cena:

9,90 z

(w tym 8% VAT)

Happy End
Nie, to jeszcze nie koniec Modego Technika. To wspaniay dla naszego pisma koniec roku 2012. Nie do, e odwieony MT cieszy si coraz wikszym zainteresowaniem Czytelnikw, to okazao si rwnie, e trafnie przewidzielimy Nobla zzyki, publikujc we wrzeniowym numerze artyku okomputerze kwantowym. Nagroda Nobla zzyki zostaa przyznana 9 padziernika dwm uczonym Serge Haroche (Francja) iDavid J. Wineland (USA) wanie za badania eksperymentalne, ktre zdaniem Komitetu Noblowskiego pozwoliy na podjcie pierwszych krokw wkierunku budowy nowego typu superkomputera woparciu ozyk kwantow. Nagrodzone prace byy publikowane kilkadziesit lat temu, akomputera kwantowego na razie nie ma ipewnie poczekamy na niego jeszcze kilkadziesit lat. Zatem medialne komentarze do tej nagrody, e jest ona za komputer kwantowy to nadmierne uproszczenie. Kiedy ju powstanie kiedy komputer kwantowy, przewyszajcy miliony razy zdolnoci obliczeniow obecne komputery, zasugi trzeba bdzie przypisa wielu innym uczonym, nie tylko tegorocznym noblistom. Ich osignicie to opracowanie byskotliwych technik dowiadczalnych, pozwalajcych na bezporedni obserwacj pojedynczych czstek kwantowych bez ich niszczenia napisa Komitet Noblowski. Wineland potra zapa wpuapce pojedyncze jony, aHaroche zrobi to zpojedynczymi fotonami. Zrozumienie istoty ich eksperymentw nie jest atwe, gdy praw zyki kwantowej, czyli praw mikrowiata, nie da si tumaczy przez odwoanie do intuicji czowieka dowiadczajcego zjawisk wiata makro. Powiedzmy wicej, prawa zyki kwantowej s sprzeczne ze zdrowym rozsdkiem. Tym gorzej dla zdrowego rozsdku. Nieatwo jest zatem napisa przystpnie ale nie baamutnie oosigniciach tegorocznych noblistw zzyki. Wtej sytuacji uznalimy, e najlepiej byoby porozmawia znimi bezporednio. Podjlimy tak prb iokazao si e powab Modego Technika dziaa na wszystkich na caym wiecie. Mamy go! Yes, Yes, Yes. Tylko dla Czytelnikw Modego Technika mamy EKSKLUZYWNY WYWIAD ztegorocznym laureatem nagrody Nobla zzyki Profesor David J. Wineland, wtych gorcych dla niego dniach, gdy bombarduj go tysice dziennikarzy zcaego wiata, znalaz czas wanie dla Modego Technika. Do formuy pyta iodpowiedzi dostosowalimy te tekst redakcyjny prezentujcy istotne elementy osigni tegorocznych noblistw. Polecam rwnie cile zwizany ztegorocznym Noblem artyku Komputer kwantowy wMT 9/2012 (numer dostpny na www.ulubionykiosk.pl). Wiesaw Marciniak Nie przeocz! Wyjtkowa akcja rozdawania zestaww elementw do zmontowania wieccej choinki witecznej, to wietna okazja do zasmakowania przygody zelektronik. Dla redakcji MT jest to te prba generalna przed rozpoczciem wnowym roku (od numeru lutowego) caorocznego cyklu elektronicznych projektw wrubryce Na warsztacie, poczonego zkursem podstaw elektroniki. Prenumeratorzy MT dostan od nas za darmo komplet elementw zuniwersaln pytk stykow do wykonywania wszystkich projektw przez cay rok trwania tego cyklu. Zatem sprawd czy elektronika Ci krci istartuj znami do rocznego kursu elektroniki wnowym roku.

Temat okadkowy
Wyjtkowa akcja rozdawania wszystkim Czytelnikom MT zestaww elementw zpocztwk do montau rcznego (bez uycia lutownicy) wieccej choinki witecznej. Jeli nie masz bladego pojcia oelektronice to wanie dla Ciebie jest ten projekt. Film pokazujcy monta jest do obejrzenia na YouTube pod hasem witeczna choinka od Modego Technika

Szkoy Nauczyciele

Miesicznik Mody Technik jest dostpny dla szk podstawowych iponadpodstawowych wprenumeracie czciowo sponsorowanej przez Ministerstwo Nauki iSzkolnictwa Wyszego. Szkoy opacaj 50% kosztw prenumeraty Modego Technika. Dziki tej prenumeracie Mody Technik traa prawie do kadej biblioteki szkolnej ijest czytany przez kilkaset tysicy uczniw. Specjalnie dla uczniw oznaczamy stopie trudnoci artykuw: jeden punkt oznacza, e artyku powinni zrozumie uczniowie szk podstawowych dwa punkty odpowiada poziomowi uczniw gimnazjum trzy punkty poziom szkoy redniej

Prenumerata MT

Uczniowie

-50%

Prenumerata MT

Studenci

-50%

czytaj na str. 96

czytaj na str. 96 3

OD WYDAWCY

STAY KONKURS

Tajemnic dugowiecznoci iwigoru Modego Technika jest czerpanie si witalnych od Czytelnikw. Chyba adna gazeta nie moe si pochwali takimi wspaniaymi, chtnymi do wsppracy Czytelnikami. Ta niezwyka aktywno przyjmuje rne formy, ktre s punktowane wzbiorczym konkursie Active Reader. Apunkty zamieniamy na nagrody. Szczegy na str. 95, aoto niektre ztych nagrd: 3 szt.

Active Reader

Wwywiadzie udzielonym ekskluzywnie czytelnikom Modego Technika laureat tegorocznej nagrody Nobla zzyki D.J. Wineland powiedzia, e zapa kawaek kota Schrdingera. Oco mu chodzio dowiesz si na pasjonujcych stronach 20-23.

Nobel

3 szt.

Samolot

6 szt.

1 szt.
4

m.technik - www.mt.com.pl

Spis treci
Technika

12/2012
18 Highier 24 Protoplaci Titanica 30 Lata iwalczy samodzielnie 32 Pstryczek elektryczek 36 Rzeczy na czacie 40 Polacy nie gsi... Polskie aplikacje mobilne 44 Jak dziaa... RFID 20 Nobel 2012 za kwanty 48 Alchemiczne zoto 53 Zgaduj, zgadula, wktrej rce zota kula 56 Transport 62 witeczna choinka 64 Lokomotywa 68 InsektBot Typ K Na warsztacie 5 58 Klub wynalazcw

za kwanty
Wywiad z laureatem nagrody Nobla Davidem J. Winelandem

20
szkoa hobby inne

bojowy bez pilota

m.technik

78 Tajemnice czarnej gumy 84 Kreatywne

30

fotografowanie 86 Guitar gear Dla modego rockmana 88 Akademia audio Subwoofery 90 Tworzenie muzyki 6 Listy 93 Pomysy genialne 94 Active Reader KONKURS 96 Prenumerata 98 Sdziwy Technik

X-47B

Listy

Forum

Facebook

Co Ci poruszyo? Chcesz podzieli si zRedakcj iCzytelnikami MT swoj opini, wiedz komentarzem? Wylij e-mail na adres activereader@mt.com.pl lub list na adres ul. Leszczynowa 11, 03-197 Warszawa. Co miesic jeden list nagradzamy roczn prenumerat Modego Technika lub magazynu T3 (do wyboru).

List miesica
Klub Kultury Technicznej Wiosn 2011 roku wystpiem do Redakcji Modego Technika zprob oobjcie patronatem dziaa propagujcych kultur techniczn wrd uczniw naszego Technikum, nota bene najstarszej technicznej szkoy wodzi. Dziaania te nazwalimy Klubem Kultury Technicznej. Dziaalno ta przejawiaa si do tej pory zorganizowaniem zokazji Dnia Dziecka Pikniku Technicznego kolejno wlatach 2011 i2012, przeprowadzeniem IForum Modych Technikw konferencji dla modziey szk technicznych, gwnie zwojewdztwa dzkiego, wczasie ktrej uczniowie prezentowali swoje zainteresowania iosignicia zdziedziny techniki. Ponadto, regularnie prowadzimy zajcia pozalekcyjne dla naszych uczniw popularyzujce rne aspekty techniki. Cz tych zaj udao nam si wkomponowa wprojekty unijne realizowane wnaszej szkole. Obecnie trwaj przygotowania do II Forum Modych Technikw, ktre wstpnie planujemy na 30 stycznia 2013 roku... Praca zmodzie daje mi duo satysfakcji, gdy mog dzieli si zuczniami nie tylko wiedz informatyczn, ale rwnie swoimi zainteresowaniami technicznymi. Niestety, zau-waam braki wzakresie wiedzy oglnotechnicznej oraz oglnie rozumianej kultury technicznej. Std te zrodzi si pomys, aby umoliwi modziey uzupenienie tyche brakw przez powoanie tzw. Klubu Kultury Technicznej. Jest to cykl zaj dodatkowych, pozalekcyjnych... Tematyka zaj to: 1. Nieco lozoi, czyli co to jest technika ido czego suy? 2. Jestem (bd) technikiem co to znaczy? Utalentowany samouk Czytam miesicznik Mody Technik. Zafascynoway mnie artykuy, ktre zamieszczacie. Jestem nauczycielem zyki. Pracuj wszkole dopiero 4 rok. Pierwszy raz wtym roku ucz wklasie zawodowej kucharz - fryzjer. Tra mi si ucze, ktry nie potra policzy najprostszego zadania, zaskoczy mnie jednak pokazujc mi wasnej roboty transformator Tesli, alarm na rower itp. Sytuacja nansowa rodziny nie jest ciekawa, wic dorabia sobie skadajc telewizory, radia, komputery zczci, ktre uda mu si wyprosi zrnych sklepw elektronicznych. Nie wiem jak go przekona eby zastanowi si nad liceum uzupeniajcym idalsz edukacj. Poszukuj konkursu, wktrym mgby si sprawdzi, czego co go zmotywuje do pracy, pokae, e moe co osign, sprawdzi, swoje moliwoci. Pisz ten email poniewa nie chciaabym go zaszuadkowa. Ja urodziam si wdomu, gdzie od dziecka wpajano mi, e powinnam si uczy ikontakt zprzedmiotami cisymi miaam od najmodszych lat. Tutaj jest sytuacja

nagroda: 3 pyty wybrane zlisty 100

3. Technologiczne co nieco, czyli: a. do czego suy motek jak dobiera iposugiwa si rnymi narzdziami? b. wpltaninie kresek umiem czyta rysunek techniczny, maszynowy, budowlany, elektryczny; c. troch techniki iczowiek si gubi, czyli jak dziaaj rne urzdzenia techniczne; d. potyczki technologiczne, czyli chc co zbudowa co, zczego ijak? 4. Elektronika nie tylko dla informatykw, czyli podstawowe ukady cyfrowe ianalogowe. 5. DIY, czyli sami tworzymy praktyczne prby zbudowania rnych urzdze, np. elektronicznych. Nie ukrywam, e powysza tematyka zaj powstaa pod wpywem moich osobistych przemyle, zainteresowa oraz lektury Modego Technika iinnych czasopism wydawanych przez wydawnictwo AVT (szczeglnie wiat Radio iElektronika dla Wszystkich). Andrzej Winia Winiewski Redakcja. Wrd setek listw imaili napywajcych codziennie do redakcji Modego Technika znajduj si do czsto informacje ociekawych wydarzeniach, czy inicjatywach podejmowanych wposzczeglnych szkoach. Wszelkie pozalekcyjne aktywnoci nauczycieli iuczniw s bardzo budujcym zjawiskiem. Zastanawiamy si nad utworzeniem na stronie www.mt.com.pl strefy (zakadki) Zycia szk, powiconej takim informacjom. Niech su one inspiracj dla innych szk, nauczycieli iuczniw. Co otym mylicie? odwrotna. Nikt nie pokierowa tym chopcem. Zdolnoci, ktre posiada nie s wyuczone, ale wrodzone. Marta Kapica Pozaziemskie cywilizacje Brawo za artyku Nie jestemy sami we Wszechwiecie. wietna okadka isuper artyku. Rzeczywicie coraz wicej mwi si oodkryciach nowych planet. Ostatnio przez media przetoczya si informacja onowo odkrytym ukadzie planetarnym zczterema socami (gwiazdami). Jednak sceptyczny jestem wkwestii cywilizacji pozaziemskich. Gdy sobie uzmysowimy, e ludzie istniej ok. miliona lat, anasza cywilizacja liczy sobie kilka tysicy lat (no, gra 100.000 lat) irozwija si wcoraz wikszym tempie, to przy obecnym tempie rozwoju chyba przez nastpnych kilka tysicy lat czowiek rozpozna iwykorzysta wszystkie moliwoci przyrody. Mam na myli, e za kilka tysicy lat cywilizacja ziemska dojdzie do kresu moliwoci rozwoju. Iteraz policzmy sobie wjakim odcinku czasu to si dzieje. Od pocztkw

m.technik - www.mt.com.pl

Gorce tematy na Forum mt.com.pl Docz do Forumowiczw

Spoeczno MT komunikuje si na Facebooku www.facebook.com/magazynMlodyTechnik. Spotkasz tam swoich znajomych ipoznasz wielu fajnych ludzi.
bardzo trudne, poniewa coraz mniej jest na rynku dawnych wyda, akoszt zgromadzenia caego ksigozbioru, poprzez zakupy wantykwariatach albo serwisy aukcyjne jest wysoki. Rwnie biblioteki publiczne nie maj wswoich zasobach tego czasopisma, ajeli nawet to zazwyczaj s to zbiory niepene ipowyej roku 1960. Bardzo ceni sobie warto merytoryczn Modego Technika idlatego chciabym mie dostp do wszystkich archiwalnych numerw wpostaci elektronicznej. Na Forum MT zadaem pytanie, czy inni czytelnicy s rwnie zainteresowani dostpem do wyda MT wpostaci elektonicznej iwszyscy wypowiadajcy si s za tym, aby taki dostp by moliwy. Wiem, e na stronie MT jest archiwum dziau Na Warsztacie zlat 1956-95, za co bardzo dzikuj, ale to zbyt mao iwarto by udostpni pene numery. Std moje pytanie: czy Redakcja/Wydawca przewiduje udostpnienie penego ksigozbioru wszystkich wyda MT wpostaci elektronicznej? Czy to poprzez stron internetow, czy te odpatnie poprzez wydanie ich wpostaci pyt DVD zplikami wformacie PDF albo DJVU (mam nadziej, e niezbyt drogie)? Syzyf Redakcja. Prbujemy zmierzy si z tym tematem. Drony s omylne Wczerwcowym numerze MT z2012 r. moglimy przeczyta obezzaogowych samolotach bojowych czyli odronach. Przypomn e dron to (cytujc MT) statek powietrzny, ktry nie wymaga do lotu zaogi obecnej na pokadzie oraz nie ma moliwoci zabierania pasaerw, pilotowany zdalnie lub wykonujcy lot autonomicznie. Wykorzystywane s one gwnie przez siy zbrojne do obserwacji irozpoznania. Ale prawd jest take, e s one uzbrojone isu do eliminowania wroga. Ipodobno wg amerykaskich wadz drony s praktycznie nieomylne. Ostatnio wyczytaem, e wUSA powsta raport naukowcw amerykaskich uczelni podwaajcy tez onieomylnoci dronw. Oparto go na wywiadach ze wiadkami bombardowa, lokalnymi dziennikarzami, lekarzami, dziaaczami humanitarnymi. Wraporcie tym przedstawiono, ze drony zabiy ju setki cywilw (wtym dzieci) oraz e terroryzuj lokaln ludno co przysparza wicej wrogw ni likwiduje. Autorzy raportu podkrelaj ponadto e drony zabijaj gwnie szeregowych partyzantw, zaledwie 2% ze zgadzonych to onierze wyszej rangi, co zwiksza wtpliwo dotyczc skutecznoci dziaania. Tyle onegatywnych skutkach dziaania tych jednostek bojowych. Maciej Skrzetuszewski

do koca rozwoju cywilizacji kilkadziesit tysicy lat. Wporwnaniu zczasem trwania Wszechwiata(ponad 13 miliardw lat) to zaledwie kilka milionowych czci. Std wniosek, e jeeli wtakim tempie dojrzewaj wkosmosie cywilizacje, to s to niemal punkty na osi czasu Wszechwiata, czyli wiele znich ju byo isi skoczyo, ainne dopiero bd. Prawdopodobiestwo, e dwa takie punkty wystpi wtym samym miejscu na osi czasu Wszechwiata jest chyba niewielkie. Oszansach kontaktu zcywilizacjami pozaziemskimi myl sceptycznie, natomiast inaczej ma si sprawa zyciem na innych planetach. ycie rozwija si wdugim czasie, liczonym wsetkach milionw, anawet miliardach lat. Grzegorz urek Mody Technik wiarygodny Zaczynam rozumie oco chodzi wnowym Modym Techniku. Wyranie nie stronicie od sensacji. Trzeba przyzna, e tematy takie jak pozaziemskie cywilizacje czy prawdopodobne zderzenie Ziemi zasteroid przycigaj uwag. Wabi ikusi sensacyjnym tematem to dobre prawo kadej gazety. Ale gdzie powaga MT, gdzie renoma powanej gazety, ktr sobie wyrobi Mody Technik przez 80 lat? Zauwayem jednak, e wcale nie jest ztym tak le, jeli si przeczyta cay artyku, czyli popatrzy nie tylko jak si artyku zaczyna, ale rwnie jak si koczy. Wtedy mona si dowiedzie, e zderzenia Ziemi zasteroid nie bdzie aocywilizacjach pozaziemskich pki co nic pewnego nie wiemy. Najlepiej Wasz metod wida na przykadzie artykuu odrukarce 3D. To od pewnego czasu ulubiony temat mediw. Ato, e studenci wAmeryce produkuj pistolety na drukarkach 3D, ato, e mona sobie wydrukowa samochd, albo nawet wieowiec. Zartykuu jak to dziaa nareszcie dowiedziaem jak si sprawy maj. Pki co mona sobie produkowa modele czy prototypy wzornicze, areszta to szum medialny. Widz, e mog nadal mie zaufanie do Modego Technika. Wkadym razie zaczem wierzy, e MT nie stoczy si do poziomu tabloidw. Adam Kcki Redakcja. Drogi Czytelniku! Przejrzae nas na wylot. Wanie oto nam chodzi. Chcemy by powabni ale nie baamuci bzdurami. Wbrew pozorom pewnej lekkoci nad kadym tematem pracujemy mozolnie, eby przekaza czytelnikowi rzeczywista wiedz. Zaoylimy, e gazeta powana iwiarygodna nie musi omija tematy medialne. Archiwum MT Wostatnim czasie prbuj dotrze do archiwalnych wyda Modego Technika oraz zgromadzi wasny zbir papierowych numerw. Niestety okazuje si to

Od Redakcji

Autorw opublikowanych listw bdcych prenumeratorami MT, nagradzamy pytami znajwyszej pki. Mamy ponad 100 tytuw wspaniaych albumw muzycznych. Prosimy Autorw listw, aby zlisty Pyty znajwyszej pki, publikowanej wkadym wydaniu miesicznika Audio, wybrali pyt dla siebie inapisali do redakcji (email: redakcja@mt.com.pl) list zawierajcy: tytu wybranej pyty (Autor Listu miesica ma prawo do nagrody wpostaci 3pyt wybranych zw/wlisty); numer prenumeratora MT. Wybran pyt wylemy wraz zprzesyk najbliszego numeru MT.

Info Zoom

TECHNIKA
Tego nie mozesz przeoczy

WEJCIE SMOKA MINI

iPad mini ju jest

Oczekiwania s przeogromne. Przewaaj opinie, e ten produkt dobije laptopy i ostatecznie przesdzi o zwycistwie mobilnego internetu. Ze zwgldu na niska cen i porczne rozmiary ma by sprztem osobistym dla kadego jak smartfon. Ju po prezentacji Appleawiemy, e jest prawie dokadnie taki jak oczekiwano. Zprzektn wywietlacza 7,9 cala przy rozdzielczoci 1024 na 768 pikseli rekomendowany jest jako urzdzenie do czytania ksiek iczasopism online, pracy nad dokumentami, przegldania stron internetowych. Tablet napdzany jest przez dwurdzeniowy procesor Apple A5, starszy ni procesor Apple A6X wprezentowanej wraz zmini nowszej wersji duego iPada. Dziki zastosowaniu tego wanie ukadu may ma mie lepsz wydajno przy mniejszej ni w duym baterii ipozwala na10 godzin pracy napojedynczym adowaniu. Tak jak przewidywano, mini wyposaony jest waparat 5 Mpx, kamer FaceTime HD, zcze Lightning imodu cznoci zsieci LTE. Kosztowa bdzie wUSA 329 dolarw za wersj zpamici opojemnoci 16 gigabajtw. Od 2. listopada dostpny jest rwnie wsprzeday wPolsce. Ju po zamkniciu tego numeru, 26. padziernika miaa miejsce premiera tabletu oczekiwanego z coraz wikszym zainteresowaniem. Jest to tablet rmy Microsoft - Surface, wdwch wersjach, obu opartych na nowych systemach operacyjnych: Windows RT z procesorem Nvidii, oraz Windows 8 Pro zprocesorem Intela. Otablecie sporo ju byo prze premier wiadomo itake MT onim pisa. Teraz, po premierze ju wiadomo wszystko zapraszamy czytelnikw do podzielenia si znami wlistach lub na naszym forum swoimi opiniami onowych produktach. Czy Surface ma szans ziPadami?

DEMONY SZYBKOCI

1600 km/h
http://goo.gl/tK2Nd

Potworny ryk rakietowego silnika maszyny znanej jako Bloodhound SSC sprawi, e wpoudniowej Anglii zadray lianki ztradycyjn herbatk. Ato dopiero testy jednostki napdowej pojazdu, ktry, jeli wszystko pjdzie zgodnie zplanem, popdzi po ziemi zprdkoci 1000 mil czyli ponad 1600 kilometrw na godzin. Kady wie, e taka szybko to ju daleko poza barier dwiku. Iwanie przekraczaniem tej bariery konstruktorzy martwi si najbardziej. Wprawdzie dotychczasowy rekord pdu pojazdem naziemnym 1227 km/h to

NASA ODZYSKIWANIE SPRZTU

Wirnik zamiast spadochronu dla kosmicznej kapsuy?

Kapsuy zludmi lub prbkami, zuyte ale cenne silniki rakietowe, powracajce zmisji kosmicznych mogyby zamiast spadochronw wykorzystywa do opadania na Ziemi wirniki podobne do stosowanych wmigowcach uwaaj niektrzy konstruktorzy zNASA. Nie przewiduj jednak silnika, ktry napdzaby miga. Te musiayby

m.technik - www.mt.com.pl

TRANSMISJA PRZYSZOCI

Internet przypieszy dziki optycznemu przekanikowi

Auto czy rakieta

Testy auta-rakiety, o nazwie Bloodhound SSC, ktre rozpdzi si do 1600 km/h
take wicej ni prdko dwiku wpowietrzu, to wcale nie jest pewne czy wjeszcze wyszych rejestrach nie pojawi si problemy dodatkowe, inne ni znane przy wyprzedzaniu przez bolid wasnej fali akustycznej. Bdziemy porusza si ok. 30 procent szybciej ni przy dotychczasowych rekordach inic nie wiadomo otym, co dzieje si zpojazdem przy takich szybkociach powiedzia serwisowi New Scientist Richard Noble, szef zespou konstruktorw Bloodhounda SSC. Naziemny rakietowz, ktry prb bicia rekordu podejmie w2014 roku na pustyni wRPA, napdzany jest przez dwa, anawet, trzy silniki. Pierwszy znich, odrzutowa jednostka pochodzca zEuroghtera, rozpdzi ma Bloodhounda do ok. jednej trzeciej docelowej prdkoci. Wwczas wczony ma by pochodzcy zFormuy 1 silnik Cosworth V8. Ten nie tyle napdza sam wsobie, ile posuy ma jako wielka pompa paliwowa wtaczajca specjalnie przygotowane paliwo wzbogacon ciek form nadtlenku wodoru, znan pod kryptonimem HTP, do silnika rakietowego wtylnej czci pojazdu. Idopiero cig osignity wtej czterometrowej rakietowej dyszy sign ma wanie 1600 km/h. Pierwsze prby silnika odbyy si na lotnisku RAF, St Mawgan. Przed inynierami, apotem kierowcami super-szybkiego monstrum jeszcze dugie miesice prb itestw bezpieczestwa.

samodzielnie zacz si obraca watmosferze wskutek natarcia prdw powietrznych. Wprawienie wirnika wruch obrotowy samorzutnie jest najwikszym wyzwaniem pomysodawcw. Technik samorzutnego wzbudzania obrotw zpewnymi sukcesami sprawdzano ju na helikopterach. Jednak kapsuy kosmiczne, przy ich wielkich prdkociach to jednak co innego. Wykorzystanie wirnikw do spowalniania spadajcych moduw ma ogromne zalety wporwnaniu ze spadochronami zapewnia Jim Meehan zCentrum Lotw Kosmicznych wHuntsville. Moesz wyldowa agodnie itam gdzie chcesz, zamiast ldowa wbliej nieokrelonym miejscu na oceanie mwi.

Naukowcy zUniwersytetu wMinnesocie zbudowali nowy rodzaj przecznika do optycznych ukadw telekomunikacyjnych. Wynalazek ma wielokrotnie przyspieszy transmisje danych wsieciach przesyowych ioszczdza energi dziki wykorzystaniu do przekazu sygnau wycznie fal wietlnych zamiast prdu elektrycznego wykorzystywanego tradycyjnie welektronice. Profesor Mo Li zzespou pracujcego nad optycznym przekanikiem, tumaczy, e przeom polega na wykorzystaniu efektu okrelanego jako opto-mechaniczny. Jest to wzmocnienie sygnau fali wiata bez koniecznoci zamiany wimpuls elektryczny. Badania nad nanotechnologicznymi rozwizaniami, ktre pozwol na sterowanie mechanicznymi waciwociami ukadu wycznie za pomoc siy sygnau wietlnego trwaj od 2008 roku. Ich efekt to zbudowany wlaboratorium wzmacniacz oksztacie krka obracajcego si pomidzy nonikami sygnau wejciowego iwyjciowego. Obecnie mikro-urzdzenie obraca si zprdkoci miliona obrotw na sekund, co jak wyjaniaj konstruktorzy, dostosowane jest do czstotliwoci stosowanych wsieciach wiatowodowych. Docelowo prdko obrotowa krka wzmacniacza optycznego moe by zwikszona do kilku miliardw obrotw na sekund.

Info Zoom

TECHNIKA
Tego nie mozesz przeoczy

ZAWSZE OSTRY APARAT

wiatowa premiera aparatu Lytro

Innowacyjna kamera rmy Lytro wykorzystujca nowoczesn technologi Light Field, pozwalajc na ustawienie gbi ostroci nawet po wykonaniu zdjcia, traa wreszcie do sklepw na caym wiecie. Aby globalna premiera nabraa mocniejszego wyrazu, producent zdecydowa si doda do urzdzenia kilka nowych funkcji. Od teraz uytkownicy uzyskaj moliwo manualnej kontroli ISO oraz prdkoci migawki. Lytro wychodzio zzaoenia, e im wicej opcji kontroli daje si uytkownikowi do dyspozycji, tym trudniej jest aparatowi osign unikalny efekt ostroci. Proby klientw oimplementacj choby podstawowej kontroli manualnej zmikczyy jednak nieco postaw producenta, ktry zdecydowa si na ustpstwa wtej kwestii. Szybko migawki wtym aparacie osignie warto 1/250 sekundy, zakres ISO ma za wynosi 80-3200. Kamera Lytro dostpna bdzie wsprzeday wcenie 400 dolarw. Za tak kwot moemy ju kupi porzdnego bezlusterkowca jeli jednak szukacie sprztu, ktry pozwoli wam zmieni gbi ostroci zdjcia po jego zrobieniu, to aparat ten moe okaza si niezastpiony.

SUPER SZYBKI PALNIK

Miecz wietlny do szybkiego cicia stali

LOT W KOSMOS NA

Sok orbit
Wystrzelenie rakiety na orbit wdzisiejszych czasach nie jest wiadomoci, ktra elektryzowaaby miliony. Jednak przelot rakiety Falcon 9 (Sok) idostarczenie przez ni kapsuy Dragon (Smok) zzaopatrzeniem na Midzynarodow Stacj Kosmiczn trzeba uzna za wydarzenie historyczne. Bya to bowiem pierwsza taka misja speniana przez cakowicie prywatn konstrukcj dzieo rmy SpaceX (Space Exploration Technologies Corporation). NASA nie ma statkw, ani rakiet gotowych do realizacji tego rodzaju misji od czerwca 2012 roku, kiedy to, po ostatnim locie, ze suby odszed prom Atlantis. Lot Falcona na orbit nie by zupenie bezproblemowy. Wtrakcie wynoszenia, w89 sekundzie

http://goo.gl/me0nL

Metal Vapor Torch, super-gorcy isuper-szybki palnik do cicia grubego metalu zaprojektowany przez rm Energetic Materials & Products zTeksasu jest czym bliskim tym, ktrzy od dziecistwa marzyli obroni rycerzy Jedi. Dziki pomieniowi otemperaturze 2700 stopni Celsjusza nacierajcemu na przecinan powierzchni zimpetem 2000 metrw na sekund, grube warstwy stali poddaj si jak maso na letnim pikniku. Tak wysoka wydajno urzdzenia wynika zwykorzystania wnim gwatownych reakcji pomidzy tlenkiem miedzi aodpowiednio dobranymi porcjami czstek magnezu ialuminium. Strumie przy wylocie zurzdzenia jest ksztatowany przez dysz zwkien wglowych jako specyczne paskie ostrze, ktre nie tylko topi metal swoj temperatur ale dodatkowo naciera na city przedmiot strumieniem czstek tlenkw metali. Jak to wyglda idziaa mona obejrze na lmie. Warto zwrci uwag na niewielkie rozmiary urzdzenia ifakt, e paliwo ma wnim posta niewielkich magazynkw, zktrych kady starcza na kilka sekund pracy. Wymiana jest jednak bardzo prosta. Wplanie s te wiksze wersje, zdolne do przecinania pancerzy stalowych ogruboci przekraczajcej 2cm.

10

m.technik - www.mt.com.pl

INTELIGENTNY DOM

Lockitron imoesz zapomnie okluczach

http://goo.gl/vDzc4

ZLECENIE

wynis Smoka na
lotu nastpio co, co inynierowie ze SpaceX okrelaj jako anomalia wdziaaniu jednego zdziewiciu silnikw rakiety. Jak to wygldao zzewntrz pokazuje lm wzwolnionym tempie, ktry udostpniamy. Wida na nim, e anomalia wyglda zupenie jak eksplozja. To co si stao, nie zatrzymao jednak misji. Silnik, ktry odpowiada za anomali zosta natychmiast wyczony aSok dotar na orbit zniewielkim opnieniem wstosunku do planu. Konstruktorzy podkrelaj, e zdolno wypenienia misji, pomimo takiego problemu, wiadczy nie tyle le, lecz raczej dobrze orakiecie, dodajc, e mogaby wykona zadanie nawet po stracie dwch silnikw. Przypominaj, e legendarny olbrzym Saturn V dwukrotnie traci silnik podczas wynoszenia na orbit, koczc mimo to swoje misje sukcesem. Wskutek incydentu kapsua Dragon dotara na orbit 30 sekund pniej ni planowano. Nie miao to adnego negatywnego wpywu na dalsz cz misji. Poczya si zISS zgodnie zplanem, tak jak to moemy zobaczy na dodanym tu na lmie-symulacji.

http://goo.gl/1jmkl

http://goo.gl/6MHZV

Lockitron, czyli aplikacja na smartfona + zamek do drzwi to jeden ztych wynalazkw, oktrych myli si gdy si go widzi, e co takiego musiao prdzej czy pniej by wymylone. Skoro przy uyciu iPhoneasterowa mona dzi domowymi zestawami stereo, lustrzankami fotogracznymi, systemami monitoringu obiektw, inteligentnymi domami iwkocu autami, to dlaczego nie mona by uywa go jako zdalnego zamka do drzwi. Jest to zamek zdalny do tego stopnia, e moesz by na drugim kocu miasta lub winnym miecie, anawet winnym kraju, aitak moesz otworzy drzwi, np. domownikom, ktrzy zapomnieli wzi ze sob klucza. Nie tylko zreszt waplikacji, lecz rwnie za pomoc SMS-a. Co wicej Lockitron powiadamia ci, gdy drzwi do twojego mieszkania zostan otwarte. Modu Lockitrona montowany na drzwiach czy si zsieci przez Wi-Fi. Ma dwie wady. Pierwsza dotyczy ywotnoci baterii, na ktr trzeba uwaa, aby nie musie pewnego dnia wamywa si do wasnego domu. Druga wada jest taka, e nie jest dostpny jeszcze na rynku. Premiera wUSA zaplanowana jest na marzec 2013 r.

11

Info Zoom

TECHNIKA
Tego nie mozesz przeoczy

Okrty zekonapdem
W2013 roku na morza ioceany wypynie USS Zumwalt, nowy okrt wojenny oty USA, bdcy zarazem inauguracj caej nowej klasy DDG-1000 Zumwalt. Innowacja wprojekcie polega na wykorzystaniu do zasilania urzdze na pokadzie odzi rozwiza mikrosieciowych (microgrids) opartych na energii zrozproszonych rde. Oznacza to, e energia potrzebna do funkcjonowania systemw nawigacji, wyposaenia iuzbrojenia jednostki pochodzi bdzie nie zjednego rda, np. generatora na pokadzie, lecz zwszelkich dostpnych wdanym momencie rde, np. energii ogniw fotowoltaicznych, turbin wiatrowych, zgeneratorw opartych na gazie ziemnym itd. Za napd okrtu odpowiadaj dwie turbiny gazowe Marine Trent-30 rmyRolls-Royce. Na wyposaeniu jest te awaryjny silnik diesla omocy 78MW. Jednak caa reszta urzdze pokadowych dziaa dziki inteligentnemu systemowi dystrybucji energii ze zdywersykowanych rde.

Klasa DDG-1000 Zumwalt to niewielkie jednostki zaprojektowane do dziaa wpobliu wybrzea. Prawdopodobnie wprzyszoci planuje si do ich zasilania wykorzysta technologie bezprzewodowego przesyu energii elektrycznej (co sugeruje ilustracja). Jednak na razie opisie projektu podkrela si jedynie dywersykacj rde energii znaciskiem na czyste rda.

12

m.technik - www.mt.com.pl

MYL CE SIECI NEURONOWE

Sztuczna inteligencja wedug Googlea

DIY
http://goo.gl/tOBCz

Przenony przyjaciel zmikroskopem

Firma, ktra stworzya najpopularniejsz wyszukiwark internetow, ju od pewnego czasu stosuje komputerowe sieci neuronowe do rozpoznawania obiektw wlmach YouTube. Sztuczna inteligencja odgaduje, czy bohaterami lmikw s koty, na podstawie analizy zawartych wich treci ksztatw ikolorw. Kolejny krok to rozpoznawanie zawartoci wszystkich zdj na podstawie samej analizy obrazu, bez uwzgldniania opisw tekstowych ilustracji. Algorytmy stworzone przez Googleamaj inn cech imitujc nasz mzg ucz si samodzielnie. Rozwizania Googleaprzybliaj nas stopniowo do ostatecznego celu sztucznej inteligencji (Articial Inteligence AI), jakim jest powstanie programu, ktry potra to samo, co zwierzca, anawet ludzka inteligencja mwi dla technologyreview.com profesor Yoshua Bengio zUniwersytetu wMontrealu, pracujcy nad podobnymi projektami. Jego zdaniem, trudno sobie wyobrazi inteligencj, take maszynow, bez odpowiednio duego zasobu wiedzy owiecie. Dlatego tak wana wrozwoju AI jest zdolno uczenia si sieci neuronowych. Jeff Dean zzespou pracujcego nad algorytmami neuronowymi dla Googlea, zwraca uwag, e programom, ktre udao si skonstruowa, niektre zadania, zwaszcza te wizualne, wychodz lepiej ni ludziom. Jako przykad podaje znacznie wiksz zdolno maszyny do szybkiego rozpoznawania numerw domw na zdjciach Google Street View. Google wykorzystuje samouczce si sieci neuronowe take do aplikacji rozpoznajcych mow, znanych uytkownikom opartych na systemie Android urzdze przenonych. Ich bezbdno, wzrosa wostatnich miesicach ookoo jedn czwart informuj przedstawiciele Googlea

http://goo.gl/HU4iu

Czy mj tablet naprawd jest wszystkomajcy? Takie pytanie zada sobie Hall Davidson, nauczyciel wsppracujcy zDiscovery Education. Iszczerze przyzna, e nie - brakuje mu bowiem mikroskopu. Okazao si, e wyposaenie iPada wobiektyw mikroskopowy opowikszeniu 45x lub 60x nie jest takie trudne. Wcale te nie trzeba grzeba we wntrzu drogiego sprztu. Davidson uda si do sklepu ikupi mini-mikroskop jubilerski zowietleniem LED, gumow uszczelk (orozmiarach dobranych tak, aby mona wniej byo umieci nieruchomo mini-mikroskop) oraz tubk kleju Superglue. Po wyrodkowaniu gumowego elementu spajajcego na obiektywie kamery iPada naley go przyklei do tabletu klejem. Nastpnie, po wyschniciu spoiny, wciskamy okular do gumy zdrugiej strony. Eksploracj mikrowiata moemy rozpocz po uruchomieniu aplikacji obsugujcej aparat tabletu iwczeniu lampy LED wmikroskopie. Podobnie moemy wyposay rwnie iPhonea, jak to wida na zdjciu, lub inny smartfon. Zdajemy sobie spraw, e owo przyklejanie brzmi nieco kontrowersyjnie. Wyglda jednak, e to najmniej niebezpieczna dla urzdzenia przenonego metoda mocowania. Mechaniczne uchwyty mogyby je zniszczy mechanicznie, za silne magnesy, np. neodymowe zamieni je wtzw. ceg czyli bezuyteczny kawaek metalu iplastiku.

13

Info Zoom

TECHNIKA
Tego nie mozesz przeoczy

UCZCE SI DRONY

Szwajcarskie drony graj zespoowo

http://goo.gl/7ldjo

Potra, unoszc si wpowietrzu, wsppracowa ze sob wpodrzucaniu iwyapywaniu pieczki do siatki. Siatka, co wida na zdjciu izaczonym lmie ma niewielk powierzchni, co kae jeszcze bardziej podziwia zdolno koordynacji druyny liczcej trzy roboty-quadrotory. Te, bawice si beztrosko wpowietrzn pik apan, drony to dzieo inynierw szwajcarskich zpolitechniki wZurichu. Wynalazcy szczyc si nie tylko tym, e za pomoc zaawansowanych algorytmw udaje si tak bezbdnie koordynowa ruchy maszyn

wpowietrzu, lecz rwnie umiejtnoci uczenia si przez aparaty wtzw. czasie rzeczywistym. Gdy popeniaj bd przy wyapywaniu pieczki, potra go zapamita iza nastpnym razem koryguj swj ruch tak, aby go nie powtrzy. Oznacza to, e podobnie jak uczowieka uczcego si pilnie gry wpik siatkow lub tenisa, po serii bdw izych zagra, zaczyna si pojawia gra zcoraz mniejsz liczb bdw, anawet, po odpowiedniej liczbie wicze, perfekcyjna.

TEORIA A PRAKTYKA

Prdkoci nadwietlnej nie ma, chyba e wrwnaniach Einsteina

Zdaniem matematykw zaustralijskiego uniwersytetu wAdelajdzie, rwnania opisujce szczegln teori wzgldnoci mona rozwin zzaoeniem, e moliwa jest szybko wiksza ni szybko wiata. Zdaniem Jamesa Hilla iBarryego Coxa, ktrzy opublikowali wyniki swoich studiw wczasopimie Proceedings of the Royal Society A: Mathematical and Physical Sciences , rzecz zdawaa si naturalnym rozszerzeniem rwna Alberta Einsteina. Trjwymiarowy wykres, ktry powsta wwyniku oblicze Hilla iCoxa, opisuje relacje pomidzy v prdkoci drugiego obserwujcego mierzon przez pierwszego obserwujcego, u prdkoci czsteczki mierzonej przez drugiego obserwujcego oraz U wzgldn prdkoci czsteczki dla pierwszego obserwujcego. Jednostki wtym wykresie to c czyli prdko wiata, ktre jak wida mog by multiplikowane iprzyjmowa ujemne wartoci. Zoblicze wyania si wiat rozszczepiony na dwa ten, wktrym podruje si wolniej ni wiato iten, wktrym prdko ruchu moe by wiksza ni ta prdko. Ioczywicie wtym drugim obowizuje zupenie inna zyka. Np. model Australijczykw sugeruje, e obiekt przypieszajcy do prdkoci bdcych wielokrotnoci prdkoci wiata traci anie zyskuje na masie. Przy prdkoci nieskoczonej masa obiektu miaaby wynosi zero. Oczywicie wyliczenia Hilla iCoxa maj czysto teoretyczny, spekulatywny, charakter. Jeli jednak co moliwe jest wmatematyce

14

m.technik - www.mt.com.pl

ROWEROWA EWOLUCJA

Rower bez acucha jedzi ale wzbudza kontrowersje

http://goo.gl/VPzmY

Oczywicie, rower znapdzan pedaami bezporednio osi koa to nie jest nowy pomys znamy takie wehikuy od dawna, np. zcyrku. Jednak bicymple, bo tak nazywany jest wynalazek projektanta rowerw Josha Bechtela, ma by powan alternatyw dla masowo uywanych wmiecie iwterenie, rowerw acuchowych. Winternecie pojawio si sporo sceptycznych wobec tej koncepcji komentarzy. Zwraca si uwag, e bicympel (moe taka nazwa si wPolsce przyjmie?) nie jest atwy wprowadzeniu iwymaga od jedcego sprawnoci zycznej iniemaych umiejtnoci. Niektrzy uwaaj, e bez ramy, spojenia iuchwytu na dole, do ktrych wtradycyjnych rowerach mocuje si acuch imechanizm przekadni, rower bdzie niestabilny iniebezpieczny. Zdrugiej strony wideo, ktre dodajemy do informacji, pokazuje, e jedenie na tym czym jest moliwe iwyglda nie najgorzej. Aco czytelnicy MT obicymplu myl? Napiszcie na naszym forum: www.mt.com.pl/ forum lub na stronie facebook.com/magazynMlodyTechnik Oto adres strony internetowej projektu: www.bicymple.com

OWADY PRZYSZOCI

Latajcy robot zmzgiem jak pszczoa

Model pszczelego mzgu wniewielkim robocie nad tym pracuj obecnie zespoy badawcze Uniwersytetw wShefeld iSussex. Od razu trzeba wyjani, e projekt nie polega na tworzeniu mini-cyborgw, czyli umieszczaniu zycznie mzgu owada wmaszynie. Chodzi okomputerow symulacj jej zmysw, wchu, wzroku iumiejtnoci sprawnej nawigacji wlocie. Suszne jest jednak podejrzenie, e jednym zgwnych zada mechanicznych pszczek bdzie wsparcie ich naturalnych pierwowzorw wpracy na kach, polach iwogrodach, czyli wzapylaniu. Nie od dzi wiadomo, e pszczoy gin. Przyczyny pszczelego pomoru s badane, jednak, mimo wielu hipotez iodkry, nie udao si zatrzyma tego zagraajcego przyrodzie iludzkim uprawom rolnym, procesu. Std pomys na skonstruowanie armii zapylajcych robocikw, ktre bd lata, myle ipostrzega otoczenie jak prawdziwe pszczoy. Ciekawostk jest fakt, e symulacja pszczelej inteligencji ma by oparta nie na zwykych procesorach, lecz na kartach gracznych ktre, zdaniem badaczy, sprawdzaj si wtej pracy lepiej. Projekt zakada, oprcz programowania imitujcych owady robotw, take procesy okrelane jako sztuczna inteligencja (AI), czyli rosnc autonomi urzdze, zdolno do uczenia si isamodzielnego podejmowania decyzji wterenie.

Nanorurki owkiem rysowane

Chcesz mie urzdzenie, np. detektor gazu zbudowany znanorurek wglowych narysuj je http://goo.gl/9LmrA owkiem na kartce papieru, proponuj chemicy zMassachusetts Institute of Technology. Jest to moliwe, gdy rysik owka nie jest wykonany zgratu, lecz ze sprasowanego proszku znanoczsteczek. Metoda polegajca na rysowaniu kreski znanorurek na papierze znaniesionymi elektrodami ze zota, dziki czemu po przyczeniu prdu powstaje sensor wyapujcy obecno okrelonego gazu wotoczeniu, oprcz prostoty, jest rwnie okrelana jako ekologiczna. Tradycyjne metody wytwarzania takich czujnikw wymagay bowiem rozpuszczania czsteczek wdwuchlorobenzenie, substancji niebezpiecznej dla rodowiska. Owek zrysikiem ze sprasowanych nanorurek jest dzieem dr. Katherine Mirica zMIT, ktra prezentuje swj wynalazek na zaczonym lmie.

MAGICZNY OWEK

15

Info Zoom

Tego nie mozesz przeoczy

TECHNIKA
KONSOLE ODDAJ RYNEK

Zaoyciel Electronic Arts przewiduje skurczenie si rynku konsol

Jeli nie jestecie historykami brany gier video, to mao prawdopodobne, bycie kojarzyli posta Tripa Hawkinsa. Wroku 1982 Hawkins zaoy rm Electronic Arts. Po trzydziestu latach od tego wydarzenia EA jest najwikszym na wiecie wydawc gier. Chocia Hawkins nie ma ju tak duych wpyww jak niegdy, bardzo czsto wygasza swoje opinie na temat brany, wktrej wici najwiksze sukcesy. Wwywiadzie dla serwisu IGN Hawkins stwierdzi, e rynek konsol bdzie si kurczy a do momentu, wktrym zacznie by postrzegany jako segment dla prawdziwych hobbystw. Wszystko zuwagi na rosnce wsi komputery PC, smartfony itablety. Facebookowy gracz jest wstanie gra wpracy, wdomu czy whotelu czyli tam, gdzie posiada jakikolwiek dostp do internetu. Ludzie zawsze na pierwszym miejscu stawiaj swoj wygod. dodaje Hawkins. To ju nie pierwszy raz, gdy pojawiaj si tego typu opinie. Coraz wicej analitykw podejrzewa, e wraz zpodbijaniem rynkw przez smartfony/tablety, konsole (gwnie przenone, czyli PS Vita i3DS) bd traktowane jako platformy niszowe.

ROBOTYKA

Robot zaradny
http://goo.gl/OaGCb

Marynarka wojenna USA zlecia zbudowanie robota, ktry do rozwizywania zoonych zada ma wykorzystywa to co akurat jest pod rk. Ju okrzyknito do MacGyverem na cze bohatera serialu sprzed lat, oktrym opowiadano dowcipy, e potra zbudowa helikopter zpudeka zapaek. Zadanie skonstruowania zaradnej maszyny wojskowi zlecili instytutowi technologicznemu stanu Georgia. Ma ona nie tylko widzie wszystko, co znajduje si wjej otoczeniu, ale take wszystko to rozumie imie

CIEKAWSZE KODY

Czas na rozruszanie kodw QR

Kody QR znane s dobrze czytelnikom MT niejeden lm demonstrujcy nowe odkrycie, bd wynalazek, obejrzeli dziki skanowaniu tych tajemniczych kwadratowych wzorkw. Niemcy zrmy Nerdindustries uznali znane obecnie kody za zbyt nudne ipostanowili je rozrusza na potrzeby lmu. Kody animowane przez rm na potrzeby lmw reklamowych nie s po prostu naklejk wywietlan na obrazie widocznym wwideo. Staj si czci widocznej wokienku akcji, gdy np. naoony na

http://goo.gl/weKu9

16

m.technik - www.mt.com.pl

EKSPLORACJA WNTRZA ZIEMI

Dowierci si do paszcza Ziemi

jak MacGyver
zdolno kalkulowania, czy obiekty znajdujce si wpobliu mona wykorzysta do realizacji zadania. Misje za, ktre robot ma wykonywa s na razie do proste. Na przykad uoenie skrzy na sobie lub wykorzystanie krzesa, aby wspi si na podan wysoko. Roboty te docelowo miayby zastosowanie gwnie wakcjach ratowniczych, wmiejscach niebezpiecznych dla ludzi, choby ze wzgldu na trujce opary. Oprogramowanie robota musi by zatem zdolne nie tylko do rozpoznawania ianalizy otoczenia, lecz rwnie do kalkulacji rnych wariantw dziaania, ich efektw itd. Badacze licz, e uda si je zainstalowa silnemu robotowi Golem Krang, ktry jest najbardziej znanym dotychczas dzieem robotykw zGeorgii.

szklank kod QR zapenia si ciemnymi pikselami wmiar napeniania naczynia. Wlmie promujcym wystaw malarstwa we frankfurckim muzeum, przez statyczne zwykle okienko QR przelatuje stado animowanych wron. Winnym lmiku wida wkwadracie poruszajc si pik. yjce kody daj si oczywicie skanowa wtrakcie ruchu. Jak wida na zaczonej ilustracji zrzucie ekranowym lmu promujcego Nerdindustries wywietla si na lmie rwnie informacja otym, jak dugo jeszcze bdzie mona skanowa dany kod. Gwnym celem twrcw ruchomych QR-w byo wtym przypadku tchnicie nieco ycia izabawy wnudne, ich zdaniem, czarno-biae kwadraciki.

Do nieomal szeciu kilometrw pod dnem morskim pragnie wbi si wierceniami grupa badaczy skupiona wprogramie zintegrowanego wiercenia oceanicznego IODP . Celem jest przebicie si przez skorup ziemsk ipobranie prbek ska zwarstwy geologicznej okrelanej jako paszcz ziemski, do ktrej nikt jeszcze nie zdoa si dowierci. Nie jest to oczywicie pierwszy ambitny projekt naukowych odwiertw pod dnem morskim. Prby dotarcia pod skorup datuj si od lat 60-tych. We wrzeniu 2012 roku jednostka Chikyu wiercca wpobliu wysp japoskich, wramach programu IODP ustanowia nowy rekord 7000 stp czyli 2133,6 metra. Fakt, e projekty te podejmuje si, mimo sporych komplikacji ztym zwizanych, wdnie oceanicznym, nie powinien dziwi nikogo, kto wie, e grubo skorupy pod dnem morskim jest przecitnie znacznie mniejsza ni na ldzie waha si od nieco ponad szeciu do ok. dziesiciu kilometrw. Na ldzie to zwykle kilkadziesit kilometrw do przebicia. Pomimo, e warstwa do przewiercenia jest znacznie ciesza ni na ldzie, to woceanicznym przedsiwziciu wcale nie jest atwo. Po pierwsze - trzeba bezpiecznie opuci na gboko prawie dwch kilometrw sprzt. Po drugie - mimo zastosowania wierte wykonanych zsuper-twardego wglika wolframu itak musz by one wymieniane co 50-60 godzin, skay bowiem spod dna morza charakteryzuj si bardzo wysok twardoci. Po trzecie - wyzwaniem jest relatywnie bardzo maa rednica otworu, ok. 28 cm. Jeden zuczestnikw projektu, Damon Teagle, geochemik zUniwersytetu wSouthampton, tak opisuje serwisowi CNN skal trudnoci. To jest jak spuszczenie stalowego drutu ogruboci ludzkiego wosa na dno basenu, wprowadzenie go do otworu wdnie orednicy 1/10 milimetra anastpnie wwiercenie si za pomoc tego czego kilka metrw wbetonowy fundament pod basenem. Gdy wreszcie uda si dotrze do warstwy okrelanej jako paszcz, geologowie pobior prbki ska idowiedz si wreszcie dowiadczalnie, zczego skada si ta liczca prawie 3 tysice kilometrw gruboci warstwa Ziemi, ktra decyduje osejsmicznym yciu planety.

17

Info Zoom

Poziom tekstu: atwy

Dwa znaczenia sowa highier (wysoko latajcy iniezwykle ambitny) idealnie okrelaj Felixa Baumgartnera. Jego podwjnie rekordowy skok (rekord wysokoci 39 014 m inaddwikowej szybkoci opadania) widzia chyba kady na kuli ziemskiej. Byy ztym wyczynem zwizane rne zagroenia, ale najwiksze obawy towarzyszyy faktowi przekroczenia szybkoci dwiku.
Okazao si jednak, e czowiek ubrany jedynie wkombinezon zwygldu podobny do uywanych przez kosmonautw, przekroczy prdko dwiku iprzey. To chyba s inne zagadnienia aerodynamiczne ni podczas lotu samolotem, poniewa spadek swobodny bardzo rni si od kontrolowanego lotu, ale osoby interesujce si lotnictwem wiedz, e pionierskie prby przekraczania bariery prdkoci dwiku przez samoloty kosztoway wiele istnie ludzkich oraz wiele rozbitych samolotw. Ateraz, dziki osigniciom techniki, jest moliwy spadek swobodny czowieka zprdkoci dwiku! Ico najwaniejsze po wyldowaniu ten czowiek cieszy si znakomitym zdrowiem. Wyczyn skoczka nie byby jednak moliwy bez osigni wspczesnej technologii: urzdze technicznych imateriaw. Istnym cudekiem techniki by na przykad balon, ktry wznis si niemal do granicy stratosfery. Jego powoka bya wykonana zpolietylenu imiaa jedynie 20 mikrometrw gruboci! Jej cakowita powierzchnia wynosia blisko 162 m2. Objto gazu wbalonie wynosia 850 tys. m3, ahel do jego napenienia by dostarczony przez dwie ciarwki cysterny. Podczas napeniania balon by podtrzymywany wpozycji pionowej przez dwig, anapenianie trwao a 8 godzin! Hel jest duo lejszy od powietrza, anapenione nim balony czy sterowce wznosz si stosunkowo szybko. rednia prdko wznoszenia si balonu Baumgartnera wynosia ponad 6,5 m/s. Na wysokoci 39 km balon przesta si wznosi imona byo odda skok. Po zakoczeniu skoku za pomoc specjalnej nylonowej nici rozerwano balon, co spowodowao uwalnianie helu iubezpieczany spadochronem spadek balonu zkapsu na powierzchni Ziemi. Nad bezpieczestwem caej operacji czuwaa Federalna Administracja Lotnictwa agenda rzdowa odpowiedzialna za bezpieczestwo ruchu powietrznego nad terenem caych Stanw Zjednoczonych. Wszelkie loty wobszarze objtym przez prb zostay wstrzymane, awszwy powoki balonu wpleciono specjalny materia, ktry powodowa, e balon by widoczny dla radarw. Na koniec warto doda, e zbalonu mona

TECHNIKA

Hihg
Rekordowy skok 14
korzysta wielokrotnie iprzyda si on do innych testw ipomiarw. Obrazy obserwowane przez nas na ekranach telewizorw oraz wInternecie tray tam za porednictwem kilkudziesiciu kamer ornym stopniu zaawansowania technicznego. Na przykad, kapsu wyposaono w9 kamer Full HD, 3 kamery orozdzielczoci 40002000 pikseli zmatrycami 4K, 3 aparaty fotograczne oraz aparatur zsystemem elektronicznym sterujcym caym tym zestawem. Wyposaenie elektroniczne musiao by przystosowane do pracy wbardzo niskiej temperaturze oraz przy bardzo niskim cinieniu atmosferycznym. Dla oprzyrzdowania opracowano specjalne obudowy, ktre wypenione azotem imitoway warunki panujce na powierzchni Ziemi. Wikszo kamer umieszczono poza kapsu, wktrej przebywa skoczek. Obrazy byy zapisywane na dyskach SSD iprzesyane na Ziemi za pomoc 3 transmiterw, pracujcych w3 rnych pasmach. Kamery wbudowane wkombine-

18

m.technik - www.mt.com.pl

flier
padziernika 2012 r.
zon skoczka miay dziaa przy zasilaniu bateryjnym przez okoo 20 minut, bez wzgldu na temperatur icinienie. Warto te wspomnie osystemie kamer naziemnych onazwie JLAIR (Joint Longe-range Aerospace Imaging & Relay) zoonym zdwch kamer P2, jednej 4K, kamery pracujcej wpodczerwieni iaparatu fotogracznego Za jego pomoc obserwowano balon zodlegoci blisko 40 km! Wszyscy bylimy pod wielkim wraeniem telewizyjnego iinternetowego show Red Bulla iodwagi Austriaka. Tym bardziej godny podziwu jest poprzedni rekord wysokoci skoku (34668 m), niewiele ustpujcy obecnemu, austanowiony 50 lat temu. Jeszcze wikszy podziw mamy dl pierwszego skoczka wstratosferze Rosjanina Yakova Solodovnika, ktry w1939 roku skoczy zwysokoci ponad 10.000 metrw wdo prymitywnym skafandrze (zdjcie obok) iledwo przey ten skok (wicej na: nytimes.com/ globar opinion).

Yakov Solodovnik skoczy z10.000m w1939 roku

19

Fizyka na Nobla

SZKOA

Niezalenie od siebie dwaj uczeni wykonali dowiadczenia dopeniajce

Poziom tekstu: rednio trudny

Nobel 2012
David J. Wineland. Obywatel USA. Urodzony w1944 r. wMilwaukee, WI, USA. Stopie Ph. Dr uzyska w1970 r. wHarvard University, Cambridge, MA, USA. Pracuje wNational Institute of Standards and Technology (NIST) iwUniversity of Colorado, Boulder, CO, USA.

Tegorocznym Noblem zzyki nagrodzono dwch kwantowej iwynalezienie metody obserwacji Noblowski docenia ich pomysowe metody kruchych stanw kwantowych oraz rewolucyjne bada oraz umoliwiy podjcie pierwszych krokw woparciu ozyk kwantow. D.J. Wineland pomocy fotonw promieniowania laserowego, pojedyncze fotony za pomoc oddziaujcych znimi

Eksperyment D.J. Winelanda

Rys. 1.

20

m.technik - www.mt.com.pl

(Amerykanin iFrancuz) si jak dwie strony medalu

za kwanty
uczonych Za eksperymenty zdziedziny optyki osobliwych waciwoci wiata kwantowego. Komitet laboratoryjne, ktre umoliwiy kontrolowanie imierzenie pomysy, ktre pooyy podwaliny pod now dziedzin wkierunku budowy nowego typu superkomputera potra obserwowa stany pojedynczych atomw przy aweksperymencie Harocheaodwrotnie obserwuje si atomw.
Serge Haroche. Obywatel Francji. Urodzony w1944 r. wCasablance, Maroko. Stopie Ph. Dr uzyska w1971 r. wUniversit Pierre et Marie Curie, Pary. Profesor wCollge de France iEcole Normal Suprieure, Pary.

Eksperyment S. Harochea

Rys. 2.

21

Fizyka na Nobla

SZKOA

Wywiad z Noblist
Laureat tegorocznej nagrody Nobla David J. Wineland w dniu 21 padziernika udzieli EKSKLUZYWNEGO WYWIADU dla Czytelnikw Modego Technika

Poziom tekstu: rednio trudny

Nic nie zastpi cikiej pracy...

Zapalimy kawaek kota Schrdingera

MT: Przede wszystkim serdecznie gratulujemy Nagrody Nobla w dziedzinie zyki! David J. Wineland: Dzikuj. MT: Paskie studia zatytuowane Badania nad magazynowaniem jonw s postrzegane jako istotny wkad i podstawa do rozwoju komputerw kwantowych. Czy uwaa Pan, e takie komputery mogyby by dostpne na rynku w perspektywie dwch dekad? D. J. W.: Przypuszczam, e w okresie, o ktrym mwimy, bd to w najlepszym razie, wci urzdzenia laboratoryjne, badawcze. Wielu zykw uwaa, e pierwszym zastosowaniem komputerw kwantowych bdzie symulacja innych systemw kwantowych. Sugerowa to jeszcze w latach 80-tych ubiegego wieku Richard Feynman. Nawet jeli uda nam si je zbudowa, to, jak podejrzewam, zastosowania komercyjne przyjd znacznie pniej ni w cigu dwch dekad. MT: Czy moemy powiedzie, e paskie eksperymenty z jonami zapanymi w puapki z pl elektromagnetycznych day nam nieco wicej pewnoci w oglnie niepewnym obszarze, jakim jest wiat kwantowy? D. J. W.: Tak czy inaczej trzymamy si twardych zasad mechaniki kwantowej. Jednak niektre techniki, ktre udao si rozwin pozwoliy nam osign pewne granice pomiaru wynikajce z tej mechaniki. MT: Jest taka legenda miejska, ktra mwi, e informacja w stanach spltania kwantowego podruje z prdkoci wiksz ni szybko wiata. Czy naprawd tak jest? Czy my po prostu te efekty le rozumiemy? D. J. W.: Mwimy o czym co Einstein okrela jako upiorneoddziaywanie na odlego. Chocia wyniki skorelowanych pomiarw w odizolowanych systemach wskazuj, e odizolowane systemy mog wchodzi w interakcj szybsz od szybkoci wiata, to jednak, jak wiemy adna rzeczywista informacja, taka jak zyczny stan bitw pamici, nie moe by przesyana szybciej ni wiato. MT: W mediach informacje o Nagrodzie dla Pana i Sergea Harochea pojawiay si z komentarzami, e udao si zapa kota Schrdingera, e wasze odkrycia daj co w rodzaju rozwizania tego znanego paradoksu. Czy to tylko medialny szum, czy rzeczywicie moemy paskie badania tak rozumie? D. J. W.: Wydaje mi si, e w naszych pracach zawarte s elementy zwizane z mylowym eksperymentem znanym pod nazw kota Schrdingera. Gwna rnica polega na tym, e przykad z kotem dotyczy ogromnej liczby atomw, natomiast my eksperymentowalimy na pojedynczych czsteczkach. Co do zasady jednak , chodzi o to samo. Z czasem bdziemy pracowa nad wikszymi ilociami elementw badanych i apanych, chocia nie mona zagwarantowa, e rozwiemy rwnanie kwantowe dla tak duego obiektu jak kot. MT: Otrzyma Pan nagrod Nobla wraz z francuskim uczonym Sergeem Haroche. Czy wsppracowalicie w swoich badaniach i studiach, czy prowadzicie dziaalno naukow niezalenie od siebie? D. J. W.: Pracowalimy niezalenie od siebie. Ale nasze eksperymenty maj ze sob wiele wsplnego i w wielu aspektach uzupeniaj si. Z wielk przyjemnoci dowiedziaem si, e Serge otrzyma rwnie Nobla, poniewa jestemy przyjacimi od wielu lat. MT: W jaki sposb, paskim zdaniem, paskie badania i odkrycia mog pomc ludziom? D. J. W.: Tak, jak to czsto bywa z badaniami podstawowymi, take w przypadku naszych studiw trudno o natychmiastowe zastosowania praktyczne. Niektre z technik, nad ktrymi pracowalimy zaczynaj by wykorzystywane w budowie niezwykle precyzyjnych atomowych zegarw, a te z kolei s niezbdne do prawidowego dziaania wielu uytecznych rzeczy, np. systemw nawigacji satelitarnej GPS. MT: Co doradziby pan czytelnikom, zwaszcza modym czytelnikom, Modego Technika, ktrzy rozwaaj wybr kariery naukowej? D. J. W.: Mog powiedzie tylko, eby znaleli co, co ich naprawd interesuje i zajli si tym, nie aujc pracy. To moe nieco banalne, co mwi, ale nic nie zastpi cikiej pracy. Rozmawia Mirosaw Usidus

22

m.technik - www.mt.com.pl

Oco chodzi ztym kotem Schrdingera ikilka innych pyta

Erwin Schredinger (nagroda Nobla wroku 1933), twrca rwnania falowego, stanowicego podstaw mechaniki kwantowej, dla ilustracji dziwnych praw wiata kwantw posuy si opowiastk oeksperymencie mylowym zkotem zamknitym wpudeku ibdcym jednoczenie wobu stanach ywy imartwy. Chodzi tutaj oilustracj zjawiska superpozycji dwch stanw kwantowych istniejcych jednoczenie, przy czym kady ztych stanw moe zaistnie zokrelonym prawdopodobiestwem, ale wwyniku pomiaru zostanie zaobserwowany jeden ztych stanw izostanie zniszczona superpozycja. Na przykad foton jest jednoczenie wdwch stanach polaryzacji izokrelonym prawdopodobiestwem przechodzi jednoczenie przez dwa otwory po czym obie fale bdce wsuperpozycji interferuj ze sob. Wmylowym eksperymencie Schredingera kot wpudeku stanowi ukad opisany superpozycj dwch stanw jest jednoczenie ywy imartwy, jeli narzdzie mordu jest ukadem kwantowomechanicznym opisanym superpozycj dwch stanw (na przykad pistolet, ktry jednoczenie strzela inie strzela). Weksperymencie mylowym Schredingera rol pistoletu spenia atom pierwiastka radioaktywnego, ktry jest jednoczenie wstanie przed ipo rozkadzie radioaktywnym. Wwyniku radioaktywnego rozkadu tego atomu zadziaa licznik Geigera (patrz rysunek) iopadnie motek rozbijajc olk zcyjankiem, czyli dojdzie do otrucia kota ijego mierci. Oczywicie, otwierajc pudeko stwierdzimy jednoznacznie, e kot jest ywy lub martwy, niszczc tym samym superpozycj dwch stanw.

wktrej mgby sobie spoczywa wbezruchu adunek elektryczny, np. jon. Zatem stosuje si pole zmienne oczstotliwoci radiowej (RF-radio frequency), ktre wytwarza potencja oksztacie sioda wirujcego zczstotliwoci radiow. Jon umieszczony wtym siodle nie opuszcza go ze wzgldu na bezwadno, czyli siodo potencjau spenia rol puapki dla pojedynczych jonw, ktre drgaj wrytm sioda potencjau zczstotliwoci radiow zmieniajcego si pola.

Jeli Paul odkry puapk jonow, to za co dosta wtym roku Nobla David J. Wineland?
Paul za t puapk dosta Nobla wczeniej, wroku 1989. Natomiast Wineland uczyni kolejny krok. Wychodzi jon wpuapce do temperatury bliskiej zera absolutnego, oddziaujc na jon promieniowaniem lasera. Oczywicie, uycie pojcia temperatury wodniesieniu do pojedynczego jonu nie ma sensu takiego jak wwiecie makro, lecz oznacza tylko, e jon si nie porusza ijego elektrony znajduj si wnajniszych stanach energetycznych. Wineland potra stworzy takie warunki eksperymentu, e jon pobierajc energi fotonw ze wiata laserowego najpierw podnosi poziom energetyczny swojego elektronu, po czym ten elektron spada na niszy ni by pierwotnie poziom energetyczny, emitujc foton owikszej energii (wikszej czstotliwoci) ni foton wiata laserowego. Fotony emitowane s wrnych, dowolnych kierunkach, zatem rejestrujc je dookoa puapki jonowej moemy otrzyma obraz rozbyskujcego jonu. Ito jest fantastyczne, e moemy obserwowa pojedynczy jon zawieszony wkonkretnym miejscu przestrzeni puapki jonowej. Jeli jest wpuapce kilka jonw, to mona je policzy na sztuki.
(cig dalszy na stronie 43)

Jak dziaa puapka jonowa?

Pomys na schwytanie pojedynczego jonu wpolu elektrycznym zrodzi si wroku 1950 ijego autorem jest Wolfgang Paul. Problem polega na tym, e pole elektrostatyczne jest polem potencjalnym inie da si utworzy wpostaci trjwymiarowej statycznej jamy potencjau,

23

Jednostki pywajce po morzach i oceanach

Poziom tekstu: atwy

Great Western

TECHNIKA

Pierwsze transatlantyckie

PROTOPLACI
Dzi prawdziwych pasaerskich transatlantykw ju nie ma. Ich era trwaa 130 lat izakoczya si 50 lat temu wraz zrozwojem komunikacji lotniczej. Najsynniejszym transatlantykiem pozostanie na zawsze Titanic, ktry zaton wdramatycznych okolicznociach 15 kwietnia 1912 roku. Przypomnijmy burzliwe losy niektrych protoplastw Titanica, pionierskich transatlantyckich statkw parowych.
Obogactwie imperiw iwpywach monarchw wielokrotnie wdziejach ludzkoci decydoway przewagi techonogiczne wdziedzinie budownictwa okrtowego. Wpoowie XIX wieku aglowce, od wiekw krlujce na morzach ioceanach, zaczy oddawa palm pierwszestwa statkom budowanym zelaza, napdzanym silnikami parowymi ze rub okrtow. Nowe statki kieroway si do portu przeznaczenia niezalenie od kierunkw wiatrw, cisza na morzu nie zatrzymywaa ich podry ibyy wiksze. Mogy przewozi coraz wicej towarw iludzi wcoraz lepszych warunkach. Wroku 1819 aglowo parowy statek Savannah przepyn ocean Atlantycki, jako pierwsza jednostka majca rwnie napd mechaniczny. Jednake stanowi on tylko wspomaganie agli, gdy wczasie 27 dni i11 godzin podry silnik parowy pracowa tylko 3,5 doby. Wnastpnych latach dokonywano wielu podobnych prb. Specjalici stali na stanowisku, e rejs przez ocean przy wycznie parowym napdzie by niemoliwy, gdy nie dao si zabra do adowni dostateczniej iloci wgla. Dalej twierdzili, e nawet zwikszenie rozmiarw statkw nie pomoe, bo do napdu 2 razy wikszego statku, potrzeba bdzie

24

m.technik - www.mt.com.pl

statki parowe

T i t a n i c a
2 razy wicej paliwa. Dopiero Isambard Kingdom Brunel (1806-59) zwrci uwag na fakt, e opr wody na kadub jest proporcjonalny do powierzchni styku zwod, czyli do drugiej potgi dugoci statku, apojemno adowni jest proporcjonalna do trzeciej potgi dugoci kaduba. Wywnioskowa ztego e, aby zabra ze sob wystarczajc ilo paliwa na dug podr, wystarczy zbudowa odpowiednio duy statek.

Sirius

Parowiec Great Western

Pomys powstania tej jednostki zrodzi si wpadzierniku 1835 roku, przy okazji budowy linii kolejowej, synnej Great Western Railway zLondynu do Bristolu. Luksusowy parowiec pasaerski kursujcy do Nowego Jorku sta si jej przedueniem. Statek mia 72 metry dugoci cakowitej, 18,2 metra szerokoci wraz zkoami opatkowymi. Znacznie przewysza rozmiarem wszystkie najwiksze wspczesne mu jednostki pywajce. Mocny kadub powsta

zdrewna dbowego. Napd stanowiy dwa boczne koa opatkowe orednicy 8,8 metra. Silniki wykona wiodcy producent na tym polu rma Maudseley, Sons & Field. Par wytwarzay 4 olbrzymie koty, ktre puste wayy 90 ton. Maszyna parowa miaa dwa cylindry, orednicy 1,8 metra idugoci suwu 2,1 metra. Jej moc ocenia si na 750 KM. Jednostka rutynowo pywaa zprdkoci 9 wzw, ale nawet na duszych odcinkach moga rozwija prdko 13 wzw. Funkcj agli byo tylko usprawnienie sterownoci jednostki. Kadub zwodowano wlipcu 1837 roku wBristolu, awLondynie zamontowano napd iwyposaono wntrza. Specjalne wraenie na zamonych pasaerach mia robi kapicy od ozdb salon, oimponujcych rozmiarach, odugoci 23 m iszerokoci 6 m. Parowiec ten wprzeciwiestwie do wszystkich innych dzie Brunela (MT 8/2009) by koncepcj zbiorow. Wczasie budowy Brunel korzysta zrad ipomocy wybitnych specjalistw budownictwa okrtowego.

25

Jednostki pywajce po morzach i oceanach

TECHNIKA

Wycig przez Atlantyk

I. K. Brunel zwizany by zpoudniem Anglii. Wrnych jego przedsiwziciach przyszo mu rywalizowa zkonkurencj zAnglii rodkowej, zwan Liverpool Party. Gdy dosza tam wiadomo opowstawaniu ss Great Western, biznesmeni zLiverpoolu wiedzieli, e nie uda im si zbudowa podobnego statku wczeniej ni Brunelowi, anie chcieli dopuci, by konkurent mia pierwszy parowiec transatlantycki. Wtej sytuacji wyczarterowali statek Sirius odugoci 61 m, kursujcy midzy Wielk Brytani aIrlandi. Szybkie przygotowanie go do podry oceanicznej polegao na zwikszeniu wielkoci adowni na wgiel. Wrejs do Nowego Jorku wyruszy zCork wIrlandii 4 kwietnia 1838 roku. Tymczasem 31 marca na Great Western wybuch poar. By niegrony dla statku, ale Brunel wakcji ganiczej spad zdrabiny ipotuk si tak dotkliwie, e kilka nastpnych tygodni spdzi unieruchomiony wku. Wypadek spowodowa dwunastogodzinne opnienie Great Western wwycigu zSiriusem oraz zwrot zakupionych biletw przez 50 pasaerw. Na rejs pozostao tylko siedmiu chtnych. 7 kwietnia statek sta zaprowiantowany izaadowany wglem pod Bristolem. Wypynicie odwleko si jeszcze odob zpowodu sztormu. Sirius dotar do Nowego Jorku 22 kwietnia 1838 roku, jako pierwszy statek onapdzie parowym,

Poziom tekstu: atwy

ktry pokona Atlantyk. Wadowniach pozostao zaledwie 15 ton wgla, aspalono po drodze nawet 4 beczki ywicy, bdcej towarem powierzonym do przewozu. Podr trwaa 18 dni i14 godzin. Wczasie rejsu zmagano si zsilnym zachodnim sztormem, trudy eglugi nadszarpny mocno morale pasaerw izaogi. Kapitan wykaza si niespotykanym hartem ducha idoprowadzi statek do portu przeznaczenia. Rejs ten zasuguje bez wtpienia na miano historycznego wyczynu. Ju rano nastpnego dnia, 23 kwietnia Great Western dotar do Nowego Jorku. Podr trwaa 15 dni i5 godzin. Wadowniach pozostao 200 ton paliwa, czyli okoo 25% wgla zaadowanego na pocztku podry. Wtym rejsie nie byo nic heroicznego, bo nie mia to by aden wyczyn, atylko pierwsza zrutynowych, bezpiecznych, terminowych iwygodnych podry parowcami przez ocean.

Eksploatacja

Na powrt do Bristolu sprzedano 68 biletw. Tym razem pomimo trwajcej 2 dni awarii silnikw na rodku oceanu statek dotar do celu po 15 dniach. Wcigu kolejnych omiu lat pokona tras przez pnocny Atlantyk 67 razy. Nie okaza si jednak dochodow inwestycj. Ruch do Ameryki Pnocnej nie rozwin si jeszcze na tyle, by jednostka zabieraa na pokad wystarczajc liczb pasaerw do

Najstarsza fotograa Great Britain z1844 roku

26

m.technik - www.mt.com.pl

osignicia istotnego zysku. Inne rmy zajmujce si przewozami na tej trasie budoway parowce mniejsze, tasze wbudowie iuytkowaniu, aich waciciele skuteczniej walczyli oregularne kontrakty na przykad na przewz poczty. Potem ss Great Western kursowa jeszcze 10 lat do Indii Zachodnich. Zosta rozebrany wdokach we wschodnim Londynie wlatach 1856-57.

elazny kadub Great Britain

Sukces techniczny ss Great Western szybko zachci Brunela do budowy kolejnego statku. Zpocztku mia by podobny do poprzedniego, tylko wikszy. Ale wjesieni 1838 roku zawita do Bristolu parowiec Rainbow oelaznym kadubie. Brunel uzna, e jest to lepsze rozwizanie ni tradycyjne drewniane. Zanim rozpoczto prace wstoczni przygotowano pi wersji planw. Drugi statek Brunela te by najwikszym wwczas budowanym na wiecie. Mia 98,2 m dugoci i15,5 m szerokoci. Dziesi elaznych dwigarw na caej dugoci dna statku stanowio wzdune wzmocnienie konstrukcji. Na wysokoci pokadu przy burtach zamontowane byy elazne podune elementy wzmacniajce, asam pokad zawiera dwigary uoone take po przektnych konstrukcji. ebra statku igwny

pokad zamocowane ze sob byy za pomoc sosnowych ukonych podpr. Dodatkowo rwnie wadowniach przy burtach sztywno nadaway skone wzmocnienia. Na uwag zasuguje take, e kadub podzielony by poprzecznie przez 5 wodoszczelnych grodzi, awzdunie, na dwie szczelne poowy. Chocia sam pokad nie by wodoszczelny, to cao bya cakowicie nowatorska wporwnaniu do wczesnych kadubw. Statek nie mia kilu. Zanurzenie wynosio 9,9 m. Zdna na zewntrz wychodziy boczne podprki, ktrych funkcj byo utrzymywanie kaduba wpozycji pionowej, wrazie ugrznicia wczasie odpywu wporcie, lub na mielinie. Wkrtce okazao si, jak bardzo mog si przyda. SS Great Britain sta si form przejciow pomidzy tradycyjnym drewnianym jednowarstwowym kadubem, apowsta ju niedugo elazn struktur komorow parowca Great Eastern (MT 10/2008).

Silniki iruba okrtowa

Brunel radzi zarzdowi inwestorw budujcych ss Great Britain zamwi silniki parowe do k opatkowych wsprawdzonej rmie Maudseley, Sons & Field. Mimo to wybrano tasz, ale jak szybko si okazao niedoszacowan ofert modego Francisa Humphrysa. Jego bd polega na tym, e zaprojektowa za due elementy zkutego elaza, jak

Great Britain dzisiejszy widok parowca na nadbrzeu wBristolu

27

Jednostki pywajce po morzach i oceanach

TECHNIKA
Poziom tekstu: atwy

na wczesne moliwoci produkcyjne. Co wicej, spka zbudowaa fabryk specjalnie po to, eby skonstruowa tam silniki dla tego jednego statku, co znansowego punktu widzenia nie mogo by dobr decyzj. Hamphrys nie mg poradzi sobie zzadaniem. Wmaju 1840 roku, ani ksztat kaduba, ani rodzaj napdu nie by przesdzony. Za to do Bristolu zawin ss Archimedes, inny ni wszystkie parowce, bo wyposaony wrub okrtow, opatentowan przez Francisa Pettita Smitha. Zafascynowany tym napdem Brunel przeprowadzi na Archimedesie testy, ktre wykazay, e ruba zapewnia dobr prdko jednostce pywajcej przy umiarkowanym zuyciu paliwa. Brunel przez kilka miesicy, metod prb ibdw, wybiera ksztat urzdzenia. Zdecydowa, e bdzie miaa 6 opatek, 4,6 m rednicy iwag 4 ton. Nastpnie Isambard K. Brunel wraz ze swoim wsppracownikiem Thomasem Guppym przystpili do projektowania silnikw parowych do poruszania ruby okrtowej. Wwczas, na pocztku lat 40-tych XIX wieku, problemem byo uzyskanie wystarczajcej liczby obrotw ruby na minut. Bya to sytuacja odwrotna do pniejszej, gdy zastosowano turbiny, ktre wiroway szybciej, ni moga obraca si ruba. Brunel przy pomocy przekadni uzyska zwikszenie liczby obrotw ruby wstosunku do liczby obrotw wau korbowego silnikw parowych jak 1 : 2,95. Czyli przy 18 obrotach wau korbowego na minut dao to 53 obroty ruby na minut. Pozwalao to statkowi pyn ze redni prdkoci 12 wzw. Silniki omocy 1500 KM wayy 340 ton, miay 4 cylindry orednicy 2,3 m idugoci suwu 1,8 m. Poszstny kocio owadze 400 ton zwod (200 t bez wody) mia 10,4 m dugoci.

Przekrj poprzeczny Great Britain przez kadub. Widoczne skone usztywnienia adowni burtowych

Losy statku Great Britain

Uroczyste wodowanie kaduba odbyo si wlipcu 1843 roku wBristolu. Nastpnie zamontowano silniki iczciowo wyposaono statek jeszcze wBristolu. Dopiero ptora roku pniej, nie bez kopotw, popyn do Londynu, aby tam zakoczy wyposaanie. luza na rzece Avon, ktr naleao przepyn wdrodze zBristolu na morze bya za maa. Wiadomo byo otym od pocztku. Najpierw dugo czekano na pozwolenie jej przebudowy, apotem powikszono j za mao. Wkocu, naprdce trzeba byo usuwa jeszcze kolejn warstw jej obmurowania. Wlecie 1845 roku ss Great Britain wyruszy wswj dziewiczy rejs do Nowego Jorku, pokonujc Atlantyk wrekordowym czasie 14 dni i21 godzin. Wdrugiej podry zamaa si ruba okrtowa. Wnastpnym sezonie, 22 wrzenia 1846 roku jednostka skierowaa si zLiverpoolu na pnoc. Pod pokadem znajdowao si 180 pasaerw. Bya sztormowa noc. Na skutek bdu nawigacyjnego statek wpad na mielizn. Ocer nawigacyjny

ruba parowca Great Britain

Silniki Great Britain na tle poprzecznego przekroju kaduba

28

m.technik - www.mt.com.pl

Swko z... I. K. Brunelem

Wredakcji Modego Technika dziaa wehiku czasu, ktry pozwoli nam zamieni par sw znajwybitniejszym inynierem twrc brytyjskiej rewolucji przemysowej (y wlatach 1806 1859). Wrankingu najwybitniejszych postaci whistorii Wielkiej Brytanii I. K. Brunel zaj 2-e miejsce za W.Churchillem. Angielsk form You dla prostoty przetumaczylimy na Ty. 1. Najprzyjemniejsze wspomnienia zdziecistwa? Zabawy zojcem. Miaem wspaniaego ojca. By Francuzem wybitnym inynierem budowlanym, ktry przy zabawie uczy mnie wielu rzeczy. Nauczy, mnie kreli, gdy miaem 4 lata, awwieku lat 8 znaem geometri. Francuski by moim drugim native language. To ojca zasuga. 2. Miae rodzestwo? Tak, dwie starsze siostry. 3. Bylicie zamoni? Moe to dziwne, ale mimo wysokiej pozycji zawodowej ojca, wdomu si nie przelewao. Sporo kosztowao moje wyksztacenie ojciec posa mnie do najlepszych szk we Francji. Gdy miaem 15 lat ojciec tra do wizienia za dug 5000 funtw. Dopiero, gy dosta ofert lukratywnej pracy od cara Rosji, wadze angielskie daroway mu dug nie chcc pozbywa si wybitnego inyniera. 4. Potem pracowae pod kierownictwem ojca? Tak, przy budowie tunelu pod Tamiz. To bya niezwykle nowatorska technologia. Nie obyo si bez wypadkw. Sam omal nie zginem. Majc 22 lata p roku dochodziem do zdrowia wszpitalu. 5. Ajakim ojcem Ty bye? Staraem si. Nawet tak bardzo, e bawic si zmoim synkiem zainhalowaem nieszczliwie monet do tchawicy. Wypada dopiero, gdy zawisem do gry nogami. 6. Jak to moliwe, eby jeden czowiek mg kierowa tak wielka liczb pionierskich projektw: statki parowe, mosty, koleje, tunele, nawet prefabrykowane, skadane szpitale polowe na wojn krymsk (1853 r)? To proste, zawsze angaowaem si wkilka projektw jednoczenie. 7. Ogldalimy niedawno przepikny most wiszcy nad rzek Avon wBristolu. Gratulujemy tej konstrukcji. Dzikuj. Troch tylko al, e nie doczekaem koca tej budowy. 8. Anam najbardziej al, e odszede wkwiecie wieku, majc 53 lata. Czy musiae tak duo pali? Hmmm...

Great Britain na play wZatoce Dundrum wIrlandii niewaciwie zidentykowa now, jeszcze mu nieznan latarni morsk. Oprcz tego ewidentnego bdu wsztuce, pomyka wokreleniu pozycji moga powikszy si, gdy nie brano wwczas pod uwag wpywu elaznego kaduba na wskazania kompasu, czyli tzw. dewiacji. Statek osiad na piaszczystym brzegu. Wszyscy myleli, e znajduj si koo Wyspy Man, ale rano okazao si, e wysztrandowano si wZatoce Dundrum wIrlandii. Pasaerowie such nog opucili statek. Dziki wspomnianym wczeniej podprkom parowiec utrzymywa pozycj pionow. Po wielu nieudanych rozpaczliwych prbach, cignito go zbrzegu dopiero wsierpniu nastpnego roku. Kadub by na tyle wdobrym stanie, e udao si go odholowa do Liverpoolu. Najprawdopodobniej aden inny statek nie przetrwaby zderzenia zdnem przy sztormowej pogodzie, zimowych wichur na brzegu iwielu prb cigania na wod. Pomimo uratowania liniowca jego waciciel - rma Great Western Steam-Ship Company bya zrujnowana nansowo. Od 1852 roku ss Great Britain wyposaony wnowe silniki inow rub, obsugiwa lini do Melbourne wAustralii. Wykona 32 podre na tej trasie. Wczasie wojen krymskich ipowstania wIndiach suy do przewozu wojska. Potem popyn dwa razy do San Francisco. Byy to oczywicie czasy zanim powsta Kana Panamski, wic jedyna droga na Ocean Spokojny prowadzia wok osawionego Przyldka Horn. I6 lutego 1886 roku, wanie wczasie opywania Przyldka Horn zauwaono ogie wadowniach na wgiel. Statek zawrci na Falklandy. Tam pozosta na dugo, zaadaptowano go na hurtowni. Funkcj t spenia do 1933 roku. Potem pozostawiono go samemu sobie. Wroku 1970 stan kaduba by zadziwiajco dobry ijego entuzjaci sprowadzili go do Wielkiej Brytanii. Przywrcono go do dawnej wietnoci. Mona go zwiedza ipodziwia na nadbrzeu wBristolu. W2013 roku bdzie obchodzi swoje 170-te urodziny. Bronisawa redniawa

29

Era dronw

Poziom tekstu: atwy

TECHNIKA

X-47B nowa generacja bezzaogowych samolotw wojskowych

Lata i walczy samodzielnie

Krtka wzmianka oX-47B wpoprzednim numerze MT wywoaa wielkie zainteresowanie. Warto wic poszerzy informacje na ten temat.
Powiedzie onim pierwszy dron, ktry lduje na lotniskowcu to dla tych, ktrzy znaj si na rzeczy, pasjonujca wiadomo. Ale taki opis Northropa Grummana X-47B jest mocno krzywdzcy. Epokowa to bowiem konstrukcja zbardzo wielu innych wzgldw. Przede wszystkim onowym projekcie nie mwi si ju dron, lecz bezzaogowy samolot bojowy. Autonomiczna maszyna niezauwaona moeprzenika do wrogiej przestrzeni powietrznej, rozpoznawa pozycje nieprzyjaciela iuderza zsi iskutecznoci, jakiej latajce automaty bojowe dotychczas nie znay. Wojsko amerykaskie ma ju na stanie, jak si oblicza, okoo 10 tysicy sztuk bezzaogowego sprztu latajcego (UAV Unmanned Aerial Vehicles). Wykorzystuje je gwnie na obszarach koniktw zbrojnych ina terenach zagroonych terroryzmem, wAfganistanie, Pakistanie, Jemenie, ale take ostatnio nad Stanami Zjednoczonymi. X-47B powstaje wramach programu UCAV (Unmanned Combat Aerial Vehicles), dotyczcego samolotw bojowych.

Samodzielny na polu bitwy

Zzaoenia ludzie wlot X-47B nie ingeruj lub ingeruj wsposb minimalny. Jego relacje zczowiekiem opieraj si na regule zwanej zangielska man-on-the-loop, wktrej czowiek sprawuje oglny nadzr, ale nie krci bez przerwy joystickiem, co

30

m.technik - www.mt.com.pl

e-suplement

wicej na www.mt.com.pl/e-suplement

W locie... ...i na lotnisku

odrnia ten projekt zasadniczo od dotychczasowych dronw, ktre byy kierowane zdalnie ioperowane na zasadzie man-in-the-loop, wktrej zdalny ludzki operator decyduje owszystkim na bieco. Systemy autonomicznych maszyn, oglnie rzecz biorc, to nie jest zupena nowo. Naukowcy od kilku lat uywaj samodzielnych urzdze weksploracji oceanicznego dna. Nawet niektrzy rolnicy znaj tego rodzaju automatyk wtraktorach pracujcych na polu. Jednak zarwno dna oceaniczne jak ipola pszenicy to, wsensie rodowiskowym, zupenie co innego ni wspczesne pole bitwy pene przeciwnikw, si natarcia isprztu do walki, gdzie pracowa ma X-47B. Sztuczna inteligencja na pokadzie tej jednostki przelicza ogromne iloci danych, podejmujc decyzje wtzw. czasie rzeczywistym, nie majc zreszt innego wyjcia, jeli chce przetrwa iwykona zadanie. Warto podkreli, e zrobotyzowana autonomia, ktra cechuje X-47B, jest czym rnym od tradycyjnej automatyki, ktra opiera si na zaprogramowanych zawczasu zadaniach. Tak dziaa np. autopilot. Przy czym, najnowoczeniejsze systemy autopilotau s zdolne do podejmowania samodzielnych decyzji wpewnym zakresie, np. przy balansowaniu wtrakcie zwykego lotu. Jednak dzieje si to zawsze wbliskiej obecnoci ipod nadzorem czowieka. Podchodzc do lotniskowca X-47B komunikuje si

zwie kontroli lotw okrtu, aby dosta pozwolenie na ldowanie. Sam wybiera ciek podejcia kalkulujc prdko wiatru iporuszajcej si jednostki. Wsamodzielnych obliczeniach bierze rwnie pod uwag ruchy koysania si jednostki na morskich falach. Piloci uwaaj ldowanie na lotniskowcach za jedno znajtrudniejszych zada wich fachu. X-47B ma ldowa na pywajcym pasie bez pilota! Prawd mwic konstruktorzy bardziej obawiali si nie tyle ozdolno samolotu bezzaogowego do wyldowania na morskim lotnisku, ile ojego relacje ikomunikacj z, nie zawsze przewidywalnymi, ludmi na pokadzie okrtu. Wikszo danych ze zbliajcej si maszyny nie jest komunikowana przez radio, tak jak to robi piloci, ale za pomoc transmisji bezporednio do komputera operatora lotu. Widzi on wic stan paliwa, szybko, wysoko iinne informacje ostanie X-47B na monitorze swojego komputera. Okazao si, e cakowite wyeliminowanie polece ludzkich nie byo moliwe. Opracowano sownik skadajcy si z53 komend komputerowych, ktre podczas procedur startu ildowania s przekazywane maszynie. Dowdca zwiey wyposaony bdzie take wmae przenone urzdzenie, ktre suy do przekazywania bezporednio do X-47B nalnej decyzji zezwolenia lub braku zezwolenia na ldowanie. Wprzyszoci maszyna ma widzie irozumie take jzyk gestw obsugi naziemnej oraz inne wizualne sygnay.

31

Era dronw

TECHNIKA
Poziom tekstu: atwy

Jeli komunikacja zlatajcym robotem bojowym zostanie zerwana, maszyna automatycznie odchodzi iwykonuje due okrenie. Gdy nie udaje si, mimo kolejnych prb, nawiza cznoci, X-47B jest zaprogramowany tak, aby poszuka ldowiska na ldzie. Gdy ito jest niemoliwe, samolot popenia samobjstwo woceanie.

Pierwszy lot zldowaniem na prawdziwym lotniskowcu (do tej pory byy tylko symulatory) zaplanowany jest na pierwsze miesice 2013 roku. Warto doda, e autonomiczny system X-47B zainstalowany na pokadzie myliwca F/A-18 ju ldowa samodzielnie na penomorskim ldowisku, oczywicie zczuwajcym wkabinie pilotem. Ten jednak nie musia nawet kiwn palcem. Jeli wszystkie testy pjd zgodnie zplanem, to w2014 roku X-47B czeka kolejny wany test tankowanie wpowietrzu. Najpopularniejsze do tej pory drony, takie jak Predator czy Reaper s za due ipowolne, aby przystosowa je do lotniskowcw. Nie ma te mowy otym, aby byy stealth czyli niewidzialne, gdy zbliaj si do pozycji przeciwnika. S cakowicie bezbronne, gdy napotykaj baterie przeciwlotnicze. Dlatego do zada cile bojowych ido rozpoznania pola bitwy potrzebna bya nowa maszyna. Wojsko USA w2007 roku zamwio zatem wrmie Northrop Grumman bezzaogowy samolot, ktry: Bdzie zdolny do startu ildowania na lotniskowcach, Bdzie niewidzialny dla radarw przeciwnika, Bdzie autonomiczny nie tylko automatyczny. Ciekawostk jest fakt, e jednostk napdow X-47B jest pojedynczy silnik turboodrzutowy Pratt & Whitney F100, ten sam, ktry pracuje wdobrze znanych myliwcach F-15 iF-16. Ito te odrnia go od Predatora iinnych starszych braci, ktre napdzane s migami. Na pokadzie zaawansowanego nowoczesnego sprztu nie brakuje. GPS imechanizmy yroskopowe to oczywisto. Jak atwo si domyli, s tam te precyzyjne wysokociomierze, akcelerometry iwszystko, co dostarcza informacji komputerowi pokadowemu opooeniu iruchach maszyny. Oewentualnym

Niewidzialny iszybki

Z lotniskowcem w tle wizualizacja

Startuje z lotniskowca fotomonta

W boju wizualizacja

32

m.technik - www.mt.com.pl

uzbrojeniu wiadomo tyle, e moe zabra dwie tysickilogramowe bomby. Niebagateln rol odgrywa wbezzaogowym urzdzeniu wydajno iniezawodno cza bezprzewodowego. Trzeba pamita, e X-47B musi by zdolny do szybkiej komunikacji itransmisji sporych iloci danych na pokad lotniskowca, na odlego przynajmniej 80 kilometrw. Dla obnienia skutecznej powierzchni odbicia radiolokacyjnego samolot ma ksztat latajcego skrzyda. Kocwki skrzyde s skadane dla zmniejszenia wymiarw samolotu podczas bazowania na lotniskowcu. Dziewiczy, 29-minutowy lot maszyny odby si wlutym 2011 roku wbazie si powietrznych USA, Edwards. Maszyna zaskoczya swoimi dobrymi osigami isprawnoci operowania do tego stopnia, e zamiast planowanych pierwotnie 50 lotw testowych poprzestano na szesnastu. Konstrukcja, ktr ogldamy na zdjciach, to prototyp. Nie jest jasne co si zni stanie po pozytywnym przejciu planowanych testw. Amerykaskie wojsko nic ocjalnie nie mwi oprzyjciu X47B wswoje szeregi. Mirosaw Usidus

Luk bombowy Podstawowe parametry X47B Zaoga 0 Napd 1 x silnik turboodrzutowy Pratt & Whitney F-100PW 220E 105 Cig 7 kN Rozpito 18,9 m Dugo 11,6 m Wysoko 3,1 m Masa startowa 19000 kg Masa uzbrojenia 2050 kg Prdko Poddwikowa Puap praktyczny 12190 m Zasig 6500 km Dugotrwao lotu 12 h

Ocjalna prezentacja X47B

33

Jak to dziaa

TECHNIKA

Pamitamy wszyscy (no, moe jednak tylko najstarsi modzi technicy) taki sympatyczny wierszyk Juliana Tuwima, napisany na fali radosnej elektrykacji kraju wlatach 50. Bardzo atwo: Pstryk iwiato! Pstrykn potem jeszcze raz Zaraz mrok otoczy nas. Ajak pstrykn trzeci raz Znowu dawny wieci blask.

Poziom tekstu: atwy

Pstryczek elektryczek

Wierszyk ten dotyczy wzasadzie pstryczka ciennego, ktrego dziaanie wydaje si intuicyjnie zrozumiae, bo tu mamy do czynienia zklawiszem odwch kocach inaciskanie jednego lub drugiego daje rne efekty. Nieco trudniej zrozumie dziaanie, ju nie pstryczka, lecz guziczka na lampce nocnej, biurowej iinnych podobnych. Sterczy sobie zwyky guzik, naciskamy go raz - lampka si zapala. Naciskamy drugi raz lampka ganie. Jak to jest? Naciskamy przecie tak samo icay czas ten sam guzik! Efekt jest tylko co drugi raz ten sam. Na og nie zastanawiamy si nad dziaaniem ikonstrukcj takich pstryczkw, jakich peno jest wnaszych urzdzeniach domowych zasilanych elektrycznoci. Nasz znajomy elektronik powiedzia kiedy zarozumiale, e najlepsi konstruktorzy urzdze mechanicznych welektrotechnice ielektronice to nie mechanicy, aelektrycy ielektronicy! Twierdzi dalej, e inynier mechanik dostrzega obiekty ociarze powyej jednej tony inigdy wyciu nie zaprojektuje zwykego guzika do lampki biurowej lub nocnej! (Rys. 1) Rysunek 1. Kolega by jednak wbdzie, poniewa wspczesny guzik do lampki nocnej posiada ciekawy mechanizm, ale zaadaptowany zkonstrukcji dugopisu, ktry wymyli jednak nie elektryk, ani elektronik! Dzi nie wiadomo kto, ale niemal na pewno musia to by jednak mechanik! (Od redakcji: dugopis wynalaz w1931 roku wgierski dziennikarz Laszlo Biro, std wwielu krajach angielskojzycznych poza nazw ballpoint pen ma rwnie nazw biro.) Wystarczy rzuci okiem na rozrzucony obraz tego wycznika Rys 2. Najwaniejsze zpunktu widzenia realizacji funkcji dugopisowej s trzy elementy: grna cz korpusu: biaa, widoczna wprzekroju oznaczonym na niebiesko, przycisk czerwony, wkadka porednia biaa. Wewntrz otworu grnej czci korpusu sa cztery rowki, ktre prowadz cztery wypusty przycisku. Nie moe Rysunek 2. si on obrci wstosunku do korpusu. Zprzyciskiem wsppracuje wkadka, ktra rwnie posiada cztery wypusty, mogce wsuwa si wrowki korpusu, albo oprze si wczeniej na trjktnych wyciciach pomidzy rowkami. Caa tajemnica dziaania tego przycisku tkwi we

Rysunek 3.

34

m.technik - www.mt.com.pl

wspdziaaniu tych trzech elementw pokazanych na Rys.2. Przycisk (czerwony) moe schowa si wkorpusie na gboko 5,33 mm. Wsppracujca znim wkadka posiada zby na obwodzie, przesunite okt okoo 22,5 wstosunku do zbw przycisku. Wrezultacie wcinity przycisk wymusza obrt wkadki odalszy kt 22,5 dziki ukonym powierzchniom zbw rozmieszczonych na obwodzie. Wsumie wic wkadka obraca si okt 45 co powoduje, e jej cztery wypusty mog wej wrowki korpusu, wtedy wkadka chowa si najgbiej: na gboko 3,85 mm, albo - gdy wypusty nie traaj wrowki korpusu tylko na 1,8 mm. Wkadka jest cay czas dociskana do wntrza przycisku przez spryn za porednictwem elementu stykowego (Rys. 3). Cay proces odbywa si cyklicznie inaciskajc kolejno kilka razy mamy kolejne gbsze ipytsze chowanie si wkadki we wntrzu przycisku. To wystarcza, eby konierzyk elementu stykowego znajdowa si raz wyej, araz niej wstosunku do dwch blaszek stykowych zamocowanych wdolnej czci korpuRysunek 4. su (Rys. 4). Wdolnym pooeniu oczywicie zwiera obydwie blaszki stykowe ilampka nocna wieci! Pewn wad tego typu wycznika jest to, e wzasadzie nie realizuje on tzw. byskawicznego czenia obwodu, znajdujcego si przecie pod prdem. Skutkiem jest stosunkowo niska trwao elementw stykowych, jakkolwiek zasilanie przy pomocy takiego wycznika dotyczy zreguy urzdze oniewielkich mocach. Nikt przecie do lampki nocnej nie wkrca arwki omocy rzdu 100 150 W. Przeciwiestwem co do sposobu dziaania wycznika, jest tzw. wycznik byskawiczny lub inaczej: klawiszowy - Rys. 5. Zasad jego dziaania dobrze ilustruje Rys. 6. Do korpusu wycznika wprowadzone sa dwie blaszki, zktrych jedna peni funkcj podpory dla hutawki blaszki stykowej, ktra obraca si na krawdzi blaszki Rysunek 5. podporowej. Popychacz klawisza jest dociskany sprynk do tej wanie hutawki. Jeli naciniemy klawisz, powodujemy jego obrt iprzestawienie osi popychacza ze spryn wjedno zdwch skrajnych pooe. Po przejciu przez najwyszy punkt hutawki, napita spryna pchajc rami hutawki, powoduje niemal natychmiastowe, wanie byskawiczne zwarcie stykw: hutawki istyku na drugiej blaszce osadzonej wkorpusie. Wyczniki tego typu s bardzo rozpowszechnione, mona je spotka niemal wkadym sprzcie elektrycznym. Zalet ich jest prostota budowy iwanie to byskawiczne dziaanie, skracajce czas iskrzenia, co wpywa znaczco na trwao caego urzdzenia. Elektrotechnika dorobia si bardzo wielu takich sprytnych urzdze, wktrych byskotliwe pomysy konstruktora obojtne: mechanika czy elektryka wywouj podziw przy bliszym zbadaniu ich dziaania. Na pewno nie ma sensu opisywanie zbyt wielu tego typu gadetw, ale moe jeszcze jaki si znajdzie, byle ciekawy! Kazimierz Topr Rysunek 6.

35

Cybercywilizacja

Poziom tekstu: rednio trudny

m.technik

Wieci ze wiata komunikujcych si przedmiotw

RZECZY
n a
36

Koncept inteligentnej ipoczonej zsieci rzeczywistoci nieoywionej nie jest taki nowy. Pomijajc fantastyk naukow, zaczto otym mwi niemal rwnoczenie zeksplozj popularnoci internetu wlatach dziewidziesitych. Weterani sieci zapewne pamitaj te pogawdki ifantazje olodwkach samodzielnie zamawiajcych ywno wsklepach internetowych, gdy tylko odnotuj koczce si zapasy mleka, masa isera.
m.technik - www.mt.com.pl

c z a c i e

e-suplement
Apo latach? C, wiat poczonych winternecie przedmiotw to, wedug szacunkw rmy IMS Research, obecnie okoo 9,6 miliarda obiektw. Zatem sie rzeczy liczebnie przekracza ju nie tylko populacj ludzi internautw, ale ludzi wogle. Ado 2020 roku winternecie rzeczy ma by, wedle ostronej prognozy, prawie 30 miliardw awedle odwaniejszych nawet do stu miliardw obiektw. Ilo przesyanych informacji wwiecie rzeczy na pewno za kilka lat bdzie wiksza ni wwiecie ludzi.

wicej na www.mt.com.pl/e-suplement

Arduino my dajemy elektronik i program ty projektuj, ile dusza zapragnie

Od siedmiu lat kady moe dooy swoj cegiek do Arduino, otwartej platformy Internetu rzeczy. Arduino to gotowe moduy elektroniczne plus oprogramowanie typu open source, zktrego korzysta mog zapalecy, projektanci, artyci ikady, kto miaby jakie pomysy na interaktywne obiekty wswoim inaszym wsplnym otoczeniu. Od 2005 roku wwiecie rzeczy na platformie Arduino pojawio si ok. 300 tysicy obiektw. Oznacza to, e tyle wanie urzdze wyposaonych wspecjalnie zaprojektowany elektroniczny ukad izaprogramowanych wjzyku stworzonym dla tej platformy dziaa wrnych miejscach wiata iczy si zinnymi urzdzeniami. Jak na pomys nieszczeglnie znany zwiodcych mediw, jest to chyba sukces. Jednym zprzykadw zastosowa technologii Arduino jest projekt HomeSense designerskiej rmy Tinker

zLondynu. Gwne zadanie polega tu na budowaniu inteligentnego domu. Zwikszanie ilorazu naszych domw imieszka to, nawiasem mwic, jeden zgwnych nurtw rozwoju internetu rzeczy (1). Zesp projektantw Tinkera znalaz sporo zastosowa dla moduw Arduino. Jeden sprawi, e wokrelonym momencie lampka LED, przy ktrej kto pracuje zaczyna migota, aby przypomnie temu komu oprzerwie. Drugi przypomina omieciach. Trzeci kontroluje wilgotno wpomieszczeniu, aby rolinno miaa si dobrze, czwarty czuwa nad cisz wdomu, alarmujc gdy poziom haasu, np. okrelony przez wytrzymao ssiadw, zosta przekroczony itd. Na lmie wideo, ktry udostpniamy (2), mona obejrze parti szachw, podczas ktrej samodzielne ruchy na planszy wykonuj pionki igury zdalnie sterowane przez chipy Arduino. Prezentacji wizualnych instalacji zwykorzystaniem tej platformy znale mona wYouTube bardzo wiele, niektre wydaj si zupenie zwyke, mona by rzecz, oczywiste, inne nieco zwariowane. Moduy Arduino, czyli rne rodzaje kart procesorowych, mona kupi iprbowa montowa urzdzenia na wasn rk, jeli kto czuje si pewnie welektronice. Mona te zamwi gotowe ukady, przygotowane wedug zaoe projektu. Oprogramowanie dostpne jest za darmo na stronie projektu - Arduino.cc. Wida od razu, e platforma Arduino jest jednak stosunkowo wymagajca. Aby tworzy inteligentne urzdzenia iprzygotowywa je do interakcji zotoczeniem iznami, trzeba lizn odrobin elektroniki oraz opanowa przynajmniej podstawy programowania, jego

1. Inteligentne pomieszczenie

37

Cybercywilizacja

m.technik

instalacji ikonguracji. S rozwizania prostsze, nie stawiajce tak wysokich wymaga, np

magiczne pudeeczko zwane Twine

Awraz znim - zesp czujnikw, temperatury, drga, wstrzsw, ruchu, wilgotnoci. Termometr idetektor wibracji wbudowane s wpudeko. Inne czujniki mona rozmieszcza wmiejscach, ktre chcemy kontrolowa, np. magnetyczne sensory wdrzwiach. Gwny boks Twine (3) czy si zsieci za pomoc Wi-Fi. Za pomoc fal radiowych czy si rwnie zczujnikami rozmieszczonymi na obiekcie, wdomu, czy wjakim innym pomieszczeniu. Urzdzenie przez internet dziaa wtzw. chmurze, to znaczy przekazuje informacje zbierane ze swoich czujnikw do wszelkich zsynchronizowanych wtym systemie urzdze komunikacyjnych. Sygnay zboksa Twine przesyane s np. jako SMS-y, emaile, wierknicia na Twitterze lub powiadomienia waplikacji komputerowej uytkownika. Programowanie tego urzdzenia, jako si rzeko, nie wymaga przygotowania informatycznego. Waplikacji onazwie Spool (4), ktra instaluje si wkomputerze po podczeniu Twineaprzez USB, uytkownik wpisuje proste polecenia logiczne (po angielsku). Na przykad, gdy umiecimy sensor wilgoci na pododze wazience, aby wiedzie od razu, kiedy nastpi tam niespodziewany wyciek wody, wpisujemy do aplikacji tak regu: Gdy czujnik wilgoci staje si mokry wylij wiadomo: Woda zalewa azienk! itak si, wrazie zalania podogi, natychmiast stanie. Twrcy tego urzdzenia, rma Supermechanical zCambridge, zapowiadaj rozwj systemu Twine, gwnie jeli chodzi onowe rodzaje czujnikw, np. chc wzbogaci wyposaenie osensory, wyposaone wchipy RFID, ktre bd odbiera iprzekazywa coraz bardziej zoone sygnay do centrum powiadomie.

2. Zdalne szachy sterowane Arduino

Poziom tekstu: rednio trudny

3. Pudeeczko-centrum systemu Twine

Elektroniczne klocki, bezpieczestwo i biznes

Schodzc wprostocie iprzyjaznoci rozwiza na jeszcze niszy poziom napotykamy wynalazek onazwie littleBits (5), czyli system moduw elektronicznych, niezwykle prostych wkonguracji iwmontau. Jak wida na zaczonym lmie, rzecz caa kojarzy si bardziej ze wiatem zabawek ni powanym internetem rzeczy. Niemniej, przy odrobinie wyobrani, mona pokusi si owykorzystanie elektronicznych klockw littleBits do wanych zada icakiem uyteczne zastosowanie tych moduw, ich pocze ipocze ich zinnymi urzdzeniami. Znacznie wicej powagi jest wtechnologiach proponowanych przez rmy Thingworx czy Sierra Wireless, ktre staraj si sprzedawa internet rzeczy biznesowi. Wprzypadku tych rozwiza nie chodzi ozabaw, lecz owykorzystanie poczonego wiata inteligentnych urzdze do efektywniejszego prowadzenia mobilnego biznesu lub do poprawy bezpieczestwa ruchu samochodowego. Np. Sierra Wireless oferuje kompleksowy system kontroli idiagnostyki pojazdu op4. Aplikacja Spool obsugujca system Twine

5. Zestaw moduw littleBits

38

m.technik - www.mt.com.pl

arty na prowadzonym non-stop zdalnym monitoringu auta przez stacj obsugi (6). Jeli detektory umieszczone wsamochodzie, bdce czci tej sieci sygnalizuj jaki problem, usterk, zuycie jakiej czci, to powiadamiana jest stacja, aprzez ni osoba prowadzca wdanej chwili pojazd. Otym, e internet przedmiotw staje si coraz powaniejsz spraw wiadczy rwnie zainteresowanie Komisji Europejskiej, ktra niedawno rozpocza spoeczne konsultacje na temat bezpieczestwa danych wtym nowym wspaniaym wiecie inteligentnych rzeczy.

Rozwizania systemowe

Obecnie okoo jedna trzecia komunikacji przedmiot przedmiot dotyczy tzw. inteligentnych licznikw (smart meters) prdu igazu, wysyajcych do zakadw dostawczych informacje obiecym poborze prdu igazu przez gospodarstwa domowe. Pozwala to dopasowa produkcj tych czynnikw energetycznych do aktualnego zapotrzebowania. WSzwecji iWoszech wszystkie gospodarstwa domowe s wyposaone winteligentne liczniki, wiele znich komunikuje si bezprzewodowo. WAustrii pi milionw domw bdzie wyposaone wtakie liczniki do roku 2019. Zgodnie zdyrektyw UE do roku 2020 liczniki smart powinno mie 80% odbiorcw. WPolsce rzd ma jeszcze bardziej ambitne plany chce wykona 100% normy, co oznacza wymian 16 mln licznikw. WPolsce komunikacja licznikw zdostawcami energii przebiega kablami sieci energetycznej, awinnych krajach stosuje si rwnie technologie oparte na przesyaniu informacji drog radiow lub czami sieci komrkowej. Kolejna jedna trzecia zastosowa komunikacji przed-

miot - przedmiot dotyczy samochodw systemw zarzdzania parkiem samochodowym oraz systemw powiadamiania owypadkach iawariach. WUSA General Motors stosuje system On Star, awEuropie podobna technologia pojawi si wroku 2015, gdy inicjatywa UE pod nazw eCall wprowadzi wymogi instalowania wkadym samochodzie bezprzewodowego nadajnika raportujcego automatycznie owypadku, zadziaaniu poduszek bezpieczestwa ioczywicie olokalizacji samochodu. Pozostaa jedna trzecia komunikacji przedmiot przedmiot dotyczy bardzo rnorodnych zastosowa wsystemach usugowych, produkcyjnych, ostrzegajcych otrzsieniu ziemi, itp. Jak zwykle, przy gwatownym rozwoju nowych technologii, pojawia si problem stosowania wielu rnych standardw. Wiele mwi si opotrzebie wprowadzenia megastandardw dla zunikowanej komunikacji przedmiotw wsystemach przemysowych iusugowych, wsieciach imoduach. Jeli na wiecie ma dziaa 50 miliardw czatujcych ze sob przedmiotw, to problem standaryzacji musi by rozwizany. Pojawiaj si iinne problemy na przykad ochrona danych osobowych iwogle ochrona prywatnoci. Jeli zakady energetyczne bd gromadziy na swoich serwerach informacje otym, kiedy ogldamy telewizj, akiedy gotujemy obiad ikiedy nas nie ma wdomu, to budzi niepokj ozbyt gbok ingerencj wsfer naszej prywatnoci iosobistego bezpieczestwa. Ale c, taki staje si wiat. Przecie sami fundujemy sobie stae towarzystwo osobistego szpicla, jakim jest smartfon. Pewnie do tego tematu bdziemy wraca nie raz. Mirosaw Usidus

6. System diagnostyki ibezpieczestwa Sierra Wireless

39

Mobilne aplikacje

m.technik
Poziom tekstu: atwy

Polacy nie gsi...

Moe inie jestemy obecnie wiatowymi liderami wdziedzinie sportu, ale na pewno wicimy tryumfy winnych kategoriach. Polski rynek informatykw, tych zawodowych jak ihobbystw, peen jest wspaniaych osobowoci, geniuszy wzakresie programowania iopracowywania gracznego aplikacji... Obecnie take tych mobilnych...
Co ciekawe, bardzo czsto okazuje si, e wielojzykowe aplikacje z ktrymi mamy do czynienia, posiadajce tekst w jzyku polskim i angielskim, nie s tworem ekspertw zza granicy i pniejszego tumaczenia na potrzeby naszego rynku. Sytuacja jest zgoa odmienna. To programy napisane w Polsce, przez Polakw i w celu wikszej popularnoci, z opcjonalnym (czasami domylnym) jzykiem angielskim. Czsto si rwnie zdarza, e patenty polskich programistw s pniej wykorzystywane odpatnie przez zagraniczne rmy. Czy to nie jest najlepsza rekomendacja by uczy si programowania? Jeli kogo te argumenty nie przekonuj, polecamy zapozna si z picioma wybranymi aplikacjami z tego roku, ktre pokazuj rozmaite dodatkowe moliwoci jakie posi mog nasze smar ony i tablety.

Apptogo - dookoa wiata

Przewodnik Dookoa wiata to aplikacja, ktra uatwia zwiedzanie najciekawszych inajbardziej popularnych miast iregionw na wiecie. To co znacznie wicej ni papierowe wydanie przewodnika, to aktualizowana na bieco platforma multimedialna, wktrej znajduj si najwaniejsze informacje ointeresujcych miejscach. Ju nie trzeba spdza kilku godzin, by odnale na rnych portalach czstkowe informacje. Instalujc AppToGo mona mie pewno, e zawsze pod rk ma si wszystkie niezbdne dane. Aplikacj warto zainstalowa ju podczas planowania wyjazdu. Dziki niej znajdzie si nocleg iuzyska wszystkie podstawowe informacje ointeresujcym celu podry. Odnale mona najwaniejsze fakty omiejscach, ktre warto zwiedzi, dobrych restauracjach, sklepach iklubach. Mona take ustali swoje trasy zwiedzania lub skorzysta ztrasy polecanej przez wydawc. Aplikacja ma wbudowan bogat baz atrakcji turystycznych iwbudowany modu GPS, ktry doprowadza do wskazanego miejsca. Bardzo przydatnym narzdziem s take audiorozmwki, dziki ktrym nauczy si mona podstawowych sw izwrotw izapozna zwymow. Audiorozmwki bd niezbdne take osobie, ktra nie chce sama mwi wobcym jzyku wwczas wystarczy tylko wczy Platforma iOS, Android nagranie Producent L4 Media AG iprzekaza je Moliwoci 8 do odsuchania atwo obsugi 7 Ocena oglna 8 osobie, zktr rozmawiamy. Podczas zakupw zpewnoci przyda si kalkulator walut. Dziki temu narzdziu nie musimy ju wmylach przelicza kadej sumy na zotwki kalkulator zrobi to za nas. Przydatnym dodatkiem jest take prognoza pogody, ktra uatwi planowanie zaj itras podczas pobytu wakacyjnego.
Oceny Apptogo - dookoa wiata

40

m.technik - www.mt.com.pl

Podobnie jak komputer, tak ismartfon, choby nie wiadomo jak wspaniay, to tylko kupka elektronicznego zomu, jeli brak wnim oprogramowania. Podstawowym oprogramowaniem kadego urzdzenia zprocesorem, pamici iwywietlaczem jest system operacyjny. To dopiero on decyduje, jakie moliwoci ma dane urzdzenie ijednoczenie wyznacza jego popularno, mierzon liczb dostpnych aplikacji jako e aplikacje pisane s na okrelony system operacyjny, anie na sprzt. Przykadowo, dwa identyczne telefony tej samej rmy mog by zupenie rnymi funkcjonalnie urzdzeniami, jeli na jednym producent zainstaluje system Android, ana drugim system Symbian. Aplikacje na Androida nie bd dziaa na Symbianie iodwrotnie. Najpopularniejsze smartfonowe systemy operacyjne to: iOS system rmy Apple (tej od komputerw Macintosh), instalowany wurzdzeniach iPhone, iPod Touch, iPad; Android system rmy Google, niektrzy twierdz, e wkrtce podbije cay wiat. Rzeczywicie, Android jest coraz czciej instalowany wsmartfonach m.in. takich rm, jak Huawei, HTC, LG, Motorola, Samsung, Sony Ericsson, ZTE (atake, co oczywiste, wsmartfonach rmy Google); Symbian system operacyjny open source (czyli bezpatny iztzw. otwartym kodem), obecnie najczciej spotykany wtelefonach rmy Nokia. Inne, mniej popularne systemy operacyjne dla telefonw komrkowych to: Bada system rozwijany przez rm Samsung; Windows Phone system rmy Microsoft, nastpca Windows Mobile, czyli po prostu Windows dla urzdze przenonych. BlackBerry system kanadyjskiej rmy Research in Motion, przeznaczony przede wszystkim do zastosowa biznesowych, instalowany wprodukowanych przez ni smartfonach zcharakterystyczn, pen klawiatur QWERTY. Take wniektrych telefonach innych rm (HTC, Motorola, Nokia, Samsung, Sony Ericsson).

Smartfony iich systemy operacyjne, czyli swko oplatformach

Krzywki HD
Krzywki HD to obszerna kolekcja klasycznych krzywek watrakcyjnej szacie gracznej, ktra zaspokoi nawet najbardziej wymagajcych mionikw gier sownych. Aplikacja posiada szeroki wachlarz funkcji: graczne obrazowanie poprawnoci rozwizania krzywki, pomoc wformie podpowiedzi (bieca litera, haso), sprawdzanie poprawnoci rozwizania, licznik czasu, kompletne statystyki iwaciwoci rozwizywanej krzywki iarchiwum rozwizanych krzywek. Krzywki HD to inteligentna rozrywka zarwno dla graczy okazjonalnych, jak idla wytrawnych szaradzistw.
Krzywki HD Platforma Producent Moliwoci atwo obsugi Ocena oglna Oceny iOS Dylo Communications 7 9 8

FACE ID
Zastanawialicie si kiedykolwiek jak widz Was inni ludzie? Jako kogo Was odbieraj? Ludzie, ktrych oczywicie nie znacie. Aplikacja na iOS Face ID stara si pomc kademu wodpowiedzi na to pytanie. Pomys wymienity, wykonanie minimalistyczne. Face ID to idealne narzdzie aby pozna prawd osobie iswoim wygldzie lustro te jest dobre, ale nie odpowiada, nie jest szczere jak inni ludzie. Tym bardziej, gdy robi to anonimowo. Podczas przegldania zdj anonimowych osb, odpowiada si na pytania dotyczce ich wieku, zajcia imiejsca zamieszkania. Aby stworzy prol wystarczy doda wasne zdjcia. Szybko mona si przekona, e fryzura, makija lub zwyky umiech wpywaj na to jak widz Ciebie inni. Prol uytkownika jest generowany na bieco na podstawie napywajcych odpowiedzi.

FACE ID Platforma Producent Moliwoci atwo obsugi Ocena oglna Oceny iOS Pejot 7 9 8

41

Mobilne aplikacje

m.technik
Poziom tekstu: atwy

Taxi Finder
Taxi Finder to aplikacja, dziki ktrej baza takswek zdowolnej lokalizacji jest zawsze pod rk. Usuga Taxi Finder dostpna wczeniej na Windows Phone 7 iAndroid zostaa take uruchomiona dla posiadaczy urzdze iPhone. To baza ponad 1000 korporacji dla 300 miast wPolsce. Aplikacja umoliwia m.in. zamwienie takswki, obliczenie przyblionej wartoci za kurs, rejestrowanie historii tras na mapie oraz wgld windywidualne statystyki podry. Co ciekawe, Taxi Finder to take poczenie rutynowej czynnoci zmechanizmami znanymi zgier; wzalenoci od pory dnia, przejechanego dystansu czy wybranej korporacji, zdobywa si wirtualne odznaki. Wgrze zalogowanie do konta na Facebooku pozwala na zapisywanie statystyk oraz dzielenie si osigniciami.

Taxi Finder Platforma Producent Moliwoci atwo obsugi Ocena oglna Oceny iOS, Android, WP7 Jojo Mobile Polska 8 8 8

Slow Carb Diet Toolbox

Dieta Slow-Carb to jedna znajskuteczniejszych diet na wiecie. Wielu ludzi odnioso wietne rezultaty bdc na niej icho jest relatywnie prosta do zastosowania, to kilka kwestii nadal spdza sen zpowiek osobom, ktre si na ni zdecydoway. Aplikacja Slow Carb Diet Toolbox powstaa po to, eby te kwestie zniwelowa. Dziki aplikacji Slow Carb Diet Toolbox mona wprosty sposb prowadzi fotograczny dziennik posikw (czy wiesz, e ludzie, ktrzy prowadz taki dziennik, trac do trzech razy wicej kilogramw od tych, ktrzy tego nie robi?) ina bieco by motywowanym, gdy natychmiast wiadomo ile dni jest si na diecie oraz ile kilogramw icentymetrw si stracio. Aplikacja pozwala take na zapisywanie kluczowych przy odchudzaniu wymiarw ciaa iledzenie zmian. Program przypomina osystematycznym piciu wody wodpowiednich ilociach, atake posiada wbudowany spis produktw ywieniowych, ktre mona je na diecie, nie wspominajc ju ogotowych przepisach. Aplikacja obsuguje zarwno europejskie jak iamerykaskie jednostki miary.
Slow Carb Diet Toolbox Platforma Producent Moliwoci atwo obsugi Ocena oglna Oceny iOS Ajfek Software 9 8 8

42

m.technik - www.mt.com.pl

cig dalszy ze strony 23

Jaki zwizek maj puapki jonowe Winelanda, czy puapki fotonowe Harocheazkomputerem kwantowym?
Widei komputera kwantowego podstawowym pojciem jest qubit, czyli stan, ktry wodrnieniu od bitu wobecnych komputerach, nie oznacza stanu 0 lub 1 lecz superpozycj obu tych stanw. Druga niezwykle wana idea zaoycielska komputera kwantowego to spltanie pary czstek kwantowych owzajemnie dopeniajcych si stanach energetycznych. Na przykad dwa fotony majce prostopade do siebie kierunki polaryzacji. To zdumiewajce zjawisko (spltanie) pozwala pozna stan czstki nie dotykajc jej inie niszczc jej stanu, adokonujc pomiaru partnera tej czstki. Ta informacja ostanie partnera dziaa na dowolnie duych odlegociach midzy spltanymi czstkami, co szczeglnie zdumiewa. Ju wroku 1995 D.J. Wineland prbowa konstruowa pierwsze bramki logiczne oparte na qubitach wpostaci jonw wpuapkach. Zaproponowa te konstrukcj ukadu wielu puapek zmoliwoci przeskoku jonw zpuapki do puapki, podobnie jak to si dzieje wmatrycach CCD zadunkami elektronw. Ale do zbudowania komputera kwantowego jeszcze droga daleka pewnie dziesitki lat.

Mwi si te duo onowych super dokadnych zegarach na puapkach jonowych. Jak to dziaa?
Najdoskonalszy obecnie zegar na atomach cezu promieniuje monochromatyczne (ocisej czstotliwoci) fale wzakresie mikrofalowym (10 GHz), natomiast jon berylu wpuapce jonowej promieniuje fotony wiata (std nazwa zegar optyczny), czyli fal oczstotliwoci okoo sto razy wikszej. Miar czasu jest okres fali, awic wiksza czstotliwo fali, to mniejszy jej okres iwiksza dokadno wyznaczania czasu. Majc wpuapce jonowej dwa spltane jony moemy jeden znich wykorzysta do odczytu czasu nie niszczc stanu energetycznego drugiego jonu. Dokadno takiego zegara mona opisa obrazowo wten sposb, e gdyby on dziaa od chwili powstania Wszechwiata (ponad 13 miliardw lat temu) to do chwili obecnej bd zegara optycznego byby okoo 5 sekund. Jeszcze inaczej mona zilustrowa dokadno tego zegara takim przykadem. Wedug teorii wzgldnoci Einsteina czas biegnie wolniej gdy sia przycigania grawitacyjnego jest wiksza, czyli dla stojcego czowieka czas biegnie wolniej dla jego stp, ni dla gowy, bo stopy s bliej rodka Ziemi. Ot zegar optyczny Winelanda wychwyci rnic czasu midzy stopami i kolanami wyprostowanego czowieka.
REKLAMA

43

Jak Jak to Ja to dziaa dziia aa a

Poziom tekstu: trudny

m.technik

Jak dziaa...
Systemy RFID s doskonaym przykadem na to, jak nowa technologia moe zmieni obraz rynku, wykreowa nowe produkty oraz denitywnie rozwiza szereg problemw, ktre wczeniej spdzay wielu osobom sen zoczu. Radio Frequency IDentication, czyli metody identykacji obiektw wykorzystujce fale radiowe, zrewolucjonizoway wspczesn logistyk towarw, systemy antykradzieowe, kontrol dostpu irozliczanie pracy, komunikacj miejsk, anawet biblioteki.

RFID

44

m.technik - www.mt.com.pl

e-suplement
Pierwsze ukady identykacji radiowej zostay opracowane na cele lotnictwa Wielkiej Brytanii ipozwalay odrnia samoloty nieprzyjaciela od sprzymierzecw. Komercyjna wersja systemw identykacji radiowej to efekt wielu prac badawczych iprojektw naukowych prowadzonych przez ca dekad lat 70. ubiegego wieku. Byy one realizowane wrmach takich jak Raytheon iFairchild. Pierwsze cywilne urzdzenia bazujce na RFID - zamki do drzwi otwierane za pomoc specjalnego radiowego klucza, pojawiy si okoo 30 lat temu.

wicej na www.mt.com.pl/e-suplement

Podstawowy system RFID skada si zdwch ukadw elektronicznych: czytnika zawierajcego generator wielkiej czstotliwoci (w.cz.), obwd rezonansowy zcewk bdc jednoczenie anten oraz woltomierz wskazujcy warto napicia panujcego wobwodzie rezonansowym (detektor). Drug czci systemu jest transponder, nazywany rwnie znacznikiem lub tagiem (rys. 1). Zawiera on obwd rezonansowy dostrojony do czstotliwoci sygnau w.cz. wczytniku oraz mikroprocesor, ktry za pomoc przecznika K zwiera (tumi) lub rozwiera obwd rezonansowy. Anteny czytnika itranspondera s umieszczone wpewnej odlegoci od siebie, ale tak, e obie cewki s ze sob sprzone magnetycznie, czyli innymi sowy pole wytworzone przez cewk czytnika siga iprzenika przez cewk transpondera. Pole magnetyczne wytwarzane przez anten czytnika indukuje napicie w.cz. wwielozwojowej

Zasada dziaania

cewce znajdujcej si wtransponderze. Zasila ono mikroprocesor, ktry po krtkiej chwili niezbdnej do zgromadzenia porcji energii zasilajcej wymaganej do dziaania, rozpoczyna wysyanie informacji. Wtakt kolejnych bitw obwd rezonansowy taga jest zwierany lub nie za pomoc przecznika K, co skutkuje chwilowymi wzrostami tumienia sygnau emitowanego przez anten czytnika. Zmiany te s wykrywane przez umieszczony wczytniku ukad detektora idalej powstay wten sposb kilkudziesicio-kilkuset bitowy strumie cyfrowych danych jest odczytywany przez komputer. Innymi sowy transmisja danych ztaga do czytnika jest realizowana za pomoc modulacji amplitudy pola wytwarzanego przez czytnik poprzez silniejsze lub sabsze jego tumienie, arytm modulacji amplitudy pola jest powizany zkodem cyfrowym zapisanym wpamici transpondera. Oprcz samego unikalnego iniepowtarzalnego kodu identykacyjnego, do cigu generowanych impulsw s dodawane bity nadmiarowe pozwalajce na odrzucanie transmisji zprzekamaniami lub odzyskiwanie utraconych bitw, co zapewnia pewno odczytu. Odczyt jest szybki, trwa maksymalnie kilkanacie milisekund, amaksymalny zasig takiego systemu RFID jest rwny jednej do dwch rednic anteny czytnika.

Systemy RFID

RFID mona podzieli na ukady pasywne, pasywno-aktywne iaktywne. Systemy pasywne maj transpondery bez wasnego rda zasilania, aenergi

Tagi mog mie rozmaite rozmiary iksztaty. Od minimalnych, ogruboci gratu wowku, przeznaczonych do wszczepienia pod skr zwierzt, poprzez piercienie, breloczki, standardowe karty bankowe ibardzo cienkie elektroniczne etykiety do wklejenia midzy stronice ksiki, a do duych znacznikw do kontroli ruchu kontenerw lub wagonw kolejowych, przeznaczonych do pracy wnajciszych warunkach.

45

Jak to dziaa

Poziom tekstu: trudny

m.technik
Rys. 1. Zasada dziaania systemu RFID potrzebn do pracy pobieraj zfal elektromagnetycznych wysyanych przez odbiornik podczas odczytu znacznika (jak na rys. 1). Pociga to za sob pewne konsekwencje ukady pasywne dziaaj tylko podczas odczytu, musz zawiera nieulotn pami, aich antena musi by tak skonstruowana, by zarwno doprowadza zasilanie, jak inadawa odpowied czytnikowi. Systemy pasywno-aktywne dziaaj na tej samej zasadzie jak ukady pasywne, ale dodatkowo zawieraj bateri zasilajc znacznik. Dziki niej zasig dziaania jest znacznie wikszy idochodzi do kilku metrw. WRFID uywa si kilku czstotliwoci pracy. Najnisza 125 kHz ma zastosowanie wsystemach kontroli dostpu iprostej identykacji wdomofonach. Niewielkich rozmiarw anteny umieszczone wznacznikach wystpuj wpostaci kart plastikowych, brelokw, anawet gwodzi. Systemy biletowe ipatnicze oraz logistyczne korzystaj ztagw wpostaci kart pracujcych wpamie 13,56 MHz, ktre umoliwiaj zapis iprzechowywanie informacji (biletu). Zastosowania wprzemyle, gdzie liczy si duy zasig iszybko odczytu, pozwalajca uzyska pewne odczyty wielu tagw jednoczenie poruszajcych si zdu prdkoci, pracuj wpamie UHF 868 MHz. kradzie produktw wsklepach (odzie, obuwie, ksiki, itp.) doczepione do nich tagi sygnalizuj przenikliwym dwikiem sw obecno przy wyjciu ze sklepu. RFID to take system kluczyka elektronicznego wsamochodach, ktrych uruchomienie moliwe jest dopiero, gdy wportfelu kierowcy znajduje si waciwy znacznik radiowy. Pojawiy si take pomysy znakowania RFID banknotw owysokich nominaach, jak rwnie niektrych lekw. Dziki temu, niedowidzcy chory mgby przyoy do opakowania zlekiem stosowny czytnik, ktry przeczytaby za chorego zawarto etykietki, zakodowan wzaczonym tagu. Cay czas na wdroenie technologii RFID czekaj biblioteki. Oznaczenie wszystkich egzemplarzy ksiek pozwala kontrolowa ich pooenie, co znacznie usprawnia organizacj bibliotek. Co wicej, takie oznakowanie pozwala na uycie specjalnych maszyn, ktre same ukadayby ksiki na pkach, zgodnie zzapisanym schematem. Kada podawana maszynie ksika, niezalenie od swych rozmiarw iksztatu, byaby rozpoznawana przez czytnik itransportowana wnaleyte miejsce. Systemy RFID traaj te do rm transportowych, magazynw, wmonitorowaniu kontenerw awprzyszoci take hipermarketw. Wykorzystuje si je do walki zpodrbkami, awprzemyle do zarzdzania materiaami wprodukcji. Pomysy na kolejne zastosowania techniki radiowej rozwijaj si wraz zrozwojem samej technologii. Buty sportowcw wyposaa si wznaczniki, dziki czemu mona kontrolowa tras iczas podczas dugodystansowych biegw. Innym wanym odbiorc produktw RFID jest brana spoywcza, awszczeglnoci przemys misny. S one uywane do znakowania pojemnikw do transportu ywnoci, co pozwala producentom speni wymagania unijnej normy HACCP (Hazard Analysis and Critical Control Point). Podobnymi rozwizaniami interesuj si przetwrnie ywnoci.

Zastosowania

Transpondery od lat s wszczepiane zwierztom domowym, dziki czemu moliwa jest natychmiastowa identykacja znalezionego na ulicy zwierzcia ipowiadomienie waciciela. Produkuje si specjalne opaski przeznaczone dla ludzi, ktre zawieraj tag RFID iczujnik skry, kontrolujcy, czy opaska nie zostaa zdjta zprzedramienia. Dziki tej technologii moliwa staje si zdalna kontrola dzieci, lub nadzr nad pacjentami wszpitalach, czy te winiami wzakadach karnych. RFID s czci elektronicznych biletw isystemw pobierania opat, kontroli dostpu do obiektw, klubw plaowych, basenw, systemw rejestracji czasu pracy. Zabezpieczenie przed

46

m.technik - www.mt.com.pl

RFID wszczepiany wskr Do wykorzystania transponderw przymierza si brana grnicza, ktra planuje doda tagi do grniczej odziey imasek, co pozwoli na przykad wyczy tamocig, gdy grnik zbliy si do niego na niebezpieczn odlego, lub te wykry jego obecno wzawale.

RFID wszczepiony wskr

Perspektywy

Obwd rezonansowy
Dociekliwy czytelnik zapewne mgby zapyta, dlaczego wschemacie dziaania RFID pokazanym na rysunku 1 obie cewki pracuj wrezonansie ido czego ten rezonans jest potrzebny? Ozjawisku rezonansu dowiadujemy si zwykle na lekcji zyki przy omawianiu drgajcej struny, kamertonu lub moliwoci wprawienia mostu wsilne drgania przez idcych rytmicznym krokiem onierzy. Wkadym ztych przypadkw niewielkie pobudzenie mechaniczne ukadu wywouje silne drgania elementu lub caej konstrukcji na charakterystycznej czstotliwoci drga rezonansowych. Podobnie jest wprzypadku poczenia indukcyjnoci ikondensatora, ktre razem tworz obwd rezonansowy ocharakterystycznej czstotliwoci drga wasnych. Pobudzenie takiego ukadu niskim napiciem zgeneratora zapewnia silne pole magnetyczne wok cewki (analogia do rozbujanego mostu lub lekko uderzonej struny) ipodany duy zasig dziaania RFID. Praca wrezonansie zapewnia te moliwo wykrywania obecnoci transpondera, gdy jego obwd rezonansowy, dziaajcy na takiej samej czstotliwoci, jest wstanie skutecznie pobra energi zpola wytwarzanego przez czytnik itym samym da si wykry. Analogi mog by tutaj dwa kamertony, gdzie do jednego drgajcego zdu amplitud dotyka si drugi taki sam kamerton. Wefekcie oba zaczn drga apocztkowa dua amplituda drga pierwszego kamertonu zmaleje, bo cz energii przeniesie si na drugi.

Zastosowa RFID jest ogromnie duo, chocia wzgldnie wysokie ceny transponderw zaczynajce si od okoo 1 euro za sztuk, cay czas blokuj masowe zastosowania whandlu. Niemniej coraz doskonalsze parametry techniczne imoliwoci systemw RFID tworz wiele szans na udane zastosowania wobszarach profesjonalnych, tam gdzie cena taga nie jest krytycznym parametrem systemu. To wanie takie aplikacje s dzisiaj wnajwikszym stopniu odpowiedzialne za rozwj rynku RFID, ktry coraz mniej kojarzy si zkoszykiem penym zakupw wsupermarkecie, aczciej zhal przemysow lub magazynem iciarwkami. Robert Magdziak
REKLAMA

47

Chemia inna ni w szkole

Poziom tekstu: rednio trudny

Alchemik Hennig Brand odkrywa fosfor (obraz Josepha Wrighta of Derby)

SZKOA
48

m.technik - www.mt.com.pl

e-suplement

wicej na www.mt.com.pl/e-suplement

Micha Sdziwj dokonuje transmutacji wobecnoci krla Zygmunta III (obraz Jana Matejki)

ALCHEMICZNE
Wspoecznej wiadomoci alchemia nie kojarzy si dobrze, ajej przedstawiciele uwaani s za co najmniej szarlatanw. Nic dziwnego, e wXIV wieku jeden zpapiey oboy ich ekskomunik, aDante wBoskiej komedii umieci alchemikw wsmym krgu pieka (zatem prawie na samym jego dnie). Mimo tego czarnego pijaru alchemi przez wieki parali si ludzie wszystkich stanw. Nie wyczajc koronowanych gw (poar wawelskiego zamku wroku 1595, wywoany alchemicznymi praktykami krla Zygmunta III Wazy, by powodem przeniesienia dworu do Warszawy) iwitych (w. Albert Wielki, odkrywca m.in. arszeniku iwiatoczuoci soli srebra). Nie osdzajmy jednak zbyt pochopnie chemicznych przodkw. Moliwe, e inasi potomkowie bd si mia ze wspczesnych teorii. Wracajc za do alchemikw, naprawd moemy by im wdziczni za wkad wrozwj nauki.

z o t o
49

Chemia inna ni w szkole

SZKOA
Poziom tekstu: rednio trudny

Naukowe podstawy alchemii

Przez tysiclecia istniaa tylko chemia praktyczna, zwizana zotrzymywaniem uytecznych dla czowieka substancji lekw, barwnikw, metali oraz ich stopw. Jednak ju wVII wieku p.n.e. lozofowie greccy zauwayli potrzeb uporzdkowania zdobytej wiedzy owiecie. Wtedy to Tales zMiletu stwierdzi, e cay Wszechwiat zbudowany jest zjednej pierwotnej substancji. Tym elementem, ywioem lub pierwiastkiem miaa by woda, awjej przemiaKwas chlorozotowy(III) suy do otrzymania czernach upatrywano pocztku istniejcej materii. Wnawonej tynktury. Za jego pomoc rwnie mona stpnym wieku za podstawowy pierwiastek przyrody dokona transmutacji uznawano powietrze (Anaksymenes) lub ogie (Heraklit). Oponentw pogodzi Empedokles (V wiek budujcych substancj pozwala na zmian jej rodzap.n.e.), stwierdziwszy, e materia skada si nie zjedju (imieli racj jeli tylko tymi elementami bd nego, azczterech ywiow: ognia, wody, powietrza iziemi, za ich mieszaniny tworz wszystko, co nas czstki budujce jdro atomowe!). Droga do dokonaotacza. Pogld ten utrwali si dziki Arystotelesowi nia przemian pospolitych metali wzoto zostaa wic ze Stagiry (IV wiek p.n.e.). Wedug niego owasjasno wytyczona. Narodzia si alchemia. nociach materii decydoway cechy czterech pierwiastkw: ogie by gorcy isuchy, woda zimna Wyposaeni wteori przemiany materii alchemicy iwilgotna, powietrze gorce iwilgotne, aziemia przystpili do dziea, araczej do Wielkiego Dziea, zimna isucha. Ponadto, zmieniajc tylko te obserjak nazywano transmutacj nieszlachetnego mewowane wasnoci, mona byo przeksztaca jeden talu wzoto. Przodkowie dzisiejszych chemikw ywio wdrugi. Stwierdzenie to zgadzao si zdoprzebadali chyba wszystkie dostpne substancje, wiadczeniem: ogrzewajc zimn iwilgotn wod najczciej jednak uywajc rtci ioowiu (inie otrzymywano par (gorce iwilgotne powietrze) oraz mylili si, co wykazay XX-wieczne eksperymenty nieco osadu na dnie naczynia (zimn isuch ziemi), abrakujcych cech przeprowadzone wredostarcza gorcy isuchy aktorach jdrowych ogie uyty do podgrzaiakceleratorach czstek). nia wody. Do tych czteWrd najbardziej znarech ywiow doczono nych alchemikw mamy eter, wypeniajcy cay polski akcent sawnego Wszechwiat. Ten ostatni wEuropie przeomu XVI pierwiastek mia dugi iXVII wieku Michaa ywot jego kres nastpi Sdziwoja (15661636), dopiero wraz ze sformuktry sw sztuk zadziowaniem szczeglnej tewia panujcych. orii wzgldnoci Alberta Jak wkadej sferze Einsteina. Wredniowiedziaalnoci czowieka, czu pojawiy si pogldy, tak iwrd alchemikw znaleli si oszuci, kte metale zoone s rzy kuglarskimi sztuczkazzasad siarki, majcej mi dowodzili moliwoci nadawa cech palno1. Trzy skadniki potrzebne do alechemicznego transmutacji. Nie trzeba ci oraz rtci nonika eksperymentu dodawa, e wielu znich metalicznego poysku. znikao po otrzymaniu Oczywicie, nie byy to zaliczki od bogatego (idnego jeszcze wikszych pierwiastki wdzisiejszym tego sowa znaczeniu ani nawet rzeczywista rt isiarka, ajedynie symbole skarbw) protektora. Smutny by jednak los alchepewnych wasnoci metalu. Ale iwtym przypadku mikw, ktrzy zawiedli pokadane wnich nadzieje wystarczyo znale odpowiedni proporcj, wktrej tortury, wizienie, ainierzadko mier na pozacanej poczone byy zasady, by sukces przyszed sam. faszywym zotem szubienicy! Autorytet Arystotelesa by tak wielki, e jego teoMimo stuleci prb sukces jednak nie nadchodzi. ria budowy materii obowizywaa przez ponad dwa WXVII wieku coraz liczniejsi alchemicy, zamiast tysice lat. Alchemicy wycignli zniej waciwe poszukiwa sposobw produkcji zota, zajmowali wnioski: zmiana ilociowych stosunkw elementw si otrzymywaniem uytecznych substancji lekw

Wielkie Dzieo

50

m.technik - www.mt.com.pl

istopw metali. Niektrym podobno jednak si udao! Wspczesne badania otrzymanych przez nich zotych przedmiotw pozwalaj odkry tajemnice dawnych mistrzw. Katalog alchemicznych sztuczek by bardzo bogaty. Wytwarzano stopy metali podobne zwygldu do prawdziwego zota, np. tombak, na ktry idzisiaj znajduj si chtni, skuszeni okazj zakupu biuterii po niewiarygodnie niskiej cenie. Czsto ukrywano wtyglu grudki zota, ujawniajce si podczas ogrzewania. Innym sposobem byo uycie amalgamatu zota, ktrym pokrywano przedmiot znieszlachetnego metalu. Po ogrzaniu rt odparowywaa, pozostawiajc zot powok. Najbardziej jednak poszukiwan substancj by kamie lozoczny. Metal posypany jego krwistymi krysztakami (specyk zwany by rwnie czerwon tynktur), ogrzany wogniu zamienia si wzoto. Jego zaywanie miao za umoliwi odkrywcy niemiertelno, rwnie podan jak bogactwo. Dzi ju wiemy, e czerwona tynktura to chlorozocian(III) srebra AgAuCl4, apozorna transmutacja spowodowana bya rozkadem zwizku wwysokiej temperaturze iwydzielaniem czystego zota na powierzchni przedmiotu.

oosigniciu zykw spowodowaa zawirowania na giedach wiatowych, ale sensacyjne doniesienia prasowe zdementowaa informacja ocenie tak uzyskanego metalu jest wielokrotnie droszy od naturalnego zota.

Oczywicie, wdomowym laboratorium wykluczone jest uycie amalgamatu, ale ibez niego jestemy wstanie pokaza na poy magiczn przemian miedzianej monety wzoto. Po udanym wykonaniu eksperymentu warto zaprezentowa pokaz szerszej widowni, uprzednio inscenizujc wygld alchemicznej pracowni. Do eksperymentu potrzebne bd 3 skadniki (1). Przede wszystkim potrzebne s: miedziane monety, np. stare amerykaskie jednocentwki lub eurocenty onominaach 1, 2 i5 (wykonane zpomiedziowanej stali). Wprzypadku ich braku trzeba wykona krki zmiedzianej blachy (uycie bilonu nada jednak dowiadczeniu wikszego autentyzmu). Pozostae odczynniki to wodorotlenek sodu NaOH imetaliczny cynk (granulki lub blacha ze zuytego

Domowa transmutacja

Wcigu wiekw alchemicy otrzymali iprzebadali mnstwo substancji oraz udoskonalili technik laboratoryjn, bez ktrej nie mogaby istnie nowoczesna chemia. Przy okazji alchemicznych eksperymentw odkryli kilka rzeczywistych pierwiastkw: antymon, arsen, bizmut, cynk ifosfor. Alchemia nie bya jednak tylko sztuk robienia zota, lecz przede wszystkim nauk, nowoczesn jak na swe czasy. Alchemicy po raz pierwszy pokazali, e ostateczn werykacj umysowych docieka moe by tylko dowiadczenie.

Osignicia alchemikw

2.

Wspczeni alchemicy zycy jdrowi faktycznie przeprowadzili udane transmutacje rtci wzoto (zatem alchemicy mieli jednak racj, wsrebrzystej cieczy upatrujc surowca do produkcji krla metali). Oto jedna zposzukiwanych przez wieki magicznych formu:

XX-wieczne transmutacje

Odczytujemy j nastpujco: wwyniku nawietlenia neutronami wreaktorze zjednego znaturalnie wystpujcych izotopw rtci powstaje izotop promieniotwrczy tego pierwiastka, ktry przez wychwyt elektronu znajbliszej jdra powoki K przeksztaca si wstabilny izotop zota. Zastosowanie akceleratorw czstek rwnie pozwolio uzyska prbki szlachetnego kruszcu. Sztuczne zoto otrzymane wtaki wanie sposb po raz pierwszy pokazano w1955 roku na Konferencji Atomowej wGenewie. Wiadomo

3.

4. Poszczeglne etapy transmutacji

51

Chemia inna ni w szkole

ogniwa Leclanchego). Sporzdzamy 5-10% roztwr wodorotlenku sodu. Napeniamy nim zlewk irozpoczynamy jej ogrzewanie. Rwnoczenie na dnie naczynia kadziemy kilka granulek cynku lub skrawkw cynkowej blachy (2). Wzlewce umieszczamy take miedzian monet (dokadnie oczyszczon zpowierzchniowych nalotw) tak, aby pozostawaa wkontakcie zcynkiem. Ogrzewanie znacznie przyspiesza reakcj (zachodzi ona take na zimno, ale wtedy na rezultaty trzeba czeka par godzin) iju po kilku minutach moneta zmienia barw. Za pomoc psety wyjmujemy j ze zlewki, anastpnie opukujemy wwodzie iosuszamy. Moneta przybraa srebrzysty kolor. Podczas pokazu oczywicie komentujemy zakoczenie pierwszego etapu transmutacji, stwierdzajc, e otrzymalimy srebro. Teraz ujmujemy monet wszczypce ikrtko ogrzewamy wpomieniu palnika (3). Po chwili srebrzysta moneta zamienia si wbyszczcy, ty krek alchemiczne zoto!

SZKOA

W zasobach Internetu znajduje si wiele lmw pokazujcych opisane dowiadczenie. Znajdziemy je w serwisie YouTube, wpisujc w wyszukiwarce angielskie wyraenia: turning a penny to silver and gold lub making gold and silver pennies. Godna polecenia jest strona (jak rwnie witryna, na ktrej si znajduje ) pana doktora Tomasza Pluciskiego: http://www.chem.univ.gda.pl/~tomek/zloto.htm. cynku. Oba metale uzyskuj ten sam potencja (tworzy si ogniwo ozwartych elektrodach). Wroztworze istnieje dynamiczny stan rwnowagi pomidzy roztwarzajcym si iponownie osadzajcym cynkiem:

Chemia w sieci

Poziom tekstu: rednio trudny

Jakie przemiany zaszy podczas prby?

Wytumaczenie dokonanej transmutacji nie jest skomplikowane. Wpierwszym etapie prby nastpuje czciowe roztworzenie metalicznego cynku (metalu amfoterycznego) pod wpywem mocnej zasady:

Wydzielanie metalu zachodzi atwiej na powierzchni miedzi ni cynku idlatego moneta zostaje pokryta byszczc powok imitujc srebro. Drugi etap dowiadczenia jest ju czysto zyczny. Podczas ogrzewania wtemperaturze ok. 200C na skutek dyfuzji atomw wpowierzchniowej warstwie powstaje stop miedzi zcynkiem zocisty mosidz (4). Ito jest wanie nasze alchemiczne zoto. Mimo naukowego wytumaczenia pozornie niezrozumiaej przemiany miedzianej monety wzoto wszyscy zgodz si chyba zautorem: wchemicznych eksperymentach nadal tkwi magia! Krzysztof Orliski

Po zetkniciu cynku imiedzi moliwy jest przepyw elektronw powstaych podczas utleniania

Krtka historia geniuszy Nauka, wielkie odkrycia iludzie, ktrzy patrzyli dalej iwidzieli wicej
John D. Barrow (Pi razy drzwi, Ksiga nieskoczonoci, Kres moliwoci, Ksiga wszechwiatw), Paul Davies (Kosmiczna wygrana, Czas), Richard Dawkins (Samolubny gen), Richard Holmes (Wiek cudw), Martin Rees (Przed pocztkiem, Nasz kosmiczny dom), Ian Stewart (Dlaczego prawda jest pikna, Std do nieskoczonoci) to tylko niektrzy spord wymienitych autorw, ktrzy wnieli wkad do projektu Krtka historia geniuszy Billa Brysona. Wyjtkowa ksika, prezentujca najwybitniejsze postacie iosignicia, ksztatujce rozwj nauki na przestrzeni ostatnich 350 lat, skupia si na barwnej historii Towarzystwa Krlewskiego. Dzieje wielkich odkry przeplataj si tu zzabawnymi historiami, absurdalnymi hipotezami iniezwykymi eksperymentami, ktre do dzi mog budzi przeraenie. W1660 roku dwunastu ludzi powoao do ycia Towarzystwo Krlewskie, ktrego zadaniem byo zdobywanie wiedzy eksperymentalnej. Badali dziwne doniesienia oogniu pojawiajcym si na morzu, dymicych jeziorach na Islandii ijamach, ktre miay pono wyrzuca, wrzucane do nich kamienie. Prbowali docieka, czy mineray powstaj zpodziemnych sokw, przepywajcych przez yy Ziemi, czy te moe istniej od stworzenia wiata. Bez litoci kroili psy, koty, kurczta, myszy, szczury iryby. Przetoczyli take czowiekowi krew owcy. Pod koniec 1671 roku czonkowie Towarzystwa Krlewskiego po raz pierwszy usyszeli omodym czowieku zLincolnshire, Isaacu Newtonie, ktry wynalaz teleskop nowego typu, co najmniej dziesiciokrotnie mocniejszy od istniejcych dotychczas. Dwa lata pniej teleskop dotar do Londynu. Jak si przekonali czonkowie, by to nie tylko powany krok naprzd wrozwoju nauki, ale take technika majca zastosowanie wojskowe. Wkrtce wybrali Newtona na czonka, chocia aden znich jeszcze go nie pozna. Redakcja MT. Mamy kilka egzemplarzy tej ksiki do rozdania wrd prenumeratorw MT. Jeli chcesz otrzyma t ksik, napisz do nas na adres email: redakcja@mt.com.pl. Podaj swj numer prenumeratora iwkilku zdaniach napisz, ktrzy zwielkich ludzi nauki najbardziej Ci interesuj.

52

m.technik - www.mt.com.pl

Matematyka z ludzk twarz

Micha Szurek tak mwi o sobie: Urodzony w 1946. Ukoczyem UW w 1968 r. i od tego czasu tam pracuj na Wydziale Matematyki, Informatyki i Mechaniki. Specjalno naukowa: geometria algebraiczna. Ostatnio zajmowaem si wizkami wektorowymi. Co to jest wizka wektorowa? No, trzeba wektory mocno powiza sznurkiem i ju mamy wizk. Do Modego Technika zacign mnie si kolega zyk, Antoni Sym (przyznaj, powinien mie z tego powodu tantiemy od moich honorariw autorskich). Napisaem kilka artykuw, a potem zostaem i od 1978 roku co miesic moecie Pastwo czyta, co te myl o matematyce. Lubi gry i mimo nadwagi staram si chodzi. Uwaam, e najwaniejsi s nauczyciele. Politykw, niezalenie od opcji, jak prezentuj, trzymabym w pilnie strzeonym miejscu, eby nie mogli uciec. Karmi raz dziennie. Lubi mnie jeden pies z Tulec, rasy beagle.

Zgaduj, zgadula, wktrej rce zota kula

Stali Czytelnicy zauwayli by moe, e czsto temat naszego kcika matematycznego jest uywajc modnego okrelenia tematem zamawianym. Kto mwi albo pisze do mnie: chciabym poczyta otym iowym, ajak to jest ztym atym aniekiedy temat sam wyskakuje zrozmowy. Nie inaczej bdzie tym razem inastpnym ijeszcze nastpnym. Tematy czekaj wkolejce.
We wrzeniu zostaem zaproszony przez dyrekcj 2. Liceum Oglnoksztaccego im. Stanisawa Wyspiaskiego wBdzinie do udziau wzielonej szkole, awaciwie krtkiego, dwudniowego wyjazdu do pobliskiego Sawkowa. Poza stosown rekreacj, spotkanie powicone byo matematyce, akonkretnie kuli ijej wasnociom. Temat ten jest wzasadzie omijany wszkole, bo no wanie, nie wiem, dlaczego. Potem studenci geograi nie wiedz, co to jest dugo geograczna (autentyk, egzamin 2012). Spotkanie byo nadzwyczaj udane, brawa dla dyrekcji itrzech nauczycielek, ktre to wszystko organizuj. Bya to ju dziesita taka impreza. Nauczanie to nie tylko przekazywanie wiedzy w45-minutowych porcjach od 8 rano do drugiej czy trzeciej po poudniu. Ijeszcze dygresja, nieco zwizana zgwnym tematem. Opiniuj wnioski uczniw ostypendium Krajowego Funduszu na Rzecz Dzieci, przeznaczone dla dzieci wybitnie zdolnych. Byo tam zawsze do duo zgosze zLeszna. Wtym roku te byy, ale co drugie dziecko (gimnazjalista) pisao: odkd moja nauczycielka, pani Iwona K. wyjechaa, straciem zainteresowanie matematyk. Pojawio si natomiast duo zgosze zmao reprezentowanego dotd Lublina. Zagadka dla Czytelnikw: do jakiego miasta przeniosa si zLeszna pani Iwona? Elementarne, drogi Watsonie, elementarne. Jest obiegow, aniedocenian prawd, e zainteresowania dziecka wzbudza nauczyciel. No, moe nie wstu procentach, ale na pewno wlwiej czci. Jeszcze raz dzikuj koleankom zBdzina, zLiceum imienia Wyspiaskiego. Powierzchnia kuli to sfera (zaciskiego sphera kula, niebo). Ten matematyczny termin wszed do jzyka potocznego: mwimy osferach wpyww wielkich mocarstw, sferze czyich zainteresowa isferach towarzyskich. Och, ona nie jest znaszej sfery mwia hrabina otej licznej wiejskiej dziewczynie, wktrej zakocha si panicz. Iwszyscy wyobraali sobie wtedy spoeczestwo jako koncentrycznie uoone powoki, nieprzenikajce si wzajemnie: na jednej my, wnajlepszym oczywicie towarzystwie, na innej ta biedna dziewczyna inawet geometria powiada Kopciuszku: zosta tam, gdzie jeste, wswojej sferze! Wogle to nietrudno ulec fascynacji ksztatem sferycznym. Wystarczy pogodnej nocy znale si pod goym niebem, zdala od miast, anajlepiej na wysokiej grze ito zim. Spjrzmy do gry: czy nie widzimy wyranie sfery niebieskiej? Na niej przyczepione s dalekie gwiazdy, na ich tle po bliszych sferach poruszaj si bdzce ciaa niebieskie: planety. Ptolemeusz1 uczy, e Ziemia jest
Almagest (arabskie al + greckie megist najwikszy), take Megale syntaksis (gr. Wielka wykadnia) dzieo Klaudiusza Ptolemeusza zr. 140 n.e., zawierajce caoksztat wczesnej wiedzy astronomicznej iopis geocentrycznej budowy wszechwiata.
1)

Poziom tekstu: rednio trudny

53

SZKOA

Matematyka z ludzk twarz

rodkiem Wszechwiata iotoczona jest dziewicioma koncentrycznie pooonymi krysztaowymi sferami. Na siedmiu pierwszych znich jest siedem znanych planet: Diana (=Ksiyc), Merkury, Wenus, Apollo (= Soce), Mars, Jowisz iSaturn. sma sfera zawieraa gwiazdy stae. Dziewita bya jak pokrto do regulowania chodu zegara: po niej porusza si punkt rwnonocy wiosennej. Wredniowieczu dodano do tego systemu dziesit sfer: Primum mobile, jakby spryn, poruszajc wszystko si sprawcz, tward powok oddzielajc wiat od nicoci. Pitagorejczycy wierzyli wharmoni sfer e planety poruszajce si po swoich sferach wydaj nadzwyczaj przyjemne dwiki. wiat jest przecie liczb imuzyk. To tyle. Przenosimy si do Sawkowa, maej miejscowoci na granicy wojewdztw maopolskiego ilskiego, gdzie bylimy. Skupi si na samym konkursie matematycznym, ktry zorganizowalimy dla uczniw. Rywalizoway wnim zaciekle dwie druyny. C, jedna wygraa (33:31), druga przegraa. Jak to wsporcie. Algorytm podziau startujcych na dwie druyny jest tak ciekawy matematycznie, e omwi go dokadnie. Problemem jest tu oczywicie rwnomierna kwalikacja mocniejszych isabszych do zespow. Pozornie najlepszy jest wybr losowy: kady zawodnik wyciga zpudeka karteczk znapisem 1 lub 2 iidzie do odpowiedniej druyny. Ale przy rzucie monet 10 razy tylko w25 procentach przypadkw wynik jest 5:5, to jest pi orw ipi reszek. Widzimy zatem, e zprawdopodobiestwem 75 procent druyny bd nierwne. Jest jawnie niesprawiedliwy sposb, wktrym dwaj wyznaczeni wczeniej kapitanowie wybieraj czonkw swoich zespow po kolei: raz ty, araz ja. Pierwszy kapitan ma zawsze przewag, moe wybra najlepszego zpozostaych. Podobnie jest wpice nonej przy rzutach karnych, ktre maj wyoni zwycizc meczu pucharowego. Jedna zdruyn zawsze strzela pierwsza. Lepiej sobie poradzono wtenisie, gdzie zawodnik serwujcy jest zawsze wlepszej sytuacji. Wrozgrywce tiebreakowej po pierwszym serwisie zawodnika A, drugi serwuje dwa razy, potem dwa razy Ainastpnie po dwa serwisy na przemian B, A, a do przewagi dwch punktw wygranych. Taki sposb te nie bardzo nadaje si do wyboru dwch zespow uczniowskich. Sposb, ktry opisz, stworzyli matematycy wedug pomysu wzitego ztak zwanego algorytmu Steinhausa. Po wyborze opisanym sposobem, wkadej zdruyn znajduj si lepsi zawodnicy (sportowcy, matematycy itp.) ni wdrugiej!!! Tak! redni poziom zawodnika druyny Aprzewysza redni poziom caoci, ale iredni poziom tego zB jest wikszy od redniej zcaoci. To nie pomyka wstylu zawoania jednego zpolitykw: gdy moja partia dojdzie do wadzy, kady bdzie zarabia powyej redniej!!! rednia redniej nierwna. Zrozumiemy to, gdy przedstawi algorytm. Moneta rozstrzyga, ktry zkapitanw (Aczy B) wybiera pierwszy. Niech bdzie nim A. Wskazuje on gracza, ateraz (uwaga) kapitan B decyduje, czy gracz ten pjdzie do pierwszej, czy drugiej druyny. Itak dalej na przemian. Jeden wskazuje gracza, drugi przydziela. Drugi wskazuje, pierwszy przydziela. Zwrmy uwag na trudnoci psychologiczne. Jeli kapitan Awskae najlepszego, to B natychmiast zaliczy go do swojej druyny. Jeeli wskae najsabszego, to B powie: bardzo dobrze, we go sobie ale po chwili role si odwrc. Jak zatem gra? Pomaga tu pewna socjotechnika ipsychologia spoeczna. Szczeglnie, gdy wwybr zaangaowana jest modzie, licz si bardzo sympatie iantypatie anie tylko te bliej nieokrelony poziom. Konkretnie, po wskazaniu ktrego zzawodnikw przez kapitana A, kapitan B ocenia, czy wskazany kolega (wskazana koleanka) jest subiektywnie wgrnej, czy dolnej powce uczestnikw. Czy ja go/j chc, czy niech idzie do A? Mam wybr. Jeli widz wskazanego uczestnika wgrnej powce, bior go do siebie, ajeli wdolnej, zostawiam. Role si zmieniaj, teraz B wskazuje, za Akwalikuje. Postpuje tak samo. Jeeli ocenia wskazanego dobrze, bierze go do siebie, jeli le zostawia. Wten sposb kady zkapitanw za kadym razem bierze lepszego (lub co najmniej rwnego!). Kady uwaa, e zrobi lepszy wybr, e jego druyna jest lepsza. Matematyka potra dogodzi ludziom nawet wtak delikatnych sprawach. Rwnie zawiy jest sam regulamin konkursu. Nie bd omawia wszczegach. Zlisty przygotowanych pyta druyna A(to znaczy ta, na ktr padnie los) mwi do B: poprosimy, przedstawcie rozwizanie zadania numer taki to ataki. Kapitan druyny B wyznacza zawodnika, ktry ma przedstawi rozwizanie. Kady moe by takim prezenterem tylko raz (wane!). Ale druyna moe odbi zadanie, mwic: nie, nie umiemy, wy sami rozwicie. Odbitego zadania nie mona oczywicie odbi powtrnie. Itak dalej, za poprawne odpowiedzi s przydzielane punkty. Opuszcz rne niuanse regulaminowe. Najbardziej chodzio mi oto wyrwnanie szans przy wyborze. Wiele sportw si boryka ztym problemem (nierwne miejsca startu wbiegach lekkoatletycznych, zmiany stron przy grach wpik, punkty za wiatr wskokach narciarskich itp.). Aoto pytania, zjakimi zmagali si uczestnicy konkursu wSawkowie. S one autorstwa zespou nauczycieli. Jak zobaczymy, niektre pytania s niematematyczne, podchwytliwe izabawne. 1. Co to jest loksodroma? 2. Masz 20 kulek. Jak wysoki jest czworocian, ktry mona znich uoy? Ile potrzeba kulek na czworocian zoony z10 warstw? 3. Wyszedem znamiotu. Poszedem kilometr na zachd, potem kilometr na pnoc ipotem kilometr na poudnie. Wten sposb znalazem si przy swoim namiocie. Siedzia przed nim niedwied. Jakiego by on koloru? 4. Ile kul orednicy 1 zmieci si wkuli orednicy2? 5. Uporzdkuj od najmniejszej do najwikszej piki

Poziom tekstu: rednio trudny

54

SZKOA

m.technik - www.mt.com.pl

6. 7. 8. 9.

10. 11.

12. 13.

uywane wnastpujcych sportach: tenis ziemny, tenis stoowy, pika nona, siatkwka, koszykwka, pika wodna. Jaka pika nie jest ani kulista ani owalna (jak wrugby czy futbolu amerykaskim)? Podaj przysowia ipowiedzenia zwizane zkul. Wymyl dowcip zaczynajcy si Przychodzi kula do lekarza. Wszecian okrawdzi 1 metr wpisano kul. Czy wnaroniku zmieci si jeszcze kulka opromieniu 20 cm? Czy szecian okrawdzi 1 cala zmieci si wkuli opromieniu 1 centymetr? Jak wiadomo, dawniej kule armatnie byy rzeczywicie kuliste. Dzi nie s. Co zadecydowao ozmianie ksztatu pociskw? Objto kuli wynosi 2 centymetrw szeciennych. Oblicz jej pole powierzchni. moe lee Czy okrg opromieniu na kuli opromieniu ?

umiemy robi nagwintowane lufy, co nadaje pociskowi ruch obrotowy. Ijeszcze Oda do kulistoci, autorstwa niej podpisanego. Oda do kulistoci. Kulo! Bryo ty moja! Dua- czy malutka, Taka sama okrga jeste dokolutka. Wypiewa chc dzisiaj ca tw urod. Mog irwnaniami. Lecz napisz od! Ile ci trzeba ceni, ten tylko si dowie, Kto teraz na zielonej szkole by wSawkowie! Twe pikno si od rodka do brzegu rozciga! Twa geometria wszystkich jednako pociga. Ja od dziecka maego, ju od przedszkolaka, Chciaem zawsze zrozumie, czemu jeste taka. Jake ojcowskie sowa bolenie te brzmiay: Dowiesz si, gdy doroniesz. Dzi jeste za may!, Kiedym jako pachol iniewinne dzieci Zgbi twe tajemnicze pragn cztery trzecie, Ajaka gboka tkwia wsercu zadra, Gdym twe pragn nadobne cztery pi er kwadrat. Jam strawi ulotnej niemao modoci, Cakujc wmyli twoje gwne okrgoci, Agdy si twarz modzieczym pokrya zarostem, Ujrzaem ten trjkt, co ma trzy kty proste. Izaraz wszystkim mogem rozgosi, jak liczna Geometria na powierzchni jest twa eliptyczna. Ajak na modziecz wpyno oskom, Gdy pokazaa mi wreszcie swoj loksodrom, Co si kadego rwno ima poudnika, Pod tym samym tnc ktem Aztego wynika, e do nieskoczonoci dugo krzywej ronie, Ie oba bieguny oplata mionie. Pniej, zapatrzony wtwj tensor Riemanna Obliczaem ja pola obszarw do rana Ina twojej powierzchni wdzicznie zwanej sfer, Krzywizny gwne nigdy nie wyszy mi zero. Tak mi pozosta wierna, staa, jednorodna, Zkadej strony ta sama, mia ipogodna. Miej ty zawsze same koowe przekroje! Zatskni jeszcze do ciebie nieraz serce moje. Niech teraz modzi ludzie, co im brak siwizny, Badaj twe nieznane Gaussowi krzywizny.

14. Wpojemniku B jest 100 kul biaych, wpojemniku C jest 100 kul czarnych. Wybieramy losowo 10 kul zpojemnika B iwrzucamy je do C. Ze 110 kul, ktre s teraz wC, wybieramy losowo 10 iwrzucamy je do B. Czy teraz jest wicej kul czarnych wB czy biaych wC? 15. Jak gur moe by cie kuli? 16. Ktry rwnolenik na Ziemi ma dugo poowy rwnika? 17. Planetka T pokryta jest rwnomiernie traw. Wpewnym punkcie planetki uwizana jest koza. Jaka powinna by dugo acucha, eby wzasigu kozy bya dokadnie poowa trawy na planetce? 18. Wpoemacie Pan Tadeusz Stolnik zosta zastrzelony. Do kogo nalea karabin, zktrego pochodzia kula? 19. Ile wyrazw czteroliterowych (sensownych lub nie) mona utworzy przez przestawianie liter wwyrazie KULA? 20. Czy istnieje kula styczna do wszystkich krawdzi szecianu? Jeli tak, to oblicz jej promie. Jeli nie to uzasadnij. Pytania s na tyle atwe, e nie podam rozwiza. Zachcam do dowiedzenia si (od czego Internet?), co to jest loksodroma. Na pytanie 6 mona byo odpowiedzie pika do metalu, albo zgnieciona pieczka pingpongowa. Za najlepszy dowcip (zadanie 8) uznalimy taki, gdzie kula skary si lekarzowi nie wiem, co mi jest, ale jestem caa skoowana. Dobry by te taki, wktrym kula narzeka na ble promieniste ie j upie wrednicy. Przysowie zwizane zkul (zadanie 7 ) jest wtytule artykuu, wiemy te, czym jest kula unogi (to Ziemia, prawda?). Zadanie okolorze niedwiedzia ma dug brod (oczywicie niedwied by biay, bo taka marszruta moe si zdarzy tylko wokolicach podbiegunowych). Wpytaniu 18 waciwa odpowied bya: do Moskala, ktremu Jacek Soplica wyrwa karabin. Kule armatnie (zadanie 11) nie s ju kuliste, bo

Ilustracja do zadania 9

55

MT studiuje

Od zarania dziejw ludzie co transportuj. Jedn znajciekawszych operacji byo sprowadzenie kamieni potrzebnych na budow Stonehenge. Naukowcy nie s zgodni co do dokadnego miejsca pochodzenia gazw, zktrych powstaa ta niezwyka budowla, ale pewni s, e musiay zosta sprowadzone, bo na terenie, na ktrym aktualnie si znajduj nie miay prawa by. Jedno jest pewne. Ju 5000 lat temu ludzie opracowali zasady logistyki, bo bez niej operacja ta nie mogaby si odby. Ale oni nie studiowali! Zobaczcie co ich omino!. Zapraszamy na wydzia Transportu.

SZKOA
Poziom tekstu: rednio trudny

Dr Irena Eris te koczya Wydzia Transportu

TRANSPORT
Wtrasie
kierunek, czas zabra si za nauk. Stwierdzenie czy jest jej duo czy mao ijaki jest poziom, okazao si niezwykle trudnym zadaniem. Zdania aktualnych studentw iabsolwentw s bardzo podzielone. Jedni uwaaj, e s to bardzo trudne studia itrzeba bra si za prac od samego pocztku. Druga, rwnie liczna grupa wduej mierze zPolitechniki Poznaskiej, twierdzi, e to sielanka iutrzyma si wcale nie jest trudniej ni si dosta. Zgodnie wszyscy podkrelaj, e najwicej nauki jest wprzecigu pierwszych dwch lat, apotem ju tylko lepiej. Wszyscy rwnie duo opowiadaj na temat kadry, ktr delikatnie ujmujc, porwnuj do kosmitw

Transport to kierunek realizowany wsystemie dziennym, zaocznym iwieczorowym. Mona go studiowa niemale wcaej Polsce, bo poza uczelniami technicznymi oferuj go Akademie, Uniwersytety iuczelnie prywatne. Edukacja prowadzona jest trzystopniowo awic: studia inynierskie, magisterskie idoktoranckie. Te ostatnie to oczywicie opcja dla wytrwaych, ktrzy chc swoj przyszo zwiza zuczelni, lub po prostu marz otym, by przed nazwiskiem mc sobie wpisa dr. By zabra si za doktorat, trzeba wczeniej skoczy studia I, apotem II stopnia. Regulaminowo powinno zaj to 5 lat, ale jak to zwykle bywa na studiach szczegl- Zdania aktualnych studentw iabsolwentw s nie zwizanych zkierunkami cisybardzo podzielone. Jedni uwaaj, e s to bardzo mi, okres ten moe si wyduy. Na trudne studia itrzeba bra si za prac od samego szczcie Politechniki na tym kiepocztku. Druga, rwnie liczna grupa wduej runku pomagaj swoim studentom mierze zPolitechniki Poznaskiej, twierdzi, e to iumoliwiaj wieloletnie studiowasielanka iutrzyma si wcale nie jest trudniej ni si nie. Wduym stopniu uatwiaj te uzyskanie indeksu. Progi punktowe dosta nie s zbyt wysokie. Licealici, zdajcy matematyk wwersji podstawowej, mog swobodnie skada swoje dokumenty ibra zodlegej planety. Nie da si ukry, e najbardziej narzekaj studenci pierwszego roku. Bardzo skar si na udzia wprocesie rekrutacji. Wybr specjalnoci nie jest duy stres ina wykadowcw, ktrzy wnieludzki sposb ju taki atwy. Wzalenoci od uczelni lista dostpnych ich traktuj. Paru naszych rozmwcw zasugerowao, e wariantw si rni. Itak na przykad Politechnika wposzukiwaniu humanitarnych warunkw nauczania lska oferuje: eksploatacj pojazdw samochodowych, przenios si na uczelnie humanistyczne. Przedmioty, technik izarzdzanie wtransporcie samochodowym, ktre mog okaza si najwikszym problemem to transport przemysowy, logistyk transportu, eksploatamatematyka izyka. Szczeglnie ta druga jest odpowiecj pojazdw szynowych, inynieri ruchu, nawigacj powietrzn, mechanik ieksploatacj lotnicz isystedzialna za siwe wosy niektrych studentw. Kilka osb my informatyczne transportu. Natomiast Politechnika narzeka rwnie na grak inyniersk imechanik pyWarszawska ju troch skromniej: inynieri bezpieczenw. Wszyscy natomiast marudz na program nauczastwa iekologi transportu, inynieri eksploatacji pojaznia. Jeden zpodstawowych zarzutw studentw to zbyt dw samochodowych, telematyk transportu, sterowanie teoretyczne podejcie do nauczania. Uczelnie nie daj ruchem wtransporcie, logistyk itechnologi transportu. moliwoci zdobycia kwalikacji iuprawnie. Ponadto Po dokonaniu wyboru, idostaniu si na wymarzony absolwenci twierdz, e przedmioty, ktrych wtrakcie

56

m.technik - www.mt.com.pl

studiw musieli si uczy, nijak si maj do pracy wzawodzie. Twierdz, e wydzia Transportu uczy wszystkiego, co wefekcie oznacza, e nie uczy niczego jak co jest od wszystkiego to jest od niczego.

Gros absolwentw, ktrym udao si znale dobr prac twierdzi, e opinie wytykajce bdy wydziau Transportu pochodz od osb, ktre poszy na studia dzienne iliczyy na to, e zaraz po obronie inyniera dostan dobrze patn prac. Co wtym jest, gdy po analizie tego komu znaszych rozmwcw powiodo si na rynku pracy, akomu nie, okazuje si, e osoby, ktre inwestoway swj wolny czas wpraktyki, stae lub po prostu wprac(to wprzypadku studentw zaocznych), znalazy zatrudnienie bez wikszych problemw. Postanowilimy sprawdzi aktualne oferty pracy dla brany TSL (Transport Spedycja Logistyka) iokazao si, e 90% znich, wrubryce wymagania uwzgldnia minimum roczne dowiadczenie wzawodzie. To dowodzi, e waciwym kierunkiem bdzie skupienie si nad zdobywaniem dowiadczenia. Ponadto, pracodawcy oczekuj dobrej znajomoci angielskiego. Dosy czsto, drugim wymaganym jzykiem jest niemiecki. To kae pamita ozainwestowaniu wszlifowanie jzykw obcych na wasn rk, tym bardziej, e absolwenci istudenci czsto wspominaj obardzo niskim poziomie ich nauczania wtrakcie studiw. Aco jeszcze wynika zofert pracy? Prawdopodobnie najistotniejsz kwesti jest wymagane wyksztacenie. Itu niespodzianka. Wiele rm oczekuje od kandydatw na logistyka lub spedytora jedynie wyksztacenia redniego. Kierownikiem do spraw dystrybucji, kierownikiem do spraw planowania transportu, spedytorem morskim, dyrektorem logistyki lub te specjalist tego dziau mona zosta po ukoczeniu studiw logistycznych, ekonomicznych lub matematycznych.

Rozadunek

To na co naley zwrci uwag to fakt, e na stanowiska stricte zwizane zprzedmiotem zainteresowa wydziau Transportu, nie zawsze wymaga si ukoczenia takowych studiw. Jedna zuczelni na swej stronie informuje, e absolwent specjalnoci telematyka transportu posiada umiejtnoci budowy iuytkowania rozwiza telekomunikacyjnych oraz informatycznych zorientowanych na potrzeby transportu. Takie same umiejtnoci posiada absolwent telekomunikacji lub informatyki. Po studiach mona szuka pracy rwnie wzakadach eksploatujcych pojazdy, inspekcji transportu drogowego ibiurach projektujcych systemy transportowe. Zarobki transportowca wzawodzie s bardzo rne. Na pocztek mona liczy na okoo 2500 z. brutto iodnosi si to do stanowisk operacyjnych. Managerowie zarabiaj i10 razy tyle, ale musz by wybitnymi specjalistami pracujcymi dla prnie rozwijajcych si rm. rednio zarobki managerskie oscyluj wokolicach 9000 z brutto, specjalici na niszym szczeblu przewanie dostaj okoo 5000 z. Wydzia Transportu budzi mieszane uczucia zarwno wtrakcie studiowania jak ipo uzyskaniu dyplomu. Poziom nauczania jest dosy wysoki, ale poziom trudnoci nie naley do najwyszych, co wpewnym sensie jest jego du zalet. Wad, ktr podkrelaj wszyscy, jest zbyt oglny program nauczania, co skutkuje brakiem faktycznego wyspecjalizowania wkonkretnej dziedzinie. Absolwent wydziau Transportu moe si pochwali du wiedz zwielu dziedzin, ale niestety na rynku pracy nie jest to doceniane. Istotne natomiast s umiejtnoci ipredyspozycje, ktre jeli inynier je osignie, otwieraj wiele moliwoci na dobrze opacan prac. Na koniec nie moemy nie wspomnie ojeszcze jednym bardzo pozytywnym aspekcie studiowania na wydziale Transportu. Coraz wicej przedstawicielek pci piknej decyduje si na indeks tego kierunku. Micha Pacholski

57

Klub wynalazcw

SZKOA

Szkoa Wynalazcw
dozwolone do lat 15
Mielicie pomc Prezesowi wyjani problem agi, na ktr patrzy ze swego okna. Wyjani opierajc si na podstawowych prawach zyki dziwne zachowanie si agi: owijanie si pod wiatr na drku.
Uwaga! Ranking publikujemy na str. 94
Wyciu zdarza si nam widzie mnstwo zjawisk zpozoru niewyjanialnych, ktre jednak przy bliszym spojrzeniu okazuj si by zwykymi zjawiskami zycznym lub chemicznymi. Bardzo byem ciekaw, co te wymylicie zt moj ag. Ja oczywicie te mam swoj hipotez. Micha Popiel zKodzka (4pkt). Na zaczonym Rys. 1 wida, e podcinienie tworzy si nad grn powierzchni agi przez duszy opyw powietrza, apo przeciwnej stronie (pod doln powierzchni agi) tworzy si nadcinienie. Podcinienie zasysa ag, ktra zaczyna owija si na drku wkierunku przeciwnym do kierunku wiatru. Zaczyna ico dalej? Flaga nawijaa si kilkakrotnie! Zdzisaw Pirg zPoznania (4pkt) pisze: Najprawdopodobniej aga przymocowana jest do drka niesymetrycznie. By moe nieco wyej ni rodek drka (Rys. 2), co mogoby spowodowa niesymetryczny opyw powietrza ico za tym idzie powstanie siy nonej po grnej stronie agi. Wiatr jednak nigdy nie wieje pynnie iaga, ktra wzniosaby si do gry, podczas chwilowej przerwy wwianiu wiatru mogaby opa wd, czciowo na drek. (Rys. 3). Idalej podobnie. Ta teoria wyjania pocztek procesu. Jeli bowiem aga nawinie si jeden raz na drek to sytuacja jej si zmieni, isia nona powstanie ze zwrotem wprzeciwn stron. Teoria Zdzisawa wyjania pocztek procesu, aco dalej? Waldemar Korecki zPrzemyla (4 pkt) uwaa, e wiatr potra szarpa ag na wszystkie strony. Prawdopodobnie od jej zamocowania na drku zaley, ktra ze stron bdzie miaa przewag tzn. wt stron aga bdzie czciej zawijana. Podczas duszego czasu (nie sdz, eby Prezes wpatrywa si we ag przez par godzin!) moe doj do zawinicia kilkakrotnego. Jest to bardzo prawdopodobna hipoteza (zbiena zmoj), poniewa widziaem jak aga opocc, wzniosa si niemal pionowo wgr iopadajc przekroczya drek izawisa po jego lewej stronie. Proces powtrzony kilkakrotnie daje wkocowym rezultacie nawinicie si agi. Wymienionym kolegom gratuluj izachcam do dalszego prbowania si wSzkole Wynalazcw.

Poziom tekstu: atwy

Rys. 1.

Aoto nowy problem:

Rys. 2.

Wynalazca musi umie patrze uwanie imyle. Myle, to znaczy m.in. bra pod uwag wszelkie moliwe resursy (czyli zasoby, moliwoci itd.) tkwice wsystemie, ich dziaanie imoliwoci ewentualnego wykorzystania. Macie wic temat do przemylenia: chodzc brzegiem Batyku mona znale bursztyny, aczasem kamyczki granitowe, jedne

Rys. 3.

Fot. 1.

Fot. 2.

58

m.technik - www.mt.com.pl

idrugie piknie obrobione przez morze. Przyjrzyjcie si dobrze fotograom (Fot. 1 iFot. 2). Jedna (1), przedstawia kamyczki granitowe, adruga (2) kawaeczki bursztynu. Ju na pierwszy rzut oka wida, e granit, duo twardszy od bursztynu, jest piknie obrobiony na niemal okrge ksztatki. Tymczasem mikki bursztyn nadal jest kanciasty, mimo e obie te frakcje obrabiane byy wtych samych warunkach iprzez ten sam okres czasu. Wasze zadanie brzmi:

Wyjani, dlaczego twardy granit fale morskie obrobiy na okrgo, amikki bursztyn nie podda si inadal jest kanciasty?

By moe wrozwizaniu tego problemu tkwi jaka nowa moliwo obrbki bursztynu? Wg tzw. skali Mohsa twardo bursztynu waha si wokolicy 22,5 za granitu 78. Dlaczego wtak rny iprzeciwny intuicji sposb zostay potraktowane przez morze te dwie substancje? Do lata iewentualnych wczasw nad Batykiem macie jeszcze sporo czasu, mona wic co wymyli inad Batykiem sprawdzi! Wszystkim ycz dobrych pomysw isukcesw w budowaniu hipotez. Termin do koca stycznia 2013 roku.

Klub Wynalazcw
bez ogranicze wieku
Zadaniem waszym byo rozszyfrowa trik admiraa azariewa: Jak to si dziao, e do zakorkowanej pustej butelki dostawaa si woda morska, mimo e korek by na swoim miejscu
Uwaga! Ranking publikujemy na str. 94
Mateusz Kopa zki Dukielskie (5 pkt) uwaa, e odbywao si to wnastpujcy sposb: Jak wiadomo wgbinach morskich panuje due cinienie, zaley ono od gbokoci zanurzenia, wprzyblieniu na kade 10m zanurzenia cinienie wzrasta o1 atmosfer. Na 400 m gbokoci, gdzie butelk opuszcza azariew, cinienie wynosi okoo 40 atmosfer. Tak due cinienie powoduje wepchnicie korka do butelki, bo powietrze wbutelce jest ciliwe. Potem ju woda atwo wlewa si do wntrza. Butelka bya obciona oowianym ciarkiem, wic zawsze bya ustawiona szyjk do gry, akorek znajdowa si wszyjce lub tu pod ni. Kiedy azariew wyciga zpowrotem butelk, cinienie na zewntrz butelki malao, awrodku byo nieco wiksze - bo korek uszczelnia szyjk - ipodpychao go ku grze. Wrezultacie korek wraca na swoje pierwotne pooenie. Itak oto, po wycigniciu butelki zwody, marynarzom ukazywaa si zakorkowana butelka pena morskiej wody. Bardzo dobra hipoteza iwdodatku zgodna zhistoryczn izyczn prawd. Ciekawscy marynarze nie wytrzymali iudali si zproblemem butelki azariewa do zykw. Oczywicie oni nie mieli trudnoci zwyjanieniem triku. Syzyf (4 pkt) wykona bardzo szczegow analiz, ale czy trafn? Zobaczmy: Wmiar zagbiania si wmorsk otcha do gbokoci 400m, zaczynaj dziaa 2 pola: wzrasta cinienie (do 40 barw) oraz maleje temperatura wody (do ok. 5 st.C). Sdz, e tajemnica polega na wykorzystaniu sprystoci korka iwczeniejszym jego spreparowaniu. Chodzi oto, aby przy wzrocie cinienia korek przesta by szczelny iprzepuszcza wod ipowietrze. Najprociej mona to zrobi poprzez nakucie go kilka razy wzdu, na wylot dug ig. Takie nakucia s niemal niewidoczne goym okiem, natomiast powstan wskie kanaliki, ktre ujawni si dopiero pod wpywem cinienia wody. Dodatkowo korek mgby by wklejony wszyjk, np. niewielk iloci laku, aby cinienie nie wtoczyo go do rodka.Przebieg dowiadczenia mgby wyglda nastpujco: do szyjki butelki wie si sznur zzamocowanym kawakiem elastwa. Musi to by zrobione tak, aby potem podczas wynurzania, butelka bya ustawiona szyjk wgr. Wmiar zanurzania wzrasta cinienie, ktre napiera na korek, ale te powoli zaczynaj si uaktywnia kanaliki wnim zrobione - zaczyna przepuszcza wod. Woda jest wtaczana do rodka ajednoczenie sprane jest powietrze wbutelce. Zanurzanie trzeba prowadzi stopniowo, aby pomidzy wntrzem butelki awod na zewntrz, panowaa rnica cinie na tyle dua, eby woda pokonaa kanaliki, ale te na tyle maa, aby nie wepchn korka do rodka.Na gbokoci

59

Klub wynalazcw

Rozwizania wysyaj na e-mail: activereader@mt.com.pl zdopiskiem wtemacie: Klub Wynalazcw, do koca grudnia.
Amerykanie uwierzyli swojemu zykowi, natomiast niemal 100 lat pniej inny zyk John Tyndall postanowi powtrzy dowiadczenie Franklina, ale chcia to zrobi lepiej. Pooy na niegu nie tkaniny, ale dwie pytki szklane: jedn, pokryt warstwa olniewajco biaego aunu glinowo potasowego, adrug - cieniutk warstw roztworu jodu wdwusiarczku wgla, ktry mia niemal doskonale czarny kolor. Jakie byo zdumienie Tyndalla, gdy okazao si, ze wnieg zacza si pogra nie czarna pytka, abiaa, posypana aunem glinowo potasowym! Czyli, po prostu przedobrzy! Ale wczym problem? To wanie zadanie dla was!

400 metrw sytuacja powinna wyglda tak, e we wntrzu butelki bdzie gwnie woda, natomiast powietrze zostanie sprone iznaczco zmniejszy swoj objto. Wg moich wylicze przy 40 barach powietrze zmniejszy swoj objto ok. 50 razy, zatem bdzie zajmowao 20 cm3 dla butelki opojemnoci 1 litra. Wane jest rwnie to, e temperatura wody wbutelce wyniesie ok. 5 stopni.Teraz zaczyna si wynurzanie szyjk do gry. Cinienie powietrza wbutelce wynosi ok. 40 barw, acinienie na zewntrz stopniowo maleje. Dlatego sprone powietrze zaczyna si wydostawa na zewntrz poprzez kanaliki wkorku. Teraz dochodzi drugi czynnik, czyli temperatura. Woda ma niski wspczynnik ciliwoci, natomiast zmienia swoj objto pod wpywem temperatury. Wgbinach przy 5 stopniach miaa swoj maksymaln gsto (max przy 4 st.C) iteraz zwiksza swoj objto, bo woda przy zblianiu si do powierzchni morza staje si cieplejsza, ogrzewajc wod wbutelce. Wynurzanie trzeba wic robi pod koniec powoli, aby butelka zdya si ogrza. Ten wzrost objtoci wody powoduje wypchnicie resztek powietrza zbutelki, awefekcie po wycigniciu zwody jest ona wypeniona ni pod sam korek. Hipoteza Syzyfa jest realna: daoby si tak zrobi. Ale czy admira bawiby si wpreparowanie korka, jego zaklejanie? Anastpnie powolne wyciganie butelki zmorza? Raczej wtpliwe. Robert Kulas (5 pkt) ma nieco inne zdanie: obcion butelk najatwiej przywiza za szyjk iwtedy opuci do wody. Na gbokoci 400 metrw panuje ogromne cinienie. Rzdu 40 kg/cm2. Pod takim cinieniem korek zostanie wepchnity do butelki. Awoda zajmie miejsce powietrza. Wtamtych czasach korki byy wycznie naturalne, nie przypominay dzisiejszych plastikowych grzybkw; byy to walce zkory drzewa korkowego. Wypierane przez wod, dziki czemu po zalaniu, korek utrzymywa si pod szyjk. Przy wyciganiu butelki, przy zmniejszaniu cinienia zewntrznego , korek zostanie wepchnity zpowrotem na miejsce do szyjki butelki. Itak oto wycigamy na powierzchnie zakorkowan butelk pen sonej wody. Bardzo dobra hipoteza irwnie zgodna zprawd historyczn izyczn! Wszystkim kolegom gratuluj iwysyam nagrody!

Poziom tekstu: atwy

SZKOA

Wyjani przyczyn dziwnego zachowania si pytek, zktrych czarna okazaa si bielsza ni biaa!
Wdeniu do doskonaoci iczystoci eksperymentu zjawiska takie jak przygoda Tyndalla wcale nie s rzadkie. Tzw. przedobrzenie dobrze jest znane wszystkim tym, ktrzy staraj si zrobi wszystko jak najlepiej, awychodzi - jak zwykle Ostatni efektowny przykad znaszych krajowych osigni, to synny mecz Polska Anglia, na Stadionie Narodowym. Nie sdz, eby budowniczowie nie starali si owaciwe parametry odwodnienia iwogle ochrony pyty boiska przed kaprysami natury. No cchcieli Wszystkim ycz przenikliwoci idociekliwoci, ktre s podstaw wszelkich wynalazkw iosigni! Przypominam oterminie: do koca stycznia 2013 roku.

Vademecum Modego Wynalazcy

TRIZ jak ju wspominaem - posiada obszerne bazy materiaw pomocniczych: bazy efektw zycznych, chemicznych, geometrycznych ibiologicznych. Peni one podobn funkcj do tzw. elementarnych zasad wynalazczych, ale oile zasady s zorientowane przede wszystkim na funkcj systemu, otyle wspomniane bazy efektw daj szczegowe recepty na konkretne zapotrzebowanie, wynikajce zprocesu rozwizywania zadania wynalazczego. Obecno tych baz wsystemie TRIZ jest oczywista: przecie ogromn ilo wynalazkw zawdziczamy odkryciom naukowym wanie

Tym razem problem analityczny, dotyczcy niemal niepojtego zjawiska. Pocztkiem problemu jest dowiadczenie Beniamina Franklina, ktry chcia przekona Amerykanw do ubierania si wlecie wjasne barwy, awzimie wciemne. Wtym celu wsoneczny zimowy dzie rozoy na niegu dwa kawaki tkanin: jeden wkolorze biaym, adrugi wczarnym. Jak atwo si domyli nieg pod czarn tkanin stopnia, tkanina pogrya si gboko, za pat tkaniny biaej pozosta na swoim miejscu. Historia milczy, czy

Aoto nowy problem:

60

m.technik - www.mt.com.pl

ztych czterech wspomnianych dziedzin. Zdajemy sobie spraw, e te bazy to ogromny materia informacyjny ito, co standardowy ich spis zawiera, to tylko podstawowa cz. Niezalenie od tego spis efektw zycznych to 196 stronicowa ksika. Efekty chemiczne to ponad 220 stron! Zawodowo zajmujcy si wynalazczoci specjalista TRIZ, musi te wszystkie bazy posiada. Wtedy moe da rad ponad 99 % problemw spotykanych wtechnicznej rzeczywistoci gospodarki danego kraju. Metodyka TRIZ pozwala szybko isprawnie wtej dungli znale potrzebny iprzydatny dla naszego problemu efekt. Przyjrzyjmy si paru typowym przykadom trizowskiego podejcia do zyki. Wpodrcznikach trizowskich czsto spotyka si bardzo efektowny przykad wkraczania zyki do metodyki TRIZ, adotyczcy koparki, pracujcej na podmokym ilasto gliniastym gruncie. Taki grunt jest lepki inie bardzo chce spada zyki koparki po nabraniu urobku iprzeniesieniu go nad skrzyni adunkow samochodu wywrotki. Zwykle koczy si to tak, e na skrzyni lub obok niej stoi czowiek zdrgiem elaznym iwali tym drgiem wczerpak koparki, czasem dubie, a wydubie! Co robi? Wmetodyce trizowskiej mamy na to sposoby. Zapisujemy problem wsymbolice wepolowej (wepole od sw: wieszczestwo pole, czyli: substancja ipole) Mamy tu do czynienia zdwiema substancjami: gleb iyk koparki. Obie te substancje le oddziaywuj na siebie: sklejaj si, amy zapisujemy to nastpujco:

S1 - ilasta glina, S2 yka koparki. Falista strzaka oznacza niekorzystne oddziaywanie gliny na yk. Zasady analizy wepolowej podpowiadaj, e wtakiej sytuacji naley wprowadzi trzeci element: pole lub substancj. Najlepiej tak, ktra oddzielaaby glin od powierzchni yki koparki. Wtakiej sytuacji dokonujemy przegldu resursw, czyli wszelkich zasobw, jakie mamy wsystemie: koparka, glina, samochd - wywrotka. Glina jak wynika zwarunkw zadania - jest wilgotna, awiec zawiera wod. Gdyby udao si t wod przemieci na powierzchni stalowych blach czerpaka, to by moe byoby po problemie! Zapisujemy to jako kolejn posta rwnania wepolowego:

Nasz problem rozwizuje przemieszczenie wody zcaej gliny na powierzchni blach czerpaka. Sigamy do tablicy Technicznych funkcji efektw zycznych ichemicznych iwniej pod numerem 12 znajdujemy numery zjawisk zycznych

ichemicznych, ktre mog prowadzi do przemieszczenia wody: Przemieszczanie (cia isubstancji ) (F 2.5, 3.1, 3.3, 4.1, 4.3, 5.1, 6.1, 6.6, 7.3, 8, 10.4, C 1, 2, 8, G 4, 5, 6 ) Znajdujemy tam efekt elektroosmozy czyli przemieszczania wody pod wpywem prdu elektrycznego. Wystarczy wic zaopatrzy yk koparki wlistw kontaktow odizolowan od materiau yki ipodczy napicie zakumulatora koparki do tej listwy ido czerpaka yki. Problem: gdzie plus, agdzie minus - rozstrzygamy dowiadczalnie wcigu paru minut. Zaley to od odczynu chemicznego gleby: czy kwana, czy raczej zasadowa. Ten nieco peryferyjny efekt - elektroosmozy, jest do czsto wykorzystywany wkopalniach dla osuszania wizek kablowych wchodnikach grniczych. Awogle warto onim pamita. By te podobny przypadek, dotyczcy pompowania pulpy masy papierniczej wfabryce papieru. Przy steniu celulozy powyej ok. 12% pulpa naklejaa si na wirnik ipompa przestawaa podawa mas. Wfabryce produkujcej te pompy prbowano rnych sposobw: zmieniano ksztat wirnika, materia, itp. inie dawao to niestety adnych rezultatw. Gdyby jednak odizolowa wirnik od korpusu pompy ipoda stale napicie na obydwa te elementy, mielibymy to samo co wprzypadku koparki: oddzielenie wirnika od masy celulozowej warstewk wody ipompa mogaby znw pracowa. Wtym przykadzie jest jeszcze iinna moliwo, te zarsenau zyki. Gdyby wirnik wykona zmateriaw takich jak brz, mosidz, mied, awic odlegych wszeregu elektrochemicznym metali od materiau korpusu pompy - stali stopowej to wtedy otrzymalibymy napicie na przyczach wirnika ikorpusu. Trudno, co prawda powiedzie, czy byoby ono wystarczajce, ale sprawdzenie tego to prosta sprawa! T pomp mona by zaatwi jeszcze inaczej, korzystajc zmetod chemii. Dodanie niewielkiej iloci polimerw dugoczsteczkowych (ok. 0,5%) powoduje swego rodzaju lisko pulpy inajprawdopodobniej pompa mogaby zadziaa. Naleaoby tylko sprawdzi, czy dodatek 0,5% polimerw nie popsuje jakoci papieru. Nudna szkolna zyka ichemia zyskayby, gdyby podawano uczniom wicej przykadw praktycznego zastosowania rnych zjawisk ireakcji, atake gdyby uczniowie mogli zobaczy konkretne przykady, dowiadczenia, na ktre nasi nauczyciele nie maj zbyt wiele czasu. Oni musz realizowa program Zokazji zbliajcych si wit wszystkim sympatykom Klubu Wynalazcw ycz inwencji twrczej, nieustajcego zapau, pod hasem: non regio opus divinum est, sed creatio! Prezes Klubu Wynalazcw Instruktor TRIZ - JanBoratyski

61

Na warsztacie

SZKOA
Poziom tekstu: atwy

Wszystkie niezbdne elementy dostaniesz od nas za darmo

witeczna choinka
Jeli nie masz bladego pojcia oelektronice, to wanie dla Ciebie jest ten projekt choinki witecznej pocztwki zmigajcymi wiatekami. Nie trzeba uywa lutownicy ani adnych przyrzdw. Posugujc si tylko palcami atwo poczysz poszczeglne elementy iuzykasz fantastyczny efekt.
Wewntrz numeru znajdziesz pocztwk z choink (woon luzem do kadego egzemplarza MT 12/2012). Zachowaj j. eby dosta od nas za darmo elementy (6 diod LED tych, 1 dioda LED czerwona migajca, tranzystor, 2 rezystory, przewd, gniazdko baterii) wystarczy zoy zamwienie na www.ulubionykiosk.pl. Wysyany za darmo zestaw elementw nie zawiera baterii 9 V.

Zestawy za darmo

Uwaga szkoy!

Kada szkoa prenumerujca Modego Technika moe otrzyma za darmo 10 zestaww (pocztwki + elementy) do montau witecznej choinki na zajciach praktycznych. Wystarczy przysa zamwinie mailem/faksem/ telefonicznie do Dziau Prenumeraty w Redakcji MT (tel. +48222578422, faks +48222578400, e-mail: prenumerata@avt.pl). Przesyka zawiera te wskazwki metodyczne do lekcji powiconej wykonaniu witecznych choinek. Polecamy te lm instruktaowy na YouTube (witeczna choinka od Modego Technika).

Monta witecznej choinki

Monta choinki rozpoczynamy od wykonania wtekturce otworw woznaczonych miejscach. Do tego celu najlepiej wykorzysta dowolny ostry przedmiot, na przykad szpilk, ig lub cyrkiel. Gdy wszystkie otwory s ju wykonane, przechodzimy do umieszczenia poszczeglnych elementw zgodnie zoznaczeniami na obrazku. Monta elementw rozpoczynamy od umieszczenia siedmiu diod LED, czerwonej na szczycie choinki oraz szeciu tych na gaziach drzewka. Tu naley zachowa szczegln uwag, gdy bardzo wane jest, aby waciwie umiejscowi diody. Kada dioda ma jedn nog krtsz, adrug dusz. Miejsce gdzie powinna znale si noga krtsza jest zaznaczone na rysunku wyranym ciciem. Pomocnym moe okaza si rysunek po drugiej stronie tekturki, gdzie narysowano diod oraz odpowiadajc jej symbolik zzaznaczonym ciciem. Nogi tak przewleczonych elementw wyginamy zgodnie zkierunkiem oznaczonym niebiesk lini, ktra symbolizuje poczenia elementw. Podzespoy mona czy bez koniecznoci lutowania, wyginajc ich kocwki izaczepiajc je ze sob wzajemnie. Bardziej oddalone od siebie elementy, naley czy drutem. Po umieszczeniu wtekturce wszystkich diod mona przej do montau rezystorw. Ich identykacja polega na porwnaniu kolorw paskw zkolorami na tekturce. Rezystor owartoci 220V posiada paski wkolorach: czerwony, czerwony, brzowy izoty, natomiast 1,5kV wkolorach: brzowy, zielony, czerwony izoty. Rezystory rni si od siebie wyranie iich odrnienie nie powinno sprawi kopotw.

Ostatnim montowanym podzespoem jest tranzystor, ktrego trzy wyprowadzenia przewlekamy iwyginamy zgodnie zsymbolik na tekturce. Element ten rwnie ma wyrane cicie ijego obrys po montau powinien pokrywa si zobrysem na tekturce. Teraz czymy ze sob wszystkie elementy, wykorzystujc tam gdzie zachodzi potrzeba drut, zwracajc przy tym uwag aby nie krzyowa inie przecina pocze. Poczenia elementw powinny przebiega cile wedug niebieskiej linii. Po zakoczeniu czenia starannie kontrolujemy ich prawidowo iprzystpujemy do doczenia zczki baterii. Czarny przewd podczamy zgodnie zrysunkiem do miejsca oznaczonego - aczerwony do miejsca oznaczonego +. Na koniec zaginamy tekturk wzdu przerywanej linii. Zagicie to po obcieniu podczon do zczki bateri posuy nam jako podstawa choinki. Rys. 1. Schemat elektryczny choinki witecznej EB

62

m.technik - www.mt.com.pl

e-suplement

wicej na www.mt.com.pl/e-suplement

Zestaw elementw do montau tej choinki ZA DARMO dla Ciebie iTwoich przyjaci! Obejrzyj lm na YouTube p.t. witeczna choinka od Modego Technika

i zamw na www.ulubionykiosk.pl
Drogi Czytelniku!
Mamy coraz wicej dowodw wlistach od Czytelnikw iszybko rosncej sprzeday pisma, e Mody Technik po ostatnich przemianach jest pismem ciekawym, godnym polecenia. Jeli zgadzasz si zt opini, to pom rozpropagowa MT wrd Twoich przyjaci iznajomych. Mamy dla nich wyjtkowy prezent witeczny: zestaw elementw do montau wieccej choinki witecznej; darmowy egzemplarz elektronicznego wydania MT 12/2012 (identycznego zwydaniem papierowym). Podpowiedz Twoim znajomym by weszli na www.ulubionykiosk.pl iwzili ten podarek. Kady, absolutnie kady, bez adnych zobowiza icakowicie za darmo moe pobra e-wydanie MT 12/2012 iotrzyma bezpatnie zestaw elementw do montau choinki witecznej (koszt przesyki pocztowej rwnie ponosi wydawnictwo). Przeka znajomym dowoln poczt, na Facebooku, SMS-em, mailem, czy jak tylko chcesz, komunikat omniej wicej nastpujcej treci: Cze! Mam dla Ciebie wiadomo oniezwykej akcji promocyjnej Modego Technika, mojego ulubionego, fantastycznego pisma. Ot moesz cakowicie bezpatnie otrzyma zestaw elementw do montau rcznego (bez uycia lutownicy) wieccej choinki witecznej. Do tego otrzymasz rwnie bezpatnie najnowszy numer e-wydania Modego Technika (mnstwo interesujcych artykuw). Najpierw obejrzyj sobie lm omontau choinki na YouTube pod tytuem witeczna choinka od Modego Technika, apotem wejd na www.ulubionykiosk.pl izamw oba darmowe podarki. Dla penej jasnoci koszt przesyki te ponosi wydawnictwo. Pozdrawiam Oczywicie, Ty rwnie, jako Czytelnik MT, moesz zamwi dla siebie darmowy zestaw elementw choinki (pocztwk ju masz). Wystarczy wej na www.ulubionykiosk.pl izoy zamwienie.

63

Na warsztacie

Poziom tekstu: atwy

SZKOA

Uff jak gorco! Ju ledwo sapie, ju ledwo zipie...

LOKOMOTYWA
Bywa, e analizujemy sobie wmylach jaki ciekawy rysunkowy schemat, eby ustali jak naprawd dziaa pokazany na nim mechanizm. Tu mamy taki schemat prostej wdziaaniu maszyny parowej. Sprbujemy odtworzy go zrysunku ioywi. Model zrobimy zdrewna isklejki. Tym razem posuymy si prostymi narzdziami warsztatowymi, bez uycia cyfrowej frezarki.
Suport suwaka rozrzdu Tok Bok cylindra Suwak O korbowodu Dwignia suwaka Dwignia korbowodu

O koa zamachowego Toczysko Podstawa maszyny Koo zamachowe

Fotograa 1. Oto oywiony schemat, gotowy model drewnianej prostej maszyny parowej.

64

m.technik - www.mt.com.pl

e-suplement
Parowe silniki tego typu kiedy produkowano jako dziaajce miniatury, napdzajce zabawkowe lokomotywy. Mona zazdroci wczesnym dzieciom, ktre przez lejek lay wod do kota, oliw do malekich smarowniczek, apotem podpalay spirytusowy palnik iobsugiway mae gorce lokomotywki. Takie to byy ubiegowieczne, napdzane par zabawki politechniczne, adzi prawdziwe pereki kolekcjonerskie (na rysunku wyej). Prostota konstrukcji maszyny parowej ztego typu rozrzdem suwakowym jest pokus, eby chocia taki schemat modelu oywi. Zkolei drewno jest ciekawym iatwym wobrbce materiaem (wprzeciwiestwie do stali) idlatego mona mechanizm maszyny parowej wnim odtworzy. Budujc nasz model zachowamy wpeni widoczny mechanizm rozrzdu suwakowego icz cylindra. Bdziemy obserwowa, jak pracuje tok ijak porusza si suwak rozrzdu. Proponuj od razu zabiera si do pracy. Do pracy anie do roboty. Nie wiecie jaka jest rnica midzy robi apracowa? Wyjaniam pytaniem. Adlaczego nie mwi si, e kot napracowa pod ko? Czyli do pracy, bo model jest do atwy do zrobienia, efektowny idajcy duo satysfakcji majsterkowiczowi. Dziaanie maszyny parowej zpaskim suwakiem moemy przeanalizowa na fotograach, na serii zdj oznaczonych od ado e. a. Do cylindra, poprzez otwr wlotowy wjego grnym boku, dostaje si para, ktra popycha tok. Tok poprzez toczysko ikorb korbowodu obraca koo zamachowe. b. Tok wykonuje suw pracy. c. Pod koniec suwu pracy zmienia swoje pooenie dwignia iprzesuwa si suwak, ktry zasania otwr wlotowy pary. Jednoczenie poruszajcy si tok odsania otwr wylotowy pary. d. Para rozpra si iulatuje przez otwarty otwr wylotowy. Tok poruszany bezwadnoci rozpdzonego koa zamachowego zamyka wylot iwraca na swoj pierwotn pozycj. e. Cykl rozpoczyna si od pocztku. Suwak zmienia pozycj iotwr wlotowy pary zostaje odsonity. Sprona para znowu wpywa przez otwr wlotowy ipopycha tok. Narzdzia: wiertarka elektryczna na statywie, wiertarka zamocowana do stou warsztatowego, szlierka tamowa, szlierka wibracyjna, wyrzynarka, glutownica zklejem na gorco, wierto stolarskie cylindryczne 10 milimetrw. Moe przyda si dremel zkocwkami do obrabiania drewna. Materiay: deska sosnowa oszerokoci 100 milimetrw igruboci 20, waek orednicy 10 milimetrw, cienka listwa 30 na 3 milimetry, listwa 30 na 10 milimetrw, sklejka 4 milimetrw gruboci. Trzy gwodzie orednicy 3 milimetrw. Silikon do smarowania ilakier bezbarwny waerozolu do polakierowania drewna. Podstawa maszyny. Zrobimy j zdeski owymiarach 300 na 100 na 20 milimetrw. Dobrze jest przed

wicej na www.mt.com.pl/e-suplement

Fotograa 2. Dziaanie mechanizmu modelu. polakierowaniem wyrwna papierem ciernym wszystkie nierwnoci deski imiejsca po ciciu. Koo zamachowe. Wytniemy je wyrzynark, ze sklejki o4 milimetrowej gruboci. Zaczniemy od napunktowania rodka inarysowania na sklejce koa orednicy 100 milimetrw. Centralnie wiercimy otwr orednicy 3 mm, aby wrodku umieci rub M3, uzyskujc wten sposb prowizoryczn o obrotu koa. Po zamocowaniu teje ruby, jako osi koa wwiertarce, obrabiamy szybko wirujce koo najpierw grubym apotem drobnym papierem ciernym. Radz przedtem zmieni kierunek obrotw wiertarki na taki, by ruba mocujca koo si nie luzowaa. Koo powinno mie gadkie brzegi, apo obrbce obraca si rwno bez bicia na boki. Gdy to uzyskamy, demontujemy prowizoryczn rub, bo osi bdzie skrcony gwd. Na tak obrobione koo moemy przyklei wydrukowany na papierze samoprzylepnym obrazek efektownych szprych. Korbowd. Wytniemy go ze sklejki ogruboci 4 milimetrw. Dla uatwienia pracy proponuj zacz

65

Na warsztacie
od wywiercenia dwch otworw orednicy 3 milimetrw wodlegoci 25 milimetrw od siebie, adopiero potem wyciciu iwypiowaniu ostatecznego klasycznego ksztatu (jak na fotograi). Wkorbie nawiercamy na gboko ok. 2 mm (wiertem 8 mm rednicy) otworki, wktre schowaj si epki gwodzi. O koa zamachowego. Jest zrobiona zgwodzia orednicy 3 milimetrw ima 25 milimetrw dugoci. O korbowodu. Jest odcita zgwodzia orednicy 3 milimetrw ima 15 milimetrw dlugoci. Cylinder. Wytniemy go zlistewki ogruboci 10 milimetrw. Skada si ztrzech elementw. Dwa znich maj wymiary 135 na 30 is to boczne cianki cylindra. Denko ma wymiary 50 na 30 milimetrw. Dno iboki cylindra przyklejamy klejem na gorco. Prostopado irwnolego klejenia cianek idna jest jednym zwarunkw prawidowej pracy modelu. Uywajmy ekierki podczas klejenia, bo nim klej ostygnie, mona starannie skorygowa pooenie elementw wobec siebie. Tok. Jego wymiary to 60 na 30 na 10 milimetrw. Wboku cianki toka wiercimy centralnie nieprzelotowy otwr orednicy 10 milimetrw, na gboko 2 milimetrw. Do niego wkleimy toczysko. Toczysko. Jest zrobione zwaka orednicy 10 milimetrw ima 55 milimetrw dugoci. Toczysko jest zjednej strony zakoczone tokiem, azdrugiej dwigni przemieszczajc suwak. Dwignia korbowodu. czy korbowd ztoczyskiem, przenoszc ruch toka na koo zamachowe. Ma wymiary 105 na 20 ijest zrobiona zlistewki 3 milimetrowej gruboci. Odlego pomidzy otworami osi to 85 milimetrw. Koce dwigni zaokrglimy papierem ciernym. Dwignia przesuwajca suwak. Zrobimy j zlistwy oprzekroju 20 na 30 na 10 milimetrw idrugiej 60 na 30 na 3 milimetry. Wszerszym klocku wiercimy otwr orednicy 10 mm na gboko 2 milimetry. Do tego otworu wkleimy drugi wolny koniec toczyska. Zadbajmy by ten element itok byy umieszczone wjednej paszczynie. Na klocek naklejamy drug cz dwigni, wycit zcienkiej listwy wksztacie widocznym na rysunku. Wcentrum cianki (tak jak jest to pokazane na zdjciu) wiercimy 3 milimetrowej rednicy otwr na o czc ten element zkorbowodem. Od wierzchu otwr rozwiercamy wiertem 8 milimetrw, tak by epek gwodzia osi nie wystawa. Suwak. Zrobimy go zlistewki owymiarach 200 na 30 na 3 milimetry. Suwak wytniemy wksztacie pokazanym na rysunku oraz fotograi. Wsuwaku jest wywiercony otwr, przez ktry wpywa para. Wywiercimy go jednak dopiero, gdy bdziemy mieli zmontowany cylinder isuport suwaka. Wycicie wsuwaku take wyznaczymy dopiero, gdy zmontujemy model poniewa, dopiero wtedy bdziemy znali dokadne pooenie dwigni wsppracujcej zkorbowodem.

Poziom tekstu: atwy

SZKOA

Fotograa 3. Poszczeglne drewniane elementy modelu.

Fotograa 4. Szlierka tamowa bardzo uatwia obrabianie drewnianych elementw.

Fotograa 5. Wycinanie koa zamachowego zuyciem wyrzynarki. Sklejka musi by przymocowana klejcami do stou warsztatowego. To nam zapewni precyzj cicia.

Fotograa 6. Rami korby korbowodu powstanie po napunktowaniu na sklejce pozycji otworw, adopiero potem amastrem odrysowaniu zpapierowego szablonu ksztatu iwciciu elementu.

66

m.technik - www.mt.com.pl

Suport rozrzdu. Wytniemy go zlistewki ogruboci 10 milimetrw. Ma wymiary 135 na 30 czyli takie jak boczna cianki cylindra. Monta maszyny. Dobrze jest przed cakowitym montaem pomalowa elementy maszyny lakierem bezbarwnym. Do podstawy przyklejamy denko icianki bokw cylindra, bacznie pilnujc by byy rwnolege do siebie, aprostopade do paszczyzny podstawy. Obie osie maj by do siebie rwnolege. Zdrugiej strony podstawy, rwnolegle do boku cylindra, wodlegoci 3 milimetrw od niego, przyklejamy suport suwaka. Gdy klej wyschnie, model mocujemy wimadle. Otwr wlotowy pary wiercimy przez bok cylindra, suwak ijego suport rwnoczenie. Potem odwracamy go tak, by wdrugim boku cylindra wywierci outlet czyli otwr wylotowy pary. Do korbowodu wkadamy skrcone gwodzie, bdce od tej chwili osiami korby. Na o koa zamachowego zakadamy korbowd iprzyklejamy go klejem na gorco do paszczyzny koa zamachowego. Tok wkadamy na jego miejsce do cylindra, akoniec toczyska nakadamy na o korbowodu. Wyznaczamy (na podstawie) miejsce pod otwr na o koa zamachowego. Osadzamy koo iczymy korbowd zdwigni suwaka, poczon ztoczyskiem. Koo poruszone rk powinno si obraca bez specjalnie wyczuwanych oporw, akorbowd ma przenosi ruch na tok oraz suwak. Na suwaku zaznaczamy skrajne pozycje dwigni suwaka. Pomidzy nimi wykonujemy szczelin na gboko 5 milimetrw. Wszystkie drewniane czci, ktre bd si porusza ize sob styka, smarujemy smarem silikonowym. Silikon naley lekko wypolerowa, tak by dawa jak

najmniejsze tarcie. Od tego bdzie zaleaa prawidowa praca modelu. Widoczne jest to na krtkim lmie (e-suplement). Prawidowo zrobiony model powinien dziaa bez problemu dajc majsterkowiczowi wiele radoci. Gdy ju si nacieszymy naszym dziaajcym moemy go zawiesi na cianie wnaszym pokoju albo podarowa szkole, jako jeszcze jeden cenny eksponat ipomoc naukow. Adam owicki

Fotograa 9. Monta modelu, czyli klejenie klejem na gorco, serwowanym zglutownicy.

Fotograa 10. Otwr wlotowy pary jest wiercony przez bok cylindra, suwak ijego suport rwnoczenie. Model jest zamocowany wimadle. Potem naley jeszcze wywierci outlet.

Fotograa 7. Wiercenie wkorbie uprzednio napunktowanych otworw - wiertem 3 mm. Potem naley jeszcze nawierci otwory 8 milimetrowe na gboko 2 mm tak by schoway si by gwodzi.

Fotograa 11. Na drewniane koo zamachowe moemy naklei obrazek ze szprychami, uprzednio wydrukowany na papierze samoprzylepnym. Szprychy moemy te narysowa amastrem.

Fotograa 8. Punktowanie elementw modelu pod otwory 10 milimetrowej rednicy, wktre zostanie wklejone toczysko.

Fotograa 12. Widok gotowego modelu od gry. Wsuwaku widoczne wycicie, wktrym porusza si dwignia.

67

Na warsztacie
Pamitacie sympatycznego kolek robota Wall-E zpenometraowego, uhonorowanego Oskarem, lmu animowanego wytwrni Pixar Animation Studios iWalt Disneya? Karaluchy nie tylko ze wzgldu na swoj ywotno, ale ibiego wporuszaniu po trudnym terenie to od lat interesujcy obiekt bada rwnie dla robotykw

SZKOA
Poziom tekstu: atwy

InsektBot
Typ K
Robotyka, dziki imponujcemu postpowi elektroniki wostatnich latach, wkracza obecnie wnow er. Zgodnie ze snutymi ju p wieku temu fantazjami dzi wanie wkracza dosownie wnasze ycie. Mylce maszyny s ju dzi obecne niemal we wszystkich dziedzinach ycia mona powiedzie wrcz, e wanie wkraczaj pod strzechy! Nie moe wic dziwi, e to fascynujcy iniezwykle interesujcy temat dla wszystkich ciekawych wiata! Dla Czytelnikw Modego Technika przygotowaem tym razem opis modelu robota bazy dobrej na pocztek zabawy welektronik

Szecionone mae robaloty s czstymi tematami prac konstruktorw. Naukowcy przygldaj si im znajrniejszych perspektyw. Tematem przewodnim numeru czerwcowego MT z2009 by owadzi zwiad czyli sterowane owadzie cyborgi wsubie czowieka. Cakowicie robotyczne, amimo to stadne s jednak prace Marka Tildena zLos Alamos wNowym Meksyku, ktry wykorzystujc najprostsze inajtasze elementy elektroniczne (bez mikroprocesorw, bo przecie jak sam mwi - wprzyrodzie wszystko jest analogowe aanalogowe jest najlepsze) stworzy zniewielu elementw swego rodzaju sie neuronow, dziki ktrej jego roboty potra si rzeczywicie uczy, czym wprawiaj wzdziwienie wikszo uznanych fachowcw zbrany. To, co potra jego owadzie roboty, rzeczywicie trudniej wytumaczy ni pokaza. Mechanika ruchu owadw nie raz ju bya tematem studiw inynierw mechanikw fascynujca

Mechaniczne insekty

Tym razem przy opracowywaniu wzoru pancerza za modelk posuya mi zadomka lena jeden z16 wystpujcych wPolsce karaczanw

68

m.technik - www.mt.com.pl

e-suplement

wicej na www.mt.com.pl/e-suplement

Materiay do budowy naszego modelu najlepiej zodzysku - ala Mark Tilden, ktrego niezwykle proste itanie miniroboty kroczce (analogowe amimo to autonomiczne - wtle ilustracji) wci zadziwiaj iinspiruj nowych konstruktorw robotw kroczcych

Pytk stanowic korpus naszej makiety robota mona pozyska zelementw starej elektroniki jednak taki wycinany fragment nie powinien zawiera zbyt duych iwysokich elementw

Wprzypadku opisywanego prototypu uyem kupionych na giedzie elektronicznej pytek po kilkadziesit groszy kada. Elementy zprzezroczystej pleksi mona wyci rcznie, cho jeli dysponuje si dostpem do obrabiarek CNC jest szybciej izazwyczaj dokadniej

Monta mona zacz od doklejenia ng do korpusu dobrze sprawdza si tu klej cyjano-akrylowy, cho oczywicie naley uwaa na wasne palce (bo jak wiadomo te klei najlepiej) oraz (co ju mniej oczywiste) na jego opary, tworzce biay nalot na klejonych elementach (nota bene ta waciwo cyjano-akryli jest wykorzystywana przez jednostki dochodzeniowe, wcelu pozyskania odciskw palcw ze zwok)

69

Na warsztacie
niestraszne s rwnie nowoczesne, sterowane cyfrowo obrabiarki CNC. Ten model zracji swego przeznaczenia nie jest robotem mobilnym, cho zastosowane wnim rozwizania jak najbardziej mog zosta zpowodzeniem wykorzystane wrealizacji modelu zporuszajcym go mechanizmem wibracyjnym czy kolejnego, ju kroczcego, oczym by moe bdzie na amach MT.

SZKOA
Poziom tekstu: atwy

Korpus naszego modelu bdzie stanowi maa inieza gruba pytka drukowana do wyboru: zomowana, uniwersalna do testw ukadw, lub specjalnie dedykowana do okrelonego ukadu odpowiednio maa formatka.. Wybierajc pytk zelektronicznego zomu (lub jej fragment) warto zwrci uwag, by wodpowiednich miejscach mona byo wklei nogi robota. Mona rwnie przykleja elementy bd to klejem przewodzcym, bd innym oile ukady nie bd musiay peni innych funkcji ni dekoracyjne. Klejem najczciej uywanym do budowy tego typu modeli jest cyjano-akryl (Super Glue, Kropelka itp.). Znarzdzi mog by przydatne, wzalenoci od inwencji wykonawcw: lutownica wraz znajrniejszymi elementami elektronicznymi, wiertarka modelarska, cigacz izolacji, odsysacz do cyny, itp. Funkcjonalnym uzupenieniem mog by sensory uruchamiajce sygnay dwikowe i/lub optyczne prostych ukadw (choby zkart okolicznociowych) lub miniaturowe silniczki zmimorodowym balastem zuszkodzonych (wycofanych) telefonw zfunkcj powiadamiania wibracjami. Najlepszymi ogniwami do zasilania wikszoci tych ukadw bd pastylki. Wiele zelementw do budowy tego modelu mona znale np. wwww.sklep.avt.pl.

Materiay inarzdzia

By nasz robot nie wieci pustym brzuchem do uzupenienia pytki wykorzystamy rwnie zezomowane elementy elektroniczne (ich wylutowywanie to rwnie ciekawe ilubiane wiczenie podczas zaj wemdekowych pracowniach robotycznych)

Prace naley rozpocz od analizy posiadanych elementw imoliwoci wykonawczych woparciu orysunki wykonawcze. Podany tu wzr naley traktowa jako przykadowy dopasowujc go stosownie do wasnych potrzeb imoliwoci. Wzalenoci od tego ile ywej elektroniki bdzie wnaszym modelu, wykonujemy i/lub dopasowujemy do rysunku pytk, stanowic gwny element korpus modelu. Po dopasowaniu pytki laminatowej, kolejnym zadaniem bdzie przygotowanie odny zjednomilimetrowej pytki plastikowej (mona uy PVC, czy choby okadek pyt CD). Najprecyzyjniejsze inajszybsze bdzie oczywicie wykonanie elementw mechanicznych modelu zpomoc plotera laserowego maej mocy (do grawerowania). Jest wiele rnych rm poligraczno-reklamowych, ktre wiadcz tego typu usugi. Coraz czciej rwnie modzi konstruktorzy sami tworz podobne urzdzenia zich dowiadczenia mona skorzysta np. poprzez stron www.cnc.info.pl. Samo klejenie nie jest skomplikowane warto

Podzespoy imonta

Elementy elektroniczne zazwyczaj si lutuje jednak wnaszym przypadku bd suyy gownie ku ozdobie zatem ukradkiem je wklejam zpomoc pincety by nie wklei wasnych opuszkw palcw

Jako oczy najlepiej nadaj si diody elektroluminescencyjne (LED) wdowolnym kolorze. Jako czuki cienki drucik. (Moi uczniowie ukuli regu, po ktrej mona pozna pe owada niebieskie czuki: samczyk, czerwone samiczka. Ale co zatem zinnymi kolorami?)

70

m.technik - www.mt.com.pl

jednak dobrze przygotowa elementy, stosowa docisk iuwaa na klej (CA najlepiej, jak wykazuj dowiadczenia, klei palce), potra te (wylewany wnadmiarze) tworzy biay nalot na elementach. Starannie docinamy szczeglnie kocwki elementw ng (powinnimy uzyska odpowiednie paszczyzny klejenia), pozwalajc sta robotowi wustalonej pozycji, wszystkimi nogami na ziemi.

Rozbudowa iwasne wersje

Doklejenie gowy naszej robo-zadomki koczy wzasadzie dzieo (tu znw uwaga lepiej t wanie cz przykleja jednak np. klejem polimerowym ze wzgldu na wspomniane wczeniej waciwoci cyjano-akryli)

Jak ju zostao napisane, przedstawiony model to jedynie podstawa do realizacji wasnych pomysw. Ze zrozumiaych wzgldw nie omawiamy te tu montau elementw elektronicznych to ju nie domena MT zapraszam do Elektroniki dla Wszystkich. Podpatrujcie zatem, wymylajcie nowe rozwizania, budujcie iprzypatrujcie si krytycznym okiem swoim konstrukcjom. Chtnie obejrzymy je take na Forum MT. Tradycyjnie autorzy najlepszych modeli (irelacji zich budowy) mog liczy na dodatkowe punkty autorskie. Do zobaczenia przy kolejnych spotkaniach zmodelami robotw Na warsztacie! Pawe Dejnak

InsektBot Typu K wcaej okazaoci jak na amatorsk makiet robota prezentuje si zupenie profesjonalnie!

Rysunki montaowe wskali 1:1

Rysunek A. InsektBot Typ K -

Ale si nie rusza powie kto zdezaprobat Zatem maa podpowied wystarczy mikrosilniczek zmimorodowym balastem zdawno zezomowanego telefonu, kilka pastylkowych baterii inasz robot moe zacz si porusza wpodobny sposb jak microBotic3 - dzieo Christophera Conte (ilustracja via www.microbotic.org). Tu rwnie alternatywny sposb wykonania odny szczeglnie polecany wanie do wibrobotw.

Rysunek B. Tak naley przygotowa plik do cicia dla laserowych maszyn CNC sucych wpracowniach reprogracznych ireklamy wizualnej. Czerwone kreski oznaczaj linie cicia, niebieskie grawerowania. Ten rysunek musi by wwersji wektorowej zapisany wjednym zakceptowalnych przez maszyn rodzajw plikw

71

ODKRYJ HISTORI W YNAL A ZKW

Telewizja jest wynalazkiem onajwikszych skutkach spoecznych wdrugiej poowie XX wieku. Mona mwi wrcz ouzalenieniu milionw ludzi od ogldania telewizji, ktra zupywem czasu, gonic za ogldalnoci, od ktrej zale wpywy za reklamy, coraz bardziej ulegaa prymitywnym gustom masowego widza. WXXI wieku uzalenienie od telewizji jest wypierane przez inne uzalenienie od internetu.

1865 1875 1877

James Clerk Maxwell przewiduje istnienie fal elektromagnetycznych rozchodzcych si z prdkoci wiata. Ernest von Siemens konstruuje pierwsz fotokomrk.

Polak Julian Ochorowicz - lozof i psycholog - formuje zasady dziaania telewizji monochromatycznej w oparciu o dziaanie fotokomrki.

odcinek 103

POCHANIACZ CZASU

1884

TELEWIZOR
Telewizor umoliwia nam zobaczenie rzeczy, ktrych normalnie nigdy bymy nie zobaczyli Ale czy przeywanie telewizyjnych obrazw moe (wkrtce) cakowicie zastpi dowiadczanie realnej rzeczywistoci?!
Telewizor to urzdzenie, bez ktrego bardzo wiele osb nie wyobraa sobie codziennego ycia. Czasem nazywany oknem na wiat, zamiast sta si inspiracj do jego poznawania, dla wielu ludzi nieoczekiwanie praktycznie zastpi ten prawdziwy, realny wiat. Telewizor uwid nas azarazem niesychanie rozleniwi, proponujc oczom atwe bogactwo niemal wszelkich dozna. Wszystko wygodnie dostpne zdomowej sofy, gdzie wdowolnej chwili moemy podziwia dzik przyrod, przeywa niesamowite przygody, czy rozpocz podr wnieznane.

Niemiec, Paul Nipkow konstruuje urzdzenie zdolne dokona mechaniczno-optycznej analizy i syntezy obrazu - tzw. tarcz Nipkowa. Opracowany przez Paula Nipkowa mechanizm dziaa w oparciu o wykorzystanie wynalezionej w 1875 przez Ernesta von Siemensa pierwszej komrki fotoelektrycznej.

1895 1896

Rosjanin Aleksander Popow, przedstawi po raz pierwszy przyrzd do wykrywania i rejestracji drga elektrycznych. Przewidzia take, e w przyszoci urzdzenie moe by wykorzystane do przekazywania sygnaw na odlego za pomoc szybkich drga elektrycznych. Guglielmo Marconi, woski zyk, buduje bezprzewodowy telegraf, dziki ktremu mona odbiera i nadawa sygnay radiowe na odlego ponad jednej mili.
Poniewa wtelewizji - wszystko jest moliwe, cho (oczym warto pamita) nie wszystko jest prawdziwe Jednak aby zbyt krytycznie nie ocenia telewizji trzeba uczciwie przyzna, e stosowany zumiarem iprzy odpowiednim doborze audycji, telewizor moe suy zarwno poszerzaniu naszej wiedzy jak idobrej rozrywce. Warto te pamita, e telewizja, rozumiana jako transmisja ruchomego obrazu to, zpunktu widzenia ksztatowania wiadomoci spoecznej, jeden zistotniejszych wynalazkw XX w. Operujca nie tylko sowem ale przede wszystkim

72

m.technik - www.mt.com.pl

1896
odbiorcz.

Rosjanin Aleksandr S. Popow konstruuje anten nadawczo-

1915

Spka AT&T przesya ludzki gos drog radiow przez Atlantyk, uywajc nadajnika z 3300 lampami elektronowymi.

1897 1897

Jan Szczepanik zwany polskim Edisonem opatentowa w Wielkiej Brytanii oraz w Stanach Zjednoczonych (rok pniej) telektroskop aparat do reprodukowania obrazw na odlego za pomoc elektrycznoci. Niemiecki zyk Ferdinand Braun prezentuje tzw. lamp Brauna, ktra umoliwi skonstruowanie kineskopu telewizyjnego.

1923
1924 1925 1925 1925 1928 1928
ramwki.

Wadimir K. Zworykin konstruuje w USA ikonoskop, czyli telewizyjn lamp analizujc oraz kineskop, telewizyjn lamp ekranow.

12 XII 1901 1901 1907 1907

Guglielmo Marconi woski zyk przesya sygna radiowy przez Atlantyk dystans: 2100 mil. Kanadyjski naukowiec Reginald A. Fessenden po raz pierwszy przekazuje gos drog radiow. W Niemczech zbudowano eksperymentalny odbiornik telewizyjny z lamp Brauna.

Szkot John Baird przekazuje obraz na odlego. Stworzone przez niego urzdzenie elektro-mechaniczne wykorzystuje urzdzenie wynalezione przez Nipkowa. Pierwszym transmitowanym na odlego obrazem s nieruchome zarysy przedmiotw. John L. Baird (Wielka Brytania), Charles J. Kins (USA), Max Dieckmann i August Karolus demonstruj eksperymentalny system nadawczy telewizji. Pierwsze elektromechaniczne systemy telewizyjne, opracowane przez Szkota Johna Logie Bairda, rozpoczynaj prac w Anglii, ZSRR, Niemczech i Francji. Wadymir Zworykin konstruuje pierwszy, niezbyt udany, eksperymentalny, kineskop barwny. J. Baird demonstruje system telewizji kolorowej w systemie elektromechanicznym. Sygna telewizyjny zostaje przesany przez Atlantyk, z Wielkiej Brytanii do USA.

W Petersburgu Rosjanin, Borys Rosing, opracowuje teori telewizji. Konstruuje te prototyp kineskopu, wykorzystujcy moliwoci oscylatora katodowego. Zbudowany przez niego kineskop wywietla obraz dziki wizce elektronw padajcej na pokryty luminoforem ekran. Byo to pierwsze urzdzenie potrace dokona syntezy obrazu w odbiorniku. Wadimir K. Zworykin proponuje uycie wizki elektronw do analizy obrazu. Buduje w Petersburgu urzdzenie elektryczne do transmisji obrazw (bez tarczy Nipkowa).
obrazem, telewizja staa si szybko medium onajwikszym zasigu dziaania niemal deklasujc poprzedni rewolucyjny wynalazek, jakim by druk isowo pisane. Stao si tak poniewa obraz telewizyjny zracji swej uniwersalnoci jest nie tylko bardziej dostpny izrozumiay od sowa pisanego ale rwnie ma znacznie wiksz si ekspresji. Historycznie fundamenty dla powstania telewizora itelewizji stworzyo odkrycie fal radiowych iradia. Odkrycia Wocha Guglielmo Marconiego aszczeglnie jego sukcesy wprzesyaniu dwiku na odlego drog radiow,

1911

1928

W USA rozpoczyna prac pierwsza stacja telewizyjna nadajca wg

zainspiroway naukowcw do rozwaa nad moliwociami isposobem przesyania obrazu. Stawka wtej rywalizacji bya bardzo wysoka. Nieprzypadkowo stara maksyma ocenia, e: jeden obraz wart jest tysica sw. Warto przypomnie, e do stworzenia fenomenu telewizji przyczyni si Polak, psycholog ilozof Julian Ochorowicz. W1877 r. stworzy on teoretyczne podstawy telewizji monochromatycznej, rozwaajc moliwoci przekazywania obrazu zoonego zmalekich punkcikw. Wswojej koncepcji Ochorowicz wykorzysta wczeniejszy

73

ODKRYJ HISTORI W YNAL A ZKW

1931 1935

Pierwsz w Polsce transmisj sygnau telewizyjnego przeprowadzia rozgonia Polskiego Radia w Katowicach.

Pierwszy przekaz telewizyjny w Niemczech zosta wysany w eter z berliskiego Haus der Rundfunks (domu nadawczego). Odbiorniki telewizyjne zwykle znajdoway si wtedy w pomieszczeniach publicznych. Pokaz prbnej transmisji telewizyjnej w Warszawie z udziaem Mieczysawa Fogga. W Polsce nadano pierwszy raz po wojnie program TV - by to 30-minutowy program muzyczny.

1955 1956 1957 1957

1939

Warszawskie Zakady Telewizyjne (WZT) rozpoczynaj produkcj telewizora Wisa. Powstaje na licencji radzieckiego odbiornika Awangard w wersjach: Wisa A (na lampach radzieckich) i Wisa B (czciowo na polskich). Ekran 12 cali. Sprzedawany jest w cenie: 4000 z (przy zarobkach 6001500 z). Firma AMPEX (USA) konstruuje pierwszy, funkcjonalny aparat do rejestracji obrazw telewizyjnych. Zapisu dokonuj wirujce gowice.

X 1952
1953 1954
(USA).

W Ameryce przyjto system telewizji kolorowej NTSC. Pniejszy system europejski PAL, okaza si w wiele doskonalszy, std NTSC jest czsto krytykowany, a nazwa zoliwie rozwijana jako Never The Same Color. Pierwsza transmisja telewizyjna zawodw sportowych w kolorze

We Francji wprowadzono system barwnej transmisji telewizyjnej SECAM. Przyjmuj go jako standard kraje tzw. obozu socjalistycznego (w tym Polska).

1954

Polski Dowiadczalny Orodek Telewizyjny nadaje regularne audycje telewizyjne raz na tydzie...

WZT rozpoczy produkcj odbiornika Belweder - pierwszego w caoci zaprojektowanego w Polsce. Belweder kosztowa 7.000 wczesnych zotych, gdy rednia pensja w Polsce w owym czasie oscylowaa pomidzy 1 a 2 tysicami. Przez wysok cen bardzo trudno byo go kupi (jak zreszt wikszo poszukiwanych towarw w epoce tzw. realnego socjalizmu). Pomimo wysokiej ceny jednak to od telewizora Belweder rozpocza si w Polsce era telewizji na skal masow.
rwnolegle eksperymentuj zinnymi rozwizaniami. Pi lat pniej niemiecki zyk, Karl Braun, wynajduje pierwszy oscylator katodowy. Wurzdzeniu Brauna wirujce tarcze Nipkowa zastpuje lampa prniowa zpromieniowaniem katodowym, ktra regulowana jest przez elektromagnesy. Nowa technologia stworzona przez Brauna wywiera zasadniczy wpyw na dalszy rozwj telewizorw. Poszukiwania najlepszego rozwizania nabieraj tempa, rozpoczyna si rywalizacja pomidzy konkurencyjnymi rozwizaniami: optomechanicznym

wynalazek - fotokomrk. Niedugo potem sprawdzi swoj teori wpraktyce przeprowadzajc pierwsze dowiadczenia, podczas ktrych m.in. skonstruowa kamer, ktra przekazywaa prosty sygna (obraz) pkiem kabli do ekranu zbudowanego zarwek. W1884 r. Niemiec, Paul Nipkow skonstruowa urzdzenie mogce dokona mechaniczno-optycznej analizy (isyntezy) obrazu telewizyjnego tzw. tarcz Nipkowa. Mechanizm ten rwnie dziaa woparciu owykorzystanie komrki fotoelektrycznej. Wtym okresie konstruktorzy

74

m.technik - www.mt.com.pl

1959 1960 1961

Wiadomoci lokalne, prognoza pogody i komunikaty dostpne w lokalnych sieciach telewizji kablowej. Pierwsza bezporednia transmisja midzynarodowa z Parya do Warszawy przez cza Eurowizji. W Polsce program telewizyjny jest nadawany przez 7 dni w tygodniu.

1964 1965
obszarze kraju.

Globalna transmisja telewizyjna z Olimpiady w Tokio. ZSRR uywa satelitw do przekazywania programw tv na

1961
23 VI 1962

Niemiec Walter Bruch opracowuje system transmisji barwnych programw telewizyjnych PAL, o wiele doskonalszy ni francuski SECAM i amerykaski NTSC; wikszo krajw zachodniej Europy przyjmuje ten system za obowizujcy (nie przyjmuje go jedynie Francja i tzw. obz socjalistyczny).

20/21 VII 1969

wiat na ekranach

telewizorw oglda sensacyjn transmisj z ldowania pierwszych ludzi na Ksiycu; 21 VII o 3.56 czasu rodkowoeuropejskiego astronauta Neil Amstrong, dowdca ldownika Eagle, jako pierwszy czowiek dotyka stop powierzchni Ksiyca. TVP transmituje po raz pierwszy program w kolorze i przyjmuje francuski system SECAM (stosowany powszechnie w krajach komunistycznych). W krajach obozu sowieckiego powstaje system telewizji satelitarnej, zrzeszonych w Interwizji: Intersputnik.

1971 1971 1972 1972

w USA.

Pierwsza

transmisja telewizyjna z USA do Europy za porednictwem pierwszego komercyjnego satelity Telstar. Poniewa satelita kry po orbicie Ziemi, gdy znika za horyzontem, odbiorniki trac obraz. Powstaje oglnowiatowy system telewizyjny wykorzystujcy moliwoci transmisji przy uyciu sztucznych satelitw ziemi.

W Wielkiej Brytanii prowadzi si prby z wykorzystaniem interaktywnej cznoci kablowej za pomoc wideo tekstu (CEEFAX). Nastaje epoka telewizji kablowej, ktra rozwija si dynamicznie

1962 1963

Telewizja amerykaska przekazuje moment zamachu na prezydenta Johna F. Kennedyego.

Nipkowa ielektronicznym Brauna. Kolejnym naukowcem, ktry bardzo przyczyni si do rozwoju telewizji, by rosyjski zyk Wadymir Zworykin. Swoje badania rozpocz jeszcze wRosji by pniej, po emigracji, kontynuowa je wUSA. WAmeryce Zworykin skonstruowa ikonoskop - urzdzenie, ktre umoliwia elektroniczn analiz obrazu. Dokonuje rwnie pierwszej transmisji obrazu telewizyjnego na odlego - drog radiow. Dziki moliwoci dalszego udoskonalania rozwizanie Brauna-Zworykina zaczyna zyskiwa funkcjonaln przewag nad konkurentami.

1974

BBC przeprowadza prby z transmisj teletekstu do odbiornikw domowych.

Wpierwszych dowiadczeniach przesyano obraz nieruchomy, ale ju w1928 r. Szkot John Baird po raz pierwszy dokonuje transmisji obrazu dynamicznego: przekazujc na odlego obraz poruszajcego si czowieka. Niestety, urzdzenie Bairda, zpowodu mechanicznych ogranicze konstrukcji, nie nadaje si do dalszego udoskonalania. Kontynuujc badania badacze skupiaj si rwnolegle na trzech podstawowych aspektach: rejestrowania obrazu, transmisji (przesyania) iodtwarzania (projekcji). Telewizor

75

ODKRYJ HISTORI W YNAL A ZKW

1975
1975

Dwie rmy japoskie: Sony i JVC konkuruj ze sob w zakresie systemw magnetowidowych. Pierwsza prezentuje system BETAMAX, a druga - VHS. Z czasem okae si, e ten drugi zyska powszechn akceptacj.

1979 1984 1986 1987 1989 1990 1991 1992

Japoska rma Matsushita opatentowaa ciekokrystaliczny ekran telewizyjny. Poczenie funkcji kamery i wideodtwarzacza daje pocztek nowemu urzdzeniu o nazwie camcorde Do rk konsumentw traa proste narzdzie pozwalajce na samodzieln rejestracj obrazu. Pierwsze przekazy telewizyjne zawierajce dwik stereofoniczny. W USA i Japonii udane prby z telewizj cyfrow.

1975
1976

Wprowadzono wan innowacj do obsugi telewizora - pilota zdalnego sterowania przesyajcego sygna za pomoc podczerwieni. Nie przyjy si inne systemy opierajce si m.in. na: kablach, transmisji kierunkowej czy emisji ultradwikw. W tym czasie najprawdopodobniej zainstalowano pierwsz anten do odbioru telewizji satelitarnej w Polsce.

Ted Turner wprowadza oglno-amerykaski system transmisji wiadomoci za porednictwem satelity.

Telewizje na wiecie przekazuj wstrzsajce obrazy masakry na Placu Tiananmen w Pekinie.

W Polsce powstaje pierwsza niezalena polska telewizja wrocawskie ECHO. Intensywnie zaczyna rozwija si te tzw. telewizja kablowa.

Sie CNN transmituje na ywo wydarzenia w czasie wojny w Zatoce Perskiej. Mog je oglda, za porednictwem satelitw komunikacyjnych, widzowie na caym wiecie. Telewizyjne sieci kablowe okazuj si najbardziej dochodowym przedsiwziciem w USA. Wedug szacunkw na wiecie jest ok. 900 milionw odbiornikw telewizyjnych z czego w USA blisko 201 milionw. Rozpoczyna nadawanie CANAL+, pierwsza kodowana telewizja

1977

Na czwartych pokazach radiowych w Berlinie zaprezentowano Teletext system prezentowania wiadomoci tekstowych na ekranie telewizora. W Europie Zachodniej t drog wiadomoci i informacje dostarczane byy od 1980 roku.
jest urzdzeniem, ktre ma zapewni ostatni etap odtwarzanie obrazu. Wlatach 30 XX w. dokonano licznych ulepsze kineskopu oraz kamery, dziki czemu sygna telewizyjny mona byo swobodnie transmitowa drog radiow. Ju w1936 r. na Empire State Building wNowym Jorku umieszczono stacj znadajnikiem Zworykina, ktra od 1939 r. regularnie emitowaa programy. Wkrtce wUSA rozpoczto masow produkcj telewizorw aich liczba wamerykaskich domach, okoo roku 1950, przekroczya 1,5 mln! Byy to gwnie urzdzenia do odbioru programu

1992 1995
w Polsce.

czarno-biaego. Przekaz telewizyjny upowszechnia si wraz ze zwikszeniem dostpnoci odbiornikw telewizyjnych, niedugo potem pokonuje barier midzykontynentaln. Pierwsz transmisj telewizyjn zUSA do Europy, za porednictwem pierwszego komercyjnego satelity Telstar, przeprowadzono w1962 r. Mona umownie przyj, e waspekcie technologicznym granice dla telewizji przestaj istnie/krpowa. Telewizja staje si pierwszym elementem globalnej wiadomoci, zapewniajc uniwersaln komunikacj za pomoc obrazu. Ta komunikacja wXXI w.

76

m.technik - www.mt.com.pl

1997
1997

Philips zaprezentowa pierwszy telewizor plazmowy. Podstaw tej technologii jest jonizacja gazu. Zasada dziaania ekranu plazmowego polega na doprowadzeniu mieszaniny gazw (gwnie ksenon i neon) zamknitych w maych komorach do stanu plazmy. Zjonizowane gazy zaczynaj emitowa fotony wiata ultraoletowego, ktre padajc na luminofor pobudzaj go do emisji wiata widzialnego (odpowiedniego dla danego koloru luminoforu). Firma Pioneer rozpocza sprzeda pierwszych telewizorw plazmowych dla odbiorcw indywidualnych. Telewizja BBC realizuje wielki projekt oglnowiatowy, polegajcy na pokazaniu momentu nadejcia Nowego Roku we wszystkich strefach czasowych; transmisja trwa przeszo dob. Firma Sharp prezentuje swj pierwszy telewizor LCD Model Aquos LC 20.

2007

Po raz pierwszy sprzeda telewizorw typu LCD na wiecie przekroczya sprzeda CRT.

Sony 2007 zaprezentowao XEL-1 - pierwszy na wiecie telewizor wykorzystujcy technologi OLED (Organic Light Emitting Diode organiczna dioda wiecca). Telewizor wyposaono w 11-calowy panoramiczny wywietlacz o rozdzielczoci 960 x 540 pikseli. XEL-1 jest wykonany z materiaw organicznych (przyjazny dla rodowiska) i nie wymaga podwietlania, w zwizku z czym do produkcji telewizora zuywa si znacznie mniej materiaw, obrazy powstaj dziki zwizkom organicznym zawartym w ekranie. Panel wywietlacza umieszczono w niewiarygodnie cienkiej obudowie o gruboci 3 mm wspartej na smukej podstawie o wadze zaledwie 2 kg.

1999/2000

2001
2001 X 2005 2006

Wg, szacunkw statystyczny dorosy Amerykanin w cigu dnia oglda telewizj 4 godziny. Dwie niemieckie stacje telewizyjne ProSieben oraz Sat1 rozpoczy nadawanie swoich programw w technologii HDTV (high denition TV). HDTV to skrt od angielskiego wyraenia High Denition Television oznaczajcego telewizj o wysokiej rozdzielczoci obrazu i polepszonej jakoci.

2008
LED.

Sharp prezentuje pierwszy ultracienki telewizor LCD z podwietleniem

2012 2012

Firma Samsung wprowadza na rynek telewizory sterowane bez pomocy pilota - gestem i gosem z serii: Samsung Smart TV.

Satelitarna platforma cyfrowa n, jako pierwsza zacza nadawa w Polsce polskojzyczne kanay wysokiej rozdzielczoci HDTV.
rozwinie si wykorzystujc czno internetow, tworzc now jako wobrazowej komunikacji, oferujc nie tylko prezentowanie treci ale rwnie interaktywn wymian informacji. Taka dostpno iinteraktywno skumuluje wielk moc sprawcz, bo to co telewizja pokazuje ludziom zaczyna mie ogromny wpyw na to jak postrzegaj wiat ireaguj. Ztego powodu telewizor czasem staje si rdem istotnych przemian. Dotycz one rwnie samego urzdzenia. Postpujcy rozwj nowych technik wymusi ewolucj funkcji telewizora, ktry powoli sta si domow

Wprowadzenie w Polsce tzw. telewizji cyfrowej. Podstawow rnic pomidzy telewizj analogow a cyfrow s duo wiksze moliwoci uzyskania wysokiej jakoci obrazu cyfrowego oraz odporno na zakcenia. Aby telewizor mg odbiera sygna cyfrowy potrzebny jest specjalny dekoder.
platform do projekcji/wywietlania wszelkich zapisanych bd generowanych elektronicznie obrazw: zdj, wasnych lmw, treci zInternetu czy interaktywnych gier zkomputera bd konsoli. piewem przyszoci s wci jeszcze niedoskonae techniki 3D, techniki hologracznej projekcji obrazu czy technika projekcji bezporednio na siatkwk oka.

77

Z pasji do motocykli

Sport motocyklowy, odkd tylko powsta, jest motorem napdowym tworzenia wszelkiego rodzaju nowinek technicznych poprawiania starych iopracowywania nowych konstrukcji. Wikszo znich znajduje pniej zastosowanie wmotocyklach seryjnych. Wpywaj na niezawodno mechanizmw, atake podnosz poziom bezpieczestwa jazdy. Jednym ztakich elementw s opony.

Poziom tekstu: atwy

HOBBY

Przyczepno opon na mokrym sprawdza si na specjalnym torze cay czas pokrywanym wod

czarnej gumy
Samochd ma ich cztery, ajednolad tylko dwie idlatego wanie to on atwiej traci przyczepno, co jest zjawiskiem bardzo niepodanym iniebezpiecznym. Wostatnim dziesicioleciu konstruktorzy zrobili wielkie postpy wkonstrukcji opon motocyklowych iwanie tu motorem dziaania ipolem do testowania by sport, akonkretnie wycigi motocyklowe. Ale zacznijmy od podstaw. Motocykl, tak jak rower, pochyla si pokonujc zakrt, ale robi to znacznie gbiej, bo jego gumy s owiele grubsze od rowerowych. Wwycigach zawsze te pochylenia byy ekstremalne iwduej mierze zalene wanie od przyczepnoci opon. Konstruktorzy zachodzili wgow jak tu pogodzi ogie zwod. Bowiem wtej bocznej czci opony, ktra toczy si po asfalcie gdy maszyna pokonuje zakrt, mieszanka gumowa powinna by jak najbardziej przyczepna, czyli najmiksza. Natomiast wrodkowej czci toczcej si po jezdni, kiedy motocykl jedzie prosto, guma powinna by twardsza. Dlaczego? Bo mikka guma stwarza wikszy opr toczenia, co wwycigach ma wpyw na prdko, awzwykym uytkowaniu wpywa negatywnie na zwikszenie zuycia paliwa. Wpoowie lat 70. ludzie zrmy Dunlop wpadli na szataski pomys izrobili opony odosownie trjktnym prolu. Wzakrcie guma miaa duy styk ztorem, za na prostej jechaa na wskim szczycie. Patent do szybko okaza si niewypaem, bo przyczepno rwnie bya maa gdy motocykl wanie zaczyna skada si wzakrt ikoo ju zmuszone byo przenosi si boczn. Wtakiej sytuacji zdarzao si wiele wywrotek. Ale technika nie stoi wmiejscu iwreszcie technologia konstrukcji opon daa odpowiednie moliwoci. Stworzono gumy

Tajemnice

78

m.technik - www.mt.com.pl

Boczne warstwy s ju naoone, za chwil bdzie nakadana rodkowa

Typowy komplet opon do motocykla sportowo turystycznego

Nowy sposb nakadania bocznych warstw mikkiej gumy na tward

Stary sposb Dual Compound trzy oddzielne warstwy gumy Dual Compound, najpierw oczywicie do celw wycigowych, ale pniej t technologi zastosowano wszosowych oponach uytkowych. Co oznacza termin Dual Compound, czyli podwjna mieszanka? Ot bienik wykonany jest zdwch rodzajw gumy. Po bokach znajduje si miksza mieszanka, awrodku prolu twardsza. Ten pomys ma jeszcze dodatkow zalet wmotocyklach uytkowych, ktre jed wwikszoci po prostych drogach (awkadym razie nie tak krtych jak tor wycigowy) gumy zuyway si najszybciej na rodku bienika. Cho boki byy jeszcze wdobrym stanie motocyklowe kapcie nadaway si do wymiany. Teraz zuycie jest bardziej rwnomierne aopony stay si

Za chwil guma zostanie zwulkanizowana

79

Z pasji do motocykli
trwalsze. We wczeniejszych wersjach bienik skada si zdwch rnych oddzielnie nakadanych gum, aostatnio miksz gum nakada si na boki na twardsz pokrywajc ca powierzchni. Zapobiega to zbytniemu odksztacaniu si bienika podczas jazdy wzakrcie, ktre wystpowao wczeniej. Oczywicie na przyczepno, awic ibezpieczestwo, ma wpyw nie tylko mieszanka zjakiej wykonany jest bienik, ale rwnie jego rzeba. Na torze wycigowym wwikszoci klas stosuje si gumy slick (gadkie) czyli bez rzeby bienika. Ale tor zawsze jest idealnie czysty, awwypadku deszczu wycig jest przerywany albo zmienia si motocykl. Na deszcz stosowane s specjalne opony wet (mokre), ktre na suchej nawierzchni (czyli bez chodzenia) rozpadyby si ju po kilkudziesiciu kilometrach. Tak wic rzeba bienika wsprzcie uytkowym jest konieczna do odprowadzania wody ipyu zbrudnej nawierzchni. Kada rma ma tu swoje pomysy, by najlepiej dostosowa bienik ijego rzeb do typu motocykla, wktrym bed stosowane. Najnowsze opony wycigowe maj ju bieniki ztrzech warstw gumy ornych twardociach. Skd taki patent? Ot tory maj rne iloci zakrtw wlewo iwprawo. Np. niemiecki tor Sachsenring ma tylko 3 prawe zakrty ia 10 wlewo. Przy powiedzmy 20 okreniach wycigu podczas jazdy wprawo guma mniej si zuywa imoe by miksza, adziki temu bardziej przyczepna. Czy ten patent tra rwnie do motocykli uytkowych? Raczej nie, ale nigdy Nawet na motocyklach uytkowych mona uzyskiwa due nie wiadomo. Wodzimierz Kwas pochylenie

Poziom tekstu: atwy

HOBBY

Astronomia bez tajemnic Poznaj fascynujcy wiat planet igwiazd

Poznaj fascynujcy wiat planet oraz gwiazd izacznij swoj astronomiczn przygod! Zporadnika dowiesz si, jak zbudowa pierwsze wasne obserwatorium astronomiczne irozpocz obserwacj Ksiyca, Soca, planet oraz gwiazd wposzczeglnych porach roku. Dowiesz si, czym charakteryzuj si komety imeteory, co to jest sidmy kontynent Ziemi ijakie s typy mgawic. Specjalnie opracowany rozdzia zawiera najpopularniejsze pytania wraz zodpowiedziami eksperta. Dziki temu odkryjesz, jak ewoluowa wszechwiat, co to jest czarna dziura, jakie s aktualne iprzysze zadania sond kosmicznych. Docz do grona aktywnych obserwatorw nieba. Dlaczego poradnik traa wSAMO SEDNO? - podpowiada, jak dobra odpowiedni sprzt, by zacz przygod zastronomi - uczy, jak krok po kroku obserwowa najciekawsze zjawiska na niebie - prezentuje praktyczne wskazwki oraz ciekawostki, ktre zainteresuj kadego zapalonego obserwatora (np. Jak powsta ksiyc? Kiedy ijak zganie Soce? Jaki bdzie kres naszej planety? Jak przyszo maj farmy teleskopw? Dlaczego wida stale t sam stron ksiyca? Jakie odkrycie A. Wolszczana zostao zaliczone do 16 najwaniejszych odkry wdziedzinach zyki iastronomii?) - zawiera szczegowe tabele porzdkujce np. dane oplanetach Ukadu Sonecznego czy najbliszych zamieniach Ksiyca - jest wzbogacony owartociowe dodatki, takie jak sowniczek najwaniejszych poj, mapy zzaznaczonymi obiektami nieba, rysunki wyjaniajce dziaanie urzdze, kolorowe zdjcia. Redakcja MT. Mamy 5 egzemplarzy tej ksiki do rozdania wrd prenumeratorw MT. Jeli chcesz otrzyma t ksik, napisz do nas na adres email: redakcja@mt.com.pl. Podaj swj numer prenumeratora iwkilku zdaniach napisz dlaczego interesujesz si astronomi ijakie masz sukcesy na polu tych zainteresowa.

80

m.technik - www.mt.com.pl

Piszc 101 kwantowych pyta, Kenneth Ford podj si misji wyjanienia wnajprostszy moKrlewskie Obserwatorium liwy sposb najistotniejszych wGreenwich to miejsce wyidei tworzcych podwaliny zyki znaczenia czasu uniwersalnekwantowej. Ksika, wprzecigo ipoudnika zerowego. Jest wiestwie do wielu dzie skupiajednym znajwaniejszych hijcych si na konkretnej dziedzistorycznych orodkw badawnie, na przykad teorii modelu czych wdziejach ludzkoci. Od chwili ufundowania przez standardowego, czy teorii strun, krla Karola II w1675 odgrywao istotn rol wstawianiu zawiera omwienie praktycznie pyta dotyczcych czasu, przestrzeni iwszechwiata oraz wszystkich istotnych tematw. Nie oznacza to jednak daleko wudzielaniu odpowiedzi na nie. idcych uproszcze autor zakada, e dociekliwy czytelnik Bogato ilustrowany przewodnik Johna iMary Gribbinw zechce naprawd zrozumie podstawy zyki kwantowej. Podr do granic Wszechwiata wydany pod egid ywe opisy Forda wzbogacone zostay licznymi anegdotami Krlewskiego Obserwatorium wGreenwich wyznacza ozdarzeniach, ktrych wiadkiem nierzadko by sam autor tej standardy dla innych tego rodzaju publikacji zarwno pod ksiki. 101 kwantowych pyta jest pozycj przygotowan tak, wzgldem treci, jak isposobu jej prezentacji. To rzetelne by mona byo przeczyta j od deski do deski lub zaglda do iszczegowe kompendium, opisujce wsposb zrozumia- niej wedle uznania. y kwestie najbardziej podstawowe, jak iwysoce skompliKoncepcje skadajce si na zyk kwantow stanowi dla nas kowane, obejmujce tak Ukad Soneczny, jak inajdalsze rdo najgbszego zrozumienia wiata iwielu bardzo istotnych znane rejony Wszechwiata, jego powstanie, ewolucj technologii, jednoczenie jednak dla wielu okazuj si by do znajdujcych si wnim obiektw oraz teorie, dotyczce dziwacznym daniem, ktrego spoycie prowadzi do intelektualjego przyszoci. nej niestrawnoci. Ken Ford zaprasza nas do szwedzkiego stou Redakcja MT. Mamy 5 egzemplarzy tej ksiki do rozdapenego pyta iodpowiedzi, na ktrym na pewno znajdziemy nia wrd prenumeratorw MT. Jeli chcesz otrzyma t co dla siebie. Jestem przekonany, e po sprbowaniu tych pyszksik, napisz do nas na adres email: redakcja@mt.com.pl. noci, nie bdziecie wstanie powstrzyma si od ucztowania. Podaj swj numer prenumeratora iwkilku zdaniach napisz Frank Wilczek, laureat nagrody Nobla, autor ksiki Lekko dlaczego interesujesz si astronomi ijakie masz sukcesy na bytu polu tych zainteresowa.
REKLAMA

Podr do granic Wszechwiata Przewodnik astronomiczny Krlewskiego Obserwatorium wGreenwich.

101 kwantowych pyta Wszystko, co chcielibycie wiedzie owiecie, ktrego nie wida.

Fotografia

Poziom tekstu: atwy

HOBBY

5 bezcennych

Fotograf podrniczy Tony Burns uwielbia krajobrazy Fotograf miejskie, gdy stwarzaj one wiele fotogracznych moliwoci. To zdjcie zostao wykonane pod mostem Millenium wLondynie, naprzeciwko Katedry w. Piotra ozachodzie soca. To najlepsza pora dnia do fotografowania miejskich krajobrazw. wiato znika bardzo szybko, dlatego trzeba pracowa rozwanie, by wykorzysta zmieniajcy si charakter wiata radzi Tony. Aby zrobi tak ciekawe zdjcie jak to, trzeba si odpowiednio przygotowa. Tony radzi pierwsze zdjcia testowe zrobi jeszcze za dnia, zanim warunki zaczn si zmienia, by zobaczy, jak wkadrze ukada si caa scena. Testuj rne ogniskowe, kty widzenia ikompozycje. Przykadaj wag do komponowania kadru imiej oko na elementy, ktre mog odciga wzrok widza od gwnego motywu zdjcia. Gdy przyjechaem pod most Millenium, moim pierwszym odruchem byo fotografowanie szerokim ktem, by upchn wscenie jak najwicej, ale potem zauwayem,

Uchwy wiata miasta

Wyjd wieczorem wmiasto iodkryj jego drugie oblicze
e cianiejszy kadr zKatedr w. Piotra jest znacznie ciekawszy. Zdjcie zostao wykonane Canonem EOS 5D Mark II zobiektywem 24105 mm, nawietlane byo przez 25 s przy f/10 oraz ISO 125. By zdjcie byo idealnie wyrane, musisz skorzysta ze statywu. Najlepiej uy rwnie pilota do zdalnego wyzwalania migawki isamowyzwalacza, co pozwoli zminimalizowa ryzyko poruszenia. Jeeli obiektyw ma opcj stabilizacji, gdy aparat jest na statywie, moesz j wyczy. Zacznij ju dzisiaj... * Spakuj statyw, gdy bdziesz potrzebowa dugiego czasu otwarcia migawki, ktry zapewni odpowiednie nawietlenie zdjcia * Korzystaj zobiektywu typu zoom, by mc eksperymentowa zrn ogniskow * Wszystkie miasta maj kultowe miejscwki, zktrych rozpocieraj si widoki na najwaniejsze budynki. Poszukaj ich zanim wiato zacznie si zmienia.

82

m.technik - www.mt.com.pl

Setki bezcennych porad znajdziesz wmiesiczniku Digital Camera Polska, ktry moesz przejrze ikupi na www.ulubionykiosk.pl

porad mistrzw

fotografowanie

TW KR E A Y NE
83

Fotografia

Poziom tekstu: atwy

HOBBY
Wtym zdjciu nierwno owietlona scena, panoramowana po skosie, wyglda jak pikny obraz olejny

Tutaj czas otwarcia migawki zosta skrcony do 1/13 s, dziki czemu na zdjciach nadal widoczne s szczegy jasnych, kolorowych lici

Fotografuj jesienne abstrakcje

Uyj rozmycia do uatrakcyjnienia zdj kolorw jesieni
Oznaczao to, e musz wyduy czas otwarcia migawki do ok. p sekundy iwczasie nawietlania wykona delikatny pionowy ruch aparatem. Zacznij ju dzisiaj * Wczasie poruszania aparatem prbuj eksperymentowa zkierunkiem iszybkoci ruchu delikatny jednostajny da efekt lekkich pasteli, zdecydowane ruchy dadz wraenie bardziej impresjonistyczne * Podobnie jasno owietlone, wysokokontrastowe sceny bd wyglda jak obrazy olejne, natomiast rozproszone wiato sprawi, e zdjcie bdzie blisze szkicowi czy obrazowi wykonanemu pastelami * Wsoneczny dzie bdziesz musia przymkn przyson do f/22, ISO do 100 lub 50, copozwoli na wyduenie czasu nawietlania. Czasami potrzebne moe okaza si uycie szarego ltra.

3
84

Zapewne nieraz masz ochot wyj na spacer, by uchwyci pikne kolory jesieni, ale nie po to by robi tradycyjne, kiczowate niemal zdjcia spadajcych lici. Ustawiajc dugi czas otwarcia migawki iprzesuwajc aparat wczasie nawietlania, moesz stworzy bardzo klimatyczne ujcia, skoncentrowane na kolorze, fakturze iwietle, mwi specjalista od abstrakcyjnej fotograi, Morgan Peterson. Zbyt duy ruch moe sprawi, e utrwali si tylko kolor, ale gdy nieco zwolnimy, mona zapa wkadrze nieco detali ipokaza esencj fotografowanej sceny tak, jak robili to kiedy impresjonici. Przy fotografowaniu drzew wyszedem zzaoenia, e chc, by wyglday jak obraz olejny na ptnie. Zdjcia prezentujce drzewa robione s zazwyczaj wbardzo rozproszonym wietle, dziki temu powstaje delikatny pastelowy efekt. Jednak ja chciaem je uchwyci wpenym socu, ktrego promienie przebijayby si przez licie.

Deszczowa piosenka...
Kreatywna zabawa na jesienne soty
Podobno fotograa ideszcz nie id ze sob wparze, ale jeli podejdziesz do tegokreatywnie, by moe zmienisz zdanie. Zabieram aparat zawsze, gdy wychodz zdomu, mwi fotograf prasowy Tom Martin. To zdjcie zrobiem przy Muzeum Sztuki Kataloskiej. Odbicia wkauy wyglday idealnie, natura wykonaa kawa dobrej roboty, ja musiaem tylko odpowiednio ustawi aparat ipoczeka na pieszych, a pojawi si wodpowiednim miejscu sceny. Zacznij ju dzisiaj * Gdy fotografujesz odbicia wkauach, szukaj kolorw, ksztatw izarysw sylwetek, podejd blisko wody * wietn rzecz wtego typu zdjciach jest fakt, e fotografowani nie s wiadomi tego, e robi im si zdjcia * wiato po deszczu moe by niesamowite; dodanie do tego odbicia wwodzie moe jeszcze bardziej podkreli ten efekt.

m.technik - www.mt.com.pl

5
Ben, ustawiajc si nisko ikorzystajc zobiektywu typu rybie oko oogniskowej 15mm, podkreli wraenie wysokoci idugo lotu rowerzysty

Fotografuj odlege galaktyki

Sfotografuj przeszo, ktr masz nad gow
Aby przebi si przez granice atmosfery, potrzebujesz teleskopu, ktry podczysz do swojej lustrzanki. Teleskopy dla pocztkujcych mona kupi ju za ok. 500z, ale im wiksze zblienie ilepsza jako optyczna, tym jak wiadomo wysza cena sprztu. Jeeli nie jeste zainteresowany wychodzeniem poza obrb naszej planety, moesz uchwyci cakiem spektakularne lady ruchu gwiazd standardowym zestawem. Upewnij si jednak, e jeste wystarczajco daleko od wiate miasta. eby zaczerpn nieco inspiracji lub zachty, poszukaj wInternecie zdj pod hasem astrofotograa, azobaczysz obrazy, ktrych pewnie nigdy nawet sobie nie wyobraae. Zdjcie poniej zostao wykonane przez Marco Lorenzi ipokazuje krt struktur pozostaoci po wybuchu supernowej. Zacznij ju dzisiaj * led prognozy pogody, do zdj wybierz bezchmurn noc * Spakuj stabilny statyw. Bdziesz musia fotografowa zdugim czasem nawietlania, wic im solidniejsze podparcie, tym lepiej.

Praca zlamp

Nadaj zdjciom akcji dynamiki, dowietlajc ich bohaterw eszem

Zewntrzne lampy byskowe wykorzystywane s zazwyczaj do portretw, jednak maj zdecydowanie szersze zastosowanie. Mog nada niesamowity efekt zdjciom akcji, gdy wkulminacyjnym momencie owietl bohatera ujcia. Zdjcie powyej zostao wykonane przez portrecist Bena Browna, ktry posikowa si dwiema lampami Canon 530EX II Speedlite. Odpali je za pomoc pilota Pocket Wizzards. Niesamowit zalet wynikajc zmoliwoci korzystania zzewntrznych lamp byskowych jest kontrola siy ikierunku wiata, ktre emituj. Ustawiajc lampy po przeciwnych stronach, mamy szans uzyska bardzo ciekawy efekt, ktrego nie daaby adna lampa zamontowana na sankach aparatu. Ben do zdjcia leccego rowerzysty zamontowa obiektyw typu rybie oko 15 mm ipo kadej stronie umieszczone na statywach lampy byskowe jedna ustawiona napoow, druga na pen moc. Obielampy zostay odpalone jednoczenie. Zacznij ju dzisiaj Niedowietlone to imocno owietlony za pomoc dwch lamp byskowych rowerzysta tworz * Obiektyw rybie oko mocno mocne zdjcie znieksztaca obraz, fotografujc pod zym ktem, mona popsu ujcie * Zanim wczysz lampy, ustaw scen naniedowietlenie ojeden lub dwa stopnie. Dziki temu bdzie miaa nastrojow atmosfer * Upewnij si, e masz wpeni naadowane baterie wzachmurzone dni moe si okaza, e musisz korzysta zpenej siy lamp.

85

Guitar gear

Dla modego rockmana

Chyba nie musimy Wam mwi, dlaczego warto gra a na gitarze? Sami doskonale otym wiecie. Redakcja Magazynu Gitarzysta poleca wtym miesicu kolejny zestaw sprztowego o arsenau, ktry pozwoli Wam rozwija ikontynuowa rozpoczt, gitarow przygod.

Poziom tekstu: atwy

86

HOBBY

LO 3 MR Gitara: Sterling By Music Man S.U.B. SILO

na dostpne s dla Dziki serii S.U.B wysokiej klasy gitary oklasycznym designie Music Mana kadego. Sterling Silo 3 posiada korpus solid hardwood zpytk maskujc, wykonany zklonu gryf oraz palisandrow nakadk z22 progami. Gitara uzbrojona zostaa whumbucker owysokim poziomie wyjciowym przy mostku, zapewniajcy odpowiednio nasycone, ycone, mocne, rockowe brzmienie. Ukad elektryczny uzupeniaj 2 single Vintage, 5-pozycyjny przecznik oraz potencjometry VOLUME iTONE. Caoci dopenia metalizowany, czerwony lakier. Cena: 1.050 PLN www.sterlingbymusicman.com

Wzmacniacz: Roland CUBE 20XL

Mae, 20 Wcombo gitarowe zniezwykle popularnej serii Cube, oparte na goniku orednicy 8. Dwa kanay: JC Clean oraz Lead zfunkcj Solo dla dodatkowego podbicia. Wkanale 2 znajajdziemy sze rodzajw symulacji wzmacniaczy COSM, wtym nowy typ wzmacniacza Extreme. Na pokadzie znajduje si 9 wysokiej klasy efektw, m.in. nowy Heavy Octave oraz COSM vintage spring Reverb. Cao obsugiwana jest przez trzypasmowy korektor oraz potencjometry GAIN iosobne VOLUME. Wejcie AUX pozwala na podczenie zewntrznego odtwarzaacza mp3, agniazdo RECORDING OUT/PHONES funkcjonuje e jako wyjcie suchawkowe oraz umoliwia bezporednie nagranie sygnau. Do dyspozycji mamy jeszcze tuner oraz funkcj kcj Power Squeezer, dostarczajc penego brzmienia przy niskim kim poziomie gonoci. Idealna propozycja zarwno do domu, jak ina prby czy mae koncerty. Cena: 650 PLN www.rolandpolska.pl

m.technik - www.mt.com.pl

Kabel: Hosa Technology 3GT18C1

Gitarowe kable Hosa to gwarancja niezawodnego dziaania przed dugie lata. Najwysz jako produktw uzyskano dziki zastosowaniu wysokiej klasy komponentw isystemu produkcji na najlepszym wiatowym poziomie. Rozkrcane, wcaoci metalowe wtyki znakomicie sprawdz si wzastosowaniach koncertowych. Przewd wykonany jest zmiedzi beztlenowej (OFC) dla zwikszenia klarownoci sygnau, idealnie eliminuje wszelkie zakcenia EMI iRFI. Dostpne wkolorze niebieskim, biaym iczarnym. Cena: 75 PLN. www.hosatech.com

Struny: Rotosound Roto Pinks R9

Produkowane wWielkiej Brytanii struny Rotosound wytwarzane s wyczPr nie zkomponentw najwyszej jakoci. Dziki wyjtkowemu procesowi technologicznemu niklowana owijka wrcz wgryza si wszecioktny rd rdze owijanej struny na caej jej dugoci. Zaprojektowane we wsppracy znajbardziej uznanymi artystami, te wyjtkowe struny gwarantuj gitarzycie pene, mocne brzmienie itrwao znacznie przewyszajc konkurencj. Struny wgrubociach 9-11-16-24w-32w-42w. Cena: 21 PLN www.rotosound.pl

Kostki: Ibanez 1000PGPW

Rewelacyjne kostki ogruboci 1mm sygnowane przez wirtuoza gitary, Paula Gilberta. Nieco zmniejszona wielko icharakterystyczny, zaostrzony czubek zapewniaj wiksz precyzj iatwo wykonywania szybkich przebiegw solowych. Atrakcyjny, perowy design. Cena: 2,60 PLN (szt.). www.ibanezpolska.pl

wicz razem z magazynem Gitarzysta!

Magazyn Gitarzysta jest miesicznikiem skierowanym do wszystkich fanw gitary zarwno tych ju grajcych, jak itych, ktrzy pragn rozpocz t ekscytujc przygod. Wkadym numerze znajdziesz 7 lekcji gitarowych (gitara klasyczna, gitara akustyczna, jazz, blues, funky, rock imetal) oraz dwie lekcje basowe. Co miesic publikowane s wywiady zgwiazdami gitary, zdradzajcymi muzyczne tajniki iopisujcymi uywany przez siebie sprzt. Nie brakuje take newsw zbrany gitarowej oraz opisw wieych wydawnictw nutowych. Nie jest wane na jakim poziomie zaawansowania wgrze na gitarze aktualnie jeste wane jest, e zmagazynem Gitarzysta jeste skazany na sukces!

Wydania biece inumery archiwalne mona poczyta sobie ikupi na www.UlubionyKiosk.pl

87

Akademia audio
Na czym polega odtwarzanie basu? Niby na tym samym, na czym oglnie przetwarzanie sygnau elektrycznego na dwik ajednak niskie tony stawiaj szczeglne wymagania, ktre pocigaj za sob szereg konsekwencji. Jedn znich jest powstanie takiego urzdzenia jak subwoofer. Gdyby sprawne przetwarzanie basu mona byo osign za pomoc umiarkowanej wielkoci zespow gonikowych, po co komu byyby potrzebne jakie dodatkowe, kopotliwe skrzynie?
Po pierwsze, co oczywiste, subwoofer powinien przetwarza bardzo niskie czstotliwoci. Im nisze, tym lepiej. Dojcie zliniow charakterystyk przetwarzania do teoretycznej granicy pasma akustycznego (syszalnego), czyli do ok. 20 Hz, nie jest wcale atwe. Rozwaania, e spektrum czstotliwociowe wikszoci instrumentw muzycznych nie siga tak nisko, lub e najnisze skadowe pojawiaj si wmuzyce bardzo rzadko imona je sobie odpuci nie maj sensu, gdy mwimy osubwooferze do kina domowego, gdzie efekty wrcz subsoniczne pojawiaj si czsto (zwaszcza, gdy trup si ciele gsto). Co to znaczy subsoniczne? To znaczy podakustyczne, czyli zdenicji takie, ktrych czstotliwoci s nisze od dolnej granicy pasma syszalnego, zatem nisze od owych 20 Hz. Ta granica te nie jest cisa, tak jak igrna granica pasma syszalnego (ok. 20 kHz dla modego czowieka), dlatego e such kadego znas ma swoj wasn charakterystyk, aponadto mwimy ofunkcji cigej, anie zerojedynkowej wic nie jest tak, e, zamy, do 20 Hz syszymy doskonale, aponiej ju nic; czuo naszego suchu, wraz zoddalaniem podakustycznych to piku. Mogyby przenosi napicie stae. Wyzwaniem nie jest przenoszenie, ale przetwarzanie napicia iprdu na cinienie akustyczne, czyli na dwik. Wyjanijmy, choby skrtowo inieprecyzyjnie, oby tylko zrozumiale dlaczego. Wypromieniowana moc akustyczna (nie myli zdostarczon do gonika moc elektryczn, ktra jest ok. stukrotnie wysza, bowiem gonik to ukad obardzo niskiej sprawnoci energetycznej!) jest pochodn promieniujcej powierzchni iprdkoci przemieszczanego powietrza. Jeeli mamy do czynienia zwysokimi czstotliwociami, to du prdko uzyskujemy ju dziki samej czstotliwoci. Membrana nie musi pracowa zdu amplitud, aby mie bardzo wysok prdko liniow, wtedy nie musi te mie duej powierzchni (dlatego goniki wysokotonowe maj znacznie mniejsze wymiary, ni niskotonowe). Niskie czstotliwoci oznaczaj wolniejszy ruch membrany przy danej amplitudzie dla 20 Hz jest on przecie tysic razy wolniejszy ni przy 20 kHz. Aby to nadrobi, trzeba zwikszy prdko poprzez zwikszenie amplitudy,

Poziom tekstu: atwy

HOBBY

SUBWOOFERY
si od zakresu czstotliwoci rednich, stopniowo maleje, awic syszymy coraz sabiej, sabiej ale wci co syszymy. Pragnienie bardzo niskiego basu nie jest dobrze oceniane przez audiolskie krgi, jako przejaw niskich instynktw, potrzeby odczuwania mocnych, prymitywnych bodcw, niemajcych zmuzyk wiele wsplnego. Ale przecie pasmo wielkich organw siga 16 Hz! Wiarygodno odtwarzania fortepianu jest te owiele lepsza zsystemu orozcignitym (wobie strony) pasmie. Amwic oorganach ifortepianie, mamy na myli muzyk wysz. Co bdzie, gdy uwzgldnimy elektroniczn? Mona si dalej zapiera, e nawet przy pasmie ograniczonym do 40 Hz, byle tylko zdobr dynamik, damy sobie rad Jednak wkinie, zwaszcza wkinie akcji, bdzie wyranie gorzej. Tu nie chodzi tylko odwiki. Jeeli przyjdzie kilkunastohercowe masowanie, to poczujemy. Poczuj te ssiedzi. Ioto chodzi przynajmniej od czasu do czasu. Cz rm manipuluje mwic delikatnie pasmem przenoszenia, obiecujc owe 20 Hz wswoich katalogach, ale zwykle nie ma to wiele wsplnego zrzeczywistoci. Wyjanijmy jak najszybciej, e dla elektroniki odtwarzaczy, wzmacniaczy przenoszenie czstotliwoci albo zwikszy wypromieniowan moc przez zwikszenie powierzchni. Dla efektywnego przetwarzania niskich czstotliwoci musimy wic wkadym cyklu przepompowa znacznie wiksz mas powietrza ni przy czstotliwociach wysokich. Iloczyn maksymalnej amplitudy membrany gonika ijej powierzchni nazywamy wychyleniem objtociowym to pojcie warto sobie przyswoi istosowa. Zapotrzebowanie na wychylenie objtociowe szybko ronie wraz zobnianiem si czstotliwoci. Przy bardzo niskich czstotliwociach jest tak due, e nawet wyrany ruch duej membrany nie oznacza wytwarzania mocy akustycznej, jakiej bymy oczekiwali. To, e membrana gonika wychyla si znacznie, niczego nie gwarantuje, moe by wrcz niebezpieczne nic nie sycha, agonik moe ulec uszkodzeniu. Odbierane przez nas cinienie akustyczne zaley nie tylko od wypromieniowanej mocy akustycznej, ale te od odlegoci do jej rda. Dlatego przetwarzanie nawet najniszych czstotliwoci, ito bardzo gono, jest moliwe przez suchawki, bo te znajduj si bardzo blisko ucha, wdodatku cinienie nie ucieka. Skonstruowanie gonika, ktrego charakterystyka sigaaby liniowo wymarzonych 20 Hz,

88

m.technik - www.mt.com.pl

te nie nastrczaoby adnego problemu oile bdziemy abstrahowa od tego, zjak gonoci te 20 Hz, tak jak icae pasmo, bdzie odtwarzane. Nawet malutki goniczek moe mie rezonans przy 20 Hz itam te rozcign swoje pasmo przetwarzania, ale ju kilka watw (dostarczonej mocy akustycznej) bdzie go wykacza, eksploatujc ca dostpn amplitud; albo bdzie mia on bardzo nisk efektywno (sprawno energetyczn) imimo e przyjmie watw nie kilka, akilkanacie, to wci bdzie gra do cicho. Podsumowujc przetwarzanie najniszych czstotliwoci zdu gonoci wymaga gonika (lub baterii gonikw) oduym wychyleniu objtociowym. Duych, oduej amplitudzie maksymalnej. Moemy jednak wybiera albo bardzo du powierzchni, bez forsowania wielkiej amplitudy, albo odwrotnie zaprojektowa gonik jeszcze niezbyt wielki, lecz nadrabiajcy to bardzo duym wychyleniem. Rnica midzy obydwoma metodami (wpraktyce chodzi odobr proporcji, anie ojedn zdwch metod) polega na tym, e zdu powierzchni membrany czy si wysza efektywno, azduym wychyleniem wysoka dostarczona moc. Co wolimy? Pewnie wysok efektywno. Skoro moemy uzyska okrelone cinienie przy danej czstotliwoci za pomoc niszej dostarczonej mocy, awyszej efektywnoci, to oszczdzamy na mocy wzmacniacza, ktry to wszystko przecie musi napdzi. Jednak ze zwikszaniem powierzchni wie si inny problem: wiksze goniki wymagaj (generalnie) wikszej obudowy, nie tylko ze wzgldu na swoj rednic, wymuszajc okrelone wymiary przedniej cianki, ale ina inny sposb interakcji zpoduszk powietrzn wewntrz obudowy. Mniejszy gonik oniszej efektywnoci, ale duej mocy, ma wic t przewag, e pozwala zaprojektowa mniejsze urzdzenie (subwoofer) opodobnych parametrach docelowych, cho wymaga do wsppracy wzmacniacza owikszej mocy. Doszlimy tu wreszcie do trzeciego postulatu, jaki stawia si przed nowoczesnym subwooferem, postulatu majcego ju charakter nie parametryczny, nie brzmieniowy, auytkowy do jego wielkoci. To jest kopot moe inajwikszy dla wszystkich. Wielko oznacza rnorakie koszty, atake spotgowanie niechci uytkownikw do subwoofera jako takiego. Klasyczny, absolutnie bezkompromisowy subwoofer nie moe by may, ale nowoczesna technika pozwala projektowa relatywnie niewielkie subwoofery obardzo duych moliwociach. Praw zyki nie mona zmieni, ale wsukurs przychodz wzmacniacze pracujce wklasie D czyli niewielkie wzmacniacze oduych mocach, wnajmocniejszych subwooferach sigajce nawet tysica watw, azupenie regularnie kilkuset. Wtedy ukad akustyczny (gonikowy) oniewielkiej sprawnoci energetycznej, otrzymawszy tak porcj watw (ze wzmacniacza owysokiej sprawnoci...), te moe zagra nisko ipotnie.

Pora wyjani, e praktycznie wszystkie nowoczesne subwoofery s subwooferami aktywnymi, czyli konstrukcjami ze zintegrowanym wzmacniaczem nie zasilamy ich wzmacniaczem zewntrznym, tak jak wikszo penozakresowych kolumn gonikowych (kolumny aktywne to zkolei rzadko wdomowym Hi-Fi, chocia codzienno wstudiach nagraniowych), lecz jedynie sterujemy sygnaem, ktry same ju wzmacniaj. Rozwizanie to ma same zalety - wzmacniacz jest doskonale dopasowany do ukadu akustycznego zarwno podstawowymi parametrami (moc), jak te charakterystyk czstotliwociow ktra wcale nie jest liniowa, ale tak skorygowana, aby na kocu charakterystyka przetwarzania pokrywaa dany zakres. To rwnie jeden ze sposobw pozwalajcych konstruowa mae subwoofery (zbyt) maa objto obudowy bdzie powodowa szybszy spadek charakterystyki wzakresie najniszych czstotliwoci (samego ukadu gonik-obudowa), co wprzypadku dziaania klasycznych kolumn byoby ju trudne do poprawienia; wsubwooferze aktywnym wzmacniacz wprowadza odpowiedni korekcj, pozwalajc uksztatowa teoretycznie dowoln kocow charakterystyk iosign dowolnie nisk doln czstotliwo graniczn. Wpraktyce ztak korekcj nie mona przesadza, zarwno ze wzgldu na skoczone moliwoci wzmacniacza (korekcja oznacza moe wielokrotne zwikszenie mocy elektrycznej potrzebnej dla uzyskania staego poziomu), jak te ograniczon wytrzymao gonika (problem amplitudy przedstawiony na pocztku). Ponadto zwikszanie wychylenia objtociowego (sprawd wyej, co to jest :-) przy relatywnie niewielkiej obudowie bdzie wywoywao wjej wntrzu bardzo due cinienie inaprenia. Due cinienie najlepiej wytrzymuje obudowa wformie kuli, anaprenia mona redukowa, instalujc zamiast jednego gonika dwa na przeciwlegych ciankach. Takie rozwizanie zastosowano np. wnajnowszym subwooferze rmy B&WPV1D, ktry wtym roku zdoby nagrod Europejskiego Stowarzyszenia Audiowizualnego EISA. Zkolei wsubwooferze rmy Paradigm Millenia Sub obudow ekstremalnie zwono, instalujc na przedniej itylnej ciance goniki owyduonym ksztacie membrany; taki subwoofer mona umieci wmiejscach, wktrych klasyczna skrzynka po prostu by si nie zmiecia, mona go nawet powiesi na cianie! Obydwa przykady pokazuj, jak oryginalne iwizualnie atrakcyjne moe by urzdzedomownikw straszyo. nie, ktre do niedawna tylko do

Redaktorzy Audio

89

Technologia i muzyka

HOBBY

moje hobby

Tworzenie muzyki
Programowanie partii syntezatora
Teraz jednak wrcimy do rozpocztego wubiegym miesicu projektu izajmiemy si programowaniem partii syntezatorw. Tomasz Wrblewski

Poziom tekstu: atwy

Wubiegym miesicu pokazalimy, wjaki sposb mona zaprogramowa partie basu oraz perkusji wprogramie Sony Acid Xpress 7, ktry kady moe pobra bezpatnie ze strony www.acidplanet.com. Teraz zajmiemy si dalsz prac nad naszym projektem muzycznym, ktry zacznie ju przypomina konkretn aranacj.
Kady utwr muzyczny ma swoj struktur (zwan aranacj), ktra sprawia, e ma on okrelony charakter brzmieniowy oraz klimat. Inaczej aranuje si utwory rockowe, inaczej akustyczne ballady, inaczej utwory hip-hopowe, ajeszcze inaczej utwory elektroniczne przeznaczone do odtwarzania wklubach, oglnie znane pod pojciem dance. Wspczesne programy DAW pozwalaj na tworzenie (produkcj) muzyki zuwzgldnieniem kadej ztych aranacji, ale zuwagi na obecno tzw. siatki tempa iwszystkie funkcje uatwiajce prac wrwnym, niezmieniajcym si rytmie oraz dostpno pokadowych syntezatorw wpostaci instrumentw wirtualnych, szczeglnie predestynowane s do tworzenia elektronicznej muzyki tanecznej. Jeli jednak wolimy nagrywa muzyk, ktrej aranacja opiera si na partii gitary akustycznej oraz naszym piewie, wwczas nie musimy si sugerowa ow siatk tempa (ktra cay czas pozostaje widoczna), ale moemy wyczy przyciganie do niej poszczeglnych zdarze (klipw) przyciskiem funkcyjnym F8. Wwczas to podczas przemieszczania klipw nie bd si one przykleja do znacznikw imoemy nimi swobodnie operowa, niezalenie od aktualnie ustawionego tempa projektu.

Now ciek mona te wstawi klikajc prawym klawiszem myszy wobszarze regulatorw iwybierajc Insert MIDI Track. Wysoko wszystkich cieek wprojekcie moemy zmienia skrtem klawiaturowym Shift + [strzaka wgr] lub Shift + [strzaka wd]. Wysoko pojedynczych cieek moemy zmienia przecigajc doln krawd jej lewej czci. Domylnie wkadej nowej ciece MIDI jako instrument zgasza si brzmienie fortepianu, ktre jest bardzo dobre wprzypadku programowania. Pniej moemy je zmieni.

Skoczylimy nasz prac na zaprogramowaniu perkusji ibasu. Mamy nadziej, e zapisalicie swj projekt. Na pewno przez ten czas eksperymentowalicie te zrnymi opcjami iprogramowaniem innych partii, wic nabralicie ju wtym zakresie pewnej wprawy. Skrtem Ctrl+Alt+Q (lub wybierajc zmenu Insert opcj MIDI Track) umieszczamy wprojekcie now ciek MIDI. (Wideo zprezentacj wszystkich opisywanych tu czynnoci znajdziesz na stronie www.mt.com.pl).

Narzdziem owka rysujemy dwutaktowy klip, zaznaczamy go klikniciem, anastpnie wciskajc klawisz G przechodzimy do trybu edycji MIDI. Skrtem Shift + [strzaka wd] zmniejszamy wysoko wszystkich cieek wnaszej aranacji, anastpnie rozcigamy niedawno dodan tak, by mie jej jak najwiksz wysoko. To pozwoli nam na atwiejsze wpisywanie nutek. Zaznaczamy obszar obejmujcy nasz nowy klip iwciskamy przycisk L, ktry uaktywni odtwarzanie wptli.

90

m.technik - www.mt.com.pl

e-suplement

wicej na www.mt.com.pl/e-suplement

Widok wpoziomie skalujemy przyciskami [strzaka wgr] oraz [strzaka wd]. Teraz przysza pora na dziaanie artystyczne. Do naszej partii bbnw ibasu musimy dobra odpowiednie akordy. Akordy zoone s zminimum trzech dwikw, zktrych najniszy jest zazwyczaj podstaw akordu iokrela jego nazw. Kolejne dwiki wakordzie deniuj jego charakter brzmieniowy. Partia basu wnaszym utworze narzuca nam korzystanie zakordw septymowych izmniejszonych, ktre bardziej kojarz si zmuzyk jazzow ni muzyk pop.

Moemy skorygowa parti basu tak, by pod wzgldem klimatu zbliya si do muzyki stricte rozrywkowej, ale jestemy ciekawi, co ztego wyjdzie, wic trzymajmy si dalej tego charakteru, ktry ju zacz si zarysowywa. Moe powstanie ztego interesujcy podkad do nieszablonowego utworu hip-hopowego? Wiele ciekawych utworw muzycznych nagrano przez mieszanie rnych gatunkw istylistyk, wic nie zaszkodzi poeksperymentowa.

Rysujemy poszczeglne nutki wedytorze, odpowiednio je skracajc, wyduajc, przemieszczajc idodajc. Wkadej chwili moemy powikszy widok przyciskiem [strzaka wgr], gdy zaley nam na doprecyzowaniu szczegw. Klikajc narzdziem wdowolnym miejscu siatki tempa (bez jego przecigania), ustawiamy tam kursor, awciskajc spacj uruchamiamy odtwarzanie. Spacj moemy te je zatrzyma, przy czym kursor wraca na poprzednie miejsce.

Jeli wciniemy przycisk Enter, wwczas odtwarzanie zostaje zatrzymane, akursor nie wraca na poprzednie miejsce. Skrtem Shift + F12 (lub odpowiednim przyciskiem wsekcji napdu) rozpoczynamy odtwarzanie od pocztku. Wten wanie sposb, przemieszczajc si po naszym projekcie, dodajc izmieniajc dwiki, atake uwanie suchajc efektw dokonanych zmian, tworzymy nasz parti harmoniczn.

Majc ju parti rytmiczn pod postaci perkusji, parti harmoniczn, oraz wic te dwa elementy parti basu moemy ju oceni charakter muzyczny naszego utworu. Teraz pora zaj si jego stron brzmieniow. Wduej mierze decydowa oniej bdzie stworzona wanie partia harmoniczna. Odtwarzajc nasz fragment dobierzemy pasujce nam brzmienie syntezatora. Moemy zamkn edycj MIDI (klawisz G), zmniejszy wysoko ladw ipowikszy ciek zparti harmoniczn, by mie dostp do funkcji zmiany brzmie.

Klikamy na napisie Piano izaczynamy eksperymentowa zrnego typu dostpnymi brzmieniami. Oferowane przez program Acid Xpres barwy instrumentalne nie nale do najbardziej atrakcyjnych brzmieniowo, ale sporo ich funkcji jest dobrze ukrytych. Ze wszystkich tu dostpnych zdecydowalimy si na brzmienie Orchestra zgrupy Ensemble. Aby dwik podkadowy dobrze wtopi si wpozostae elementy naszej aranacji, naley go nieco ciszy.

91

Technologia i muzyka

HOBBY

Magazyn Estrada iStudio moesz sobie poczyta ikupi na www.ulubionykiosk.pl

Poziom tekstu: atwy

10

Teraz zapoznamy si zkolejn funkcj programw DAW, ktra znakomicie poszerza nasze moliwoci wzakresie kreacji brzmie oraz ich modykacji, dodajc do aranacji element ruchu. Funkcja ta nazywa si automatyk ipozwala programowa zmiany wybranych parametrw zachodzce wfunkcji czasu. Zaczniemy od pynnej zmiany gonoci naszego dwiku podkadowego. Zaznaczamy ciek ztym instrumentem iwciskamy klawisz V.

11

Pojawia si linia, na ktrej moemy dodawa kolejne punkty dwukrotnym klikniciem lub klikajc zwcinitym klawiszem Shift. Punkty te moemy nastpnie przemieszcza wdowolnych kierunkach. S to wzy, wktrych nastpuje zmiana gonoci instrumentu poddanego automatyce. Wczamy nasz syntezator podkadowy wtryb solo klikajc przycisk wykrzyknika wlewej czci cieki. Aktywujemy odtwarzanie izmieniamy ustawienia punktw tak, aby uzyska oczekiwany efekt.

12

Po klikniciu na wybrany punkt prawym klawiszem myszy pojawia si menu, zktrego moemy szybko ustawi okrelon warto danego punktu (127 oznacza poziom maksymalny, a0 poziom minimalny). Tu moemy te dany punkt skasowa, wybra ksztat krzywej, ktra pojawia si za nim, albo odwrci warto wszystkich punktw rozmieszczonych na krzywej.

13

Klikajc przycisk P aktywujemy krzyw panoramy, czyli rozmieszczenia naszego dwiku wprzestrzeni stereo. Zasady edycji tej krzywej s takie same jak wprzypadku krzywej gonoci. Pomidzy krzywymi dla danej cieki przeczamy si wbardzo prosty sposb - po prostu wybieramy t, ktr chcemy wdanym momencie edytowa. Jeli krzyw gonoci lub panoramy chcemy ukry (cho jej dziaanie cay czas bdzie syszalne), wciskamy ponownie klawisze V lub P.

14

Automatyzacja odnosi si nie tylko do gonoci ipanoramy. Prawdziw si programw DAW jest to, e mona wnich zautomatyzowa praktycznie kady parametr. Acid Xpress, jako program bezpatny izzaoenia przeznaczony dla pocztkujcych uytkownikw jest pod tym wzgldem stosunkowo prosty, ale kilka elementw brzmienia syntezatorw moemy wnim zmienia (ich liczba zaley od wybranego brzmienia). Wnaszym przypadku bdzie to modulacja, ale zdostpnej listy mona te wybra inne parametry.

15

Wlewej czci cieki syntezatora, przy suwaku Modulation klikamy may trjkt iwybieramy Insert Modulation Envelope. Zpocztku moemy nie zobaczy naszej linii, poniewa znajduje si ona na samym dole cieki. Podniemy j do gry, dodajmy punkty wmiejscach, wktrych modulacja ma wzrasta iopada, anastpnie posuchajmy efektw naszej pracy. Brzmienie naszego syntezatora oyo istao si ciekawsze. Wkolejnych odcinkach naszego cyklu bdziemy dalej nad nim pracowa.

92

m.technik - www.mt.com.pl

Pomysy genialne, zwariowane i takie sobie

Nieustannie czekamy na Wasze pomysy ulepsze, innowacji, zmian. Swoje propozycje nadsyajcie na adres redakcji z dopiskiem Pomysy lub na e-mail: activereader@mt.com.pl. Nagrody dla Autorw opublikowanych pomysw sponsoruje www.conrad.pl Nagrod za pomys miesica jest Multimedialna Encyklopedia Powszechna PWN. Pomysy nie s ju woaniem na puszczy! Komentujemy, oceniamy i staramy si wyrazi nasz szczery podziw i uznanie dla pomysowoci Czytelnikw. Gorco zachcamy wszystkich do prezentowania swoich koncepcji, nawet tych najbardziej zwariowanych! Wszystkie maj warto, nawet te zpozoru niedorzeczne, bo ich krytyka moe sta si twrczym zaczynem czego ciekawego! A oto plon ostatniego miesica:

Zachcamy Was rwnie dogosowania na Pomys miesica. Jeeli spord prezentowanych pomysw jeden spodoba Wam si szczeglnie, moecie na niego odda gos, wypeniajc kupon znajdujcy si na str. 96. Wystarczy poda numer wybranego pomysu. Ten, ktry zbierze najwicej gosw, zdobywa tytu Pomysu miesica i bdzie dodatkowo nagrodzony i przypomniany w kolejnym numerze.

1 2 3

Maciej Skrzetuszewski nadesa bardzo prosty, ale ciekawy imoe sensowny pomys dotyczcy naszych ukochanych zwierzakw. Pisze: duo ludzi nie sprzta po swoich czworonogach. Kademu znas zdarzyo si wdepn wpsi kup. Moim pomysem jest wyodrbnienie wparkach miejsca gdzie psy mogyby si zaatwia. Ograniczony obszar atwiej mona byoby porzdkowa! By moe to dobry pomys, tylko co zrobi zpieskiem, ktry musi natychmiast? Jarosaw Knefel uwaa, e wdobie dostpnych wsklepach wyspecjalizowanych opon zkolcami, uatwiajcych bezpieczne poruszanie si rowerem, po oblodzonej miejscami nawierzchni, zastosowanie wpodeszwie zimowego obuwia mechanizmu wysuwanych kolcw, zmniejszyoby ilo typowych dla zimowej pory urazw (cho wprzypadku zagapienia si waciciela takich butw, moglibymy zosta niemile widzianym gociem cioci bdcej wacicielk parkietu na wysoki poysk) Istnieje ciekawy pomys butw zkolcami wykonanymi zmateriau zpamici ksztatu. Kolce takie wysuwaj si wtemperaturze ok. 0 stopni ichowaj np przy +2 stopniach. Buty zchowanymi iobrotowo wysuwanymi kolcami produkowaa jedna zrm kanadyjskich jeszcze wlatach 70. Sprawa jest jednak cigle aktualna, bo nikt nie dba ostarsze panie ipanw!

4 5

do ust takich maych robocikw. One pracuj tyle ile powinny. Jeli wszystko jest wporzdku, czekaj na chwil, kiedy bd potrzebne. Mog czyci niezwocznie, jeli zauwaaj zanieczyszczenie lub czekaj na odpowiedni czas, na ktry s zaprogramowane. Wten sposb umiech rodakw byby bardziej promienny.

Darek Reinholz Jeeli kto zpopiechu zapomni np. ubezpieczenia pojazdu izostanie przyapany ztym podczas kontroli, to dostaje mandat. Dlaczego nie mona by prawa jazdy poczy zubezpieczeniem? Byaby to forma podobna do kart patniczych. Zapisywane na chipie byyby dane kierowcy, ubezpieczenie, kategoria prawa jazdy iewentualne punkty czy inne kary grzywny. Policjanci musieliby tylko zaopatrzy si wczytnik takich kart ityle. Byoby to owiele prostsze rozwizanie, ni nosi kilka innych dokumentw. Na szczcie obserwuje si tendencj do czenia kilku funkcji wjednym: komrki do opacania parkowania, kupowania pizzy itp. Jest nadzieja, e pomys Darka zostanie zrealizowany. Jest prosty iju dzi realny. Sawomir Kulik przej si prac stolarzy istwierdza, e wiele wypadkw zdarza si przy obsudze maszyn do obrbki drewna typu piy, heblarki. Do wypadkw dochodzi zrnych przyczyn. Jedn znich jest znuenie. Proponuj, aby ergonomici przebadali, po jakim czasie pracy nastpuje wyrane znuenie iprzez to ronie ryzyko wypadku. Powinnimy robi przerwy wpracy, ado tego mgby suy sygnalizator automatyczny podczony do maszyny (sygnay dwikowe iwietlne). Sprawa jest powana. Maszyny do obrbki drewna s zreguy szybkobiene. Drobny kontakt zobracajcym si waem wyrwniarki moe spowodowa cikie obraenia. Pomys Sawka wymagaby dopracowania, ale jest dobry iwart dalszej obrbki.

Mariusz Nowak mocno zaci swojego konika fantazji inadesa pomys naprawd futurystyczny! Pisze: wielu ludzi, take nasi rodacy, miewaj problemy zuzbieniem. Najlepszym leczeniem jest prolaktyka, wtedy nie musimy odwiedza dentystw ztymi wiertarkami klesz-czami itp. T prolaktyk jest czste isystematyczne czyszczenie zbw. Byoby wspaniale gdyby by stworzony specjalny pyn lub zastp odpowiednich mikrorobotw. Wkadamy

93

Active Reader 2012

drugie procze
Uwaga! Bd aktywny na facebooku! Od teraz Active Reader rusza rwnie na facebooku! Nasza zabawa osigna kolejny poziom od teraz kady opublikowany przez Was komentarz, zdjcie czy lm bdzie nagradzany punktami Active Reader. Zliczanie punktw odbywa si automatycznie wspecjalnej tabeli dostpnej na fanpageuModego Technika.

Suma punktw za konkursy z lipca i wrzenia

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 Dariusz Reinholz Jarosaw Knefel Filip Militowski Syzyf Daniel Kopniak Kamil Drel Maciej Skrzetuszewski Kinga Tobaa Karol Drel Leszek Sikora Sawomir Kulik Adam Szreter Mariusz Nowak Agnieszka Stokosa Marian Caruk Sawomir Szustek Mieszko Grodzicki Romuald Kuras Jakub Janusz Katarzyna Koper Maksymilian Michalski Ryszard Andruszaniec Piotr Wardach Kazimierz Rozbrj Dariusz Gralski 9151 6680 6580 6350 4327 3620 3614 2672 1392 1333 1130 1080 1000 930 780 680 654 551 530 530 510 500 480 470 450 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 Agnieszka Skrzetuszewska Daria aniewska Rafa Mazurkiewicz Maciej Ciesielski Mateusz Kopa Micha Popiel Adam Kulewicz Adam Sobieradzki Agnieszka Nowak Andrzej ukako Andrzej erdzicki Barbara Nowak Edmund agutko Grzegorz Markocki Grzegorz Tarnawa Jacek Hebda Jakub Kochanowski Karolina Ciepielewska Maciej Ossoliski Marcin Jarosz Mikoaj Peka(Ch-y) Natalia Wjcik Robert Kroczak Stanisaw Markocki Zbigniew Fugel 430 380 380 350 350 350 330 330 330 330 330 330 330 330 330 330 330 330 330 330 330 330 330 330 330

Ranking Szkoy Wynalazcw 1. Agnieszka Stokosa (22 pkt) 2. Daniel Kozowski (18 pkt) 3. Konrad Glibowski (10 pkt) 4. Jakub Krl (10 pkt) 5. Dariusz Reinholz (10 pkt) 6. Kinga Tobaa (7 pkt) 7. Kamil Drel (5 pkt) 8. Adam Szreter (5pkt) 9. Konrad Wontorski (5 pkt) 10. Waldemar Korecki (4kt) 11. Zdzisaw Pirg (4pkt) 12. Micha Popiel (4pkt) 13. Stanisaw Gwd (3 pkt) 14. Dawid urawski (2 pkt) Ranking Klubu Wynalazcw 1. Syzyf (32 pkt) 2. Ryszard Andruszaniec (30 pkt) 3. Robert Kulas (10 pkt) 4. Mateusz Kopa (9 pkt) 5. Rafa Mazurkiewicz (9 pkt) 6. Sawomir Szustek (8 pkt) 7. Damian Gruszecki (5 pkt) 8. Jarosaw Knefel (5 pkt) 9. Jacek Konieczny (5 pkt) 10. Daniel Kopniak (5 pkt) 11. Jan Krzanowski (5 pkt) 12. Sawomir Haat (4 pkt) 13. Mariusz Kowalski.(4 pkt) 14. Mateusz gowski (4 pkt) 15. Maciej Skrzetuszewski (4 pkt) 16. Adam Szreter (4 pkt) 17. Kinga Tobaa (4 pkt) 18. Konrad Wontorski (4 pkt) 19. Tymoteusz Basak (3 pkt) 20. Sawomir Kulik (3 pkt)
Kontakt do Redakcji: tel.: 22 257 84 10, faks: 22 257 84 00 e-mail: mt@mt.com.pl http://www.mt.com.pl http://facebook.com/magazynMlodyTechnik Konsultacja graficzna: Magorzata Jaboska Dzia Prenumeraty: tel.: 22 257 84 22 faks: 22 257 84 00 e-mail: prenumerata@avt.pl Redakcja nie ponosi odpowiedzialnoci za treci reklam iogosze zamieszczonych wnumerze

Miesicznik Mody Technik (12 numerw wroku) wydawany przez Wydawnictwo AVT Adres wydawnictwa: 03-197 Warszawa, ul. Leszczynowa 11, tel.: 22 257 84 99, faks: 22 257 84 00, e-mail: avt@avt.pl http://www.avt.pl Redaktor Naczelny: Wiesaw Marciniak e-mail: wieslaw.marciniak@avt.pl Redaktor Programowy: Marcin Kubicki Redaktor Wydania: Wojciech Marciniak

Redaktor dodatku Niezbdnik Kulturalny: Micha Lis Sekretarz redakcji: Anna Cember e-mail: redakcja@mt.com.pl DTP: Dariusz Welik e-mail: dariusz.welik@avt.pl Projekt okadki: Jakub Tarnowski Dzia Reklamy: Ewa Owczarek tel.: 22 257 84 87 e-mail: reklama@mt.com.pl

94

m.technik - www.mt.com.pl

Nie tylko dla prenumeratorw!

ZASADY nieustajcej zabawy Active Reader

Active Reader jest konkursem nieustajcym, ale co p roku (w lipcu i grudniu) nastpuje podsumowanie punktw i rozdanie nagrd
Wypenienie kuponu konkursowego (na www.mt.com.pl lub wmiesiczniku na str. 96) jest rwnoznaczne zprzystpieniem do nieustajcej zabawy Active Reader oraz zgod na przetwarzanie danych osobowych na potrzeby konkursu. Do nieustajcej zabawy Active Reader mona przystpi wkadej chwili. Za rne formy aktywnoci, zgaszanie pomysw genialnych zwariowanych itakich sobie, wybr pomysu miesica, rozwizana zada klubu iszkoy wynalazcw, wykonanie modelu na warsztacie, listy do redakcji, komentarze na forum, aktywno na facebooku, gosowanie na najciekawsz nagrod, udzia wkonkursach kady uczestnik otrzymuje punkty, przyznawane wg cennika zamieszczonego poniej wtabelce. Osoby, ktre chc, aby nalicza im punkty za aktywno na forum, powinny wysa e-mail na activereader@mt.com.pl, zinformacj, jaki jest ich forumowy Nick.

Zbieramy punkty izgarniamy nagrody

Lista nagrd jest dostpna na stronie internetowej www.mt.com.pl. Co miesic kady zuczestnikw zabawy Active Reader moe przyzna rnym nagrodom oceny wg. skali: to najbardziej chc otrzyma 5 pkt to bardzo chc otrzyma 4 pkt to chc otrzyma 3 pkt to nie jest ze 2 pkt to nagroda pocieszenia 2 pkt Wostatnim miesicu naszej zabawy (grudniu lub lipcu) ocena przyznana nagrodzie bdzie dla nas sygnaem, e akurat ten przedmiot uczestnik AR chce otrzyma. Osoba, ktra bdzie miaa najwicej zebranych punktw za rozwizania zada AR, zyska prawo do wyboru nagrody, jako pierwsza, itak dalej, zgodnie zmiejscem na licie rankingowej. Przykad: Brane s pod uwag oceny nagrd wgrudniu! Pani AB ma najwicej punktw AR iocenia nagrod nr 3 na 5 pkt., nr 2 na 4 pkt., nr 7 na 3 pkt., anumer 1 na 2 pkt. Jako pierwsza na licie otrzymuje wybran przez siebie nagrod nr 3. Pan XZ zaj 2 miejsce iocenia nagrody podobnie do Pani AB: nagrod nr 3 na 5 pkt., nr 7 na 4 pkt., nr 2 na 3 pkt. inr 1 na 2 pkt. Poniewa nagrod nr 3 ju wybraa Pani AB (bo zebraa wicej punktw AR), Pan XZ otrzyma wybran przez siebie nagrod nr 7.

Tabela punktw Active Reader

Pomysy genialne zwariowane i takie sobie 50 punktw Gosowanie na Pomys miesica 20 punktw Klub wynalazcw, Szkoa wynalazcw 50 punktw Za kade opublikowane rozwizanie KW lub SzW 150 punktw Na warsztacie 200 punktw Listy do redakcji 50 punktw Za kady opublikowany list 150 punktw Wpisy na forum za kady wpis 50 punktw Gosowanie na najciekawsz nagrod Active Readera 30 punktw Za aktywno na facebooku liczba punktw jest wyraona parametrem ini (interactivity index), ktry jest obliczany automatycznie i widoczny na bieco w tabeli na www.facebook.com/magazynMlodyTechnik

Szczegowy regulamin znajduje si pod adresem: www.mt.com.pl

95

www.facebook.com/magazynMlodyTechnik

-50%

Uczniowie szk podstawowych iponadpodstawowych mog korzysta zrabatu na prenumerat wydania papierowego lub e-wydania Modego Technika, oile ich szkoa korzysta zczciowo sponsorowanej prenumeraty Modego Technika. Upewnij si, e Twoja szkoa korzysta ztej formy prenumeraty MT iz zamwienie na . swoj indywidualn prenumerat MT (papierowego lub e-wydania) zrabatem Wejd na www.avt.pl/prenumerata iz zamwienie podajc adres swojej szkoy.

Uwaga Uczniowie

50%

50%

Uwaga Studenci

Studenci posiadajcy karty ISIC (International Student Identity Card), potwierdzajce na prenumerat status studenta na caym wiecie, mog korzysta zrabatu wydania papierowego lub e-wydania Modego Technika. Z zamwienie na www.avt.pl/prenumerata podajc numer karty ISIC.

50%

e-Prenumerata MODEGO TECHNIKA

Aponadto e-wydanie ma swoje bezcenne zalety:
wbudowane linki klikasz ijeste na odpowiedniej stronie WWW hipertekstowy spis treci iwyszukiwarka od razu znajdziesz to, czego szukasz wygodne archiwum czyli poprzednie wydania pod rk

moesz czyta na monitorze swego komputera wpostaci identycznej zwydaniem papierowym!

E-prenumerat mona zamawia (na www.mt.com.pl/eprenumerata lub www.avt.pl/eprenumerata) na 6, 12 lub 24 wydania wcenie odpowiednio 4 z, 3,50 z, i3 z za wydanie patrz obok
80% zniki Prenumeratorom wydania papierowego przysuguje znika na e-wydania wwysokoci a 80%: za prenumerat proczn pac tylko 4,80 z, za roczn 8,40 z, aza dwuletni 14,40 z!

Wypenienie i wysanie kuponu oznacza zgod na przetwarzanie danych osobowych zawartych w formularzu osobowym przez AVT Korporacja sp. z o.o. - wydawc miesicznika Mody Technik, bdacego administratorem tych danych w rozumieniu Ustawy z dnia 29.08.1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz. U. z 2002 r. Nr 101, poz. 926 - t.j. z pn. zm.). Dane osobowe s przetwarzane w celach zwizanych z konkursami oraz statystyk. Osoba, ktrej dane osobowe dotycz, ma prawo dostpu do treci swoich danych oraz do ich poprawiania i usunicia. Zgoda obejmuje rwnie przetwarzanie danych wprzyszoci, wcelach okrelonych wyej.

Kupon MT 12/2012

Mody Technik, ul. Leszczynowa 11, 03-197 Warszawa

Wkonkursie NAJFA zgaszam aplikacj ............................................ ............................................................. ............................................................. Jestem aktywny(a) na Forum mt.com.pl pod nickiem: ............................................................. ............................................................. Gosowanie na Pomys miesica: Oddaj gos na pomys nr ........
............................................................................................................................ imi inazwisko wiek

przelij na adres:

............................................................................................................................ ulica nr domu, nr mieszk.

............................................................................................................................ kod miejscowo

96

Jestem aktywny(a) na fanpage'uMT na Facebooku www.facebook.com/magazynMlodyTechnik TAK NIE (niepotrzebne skrelic)

3 miesice prbnej prenumeraty MT gratis!

Zero ryzyka. Wczasie 75 dni od rozpoczcia gratisowej prenumeraty mona zrezygnowa. Wydawnictwo AVT zwraca ca wpacon kwot!

7 (+1) sposobw, aby zosta prenumeratorem MT

wysa zamwienie ze strony www.avt.pl wysa e-mail do AVT: prenumerata@avt.pl wypeni iwysa Zamwienie (niej) do AVT zadzwoni do AVT: 22 257 84 25 wysa fax do AVT: 22 257 84 00 wysa list do AVT (adres na kuponie) wysa SMS do AVT otreci PREN pod nr 663889884, aAVT oddzwoni iprzyjmie zamwienie
AV T K o r p o r a c j a Leszczynowa 1 1, Sp. z o. o. Wa r s z a w a 03 - 1 9 7

97160010680003010303055153 10 8, 90 s t o J an u l. os i em K ow a l s k i z 90 gr d

93 540 8/146 MT

K o s m on au t w

Roc z na 12/ 12

p r e n ume r a t a

od

nr

lub po prostu wypeni druk przekazu na poczcie lub wbanku wg wzoru obok (na konto BNP Paribas BANK 97 1600 1068 0003 0103 0305 5153) albo zapaci kart patnicz na stronie: www.avt.com.pl.
Prenumerata dla szk, dotowana przez Ministerstwo pr Nauki iSzkolnictwa N Wyszego W
Rok 2012

Prenumerata indywidualna
12 miesicy 24 miesice

108,90 z 207,90 z 24 z 42 z 72 z

47 z

e-prenumerata MT: 6 miesicy 12 miesicy 24 miesice

Z A M W I E N I E

Pamitaj! Tylko prenumeratorzy otrzymuj 80% zniki przy zakupie rwnolegej prenumeraty e-wyda (patrz strona obok)

Prenumerata Modego Technika

Zamawiam prenumerat prbn MT do czerwca 2013 roku, wtym od stycznia 2013 do marca 2013 r. bezpatnie, anastpne 3 numery (46/2013) wcenie 29,70 z, zmoliwoci rezygnacji przed 16.03.2013 r. i zwrotu caej wpaconej kwoty (tylko dla nowych Prenumeratorw); roczn prenumerat MT wcenie 108,90 z; dwuletni prenumerat MT wcenie 207,90 z. Zaprenumerowaem papierow wersj MT, Zamawiam e-prenumerat MT: zamawiam e-prenumerat ze znik 80%: 6 wyda wcenie 24 z; 6 wyda wcenie 4,80 z; 12 wyda wcenie 42 z; 12 wyda wcenie 8,40 z; 24 wydania wcenie 72 z. 24 wydania wcenie 14,40 z. prenumerat opac przed 10.11.2012 r. przelewem bankowym lub przekazem pocztowym na konto: BNP Paribas Bank 97 1600 1068 0003 0103 0305 5153 lub kart patnicz wInternecie (na stronie www.avt.pl) prenumerat opac za pobraniem pocztowym (przy odbiorze pierwszego numeru Modego Technika) prenumerata ju zostaa przeze mnie opacona Wyraam zgod na przetwarzanie moich danych osobowych wbazie ................................................................................................................................................................................................................. Prenumeratorw imi inazwisko e-mail Wydawnictwa AVTKorporacja sp. zo.o. Dane ................................................................................................................................................................................................................. s chronione zgodnie ulica, nr domu imieszkania, miejscowo z ustaw o ochronie danych osobowych (Dz. U. ................................................................................................................................................................................................................. Nr 133 poz. 883). Owiadkod pocztowy poczta czam, e wiem omoim prawie do wgldu, popra................................................................................................................................................................................................................. wiania i usunicia moich danych osobowych. data czytelny podpis .

prosimy przesa przed kocem grudnia br. poczt na adres AVT-Korporacja sp. zo.o., ul. Leszczynowa 11, 03-197 Warszawa faksem pod numer 22 676 89 86 lub 22 257 84 00 mailem: prenumerata@avt.pl (tylko tekst)

Wybieram nastpujc form patnoci:

SDZIWY TECHNIK 100 lat temu prasa pisaa

BIESIADA LITERACKA Wiea Renu Wr. 1889, na placu paryskiej Wystawy Wszechwiatowej, na polu Marsowem, zbudowano wie, ktra stanowi jedno znajbardziej ciekawych ilicznie odwiedzanych dzie sztuki inynierskiej. Wysoka 300 metrw, zaprojektowana zostaa przez inyniera Eifa oraz jego wsppracownikw, Nougera iKoechlina. Ksztat jej jest rezultatem cisych oblicze tak, e wypadkowa si dziaajcych przechodzi przez rodek cikoci gwnych dwigarw wiey. Wzniesiono j zelaza walcowanego, away okoo 7 i miliona kilogramw. Na fundamencie wsparte 4 supy, ku sobie nachylone, tworz cit piramid; kady sup oporowy spoczywa na monolicie betonowym, zktrych dwa, pooone bliej Sekwany, posiadaj po 14 metrw, od ldu za dwa monolity s gruboci po 9 metrw. Ciar wiey rozoony zosta wten sposb, aeby obcienie centymetra kwadratowego nie przewyszao 3 kilogramw. Wiea 300-metrowa podzielona jest wkierunku pionowym na szereg platform. Pierwsza platforma, wzniesiona nad terenem pola Marsowego na 57.63 m., stanowi kwadrat odugoci boku 65 m. Druga platforma nad terenem 115.73 m., stanowi kwadrat oboku 30 m. Trzecia wreszcie, wzniesiona na 190 m., czy ju wsobie 4 opory itworzy na nich kwadrat oboku 16.5 m. Od trzeciej platformy wyej prowadz krcone schody do pracowni astronomiczno-meteorologicznej ido maego mieszkanka dozorcy. Wiea, elektrycznie owietlona, widoczn jest wporze nocnej na 10 kilom. odlegoci. Do szczytu prowadzi 1742 schody lecz zwiedzenie wiey uatwia winda. Koszt budowy pochon 6 miliona frankw. Olbrzym paryski nie pozwala spa spokojnie inynierom, ktrzy wysilaj si na pomysy konkurencyjne zarwno wEuropie, jak iza oceanem. Pomysy te jednak przewanie pozostaj na papierze, jako zbyt kosztowne lub niemajce widokw powodzenia. wieo inynier niemiecki, nazwiskiem Czech, postanowi zwalczy Eifa wie take

metalow, lecz na 500 metrw wystrzelajc wgr. Byaby ona zarazem mostem, rzuconym przez Ren pod Dsseldorfem, akonstrukcya jej wzasadzie nie odbiegaaby od wiey Eifa. [...]. Podstaw jej ma stanowi elazny most ukowy, wsparty na potnych larach, zapuszczonych wdno rzeki. Zmostu owego wystrzeli wgr olbrzym, ktremu projektodawca ju obmyli nazw Wiey Renu, zwajc si coraz bardziej a do platformy kwadratowej, odugoci boku 25 m. Platforma znajdowa si bdzie na wysokoci 450 m. Std rozpocznie si szpic zaostrzony, wysokoci 50 m., wktrym urzdzone bd dostrzegalnie naukowe. Podobno inynier Czech znalaz ju kapitalistw, ktrzy dostarcz funduszw na budow niebotycznej wiey. 14 grudnia 1912 Fabrykacya lalek [...]. Fabryczna produkcya lalek siga mniej wicej drugiej poowy XVIII wieku. Jakkolwiek najsynniejsze s oddawna wyroby francuskie, pierwszy hurtowy interes lalkami powsta wNiemczech, wmyl prawdopodobnie starego przysowia, e Francuz wymyli, aNiemiec zrobi. Co si za tyczy Polakw, to ci kupuj masami wyroby zarwno francuskie, jak niemieckie, przewanie za niemieckie zrm francusk, bo to ibrzmi szykownie, itanie, no aprzytem ten bojkot... Przed pidziesiciu mniej wicej laty, jaka jejmo bardzo dobroczynna, mieszkajca wpewnem miasteczku prowincyonalnem niemieckiem, przygotowaa na gwiazdk dla dzieci ubogich kilkanacie lalek. Kupiec przejezdny, ktry przypadkiem je widzia, zaoarowa za wszystkie talara. Chocia lalki przeznaczone byy dla ubogich ichocia jejmo owa bardzo bya dobroczynna, daa si skusi na atwy zarobek. Kupiec w sprzeda zzyskiem lalki na wielkim jarmarku wLipsku, jadc za zpowrotem, zamwi na rok przyszy podwjn ilo gotowych lalek. Odtd ju pani owa dobroczynnoci si nie trudnia. Po dziesiciu mniej wicej latach, powstaa wowem miasteczku, pod jej kierunkiem, pierwsza wielka fabryka lalek. Obecnie fabryk takich jest kilkaset; zatrudniaj one dziesitki tysice robotnic irobotnikw. Zrozwojem tego przemysu itu zapanowaa najwiksza specyalizacya icisy podzia pracy. Jedne fabryki przygotowuj materya surowy, tuowia iczonki, inne znowu gowy. Istniej tkalnie, ktre specyalnie wyrabiaj materye na ubrania dla lalek; istniej wielkie warstaty krawieckie, ktre tysicami szyj sukienki podug najnowszej mody. Skadanie tych wszystkich czci wjedn cao stanowi oddzieln ga przemysu, wielkie za domy komisowe rozsyaj gotowy towar na wszystkie rynki wiata. Najbardziej lubione irozpowszechnione s obecnie lalki zczonkami ruchomemi. Wyrabiaj je zmasy cementowej. Wprawny robotnik, majc przed sob rodzaj ciasta mikkiego, za pomoc foremki, nadaje mu odpowiednie ksztaty, potem owe tuowia, nogi irce schn

czas duszy wodpowiednich suszarniach, nastpnie farbuj je na kolor ciaa. Spajanie czonkw ze sob, za pomoc drutu iobcgw, jest dzieem sekundy. Najszlachetniejsz czci niewtpliwie jest gowa. Woskowe iporcelanowe gowy wyszy prawie cakiem zuycia. Dzi wyrabiaj je przewanie zblachy, odpowiednio wytaczanej, zmasy papierowej, oraz zceluloidu. Ostatnim sowem mody s obecnie gowy ztak zw. gumoidu, czyli masy gumowej, odznaczajce si wielk trwaoci, lecz stosunkowo drogie, gdy mog by wyrabiane tylko przy bardzo nizkiej temperaturze. Gdy gowa wyscha dostatecznie izostaa pomalowana, wstawiaj jej oczy szklane iporcelanowe biae zbki. Przygotowaniem strojw trudni si osobne warstaty. [...]. 21 grudnia 1912 PRACA TYGODNIK ILUSTROWANY Oczstoci przyjmowania pokarmw wcigu dnia Ilo przyjmowania posikw dziennych jest rozmait, zalenie od nawyknienia danego narodu, pod tym wzgldem mona rozrnia trzy typy: 1) Typ anglo-holenderski trzy posiki tradycyjne: umiarkowany (zrana przed prac), may (okoo poudnia wczasie pracy) iobty (wieczorem po skoczeniu zajcia); 2) Typ wogle niemiecki trzy razy: may (zrana przed prac), obty (okoo 1-szej godz. po poudniu podczas pracy) ilekki lub umiarkowany (wieczorem po skoczonej pracy); do tego ostatniego jednak dodaje si porcy piwa, przez co ilo wieczorowego posiku znacznie si podnosi; 3) Typ francuski schematycznie tak mona przedstawi: may posiek, nieznaczny (zrana przed prac), drugi obty (okoo poudnia podczas pracy) itrzeci rwnie obty (wieczorem po ukoczeniu pracy). Ze wszystkich trzech typw najracyonalniejszym inajbardziej zasugujcym na polecenie wydaje si typ anglo-holenderski, poniewa umieszcza on may posiek wokresie pracy izmczenia iurzeczywistnia logiczny podzia poywienia si iodpoczynku. Ten system przyjmowania pokarmw jest najbardziej odpowiednim dla lekarzy, kupcw, robotnikw it. d., ktrzy musz spenia od rana do wieczora prac mniej lub wicej cik ipochaniajc. Ten typ da im mono zachowywania swobodnego odka iumysu. Typ niemiecki znw nadawaby si dla wszystkich tych, ktrzy maj zajcia wieczorne, apo obiedzie mono wzgldnego odpoczynku. Moe te on by wskazanym uchorych na serce iprzy pewnych objawach niestrawnoci, wic uosb, ktre le sypiaj idla ktrych jest podanym tylko lekki posiek wieczorny. Co si tyczy zwyczaju francuskiego, dwa due posiki wpoudnie iosidmej wieczorem, to pod wzgldem hygienicznym zasuguje on na nagan, poniewa powoduje ze trawienie. 8 grudnia 1912

98

m.technik - www.mt.com.pl

REDAKCJA T3 przedstawia...

Kulturalny Niezbdnik
DLA CZYTELNIKA MODEGO TECHNIKA

Play
POWA NA ROZRY WK A

KSI ki filMY GRY

mu

ZYka
Bezpatny dodatek do miesicznika Mody Technik

NA ROZGRZEWK

W tym miesicu... Zagrywamy si w pik non / Suchamy nowych pyt / Wchodzimy do skrzynki Stevea Jobsa / Oczekujemy naszej 25 godziny

PEWNEGO RAZU NA PANDORZE...

Kosmiczny western z zatrzsieniem giwer, mas rzeczy do zbierania i charakterystycznym humorem.

ay quiz z szybkim pytaniem: dlaczego World of Warcraft jest jedn znajpopularniejszych gier whistorii? Poniewa gracze na kadym kroku rozgrywki maj uczucie, e s za co wynagradzani. Ten model produkcji gier przywieca take Gearbox, developerowi odpowiedzialnemu za wydane w2009 roku Borderlands, ktre poczyo cigy strumie nagrd motywujcych graczy zmechanik shooterw FPS irozwojem postaci wyjtym wprost zgry RPG. Osukcesie tej formuy niech wiadczy fakt, e jedynk wdwa miesice po premierze kupio a 2 miliony osb. Gd eliminacji przeciwnikw izbierania pozostawionego po nich sprztu jest jednak ogromny. Borderlands 2 to trzecia wydana przez 2K games gra znajwiksz liczb preorderw, ustpujca jedynie legendarnym GTA: San Andreas iGTA IV. Postanowilimy wybra si wic na kosmiczn wycieczk, by zobaczy dlaczego ten tytu wywouje takie emocje. Borderlands 2 ponownie rzuca gracza na Pandor, gdzie obecnie panuje konflikt. Przybya tam bowiem za korporacja Hypherion, aniejaki Przystojny Jack prbuje wej wposiadanie broni masowej zagady... Wiemy, e fabua nie porywa, ale nikt kto zagra cho raz wt gr, nie zwraca uwagi na scenariusz. Najwiksz przyjemno czerpie si tu bowiem zeliminowania zoczycw, zbierania oryginalnych typw uzbrojenia oraz ulepszania swojej postaci. Wtych aspektach B2 jest fenomenaln pozycj itrzeba powiedzie, e ekipa zGearbox do serca wzia sobie wskazwki pynce od fanw czci pierwszej. Nasz mantr jest to, e wszystko powinno by tutaj wwersji 2.0 mwi Brian Martell wspzaoyciel Gearbox. Kady element gry
2 M o d y m .Te c h n i k G R U DZ I E 2 012

GRY

Play

jest wikszy ilepszy ni upoprzednika. Do dyspozycji graczy oddano cztery nowe postacie, bdce de facto dopakowanymi sterydami odpowiednikami swoich poprzednikw. Mamy tu Gunzekera - kup mini, ktra moe korzysta zdwch cikich karabinw, Commando rozkadajcego zdalne wieyczki zuzbrojeniem, Ninja teleportujcego si za przeciwnika, by mc go dyskretnie wyeliminowa oraz May - dziewczyn korzystajc zpola siowego przycigajcego do siebie przeciwnikw.

FIFA 13

Pikarski tasiemiec EA rozpoczyna kolejny emocjonujcy sezon zmaga wirtualnych jedenastek.

eli mylelicie, e w Fifie niewiele mona ju poprawi, to czym prdzej musimy was wyprowadzi z tego mylnego przekonania. EA do konfrontacji ze wietn tegoroczn edycj Pro Evolution Soccer przygotowao si niemal na wszystkich konsolowych frontach. W Fifie 13 nie znajdziecie graficznej rewolucji, lecz mnstwo usprawnie i dodatkw, ktrych domagali si wierni fani serii. Podobaa ci si gra ciaem w dwunastce? Naszykuj si zatem na jeszcze bardziej rzeczywiste odzwierciedlenie szczeglnego charakteru tych boiskowych przepychanek. Tego typu smaczkw w postaci ulepsze dobrego ju przecie systemu
{ WA R T E U WAG I}

ISTNIEJ TUTAJ SETKI KOMBINACJI DLA NASZEGO CAEGO ARSENAU

Oprcz nowych ibardziej rozbudowanych skillowych drzewek, postacie maj te dostp do gazyliona nowych broni. Podczas rozgrywki znalelimy ju m.in. seryjny karabin snajperski, wyrzutni rakiet strzelajc prdem oraz strzelb wyrzucajc zsiebie granaty. Gearbox zapewnia, e to do dopiero pocztek iistniej setki kombinacji dla naszego arsenau. Wtrakcie zabawy natknlimy si na moment, kiedy maa dziewczynka urzdza przyjcie zherbatk, na ktrym gomi s przeciwnicy przywizani do krzese linkami od materiaw wybuchowych. Domylcie si sami, jak to si zakoczy. Tego typu czarnego humoru jest tutaj na pczki. Jeli jednak jeste ponurakiem i takie arty nie przemawiaj do ciebie, to i tak powiniene zapozna si z tym tytuem. Jestemy przekonani, e zatracisz si w postapokaliptycznym klimacie Pandory i spdzisz w jej wiecie kilka naprawd dugich dni...
PS3, X360, PC (CENEGA)

rozgrywki jest tutaj w brd. Tegoroczna edycja przykada nieco wiksz uwag do dryblingu i inteligentniejszego zajmowania pozycji przez kolegw z teamu, dziki czemu kady udany zwd bdzie otwiera wicej szans na pniejsze rozegranie skadnej druynowej akcji. Wisienk na torcie jest wykorzystanie konsolowych peryferiw. Dziki Kinectowi bdziesz mg wczu si w rol Mourinho i wydziera si na swoich zawodnikw w trakcie meczu oraz wprowadza potrzebne korekty w ich ustawieniu.
PS2, PS3, PSP, PSV, X360, PC, WII, 3DS, WII U (EA POLSKA)

Dziki nowemu kontrolerowi konsoli Wii U otrzymasz do dyspozycji mnstwo ciekawych rozwiza wykorzystujcych jego dodatkowy ekran dotykowy.
{MNIEJ ZNACZ Y WICEJ}

Cztery gry, ktre przykuj was do ekranu...

WRC 3
PS3, X360

XCOM: Enemy Unknown

PS3, X360, PC

Fable: The Journey

X360

NBA 2K13
PS3, X360, PC

Trzecia cz wycigw po szutrze, bocie i lodzie z pen licencj WRC. Nowa odsona przesza gruntowny lifting i w porwnaniu do sabych poprzednikw, prezentuje si wyjtkowo atrakcyjnie.
LEM

Odwieenie legendarnej serii gier strategicznych, w ktrych wcielamy si w onierza organizacji XCOM i bronimy Ziemi przed wrogo nastawionymi kosmitami. Pozycja obowizkowa!
CENEGA

Kolejny przykad na nietuzinkowe wykorzystanie Kinecta. Tym razem przy jego pomocy stawimy czoa przeciwnikom w wiecie Albionu, stanowicego miejsce akcji ze synnej serii gier RPG.
MICROSOFT

Piwot, dwutakt z wyskokiem, a na kocu efektowny wsad! Tyle i a tyle potrzeba, by z wypiekami na twarzy kierowa dziesicioma facetami ganiajcymi za okrgym kawakiem skry.
CENEGA

G R U DZ I E 2 012 M o d y m .Te c h n i k 3

RESIDENT EVIL 6
Zabjczy wirus, chmary zombie i legendarna ju ekipa postaci. A ezka krci si w oku

ielbiciele serii Resident Evil wprzewaajcej wikszoci dziel si na zagorzaych fanw pierwszych trzech czci oraz zwolennikw nowych odson, nastawionych na owiele bardziej dynamiczn rozgrywk. Capcom doskonale zdaje sobie ztego spraw, dlatego te szsta cz horroru zostaa zaprojektowana wtaki sposb, by trafi do jak najszerszego grona odbiorcw ina nowo odzyska mionikw klasycznych Residentw. Zupen nowoci jest podzia akcji na cztery odrbne scenariusze. Wkadym znich wcielamy si wbohaterw znanych zpoprzednich czci serii iponownie prbujemy ocali wiat przed tajemniczym wirusem. Wzalenoci od tego, wktrej historii zdecydujemy si wzi udzia, rozgrywka nabiera innego charakteru. Kampanie Leona iAdy to ukon wstron pierwszych czci cyklu, nastawionych bardziej na tajemniczy klimat ieksploracj ciemnych zakamarkw. Scenariusze Chrisa iJakea(ktremu partneruje Sherry Birkin zRE2) skupiaj si natomiast na akcji przez due A, przy ktrej wymika niejeden film sensacyjny. Nam zdecydowanie bardziej podoba si powrt do przeszoci iklimatyczny survival horror wpostaci przygody Leona, ale efektowne strzelanie do hord przeciwnikw te wypada niele. Poza fabularnymi kampaniami, ktre mog by rwnie rozegrane wco-op, do dyspozycji graczy oddano take tryb Mercenaries, polegajcy na nieustannej walce zcoraz wikszymi falami przeciwnikw. Ten rodzaj zabawy potrafi potwornie wcign ijestemy przekonani, e osignby wietne wyniki sprzeday jako osobna gra. Tym bardziej naley si z tego cieszy, bo RE 6 jako cao jest pozycj zasugujc na kad wydan na ni zotwk.
PC, PS3, X360 (CENEGA)

4 M o d y m .Te c h n i k G R U DZ I E 2 012

Play

F1 2012

Siadaj wygodnie, zakadaj kask i udowodnij Vettelowi, e nie ma on z tob najmniejszych szans!

aniacy mkncych zprdkoci 300 km/h godzin bolidw niech czym prdzej wycigaj zszaf swoje kierownice. Po do dugim okresie posuchy na rynku gier wycigowych, wreszcie mamy okazj do udziau wwirtualnej samochodowej rywalizacji na najwyszym poziomie. Codemasters ponownie oddaje do dyspozycji graczy wpeni licencjonowan pozycj powicon krlowej sportw samochodowych. Cho nasz Robert nie powrci jeszcze na tory wycigowe, to itak bdziesz mg pokaza, e Polak potrafi take wF1. Pomoe ci wtym bardzo udanie zaprojektowany tryb kariery, oddajcy wszelkie smaczki tej elitarnej dyscypliny sportu. Stwrz swojego kierowc, nadaj mu jakie chwytliwe imi inazwisko iruszaj na tor po saw ipienidze. Pierwsze kroki stawia bdziesz wjednym ze sabszych teamw, by po kilku dobrych wystpach zmozoem zacz pi si wgr wwycigowej hierarchii. Taki model rozgrywki potrafi wcign na dugie godziny, gdy wmiar postpw mamy szans na jazd ulepiej paccych pracodawcw ico najwaniejsze, wjeszcze szybszych bolidach. Koniecznie musimy wspomnie take orewelacyjnym trybie wyzwa, wktrym bdziemy musieli stan wszranki zjednym zmistrzw wiata zostatnich lat. Obrona przed wciekymi atakami Hamiltona wstrugach brazylijskiego deszczu? Czemu nie, ato tylko jeden zwielu dostpnych scenariuszy gwarantujcych niesamowite emocje. Lekkim poprawom uleg model jazdy bolidw, cho dla prawdziwych purystw pewne nowe rozwizania mog okaza si zbdnymi uatwieniami. Uciesz si jednak ztego niedzielni gracze, ktrzy po zgbieniu mdrze skonstruowanego samouczka bd wstanie rywalizowa znajlepszymi. Jeszcze jedna maa rzecz dwik wtej grze to absolutne mistrzostwo.
PS3, X360, PC (CD PROJEKT)

G R U DZ I E 2 012 M o d y m .Te c h n i k 5

FILMY

PES 2013

Czy fakt, e jest to najlepsza cz serii wystarczy do wygrania starcia z Fif?

jciec serii PES Shingo Takatsuka dubie ju przy projektach na konsole nowej generacji, ale swoje dzieo ycia zostawi nie mniej zdolnemu Kei Masudzie. Efektem przekazania tej developerskiej paeczki jest PES na miar obecnych czasw, odcinajcy si grub czerwon krech od swoich rednio udanych poprzednikw. Tak jak w przypadku Fify, o wizualnej rewolucji nie moe by mowy. W kwestii rozgrywki zmienio si jednak naprawd sporo, zaczynajc od oglnego zwolnienia tempa rozgrywanych spotka, a koczc na rewelacyjnym systemie kontroli zawodnikiem. Strzay z dystansu, ktre w Fifie nie s zbyt intuicyjne, w PES 2013 s po prostu wietne. Zobaczycie o czym piszemy po pierwszej lepszej bombie z 30 metrw gole zdobyte w ten sposb wygldaj zjawiskowo i daj mas satysfakcji po ich strzeleniu. Podoba nam si precyzja, z jak mona wpywa na to, co zrobi kierowany przez nas pikarz. Kade nieudane przyjcie piki, czy podanie ktre nie trafio do adresata, to wycznie wina gracza, ktry nie opanowa dostatecznie prawide rzdzcych kontrol zawodnikw. Wpywa to take na realizm i co najwaniejsze wynagradza czas woony wopanowanie tajnikw rozgrywki. Mao jest tutaj rwnie przypadkowych bramek, co zpewnoci doceni fani rozgrywek sieciowych. Bolczk serii od zawsze bya kwestia licencji. Konkurencja zEA bia Konami na gow, podobnie niestety jest i tym razem. W ramach rekompensaty za brak niektrych zespow/oryginalnych nazwisk graczy otrzymujemy tutaj w peni licencjonowan Lig Mistrzw PES to jedyna gra na rynku pozwalajca przey ogromne emocje tych prestiowych rozgrywek. Ktry z tytuw zatem wybra? Decyzja naley do was...
PS3, PS2, PSP, X360, PC, WII, 3DS (GALAPAGOS)

HALO 4 ZAMIAST KLANU?

Kultowa pozycja na konsol Microsoftu doczekaa si serialu odwoujcego si do cieki fabularnej gry.
ielbiciele patosu, dynamicznej akcji i niszczenia wstrtnej kosmicznej hordy otrzymali dugo wyczekiwany filmowy dodatek do legendarnej ju serii gier Halo. Fabua tego picioodcinkowego serialu ukazuje pocztki konfliktu, jaki pojawi si midzy ludmi a midzygalaktyczn zbieranin kosmicznych ras znan pod nazw Covenant. Poznajemy tutaj histori grupki wojskowych kadetw, ktrzy po zmaganiu si z wasnymi sabociami maj zosta rzuceni w wir gwiezdnego konfliktu. Gwnym bohaterem jest niejaki Thomas Lasky, ktry pomimo nieustannie trapicych go wtpliwoci natury moralnej, okazuje si posiada nieprzecitny talent dowdczy. Tylko od niego bdzie zalee, czy zmierzy si z legend Master Chiefa i bdzie w stanie poprowadzi swych ludzi do bohaterskiej walki z kosmicznym najedc. Rozszerzona edycja serialu zostanie wczona do edycji kolekcjonerskiej czwartej czci gry.
WWW.HALO.XBOX.COM/FORWARDUNTODAWN

Do ponownej wsppracy przy marce Halo zaproszono firm LegacyEffects, odpowiedzialn za takie hity jak Avengers czy Avatar.

{ WA R T E U WAG I}

{MNIEJ ZNACZ Y WICEJ}

Cztery filmy na dokadk...

Fringe, Sezon 3
DVD

Wyposaony, Sezon 3
DVD

Whiskey dla Aniow

KINO

To ju trzeci sezon niezwykle emocjonujcego serialu, ktry zaskarbi sobie uznanie wrd wielu krytykw. Odkryj kolejne tajemnice i wsplnie z jego bohaterami staw czoa niewyjanionym zagadkom.
PREMIERA: JU JEST!

Najnowsza odsona perypetii Raya, ktry dziki swym walorom znalaz dla siebie niezwykle interesujce zajcie. Trzecia seria przynosi niespodziewane zwroty akcji w yciu nietypowego konsultanta.
PREMIERA:JU JEST!

Bohaterowie to ekipa modych bezrobotnych, ktrzy dziki swojemu niekonwencjonalnemu podejciu do ycia i zgranemu kolektywowi s w stanie znale wyjcie z kadej sytuacji.
PREMIERA: JU JEST!

Kolekcja Filmowe Przeboje: 25 godzina

DVD

Jak zmieni swoje ycie w jeden dzie i to w dodatku na dob przed pjciem na wieloletni odsiadk? Moralna przypowie o tym, jak atwo mona zaprzepaci swj los.
PREMIERA: JU JEST!

6 M o d y m .Te c h n i k G R U DZ I E 2 012

MUZYKA
THE RAVEONETTES BUCKETHEAD

Play

Observator The Raveonettes nadal trzyma form. Observator to pyta troch w stylu Lust Lust Lust, jednak bardziej pospna, a jednoczenie dream popowa. Momentami porwnania do muzyki Mew nasuwaj si a nazbyt czsto. aden poprzedni album zespou nie hipnotyzowa absolutnie w caoci, i tak te jest teraz, jednak niektre utwory, takie jak Till The End czy Young And Cold, to klasa sama w sobie. Za progres naley uzna wokalizy Sharin, ktre nigdy wczeniej nie brzmiay tak dobrze. Wspaniale rwnie, e zesp zdecydowa si na wydanie pyty krtkiej, pgodzinnej, skadajcej si z zaledwie dziewiciu kawakw. Dziki temu, moe by to tej jesieni esencjonalna dawka nostalgii dla kadego.
POSUCHAJ: TILL THE END

Pike #8-9-10 Fani Bucketheada chyba nigdy si nie nudz. Czwarta, pita iszsta wtym roku pyta studyjna gitarzysty ujrzay wiato dzienne tego samego dnia. Trzydzieci piosenek, ponad ptorej godziny nowej muzyki to szansa na pokazanie wiele. Ifaktycznie: jest aksamitnie, agresywnie, dziwnie ihaaliwie. Co ciekawe, suchajc pyt od pocztku do koca, kompozycje tworz wyran sinusoid, co zdaje si by zamierzonym zabiegiem twrcy. Osobicie wolabym materia bardziej konsekwentny iprzez to spjny, jednak brak jakiego flow jest charakterystyczny dla caej serii Pike. Nadmiar wmuzyce Bucketheada powoduje, e jego pytom trudno bdzie naby statusu kultowoci, jednak na kadej znich mona znale prawdziwe pereki.
POSUCHAJ: SUNBURSTS

TEMPEST

rednia czasu ycia w Polsce jest nisza ni wiek autora tej piknej pyty.
rtkie zrecenzowanie albumu czowieka, ktry ma na swoim koncie 35 studyjnych krkw jest nie tylko zadaniem karkoomnym, ale take mao powanym. Bob Dylan cho nie odkrywa na Tempest nowych terytoriw, nie popada rwnie w rutyn. Cho porwnanie z ostatni, najsynniejsz symfoni Beethovena jest tutaj na wyrost, jeli artysta tutaj zakoczy swoj muzyczn podr, nikt nie odmwi mu klasy i szczeroci nieprzerwanie od 50 lat.
ITUNES: 9,99 EUR

The Laughing Stalk Sidmy ju album Wovenhand otwiera nowy rozdzia w historii zespou, cho jego starzy fani nie powinni poczu si zawiedzeni. Nowy gitarzysta, Chuck French, i basista, Gregory Garcia Jr., znaczco pomagaj by nowy album Wovenhand by najcisz muzycznie inkarnacj zespou. Wszystkie nowinki maj jednoczenie swoje granice, a amerykaski duch alt-country jest tu cigle obecny. Momentami dodanie duej iloci gitar do klasycznych kompozycji mona porwna do wprowadzenia buldoerw na preri. Zamykajce pyt Glistening Black podsumowuje ostatni dekad twrczoci Wovenhand, rozpocierajc si od podstaw brzmienia zespou po nowe elementy, ocierajc si nawet o metalowe riffy.
POSUCHAJ: THE LAUGHING STALK

WOVENHAND

Blues For Jimi Unikalny koncert z2007 roku, wtrakcie ktrego Gary Moore zagra takie klasyki Jimiego Hendrixa jak Purple Haze, Foxy Lady czy Voodoo Child (Slight Return). Wtrakcie trzech utworw do gitarzysty doczaj Mitch Mitchell iBilly Cox zJimi Hendrix Experience. Wpozostaych kawakach towarzysz mu take Dave Bronze iDarrin Mooney. Niewtpliwie to, co czyni ten album wyjtkowym, jest take smutny fakt tego, e tak Garyego, jak iMitcha, nie ma ju wrd nas. Oklasie gwnego bohatera tej pyty nie trzeba dugo si rozwodzi. Jeden znajlepszych brytyjskich gitarzystw wszech czasw by jedn znielicznych postaci, ktra moga zmierzy si zmateriaem Hendrixa izoy mu hod wgodnym pozazdroszczenia stylu.
POSUCHAJ: PURPLE HAZE

GARY MOORE

{MNIEJ ZNACZ Y WICEJ}

Nowe krki pene dwikw...

KORN

Live At The Hollywood Palladium Zapis pierwszego koncertu promujcego album The Path Of Totality, w trakcie ktrego wrd smaczkw warto wymieni gocinny udzia Skrillexa na gitarze...
ITUNES: BRAK

MARILLION

Sounds That Cant Be Made Kolejny wietny album gigantw prog rocka. Ponad 17-minutowa kompozycja Gaza przekona kadego, e Marillion nie powiedziao jeszcze ostatniego sowa.
ITUNES: 7,99 EUR

Battle Born The Killers nie mona odmwi absolutnie bezwstydnej ambicji iodwagi wprbach zostania najwikszym, stadionowym zespoem na wiecie. Niestety jest to jedynie cel sam wsobie. Battle Born jest masywne, charakteryzuje si potnymi refrenami icigle przyspieszajcymi power chordami. Kady utwr stara si mie potencja do bycia wypiewanym przez wielotysiczny tum ludzi, jakby grupa czua presj, e naley wykorzysta kad szans do stworzenia przeboju na miar najwikszych kompozycji U2. Lirycznie zkolei krluje nadto graniczca zabsurdalnoci. Ostatecznie brzmi to jak rednio udana kalka hitw BruceaSpringsteena, na co najlepszym przykadem jest kawaek The Way It Was.
POSUCHAJ: FLESH AND BONE

THE KILLERS

The Parallax Part 2: Future Sequence The Parallax II: Future Sequence to potna, pena pasji, dramatyczna i teatralna pyta, eksplorujca nieznane tereny ludzkiego umysu. Trzeba te przyzna, e jeszcze nigdy zesp nie brzmia tak witalnie, okrutnie i arliwie jak wanie na Future Sequence. Z jednej strony, s tu bestialskie fragmenty niczym wyjte zBlood Mountain Mastodona, zdrugiej prog rockowe motywy nawizujce do muzyki Rush. Kady kto ceni nietypowe struktury piosenek iakrobatyczne popisy muzyczne wzrnicowanej stylistyce, na pewno szybko zakocha si wtym albumie. Nie kady przejdzie znim na ty od pierwszego usyszenia, ale taki ju przywilej ryzykantw.
POSUCHAJ: BLOOM

BETWEEN THE BURIED AND ME

SEX PISTOLS

Never Mind The Bollocks (35th Anniversary Box Set) 35 lat od wydania kultowego Never Mind The Bollocks, na rynek trafia 4-pytowy box (3CD+DVD).
CENA: 450 PLN

STEVEN WILSON

Get All You Deserve Rewelacyjny, dwugodzinny wystp Stevena Wilsona i prawdziwa gratka dla jego fanw. Kady instrument ttni wasnym yciem!
CENA: BRAK

British Lion Jak jedna znajwaniejszych postaci jednego znajwikszych zespow heavy metalowych whistorii, dosza do punktu wydania na wiat albumu tak nudnego iprzecitnego jest absolutnie ponad moje rozumienie. British Lion to pyta kompletnie bez jakiegokolwiek znaczenia, nagrana zmao interesujcymi muzykami ibardzo niefortunnie dobranym wokalist. Harris, autor wielkich hymnw metalu, (podobno) inspirujc si hard iprog rockiem lat 70-tych, nagra album wstylistyce mainstreamowej, prawie bez jakichkolwiek pomysw na zatrzymanie suchacza na duej. Prawie, bo AWorld Without Heaven to jeden znielicznych jasnych punktw krka, nie ratujcy solowej reputacji Harrisa.
POSUCHAJ: A WORLD WITHOUT HEAVEN

STEVE HARRIS

Sundark & Riverlight Patrick Wolf, chwil przed 30-tymi urodzinami, podsumowuje dekad swojej twrczoci szesnastoma akustycznymi aranacjami piosenek ze swojego repertuaru. Dotychczasowe piosenki Wolfa czsto bazujce na progresjach z wykorzystaniem takich instrumentw jak ukulele, fortepian czy wiolonczela, zdobyy spore uznanie wrd fanw nie tylko folku, ale take indie, popu, a nawet elektroniki. Na Sundark & Riverlight przez oszczdno muzyczn, gos artysty wydaje si by jeszcze gbszy i wypeniony szczerymi emocjami w oczarowujcych, poetyckich lirykach. Warto wspomnie, e nowe wydawnictwo Wolfa to take rebelia przeciwko wiekowi cyfryzacji, wykorzystywaniu auto-tunea i przeprodukowywaniu pyt.
POSUCHAJ: THE MAGIC POSITION

PATRICK WOLF

G R U DZ I E 2 012 M o d y m .Te c h n i k 7

KSIKI

Play

LISTY DO JOBSA

W jaki sposb wizjonera Apple postrzegali zwyczajni zjadacze chleba?

Budowa robotw dla pocztkujcych
David Cook
{ST RONA}

{MNIEJ ZNACZ Y WICEJ}

Zdrowa dawka wieej porcji literatury...

o oficjalnej biografii oraz opisywanym niedawno przez nas komiksie, osoby pragnce jeszcze lepiej zgbi sylwetk nieyjcego ju szefa Apple bd miay okazj pozna niepublikowan wczeniej korespondencj, jak Jobs prowadzi z uytkownikami jego produktw. Steve codziennie otrzymywa na swoj skrzynk mailow mnstwo wiadomoci od zwykych, szarych, czsto anonimowych wrcz ludzi. Na niektre z nich udziela odpowiedzi, tworzc niepowtarzalny klimat w relacji producent-klient. To wanie za porednictwem tego typu praktyk wykreowa on wizerunek swojej firmy jako podmiotu na wskro otwartego na autentyczny kontakt z konsumentem. Najciekawsze przykady tych elektronicznych wymian myli Mark Milian zebra w cao, stwarzajc czytelnikom doskona okazj na zapoznanie si z bardzo bezporednimi opiniami o magiku z Cupertino.
30 PLN, PASCAL

E-wangelici
CISEK, NOWACKI

Kalejdoskop fotografii
LESZEK PKALSKI

HTML5. Rusz gow!

FREEMAN, ROBSON

Niechtnie o sobie
STANISAW MIKULSKI

Autorom tej ksiki udao si przeprowadzi szereg wywiadw z osobami stojcymi za sukcesem najwikszych polskich portali internetowych. Zobacz, jak powstawao GG, Onet, WP i wiele innych.
HELION

Poznaj najefektowniejsze techniki fotografowania i naucz si z nich korzysta w sposb wiadomy, dziki czemu wygld twoich zdj nabierze niezwykle profesjonalnego charakteru.
HELION

Przeprowadzi was przez tajniki HTML5 i pozwoli lepiej pozna jego nowe funkcje w postaci m.in. usug geolokalizacyjnych czy zaawansowanej obsugi elementw multimedialnych.
HELION

To historia czowieka, ktremu zawsze si udawao, a udao si za bardzo. Pokazuje pierwszego polskiego celebryt, chocia on sam o sobie nigdy by tak nie powiedzia.
MELAN

Sawny zarzut o gubienie przez iPhonea 4 zasigu przy trzymaniu go w okrelony sposb, Jobs skwitowa krtko: Nie trzymaj go tak.

{ WA R T E U WAG I}

8 M o d y m .Te c h n i k G R U DZ I E 2 012

Obejrzyj monta na filmie - You Tube http://youtu.be/E7l9-5LDe-c "WITECZNA CHOINKA OD MODEGO TECHNIKA" Zamw zestaw elementw na www.ulubionykiosk.pl
http://youtu.be/ E7l9-5LDe-c

http://youtu.be/ E7l9-5LDe-c