedy rzek: Przekazanie tych ziem na zawsze potwierdza si Stanw Zjednoczonych. Daem Anglii zamorskiego przeciwnika, ktry prdzej czy pniej powali jej pych na kolana. Prezydent Thomas Jefferson by wtenczas krytykowany za ten zakup, ale historycy s zgodni, e udao mu si trafi na fantastyczn okazj.

Wojna 1812
Na pocztku XVIII w. Francj pochon ogie rewolucji i cho wielu Amerykanw wierzyo, e przeistoczy si w demokracj, na scenie pojawi si Napoleon Bonaparte, ktry w cigu kilku lat ogosi si cesarzem. W czasie, gdy Napoleon podbija Europ kontynentaln, Wielka Brytania robia uytek ze swej niezrwnanej floty i naoya embargo na handel z Francj i czci Europy, co mocno uderzyo w interesy Stanw Zjednoczonych. Brytyjskie okrty regularnie zatrzymyway amerykaskie jednostki w poszukiwaniu dezerterw. Postrzegano to jako naruszenie amerykaskiej suwerennoci i dlatego w 1812 r. Stany Zjednoczone wypowiedziay Wielkiej Brytanii wojn. (Cz historykw twierdzi, e Stany rozpoczy wojn gwnie po to, by mc zagarn Brytyjskie ziemie w Kanadzie.) Amerykanie skupili si na nkaniu statkw handlowych. Mae i rednie okrty poloway na brytyjskie jednostki, starajc si nadwery handel wroga. Na ldzie Amerykanie zaatakowali Kanad, ale Brytyjczycy z atwoci odparli atak i rozpoczli kontrofensyw, ktra dosza do samego Waszyngtonu. Z uwagi na cigncy si od dziesiciu lat konflikt z Francj brytyjska flota bya ju jednak wyczerpana i nie bya w stanie zapanowa nad amerykaskim wybrzeem. W tym czasie dua cz Waszyngtonu zostaa zamieniona ju w gruzy. Oba rzdy zday sobie spraw, e nie da si tej wojny wygra i walka jedynie osabia obie strony. W grudniu 1814 r. podpisano traktat gandawski, ktry oznacza po prostu przerwanie dziaa wojennych. adna ze stron nie zyskaa ani nie stracia terytoriw, a tematu przyczyn rozpoczcia konfliktu nawet nie poruszono. Wojna zakoczya si remisem.

Wojna z Meksykiem
W 1835 r. meksykaski prezydent Antonio Lopez de Santa

3 von 9

CIVILOPEDIA Online: Ameryka

Anna wprowadzi now konstytucj, ktra scentralizowaa wadz pastwow. W tym czasie w kilku meksykaskich stanach wybucha rebelia, midzy innymi w stanie Coahuila y Tejas (jego cz staa si pniej Teksasem). Na pocztku Santa Anna odnosi sukcesy w walce (zdoby fort Alamo), ale wreszcie zosta pokonany i schwytany. Bdc w trudnej pozycji negocjacyjnej, Santa Anna zgodzi si przyzna Teksasowi niepodlego. Meksykaski rzd odsun Santa Ann od wadzy i nie uzna podpisanego przez niego traktatu. Nowo utworzona republika Teksasu przez jaki czas walczya z Meksykiem, a w tym czasie rne ugrupowania w USA staray si wypracowa sposb na przyczenie Teksasu do Stanw Zjednoczonych. W roku 1845 amerykaski Kongres przyj ustaw anektujc Teksas, a prezydent John Tyler uprawomocni j podpisem. Amerykascy obywatele szerokim strumieniem osiedlali si na pnocy Meksyku (w tym w Kalifornii), niektrzy nawet nie ukrywali, e te tereny take bd chcieli przyczy do USA. W roku 1845 przyczono Teksas, a w 1846 amerykaskie wojska zajy sporne tereny. Po przypadkowym starciu, w ktrym meksykaska kawaleria zabia 11 onierzy armii USA, Stany wypowiedziay wojn. Bya ona krtka i rozstrzygajca. Po kilku otwierajcych bitwach w Teksasie i pnocnym Meksyku Amerykanie w sile 12.000 onierzy dotarli drog morsk do Veracruz i pomaszerowali na zachd. Armia Meksyku doznaa serii bolesnych poraek i wkrtce Amerykanie okupowali miasto Meksyk. Pokonany rzd Meksyku podpisa w Guadalupe Hidalgo traktat, ktry cedowa na Amerykanw Teksas, Nowy Meksyk, Arizon, Kaliforni, Newad i fragmenty Wyoming, Oklahomy i Kolorado. W zamian Stany Zjednoczone wypaciy Meksykowi 18.250.000 dolarw, co byo ekwiwalentem dzisiejszego p miliarda. Poza wartociowymi zdobyczami terytorialnymi Stany zyskay te dowiadczonych i zahartowanych w boju onierzy. Pitnacie lat pniej umiejtnoci tych ludzi zostan skutecznie wykorzystane w wojnie secesyjnej.

Wojna secesyjna
W XVIII w. Stany Zjednoczone byy podzielone na przeciwne niewolnictwu stany pnocne i chcce zachowa niewolnictwo stany poudniowe. Poudnie potrzebowao taniej siy roboczej, poniewa podstaw tamtejszej gospodarki stanowio rolnictwo. Pnoc nie potrzebowaa niewolnikw tak bardzo, bo przemys by tam ju niele rozwinity, a tani si robocz czerpaa z Europy. Co wicej, niewolnictwo byo tak mocno sprzone z kultur poudnia, e jej mieszkacy oburzali si na sam myl o jego zniesieniu. Niektrzy, korzystajc z pokrtnej logiki, uwaali to za grzech ciki. Analogicznie wiele osb z pnocy nienawidzio niewolnictwa, uwaajc je za zo ostateczne i grzech pierworodny Ameryki. (Warto nadmieni, e wiele poudniowych stanw uwaao kwesti niewolnictwa za ich wewntrzn spraw i co, w co rzd federalny nie mia prawa si w ogle miesza. To wanie niewolnictwo sprawio, e kwestia konstytucyjnego podziau kompetencji zacza by tak problematyczna.) W latach 50 XIX w. sytuacja bya ju nie do wytrzymania. Napicie midzy pnoc i poudniem sigao punktu zapalnego. W wyborach z 1860 r. wygra Abraham Lincoln, przeciwnik niewolnictwa. To on zainicjowa seri zdarze, ktre w konsekwencji doprowadziy do secesji poudnia i wojny domowej.

4 von 9

CIVILOPEDIA Online: Ameryka

Wojna dla Unii (pnoc) zacza si bardzo pechowo. Konfederaci (poudnie) posiadali dusz tradycj wojskow ni Unia i wikszo mietanki oficerskiej kraju pochodzia wanie stamtd. Czuli si oni zobligowani do obrony swych domw przed inwazj z pnocy, niezalenie od pogldw na kwestie bdce przyczyn wojny. Co wicej, Konfederacja zajmowaa pozycje obronne, a niewyszkolonej armii o wiele trudniej jest atakowa, ni si broni. Obie strony konfliktu miay na pocztku niedowiadczonych onierzy. Wiele osb uwaao, e wojna zakoczy si dziki jednej duej bitwie, ale byli w ogromnym bdzie. Pierwsza dua bitwa (nad Bull Run) zakoczya si klsk Unii, ale Konfederaci nie wykorzystali tego faktu. Na kolejne cztery lata cay kraj ogarna wyczerpujca i okrutna wojna. Pomimo pocztkowych zwycistw konfederatom nie udao si zama ducha walki Unii (a szczeglnie prezydenta Lincolna). Wojna toczya si dalej, a pnocni generaowie nabierali dowiadczenia i po jakim czasie przewaga liczebna oraz uprzemysowienie zaczy dziaa na korzy pnocy. W 1865 r. stolica poudnia zostaa zdobyta, a pozostae wojska zoyy bro. Tu po zdobyciu poudniowej stolicy i kapitulacji konfederatw prezydent Abraham Lincoln zosta zamordowany (kwiecie 1865 r.). Wojna wywara ogromny wpyw na Stany Zjednoczone, m. in. spowodowaa zniesienie niewolnictwa w caym kraju. Niestety, wikszo pozytywnych efektw dla czarnoskrej ludnoci zacza powoli traci znaczenie w czasie powojennej odbudowy. W XIX w. czarnoskrym Amerykanom daleko byo do pozycji biaych, ale przynajmniej nie byli ju obiektem handlu niczym bydo.

Ku zachodowi
Reszta XIX w. staa pod znakiem rwnomiernej migracji na zachd, co spowodowao zaludnienie zachodniego wybrzea i rodkowego zachodu USA. Amerykascy inynierowie wybudowali linie kolejowe czce obie czci kraju, a wzdu nich zaczy wykwita nowe miasta. Resztki rdzennych mieszkacw Ameryki byy spychane do coraz mniejszych enklaw najmniej urodzajnej ziemi, ale mimo tego wykazyway si niewiarygodn wol przetrwania wbrew wszelkim okolicznociom. Ze wszystkich zaktkw wiata do kraju zaczli napywa imigranci szukajcy swego miejsca w Ameryce. Pod koniec XIX w. Stany Zjednoczone stoczyy kolejn wojn, tym razem z podupadajcym imperium Hiszpanii. Do wojny zachcaa rzesza dziennikarzy postulujcych bardziej agresywn polityk zagraniczn, takich jak William Randolph Hearst. USA szybko pokonay wojska hiszpaskie i zyskay kontrol nad Filipinami, Guamem i Portoryko. Hiszpania utracia te Kub, ktra po krtkim okresie bycia pod amerykaskim protektoratem uzyskaa niepodlego.

Pocztek XX w. wiat si wtrca

Cho amerykaska moc przemysowa i gospodarcza szybko rosa, jej sia militarna nie zwikszaa si. Stany Zjednoczone posiaday wystarczajco du armi i flot, by pokona Hiszpani (oraz trzyma w szachu Kanad i Meksyk), ale ciko byo j postrzega jako potg na skal wiatow. Obronno kraju opieraa si na fakcie, e by on z obu stron osonity oceanami, na ktrych panowaa niezrwnana marynarka brytyjska.

5 von 9

CIVILOPEDIA Online: Ameryka

Gdy w Europie wybucha Pierwsza Wojna wiatowa, Amerykanie nie chcieli mie z ni nic wsplnego (wielu Europejczykw ucieko do USA, by unikn cigych wojennych zawieruch w Europie). Amerykanie mieli swoje korzenie we wszystkich zaktkach Europy, w tym w Niemczech, Austrii, Francji, Woszech, Rosji i Wielkiej Brytanii, wic niezalenie od tego, po ktrej stronie opowiedziayby si Stany, musiayby walczy z krewniakami. Rzd Amerykaski ogosi neutralno. W praktyce faworyzowao to Brytyjczykw i Francuzw, bo z uwagi na brytyjsk dominacj na morzach Stany mogy handlowa tylko z Wielk Brytani i ich sojusznikami. Byy to ze wieci dla Niemcw, poniewa aby odnie zwycistwo, musieli odci Wielk Brytani od zaopatrzenia. W roku 1917 niemiecki U-Boot (okrt podwodny) zatopi transatlantyk Lusitania, a Niemcy ogosili, e bd zatapia wszystkie okrty zmierzajce do portw alianckich. Niedugo pniej Amerykanie wypowiedzieli wojn Niemcom i ich sojusznikom. Na samym pocztku wojny USA posiaday tylko ma armi zawodow, ale w 1918 r. Amerykaski Korpus Ekspedycyjny (AKE) mia w Europie ju ponad 1.000.000 onierzy. Napyw wieych wojsk mia duy wpyw na wyniki star i morale wroga. Przed kocem roku wojna zostaa zakoczona. Podczas swego krtkiego pobytu we Francji AKE bra udzia w cikich walkach, ponoszc straty w wysokoci 50.000 zabitych i 300.000 rannych. Po wojnie amerykaski prezydent Woodrow Wilson prbowa zaprowadzi nowy ad i utworzy Lig Narodw, ale zwyciskie kraje z Europy wolay naoy na przegranych cikie kary, co byo zrozumiae, biorc pod uwag ogrom wojennych zniszcze. Nie suyo to jednak atmosferze powojennego pojednania. W konsekwencji amerykaska opinia publiczna zwrcia si przeciwko Europie i bya przeciwna jakimkolwiek interwencjom zbrojnym w przyszoci. Bdzie to miao powane konsekwencje dwadziecia lat pniej.

Wielki kryzys
Wielki kryzys, okrelany te mianem wielkiej depresji, by rzeczywicie depresyjny, wic powicimy mu tylko chwil. Kryzys rozpocz si krachem na giedzie w 1929 r., ale szybko rozla si na kraj i cay wiat. Banki upady, bezrobocie signo 25%, a ceny zboa spady o 60%. We wszystkich duych miastach byy ogromne kolejki po chleb. Kryzys cign si latami i gospodarka USA zacza apa oddech dopiero w poowie lat trzydziestych, ale na nogi stana dopiero wraz z wybuchem Drugiej Wojny wiatowej.

Druga wojna wiatowa

Podczas wielkiego kryzysu popularno zaczy zyskiwa, szczeglnie w Europie, idee faszyzmu. We Woszech do wadzy doszed Mussolini, w Hiszpanii Francisco Franco, a w Niemczech Adolf Hitler. Demokratyczne kraje, wycieczone Pierwsz Wojn wiatow i wielkim kryzysem, a take zaniepokojone komunizmem, obserwoway tylko, jak Niemcy odbudowuj sw armi, flot i lotnictwo, a nastpnie poykaj mniejsze kraje. Dopiero po inwazji Niemiec (i Zwizku Radzieckiego) na Polsk w 1939 r. Francja i Wielka Brytania wypowiadaj Niemcom wojn. W tym samym czasie Japoczycy rozparcelowywali Chiny i zaczli zagraa europejskim interesom na Oceanie Spokojnym.

6 von 9

CIVILOPEDIA Online: Ameryka

Stany Zjednoczone kontynuoway polityk izolacjonizmu, podczas gdy w roku 1940 Niemcy podbili Francj, a w 1941 niemieckie wojska przedzieray si przez Zwizek Radziecki. Jednak podobnie jak w przypadku Pierwszej Wojny wiatowej amerykaska neutralno faworyzowaa Brytyjczykw, ktrzy wci kontrolowali Atlantyk. Prezydent Franklin Roosevelt rozbudowywa armi, starajc si nakoni opini publiczn do poparcia zbrojnej interwencji i wojny z Niemcami. Z kolei w rejonie Pacyfiku amerykaskie embargo na rop naoone na Japoczykw byo dla nich duym ciarem gospodarczym i obelg dla japoskiej dumy. W odpowiedzi na rosnce naciski ze strony Amerykanw Japoczycy podjli jedn z najbardziej nierozwanych decyzji militarnych i politycznych wspczesnej historii. 7 grudnia 1941 r. zbombardowali amerykask flot w Pearl Harbor, znajdujcym si w hawajskiej czci USA. Zniszczonych zostao wiele amerykaskich pancernikw, ale lotniskowcw nie byo wtedy w porcie i wkrtce miao to mie kluczowe znaczenie dla wojny. Niedugo po Pearl Harbor Niemcy take wypowiadaj wojn USA. To take by ogromny bd, poniewa wypowiedzenie wojny pozwolio Stanom Zjednoczonym zaangaowa si w Europie, co w innym przypadku byoby trudne dla Roosevelta z uwagi na przekonanie opinii publicznej, e najpierw naley rozprawi si z Japoni.

USA w obliczu wojny

Druga Wojna wiatowa bya dla USA wyjtkowo zoonym wyzwaniem militarnym, politycznym i przemysowym. Cho Stany ju od kilku lat rozbudowyway swe siy wojskowe, we wszystkich dziedzinach wci doskwieray im problemy: w liczebnoci, uzbrojeniu, flocie, lotnictwie, siach pancernych i tak dalej. Rzd musia zrwnoway zapotrzebowanie na rekrutw z zapotrzebowaniem na robotnikw do produkcji broni i wyposaenia dla siebie oraz zdesperowanych sojusznikw. Co wicej, trzeba byo balansowa midzy Wielk Brytani i Zwizkiem Radzieckim, sojusznikami posiadajcymi przeciwstawne cele polityczne i wojskowe. Byo to due wyzwanie, poniewa przed wojn USA wraz z Wielk Brytani byy zagorzaymi przeciwnikami komunizmu i Zwizku Radzieckiego. W duej mierze niesprawdzona armia miaa stawi czoa dwm potnym machinom wojennym: zwyciskiej flocie Japonii i zabjczej armii Niemiec. Po przystpieniu do wojny USA musiay si broni we wszystkich teatrach dziaa wojennych. Japoska flota, zagarniajc alianckie bazy na Pacyfiku, zbliya si do Australii i Nowej Zelandii. Niemieckie U-Booty zniszczyy ogromn ilo statkw wiozcych zaopatrzenie dla aliantw, co o may wos nie doprowadzio do zagodzenia Brytyjczykw. Na szczcie niezrwnana amerykaska baza przemysowa ruszya pen par i zacza w niewiarygodnym tempie wypluwa statki, samoloty i czogi. Amerykanie wycignli wnioski z pierwszych niepowodze i wkrtce wraz z sojusznikami zatrzymali postpy wrogich wojsk na wszystkich frontach. W roku 1942 Stany Zjednoczone byy ju w natarciu w rejonie Pacyfiku i pnocnej Afryki. Do roku 1944 amerykaskie i brytyjskie oddziay byy ju

7 von 9

CIVILOPEDIA Online: Ameryka

we Francji. Niemcy, zapane w kleszcze pomidzy siy aliantw a oddziay rosyjskie nacierajce ze wschodu, skapituloway w maju 1945. Japoczycy trzymali si jeszcze przez siedem miesicy, walczc zaciekle na rozlicznych wyspach rozsianych po Pacyfiku. Bomby atomowe zrzucone na Hiroszim i Nagasaki zakoczyy ten opr.

Ameryka w drugiej poowie XX w.

Amerykanie dostali dwie lekcje podczas tych wojen wiatowych: po pierwsze, nie odwraca gowy, gdy cay wiat staje w pomieniach. Byo jasnym, e bariery oceaniczne gwarantuj spokj na samym kontynencie, ale amerykaskie bezpieczestwo byo nierozerwalnie poczone z wydarzeniami na caym globie, choby dlatego, e Stany potrzeboway rynkw zbytu dla swych dbr. Drug lekcj by fakt, i niezbyt mdrze jest zbyt mocno kara pokonanego wroga. Lepiej pomc mu si odbudowa i zyska w nim sojusznika i klienta. Dlatego te po wojnie Stany Zjednoczone wyday miliardy dolarw na odbudow Europy i Japonii. Pienidze byy kierowane zarwno do sojusznikw, jak i byych wrogw (z wyczeniem ZSRR). Po wojnie Stany Zjednoczone wyrosy na najpotniejszy kraj wiata. Kontynent amerykaski nie by podczas wojny najechany ani bombardowany, a amerykaska baza przemysowa bya wiksza i bardziej zaawansowana ni kiedykolwiek. Armia bya zahartowana w boju i wietnie wyposaona. Ameryka bya te jedynym posiadaczem broni atomowej. Z drugiej jednak strony w Europie najwiksz si stanowi Zwizek Radziecki. Amerykanie nie chcieli kolejnej wojny, tym razem z komunistami. Chcieli po prostu, by ich onierze wrcili wreszcie do kraju.

Zimna wojna
Po Drugiej Wojnie wiatowej utajone dziaania wojenne midzy USA i Wielk Brytani a Zwizkiem Radzieckim zaczy by coraz bardziej jawne. Byo ku temu kilka powodw. Stany Zjednoczone bay si, e idee komunizmu, wspierane przez Zwizek Radziecki (a w pniejszym okresie, Chiny) rozprzestrzeniyby si na Europ, i na cay wiat. Z drugiej strony, Zwizek Radziecki chcia pokaza caemu wiatu, e ma do sytuacji, w ktrej co 20 lat jakie pastwo dokonuje na ich kraj najazdu, oraz e bdzie nieugity i bezlitosny w swych dziaaniach, by temu zapobiec. Nienawidzili te amerykaskiego kapitalizmu i chcieli rozprzestrzenienia komunizmu. Przez nastpne pidziesit lat USA i Zwizek Radziecki (a potem take Chiny) wyday ogromne sumy na produkcj broni, obalanie obcych rzdw i angaowanie si w pomniejsze wojny na caym wiecie. Amerykanie zwalczali zbrojnie komunizm w Korei (remis) i w Wietnamie (poraka). Sowieci przejli Europ Wschodni (zwycistwo) i zaatakowali Afganistan (dua poraka). Pod koniec lat osiemdziesitych XX w. wewntrzne problemy ZSRR (korupcja, chciwo, niekompetencja itp.) zaczy by ju tak uciliwe, e wraz z ogromnymi wydatkami na zbrojenia praktycznie doprowadziy do bankructwa kraju. W latach dziewidziesitych Zwizek Radziecki si rozpad, a Stany Zjednoczone prowadziy nieskrpowany handel z Chinami. Skoczya si zimna wojna.

8 von 9

CIVILOPEDIA Online: Ameryka

Kady rozsdnie mylcy uzna, e te pidziesit lat byo dla wszystkich pasmem poraek. Gdyby USA udao si przekona ZSRR, e nie s dla nich zagroeniem, paranoiczni Sowieci moe by si nieco rozlunili i przestali uciska i zabija ogromne iloci wasnych obywateli. Stany Zjednoczone mogyby przeznaczy swe pienidze na co innego, ni projektowanie nowych mierciononych zabawek i wspieranie zagranicznych despotw. Z drugiej strony, zimna wojna doprowadzia do podboju kosmosu (z powodw militarnych i dumy narodowej). Wycig do gwiazd spowodowa powstanie wielu kluczowych technologii, a w konsekwencji doprowadzi do ldowania na ksiycu, chyba najwaniejszego i najbardziej odjazdowego osignicia ludzkoci. Koniec zimnej wojny rozpocz dla USA nowy czas pokoju i szczcia. Przynajmniej na kilka lat.

Wojna z terroryzmem
11 wrzenia 2001 r. grupa terrorystw porwaa cztery odrzutowce i rozbia je o wiee World Trade Center w Nowym Jorku i budynek Pentagonu w Waszyngtonie. Czwarty samolot nie osign celu dziki heroicznemu wysikowi grupy pasaerw na pokadzie. Za atak bya odpowiedzialna Al-Kaida, muzumaskie ekstremistyczne ugrupowanie z siedzib w Afganistanie. Ich celem jest pozbycie si obcokrajowcw z Bliskiego Wschodu i zniszczenie Ameryki, nazywanej przez nich wielkim Szatanem. USA zareagoway inwazj Afganistanu i pozbawieniem wadzy fundamentalistw wspierajcych Al-Kaid. Potem nastpia kontrowersyjna inwazja Iraku, siedziby wieloletniego wroga Ameryki, Saddama Husseina. Dzi Stany Zjednoczone staraj si naprawi swj nadszarpnity wizerunek na arenie midzynarodowej, nakoni sojusznikw do walki z terroryzmem i wycofa si z Iraku z twarz. Afganistan wci jest trudnym orzechem do zgryzienia i nie mona powiedzie z pewnoci, czy USA wyjdzie z obu tych konfliktw z tarcz, czy na tarczy.

Przyszo Stanw Zjednoczonych

Stany Zjednoczone nie s ju jedynym supermocarstwem, poniewa dziel ten wtpliwy zaszczyt z co najmniej jednym pastwem, Chinami. Wewntrz kraju Amerykanie staraj si naprawi gospodarcze bdy koca XX w., gdy cay nard y ponad stan, i ostatecznie pozby si ducha rasizmu oraz niewolnictwa, ktry jest wci ywy. Ameryka jest poturbowana, ale na pewno nie pokonana. Wci posiada surowce, kapita ludzki i chci, by w XXI w. by kluczow dla wiata cywilizacj.

Faktoid amerykaski
W lipcu 1969 r. amerykascy astronauci wyldowali na Ksiycu, co niektrzy uwaaj za najwiksze osignicie w dziejach ludzkoci.

The artwork and designs contained on this site were not created by the site owner. All artwork and designs were done by Firaxis and have been exported from their game Civilization V. The site owner does not hold any rights on the art or designs. All content was generated using the game's XML data files.

9 von 9