121

Rafa Ilnicki Elektroniczna paideia

Celem artykuu jest ukazanie, w jaki sposb mona myle o ideaach wychowania do kultury1 w rodowiskach elektronicznych. eby jednak mwi o wychowawczej czy te antywychowaczej funkcji mediw technicznych, naley przeledzi, jak w ogle taka idea moga powsta, jak si ksztatowaa w perspektywie pewnych spoecznych wizji oraz odpowiadajcych im projektw oraz idei filozoficznych. Pragn odci si od uj rozpatrujcych paidei historycznie. Dlatego jako podstawow periodyzacj ontologiczn przyjmuj, e istnieje paideia przed-elektroniczna, to znaczy taka, w ktrej procesy elektronizacji nie byy na tyle rozprzestrzenione, aby mogy obowizywa na globaln skal. W perspektywie prowadzonego tutaj wywodu bd ukazywa konsekwencje elektronizacji rzeczywistoci dokonujcej si za porednictwem mediw technicznych, ktre w znaczcy sposb zmieniaj organizacj kultury. Paideia Przez paidei rozumiem wszelkie wiczenia przygotowujce jednostk do funkcjonowania w kulturze, doprowadzajce do wyksztacenia w niej okrelonych kompetencji kulturowo-spoecznych waciwych dla danego kognitywnego otoczenia. W tej definicji, ktra jest wstpnym okreleniem zakresu zagadnie podejmowanych, mieci si pojcie wicze. W dalszej czci dokonam jego precyzyjniejszej eksplikacji i wyjanienia. Paideia to wszystkie tryby pedagogizacji i wychowania, czyli trybw dyscyplinowania jednostek o charakterze holistycznym, o zasigu totalnym. Mwic o paidei, nie mylimy o realizacji jakiego konkretnego progu wynikajcego ze stopnia edukacji, ale z wpisania wszelkich moliwych trybw praktyki kulturowej w pewn wizj rzeczywistoci, wizj spoeczno-kulturow. Dlatego caa idea paidei opiera si na nawyku i powtrzeniu, ktre odnosz si do realizacji jakiegokolwiek wiczenia. Kada paideia w kulturze funkcjonowaa dotychczas jako
1 Na takie okrelenie paidei powouje si za Cyceronem M. Budzyski, Paideia humanistyczna, czyli wychowanie do kultury. Studium z dziejw klasycznej edukacji w gimnazjach XVI-XVIII wieku (na przykadzie lska), Czstochowa 2003, s. 2642.

122

zeszyty artystyczne / nr 21

model pojmowany w Weberowskim sensie, czyli jako typ idealny niemoliwe bowiem jest cakowite zrealizowanie ideau danej epoki. Oczywicie kada epoka miaa swoje ideay wychowania. Byy one, w zalenoci od warunkw spoeczno-kulturowych, mniej lub bardziej spluralizowane. To, co je czyo, to zaoenie pewnego punktu docelowego, ktrym miaa by realizacja tego ideau. W przypadku staroytnej Grecji sprowadzaa si on do funkcjonowania w bardzo maej wsplnocie ludzi, wykonujcych przez cae ycie jedn czynno. Natomiast dla innych wiza si z realizacj ideaw politycznych na agorze, a dla mniejszoci zawiera si w formuowaniu tez filozoficznych. Werner Jaeger2 wywodzi paidei ze staroytnej Grecji. Wszelkie wiczenia zwizane byy z wyksztaceniem okrelonych kompetencji kulturowo-spoecznych. Poprzez powtrzenie i programowanie tego nawyku w jednostkach mogy one wzajemnie si dostosowywa. Mwic jzykiem wspczesnej informatyki byy wzgldem siebie kompatybilne. Spotykajc si w kulturze, jednostki mogy rozpozna bez problemu, jaki reprezentuj idea, oraz na jakim poziomie realizacji on si znajduje. Jednostka oczywicie nie realizowaa go w peni, ale stanowia pewn wypadkow, na co skaday si warunki subiektywne i obiektywne, poniewa czowiek nie funkcjonowa nigdy jako typ idealny. Bya to ta struktura przewidziana w paideicznym ideale epoki, ktra miaa kognitywn kompatybilno jednostkom. Temu te suyo wyksztacenie okrelonego jzyka, dziki czemu mogy one by rozpoznawane jako przynalene okrelonym dyskursom i kulturom, co sprawiao, e wszystko byo atwe do zaklasyfikowania i miecio si w uniwersum pewnej paidei. Moliwe byo okrelenie, co jest prawowitym wychowaniem, co jego efektem kultura osobista, specyficzny rodzaj obcowania z ludmi a co jest aberracj, bdem, wypaczeniem. Automatyzm szkoy Peter Sloterdijk wskazuje na automatyzm szkoy jako podstawowy tryb jej funkcjonowania. Paideia jest tutaj rozumiana jako zestaw antropotechnik wicze, ktrym zostaj poddane jednostki. Antropotechnika to wzorzec zachowania powtarzanego na drodze wicze. Automatyzm umoliwia zarzdzanie powtrzeniem w kulturze oraz jego antropotechniczn dystrybucj. Takiemu sposobowi ujmowania zagadnienia odpowiada wyrana stratyfikacja szkolnego treningu oraz dostosowywanie wicze do etapw ycia. Szkoa penia gwnie funkcj naczelnej instytucji wychowania i w kontekcie dalszych rozwaa bdzie ujmowana jako maszyna (P. Sloterdijk 3,
2 3 Por. W. Jaeger, Paideia, t.1, przek. M. Plezia, Warszawa 1962. P . Sloterdijk, Du musst dein Leben ndern : ber Anthropotechnik, Frankfurt 2009.

123

Rafa Ilnicki / Elektroniczna paideia

G. Deleuze4). Dla Sloterdijka nie jest kwesti dominujc samo powtrzenie, szkoa bowiem z ontologicznego powtrzenia uczynia automatyzm. Potwierdzaj to przykady instytucji szkolnictwa redniowiecznego, ktre stosoway surowe metody nauczania. Sama istota szkoy polega na jej automatyzmie, to znaczy szkoa ma sformatowa jednostk w okrelony sposb, czego dokonuje ona za pomoc antropotechnik5. Paideia jest to wic zestaw antropotechnik nakierowanych na realizacj pewnego kulturowo okrelonego celu. Antropotechniki6 s to rne wiczenia podporzdkowane rnym celom wychowawczym i formotwrczym. W kulturze istniaa bardzo wyrana stratyfikacja szkolnego treningu. Kategoria wiczenia i treningu jest tutaj tosama. Przywodzi take na myl wspczesne eksploatowanie tych poj przez marketing7. Automatyzm szkoy powoduje, e jednostka wchodzc do instytucji, ma mae moliwoci wewntrznego jej rnicowania. Musi ona pozwala operowa sob, w wyniku czego staje si jedn z danych tego systemu formatowania poprzez zestaw antropotechnik. Tak sformatowana jednostka funkcjonuje jako element paidei. Podsumowujc: mona powiedzie, e szkoa narzuca sposoby antropotechnicznego formatowania jednostki. Szkoa przestaje funkcjonowa jako budynek czy jako pewna idea spoeczna, a jej architektura podporzdkowana jest antropotechnikom staje si
4 5 G. Deleuze, Thousand Plateaus, London and New York 2004. Jest to pojcie stosowane przez Petera Sloterdijka w zupenie innym kontekcie, ni tym zwizanym z jego pierwotnym uyciem. Jego rde mona upatrywa w dyskursach u pocztku XX wieku dotyczcych sowieckiej biopolityki. Tam te antropotechniki oznaczay zarzdzanie biopolityczne, to znaczy zarzdzenie yciem i mierci jednostek. Niemiecki filozof czyni z niego pojcie filozoficzne ukazujc, e wszelkie szkoy i wszelkie wychowanie opieraj si na zautomatyzowanym powtrzeniu. Nie ma sensu czyni z tego pojcia pleonazmu, dlatego te mwi po prostu o automatyzmie szkoy. Nie jest to oczywicie novum, poniewa w dyskursach XVII- i XVIII-wiecznych w historycznych opisach wczesnych gimnazjw oraz pocztkach istnienia uniwersytetu istnia silny nurt okrelajcy szko jako dom wicze (Menschentreibhaus). Jest to pojcie bez nacechowania aksjologicznego, czy te politycznego. Jest to pojcie ontologiczne. Do jakich antropotechnik masz dostp? Jakie antropotechniki wykorzystujesz? Te pytania zastpuj dotychczas rdowe pytanie kim jeste?, jaka jest twoja edukacja? Wskazujc na instytucj jednoczenie wskazuje si na antropotechniki do niej przynalene. Mylenie o antrpotechnikach sytuuje w perspektywie cybernetycznosystemowej, std te wymowne staj si przykady przybliane przez Sloterdijka zarzdzanie sob oraz pozwalanie na zarzdzanie sob, co mona odda jako sterowanie sob oraz pozwalanie na sterowanie sob odnoszc si do zaoe paradygmatu cybernetycznego. Dochodzi do rehabilitacji instytucji trenera, co jest zwizane z upadkiem, kryzysem tradycyjnych instytucji edukacyjnych, trener bowiem jest odpowiedzialny za wszystko i wszystkich. Wyaniaj si takie paradoksalne zawody, profesje, kursy, jak trenerzy czasu wolnego, trenerzy ycia. Do wszystkiego ludzie potrzebuj treningu. Potrzebuj trwaych struktur i kogo, kto w ich obrbie bdzie nimi zarzdza, to znaczy ksztatowa antropotechnicznie. Trenowanie, czyli coaching zyskuje coraz wiksze znaczenie, zwaszcza e wikszo antropotechnik jest transmitowanych od trenera do ucznia, a nie w modelu trenergrupa, co umoliwia zdecydowanie wiksz maksymalizacj efektywnoci ksztacenia. Alvin Toffler mwi o organizatorach ycia [w:] tene, Trzecia fala, przek. E. Woydyo, Warszawa 1997, s. 561.

124

zeszyty artystyczne / nr 21

obiektem technicznym8. Jej rodowisko nie jest neutralne caa architektura bya tak przewidziana, by w odpowiedni sposb moga strukturyzowa dowiadczenie. Nie wyklucza to jednak spontanicznoci9. Szkoa jest automatyczna, wciela bowiem i realizuje automatyzm wyniky z programu antropotechnik, ktry wprowadza, w konsekwencji czego jest okrelana jako instytucja wychowania. Instytucje paidei zatem rozumiane s jako maszyny antropotechniczne10. Su one przejciu od instynktownej lepoty11 do zrnicowania zainteresowa. Elektronizacja Paideia zmienia si pod wpywem elektronizacji. Co dzieje si z kognitywnym otoczeniem jednostki pod wpywem wzmoonych procesw elektronizacji? Gdy jednostka bya zarzdzana, czyli paideicznie formatowana, czsto nie przypisywaa intencjonalnoci temu procesowi. Intencje byy przeniesione na metanarracje angaowanie si w te idee sprawiao, e nikt nie zastanawia si nad opresywnoci szkoy ani nikogo nie interesoway dyskursy emancypacyjne w takim aspekcie, w jakim to czynimy dzi, odwoujc si do postkolonializmu czy praw mniejszoci. Zmienia si otoczenie poznawcze w rodowiskach elektronicznych, co jest efektem przenoszenia si maszyn medialnych do wszystkich instytucji wychowawczych dziki teleobecnym (zdalnym) trybom dostpu. Na ile bowiem moemy wskaza na rnice midzy dziekanatem tradycyjnym, materialnie obecnym i przestrzennie usytuowanym, a elektronicznym? Posugujc si elektronicznymi indeksami, przebywamy ju nie z ludmi, lecz z systemami informatycznymi. Bardzo wiele czynnoci staje si zbdnych. Wpywa to take na architektur zoono dotychczasowych instytucji szkolnictwa zmierza do zachowania prostoty i przejrzystoci. Coraz mniej jest istotnych aspektw instytucjonal-

Gilbert Simondon zwraca uwag w filozofii maszyn, e obiekt techniczny nie jest statyczny i co waniejsze nie jest podrzdny i podporzdkowany okrelonej kulturze czy innym dziedzinom rzeczywistoci, lecz pozostaje wzgldem nich autonomiczny. Por. G. Simondon, On the Mode of Exitence of Technical Objects, Ontario 1980. 9 Automatyzm nie jest mechanicyzmem ani w aden bezporedni sposb go nie implikuje, lecz jest prb kontroli ontologicznego mechanizmu powtrzenia i podporzdkowania go okrelonym celom w tym ujciu celom wychowawczym. 10 Deleuze przywrci mylenie rdowo maszynowe, twierdzc, e rzeczywisto jest maszynowa, bowiem rozprzestrzeniaj si procesy w seriach, przyjmujce rne rozbiene ksztaty. Maszyna jest neutralna ontologicznie, poniewa jest zasad bytow. Dopiero konkretne uycia zmieniaj byt, wprowadzajc i wykorzystujc okrelone maszyny. 11 Okrelenie C. Couceiro-Bueno, Education without Paideia, Analecta Husserliana 93/2007, s. 395.

125

Rafa Ilnicki / Elektroniczna paideia

nych przenoszonych do elektronicznych sfer dostpu. Kognitywne rodowisko jednostki, bdcej przedmiotem paideicznego formatowania, zostaje radykalnie zmienione poprzez elektronizacj. Nie musi ona udawa si do dziekanatu, wystarczy, e wpisze kod, haso i moe zrealizowa swoje cele. Nie rozmawia z bibliotekarzem, lecz korzysta z istniejcego systemu telobecnego porednictwa. Cz instytucji przenosi zakres swojego funkcjonowania na programy elektroniczne. W jaki sposb rodowisko elektroniczne jest odzwierciedleniem tych instytucji, ktrych form przybiera, a na ile ono je modyfikuje albo zupenie znosi? Jeli jednostka powtarza za kadym razem procedur logowania do informatycznego systemu bibliotecznego, to dokonuje si to kosztem mwienia dzie dobry bibliotekarce/bibliotekarzowi. Komenda wpisz haso to polecenie waciwe dla Focaultowskich spoeczestw dyscyplinarnych, ktre stanowi nowy sposb dostpu do paidei elektroniczn antropotechnik. Antropotechniki funkcjonuj gwnie w sposb bezosobowy, nawet jeli ich istnienie jest agodzone s przez awatary. Cz instytucji wychowania posiada awatara/awatark, ktre pozwalaj na komunikowanie si z wizerunkiem danej instytucji elektronicznej bez koniecznoci wpisywania hasa12. Dochodzi do takiego paradoksu, e uczestnictwo w elektronicznych instytucjach zdalnego wychowania jest agodzone przez awatary zaludniajce na masow skal kognitywny horyzont. Uytkownikowi dany jest ograniczony zestaw regu, zgodnie z ktrymi moe si porusza po tej quasi-komunikacyjnej przestrzeni. Sama zdalno przekazu nie jest zatem tosama z moliwoci sterowania czy wywierania wpywu na otaczajc go rzeczywisto. Interpretuj t kwesti w charakterze dostpu. Interaktywno w rodowiskach elektronicznych zawsze jest ograniczana przez lokalne prawa do edycji, czyli prawa dostpu do edycji. Elektronizacja w perspektywie przeniesienia, czyli deterytorializacji paidei z rzeczywistoci niezaporedniczonej elektronicznie, dotyczy problemu mimesis wiernoci odwzorowania. Jednostka mimo istnienia awatarw, zmuszona jest do nagej kognitywnej adaptacji do wymogw elektronicznego wiata. Czowiek jest zatem wychowywany przez systemy informatyczne, poniewa przez czas trwania nauki musi powtarza okrelone czynnoci, ktre staj si kulturow norm dostpu do zasobw edukacyjnych. Jednostka musi zastanawia si, jak myli i zachowuje si dany awatar, by mc skutecznie porusza si po przestrzeniach elektronicznych instytucji wychowania.
12 Moemy zapyta take o rne kwestie egzystencjalne, poniewa awatar najczciej ma zaimplementowane tak jak wikszo chatter botw rne odpowiedzi. Posiada take szereg preprogramowanych odpowiedzi na wulgaryzmy.

126

zeszyty artystyczne / nr 21

Zniesienie relacji globalne/lokalne, ktre nastpuje, jest konsekwencj elektronizacji otoczenia. Kultura realizuje si w odmienny sposb trudno stworzy uniwersalne rodowisko kognitywne takie, by kady z uytkownikw mg swobodnie si po nim porusza. Paradoksaln dialektyk tego, co niedialektyczne, zastpuj rne warianty zoonoci, czyli rne systemy informatyczne wraz z ich otoczeniami. Nie odnosz si one do konkretnych terytoriw, dlatego te rne instytucje paideiczne mog wykorzystywa ten sam zasb przechowywany w takiej samej cyfrowej postaci. Mona zatem powoywa si jedynie na programy obsugi elektronicznych instytucji paideicznych. Jednostka ma jeden byt indywidualny oraz kolejne awatary dywidualne13 narzucone przez techniczne media, czyli jest okrelana take przez swj numer karty kredytowej oraz inne kody alfanumeryczne, a w przypadku instytucji wychowania po prostu przez dany numer lub login. Jednostka jest poprzez t dywiduacj technicznie globalizowana, bowiem przypisuje si jej okrelon tosamo w bazie danych tych tosamoci danego systemu wychowania. W rodowisku Second Life jest to awatar graficzna reprezentacja uytkownika. Problem kognitywnego otoczenia w rodowiskach elektronicznych sprowadza si zatem do kwestii uzgodnienia podporzdkowania si uytkownikw ramom wychowania danego systemu zaporedniczonego medialnie. Dynamika globalne/lokalne w perspektywie zniesienia niezbdnoci granic terytorialnych w procesie akwizycji kultury powoduje, e kompatybilno ta staje si trudna do osignicia. Wychowanie do ycia w sieci (Webie) czy te wychowanie sieciowe byoby moliwym rozwizaniem, gdyby kompetencje technologiczne jednostki byy skorelowane z pewnym ideaem uywania przestrzeni elektronicznej, ktry nie ograniczaby si do zestandaryzowanych schematw zachowa, lecz zwraca si ku moliwym i przewidzianym do pewnego stopnia taktykom/strategiom14. Utopia samoorganizujcego si wychowania Postanarchistyczne i antypedagogiczne utopie samowychowania bezporednio wpyny na ksztat rozumienia elektronizacji w perspektywie wychowania. Caa dotychczasowa edukacja w tym ujciu bazuje na formach pedagogicznej napaci15. W tym sensie spoecznoci internetowe realizuj ten idea w odwrotny sposb samowychowuj si poprzez prosumowane

13 Czowiek jest pojty jako indywiduum (jest swoj wasn tosamoci) oraz dywiduum (jednoczenie funkcjonuje jako okrelajcy go kod alfanumeryczny). 14 L. Manovich, Praktyka (medialnego) ycia codziennego, Kultura Popularna 4/2008, s. 7182. 15 H. von Schenbeck, Wolno od wychowania, przek. G. Sowinski, Krakw 2008, s. 39.

127

Rafa Ilnicki / Elektroniczna paideia

przez siebie treci. Prosumenci, fani, uytkownicy i formujce ich maszyny anty-wychowania odnosz si wanie do tych antypedagogicznych trybw uczestnictwa w kulturze. Nie ma wymaga co do caoci i kompletnoci ideau wychowania s antyideay, kady samowychowuje siebie. Istnieje jednak idea dobrego internauty jako yczeniowa materializacja ideau dobrego dzikusa, przejawiajca si w utopijnych dyskursach teoretykw i pionierw Webu. Wedug Howarda Rheingolda czy Timothyego Learyego, to wanie dobry uytkownik cyberkultury bdzie realizowa idee nowego czowieczestwa. Technologia pojmowana jest w tym aspekcie jako przeduenie stanu natury, a moliwe modyfikacje zwizane ze zmian rzeczywistoci to kolejny krok ewolucji gatunku ludzkiego. W przypadku tych postanarchistycznych utopii raczej moemy mwi o cybernetycznym zdziczeniu, procesie wrogim wszelkim ideom wychowania. Odnosz si do tego take mity cyfrowego egalitaryzmu, ktre zakadaj, e rzeczywisto elektroniczna wprowadzi rwne szanse, uwolni informacj. Przestrze ta poza tymi postulatami nigdy nie naleaa do egalitarnych w sensie absolutnym nawet eliminacja ekskluzywnych dostpw w sferze elektronicznej nie pociga za sob koniecznego wzrostu poziomu wychowania w rzeczywistoci niezaporedniczonej medialnie, zatem przestrze wychowania jest okrelana przez sfery dostpu. Skutki elektronizacji Mwic o skutkach elektronizacji w perspektywie pedagogiki, naley wspomnie o niepokojcych zjawiskach, na ktrych si skupi, pomijajc przy tym oczywiste zalety rodowisk elektronicznych, takich jak: moliwo bezporedniej komunikacji, dostp do ogromnych zasobw wiedzy czy te, uoglniajc aktywowanie nowych moliwoci bycia jednostki w kulturze. Rosnca przepa midzy poziomami wiedzy (increasing knowledge-gap) powoduje wzrost postanalfabetyzmu (analfabetyzm funkcjonalny) oraz niszczenie mowy. Poprzez mechanizmy kopiuj-wklej, emotikony, skrty klawiszowe, gotowe scenariusze prowadzenia rozmw w programach komunikacyjnych dokonuje si proces, ktry przekada si take na pozaelektroniczne funkcjonowanie czowieka. Wyaniaj si patologiczne postaci autodydaktyki, odnoszce si do elektronicznego samopasu, to znaczy prby zastpienia wychowania przez quasi-selekcj treci, ktra nigdy jednak nie bdzie rwna tej ksztaconej przez odpowiednio zaprogramowane antropotechniki. Wolno od wychowania, od caociowego wiatoobrazu skutkuje dezorientacj niespieszn,

128

zeszyty artystyczne / nr 21

linearn, kumulatywn, spjn wiedz16 samowychowujcych si jednostek waciw ideaowi paidei, zamieniaj na fragmentaryczne, przygodne, nieuwierzytelnione informacje i wybrakowane, prosumenckie antropotechniki. Metod zaegnania tego kryzysu s strategi odratowywania kultury-paidei, ktre jednak nie s skuteczne bez uwzgldnienia szerszego kontekstu filozoficznego pozwalajcego uchwyci dynamik przemian rzeczywistoci zaporedniczonej elektronicznie. Miaoby to pozwoli na wdraanie i instalowanie takich programw wychowania, ktre korzystajc z mediw technicznych, nie traciyby z horyzontu podstawowego wymiaru wszelkich praktyk pedagogicznych ukierunkowanych na moliwie wszechstronne przygotowanie jednostki do funkcjonowanie w kulturze. Dlatego te nie s to strategie wadliwe czy bdne, ale by zapewni im efektywno wychowawcz, nie mog one funkcjonowa jako programy bez koordynacji pewnego metaprogramu wychowania, czyli paidei. Wizualizuj! W erze panowania elektronicznego wiatoobrazu podstawowym antidotum na stan degeneracji ideau paidei w rzeczywistoci elektronicznej jest umieszczanie wszelkich treci w postaci audiowizualnej jako tej, ktra bdzie atwiej asymilowana przez przyzwyczajone do tej formy odbioru kolejne, cyfrowe ju, pokolenia. Jest to podstawowa strategia przywracania wiedzy spoeczestwu poprzez wizualizacje jako tryb umoliwiajcy bezporedni kontakt z wraliwoci wspczesnego czowieka. Znamienny jest projekt Lva Manovicha, ktry poprzez statystyczne mierzenie ogromnej iloci danych opracowuje na ich podstawie graficzne wzorce. Postuluje te sposb tumaczenia, co okrelam jako hermeneutyk zwizualizowanych danych statystycznych. Brak jednak ku temu narzdzi, a istnienie samego wzorca nie przekada si na jego kulturowy sens, czyli moliwo usensowniania tak zebranych danych. Transferuj! Strategia ta odnosi si do umieszczania wszystkiego w Internecie. Gdy to zostanie zrealizowane i widoczne stanie si, e takie dziaanie nie przynosi spodziewanych skutkw, wtedy aktywnoci te s intensyfikowane. Odpowiada temu umieszczanie jeszcze wikszej iloci danych w Internecie. Cige transferowanie danych o charakterze edukacyjnym jest nieskuteczne w perspektywie realizowania ideau paideicznego, poniewa nie odnosi si ono do

16

T.H Eriksen, Tyrania chwili, przek. G. Sok, Warszawa 2003, s. 214.

129

Rafa Ilnicki / Elektroniczna paideia

umiejtnoci, tylko postulowanego skutku przypominajcego elektroniczny lejek norymberski, za pomoc ktrego wiedza przetransferowana do globalnych baz danych miaa z nich przesya si kolejno do umysw jednostek. Strategia ta powoduje take kognitywne przeadowania i obciania w procesie wychowania, poniewa nie dostarcza metod selekcji i obsugi oferowanych przez siebie danych, lecz skupia si na nieskoczonym pomnaaniu ich dostpnoci. Transfer kulturowych zasobw bez zaimplementowania metod wyboru danych treci, strumieni danych, nieodcznie wydaje si skazany na zawodno. Wicej komputerw = wicej wychowania Odpowiada temu strategia zwikszenia odbiorczych rodkw technicznych komputerw i urzdze multimedialnych, ktre nie przekadaj si bezporednio na wzrost wydajnoci wychowania. Oczywicie te trzy tendencje nie s bdne same w sobie. Brakuje jednak globalnych i lokalnych centrw koordynacji tego przenoszenia i transmisji wiedzy. Postuluj tutaj rwnowag midzy danymi a refleksyjnoci, ktra pozwalaaby na selekcj pod wzgldem przydatnoci poszczeglnej wiedzy do okrelonego programu jego transmisji. W innym wypadku rne tryby edukacyjnego kolonizowania rzeczywistoci wirtualnej bd tak silnie zautonomizowane, e pniej adne uzgadnianie, adna koordynacja nie bd moliwe w tych tendencjach, gdzie wykorzystanie technologicznych rodkw zupenie przewysza wykorzystanie rodkw umysowych. Rehabilitacja instytucji szkoy Bernard Stiegler w obliczu tych zmian elektronizacyjnych gosi konieczno powrotu instytucji szkoy jako moliwego remedium na patologiczn, bo bezrefleksyjn elektronizacj ycia czowieka. Celem nie jest powrt do szkoy niezaporedniczonej medialnie, wolnej od mediw technicznych, ale wykorzystanie jej paideicznego charakteru, czyli moliwoci bezporedniej interakcji wychowujcego z wychowankami. Taka relacja oparta na obecnoci nie jest moliwa do zrealizowania w telekracji17, czyli pod rzdami mediw audiowizualnych, w ktrych telewizor [suy] jako maszyna do wyczania dzieci18. Polityczne uwikanie kulturowych programw wychowania powoduje, e usypianie obywateli poprzez populizm mediw audiowizualnych uniemoliwia wprowadzenie strategii wychowania, ktre
17 Por. B. Stiegler, La tlcratie contre la dmocratie, Paris 2006. 18 R. Patzlaff, Zastyge spojrzenie: fizjologiczne skutki patrzenia na ekran a rozwj dziecka, przek. B. Kowalewska, Krakw 2008, s. 82.

130

zeszyty artystyczne / nr 21

akcentowayby trosk i odpowiedzialno uytkownikw kultury za samych siebie, nie ograniczajc si jedynie do przyswajania wywietlanych na interfejsach treci. Elektroniczna paideia Elektroniczna paideia mieci si poza utopizmem/dystopizmem wynikajcym z tendencji intensywnej technicyzacji kultury. Uwaam, e aby mc zrealizowa pewien, oczywicie do pewnego stopnia niezdeterminowany, idea Bildung, naley stworzy elektroniczne instytucje wychowania, ktre zawierayby holistyczne programy transmisji kultury. Problem holizmu, koniecznego dla osignicia skutecznoci takich dziaa, zostaby rozwizany poprzez osadzanie konkretnych antropotechnik w procesie kulturowym moliwie szerokim dla danej jednostki i grupy. Uytkownicy programw wychowania nie cierpieliby z powodu szoku przeczania wynikego z natychmiastowej i radykalnej zmiany regu funkcjonowania w danym rodowisku elektronicznym. Immaterialne instytucje wychowania stanowi szans dla kultury, ktra opamitawszy si, moe wykorzysta ich inkluzywistyczny19 charakter. Proponuj take rozway i powanie odnie si do propozycji Gilberta Simondona, ktry postuluje konieczno rozumienia kultury elektronicznych obiektw technicznych, nie sprowadzajc ich do przedmiotw technicznej sprawnoci. Dziki temu mog wyoni si nowe strategie wychowawcze wolne zarwno od rnych form pedagogicznej napaci, jak i cakowitej dowolnoci dwch skrajnoci elektronicznej rzeczywistoci. Prb realizacji tej elektronicznej paidei na polskim elektronicznym gruncie jest Academia Electronica prowadzca dziaalno nie tylko edukacyjn i kulturaln, ale i wychowawcz, ktrej gospodarzem jest Sidey Myoo (prof. Micha Ostrowicki). Mona zatem liczy na inspirujcy ferment tej tendencji i mie nadzieje, e elektroniczna paideia jako moliwo realizowania idei humanistycznych wypracuje waciwe sobie modele nowej wiedzy, odpowiadajc na wyzwanie posthumanizmu i transhumanizmu. r

19

Por. J. Allan, Rethiniking Inclusive Education. The Philosophers of Difference in Practice, Dordrecht 2008.