IZ Policy Papers NR 8 - Dynamika Niemieckiej Opinii Publicznej. Wizerunek Polski I Polaków W Niemczech

NR 8(I)
IZ Policy Papers
INSTYTUT ZACHODNI WEST-INSTITUT INSTITUTE FOR WESTERN AFFAIRS
Dynamika niemieckiej opinii publicznej. Wizerunek Polski i Polakw w Niemczech

Piotr Cichocki Agata Lewandowska Micha Nowosielski
Wizerunek Polski i Polakw w Niemczech wyaniajcy si z analizy bada opinii publicznej oraz publikacji prasowych pozostaje niejednoznaczny cechuje si zoonoci i brakiem wewntrznej spjnoci. Pozytywne aspekty wizerunku Polski i Polakw obecne s w wikszym stopniu na amach niemieckiej prasy ni w wynikach bada opinii publicznej. Wyniki bada sondaowych wykazuj rwnie wiksz niespjno wizerunku Polski i Polakw w Niemczech ni narracje prasowe. W niemieckiej prasie szczeglnie warte uwagi s dwa elementy wizerunku Polski: jako wanego aktora europejskiego oraz jako kraju o dynamicznie rozwijajcej si gospodarce. Z polskiego punktu widzenia te dwa elementy powinny stanowi wan kotwic, swoisty punkt zaczepienia organizujcy dyskusj o Polsce w niemieckich mediach. Na tle wizerunku budowanego w mediach postrzeganie Polski i Polakw przez niemieckie spoeczestwo wydaje si w znacznej mierze uproszczone, schematyczne i obcione stereotypami. Wynika to przede wszystkim ze stosunkowo sabej znajomoci wschodniego ssiada w RFN. Polacy mieszkajcy w Niemczech nie stanowi przedmiotu specjalnego zainteresowania ani niemieckich mediw, ani opinii publicznej. Sami take nie s obecni w dyskursie publicznym. Stosunkowo najwikszym zainteresowaniem cieszyy si kwestie emigracji zarobkowej z Polski po otwarciu niemieckiego rynku pracy. Lokalnie due zainteresowanie budzia rwnie problematyka emigracji na tereny przygraniczne szczeglnie Meklemburgii-Pomorza Przedniego.
IZ Policy Papers
W serii ukazay si: Nr 1(I) Historia i pami: masowe przesiedlenia 1939-1945-1949 Nr 2 (I) Odradzanie si spoeczestwa obywatelskiego. Rozwj polskiego trzeciego sektora w latach 1989-2008 Nr 3(I) Midzynarodowa solidarno. Operacje pokojowe ONZ -NATO -UE Nr 4 (I) Polska i Niemcy w Unii Europejskiej (2004-2009). Gwne problemy i wyzwania Nr 5(I) Przyszo NATO trudne decyzje Nr 6(I) Mocarstwowe aspiracje Niemiec w Europie XXI wieku: realia i perspektywy (Raport z bada) Nr 7(I) Stany Zjednoczone wobec kryzysw regionalnych aspekt transatlantycki
W przygotowaniu:
Piotr Cichocki Agata Lewandowska Micha Nowosielski
INSTYTUT ZACHODNI
Seria wydawnicza: Redakcja serii:
IZ Policy Papers nr 8(I) Joanna Dobrowolska-Polak (red. naczelna) Marta Gtz Marcin Tujdowski
Opracowanie redakcyjne: Koncepcja graficzna:
Anna Murawska Ewa Wsowska
Copyright by Instytut Zachodni Pozna 2013 (wersja elektroniczna) Pozna 2013 (wersja drukowana)
Wydawca:
INSTYTUT ZACHODNI 61-854 Pozna, ul. Mostowa 27 tel. 61 852 76 91 tel 61 852 28 54 (wydawnictwo) fax 61 852 49 05 e-mail: wydawnictwo@iz.poznan.pl www.iz.poznan.pl
ISBN 978-83-61736-39-4
Wydano w ramach projektu badawczego Dynamika niemieckiej opinii publicznej we wsppracy z Fundacj Konrada Adenauera
Spis treci
WSTP............................................................................................. 7 Polacy jako ssiedzi Niemcw............................................................ 9 Stosunki polsko-niemieckie Polska w Europie Kondycja polskiej gospodarki Stereotypowy wizerunek Polski Polacy mieszkajcy w RFN w niemieckim dyskursie publicznym............................................... 41 Migracja zarobkowa z Polski do Niemiec Polskie osadnictwo Polacy w Niemczech niewidzialna mniejszo Podsumowanie................................................................................ 56
WSTP
Niniejsza publikacja stanowi podsumowanie projektu badawczego Dynamika niemieckiej opinii publicznej prowadzonego w Instytucie Zachodnim przy wsppracy z Fundacj Konrada Adenauera w roku 20111. Bezporednim efektem dziaa badawczych podejmowanych w ramach projektu byy publikowane co dwa miesice Biuletyny Instytutu Zachodniego podsumowujce biece wydarzenia polityczne w Niemczech oraz stosunkach polsko-niemieckich, ze szczeglnym uwzgldnieniem ich odbicia w wynikach bada opinii oraz dyskursie publicznym. Celem projektu byo przedstawienie polskiemu odbiorcy opracowania monitorujcego dynamik niemieckiej opinii publicznej. Zagadnienia te pozostaj w Polsce sabo rozpoznane, nawet specjalici zajmujcy si problematyk niemieck zarwno publicyci, jak i naukowcy odnosz si do wynikw bada niemieckiej opinii publicznej na podstawie wyrywkowych danych czerpanych z prasy. Najwaniejsze problemy podjte w badaniu to: (1) zasadnicze wtki dyskusji publicznej o polityce i kwestiach spoecznych, (2) stosunki polsko-niemieckie w dyskursie publicznym, (3) biece wyniki bada niemieckiej opinii publicznej. O ile poszczeglne biuletyny prezentoway analizy skoncentrowane na biecych przemianach, o tyle koczce projekt publikacje wydawane w ramach IZ Policy Papers zawieraj refleksje o charakterze bardziej oglnym, dugofalowym i podsumowujcym. Analiza skupia si na dwch zasadniczych wtkach. Piotr Kubiak i Piotr Cichocki w pracy Dynamika niemieckiej opinii publicznej. Pozycja partii politycznych na podstawie sonday i wynikw wyborw do parlamentw krajowych (2011-2012) rekonstruuj przebieg wyborw regionalnych oraz analizuj uwarunkowania i konsekwencje wynikw dla stabilnoci systemu partyjnego, niniejsze opracowanie za podejmuje kwesti obecnoci Polski i Polakw w niemieckim dyskursie publicznym. Na problem obrazu Polski i Polakw w oczach niemieckiego spoeczestwa mona spojrze z dwch perspektyw. Po pierwsze, przez pryzmat spoecznych wyobrae Polski jako kraju za wschodni granic, oraz Polakw jako ssiadw. Po drugie, poprzez zawenie perspektywy do wizerunku Polakw mieszkajcych i migrujcych do RFN. Oba te wizerunki nie musz by spjne przeciwnie pewne ich elementy mog si wyranie od siebie rni. Polak jako ssiad niekoniecznie musi by opisywany za pomoc tego samego zestawu stereotypowych cech, jakie moe mie Polak wspobywatel (Mitbrger). Z tego powodu oba te przypadki bd analizowane osobno. Chocia nie zawsze takie rozrnienie wydaje si w praktyce moliwe do cisego utrzymania, szczeglnie w dobie zwikszonej mobilnoci, to jednak szczeglnie w kontekcie historycznych uwarunkowa dyskursu wydaje si zasadne.
1
Dodatkowo w pracy, w czci dotyczcej postaw wobec polskiej emigracji do Niemiec, wykorzystano take wyniki projektu badawczego Polacy w Niemczech. Aspekty spoeczne, polityczne, ekonomiczne i prawne NN116 31639, finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki.
IZ Policy Papers 8(I) www.iz.poznan.pl
Piotr Cichocki, Agata Lewandowska, Micha Nowosielski
Badania, ktrych wyniki prezentowane s w publikacji, nie byy prowadzone na podstawie systematycznej analizy zawartoci czy treci doniesie medialnych. Miay one raczej charakter zwiadu badawczego, ktrego celem byo nie tyle dokonanie penej diagnozy wizerunku Polski i Polakw w niemieckich mediach, ile wskazanie na pewne trendy czy tendencje ksztatujce badane zjawisko. Tam, gdzie to moliwe, wyniki analiz wasnych zespou badawczego starano si uzupeni wynikami bada zastanych.
IZ Policy Papers nr 8(I) www.iz.poznan.pl
Polacy jako ssiedzi Niemcw

Wizerunek Polski i Polakw w Niemczech jest kwesti zoon. Wynika to z faktu, i z jednej strony jest on obciony silnymi negatywnymi stereotypami, mocno osadzonymi historycznie w niemieckiej wiadomoci, a co za tym idzie, take w opinii i dyskursie publicznym. Z drugiej jednak strony, sposb, w jaki Niemcy postrzegaj swojego wschodniego ssiada, wydaje si z czasem zmienia, cho tempo zmian jest raczej powolne. Przemianom ulega zaczynaj nawet tak silne elementy wizerunku jak polnischeWirtschaft jeden z symboli niemieckich negatywnych stereotypw2, ktry wraz z coraz wikszymi sukcesami polskiej gospodarki zaczyna przyjmowa nowe przeciwne dotychczasowemu znaczenie. W niemieckich narracjach o biecych sukcesach gospodarczych Polski wystpuje czciej jako ironicznie przywoywane wspomnienie, stojce w wyranym kontracie do jakociowo odmiennej teraniejszoci. Niemniej jednak sigajc w bardziej odleg przeszo zasadne wydaje si stwierdzenie, i dugotrway kontakt midzy Polakami a Niemcami doprowadzi do wytworzenia u naszych zachodnich ssiadw silnego negatywnego stereotypu Polski. Polska przez dugi czas bya postrzegana jako kraj zacofany, saby, targany wewntrznymi konfliktami, nieuporzdkowany. Polacy z kolei uwaani byli czsto za ludzi prymitywnych, prostych, czsto brudnych, niezdolnych do podejmowania zada bardziej skomplikowanych ni jedynie proste prace fizyczne. rde takiego stereotypu naley szuka w historii relacji polsko-niemieckich. Jak zauwaa Andrzej Sakson Wiek XIX to pocztek okresu planowego i celowego znieksztacania wizerunku wschodniego ssiada. () wczesne pastwo polskie widziano przez pryzmat spoeczestwa szlacheckiego, pogronego w samowoli i anarchii, jako kraj, w ktrym panoszya si ciemnota i fanatyzm religijny, kraj zacofany w rozwoju kulturalnym(). Polak reprezentowa najbardziej ujemne cechy charakteru3. Rwnie Edmund Dmitrw potwierdza tez o silnym historycznym zakorzenieniu niemieckiego stereotypu Polaka. Gwnym rdem negatywnych wyobrae i antypolskich uprzedze s od ponad dwustu lat stereotypy polnischeWirtschaft i polnischer Sejm. Ich niedajce si przeceni znaczenie wynikao przede wszystkim z faktu, e stanowiy one jako karykatura modernizacji lub skarbnica deficytw modernizacji element konstytutywny dla wiadomoci narodowej Niemiec4. Innymi sowy, zapoyczajc okrelenie z dyskursw postkolonialnych, to historyczne niemieckie patrzenie na wschd posiadao wszelkie przejawy orientalizmu, polegajcego na dyskursywnym wykluczaniu Wschodu legitymizujcym zarazem dominacj Zachodu.
Por. H. O r ow s k i , Polnische Wirtschaft. Nowoczesny niemiecki dyskurs o Polsce, Olsztyn 1998. 3 A. S a k s on , Berlin Warszawa. Studia o Niemcach i relacjach z Polakami, Wrocaw 2010, s. 87-88. 4 E. D m i t r w, Rola mitw i stereotypw we wzajemnym postrzeganiu, w: A. Wolff-Powska, D. Bingen (red.), Polacy Niemcy. Ssiedztwo z dystansu, Pozna, 2004, s. 500.
2
Mona take mwi o pozytywnych uksztatowanych historycznie skadnikach niemieckiego wizerunku Polakw. Gwnym z nich wydaje si by przywizanie do wolnoci; odwouje si do niego czsto nowy prezydent Niemiec Joachim Gauck nazywajc Polsk ojczyzn wolnoci. Wyobraenie to ma znacznie dusze, sigajce epoki romantyzmu, korzenie. Komunaem krcym w niemieckiej (i nie tylko) opinii publicznej jest przekonanie, e Polakw wyrnia jakie wyjtkowe denie do wolnoci. Przekonanie to objawio si w entuzjazmie dla Kociuszki, w niemieckich Polenlieder po 1831 roku, w ywioowej sympatii dla Solidarnoci w latach 1980/1981. () Rwnie u Heinego mona znale godne zapamitania stwierdzenie: Jeeli ojczyzna jest pierwszym sowem Polaka, to wolno jest drugim. Pikne sowo!5 Fakt historycznego zakorzenienia negatywnych elementw wizerunku nie sprawia bynajmniej, e stereotypy zbudowane na ich postawie nie s w niemieckim spoeczestwie ywe. Przeciwnie, cho pozornie wydaj si one wyparte z dyskursu publicznego, s cigle aktualne wystpuj zarwno w wyobraeniach potocznych co moe znajdowa odzwierciedlenie na przykad w polnischeWitzen jak i w mediach. Te ostatnie jednak s zazwyczaj ostrone w uywaniu stereotypw wprost, w zwizku z tym take wykazuj tendencj do uywania ich w humorystycznej formie6. Analizy niemieckiej prasy prowadzone po 1989 r. potwierdzaj, e dla przekazu medialnego na temat Polski charakterystyczna jest stereotypizacja treci wywoana midzy innymi emocjonalnym angaowaniem si w konflikty polsko-niemieckie powstajce co jaki czas wok trudnych i nierozwizanych kwestii7. Przechodzc do diagnozy osadzonej w bardziej systematycznej analizie dyskursu, wypada na wstpie wspomnie, i w swojej wybirczej analizie niemieckich artykuw przedrukowywanych na amach polskiego tygodnika Forum w latach 2004-2009 Agata Panas8 zauwaa, e ponad poowa branych pod uwag tekstw miaa zabarwienie negatywne w stosunku do Polski i Polakw, pozytywne za wykazywaa jedynie nieco wicej ni jedna czwarta. Do dominujcych negatywnych stereotypw pojawiajcych si w badanym materiale nale takie cechy, jak: apwkarstwo, zacofanie, katolicyzm (negatywnie oceniany, jako przejaw konserwatyzmu), nieudolno, chuligastwo. Dokadne wyszczeglnienie negatywnych stereotypw i czstoci ich pojawiania si w artykuach przedstawia tabela 19.
5
H. Olschow s k y, Typowo Polskie? Sarmatyzm, mesjanizm, emigracja, wolno, w: A. Lawaty, H. Orowski (red.), Polacy i Niemcy. Historia kultura polityka, Pozna 2008, s. 317-318. 6 Por. K. Ruchniewicz, Stehlen die Polen immer noch die deutschen Autos? Zur Aktualitt der polnisch-deutschen Stereotype, Polen Analysen Deutsches Polen Institut, nr 40, 21.10.2008, s. 3. 7 B. Ociep k a , Polacy i Niemcy w obrazie mediw, w: A. Wolff-Powska, D. Bingen (red.), op. cit., s. 275. 8 A. Panas, Polak, czyli kto? Obraz Polaka na podstawie artykuw niemieckojzycznych opublikowanych w tygodniku Forum, Kultura Media Teologia 2011(5), nr 2, s. 16. 9 Naley oczywicie wzi pod uwag, i prezentowane dane s materiaem jedynie w uproszczony sposb ilustrujcym rzeczywisty obraz Polakw w prasie niemieckiej. Wynika to zarwno z niedoskonaoci doboru (przedruki w tygodniku Forum), jak i stosunkowo niewielkiej liczby analizowanych artykuw. Wydaje si jednak, e warto przytoczy te badania jako rdo listy stereotypw bez przywizywania szczeglnej uwagi do podanej czstoci ich wystpowania.
10
Tabela 1 Negatywne stereotypy Polaka wystpujce w niemieckich artykuach przedrukowanych na amach tygodnika Forum w latach 2004-2009
Stereotyp apwkarz Zacofany Katolik Nieudolny Ignorant Chuligan Boi si Niemca Gupi Zodziej Oporny Emigruje do Anglii Barbarzyca Brudny Alkoholik Krtacz Pracuje nielegalnie Naiwny Nie potrafi pracowa zespoowo Wsaty Nieposuszny Ma wstrt do biurokracji Procent 20 9 7 6 6 6 4 4 4 4 3 3 3 3 3 3 3 2 2 2 1
rdo: A. Panas, Polak, czyli kto? Obraz Polaka na podstawie artykuw niemieckojzycznych opublikowanych w tygodniku Forum, Kultura Media Teologia, 2011(5), nr 2, s. 16.
Krtsza jest lista pozytywnych stereotypw, wrd ktrych znajduj si takie cechy, jak przedsibiorczo, robienie kariery, waleczno, czy otwarto polskiej modziey na Europ. Warto jednak zwrci uwag na fakt, i cz tych pozytywnych stereotypw moe mie inny nie zawsze korzystny kontekst. Autorka analiz twierdzi na przykad, e o przedsibiorczoci Polakw czsto mwi si () w kontekcie, ktry sprawia, e nabiera ona wymowy negatywnej () gdy wskazuje na ni Niemiec w zwizku z wyjazdami Polakw do Niemiec w celach zarobkowych, utosamia si ze sprytem, w nastpnej kolejnoci z kombinatorstwem i zodziejstwem.10 Mona mie ponadto po10
Ibidem, s. 17-18.
11
wane wtpliwoci co do tego, czy adne kobiety s w istocie pozytywnym stereotypem, biorc pod uwag szereg konotacji, jakie taka cecha moe za sob pociga.
Tabela 2 Pozytywne stereotypy Polaka wystpujce w niemieckich artykuach przedrukowanych na amach tygodnika Forum w latach 2004-2009
Stereotyp Przedsibiorczo Robi karier Modzie otwarta na Europ Waleczno adne kobiety Bohatersko Duma Asertywno Honor
rdo: A. Pa n a s, op.cit., s. 17.
Procent 52 12 8 8 4 4 4 4 4
Te osadzone w analizie dyskursu konkluzje znajduj rozwinicie w sondaowych badaniach opinii publicznej. Dokadniejszego opisu wizerunku Polski i Polakw w niemieckim spoeczestwie dostarczaj oparte na danych sondaowych badania Instytutu Spraw Publicznych z 2008, 2006 i 2000 r.11 Pokazuj one, e o ile sam zestaw skojarze (stworzony w odpowiedzi na pytanie otwarte), jakie w naszych zachodnich ssiadach budz Polska i Polacy, pozostaje w zasadzie bez zmian, o tyle mona mwi o pewnych rnicach w czstotliwoci pojawiania si niektrych cech w odpowiedziach. Agnieszka ada dzieli skojarzenia niemieckich respondentw na 8 grup. Najczciej wymieniana grupa to kwestie dotyczce ycia codziennego, nastpnie za pojawiaj si skojarzenia zwizane ze sfer stosunkw polsko-niemieckich, turystyk czy histori.
11
A. ada, Polska i Polacy oraz polityka europejska w oczach Niemcw. Porwnanie z opiniami Polakw, w: L. Kolarska-Bobiska, A. ada, Polska Niemcy. Wzajemny wizerunek i wizja Europy, Warszawa 2009.
12
Tabela 3 Skojarzenia dotyczce Polski i Polakw, 2008 r.

Grupa skojarze Skojarzenia wraz z odsetkami kradziee (samochodw), przestpczo (17) korzystne ceny towarw konsumpcyjnych (9) ycie codzienne, w tym praca (40) korzystne koszty utrzymania (2) tania sia robocza (5), pomocnicy sezonowi (5) pracujcy na czarno (2) ssiad (na wschodzie) (17) czonek UE, rozszerzenie Unii na Wschd (9) Wzajemne stosunki i polityka (34) otwarcie na Zachd (1) napite stosunki niemiecko-polskie (3) przyja niemiecko-polska (1) bracia Kaczyscy (2) tarcza antyrakietowa (1) adne krajobrazy i miasta, urlop, Batyk (14) Turystyka, kultura (20) miasta (Warszawa, Krakw, Gdask) (3) polska kuchnia, wdka (3) dawne ziemie niemieckie (3) II wojna wiatowa (6) Historia (16) (dawny) blok wschodni (4) znaczce wydarzenia historyczne, np. Solidarno (2) obozy koncentracyjne (1) Kontakty osobiste (9) Sytuacja w Polsce (5) Religia (5) Cechy charakteru (1) Inne (7) kontakty osobiste (7) ojczyzna (2) bieda, zacofanie (5) katolicyzm (2) Papie, Jan Pawe II (3) przyjacielsko, gocinno (1) generalnie negatywne wypowiedzi (5) generalnie pozytywne wypowiedzi (2) Ocena + + +/+/+/+ + + +/+ + + +/+ + + +/+/+
rdo: A. a d a , Polska i Polacy oraz polityka europejska w oczach Niemcw. Porwnanie z opiniami Polakw, w: L. Kolarska-Bobiska, A. ada, Polska Niemcy. Wzajemny wizerunek i wizja Europy, Warszawa 2009, s. 168-169 oraz opracowanie wasne.
13
Oglny wydwik wymienianych przez respondentw cech, z ktrymi kojarzy im si Polska i Polacy, jest trudny do podsumowania. Z jednej strony, jak zauwaa autorka raportu: Skojarzenia Niemcw dotyczce Polski i Polakw nie wykazuj konkretnych tendencji. Obraz naszego kraju, jaki si z nich wyania, nie jest jednoznaczny. Pomidzy wieloma negatywnymi opisami mona znale te pozytywne12. Naley jednak zwrci uwag, e wizerunek ten jest mocno ograniczony znaczeniowo lub te stosunkowo ubogi. Wida wyranie, e niemieccy respondenci w wikszoci wypadkw odwouj si do popularnych klisz i stereotypw, za ich realna wiedza na temat wschodniego ssiada jest raczej niewielka oraz schematyczna. Nie jest wic zaskoczeniem, e brak jest skojarze zwizanych ze sferami ycia tradycyjnie niekojarzcymi si z Polsk czy Polakami, takimi jak np. kultura czy sztuka. Do ciekawych wnioskw mona doj analizujc, jak w czasie zmieniaa si intensywno pojawiania si grup skojarze Niemcw nt. Polski. Tego typu analiza pozwala przede wszystkim wnosi o jakociowych przesuniciach w zakresie sposobw dowiadczania ssiedztwa. Wykres 1 Zmiany czstotliwoci wystpowania grup skojarze nt. Polski w latach 2000-2008 (w %)
rdo: A. a d a , Polska i Polacy..., s. 169.

12
Ibidem, s. 170.
14
W 2008 r. do najczciej przywoywanych grup skojarze naleay ycie codzienne (30%) i sytuacja w Polsce (29%), rzadziej za pojawiay si odniesienia do takich grup, jak wzajemne stosunki i polityka (18%), turystyka i kultura (16%) oraz historia (16%). Z danych pochodzcych z bada Instytutu Spraw Publicznych wynika, i zmiany dotyczce czstotliwoci pojawiania si poszczeglnych grup skojarze s dynamiczne. Np. w 2000 r. a 34% badanych Niemcw przywoywao skojarzenia dotyczce Polski i Polakw z grupy wzajemne stosunki i polityka. Podczas kolejnych fal bada odsetek ten spad do 16% w 2006 r., a nastpnie wzrs do zaledwie 18%. Wahania o podobnej sile dotyczyy take takich grup skojarze jak sytuacja w Polsce (wzrost z 5% w 2000 r. do 29% w 2008 r.) czy religia (spadek z 13% w 2000 r. do 5% w 2008 r.). Naley zauway, e wahania te w niektrych przypadkach mog stanowi wiadectwo istnienia pewnego trendu, tak jak w przypadku odniesie do religii, ktre cho s trwaym elementem wizerunku Polski i Polakw, to jednak z czasem bd najprawdopodobniej traci na znaczeniu. W innych przypadkach mona raczej mwi o chwilowych wahaniach wynikajcych z biecych zmian w nasileniu zainteresowania mediw niektrymi tematami. Wydaje si, e dobrym przykadem takiej sytuacji jest czstotliwo wskazywania na skojarzenia z grupy sytuacja w Polsce, ktra osigna du warto w 2008 r. Moe to by wywoane zwikszonym zainteresowaniem niemieckich mediw wewntrzn sytuacj polityczn w Polsce w zwizku ze zmian rzdu z gabinetu Jarosawa Kaczyskiego na Donalda Tuska pod koniec 2007 r., co spowodowao wyran zmian w zakresie polskiej polityki wobec Niemiec i UE. Bardziej stabilne wydaj si by opinie Niemcw na temat Polski badane za pomoc pytania zamknitego, z prob o ustosunkowanie si do listy twierdze opisujcych sytuacj w naszym kraju. Jak zauwaa A. ada: w wielu kwestiach opinie Niemcw s bardzo podobne do tych z 2006 roku. Tak samo jak przed trzema laty, wielu Niemcw uwaa, e w Polsce: Koci katolicki ma za duy wpyw (59%), respektuje si swobody obywatelskie (30%), system parlamentarny jest podobny do istniejcego w krajach Europy Zachodniej (38%), funkcjonuje gospodarka rynkowa (21%), szanuje si prawa mniejszoci etnicznych (22%), panuje dobrobyt (7%), biurokracja utrudnia zaatwiane najprostszych spraw (30%)13.Wyrane zmiany w porwnaniu z wczeniejsz edycj bada zaszy w postrzeganiu Polski jako kraju w ktrym istnieje dobra organizacja pracy (spadek z 20% w 2006 r. do 12% do 2008 r.), panuje korupcja (wzrost z 47% w 2006 r. do 53% w 2008 r.) oraz politycy s niekompetentni (wzrost z 23 w 2006 r. do 27% w 2008 r.). Wizerunek Polski i Polakw w oczach niemieckiej opinii publicznej sta si take tematem bada prowadzonych przez Instytut Demoskopii w Allensbach14. Badacze niemieccy zwracaj uwag, e opis Polski wyaniajcy si ze
13 14
Ibidem, s. 171. Powany krok w kierunku normalnoci. Stan stosunkw polsko-niemieckich. Wyniki reprezentatywnych bada opinii publicznej w Polsce i w Niemczech, Instytut Demoskopii w Allensbach, Fundacja Wsppracy Polsko-Niemieckiej,Warszawa,2011.
15
spontanicznych skojarze badanych mieszkacw RFN jest czsto negatywny. Przewaaj wypowiedzi na temat przestpczoci, historii (szczeglnie II wojny wiatowej) oraz o piknych krajobrazach w Polsce lub o Polsce jako kraju interesujcym pod wzgldem turystycznym. Zwaszcza wtek przestpczoci, ktry by najczciej spontanicznie wymieniany, ujawnia, e skojarzeniowy wizerunek Polski w spoeczestwie niemieckim nadal ksztatowany jest raczej przez uprzedzenia i stereotypy15. Z kolei podczas analizy wynikw badania wypowiedzi Niemcw na temat Polski z list gotowych odpowiedzi wyania si ju nieco bardziej pozytywny wizerunek. Wrd omiu cech, na ktre wskazao ponad 50% badanych, jedynie dwie (wysoki wskanik przestpczoci 52% oraz znaczne rnice midzy biednymi i bogatymi 52%) s jednoznacznie negatywne. Wikszo pozostaych takich jak religia i wiara odgrywaj bardzo wan rol (74%), wysoko rozwinite poczucie dumy narodowej (61%), czy duy nacisk kadzie si na tradycj (57%) ma charakter ambiwalentny. Z jednej strony bowiem odwouj si do stereotypowego wizerunku Polski jako kraju tradycyjnego, nieco konserwatywnego, silnie zwizanego z Kocioem. Z drugiej jednak strony przywoane okrelenia nie zawieraj w sobie ocen negatywnych. W omawianej grupie okrele znajduj si take dwa jednoznacznie pozytywne pikne zachwycajce krajobrazy (57%) oraz ludzie s bardzo gocinni (51%). Analiza pozostaych odpowiedzi pokazuje, e niektre stereotypowe sposoby postrzegania Polski pozostaj niezmienne, mimo i w rzeczywistoci w spoeczestwie Polskim zachodz due zmiany czsto take dostrzegane przez niemieckie rodki masowego przekazu. Za przykad takiej sytuacji moe suy stwierdzenie, e w Polsce gospodarka funkcjonuje bardzo dobrze. Z takim stwierdzeniem zgodzio si zaledwie 8% badanych. Kontrastuje to z generalnie dobrymi ocenami polskiej sytuacji gospodarczej, jakie mona znale w niemieckich mediach.
15
Ibidem, s. 60.
16
Wykres 2 Wizerunek Polski w oczach Niemcw w 2011 r. (w %)
rdo: Powany krok w kierunku normalnoci. Stan stosunkw polsko-niemieckich. Wyniki reprezentatywnych bada opinii publicznej w Polsce i w Niemczech, Instytut Demoskopii w Allensbach, Fundacja Wsppracy Polsko-Niemieckiej,Warszawa 2011, s. 62.
17
O ile zdiagnozowany w ramach przywoywanych bada wizerunek Polski w Niemczech pozostaje ambiwalentny, o tyle obraz Polakw wydaje si bardziej pozytywny. Tradycyjnie najwaniejsz cech Polakw wskazywan przez Niemcw jest religijno. A 71% z badanych wskazao na tak charakterystyk. Rwnie odniesienie do patriotyzmu jest czst asocjacj (55%). Stosunkowo duy odsetek badanych Niemcw wskazywa na takie cechy Polakw, jak: pracowito (37%), uczynno (30%), pewno siebie (28%), czy bystro (22%). Co ciekawe, stoj one w sprzecznoci z tradycyjnym postrzeganiem Polaka jako osoby niezbyt rozgarnitej, leniwej i nieudolnej, co wiadczy moe o tym, e te elementy polskiego stereotypu powoli zaczynaj ulega przeksztaceniom. Wykres 3 Typowo polskie cechy w opinii Niemcw w 2011 r. (w%)
rdo: Powany krok, s. 71.
Odrbn kwesti dotyczc postrzegania przez Niemcw ich wschodnich ssiadw jest odczuwanie sympatii wobec Polakw. Badania Instytutu Allensbach pokazuj, e odczucia Niemcw w stosunku do Polakw s ambiwalentne. W latach 2000, 2006 i 2008 wikszo Niemcw deklarowaa, e
18
w stosunku do Polakw nie odczuwaj ani sympatii ani antypatii. Z czasem odsetek badanych deklarujcych odczuwanie obojtnoci wydaje si rosn (45% w 2000 r., 49% w 2006 r. i 57% w 2008 r.). Wykres 4 Sympatia Niemcw wobec Polakw w latach 2000-2008
Rwnie najnowsze dane wydaj si potwierdza odczucie obojtnoci. Autorzy raportu z Instytutu Demoskopii w Allensbach tak opisuj wyniki bada z 2011 r.: Jeeli chodzi o Niemcy, to wikszoci trudno jest wyrazi przejawy emocji: 47 procent ludnoci niemieckiej nie moe albo nie chce sprecyzowa swojej opinii. Z tych pozostaych wikszo odczuwa sympati dla Polakw 32 procent ludnoci podaje, e lubi Polakw, 21 procent przejawia antypati. Dla wielu Niemcw Polska jest jeszcze w duej mierze nieznanym krajem. Prawie co drugi Niemiec jeszcze nigdy nie by w Polsce lub nie pozna bliej adnego Polaka. Std wielu z nich trudno przychodzi wyda jaka opini16. Gdy zadano badanym pytanie Jak sympatyczna jest dla Pana(i) Polska i poproszono o wskazanie na 10 punktowej skali, gdzie +5 oznacza Polska jest Panu(i) bardzo sympatyczna, a 5 Polska/jest Panu(i) cakiem niesympatyczna, rednia odpowiedzi niemieckich respondentw wyniosa zaledwie +0,24. Co wicej, bya ona stosunkowo niska w porwnaniu z innymi krajami, co moe dobrze obrazowa stosunek niemieckiego spoeczestwa do Polski.
16
Ibidem, s. 67.
19
Tabela 4 Sympatia Niemcw do innych krajw w 2011 r. (w skali od -5 do 5)

Kraj Francja Wochy Anglia Czechy Polska Rosja
rednia 2,58 2,08 1,63 0,51 0,24 -0,07
Wizerunek Polski i Polakw w Niemczech mona prbowa odtworzy nie tylko na podstawie bada opinii publicznej. Pomoc suy moe take analiza dyskursu publicznego, szczeglnie za artykuw prasowych. Przegld tekstw publikowanych w niemieckich periodykach pozwala na wyodrbnienie kilku grup tematycznych systematyzujcych doniesienia dotyczce Polski, ktre szczeglnie czsto ukazyway si na amach wydawanej w RFN prasy. Pierwsza z nich dotyczy problematyki stosunkw polsko-niemieckich, druga roli Polski w Europie, trzecia kondycji polskiej gospodarki, czwarta stereotypw Polski i Polakw.
Stosunki polsko-niemieckie
Relacje midzy Polsk a Niemcami interpretowane tu przede wszystkim jako stosunki polityczne zajmoway istotne miejsce w prasowych doniesieniach na temat Polski. Jest to zrozumiae, zwaywszy, e oba kraje, szczeglnie w ostatnich latach, silnie akcentuj wol politycznej wsppracy. W niemieckim dyskursie medialnym wida wyranie dwa wtki, ktre zdominoway opis wzajemnych relacji. Pierwszym z nich jest dwudziesta rocznica podpisania Traktatu midzy Rzeczpospolit Polsk a Republik Federaln Niemiec o dobrym ssiedztwie i przyjaznej wsppracy z 17 czerwca 1991 r., ktra stanowia okazj nie tylko do podsumowa dotyczcych realizacji jego zapisw, ale take do zakrelania nowych pespektyw wsppracy polsko-niemieckiej. Ze wzgldu na fakt, i traktat do pewnego stopnia wyznacza dynamik rozwoju stosunkw polskoniemieckich, warto przeledzi uwanie jego recepcj w niemieckiej sferze publicznej w duszym przedziale czasu. Traktat z 17 czerwca 1991 r. regulowa caoksztat przyszych stosunkw polsko-niemieckich na podstawie zasad trwaego pokoju, przyjani i dobro-
20
ssiedzkiej wsppracy. W skadajcym si z 38 artykuw traktacie zapisane zostay np. regulacje w zakresie wsppracy gospodarczej i finansowej (art. 9 i 10), rolnictwa (art. 12), pracy i polityki socjalnej (art. 14), wsppracy naukowej i technicznej (art. 15), wzajemnej pomocy w wypadku klsk ywioowych (art. 17), komunikacji (art. 18) oraz uatwie w ruchu osobowym i turystyce (art. 19). Obie strony zapowiedziay intensyfikacj wsppracy kulturalnej (art. 23 i 24), w tym peny dostp do jzyka i kultury drugiego kraju (art. 25), rozszerzenie wsppracy w dziedzinie nauki i szkolnictwa (art. 26) oraz ochron zabytkw i dziedzictwa kulturowego (art. 28). W myl artykuu smego traktatu Republika Federalna Niemiec bdzie wspiera przyczenie Polski do Wsplnoty Europejskiej, gdy tylko powstan ku temu przesanki. Sporo uwagi (art. 12) powicono perspektywie polsko-niemieckiej wsppracy regionalnej w szczeglnoci na obszarach przygranicznych. Najwicej kontrowersji wywoa jednak art. 20 p. 1, ktry gwarantowa rny status ludnoci niemieckiej w Polsce i polskiej w Niemczech: Czonkowie mniejszoci niemieckiej w Rzeczypospolitej Polskiej, to znaczy osoby posiadajce polskie obywatelstwo, ktre s niemieckiego pochodzenia albo przyznaj si do jzyka, kultury lub tradycji niemieckiej, a take osoby w Republice Federalnej Niemiec, posiadajce niemieckie obywatelstwo, ktre s polskiego pochodzenia, albo przyznaj si do jzyka, kultury lub tradycji polskiej, maj prawo, indywidualnie lub wesp z innymi czonkami swej grupy, do swobodnego wyraania, zachowania i rozwijania swej tosamoci etnicznej, kulturalnej, jzykowej i religijnej bez jakiejkolwiek prby asymilacji wbrew ich woli. Maj oni prawo do penego i skutecznego korzystania z praw czowieka i podstawowych wolnoci bez jakiejkolwiek dyskryminacji i w warunkach penej rwnoci wobec prawa. Ze wzgldu na rozbieno stanowisk wiele spraw nie zostao uregulowanych w traktacie, np. kwestie reparacji i odszkodowa (w tym roszcze majtkowych Niemcw wobec Polski), zwrotu dbr kultury, czy te wymogu dostosowania ustawodawstwa do zapisw traktatowych. Podpisanie traktatu o dobrym ssiedztwie i przyjaznej wsppracy z Polsk zostao przyjte z zadowoleniem przez wikszo niemieckiej opinii publicznej. Helga Hirsch w przededniu podpisania traktatu w artykule pt. Vieles geklrt zauwaya: Od teraz w wielu szkoach na lsku bdzie si naucza po niemiecku, a w niektrych kocioach msze bd odprawiane po niemiecku. Od teraz katowicki orodek telewizji przez kilka dni w tygodniu bdzie nadawa programy w jzyku niemieckim, a 4 czerwca ruszya pierwsza niemiecka rozgonia radiowa17. Zwrcia jednoczenie uwag na nieuregulowan w traktacie kwesti podwjnego obywatelstwa Polakw i Niemcw oraz wice si z tym problemy. Chocia Niemcy nie uznaj podwjnego obywatelstwa, bdzie ono po cichu akceptowane18. Autorka miaa rwnie wtpliwoci (podobnie jak przedstawiciele opozycyjnej SPD) co do sposobu przekazywania niemieckiej mniejszoci w Polsce rodkw federalnych za porednictwem Zwizku
17 18
H. Hirsch, Vieles geklrt, Die Zeit 07.06.1991. Ibidem.
21
Wypdzonych (BdV). Na koniec autorka konstatuje: Popieranie mniejszoci [w Polsce] jest dla rzdu boskiego trudne. Z jednej strony chce ona otrzyma jak najwicej od swej Ojczyzny, aby poprawi swj poziom ycia, z drugiej strony nie mona wywoa na Polakach wraenia, e pojawia si u nich pita kolumna, bd te uprzywilejowana materialnie kasta19. Do przeciwnikw podpisania ukadu z Polsk zaliczay si rodowiska skupione wok Zwizku Wypdzonych, chocia sprawa stanowiska wobec traktatu wywoaa gony spr w samym BdV. Sekretarz generalny BdV Hartmut Koschyk zwrci si do wypdzonych z apelem, aby podjli wspprac z Polsk w ramach zapisw traktatu, gdy daje on szans na rozwj ich stron ojczystych i gwarantuje prawa niemieckiej mniejszoci w Polsce. Jednak jego stanowisko nie zostao uzgldnione w tzw. deklaracji berliskiej z 30 czerwca 1991 r., gdzie BdV odrzucio ukady stwierdzajc: Nasza walka o lepsze ukady trwa nadal. Tym samym w BdV zwyciyo stanowisko Herberta Czai i skupionych wok niego starych dziaaczy Zwizku, a H. Koschyk zrezygnowa z zajmowanego stanowiska. Ale jak uj to komentator Die Zeit: byo to pyrrusowe zwycistwo H. Czai20. 17 padziernika Bundestag ogromn wikszoci gosw ratyfikowa ukady z Polsk, przeciw byo 23 posw CDU/CSU zwizanych z BdV. Dzie pniej ratyfikacji dokona Sejm RP . W dziesit rocznic podpisania traktatu polsko-niemieckiego w prasie niemieckiej pojawiy si liczne artykuy i wywiady podsumowujce dziesiciolecie stosunkw polsko-niemieckich. W tygodniku Der Spiegel ukaza si wywiad z prezydentem RP Aleksandrem Kwaniewskim o kwestiach zwizanych z perspektyw przystpienia Polski do UE i dziesicioleciu wsppracy polskoniemieckiej. A. Kwaniewski zauway: Traktat okaza si absolutnym sukcesem. W cigu ostatnich dziesiciu lat kontakty polsko-niemieckie stay si bardziej intensywne, a stosunki polsko-niemieckie nie byy nigdy tak dobre jak obecnie21, zaznaczy jednak, e wiele jest do poprawienia W Niemczech cay czas funkcjonuje okrelenie polnische Wirtschaft, ktre jest synonimem niechlujstwa. Przez to niektrzy inwestorzy uwaaj przysowiowe Seszele za kraj lepiej zorganizowany anieli Polska. A wszystko dlatego, e w Niemczech za mao wie si o Polsce22. Na problemy w relacjach polsko-niemieckich zwraca uwag pose na Sejm RP z ramienia mniejszoci niemieckiej Henryk Kroll, ktry skary si na zbyt mae nakady w Polsce na nauczanie jzyka niemieckiego w penym wymiarze23. Z drugiej strony cieszy si z korzyci, jakie mniejszoci niemieckiej przyniosy realizacje postanowie traktatowych w postaci wasnej gazety, audycji w radiu i telewizji, a przede wszystkim ochrony praw mniejszoci zagwarantowanej w polskiej konstytucji.
Ibidem. Machtkampf an der Spitze, Die Zeit 05.07.1991. 21 O. Ihlau, C.C. Malzahn, Deutschland profitiert am meisten. Polens Staatsprsident Aleksander Kwasniewski ber die Schwierigkeiten beim Beitrittsprozess zur Europischen Union und die empfindlichen Beziehungen zu den Nachbarn im Westen, Der Spiegel nr 27/2001. 22 Ibidem. 23 M. Ludwig, Geiseln einer unseligen Geschichte. Die Situation der deutschen Minderheit in Polen, Frankfurter Allgemeine Zeitung (dalej: FAZ) 18.06.2001.
19 20
22
W przededniu wstpienia Polski do Unii Europejskiej prasa niemiecka sporo uwagi powicaa nie tylko obawom przed zalaniem niemieckiego rynku pracy przez pracownikw z Polski. Pojawiy si take artykuy traktujce o niezapisanych w traktacie kwestiach, w szczeglnoci dotyczcych reparacji wojennych i odszkodowa (w tym roszcze majtkowych Niemcw wobec Polski). Na tym polu aktywni byli przedstawiciele BdV, a zwaszcza Powiernictwa Pruskiego, ktrych dania zdaniem Die Welt szkodziy ich wasnemu wizerunkowi24. Nie zabrako rwnie publikacji powiconych debacie wok projektu Centrum Przeciwko Wypdzeniom. Obok spraw wielkich, rozgrywajcych si na najwyszym szczeblu stosunkw polsko-niemieckich, w prasie niemieckiej obecne byy rwnie relacje pokazujce ycie zwykych ludzi zamieszkujcych pogranicze polsko-niemieckie. Granica i rnice po obu jej stronach otwieray przed mieszkacami pogranicznych miejscowoci nowe perspektywy, co pobudzao ich kreatywno. Nie brakowao komentarzy na temat mniej chlubnych wydarze na pograniczu, zwizanych chociaby z dziaalnoci ugrupowa neofaszystowskich (np. sprawa antypolskich plakatw w Grlitz)25. Szerokim echem w prasie niemieckiej odbia si komentowana take przez pras polsk sprawa Wojciecha P . z Hamburga, ktremu urzdnicy niemieccy nakazali ze wzgldw pedagogicznych rozmawia tylko po niemiecku ze swoimi dziemi, ktrych matka jest Niemk26. Zainteresowanie prasy niemieckiej sprawami polskimi wzroso w momencie ochodzenia stosunkw na linii Berlin-Warszawa w latach 2006-2007, do ktrego przyczyniy si np. prby ograniczenia praw mniejszoci niemieckiej w Polsce. We wrzeniu 2006 r. wsprzdzca w Polsce LPR przedstawia projekt ustawy, zgodnie z ktr mniejszo niemieck w Polsce (tak jak inne ugrupowania polityczne) w trakcie wyborw do Sejmu obowizywaaby picioprocentowa klauzula, co w praktyce uniemoliwioby wejcie do Sejmu przedstawicielom mniejszoci niemieckiej. U rde projektu tkwia dziaalno BdV, a zwaszcza przewodniczcej Zwizku Eriki Steinbach, ktra w sierpniu otworzya w Berlinie kontrowersyjn wystaw Wymuszone drogi. Ucieczka i wypdzenie w Europie XX wieku. Premier Jarosaw Kaczyski (PiS) zwraca rwnie uwag na zapisan w traktacie z 17 czerwca 1991 r. asymetri w pooeniu Polakw w Niemczech i Niemcw w Polsce. Marek Cichocki, doradca prezydenta Lecha Kaczyskiego, by uspokoi napicie stwierdzi: Musimy koncentrowa si na poprawie pooenia Polakw w Niemczech, a nie na pogorszeniu pooenia Niemcw w Polsce27. Wydarzenia te wywoay na amach niemieckiej prasy debat na temat stosunkw polsko-niemieckich i pooenia mniejszoci niemieckiej w Polsce. W opinii niemieckich komentatorw premier J. Kaczyski posuy si mniejszoci niemieck, aby
H. Hirsch, Verzichten statt erpressen, Die Welt 14.09.2004. C. Mattern , Polenfeindliche Plakate bleiben hngen, Schsische Zeitung 29.05.2009. 26 F . Drieschner, Deutsch nach Vorschrift, Die Zeit nr 43/2004. 27 Rechte der Deutschen einschrnken, FAZ 9.09.2006.
24 25
23
wywrze presj na rzdzie niemieckim w istotnych dla Polski sprawach (spr wok Centrum i dziaalnoci E. Steinbach) i zwrci uwag na asymetri w pooeniu Polakw w Niemczech (Jeli kto w Polsce chce mie jakie prawa, musi gwarantowa to samo Polakom u siebie w domu) oraz nasilajc si asymilacj Polakw po drugiej stronie Odry28. Doprowadzio to do kryzysu w stosunkach polsko-niemieckich, ktrego kulisy niemieckiemu czytelnikowi stara si wyjani Thomas Urban29. 11 wrzenia podczas wsplnej rozmowy w Helsinkach J. Kaczyski zapewni kanclerz A. Merkel, e prawa mniejszoci niemieckiej w Polsce nie zostan naruszone, a rzd polski nie dy do zmian zapisw traktatu z 1991 r.30 Zbliajce si obchody dwudziestej rocznicy podpisania polsko-niemieckiego traktatu o dobrym ssiedztwie i przyjaznej wsppracy stay si impulsem dla zwikszonego zainteresowania prasy niemieckiej wzajemnymi relacjami. Co ciekawe, stosunkowo niewiele mwiono przy tej okazji o samym traktacie i jego realizacji. Wyjtek stanowi artyku zamieszczony w dzienniku Tagesspiegel, ktry omawia nie tylko cz zapisw Traktatu, ale take dyskutuje uwzgldniajc polsk perspektyw kwestie zwizane z praktyk stosunkw polsko-niemieckich31. Jednak w doniesieniach prasowych na ten temat dominuj relacje z obchodw rocznicy podpisania Traktatu. Np. Tageszeitung32 umieszcza opis rezolucji Bundestagu przyjtej w 20. rocznic podpisania Traktatu o dobrym ssiedztwie i przyjaznej wsppracy. Rezolucja zawieraa nie tylko bilans dotychczasowych relacji, ale take do pewnego stopnia czynia zado polskim oczekiwaniom w zakresie uznania krzywd, jakich doznali przedstawiciele polskiej mniejszoci ze strony Trzeciej Rzeszy. W artykule zwraca si uwag na fakt, i nie wszystkie zapisy Traktatu zostay przez stron niemieck zrealizowane. Przede wszystkim dotyczy to nauczania jzyka polskiego w niemieckich szkoach oraz wsparcia dla polskich instytucji kultury. Niemiecka prasa opisywaa ponadto wizyt prezydenta Bronisawa Komorowskiego oraz jego tzw. Berliner Rede, przemwienie wygoszone 17 czerwca 2011 r. (Der Tagesspiegel, Die Zeit, FAZ ). Mittelbayerische Zeitung cytujc sowa Komorowskiego akcentowaa z jednej strony niezwyky sukces polsko-niemieckiego pojednania, ktre de facto koczyo okres zimnej wojny, z drugiej jednak podkrelaa fakt, e stosunki midzy oboma narodami s i pozostan do pewnego stopnia obcione przeszoci, przy czym zestawiono ze sob zbrodnie nazistowskie i krzywdy wypdzonych33. Uwag niemieckich mediw przycigna wizyta Angeli Merkel, ktra 21 czerwca 2011 r. wraz z czci swojego gabinetu przybya do Warszawy w ramach polsko-niemieckich konsultacji rzdowych. Obszerny materia powieci tej wizycie Frankfurter Allgemeine Zeitung, ktry podkrela ogromn rol
K. Schuller, Die deutsche Minderheit als Verhandlungsmasse, FAZ 11.09.2006. T. Urban, Eine Krise sorgsam verhllt, Sddeutsche Zeitung 11.09.2006. 30 Deutsche Minderheit irritiert, Die Welt 11.09.2006. 31 U. Thiele, Zum europischen Zweigespann reicht es noch nicht, Tagesspiegel14.06.2011. 32 C. Semler, Naucz sie polskiego lernt Polnisch!, Tageszeitung11.06.2011. 33 Zwei gute Freunde, Mittelbayerische Zeitung17.06.2011.
28 29
24
polskiego premiera Donalda Tuska w utrzymaniu dobrych stosunkw polskoniemieckich34. Przy tej okazji cytowane byy sowa Tuska Nigdy stosunki midzy obydwoma krajami nie byy tak dobre jak teraz. Polski korespondent FAZ Konrad Schuller wskazuje, e dla dobrych stosunkw polsko-niemieckich wany jest nie tylko tandem Tusk-Merkel, ale take Bronisaw Komorowski i wczesny prezydent RFN Christian Wulff oraz ministrowie spraw zagranicznych obu krajw: Guido Westerwelle i Radosaw Sikorski. Niemieckie czasopisma zwracay take uwag na emocjonaln stron relacji Tusk-Merkel. Pisa o tym zarwno cytowany FAZ jak i DieWelt35. Oba czasopisma zauwaay, e politykw czy zarwno podobiestwo losw (matka Merkel pochodzi z Sopotu) jak i pewna wraliwo. W obu przypadkach cytowano wypowied Tuska dotyczc wsplnej wizyty pod pomnikiem powstania warszawskiego, gdzie obojgu towarzyszyo silne wzruszenie. Die Welt zwraca uwag na pragmatyczny aspekt polsko-niemieckich konsultacji rzdowych36, podczas ktrych podjto decyzj o realizacji Programu wsppracy, obejmujacego 92 projekty. Szczegowo omawia je Sddeutsche Zeitung, wymieniajc midzy innymi ulepszenie infrastruktury transportowej czcej oba kraje, wspprac transgraniczn, a take wspprac w ramach UE37. Mrkische Oderzeitung opisujc plany dotyczce konsultacji zwraca uwag, i ich program jest ambitny, za klimat stosunkw polskoniemieckich dobry38. Ten idylliczny wizerunek relacji polsko-niemieckich malowany przez niemieckie media by dodatkowo podkrelony przez odwoania do postawy Jarosawa Kaczyskiego, ktrego Mrkische Oderzeitung przy tej okazji nazywa notorycznie antyniemieckim przywdc opozycji39. Sddeutsche Zeitung stwierdza natomiast, e postawa PiS wobec Traktatu moe stanowi przesank do przewidywania, i stosunki polsko-niemieckie mog si sta jedn w istotnych kwestii podczas najbliszej kampanii wyborczej40. Pozytywny wizerunek Polski pojawia si rwnie w medialnych doniesieniach dotyczcych polsko-niemieckich relacji dyplomatycznych w 2012 r. Stosunki pomidzy rzdami Polski i RFN najczciej okrelane s jako harmonijne, przyjacielskie, a nawet najlepsze od stuleci (Badische Zeitung41). Jak podaje Deutsche Welle za Eugeniuszem Smolarem, polsko-niemieckie relacje s dzi wielopoziomowe od osobistych kontaktw prezydentw, przez takowe midzy szefami rzdw, czyli kanclerz Merkel i premierem Tuskiem, po relacje biznesowe i organizacji pozarzdowych (...)42. Z niemieckich
K. Schuller, Nie waren sie so eng wie heute, FAZ 22.06.2011. G. Gnauck, J. Hildebrand, Angela Merkels Kniefall war der Anfang, Die Welt 22.06.2011. 36 Ibidem. 37 Westerwelle wirbt fr enge Beziehung zu Polen, Sddeutsche Zeitung 22.06.2011. 38 D. Schrder, Gutes Klima, Mrkische Oderzeitung 21.06.2011. 39 Ibidem. 40 T. Urban,Nationale Tne vor dem Jubilum, Sddeutsche Zeitung 17.06.2011. 41 U. Krkel, Lorbeeren sind kein Ruhekissen, Badische Zeitung 12.09.2012. 42 R. R o m a n i e c, Jak ustpienie Wulffa odbije si na stosunkach Polski i Niemiec?, serwis internetowy Deutsche Welle 17.02.2012. http://www.dw.de/jak-ust%C4%85pienie-wulffa-odbijesi%C4%99-na-stosunkach-polski-i-niemiec/a-15748451 (data dostpu: luty 2013).
34 35
25
mediw wyania si rwnie entuzjastyczny obraz premiera Donalda Tuska, uznawanego za szefa rzdu wyranie opowiadajcego si za proeuropejsk polityk i polsko-niemieckim pojednaniem. Liczne pozytywne komentarze na temat Tuska pojawiay si w niemieckiej prasie w zwizku z przyznaniem mu 31 maja 2012 r. nagrody im. Waltera Rathenaua. Przy tej okazji Die Welt43 przedstawi sylwetk polskiego premiera, okrelajc go mianem mistrza Europy. W ocenie niemieckich mediw przyjacielskie relacje dyplomatyczne Polski i Niemiec dodatkowo zacienione zostan za spraw wyboru na prezydenta RFN sympatyzujcego z Polsk Joachima Gaucka. W niemieckiej prasie szeroko komentowana bya pierwsza prezydencka wizyta zagraniczna Gaucka, w ktr uda si do Warszawy. Decyzj t interpretowano jako manifest przyjani oraz wany gest dyplomatyczny i sygna, i relacje polsko-niemieckie bd szczeglnie wanym punktem polityki zagranicznej nowego prezydenta (FrankfurterAllgemeine Zeitung44,Die Welt45, Der Tagesspiegel46, Deutsche Welle47). Gauck traktuje Polsk nie tylko jako wanego ssiada, ale i w peni jako partnera przytacza sowa politologa Stephena Bastosa Deutsche Welle48. Drugim wtkiem dotyczcym relacji polsko-niemieckich, ktry w ostatnim czasie okaza si istotny, cho do tej pory nie cieszy si wikszym zainteresowaniem niemieckich mediw, jest kwestia budowy elektrowni atomowych w Polsce. Kwestia energii jdrowej bya w Niemczech zawsze przedmiotem publicznej debaty i kontrowersji, jednak po katastrofie w Fukushimie i decyzji rzdu RFN o rezygnacji z energii atomowej temat ten sta si szczeglnie draliwy. Plany Polski dotyczce rozwoju energetyki jdrowej spotkay si ze zdecydowan krytyk. Der Spiegel49 pisze, e cho obecne stosunki polskoniemieckie s dobre, temat ten musi wywoywa kontrowersje. Autor artykuu Jan Puhl zwraca uwag, e Polacy nie przewiduj konsultacji w tej sprawie z zachodnimi ssiadami. Wynika to moe ze szczeglnej wraliwoci Polakw na wszelkie prby kurateli ze strony zachodniego ssiada. Jednoczenie w artykule opisane s apele zarwno politykw (np. posowie parlamentw krajw federacji Berlina, Brandenburgii i Meklemburgii - Pomorza Przedniego), jak i organizacji ekologicznych domagajcych si porzucenia planw budowy elektrowni. Take inne czasopisma zajmoway si tym problemem czsto w obszernych materiaach. Financial Times Deutschland opisywa zbieranie podpisw pod protestem skierowanym do polskich wadz przez Volkera
G. Gnauck, Der Europameister, Die Welt 31.05.2012. K. Schuller, Gauck wrdigt Polen als Land der Freiheit, FAZ 28.03.2012. 45 G. Gnauck, Joachim Gauck im Reich der Freiheit, Die Welt 28.03.2012. 46 G. Appenzeller, Die Freiheit, die er meint, Der Tagesspiegel 28.03.2012. 47 R. Romaniec, Z pierwsza wizyt, serwis internetowy Deutsche Welle 26.03.2012. http://www. dw.de/z-pierwsz%C4%85-wizyt%C4%85/a-15839067 (data dostpu: luty 2013)]. 48 R. R o m a n i e c, Prezydent rozumiejcy Polakw , serwis internetowy Deutsche Welle 19.03.2012. http://www.dw.de/prezydent-rozumiej%C4%85cy-polak%C3%B3w/a-15816171 (data dostpu: luty 2013). 49 J. Puhl, Zorn auf die Besserwisser, Der Spiegel12.03.2012.
43 44
26
Schmidta-Roya i jego wsppracownikw z inicjatywy obywatelskiej Aflum w Uckermark50. Ponadto powici take uwag dziaaniom politycznym wypowiedziom premiera Brandenburgii Matthiasa Platzka (SPD), czy te wahaniom Federalnego Ministerstwa Ochrony rodowiska, na ktrego czele stoi Norbert Rttgen (CDU). Z jednej bowiem strony Ministerstwo chciaoby wyj naprzeciw oczekiwaniom silnych niemieckich organizacji Zielonych, z drugiej jednak zdaje sobie spraw, e jego negatywna opinia na temat polskich elektrowni atomowych moe mie ze konsekwencje dla stosunkw polsko-niemieckich. Analiza prasy pokazuje rwnie, e brak porozumienia obu pastw w sprawie polityki energetycznej UE by jednym z punktw zapalnych w polsko-niemieckich relacjach dyplomatycznych w 2012 r. Wedug doniesie mediw, zdecydowany sprzeciw strony niemieckiej wzbudziy polskie plany dotyczce budowy elektrowni atomowej w niedalekim ssiedztwie niemieckiej granicy (Financial Times Deutschland51, Berliner Morgenpost52). Niemiecka prasa sceptycznie odnosia si rwnie do polskiego projektu pozyskiwania energii z upkw gazowych, twierdzc, i ta metoda otrzymywania gazu moe okaza si niebezpieczna dla ekologii (Spiegel Online53). W niemieckim dyskursie medialnym szerokim echem odbio si take weto Polski dla unijnych planw w sprawie redukcji emisji CO2 z 20% do 30% do roku 2020. Polski sprzeciw w tej sprawie media okrelay mianem blokowania unijnej polityki klimatycznej i krytykoway jako przejaw narodowego partykularyzmu. Jak informuje Deutsche Welle: Organizacje ochrony rodowiska krytykuj postaw polskiego rzdu. Z oburzeniem zareagowa Greenpeace. Rzecznik ds. klimatu w tej organizacji, Boris den Blanken stwierdzi, e Polska utwierdzia tylko swj wizerunek, jako kraju z przestarza gospodark, hamujcego postp na caym kontynencie. Organizacja pomocowa Oxfam okrelia postaw polskiej strony jako denerwujc i nieodpowiedzialn54. Oprcz tych dwch podstawowych wtkw prasa niemiecka poruszya take mniej znaczce tematy z dziedziny stosunkw polsko-niemieckich. Dotyczyy one np. wsppracy przygranicznej czy wsppracy w ramach trjkta weimarskiego. Zazwyczaj ton tych wypowiedzi by albo wyranie pozytywny albo neutralny. Nawet tam, gdzie pojawiay si opisy sytuacji kontrowersyjnych, przedstawiane one byy zazwyczaj w sposb obiektywny z wywaonym zaprezentowaniem stanowiska obu stron. Stosunkowo rzadko natomiast analizuje si w niemieckich mediach relacje pomidzy spoeczestwami oraz wzajemny stosunek Polakw i Niemcw.
R. Grimm, Blo keine strahlenden Nachbarn, Financial Times Deutschland 04.01.2012. Ibidem. 52 Berlin wehrt sich gegen polnische Atomplne, Berliner Morgenpost 21.02.2012. 53 J. Mattern, Das schmutzige Gas, Spiegel Online 08.02.2012. http://www.spiegel.de/wirtschaft/ energie-gewinnung-in-polen-das-schmutzige-gas-a-813162.html (data dostpu: luty 2013). 54 A. Ja re c k a , Polska blokuje nowe cele klimatyczne UE, serwis internetowy Deutsche Welle 10.03.2012. http://www.dw.de/polska-blokuje-nowe-cele-klimatyczne-ue/a-15801797 (data dostpu: luty 2013).
50 51
27
Zazwyczaj informacje opisujce wyniki bada opinii publicznej odnoszce si do stosunkw polsko-niemieckich zamieszczane s jako dodatek do innych informacji. Przykadem moe by publikacja w Welt am Sonntag, ktra niejako przy okazji omawiania spoecznych skutkw katastrofy Smoleskiej przywouje wyniki bada opisujce spoeczn ocen relacji midzy Polakami a Niemcami oraz ich przyszo. Wykres 5 Ocena stosunkw midzy polskimi i niemieckimi obywatelami na gruncie osobistym w 2010 r. (w %)
rdo: Badanie Infratest dla Welt am Sonntag, http://www.infratest-dimap.de/umfragen-analysen/bundesweit/umfragen/aktuell/gutes-verhaeltnis-zwischen-deutschen-und-polen/, dostp 16.04.2012.
Niezalenie od ocen politycznych stosunkw polsko-niemieckich wikszo Niemcw ocenia relacje midzy Polakami a Niemcami na gruncie osobistym jako dobre (63%) oraz bardzo dobre (5%), za jedynie jedna czwarta jako sabe (24%) lub ze (2%). Co wicej, zdecydowana wikszo Niemcw (84%) zapytanych o to, czy yczyliby sobie, aby stosunki polsko-niemieckie byy tak dobre jak relacje midzy RFN a Francj, odpowiedziao twierdzco, za jedynie 12% utrzymuje, e nie jest to podane55.
55
Badanie Infratest dimap dla Welt am Sonntag, http://www.infratest-dimap.de/umfragenanalysen/bundesweit/umfragen/aktuell/gutes-verhaeltnis-zwischen-deutschen-und-polen/, dostp 16.04.2012.
28
Polska w Europie
Niemiecka wizja dzisiejszej roli Polski w Europie, odtwarzana na podstawie artykuw w niemieckich czasopismach, rwnie wydaje si by pozytywna, by nie powiedzie entuzjastyczna. Zoyy si na to dwie kwestie po pierwsze ocena polskiej prezydencji w UE w 2011 r., a take postawy Polski wobec kryzysu euro i jego konsekwencji. Oceniajc medialny odbir prezydencji danego kraju w Unii Europejskiej poza jego wasnymi granicami, trzeba mie na uwadze relatywnie nisk intensywno zainteresowania mediw i opinii publicznej t tematyk. Samo objcie prezydencji stwarza dodatkowe moliwoci ekspozycji pogldw liderw danego kraju. Nie naley jednak przecenia dugofalowego znaczenia takiego nieznacznie tylko zwikszonego zainteresowania mediw. W przypadku odbioru polskiej prezydencji w niemieckiej sferze publicznej pouczajc miar tego stosunkowo mao intensywnego zainteresowania wydaje si prosty do ustalenia fakt, i pod koniec padziernika 2011 r. liczba wzmiankowa hasa polska prezydencja w niemieckojzycznych zasobach internetowych wynosia niecae 15 tys. Stosujc podobne wyszukiwanie do hase zwizanych z wczeniejsz prezydencj wgiersk osiga si podobne rezultaty. Natomiast poszukujc tymi samymi metodami treci dotyczcych kryzysu strefy euro, natrafia si na kilka milionw zgosze, co w prosty sposb pokazuje zasadnicz rnic skali zainteresowania. Naturalnie nie sama medialna obecno prezydencji wydaje si istotna, a raczej nono problemw, ktre stawia przed sob pastwo sprawujce prezydencj. W czasie trwania polskiej prezydencji uwaga niemieckiej opinii publicznej koncentrowaa si raczej na innych zwizanych z problematyk europejsk tematach, a w szczeglnoci na kryzysie zaduenia w strefie euro i obawach o przyszo wsplnej waluty. Pozostajca poza uni walutow Polska znajdowaa si na peryferiach tych problemw i debat, pomimo sprawowania prezydencji. Cho pewnym echem odbia si aktywno ministra Rostowskiego, na przykad przy okazji przemwienia w Parlamencie Europejskim, to jednak doniesienia te miay charakter marginalny wobec gwnego nurtu debaty56. Szczeglnie wyranie byo to widoczne w relacjach ze spotkania ministrw finansw w ramach EUROFIN we Wrocawiu, gdzie oprcz wzmianki o lokalizacji spotkania oraz cytatu z wypowiedzi otwierajcego spotkanie ministra Rostowskiego, nie znalazy si adne inne elementy specyficznie polskiej agendy57. Innymi sowy, w ograniczonym stopniu udao si polskiej prezydencji pozostawi w niemieckim dyskursie publicznym wraenie, i cho Polska nie naley do strefy euro, to angauje si w ratowanie wsplnej waluty. Podkrelano rwnie polskie zainteresowanie polityk wschodni UE, zaznaczajc jednoczenie trudnoci, jakie napotyka ten priorytet zarwno ze
56 57
Euro-Finanzminister geben Milliarden-Tranche frei, Die Welt 02.07.2011. EU-Finanzminister streiten ber Transaktionssteuer, Die Zeit 17.09.2011, W . Mussler, Griechenland macht erhebliche Fortschritte, FAZ 16.09.2011.
29
wzgldu na wydarzenia w Afryce Pnocnej, jak te i wzmacnianie si antydemokratycznych tendencji w czci krajw objtych projektem Partnerstwa Wschodniego (np. Die Welt58). W relacjach z warszawskiego szczytu Partnerstwa Wschodniego kluczowe miejsce zajmowaa zatem midzy innymi nieobecno prezydenta Biaorusi (taz.de59). Poza tym przewaajca wikszo publikowanych materiaw miaa przewanie charakter doniesie agencyjnych, co odzwierciedlao stosunkowo niewielkie zainteresowanie t tematyk w niemieckiej sferze publicznej. Szerokim echem odbio si natomiast zdecydowane, proeuropejskie stanowisko zaznaczone przez polski rzd przy okazji przejmowania prezydencji. Przede wszystkim w relacjach z otwierajcego polsk prezydencj przemwienia premiera Donalda Tuska w Parlamencie Europejskim podkrelano optymizm pyncy z Warszawy w trudnych dla integracji europejskiej czasach. Szczeglnie mocno akcentowano t jednoznaczn postaw w relacjach nastawionej na midzynarodowego odbiorc stacji Deutsche Welle, gdzie polskiego premiera nazwano ostatnim Europejczykiem: po serii obojtnych prezydencji stan przed parlamentem znowu czowiek obiecujcy entuzjazm i przekonanie dla Europy60. Zwrcono rwnie uwag na przesanie przestrzegajce przed egoizmem nacjonalistycznych interesw (FAZ61). Przekaz, prezentujcy Polsk jako kraj zdecydowanie proeuropejski, wzmocniony zosta rwnie przez seri wywiadw przeprowadzonych z kluczowymi polskimi politykami przy okazji obejmowania prezydencji. Opublikowano midzy innymi wywiad z ministrem Radosawem Sikorskim charakteryzujcy cele polskiej prezydencji, odnoszcy si do zada wsplnej polityki zagranicznej UE oraz kwestii klimatycznych62. Z kolei wywiad z premierem Donaldem Tuskiem powicony zosta polskim pomysom na europejskie przywdztwo w kontekcie kryzysu zaduenia63. Wikszo tych wywiadw opublikowano jednak przy okazji przejmowania prezydencji i w zasadzie nie odbiegay one od oglnych i oficjalnych przekazw strony polskiej. Miay charakter informacyjny i zazwyczaj nie zawieray prb krytycznego ustosunkowania si do stanowiska strony polskiej. Zaznaczy si pod tym wzgldem wyrany kontrast wobec odbioru wgierskiej prezydencji, naznaczonej silnie dostrzeganymi w Niemczech tendencjami autorytarnymi rzdw Viktora Orbana. Stosunkowo najbardziej obrazowo przedstawiono t opozycj w Die Zeit: Ulice Warszawy nawiedzaj koszmary prezydencji czeskiej, a w szczeglnoci dobiegajcej koca wgierskiej. Byy to pierwsze dwie wschodnioeuropejskie prby sterowania maszyneri brukselsk, no i obie s uwaane za poraki. Wgry miay przez poprzednie sze
G. Gnauc k , Polen will Ost-ffnung doch dort gibts Probleme, Die Welt 01.07.2011. Weirussland sorgt fr Eklat, taz.de, 30.09.2011. 60 Deutsche Welle, 06.07.2011. 61 N. Busse, Tusk warnt vor Nationalismus, FAZ 06.07.2011. 62 G. Gnauck, Gott hat uns nun mal die Kohle gegeben Interview mit Radoslaw Sikorski, Die Welt 01.07.2011. 63 Wir sollten falsche Tne vermeiden Donald Tusk im Gesprch, FAZ 30.06.2011.
58 59
30
miesicy waciwie tylko z pras, w szczeglnoci ze wzgldu na ustawy medialne. Polska musi teraz zrobi to lepiej, ale perspektywy nie wydaj si ze64. O ile jednak nietrudno byo polskiej prezydencji odrnia si od naznaczonej problemami dotyczcymi polityki wewntrznej prezydencji wgierskiej, o tyle brak wikszych kontrowersji wok poczyna Warszawy zmniejszy ich wyrazisto w sferze publicznej. Drugim tematem czsto poruszanym przez niemieck pras, szczeglnie w drugiej poowie 2011 r., by udzia Polski w dyskusjach nad reform instytucjonaln Unii Europejskiej. Reforma konieczna bya nie tylko ze wzgldu na zawirowania kryzysowe, ale take ze wzgldu na coraz wiksze oddalanie si od wsplnotowych metod dziaania na rzecz uzgodnie midzyrzdowych szczeglnie za rosnc dominacj Niemiec i Francji popularnie nazywan Merkozy. Handelsblatt opisuje propozycj szefa KE Jos Manuela Barroso instytucjonalnej reformy UE, bdc odpowiedzi na lki pastw spoza ukadu Berlin-Pary65. W tym kontekcie przywouje si take Polsk jako gracza, ktry mgby potencjalnie wyhamowa tandem Merkozy. Niemieckie media wydaj si take rozumie obawy Polski przed takimi zmianami UE, ktre doprowadziyby do stworzenia Europy dwch prdkoci. FrankfurterAllgemeine Zeitungcytuje w tym kontekcie sowa Donalda Tuska wygoszone w Brukseli66, za Die Welt (22.10.2011) w komentarzu Europa obywateli67 zauwaa, i odbudowa instytucji europejskich moe odby si jedynie oddolnie przez swoich obywateli, za kluczem do takiego rozwizania moe by Polska. Punktem zwrotnym w tych dyskusjach byo wystpienie polskiego ministra spraw zagranicznych Radosawa Sikorskiego, nt. Polska i przyszo Europy, na forum Niemieckiego Towarzystwa Polityki Zagranicznej w Berlinie 28 listopada 2012 r. W niemieckich komentarzach na temat przemwienia dominowa wtek reformy instytucjonalnej. Pisa o tym m.in Frankfurter Allgemeine Zeitung komentujc ide Sikorskiego, by wzmocni Komisj Europejsk poprzez podporzdkowanie funkcji przewodniczcego Rady Europejskiej szefowi Komisji oraz zmniejszenie liczby komisarzy68. W wizji szefa polskiego MSZ przedstawionej przez FAZ istotne jest take pogbienie integracji UE, przede wszystkim dziki metodom wsplnotowym. W opinii gazety takie postawienie sprawy zwizane jest z obaw Polski przed dominacj duych graczy w UE. Wzmianki o Polsce pojawiay si take w kontekcie proponowanego przez szefa SPD Siegmara Gabriela zwikszenia integracji politycznej UE. Handelsblatt przedstawi wizj politycznej federacji skadajcej si z niektrych
64
U. Krkel, Europas Musterland bernimmt die Fhrung, Die Zeit 30.06.2011. T. Hanke, Dann geht Europas Philosophie verloren Interview mit Jean Asselborn, Handelsblatt 30.09.2011. 66 N. Busse, Der nchste Konvent, FAZ 21.10.2011. 67 C. C. M a l z a h n , Ein Europa der Brger, Die Welt 22.10.2011. 68 M. Sattar, Merkel sieht Schwung fr EU-Vertragsreform, FAZ 29.11.2011.
65
31
pastw europejskich69. Jednym z elementw unii politycznej miaaby by wsplna polityka podatkowa i finansowa. Co istotne, Handelsblatt podkrela, e konieczny jest udzia Polski w tak rozumianej Unii politycznej, co wicej udzia ten ley szczeglnie w interesie Niemiec. Jednoczenie zwraca si jednak uwage, i euroentuzjazm Polakw nieco przygasa, chocia nadal 59% mieszkacw Polski uwaa, e bez Unii yoby im si gorzej, co czyni Polsk najbardziej proeuropejskim krajem europejskiej wsplnoty (Die Welt70).
Kondycja polskiej gospodarki

Obraz polskiej gospodarki w niemieckiej prasie rysuje si bardzo pozytywnie. Pozostaje to w duym kontracie wobec powszechnego stereotypu dotyczcego Polski i Polakw, jakim jest polnische Wirtschaft, odnoszcego si do niegospodarnoci. Ton wypowiedzi niemieckich dziennikarzy pozwala raczej mwi o gospodarczym cudzie nad Wis. Np. Der Spiegel71 powoujc si przede wszystkim na wskaniki makroekonomiczne, a take na dynamiczny rozwj polskich miast (np. Wrocawia, Warszawy czy Poznania) pisze, e gospodarczy wzrost, jaki sta si udziaem Polski jest szczeglnie wyrany , gdy dotyczy kraju niegdy gownie rolniczego i zacofanego. Autor artykuu Jan Puhl podkrela, i swoj obecn sytuacj gospodarcz Polska zawdzicza nie tyle zagranicznym inwestycjom, ile raczej postawie samych Polakw aktywnych i ambitnych przedsibiorcw, a take rozwinitej konsumpcji i co za tym idzie, duemu rynkowi wewntrznemu. Na dobr sytuacj gospodarcz Polski Niemcy wydaj si patrze z nadziej. Moe to wynika z dwch powodw. Jednym z nich jest rozwj niemieckiego eksportu i wymiany handlowej z Polsk. Jak zauwaa Financial Times Deutschland, dziki stosunkowo wysokiemu PKB Polski oraz dobrym stosunkom gospodarczym ronie udzia niemieckiego eksportu do Polski, co sprawia, e stajemy si dla RFN coraz waniejszym partnerem handlowym72. Handelsblatt (26.03.2012) z kolei informuje, e wzrost obrotw handlowych Niemiec jest stymulowany midzy innymi wymian z Polsk (obok Chin, Brazylii czy Bliskiego Wschodu). Drugim powodem, dla ktrego spojrzenie niemieckich dziennikarzy na polsk gospodark moe by tak przychylne, jest dobra sytuacja ekonomiczna Polski w porwnaniu z innymi krajami UE. Niemiecka prasa wyranie podkrelaa, i Polska wyrnia si spord krajw europejskich, jeli chodzi o wiele wskanikw i perspektywy rozwoju. W takim tonie utrzymane byy midzy
Gabriel will EU in politische Union verwandeln, Handelsblatt 27.12.2011. S. Bolzen, Deutsche glauben nicht mehr an Europa, Die Welt 17.09.2012. 71 J. Puhl, Die ehrgeizige Nation, Der Spiegel 8/2011. 72 M. Ohanian, A. Khnlenz, Exporte nach China verdoppelt, Financial Times Deutschland 08.02.2012.
69 70
32
innymi artykuy we Frankfurter Allgemeine Zeitung73, czy Handelsblatt74. Obszerniejszy tekst omawiajcy sytuacj Polski zamieci Die Welt, ktry Polsk wymienia jako drugiego (obok Niemiec) konia pocigowego Europy75. Wrd czynnikw, ktre spowodoway, i polska gospodarka staa si najsilniejsz w regionie Europy rodkowo-Wschodniej, autor artykuu wymienia m.in. brak recesji, siln gied oraz dobre perspektywy rozwoju zwizane z organizacj Euro 2012 czy zagranicznymi inwestycjami, ktrym sprzyja silna zotwka. Rwnie w 2012 r. media RFN ukazyway Polsk przede wszystkim jako pastwo o silnej i stabilnej gospodarce, ktre najlepiej ze wszystkich krajw Unii Europejskiej poradzio sobie z kryzysem gospodarczym. Financial Times Deutschland nazywa Polsk lokomotyw gospodarcz regionu i podkrela, e: podczas gdy Europa Poudniowa tonie w recesji i nawet najwaniejsze kraje strefy euro popadaj w tarapaty finansowe, Polska bije od lat rekordy.76 Z kolei Frankfurter Allgemeine Zeitung77 pisze, i dynamika polskiej gospodarki uznawana jest za najwysz w Europie, Handelsblatt78 przewiduje za, i w cigu najbliszych 15 lat to wanie Polska przeyje najwyszy wzrost gospodarczy w Unii. Polskie obligacje,nazywane bezpiecznym portem w Europie (Brse Online79), oceniane s jako bardziej rentowne anieli papiery wartociowe RFN. Polska ukazywana jest ponadto jako silny ssiad Niemiec (Die Welt80) i wany partner handlowy, z ktrym strona niemiecka powinna utrzymywa cise stosunki gospodarcze. Przewodniczcy Parlamentu Europejskiego Martin Schulz podkrela, i Niemcy powinny zabiega, aby Polska jak najszybciej wstpia do unii walutowej, poniewa zyskayby w ten sposb wanego sojusznika opowiadajcego si za dyscyplin finansow w UE (Der Tagesspiegel81).
W . Mussler, Druck auf Deutschland wegen ESM-Ausweitung, FAZ 23.02.2012. S. Menzel, Euro-Krise steckt Osteuropa an, Handelsblatt30.11.2011. 75 F . Stocker, Starker Nachbar im Osten, Die Welt 14.01.2011. 76 N. K r e i m e i e r, Das Wirtschaftswunder von Warschau, Financial Times Deutschland 27.04.2012. (tumaczenie cytatu za: A. Jarecka, serwis internetowy Deutsche Welle, http:// www.dw.de/echa-polskie-polski-cud-gospodarczy-oraz-berli%C5%84skie-biennale-pod-batut%C4%85-polskiego-artysty/a-15913030, data dostpu: luty 2013). 77 W . Mussler, Druck auf Deutschland wegen ESM-Ausweitung, FAZ 24.02.2012. 78 D. Heilmann, Deutschland bleibt Exportmacht auf Dauer, Handelsblatt 26.03.2012. 79 Go East, Anleger, serwis internetowy Brse Online 13.02.2012. http://www.boerse-online. de/anleihen/nachrichten/meldungen/:Polen-Bonds--Go-East-Anleger/634599.html (data dostpu: luty 2013). 80 G. Gnauck, Starker Nachbar Polen, Die Welt 25.11.2012. 81 A. Meier, Schulz: Polen sollte den Euro einfhren EU-Parlamentschef warnt, Der Tagesspiegel 10.11.2012.
73 74
33
Stereotypowy wizerunek Polski

Omawiane wczeniej elementy wizerunku Polski w niemieckich mediach miay raczej charakter pozytywny. Pojawiaj si jednak take teksty, ktre wprost odnosz si do tradycyjnych elementw negatywnego postrzegania przez Niemcw wschodniego ssiada. O polskim stereotypie, czy te raczej o jego aktualnoci pisze na amach Sddeutsche Zeitung polski dziennikarz Adam Leszczyski82. Wymienia cechy, ktre stanowi elementy stereotypu Polaka: skonno do alkoholu, katolicyzm oraz antysemityzm. Dziennikarz na co dzie pracujcy dla Gazety Wyborczej zwraca uwag, e jednym z waniejszych elementw naszego wizerunku za zachodni granic jest katolicyzm. Przytacza dane z sondau przeprowadzonego jesieni 2011 r., w ktrym 95% badanych zadeklarowao si jako katolicy. Jednoczenie jednak jedynie jedna czwarta osb potwierdzia, e uczszcza na niedzielne msze. W tym kontekcie Leszczyski pisze o bigoterii oraz o nikej wiedzy Polakw na temat zasad wiary. Z kolei polski antysemityzm ocenia jako swego rodzaju klisz, ktra bierze si z niewiadomoci raczej ni z realnego dziaania politycznego. W doniesieniach prasy niemieckiej na pierwszy plan wysuwa si czsto problem kradziey, na ktre szczeglnie naraeni s mieszkacy regionw graniczcych z Polsk. W niemieckiej prasie regularnie mona znale doniesienia dotyczce wzrostu przestpczoci, mnoenia si wama i kradziey, np. Frankfurter Allgemeine Zeitung w alarmistycznym tonie pisze o bezradnoci policji i licznych obawach mieszkacw pnocno-wschodniego pogranicza Niemiec83. Mrkische Oderzeitung przytacza wystpienie brandenburskiego ministra spraw wewntrznych Dietmara Woidkego (SPD), ktry informowa opini publiczn o podwyszonym poziomie przestpczoci, wzrastajcej liczbie kradziey oraz coraz niszym wskaniku wykrywalnoci przestpstw84. Problemami tymi dotknite byy miejscowoci w pasie Odry i Nysy. W wielu wypadkach sprawcami tych przestpstw mieli by wanie Polacy, np. na 120 wykrytych kradziey pojazdw mechanicznych, trzy czwarte sprawcw to Polacy i Litwini. Take Die Welt porusza t kwesti, cytujc wypowied niemieckiego ministra spraw wewntrznych, Hansa-Petera Friedricha(CSU), ktry powoujc si na rosnce zaniepokojenie przedsibiorcw z Branderburgii, zapowiedzia rozmowy na ten temat ze swymi odpowiednikami w Polsce i Czechach85. Pewne zainteresowanie prasy niemieckiej wzbudzia wypowied ambasadora RP w Berlinie Marka Prawdy, ktry odnoszc si do licznych doniesie nt. kradziey niemieckich aut przez Polakw zauway, e by moe winni s nie Polacy, ale raczej Niemcy, ktrzy nie do dobrze zabezpieczaj swoj wasno. Poczdamski dziennik Mrkische Oderzeitung zamieszcza wywiad
A. Leszczyski, Die Polen: Trunkenbolde und Frmmler, Vorurteile und ihr wahrer Kern. Nationen-Stereotype in Europa, Sddeutsche Zeitung 26.01.2012. 83 S. Locke, Im Nu ber die Neie, FAZ 25.02.2012. 84 Mehr Grenzkriminalitt: Woidke fordert den Bund, Mrkische Oderzeitung 09.03.2012. 85 Grenzkriminalitt: Friedrich nimmt Bundeslnder in die Pflicht, Die Welt 02.02.2012.
82
34
z ambasadorem Prawd, ktry podkrela sukcesy Polski na polu walki z kradzieami86 i zwraca uwag, e polska policja cile wsppracuje z niemieck w celu zwalczania tego typu przestpczoci. Z kolei Badische Zeitung wskazuje, e analiza statystyk prowadzi do wniosku, i stereotyp Polaka zodzieja aut nie znajduje potwierdzenia w faktach. Dane wiadcz bowiem o spadku liczby kradziey87. Inny element negatywnego wizerunku Polski i Polakw pojawi si w niemieckiej prasie przy okazji relacji z tragedii kolejowej w okolicach Szczekocina. Die Welt przytoczy sowa posa PSL Eugeniusza Kopotka, ktry przyczyn wypadku tumaczy zaniedbaniami, baaganiarstwem i dziaaniem w duchu powiedzenia jako to bdzie88. Ju w tytule materiau pojawia si symptomatyczne sformuowanie Chaos-Mentalitt. Artyku wspomina take o innych tragicznych wypadkach, przywoujc take katastrof w Smolesku oraz obietnic Donalda Tuska, e polski chaos nie powinien by duej tolerowany. Frankfurter Allgemeine Zeitungopisujc przebieg akcji ratowniczej wspomina, i cho zostaa ona zorganizowana stosunkowo szybko, to w pierwszych chwilach po zderzeniu pocigw panowa zamt89. Z analizy niemieckiej prasy wynika rwnie, i na paszczynie spoecznej relacje polsko-niemieckie przedstawiaj si gorzej, anieli oficjalne kontakty elit politycznych Polski i RFN. W przestrzeni spoecznej bowiem nadal utrzymuj si pewne stereotypowe wyobraenia o Polsce i Polakach, a we wschodnich Niemczech dochodz do gosu nastroje antypolskie90. Do najczciej pojawiajcych si stereotypowych opinii o Polakach nale: nadmierne przywizanie do tradycji, przejawiajce si przede wszystkim w polskim konserwatywnym katolicyzmie (Sddeutsche Zeitung91, Frankfurter Allgemeine Zeitung92), skonno do rasizmu, ksenofobii i antysemityzmu (Die Welt, Sdkurier93), a take problemy z korupcj oraz przede wszystkim z kradzieami. W 2012 r. w niemieckiej prasie bardzo czsto powraca temat kradziey samochodw, maszyn budowlanych i rolniczych na polsko-niemieckim pograniczu. Wedle doniesie mediw, liczba przestpstw rabunkowych na terenach transgranicznych znacznie wzrosa po przystpieniu Polski do strefy Schengen.Frankfurter Allgemeine Zeitung informuje: na wschodniej granicy Niemiec mno si wamania i kradziee. Policja jest bezsilna.
MOZ-Interview mit Polens Botschafter: Autodiebstahl in Deutschland zu einfach Mrkische Oderzeitung 02.01.2012. 87 U. Krkel, Besuche Polen dein Auto ist schon da, Badische Zeitung 20.01.2012. 88 H. Schwartz, Polen streiten ber Billigzge und Chaos-Mentalitt, Die Welt 05.03.2012. 89 K. Schuller, Zusammengequetscht wie Ziehharmonikas, FAZ 04.03.2012. 90 R. Romaniec, Meklemburgia-Pomorze Przednie. Fenomen antypolskoci, serwis internetowy Deutsche Welle 15.12.2012. http://www.dw.de/meklemburgia-pomorze-przednie-fenomenantypolsko%C5%9Bci/a-16446656 (data dostpu: luty 2012). 91 A. Slavik, Gib Gummi, Sddeutsche Zeitung 08/09.09.2012. 92 Polen in Abtreibungsfall verurteilt Straburg spricht Vergewaltigungsopfer Entschdigung zu, FAZ 31.10.2012. 93 Vom Trauma, Opfer zu sein (wywiad Gerharda Gnaucka z MagdalenTulli), Die Welt 27.01.2012; E. K r a f c z y k , Rechtsextreme Fans bei den EM-Gastgebern , Sdkurier 24.05.2012; Der judenfeindliche Schwanengesang eines brillanten Geistes, oder ein Schrei der Wahrheit?, Die Welt 07.04.2012.
86
35
Co gorsza, w niektrych miejscach policji w ogle nie ma94.Sddeutsche Zeitung95 donosi natomiast, e mieszkacy wschodnich landw uwaaj, i otwarcie polsko-niemieckiej granicy byo przedwczesne. Niemieckie media informoway rwnie o uprowadzeniu ciarwki przewocej 12 zwok przeznaczonych do kremacji, do ktrego doszo w nocy z 14 na 15 padziernika w miejscowoci Hoppegarten niedaleko Berlina (Deutsche Welle96). O trwaoci antypolskich uprzedze czci niemieckiego spoeczestwa wiadczy moe rwnie oburzenie niemieckiej opinii publicznej wywoane stwierdzeniem Joachima Gaucka, i Polacy s bardziej pracowici ni Niemcy. Sowa te pady na spotkaniu prezydentw Polski, Niemiec i Woch w Neapolu, ktre odbyo sie 19 listopada 2012 r. Nastpnego dnia wypowied Gaucka opublikowa niemiecki tabloid Bild97, informujc, e nie jest ona pozbawiona podstaw, poniewa wedug bada OECD Polacy przepracowuj rocznie wicej godzin ni Niemcy. Artyku wzbudzi wrd niemieckich internautw oburzenie i wywoa fal krytycznych opinii na temat Polakw i jakoci ich pracy. Wrd zamieszczonych na stronie internetowej Bild.de98 wypowiedzi niejednokrotnie powraca temat niedbalstwa i bezproduktywnoci polskich pracownikw (polska fuszerka), a take padaj stwierdzenia, i Polacy pracuj duej, gdy potrzebuj wicej czasu na to, co Niemcy potrafi zrobi szybko (np. uytkownik djcejar). Podkrelano rwnie, i od iloci przepracowanych godzin waniejsza jest jako wykonanej pracy (TechmanDreizehn). Zdarzay si te obraliwe wypowiedzi pod adresem samego prezydenta Gaucka, okrelanego jako czowiek, ktry najwyraniej cierpi na urojenia (MickyMaus) i straci poczucie rzeczywistoci (siegfriedeschinger). Zarzucana jest mu take skandaliczna niewiedza (Armin Hermnn). Wrd komentarzy internautw zdecydowanie najczciej pojawia si jednak stereotyp polskiego zodzieja. Uytkownicy pisali m.in.: Jeli Niemiec chce jedzi mercedesem, musi przez lata pracowa. Polak potrafi osign to w kilka minut (der wurm), Polacy bardziej pracowici ni Niemcy? W czym? W kradziey? (BildzensiertdieLeserkommentare). Do wypowiedzi Joachima Gaucka sceptycznie ustosunkoway si rwnie media RFN na amach FrankfurterAllgemeine Zeitung99 pojawia si opinia, i Gauck nie do koca susznie zinterpretowa wyniki analizy przeprowadzonej przez OECD. Zdaniem niemieckich mediw, daleki od ideau jest rwnie obraz sytuacji wewntrzpolitycznej w Polsce. Polskie spoeczestwo ukazywane jest czsto jako podzielone, skonfliktowane i nieufne wobec wadzy (Frankfurter AllgeS. Locke, Im Nu ber... R. Meinhof, Bauernopfer, Sddeutsche Zeitung 09.07.2012. 96 I. D. Metzner, Ju niedugo skradzione zwoki wrc z Polski do Niemiec, serwis internetowy Deutsche Welle 25.10.2012. http://www.dw.de/ju%C5%BC-nied%C5%82ugo-skradzionezw%C5%82oki-wr%C3%B3c%C4%85-z-polski-do-niemiec/a-16333581 (data dostpu: luty 2013). 97 A. Link, Polen sind fleiiger als Deutsche, Bild 20.11.2012. 98 http://www.bild.de/ka/p/ugc/27269438/comment/popular (data dostpu: marzec 2013). 99 S. Astheimer, Von fleiigen Polen und bequemen Deutschen, FAZ 21.11.2012.
94 95
36
meine Zeitung100). Niejednokrotnie podkrela si te, i pozycja polskiego rzdu sabnie, a premier Donald Tusk traci popularno (Frankfurter Allgemeine Zeitung101). Szczeglnie negatywny jest jednak wizerunek polskiej narodowo-konserwatywnej opozycji skupionej wok Jarosawa Kaczyskiego. Przewodniczcy Prawa i Sprawiedliwoci charakteryzowany jest jako polityk radykalnie antyniemiecki i wielokrotnie krytykowany za tworzenie niebezpiecznych teorii spiskowych, przede wszystkim w odniesieniu do przyczyn katastrofy samolotu prezydenckiego pod Smoleskiem (Frankfurter Allgemeine Zeitung102, Lausitzer Rundschau103, Neues Deutschland104). Szerokim echem odbi si w niemieckich mediach artyku Cezarego GmyzaTrotyl na wraku Tupolewa opublikowany 30 padziernika 2012 r. w Rzeczpospolitej.105. W Sddeutsche Zeitung106 i Neues Deutschland107 pojawiy si take wzmianki o udziale polskiej prawicy w demonstracjach zwolennikw Viktora Orbna podczas obchodw wgierskiego Dnia Niepodlegoci w Budapeszcie. Obok publikacji odwoujcych si do negatywnych stereotypw na temat Polski w prasie niemieckiej obecne s take artykuy obrazujce przemiany polskiego spoeczestwa i przyczyniajce si do poprawy wizerunku Polski i Polakw w RFN. Financial Times Deutschland108 opisuje fakt otrzymania mandatu przez Ann Grodzk pierwsz transseksualn posank na wiecie. Autor tekstu zwraca uwag, i taki przypadek moe dziwi w kraju, ktry do tej pory by uznawany za ostoj konserwatyzmu, katolicyzmu i ktry kojarzy si raczej z antysemityzmem i homofobi ni z tolerancj. Std by moe tytu artykuu Nowa tosamo Polski. Z kolei Frankfurter Allgemeine Zeitung opisuje zmian, jaka zasza w stosunku polskiego spoeczestwa do ydw109. Cytuje w tym kontekcie dane wiadczce o spadku postaw antysemickich zarwno w spoeczestwie, jak i w mediach. W analizie FAZ przyczyn takiej zmiany szuka przede wszystkim w spadku znaczenia Radia Maryja oraz wspieranych przez t rozgoni narodowo-prawicowych partii politycznych. Przywouje take opini polskiego socjologia Antoniego Suka, ktry przyczyn zmniejszajcego si antysemityzmu Polakw upatruje w umocnieniu si postaw europejskich, otwarciu na Europ oraz umocnieniu si pastwa.
K. Schuller, Das Gift des geheimen Wissens, FAZ 13.12.2012. K. Schuller, Die Nachsicht des Vaters. Polens Ministerprsident Tusk und die Geschfte seines Sohne, FAZ 17.08.2012. 102 K. Schuller, Verschwrungstheorien in Warschau, FAZ 11.04.2012. 103 U. Krkel, Polen erinnert an Kaczynski-Tod, Lausitzer Rundschau 11.04.2012 104 J. Bartosz, Polen im Kampf um die Wahrheit, Neues Deutschland 11.04.2012. 105 M. Skaryska, Po publikacji Rz o ladach trotylu we wraku tupolewa, serwis internetowy Deutsche Welle 03.11.2012. http://www.dw.de/niemiecka-prasa-po-publikacji-rz-o-%C5%9Bladach-trotylu-we-wraku-tupolewa/a-16353278 (data dostpu: luty 2013). 106 Zehntausende Ungarn demonstrieren fr und gegen Orbn , Sddeutsche Zeitung 16.03.2012. 107 Pro und kontra Orbn, Neues Deutschland 16.03.2012. 108 A. Rybak, Polens neue Identitt, Financial Times Deutschland 28.12.2011. 109 Weniger Antisemitismus in Polen, FAZ 07.02.2011.
100 101
37
Polska pojawiaa si w prasie niemieckiej take w innych ni wspomniane konteksty: relacji polsko-niemieckich, sukcesw gospodarczych, Europy czy stereotypw. Co ciekawe szczeglnie biorc pod uwag, e Niemcom Polska nie kojarzy si specjalnie z t sfer aktywnoci do czsto mona byo znale na amach niemieckich czasopism artykuy dotyczce polskiej kultury. Co wicej, dua cz z nich miaa wydwik pozytywny. Do przykadw mona zaliczy recenzje niemieckiego wydania zbioru opowiada Taksim (Hinter der Blechwand) Andrzeja Stasiuka zamieszczon w Die Zeit110. Die Welt przy okazji relacji z Jazzfest Berlin w samych superlatywach opisuje polsk scen jazzow oraz jej przedstawicieli na berliskim festiwalu Tomasza Stak i Leszka Modera111. Pojawiay si take wypowiedzi o negatywnym wydwiku. Np. Die Welt112, recenzujc wystp Rafaa Blechacza poza pozytywn ocen umiejtnoci pianisty zwraca uwag na jego saby angielski, z fryzur czy te kpi z jego filozoficznych studiw na katolickiej uczelni. W tym samym czasopimie zamieszczona bya take negatywna recenzja filmu Agnieszki Holland W ciemnoci113. Niemieckie media informoway o licznych inicjatywach na polu kultury i owiaty, ktrych celem byo zacienianie relacji bilateralnych oraz polskoniemieckie pojednanie. Do najwaniejszych wydarze tego rodzaju naleay w 2012 r.: publikacja ksiki Polenhilfe. Als Schmuggler fr Polen unterwegs, opisujcej pomoc niesion Polakom przez Niemcw w czasie stanu wojennego, zorganizowanie w berliskim Czerwonym Ratuszu wystawy Polacy z wyboru, powiconej niemieckim dobrowolnym imigrantom w Warszawie XIX i XX wieku, tworzenie wsplnego polsko-niemieckiego podrcznika do nauczania historii, a take polski Sezonu Kultury Klopsztanga w Nadrenii Pnocnej-Westfalii. Niemieckie media pozytywnie oceniy rwnie plany wydobycia z jeziora Resko Przymorskie wraku samolotu z koca II wojny wiatowej ze szcztkami 75 dzieci niemieckich uciekinierw oraz pochowania cia ofiar katastrofy na cmentarzu w Starym Czarnowie (Die Welt114). Liczne entuzjastyczne komentarze dotyczce Polski i Polakw pojawiay si w niemieckich mediach w zwizku z organizowanymi przez Polsk i Ukrain Mistrzostwami Europy w pice nonej. Pozytywne opinie o Polsce koncentroway si przede wszystkim wok takich zagadnie, jak rozwj infrastruktury przed mistrzostwami, nowe stadiony uznawane za pikne i nowoczesne (Frankfurter Allgemeine Zeitung115), dobra organizacja czy gocinno polskich gospodarzy. Polska charakteryzowana bya przez niemieckie media jako pastwo, ktre uwolnio si od stygmatu czonka bloku wschodniego i jest zaprzeczeniem niemal wszystkich obiegowych frazesw(Die Tages-
K. Bader, Die Plattfe der Welt, Die Zeit 04.11.2011. J. Engels, In diesen Zeiten muss der Nachwuchs improvisieren, Die Welt 09.11.2011. 112 K. Luehrs-Kaiser, Nicht von dieser Welt, Die Welt 25.02.2012. 113 C. Lutz, Licht am Ende des Kanals, Die Welt 09.02.12. 114 G. Gnauck, Die Sehnsucht nach den Toten aus dem Kamper See, Die Welt 30.01.2012. 115 R. Schulze, Schnheit kennt keinen Termindruck, FAZ 28.01.2012.
110 111
38
zeitung116), nowoczesny europejski kraj, ktry w cigu ostatnich dwudziestu lat przeszed gruntown przemian i nie rni si ju zasadniczo od innych zachodnioeuropejskich pastw. Podsumowujc turniej, Frankfurter Allgemeine Zeitung pisze: mistrzostwa te byy manifestacj pokolenia urodzonego po 89 r., wolnego od historycznej traumy, euro-narodu charakteryzujcego si radoci, autoironi i pozbawionego kompleksw.117. Jak podaje Deutsche Welle118, Euro 2012 przyczynio si do wzmoonego zainteresowania Polsk jako krajem atrakcyjnym turystycznie (szczeglnie dla mionikw tzw. turystyki zdrowotnej), mogcym poszczyci si piknymi pejzaami i interesujc histori. W zwizku z mistrzostwami Europy manager magazin online119 pisa te o urokach i atrakcjach turystycznych Poznania. Wrd artykuw prasowych powiconych Euro 2012 pojawiay si rwnie negatywne opinie na temat Polski. Niemieckie media krytycznie odnosiy si do wygrowanych cen w hotelach i restauracjach (Deutsche Welle120) oraz bjek pomidzy polskimi i rosyjskimi kibicami, podkrelajc, i potwierdziy one wczeniejsze obawy o bezpieczestwo podczas turnieju (Die Welt121, Frankfurter Allgemeine Zeitung122). Krytykowano rwnie fakt, i Polska i Ukraina, pomimo oficjalnie deklarowanej wsppracy, w rzeczywistoci dziaay osobno. Po zakoczeniu mistrzostw w niemieckich mediach pojawiy si te informacje o serii upadoci firm budowlanych w nastpstwie zanionych kosztw w ofertach na budow obiektw na mistrzostwa (Financial Times Deutschland123). Z analizy bada opinii publicznej oraz materiaw prasowych nie wyania si jednoznaczny wizerunek Polski i Polakw w Niemczech. Przeciwnie wydaje si, e jest on zoony, a czasem wewntrznie niespjny. Jest to szczeglnie widoczne, gdy wemie si pod uwag wyniki bada sondaowych. Polska i Polacy wydaj si by obcieni stereotypowym postrzeganiem, przy czym mowa tu zarwno o stereotypach negatywnych, jak i pozytywnych. Z pewnoci obraz Polaka w oczach spoeczestwa niemieckiego jest uproszczony i schematyczny,
M. Vlke r, Ein stinknormales Land, Die Tageszeitung 03.07.2012. (tumaczenie cytatu za: A. Rycicka, serwis internetowy Deutsche Welle, http://www.dw.de/niemiecka-prasa-polskabanalnie-normalny-europejski-kraj/a-16068913, data dostpu: luty 2013). 117 K. S c h u l l e r, Euro-Volk. Die EM war Demonstration von europischer Offenheit und entspanntem Patriotismus, FAZ 02.07.2012. (tumaczenie cytatu za: E. Stasik, serwis internetowy Deutsche Welle, http://www.dw.de/niemiecka-prasa-o-euro-2012-polska-zaskakujeeurop%C4%99/a-16064481, data dostpu: luty 2013). 118 M. Z i e m b a , Cudze chwalicie, swego nie znacie, czyli moda na Polsk, serwis internetowy Deutsche Welle 27.06.2012. http://www.dw.de/cudze-chwalicie-swego-nie-znacie-czyli-modana-polsk%C4%99/a-16051383 (data dostpu: luty 2013). 119 A. Nassoufis, Tanz den Poznan, managermagazin online 04.04.2012. http://www.managermagazin.de/lifestyle/reise/0,2828,825398,00.html (data dostpu: luty 2013). 120 R.R o m a n i e c, Czy Euro 2012 napdzi turystyk?, serwis internetowy Deutsche Welle 20.06.2012. http://www.dw.de/czy-euro-2012-nap%C4%99dzi-turystyk%C4%99/a-16038457 (data dostpu: luty 2013). 121 F . Haupt, Messe der Hooligans erffnet, Die Welt 14.06.2012. 122 K. Schuller, Gelassenheit nach der Randale Die Ausschreitungen in Warschau und die Last der Geschichte, FAZ 14.06.2012. 123 Fuball-EM zieht Insolvenzwelle nach sich, stronainternetowa Financial Times Deutschland 08.08.2012. http://www.ftd.de/unternehmen/versicherungen/:polnische-baubranche-fussballem-zieht-insolvenzwelle-nach-sich/70074000.html (data dostpu: marzec 2013).
116
39
co wynika najpewniej ze stosunkowo sabej znajomoci wschodnich ssiadw przez obywateli RFN. Nieco inaczej rzecz ma si z postrzeganiem Polski w prasie. Mimo i nie zostaa przeprowadzona systematyczna analiza zawartoci, to przytoczone przykady pokazuj, e wizerunek Polski w niemieckich mediach staje si coraz lepszy. Waldemar Czachur i Jdrzej Trojanowski omawiajc zmiany w obrazie Polski w Niemczech w ostatnim czasie zauwaaj, e trudno nie oprze si wraeniu, e Polska urosa w oczach niemieckiej elity politycznej, e staa si dla Niemiec zauwaalnym liczcym si partnerem w polityce europejskiej. Nie na miar Francji, ale z pewnoci na najwaniejszego sojusznika w Europie rodkowej124. Poszukujc rde tej przemiany, autorzy zwracaj uwag na szereg czynnikw. Przede wszystkim mwi o pozytywnym wraeniu, jakie robi Polska i jej sukces w walce z kryzysem. Media pisay o Polsce jako o cudownym dziecku, tygrysie i lokomotywie Wschodu. () Polska zostaa zauwaona, jako kraj skutecznie modernizujcy si, zarwno na paszczynie infrastruktury, jak i na paszczynie poszczeglnych polityk, np. polityki gospodarczej, finansowej. Fakt ten aktywowa i rozpocz proces weryfikacji pewnej kulturowej matrycy postrzegania Polski. Innym istotnym czynnikiem pozytywnie wpywajcym na postrzeganie Polski jest jej europeizacja, a dokadniej silna proeuropejska polityka. Warto tu doda, e owa proeuropejska polityka w wielu punktach jest zbiena z zaoeniami niemieckiej polityki unijnej. Ostatnim czynnikiem, ktry zdaniem Czachura i Trojanowskiego moe mie wpyw na ksztatowanie owego wizerunku Polski w Niemczech, s przemiany klasy politycznej, co szczeglnie zwizane jest z dojciem do wadzy przewidywalnej PO. Trudno nie zgodzi si z takim postawieniem sprawy, jednak warto uzupeni, e ta poprawa wizerunku wydaje si dotyczy take innych sfer poza polityk i gospodark. Oczywicie Polska i Polacy pojawiaj si take w negatywnych kontekstach czsto zgodnie z tradycyjnym, stereotypowym wizerunkiem. Wydaje si jednak, e i w tym wypadku moemy mwi o pewnych zmianach na lepsze.
124
W . Czac h u r, J. T ro j a n ow s k i , Obraz Polski w Niemczech zmiany dziki prezydencji? Komentarze i Opinie 4/2012, s. 2.
40
Polacy mieszkajcy w RFN w niemieckim dyskursie publicznym

Cho Polacy stanowi drug co do wielkoci grup osb pochodzenia migracyjnego w Niemczech, naley stwierdzi, i w dyskursie publicznym nie s oni widoczni. Dysproporcja ta jest szczeglnie wyrana na tle innych grup narodowociowych zamieszkujcych RFN, szczeglnie za w porwnaniu z Turkami. Doniesienia na temat Polakw s w niemieckich mediach rzadkie, dorane i nieregularne. Cz z nich ma charakter okazjonalny i towarzyszy rnego rodzaju wydarzeniom, np. z zakresu bilateralnych stosunkw polsko-niemieckich. Analiza zawartoci gazet i czasopism niemieckich wskazuje, e w niemieckim dyskursie publicznym wzmianki na temat Polakw mieszkajcych w RFN ukazuj si w trzech podstawowych kontekstach. Pierwszym z nich jest migracja zarobkowa z Polski do Niemiec w zwizku z zamkniciem a nastpnie otwarciem niemieckiego rynku pracy, drugi zwizany jest z polsk migracj do Meklemburgii-Pomorza Przedniego, trzeci za z kwesti statusu mniejszoci, jaki miaby przysugiwa Polakom w Niemczech. Pozostae konteksty s marginalne przynajmniej w mediach oglnoniemieckich.
Migracja zarobkowa z Polski do Niemiec

Problem polskiej migracji zarobkowej w kontekcie ochrony niemieckiego rynku pracy jest tematem, ktry by najpopularniejszy w dyskursie medialnym omawiajcym kwestie zwizane z Polakami w Niemczech. Agnieszka ada125 w 2010 r. wyrnia trzy podstawowe momenty, w ktrych dyskusja ta nabieraa szczeglnej intensywnoci. Pierwszym z nich by rok 2001, kiedy podejmowane byy pierwsze decyzje dotyczce ograniczenia dostpu do rynku pracy dla migrantw z krajw Europy rodkowo-Wschodniej. Kolejny to rok akcesji Polskich i innych krajw Europy rodkowo-Wschodniej do Unii Europejskiej. Trzecim istotnym momentem tego dyskursu by 2009 r., kiedy podjta zostaa decyzja o przedueniu zamknicia niemieckiego rynku pracy. Z dzisiejszej perspektywy naley take wskaza, e kolejnym wanym przeomowym punktem zintensyfikowanej dyskusji nad polsk migracj zawodow do Niemiec by 2011 r., kiedy nastpio ostateczne otwarcie niemieckiego rynku pracy dla pracownikw pochodzcych z nowych krajw czonkowskich. Naley stwierdzi, e intensywno dyskusji na temat otwarcia niemieckiego rynku pracy i polskich migrantw zarobkowych w Niemczech nie bya staa w czasie nawet w czterech wyrnionych momentach. Bez wtpienia najwicej uwagi powicano tym kwestiom w 2001 r. na pocztku dyskusji na
125
A. a d a , Wizerunek polskich imigrantw w prasie niemieckiej, w: J. Fr e l a k , A. a d a , K. S c h wa r t z , Polska migracja zarobkowa do Niemiec fakty i mity, Warszawa 2009, s. 70.
41
temat otwarcia niemieckiego rynku pracy. Kolejne fazy odznaczay si coraz mniejszym medialnym zainteresowaniem tym zagadnieniem. Co ciekawe, zmieniao si take nastawienie niemieckich mediw do tego problemu. O ile w 2001 r. dominujca bya postawa neutralna, za tu przed akcesj negatywna, o tyle pniej w 2009 i 2011 r., mona byo ju mwi o wyranej przewadze opinii pozytywnych. Po 2004 r. medialne doniesienia na temat polskich zarobkowych migrantw w RFN czsto miay wydwik pozytywny. Stosunkowo rzadko pojawiay si gosy nasycone negatywnymi stereotypami, czsto za wskazywano na dobre dowiadczenia takich krajw, jak Wielka Brytania czy Irlandia w przyjmowaniu pracownikw z Polski i innych nowych krajw czonkowskich. W wielu przypadkach podkrelano niespenienie si czarnych scenariuszy przewidujcych powstanie licznych zagroe wynikajcych najpierw z otwarcia granic a nastpnie z przystpienia Polski do strefy Schengen. Gosy przestrzegajce przed otwarciem niemieckiego rynku pracy dla Polakw dotyczyy raczej lkw przed wikszym bezrobociem wrd obywateli RFN ni samej obecnoci polskich pracownikw. Trzeba przy tym pamita, e dyskurs w prasie lokalnej szczeglnie w regionach przygranicznych mia nieco inny charakter ni w prasie oglnoniemieckiej i czciej by odzwierciedleniem obaw przed najazdem Polakw. Dyskusja nad konsekwencjami otwarcia niemieckiego rynku pracy zintensyfikowaa si w na przeomie 2010 i 2011 r., co bez wtpienia zwizane byo ze zbliajcym si terminem zniesienia ogranicze wprowadzonych w 2004 roku przez rzd kanclerza Gerharda Schrdera. Naley jednak podkreli, e o ile w tym kontekcie Polacy pojawiali si jako przykad migranta zarobkowego, o tyle sam problem otwarcia niemieckiego rynku pracy by ju analizowany w kontekcie konglomeratu nowych pastw czonkowskich126. Mimo faktu, i generalny wydwik niemieckiej debaty na temat otwarcia rynku pracy w 2011 r. by pozytywny dominoway trzewe oceny sytuacji to jednak niemiecka opinia publiczna z duym niepokojem oczekiwaa skutkw swobodnego dostpu dla pracownikw z nowych krajw czonkowskich, w tym take z Polski. Wyniki sondau przeprowadzonego przez GFK na zlecenie Die Welt127 na pocztku 2011 r. wskazuj wyranie, e wikszo Niemcw odczuwa lk przed utrat miejsc pracy z powodu napywu migrantw zarobkowych z Polski i innych krajw, ktre przystpiy do UE w 2004 r. A 42,9% badanych stwierdzio, e miejsca pracy zarwno wykwalifikowanych jak i niewykwalifikowanych Niemcw s zagroone; 30,2%, e zagroone s miejsca pracy gownie osb o niszych kwalifikacjach. Jedynie okoo 15% z badanych Niemcw uwaao, e otwarcie niemieckiego rynku pracy nie bdzie miao wpywu na ich sytuacj zawodow, z czego 10,4% sdzio, e wynika to z faktu, i migranci bd przyjmowa przede wszystkim prace nisko patne, ktre z niechci byyby wykonywane prze Niemcw.
Na temat polskich migracji zawodowych w kontekcie otwarcia niemieckiego rynku pracy patrz T. Budni k ow s k i , Polacy na niemieckim rynku pracy, Przegld Zachodni 2011, nr 2. 127 T. Kaiser, Deutsche frchten die ffnung der Ostgrenzen, Die Welt 26.02.2011.
126
42
Wykres 6 Poczucie zagroenia wrd niemieckich pracownikw z powodu otwarcia rynku pracy w 2011 r. (w %)
rdo: T. Ka i s e r, Deutsche frchten die ffnung der Ostgrenzen, Die Welt 26.02.2011.
Lki przed pracownikami z nowych krajw czonkowskich odczuwane byy w zasadzie przez wikszo Niemcw, niezalenie od ich statusu spoecznego. Zarwno wyksztacenie, jak i dochody nie byy zmiennymi, ktre by w istotny sposb wpyway na poczucie zagroenia. Jedynie w grupach o najwyszym wyksztaceniu oraz najwyszych dochodach nieco wikszy odsetek osb uwaa, e otwarcie niemieckiego rynku pracy nie bdzie miao wpywu na ich sytuacj zawodow.
Wykres 7 Poczucie zagroenia przez niemieckich pracownikw z powodu otwarcia rynku pracy w 2011 r. w podziale na kategorie wyksztacenia (w %)
rdo: T. K a i s e r, op. cit.
43
Wykres 8 Poczucie zagroenia przez niemieckich pracownikw z powodu otwarcia rynku pracy w 2011 r. w podziale na kategorie zarobkw (w %)
rdo: T. Ka i s e r, op. cit.
Pewnego wyjanienia obaw niemieckiego spoeczestwa przed migrantami z krajw Europy rodkowo-Wschodniej dostarcza cytowana przez Schweriner Volkszeitung wypowied Rity Sssmuth (CDU), ktra twierdzia, i do tej pory niewiele zrobiono, by uwiadomi Niemcom moliwe realne skutki otwarcia granic128. Czciej straszono niemieckie spoeczestwo negatywnymi konsekwencjami, a stosunkowo rzadko mwiono o potencjalnych korzyciach. W zwizku z tym warto uwanie przyjrze si temu, jak w cigu kilku miesicy przed i po otwarciu niemieckiego rynku pracy ksztatowaa si dyskusja publiczna w Niemczech na ten temat. Mona wskaza w niej kilka odrbnych wtkw. Wtek pierwszy dotyczy pozytywnych i negatywnych konsekwencji otwarcia niemieckiego rynku pracy oraz przewidywanego zwikszonego napywu zagranicznej siy roboczej z nowych pastw UE. Szanse i zagroenia std pynce byy tematem dyskusji nadanej 24 marca 2011 r. przez rozgoni WDR 5 Freier Arbeitsmarkt fr alle Risiko oder Chance? Najczciej wskazywane pozytywne skutki to przede wszystkim ograniczenie nielegalnej migracji i nielegalnej pracy imigrantw oraz moliwo pokrycia niedoborw siy roboczej w niektrych branach niemieckiej gospodarki. Premier Brandenburgii Matthias Platzeck (SPD) wypowiadajc si na amach Mrkische Oderzeitung zwraca uwag, i w najbliszych latach w tym kraju federacji wystpowa bdzie duy popyt na wykwalifikowanych specjalistw z zakresu techniki, suby zdrowia czy opieki, ktry moe zosta zaspokojony tylko dziki imigrantom129. W swojej
128 129
T. Roth, Gleicher Lohn fr Deutsche und Polen, Schweriner Volkszeitung 10.03.2011. Platzeck sieht in Arbeitnehmer-Freizgigkeit Chance fr Brandenburg, Mrkische Oderzeitung 02.04.2011.
44
wypowiedzi stara si take uspokaja czytelnikw zaniepokojonych perspektyw najazdu przybyszw z Europy rodkowo-Wschodniej. Mwi, i w nowej sytuacji powinnimy widzie wicej szans, a obawy szybko znikn. W podobnym tonie wypowiada si dyrektor naczelny Izby Przemysowo-Handlowej Wschodniej Brandenburgii Gundolf Schlke w audycji RBB Brandenburg (28 marca 2011). Stwierdzi, e demograficzne przemiany spowoduj konieczno wykorzystania siy roboczej z nowych krajw UE, cho wielu niemieckich przedsibiorcw jeszcze nie zdaje sobie z tego sprawy. Nieco inaczej widzi przyczyny wikszego zapotrzebowania na pracownikw z Polski i innych krajw naszego regionu Hans-Werner Sinn, szef ifo Institut fr Wirtschaftsforschung, ktry w wywiadzie dla Handelsblatt twierdzi, i to nie demografia, ale raczej rozwj niemieckiej gospodarki spowoduje, e niemieckie firmy bd odczuway zwikszone zapotrzebowanie na nowych pracownikw, ktrego niemiecki rynek pracy nie bdzie w stanie zaspokoi130. Podobny ton przyj take komisarz Unii Europejskiej ds. zatrudnienia, spraw spoecznych i integracji Laszlo Andor, ktry na amach tygodnika Focus twierdzi, i dziki temu, i niemiecka gospodarka stosunkowo dobrze poradzia sobie z kryzysem ekonomicznym w cigu dwch-trzech lat w niektrych zawodach wystpi powane niedobory siy roboczej131. Negatywne konsekwencje otwarcia niemieckiego rynku pracy, o ktrych najczciej mwi si w dyskusjach medialnych, to przede wszystkim zalew tanich pracownikw ze wschodu, ktrzy bd mogli skutecznie konkurowa o miejsca pracy w niemieckimi robotnikami. Wtek ten czsto powtarza si podczas dyskusji nad wprowadzeniem nowej stawki minimalnej dla pracownikw tymczasowych. Ustaw Bundestagu z 24 marca 2011 r. wprowadzono pac minimaln dla pracownikw tymczasowych, ktrej stawka ma wynosi 7,79 euro w zachodnich i 6,89 euro we wschodnich krajach federacji. Nieprzypadkowo ustawa ta obowizywa miaa od 1 maja 2011 r., jest ona bowiem odpowiedzi na obawy czci niemieckiego spoeczestwa oraz zwizkw zawodowych przed konkurencj taszych pracownikw tymczasowych z nowych krajw UE. Uchwalenie stawek minimalnych wedug minister pracy Ursuli von der Leyen (CDU) przeszkodzi ma w otwarciu niemieckiego rynku pracy dla importu do RFN niskich zagranicznych pac132. Zniesienie ogranicze w zatrudnieniu dla pracownikw z Europy rodkowo-Wschodniej moe take, wedug niektrych uczestnikw niemieckiego dyskursu medialnego, mie negatywne konsekwencje dla rozwoju wybranych bran gospodarki RFN. Najczciej wskazywanym przykadem jest brana budowlana. Wypowiadajcy si na amach Die Welt prezes Zentralverband Deutsches Baugewerbe HansHartwig Loewenstein spodziewa si w zwizku z otwarciem rynku pracy napywu pracownikw budowlanych z nowych krajw UE, dumpingowych cen,
D. Creutzburg, Deutschland wird von der Einwanderung profitieren Interview mit dem Chef des Mnchener Ifo-Instituts, Hans-Werner Sinn, Handelsblatt 06.04.2011. 131 H.-J. Moritz, Keine Welle von Arbeitsmigranten nach Deutschland, Focus 11.03.2011. 132 Bundestag beschliet Gesetz gegen Missbrauch von Leiharbeit , Der Tagesspiegel 24.03.2011.
130
45
upadku wielu rednich przedsibiorstw budowlanych i w konsekwencji utraty wielu miejsc pracy133. Dziennik Tagesspiegel przywouje wyniki sondau przeprowadzonego wrd czonkw Fachgemeinschaft Bau Berlin Brandenburg, z ktrych wynika, i a 90% przedsibiorcw budowlanych w Berlinie obawiao si, e otwarcie rynku pracy wywoa wiksz konkurencj cenow ze szkod dla jakoci pracy firm wiadczcych tego typu usugi134. 66% badanych obawiao si, e negatywnym efektem napywu nowych pracownikw bdzie wzrost nielegalnego zatrudnienia w brany, za niemal poowa z nich obawiaa si, e po 1 maja 2011 r. firmy budowlane bd czciej bankrutowa. Zaledwie 6% przedsibiorcw uwaao, e otwarcie rynku pracy nic nie zmieni. Wykres 9 Spodziewany rozwj wypadkw po otwarciu niemieckiego rynku pracy wedug pracodawcw z brany budowlanej w 2001 r. (w %)
rdo: KONKRET Zeitschrift der Fachgemeinschaft Bau Berlin und Brandenburg e. V. nr 1/2001, s. 9.
Kolejnym ciekawym wtkiem niemieckich debat medialnych dotyczcych otwarcia rynku pracy byy przewidywania dotyczce wielkoci spodziewanej fali migrantw zarobkowych z nowych krajw UE. Byy one bardzo rne wedug sw Joachima Mllera, dyrektora Institut fr Arbeitsmarkt Berufsforschung rocznie naleao si spodziewa napywu okoo 100 tys. osb do Niemiec135. Z kolei zwizki zawodowe w Nadrenii Pnocnej-Westfalii spodzieway si, e tylko do tego kraju federacji przybdzie okoo 45 tys. pracownikw ze rodkowo-Wschodniej Europy136. Wrd argumentw osb, ktre nie widziay powodw do paniki z powodu najazdu nowych migrantw zarobkowych, przewaa
Bauwirtschaft frchtet Billigarbeiter, Die Welt 10.02.2011. C. Fr e y, Berliner Baubranche frchtet polnische Konkurrenz , Der Tagesspiegel 03.02.2011. 135 T. Kaiser, bertriebene Angst vor Osteuropa, Welt am Sonntag 27.02.2011. 136 Audycja WDR, 28.12.2010.
133 134
46
pogld, i nie tak wiele osb bdzie chtnych do emigracji do RFN, poniewa nowe kraje UE przeyy ju due fale migracyjne w 2004 r. i wielu spord potencjalnych migrantw mieszka ju zagranic np. w Wielkiej Brytanii czy Irlandii, a take w Niemczech. Jak zauwaa Andreas Lippert, szef Deutsche Seniorenbetreuung Sdwest: Kto chcia pracowa w Niemczech, jest tu ju od dawna137. Z drugiej strony pojawia si take pogld, i rnice w pacach, cho wystpuj, nie s tak wielkie, by wielu osobom mogy zrekompensowa koszty migracji do Niemiec. W prasie regionalnej, szczeglnie krajw federacji graniczcych z Polsk, pojawiay si take opisy przygotowa do 1 maja 2011 r. Ostsee-Zeitung donosi na przykad o poszukiwaniach polskich pracownikw przez firmy z Berlina, Brandenburgii oraz Meklemburgii-Pomorza Przedniego138. Przygotowywali si take porednicy pracy. MrkischeOderzeitung powiecio duy artyku przygotowaniom biura penomocnika ds. integracji Brandenburgii139. Otwiera go zdanie: Wioletta Wlodarczyk [urzdniczka biura penomocnika] wie, e nie wie nic. To poczucie niepewnoci wydaje si do dobrze opisywa stan ducha niemieckiego spoeczestwa i niemieckich urzdnikw wobec perspektywy otwarcia niemieckiego rynku pracy 1 maja 2011 r. W 2012 r. w RFN dominowaa opinia, i w konsekwencji penego otwarcia rynku pracy dla nowych krajw czonkowskich Unii Europejskiej do Niemiec przyjechao znacznie mniej Polakw ni przewidywano. Wedle doniesie mediw, obawy Niemcw, i po 1 maja 2011 r. RFN zaleje fala taniej siy roboczej z Polski nie znalazy potwierdzenia w rzeczywistoci. Co wicej, cz niemieckich przedsibiorstw, ktre liczyy na zatrudnienie imigrantw, cierpie miaa z powodu braku wykwalifikowanych pracownikw140. Jak donosi Stuttgarter Zeitung141 wyksztaceni pracownicy z Polski nie chc pracowa w Niemczech wybieraj firmy w ojczystym kraju, gdzie rwnie potrzeba specjalistw. Zjawisko to ocenia si jako niekorzystne dla niemieckich przedsibiorstw, ktre ceni pracownikw z Polski i zabiegaj o nich (Hessische Nachrichten142). w brak zainteresowania prac w RFN wrd Polakw tumaczy si najczciej tym, i niemiecki rynek pracy nie jest ju dla nich tak atrakcyjny, jak przypuszczano. W ocenie Frankfurter Rundschau143 rozpito pac pomidzy Polsk i RFN jest mniejsza ni kiedy, a wynagroE. Spanner, Die neue Freizgigkeit in der EU, Financial Times Deutschland 06.04.2011. Ostdeutsche Firmen werben in Polen um Fachkrfte, Ostsee-Zeitung 07.04.2011. 139 A. Kempf, Transitland fr die Polen, Mrkische Oderzeitung 18.03.2011. 140 M. M at z k e, Nikt si nie garnie do Niemiec, serwis internetowy Deutsche Welle 20.10.2012. http://www.dw.de/rynek-pracy-nikt-si%C4%99-nie-garnie-do-niemiec/a-16319944 (data dostpu: marzec 2013). 141 U. R a e t h e r, Sie knnten aber sie wollen nicht, internetowe wydanie Stuttgarter Zeitung 01.05.2012. http://www.stuttgarter-zeitung.de/inhalt.fachkraefte-aus-osteuropa-sie-koenntenaber-sie-wollen-nicht.9125968e-6b7e-4892-a457-2b0a168b4752.html (data dostpu: marzec 2013). 142 A. Shuhaiber, Maschinenfabrik Richter stellt polnische Facharbeiter ein, internetowe wydanie Hessische Nachrichten 10.04.2012. http://www.hna.de/lokales/witzenhausen/richter-stelltpolnische-facharbeiter-2270078.html (data dostpu: marzec 2013). 143 V . Ca l a s a n , Der Mai kam, aber sonst kam kaum jemand, internetowe wydanie Frankfurter Rundschau 04.01.2012. http://www.fr-online.de/meinung/gastbeitrag-der-mai-kam--abersonst-kam-kaum-jemand,1472602,11385580.html (data dostpu: marzec 2013).
137 138
47
dzenia nie s wystarczajco wysokie, by zrekompensowa koszty emigracji. Deutsche Welle144 podaje natomiast, i szef Federalnej Agencji Pracy FrankJrgen Weise niskie zainteresowanie prac w RFN wrd mieszkacw Europy rodkowo-Wschodniej tumaczy wczeniejszym otwarciem rynkw pracy w Wielkiej Brytanii i Irlandii. Poszukujcy pracy obywatele Polski oraz innych pastw, ktre przystpiy do UE w 2004 r., chtniej wybieraj kraje oferujce korzystniejsze zarobki ni te, ktrych mog spodziewa si w Niemczech: Szwajcari, Holandi, przede wszystkim za Wielk Brytani145. Sugeruje si rwnie, i wieloletnie zwlekanie RFN z ostatecznym otwarciem rynku pracy zaowocowao wrd modych Polakw poczuciem, i nie s w Niemczech mile widziani. W konsekwencji wol emigrowa do krajw, ktre wczeniej zdecydoway si przyj pracownikw z Polski146. Mimo wszystko to wanie Polacy pozostaj jednak najliczniejsz (67%) spord obywateli nowych pastw Unii grup imigrantw zarobkowych w RFN147. Niemieckie media podaj te, i Polakom, ktrzy zamierzaj uda si do RFN na studia, otwarcie rynku pracy nie przynioso w zasadzie adnych wikszych korzyci, poza zniesieniem bariery psychologicznej. Polscy absolwenci niemieckich uczelni mogli ju wczeniej legalnie pracowa w Niemczech, jeli w cigu roku od ukoczenia studiw znaleli prac. tumaczy Deutsche Welle148. Jednoczenie zaznacza si jednak, i wskutek otwarcia rynku pracy DAAD spodziewa si stopniowego wzrostu liczby studentw z Polski.
B. Cllen , Brak zainteresowania prac w Niemczech, ale nie u Polakw, serwis internetowy Deutsche Welle 10.04.2012. http://www.dw.de/brak-zainteresowania-prac%C4%85-w-niemczech-ale-nie-u-polak%C3%B3w/a-15869885 (data dostpu: marzec 2013). 145 R. R o m a n i e c, Praca w Niemczech to nie kokosy, serwis internetowy Deutsche Welle 01.05.2012. http://www.dw.de/praca-w-niemczech-to-nie-kokosy/a-15907595 (data dostpu: marzec 2013). 146 Ibidem. 147 B. C llen , Brak zainteresowania prac w Niemczech... 148 A. B i e l - G l o m b, Co przynioso otwarcie rynku pracy Polakom chtnym do studiw w Niemczech?, serwis internetowy Deutsche Welle 30.08.2011. http://www.dw.de/co-przynios%C5%82o-otwarcie-rynku-pracy-polakom-ch%C4%99tnym-do-studi%C3%B3w-wniemczech/a-15351121 (data dostepu: marzec 2013).
144
48
Polskie osadnictwo
W niemieckich mediach pojawiao si sporo artykuw i notatek prasowych zarwno w mediach lokalnych, jak i oglnokrajowych na temat polskiego osadnictwa w RFN, szczeglnie w Meklemburgii-Pomorzu Przednim, ktre rozpoczo si tu po wejciu Polski do UE i zwizane byo m.in. z korzystnymi cenami nieruchomoci (zarwno wynajmu jak i kupna), moliwociami posyania dzieci do niemieckiej szkoy, dobrymi perspektywami inwestycyjnymi dla polskich przedsibiorcw oraz lepsz opiek spoeczn149. W prasie niemieckiej dominoway pozytywne komentarze na temat tworzenia nowych miejsc pracy czy przeciwdziaania wyludnianiu si terenw przygranicznych150. Pewne zainteresowanie niemieckich mediw wzbudzi start polskich kandydatw w niemieckich wyborach komunalnych w 2009 r.151 W ostatnim czasie problem polskiego osadnictwa w terenach przygranicznych sta tematem nieco mniej intersujcym dla niemieckiej prasy. W dziennikach oglnokrajowych temat ten pojawia si stosunkowo rzadko. Sddeutsche Zeitung (23 sierpnia 2011 ) pisze np. o cigym napywie modych ludzi z Polski, przede wszystkim ze Szczecina, ktrzy osiedlaj si w powiecie Uecker-Randow skuszeni korzystnymi cenami nieruchomoci. Dziennik przytacza przy tym statystyki dotyczce Polakw w przygranicznym Lcknitz: na 170 dzieci w przedszkolu, 45 ma polskich rodzicw, dziaa tu 32 przedsibiorcw z Polski. Pojawia si rwnie argument koronny istotny szczeglnie ze wzgldu na wyludnianie si terenw byej NRD: wzrosa liczba mieszkacw, a co za tym idzie take wpywy do miejskiej kasy. Obszerny materia powica Polakom mieszkajcym w Meklemburgii take Die Welt152. Oprcz omwienia przyczyn, dla ktrych Polacy osiedlaj si w niemieckich regionach przygranicznych oraz wielkoci ich migracji, w artykule duo miejsca powicono wsplnemu projektowi polsko-niemieckiego gimnazjum. Podobny wydwik ma take artyku na ten temat zamieszczony w dzienniku Tagesspiegel153. Obok przedstawienia historii polskiej migracji do Lcknitz dziennik opisuje dowiadczenia polskich osadnikw. Jedna z bohaterek artykuu zauwaa: My Polacy przynosimy do Lcknitz witalno, chcemy pracowa i co osign. W kontekcie polskiego osadnictwa pojawia si take problem reakcji NPD oraz znaczenia tej partii w Meklemburgii. Temat ten przycign uwag Frankfurter Allgemeine Zeitung, ktry zwraca uwag na problem rosncej
A. Ja ro s z , Polscy kandydaci w wyborach komunalnych w niemieckim powiecie UeckerRandow w 2009 roku, Toru 2010, 25-26. 150 J. N i e n d o r f, Rettung aus dem Osten, Die Welt 08.09.2007; M. Wa s s i n k , Deutschland - ein Paradies fr Polen, Hamburger Abendblatt 21.06.2008, M. M e ye r, Go West, Ostsee-Zeitung, 09.02.2008; M. S c h f e r , Brckenbauer von Lcknitz, Berliner Zeitung 06.06.2009. 151 A. Frost, Drei Polen fr Vorpommern, Tagesspiegel 06.06.2009, Polen sterben in Kommunalparlamente, Nordkurier 26.05.2009, Kein polnischer Kandidat in Vorpommern gewhlt, Ostesee-Zeitung 09.06.2009. 152 N. Trentmann, Polen verhelfen ostdeutschem Dorf zu neuer Blte, Die Welt 27.04.11. 153 P . F l c k i g e r, Immer mehr Polen ziehen in deutsche Grenzgebiete , Tagesspiegel 17.06.2011.
149
49
popularnoci NPD, cile zwizany z negatywn ocen napywu Polakw przez cz niemieckiego spoeczestwa. Autor artykuu Frank Pergande jako przykad dziaa NPD wykorzystujcych obawy niemieckich mieszkacw regionu przywouje spraw odlewni w Torgelow, gdzie na miejscu zwolnionych Niemcw zatrudniono Polakw. Spotkao si to oczywicie z natychmiastow reakcj NPD, ktra przygotowaa kampani wykorzystujc antypolskie haso Polen offen? Arbeitfutsch!154. Przegld prasy lokalnej, ktrej artykuy mona znale w serwisie Nordkurier.de, skania do wycignicia wniosku, e problem polskiego osadnictwa w Meklemburgii-Pomorzu Przednim jest poruszany stosunkowo czsto, aczkolwiek w wielu wypadach nie jako autonomiczny temat, ale raczej jako element dyskusji na temat migracji do Niemiec155 lub wsppracy z Polsk156. W lokalnej prasie najczciej pojawiaj si artykuy dotyczce kilku tematw zwizanych z yciem migrantw z Polski oraz ich wspyciem z niemieckimi ssiadami. W wikszoci przypadkw s to artykuy, ktre maj pozytywny wydwik. Niemieccy dziennikarze Pasewalker Zeitung zauwaaj, e napyw Polakw do Meklemburgii powoduje wzrost obrotw na rynku nieruchomoci157. Prenzlauer Zeitung donosi, e w powiecie Uckermark mieszka 2357 obcokrajowcw z 85 pastw, co stanowi okoo 1,7% mieszkacw, przy czym Polacy obok obywateli federacji rosyjskiej i Wochw stanowi najwiksz grup migrantw158. W jednym z doniesie Nordkurier mona znale informacj, i podobna proporcja migrantw mieszka w caym kraju federacj Meklemburgia-Pomorze Przednie. Autor informacji podkrela z ironi fakt, i odsetek obcokrajowcw mieszkajcych w caych Niemczech jest znacznie wyszy ni w regionie, w ktrym w Landtagu zasiadaj posowie antyimigranckiej NPD159. Do problemu skrajnie prawicowych ugrupowa oraz przemocy odnosi si take notatka z Pasewalker Zeitung nt. akcji uczniw polsko-niemieckiego gimnazjum w Lcknitz skierowanej przeciw nazizmowi i prawicowemu ekstremizmowi160. W 2012 r. w niemieckich mediach pojawio si take kilka gosw na temat osadnictwa Polakw w RFN, szczeglnie we wschodnich krajach federacji. Serwis internetowy rozgoni radiowej Deutsche Welle zamieszcza reporta powicony Polakom zamieszkujcym powiat Uckermark w Brandenburgii161.
F . Pergande, Brcke ohne Enden, FAZ 8.11.2011. Np. Studie: Wanderung beeinflusst Bevlkerung strker als Geburt und Tod, Nordkurier 21.11.2012. http://www.nordkurier.de/cmlink/nordkurier/nachrichten/brandenburg/studiewanderung-beeinflusst-bevolkerung-starker-als-geburt-und-tod-1.354102. 156 Np. problem nauki jzyka polskiego w niemieckich szkoach w regionie por. Polnisch-Lernen soll in Grenzregion einfacher machen, Nordkurier 15.02.2012, http://www.nordkurier.de/ cmlink/nordkurier/nachrichten/mv/polnisch-lernen-soll-in-grenzregion-einfacher-machen1.390916; Sprachkenntnisse, Bruche Traditionen und mehr, Haff-Zeitung 13.12.2012. 157 Bis 50 000 Euro gehen Polen mit, Pasewalker Zeitung, 16.11.2011. 158 137 Flchtlinge im Wohnheim, Prenzlauer Zeitung 9.12.2011. 159 Migrationshintergrund na und, Nordkurier 13.12.2012, http://www.nordkurier.de/cmlink/ nordkurier/nachrichten/mv/migrationshintergrund-na-und-1.363774. 160 Lcknitz: Schler positionieren sich gegen Rechts, Pasewalker Zeitung 06.09.2011. 161 E. Stasik, Polscy osadnicy w Niemczech: czujemy si wymienicie, serwis internetowy Deutsche Welle 17.05.2012. http://www.dw.de/polscy-osadnicy-w-niemczech-czujemy-si%C4%99wy%C5%9Bmienicie/a-15949907 (data dostpu: marzec 2013).
154 155
50
Zgodnie z relacj Deutsche Welle, Polacy czuj si w Uckermark bardzo dobrze. Wrd powodw osiedlania si we wschodnich Niemczech wymienia si przede wszystkim niskie ceny nieruchomoci oraz pikno przygranicznych terenw nad Odr. Do negatywnych aspektw ycia po niemieckiej stronie granicy nale natomiast problemy z biurokracj, niewystarczajco dostosowan do transnarodowych realiw regionu oraz zbyt szczupa oferta nauki jzyka polskiego w niemieckich szkoach. Ciekawy jest fakt, i zamieszkujcy Uckermark Polacy najczciej nie pracuj w RFN. W brandenburskim Uckermark nie funkcjonuje stereotyp, e Polacy przyjedaj do Niemiec do pracy. Do Uckermark przyjedaj, eby tam mieszka, pracujc w Polsce. podaje Deutsche Welle. Pomimo i Polacy chtnie osiedlaj si i zakadaj rodziny we wschodnich landach, nie s to jednak tereny wybierane przez polskich emigrantw zarobkowych. Jak donosi Mrkische Oderzeitung162, oferty pracy w Brandenburgii czsto nie s wystarczajco atrakcyjne dla Polakw, ktrzy z reguy poszukuj pracy na zachodzie i poudniu Niemiec. W ocenie frankfurckiego dziennika brandenburskie firmy proponuj zbyt niskie zarobki, aby przycign modych, dynamicznych pracownikw z Polski. Problem ten nie dotyczy Berlina, ktry pozostaje atrakcyjnym celem dla emigrantw, polskie przedsibiorstwa za jak donosi dziennik Der Tagesspiegel163 napdzaj gospodark stolicy Niemiec i przyczyniaj si do ekonomicznej ekspansji Berlina. Negatywnym zjawiskiem towarzyszcym wzmoonemu osadnictwu Polakw we wschodnich krajach federacji jest narastanie nastrojw antypolskich wrd ludnoci niemieckiej. wiadectwem tego zjawiska moe by publikacja Regionalnej Placwki Ksztacenia, Integracji i Demokracji (RAA) z Meklemburgii pt. Problemy z Polakami? O resentymentach wobec Polakw w Meklemburgii. W tym kontekcie Deutsche Welle164 przytacza opini Nielsa Gatzkego szefa projektu, w ramach ktrego publikacja powstaa. Gatzke twierdzi, e problem antypolskoci jest w Meklemburgii powszechny i nie powinien by czony tylko z nastawion antyimigrancko NPD, dotyczy on bowiem szerszych warstw spoeczestwa. Antypolsko jest obserwowana zarwno w szkoach, jak i w poczeniu z dranicymi tematami, np. z rosncym ruchem ciarwek na regionalnych drogach, czy dostpem Polakw do niemieckiego rynku pracy i innymi przywilejami integracji europejskiej. Najwiksze emocje budzi jednak przestpczo w regionie przygranicznym, ktra nierzadko jest automatycznie kojarzona z Polakami donosi Deutsche Welle. Gatzke podkrela take, i problem antypolskoci, cho powany, nie jest prawie w ogle obecny w niemieckim dyskursie publicznym. Autorzy publikacji zarzucaj wadzom regionalnym, i te unikaj konfrontacji z palcym problemem, a zamiast tego wol eksponowa jedynie pozytywne aspekty polsko-niemieckich relacji.
D. Schrder, Nicht attraktiv genug, internetowe wydanie Mrkische Oderzeitung 27.02.2012. http://www.moz.de/artikel-ansicht/dg/0/1/1011096 (data dostpu: marzec 2013). 163 A. Fr e s e, Polen schaffen Wachstum in Berlin, internetowewydanie Der Tagesspiegel 02.10.2012. http://www.tagesspiegel.de/wirtschaft/mittelstand-polen-schaffen-wachstumin-berlin/7204586.html (data dostpu: marzec 2013). 164 R. R o m a n i e c, Meklemburgia-Pomorze Przednie. Fenomen antypolskoci...
162
51
Polacy w Niemczech niewidzialna mniejszo?

Trzecim tematem dotyczcym Polakw mieszkajcych w RFN, ktrego lady mona znale w dyskursie medialnym, jest kwestia uznania statusu mniejszociowego grupy polskiej w Niemczech165. Naley podkreli, i problem ten nie sta si przedmiotem oglnoniemieckiej debaty. Media niemieckie wspomniay jedynie fakt pojawienia si tej kwestii w kontekcie bilateralnych relacji polsko-niemieckich oraz moliwoci rewizji pewnych ustale traktatu polsko-niemieckiego z 1991 r. Prasa niemiecka odnotowaa podjte w grudniu 2009 r. przez Radosawa Sikorskiego, ministra spraw zagranicznych w rzdzie Donalda Tuska, starania o zagwarantowanie wikszych praw dla polskojzycznych obywateli niemieckich przy przedueniu polsko-niemieckiego traktatu o dobrym ssiedztwie. Strona polska zwrcia uwag na znaczn dysproporcj w nakadach na nauk jzyka ojczystego przez mniejszo niemieck w Polsce wobec nakadw na nauk jzyka polskiego w Niemczech. Jak dowodzili eksperci strony polskiej, mniejszo polska w Niemczech zostaa bezprawnie pozbawiona majtku w 1940 r. na mocy dekretu H. Gringa166. Wyczerpujc relacj zamieci na ten temat FAZ w artykule Konranda Schullera Eine kompliziert umschriebene Minderheit, ktry w wywaony sposb referuje stanowisko polskie, wskazujc jednoczenie na brak moliwoci osignicia porozumienia ze stron niemieck167. Tym samym rozpoczta zostaa dyskusja na temat przyszoci traktatu polsko-niemieckiego przed obchodami dwudziestolecia jego podpisania. W dyskusji tej szczeglny nacisk kadziono na kwesti statusu oraz finansowania Polakw w Niemczech. Wiele uwagi powicono inicjatywie berliskiego prawnika Stefana Hambury zmierzajcej do powoania polskiej partii w Niemczech, ktra reprezentowaaby interesy obywateli polskich mieszkajcych w Niemczech i mogaby startowa w wyborach zwolniona (podobnie jak inne mniejszoci w Niemczech oraz mniejszo niemiecka w Polsce) z picioprocentowej klauzuli zaporowej, co oznaczaoby zrwnanie z prawami, jakimi cieszy si mniejszo niemiecka w Polsce168. Zdecydowanie mniejsze zainteresowanie niemieckie media okazay rozmowom podjtym w 2010 r. przez rzdy Polski i Niemiec w ramach tzw. okrgego stou, w ktrych udzia brali take przedstawiciele Polakw w Niemczech i Niemcw w Polsce. Celem spotka byo wyjanienie spornych kwestii wynikajcych z realizacji traktatu z 1991 r. Stosunkowo najwicej uwagi powici tej kwestii Die Welt. Zamieci wywiad z Markiem Wjcickim, przewodniczcym Zwizku Polakw w Niemczech, ktry przedstawi przebieg rozmw z perspektywy Roda169. Nieco inn perspektyw wobec problemu polskiej
Wicej na temat obecnoci tego tematu w polskich i niemieckich mediach patrz A. Sakson, Polonia w Niemczech w opinii prasy polskiej i niemieckiej, Przegld Zachodni nr 3/2000, s. 157-184. 166 G. Gnauck, Polen fordern mehr Rechte in Deutschland, Die Welt 21.12.2011. 167 K. Schuller Eine kompliziert umschriebene Minderheit, FAZ 30.12.2009. 168 U. Krkel, Deutschpolen grnden eigene Partei, ZEIT Online 7.03.2011; G. Gnauck, F . Ganczak, Berliner will Partei fr Polen in Deutschland grnden, Die Welt 01.05.2011. 169 G. Gnauck, Wir sind vollstndig integriert, Die Welt 10.06.2011.
165
52
mniejszoci przyj Reiner Burger, ktry w tekcie dla FAZ opisa m.in. stanowisko Grupy Kopernika, ktra cho dostrzega pewne problemy dotyczce egzekwowania zapisw traktatu, sprzeciwia si dyskusjom na temat statusu Polakw w Niemczech (FAZ z 3 czerwca 2011). Jak donosz media (Deutsche Welle170, Die Welt171), w 2012 r. strona niemiecka zacza wprowadza w ycie postanowienia podpisanego 12 czerwca 2011 roku Wsplnego owiadczenia polsko-niemieckiego okrgego stou. W myl owiadczenia powoano federalnego penomocnika ds. wsppracy z obywatelami niemieckimi polskiego pochodzenia i Polakami oraz ich organizacjami dra Detleva Reina, a take penomocnikw odpowiedzialnych za poszczeglne kraje federacji. Z pocztkiem lipca dziaalno rozpoczo take koordynacyjne Biuro Polonii, ktrego zadaniem jest organizacja ycia polonijnego w RFN, a take udzielanie pomocy prawnej i psychologicznej Polakom w Niemczech. W ramach funkcjonowania biura powsta rwnie portal internetowy www.polonia-viva.de. W ocenie wadz placwki jej rola oraz dostpno nie speniaj jednak wszystkich oczekiwa. Nie jestemy zupenie zadowoleni, bo wedug naszych wyobrae biuro to miao by dla wszystkich Polakw. W zamyle Niemcw jest to placwka tylko dla zorganizowanych grup Polonii172 przyznaje w rozmowie z Deutsche Welle przewodniczcy biura oraz czonek Konwentu Polonii w Niemczech, Aleksander Zajc. Biuro Polonii mieci si na terenie jednej z najlepiej strzeonych instytucji w Niemczech Ministerstwa Spraw Wewntrznych. Jeeli chodzi o zawarte w owiadczeniu zobowizanie strony niemieckiej do opracowania strategii nauczania jzyka polskiego jako jzyka ojczystego, to wedle doniesie Deutsche Welle, od lipca 2012 r. zajmuje si tym polskoniemiecki Komitet ds. Edukacji oraz powoana przez RFN Grupa Robocza173. Zgodnie z ustaleniami okrgego stou, rozpoczy si rwnie przygotowania do utworzenia Centrum Dokumentacji Kultury i Historii Polakw w Niemczech w Domu Zwizku Polakw w Bochum, o czym informuje serwis internetowy rozgoni Deutschlandradio Kultur174. Brak jest jednoznacznej odpowiedzi na pytanie o powody sabej obecnoci Polakw w Niemieckiej debacie publicznej. Szczeglnie interesujce jest, e poza dyskusj dotyczc otwarcia niemieckiego runku pracy Polacy nieobecni s w zasadzie w niemieckim dyskursie migracyjnym. Jedn z moliwych przyczyn moe by fakt, i z powodu stosunkowo niewielkich rnic kulturowych oraz skonnoci do szybkiej integracji polscy migranci w RFN nie s postrzegani
B. C l l e n , Polonia, Polacy i organizacje polskie w Niemczech bilans 2012, serwis internetowy Deutsche Welle 31.12.2012. http://www.dw.de/polonia-polacy-i-organizacje-polskie-wniemczech-bilans-2012/a-16487891 (data dostpu: marzec 2013). 171 G. Gnauck, Die deutsche Minderheit hat zu viele Rechte, Die Welt 10.12.2012. 172 R. R o m a n i e c, Niemiecka Polonia ma swoje biuro, tyle e inne ni oczekiwano, serwis internetowy Deutsche Welle06.11.2012. http://www.dw.de/niemiecka-polonia-ma-swoje-biuro-tyle%C5%BCe-inne-ni%C5%BC-oczekiwano/a-16356900 (data dostpu: marzec 2013). 173 B. C l l e n , Polonia, Polacy i organizacje polskie w Niemczech... 174 Bochum bekommt Dokumentationsstelle zur Geschichte der Polen in Deutschland , serwis internetowy Deutschlandradio Kultur 12.07.2012. http://www.dradio.de/ kulturnachrichten/2012071208/3/ (datadostpu: marzec 2013).
170
53
jako problem spoeczny. T hipotez wydaj si potwierdza wyniki bada niemieckiej opinii publicznej, wedug ktrych Polacy mieszkajcy w RFN s postrzegani jako grupa dobrze (60%) lub bardzo dobrze (10%) integrujca si ze spoeczestwem niemieckim. Mniej ni jedna czwarta badanych uwaa z kolei, e Polacy integruj si sabo (22%) lub le (1%). Wykres 10 Ocena integracji Polakw yjcych w Niemczech w 2010 r. (w %)
rdo: Badanie Infratest dla Welt am Sonntag, http://www.infratest-dimap.de/umfragen-analysen/bundesweit/umfragen/aktuell/gutes-verhaeltnis-zwischen-deutschen-und-polen/, dostp 16.04.2012.
Do podobnych wnioskw mona doj analizujc wyniki bada opinii prowadzonych wrd osb z podoem migracyjnym, ktre pokazuj, e Polacy w nieco wikszym stopniu ni migranci pochodzcy np. z Turcji czy Rosji integruj si ze spoeczestwem niemieckim.
54
Wykres 11 Deklaracje dotyczce stopnia integracji ze spoeczestwem niemieckim wybranych grup imigrantw w 2009 r. (w %)
rdo: Zuwanderer in Deutschland. Ergebnisse einer reprsentativen Befragung von Menschen mit Migrationshintergrund, Bertelsmann Stiftung, Gtersloh 2009, s. 15.
Inny problem stanowi heterogeniczno spoecznoci Polskiej w RFN. Polscy migranci napywali do Niemiec falami i w wielu wypadkach nie integrowali si z przedstawicielami wczeniejszych grup migracyjnych. Heterogeniczno pociga za sob okrelone konsekwencje: brak zainteresowania niemieckiej sceny politycznej t rozproszon zbiorowoci oraz niemono wyonienia wasnej reprezentacji. Polacy w RFN mimo duej liczebnoci nie stanowi grupy docelowej dziaa niemieckich partii politycznych. Wynika to przede wszystkim z faktu, i jako zbiorowo rozproszona nie s postrzegani jako potencjalni wyborcy, ktrzy byliby w stanie zmobilizowa si do gosowania na t czy inn parti polityczn. Niemiecki dyskurs medialny nie operowa przy tym jednolit kategori niemieckiej Polonii, przedmiotem odniesienia poszczeglnych materiaw byli Polacy wystpujcy w zrnicowanych kontekstach grup spoecznych oraz kategorii zawodowych. Minimalnym zainteresowaniem mediw oglnokrajowych cieszya si rwnie dziaalno organizacji polonijnych oraz akcji majcych na celu promocj kultury i jzyka polskiego w Niemczech. Aktywno organizacji polonijnych w Niemczech w zasadzie nie dociera do poziomu mediw oglnokrajowych, doniesienia dotyczce tych kwestii ograniczone s do mediw regionalnych i lokalnych.
55
Podsumowanie
Z analizy bada opinii publicznej oraz materiaw prasowych wyania si niejednoznaczny wizerunek Polski i Polakw w Niemczech. Wydaje si on nie tylko zoony, ale czasem wrcz wewntrznie niespjny. Szczeglnie silnie zauwaalne s niespjnoci wizerunku Polski i Polakw w Niemczech w wynikach bada sondaowych. Z powodu stosunkowo sabej znajomoci wschodnich ssiadw przez obywateli RFN postrzeganie Polski i Polakw jest uproszczone, schematyczne i obcione stereotypami. Co wane, mowa tu zarwno o stereotypach negatywnych, jak i pozytywnych. W wielu wypadkach nawet takie pozytywne stereotypy bdce elementem wizerunku Polski i Polakw w Niemczech, jak np. przywizanie do tradycji, mimo generalnie pozytywnego wydwiku nie musz si skada na pozytywny i podany wizerunek. Jednake najwikszym problemem i rdem ambiwalentnych i negatywnych ocen jest brak wiedzy Niemcw nt. Polski. Bardziej pozytywny wizerunek mona znale raczej na amach niemieckiej prasy. Ostatnie lata przyniosy wyran popraw postrzegania i przedstawiania Polski w mediach. Poprawa wizerunku wydaje si dotyczy przede wszystkim sfer zwizanych z polityk i gospodark, ale take z innymi, nie omawianymi tu kwestiami takimi, jak kultura czy turystyka. Szczeglnie warte uwagi s dwa elementy wizerunku Polski w niemieckich mediach: po pierwsze, Polski jako wanego aktora europejskiego, ktry reprezentuje nie tylko swoje wasne interesy, ale take zwraca uwag na wsplnotowe aspekty funkcjonowania UE i charakteryzuje si rzadkim w czasach kryzysu euroentuzjazmem; po drugie,Polski jako kraju o dynamicznie rozwijajcej si gospodarce. Z punktu widzenia praktyki politycznej te dwa elementy wizerunku powinny by przez polsk dyplomacj podtrzymywane i wzmacniane mog bowiem one stanowi istotn kotwic organizujc dyskusj o Polsce w niemieckich mediach zarwno w kontekcie jej roli w UE, jak i w relacjach polsko-niemieckich. Polska i Polacy pojawiaj si w niemieckich mediach take w negatywnych kontekstach czsto zgodnie z tradycyjnym, stereotypowym wizerunkiem. Wydaje si jednak, e i w tym wypadku moemy mwi o pewnych zmianach na lepsze, zarwno w zakresie pozytywnego nastawienia do Polski i Polakw, jak rwnie w odniesieniu do merytorycznej jakoci publikowanych materiaw. Kwestie zwizane z Polakami mieszkajcymi w RFN w znacznie mniejszym stopniu zajmuj niemieck opini publiczn. Stosunkowo najwaniejszym elementem dyskursu w niemieckich mediach jest problem emigracji zarobkowej Polakw do Niemiec. Mona w tym przypadku zaobserwowa tendencj do zmiany w zakresie narracji dominujcej. O ile w chwili akcesji Polski do UE w mediach niemieckich dominoway negatywne opinie nt. otwarcia niemieckiego rynku pracy dla Polakw, o tyle w 2011 r. byy o wiele bardziej pozytywne. Nie oznacza to jednak, e nastroje spoeczne widoczne w wynikach
56
bada opinii publicznej uspokoiy si. Badania sondaowe przeprowadzone w 2011 r. pokazay, e wikszo niemieckich pracownikw obawia si o swoje miejsca pracy. W kontekcie dyskusji o problematyce migracyjnej wypada rwnie zauway, i pewnym zainteresowaniem, szczeglnie mediw lokalnych, cieszya si kwestia polskiej migracji na tereny przygraniczne, szczeglnie do Meklemburgii-Pomorza Przedniego, jej konsekwencji dla lokalnego runku pracy oraz reakcji na ni tamtejszych mieszkacw. Stosunkowo najmniej pisano o Polakach w Niemczech jako o jednej z najwikszych grup imigrantw mieszkajcych na terenie RFN. Pozwala to na sformuowanie tezy, i s oni niewidzialn mniejszoci zbiorowoci, ktra ani sama nie uczestniczy aktywnie w dyskursie publicznym, ani nie jest jego przedmiotem. Wrd przyczyn takiego stanu rzeczy mona wymieni m.in. rozdrobnienie i wewntrzne zrnicowanie tej zbiorowoci, stosunkowo dobrze przebiegajc integracj ze spoeczestwem przyjmujcym oraz fakt, i aktywno organizacji polonijnych w Niemczech w zasadzie nie dociera do poziomu mediw oglnokrajowych.
57
Wykorzystane czasopisma i strony internetowe

Badische Zeitung Berliner Morgenpost Berliner Zeitung Bild Der Spiegel Der Tagesspiegel Die Tageszeitung Die Welt Die Zeit Financial Times Deutschland Focus Frankfurter Allgemeine Zeitung Handelsblatt Komentarze i Opinie KONKRET Zeitschrift der Fachgemeinschaft Bau Berlin und Brandenburg e. V . Lausitzer Rundschau Mrkische Oderzeitung Mittelbayerische Zeitung Neues Deutschland Ostsee-Zeitung Pasewalker Zeitung Prenzlauer Zeitung Przegld Zachodni Sachsische Zeitung Schweriner Volkszeitung Sddeutsche Zeitung http://www.bild.de http://www.boerse-online.de http://www.dradio.de http://www.dw.de http://www.fr-online.de http://www.hna.de http://www.infratest-dimap.de/umfragen-analysen/bundesweit/umfragen/aktuell/ gutes-verhaeltnis-zwischen-deutschen-und-polen http://www.manager-magazin.de http://www.moz.de http://www.nordkurier.de http://www.spiegel.de http://www.stuttgarter-zeitung.de http://www.zeit.de
58
INSTYTUT ZACHODNI 61-854 Pozna, ul. Mostowa 27 tel. 61 852 76 91 tel 61 852 28 54 (wydawnictwo) fax 61 852 49 05 e-mail: wydawnictwo@iz.poznan.pl www.iz.poznan.pl
ISBN 978-83-61736-39-4

IZ Policy Papers NR 8 - Dynamika Niemieckiej Opinii Publicznej. Wizerunek Polski I Polaków W Niemczech

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

IZ Policy Papers NR 8 - Dynamika Niemieckiej Opinii Publicznej. Wizerunek Polski I Polaków W Niemczech

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

NR 8(I)

INSTYTUT ZACHODNI WEST-INSTITUT INSTITUTE FOR WESTERN AFFAIRS

Dynamika niemieckiej opinii publicznej. Wizerunek Polski i Polakw w Niemczech

Piotr Cichocki Agata Lewandowska Micha Nowosielski

Dynamika niemieckiej opinii publicznej. Wizerunek Polski i Polakw w Niemczech

Seria wydawnicza: Redakcja serii:

Opracowanie redakcyjne: Koncepcja graficzna:

Anna Murawska Ewa Wsowska

Dynamika niemieckiej opinii publicznej. Wizerunek Polski i Polakw w Niemczech

IZ Policy Papers 8(I) www.iz.poznan.pl

Piotr Cichocki, Agata Lewandowska, Micha Nowosielski

IZ Policy Papers nr 8(I) www.iz.poznan.pl

Dynamika niemieckiej opinii publicznej. Wizerunek Polski i Polakw w Niemczech

Polacy jako ssiedzi Niemcw

IZ Policy Papers 8(I) www.iz.poznan.pl

Piotr Cichocki, Agata Lewandowska, Micha Nowosielski

IZ Policy Papers nr 8(I) www.iz.poznan.pl

Dynamika niemieckiej opinii publicznej. Wizerunek Polski i Polakw w Niemczech

IZ Policy Papers 8(I) www.iz.poznan.pl

Piotr Cichocki, Agata Lewandowska, Micha Nowosielski

IZ Policy Papers nr 8(I) www.iz.poznan.pl

Dynamika niemieckiej opinii publicznej. Wizerunek Polski i Polakw w Niemczech

Tabela 3 Skojarzenia dotyczce Polski i Polakw, 2008 r.

IZ Policy Papers 8(I) www.iz.poznan.pl

Piotr Cichocki, Agata Lewandowska, Micha Nowosielski

rdo: A. a d a , Polska i Polacy..., s. 169.

IZ Policy Papers nr 8(I) www.iz.poznan.pl

Dynamika niemieckiej opinii publicznej. Wizerunek Polski i Polakw w Niemczech

IZ Policy Papers 8(I) www.iz.poznan.pl

Piotr Cichocki, Agata Lewandowska, Micha Nowosielski

IZ Policy Papers nr 8(I) www.iz.poznan.pl

Dynamika niemieckiej opinii publicznej. Wizerunek Polski i Polakw w Niemczech

Wykres 2 Wizerunek Polski w oczach Niemcw w 2011 r. (w %)

IZ Policy Papers 8(I) www.iz.poznan.pl

Piotr Cichocki, Agata Lewandowska, Micha Nowosielski

rdo: Powany krok, s. 71.

IZ Policy Papers nr 8(I) www.iz.poznan.pl

Dynamika niemieckiej opinii publicznej. Wizerunek Polski i Polakw w Niemczech

rdo: Powany krok, s. 34.

IZ Policy Papers 8(I) www.iz.poznan.pl

Piotr Cichocki, Agata Lewandowska, Micha Nowosielski

Tabela 4 Sympatia Niemcw do innych krajw w 2011 r. (w skali od -5 do 5)

rednia 2,58 2,08 1,63 0,51 0,24 -0,07

IZ Policy Papers nr 8(I) www.iz.poznan.pl

Dynamika niemieckiej opinii publicznej. Wizerunek Polski i Polakw w Niemczech

H. Hirsch, Vieles geklrt, Die Zeit 07.06.1991. Ibidem.

IZ Policy Papers 8(I) www.iz.poznan.pl

Piotr Cichocki, Agata Lewandowska, Micha Nowosielski

IZ Policy Papers nr 8(I) www.iz.poznan.pl

Dynamika niemieckiej opinii publicznej. Wizerunek Polski i Polakw w Niemczech

IZ Policy Papers 8(I) www.iz.poznan.pl

Piotr Cichocki, Agata Lewandowska, Micha Nowosielski

IZ Policy Papers nr 8(I) www.iz.poznan.pl

Dynamika niemieckiej opinii publicznej. Wizerunek Polski i Polakw w Niemczech

IZ Policy Papers 8(I) www.iz.poznan.pl

Piotr Cichocki, Agata Lewandowska, Micha Nowosielski

IZ Policy Papers nr 8(I) www.iz.poznan.pl

Dynamika niemieckiej opinii publicznej. Wizerunek Polski i Polakw w Niemczech

IZ Policy Papers 8(I) www.iz.poznan.pl

Piotr Cichocki, Agata Lewandowska, Micha Nowosielski

rdo: Badanie Infratest dla Welt am Sonntag, http://www.infratest-dimap.de/umfragen-analysen/bundesweit/umfragen/aktuell/gutes-verhaeltnis-zwischen-deutschen-und-polen/, dostp 16.04.2012.

Badanie Infratest dimap dla Welt am Sonntag, http://www.infratest-dimap.de/umfragenanalysen/bundesweit/umfragen/aktuell/gutes-verhaeltnis-zwischen-deutschen-und-polen/, dostp 16.04.2012.

IZ Policy Papers nr 8(I) www.iz.poznan.pl