D ZACHODNI PRZEGLA 2012, nr 1

Monika Choros MONIKA CHOROS Opole

CI DWUJE ZYCZNE TABLICE Z NAZWAMI MIEJSCOWOS NIE: PRZEJAW DEMOKRACJI NA OPOLSZCZYZ RO DO NOWYCH KONFLIKTO W? 1 CZY Z zyczne tablice z nazwami miejscowos Dwuje ci na Opolszczyz nie
zyku regionalnym Ustawa o mniejszos ciach narodowych i etnicznych oraz je liwia mniejszos ciom narodowym i etnicznym zamieszz 6 stycznia 2005 r. 2 umoz cym Rzeczpospolita Polska wyraz bnos dzy kuja anie i akcentowanie swej odre ci, mie dowych nazw miejscowos innymi poprzez umieszczenie na tablicach obok urze ci zyku mniejszos i obiekto w fizjograficznych nazw w je ci. Ustawianie tych tablic o juz budzio i nadal budzi wiele emocji. Mine kilka lat od wprowadzenia ustawy w z ycie, a dwadzies cia od oficjalnego zarejestrowania i uznania mniejszos ci c odpowiedzi niemieckiej w Polsce. Jest to na tyle dugi okres, z e moz na podja pro be w dyskusji nad wyraz na pytania, kto re przez lata pojawiay sie aniem swej lasku przez mniejszos . bnos c niemiecka odre ci przez mniejszos ci narodowe, a na S cia, kto w latach 90. wraz z oficjalnym Czy emocje i napie re pojawiy sie Niemco ujawnieniem sie w w Polsce, szczego lnie zas duz ej i zwartej grupy na lasku, opady? Czy dwuje zyczne nazwy miejscowos spoeczen ci dziela stGo rnym S duchy przeszos ki? Dlaczego was wo? Czy wywouja ci i dawne le nie tablice z nazwami miejscowos ci, a nie inne przejawy odmiennos ci narodowo-etnicznej tak silne emocje? Czy podobne kontrowersje wzbudzaja tablice z nazwywouja wami litewskimi, biaoruskimi, ukrain skimi, kaszubskimi ustawiane w innych regionach kraju? gna c , Aby na nie odpowiedziec trzeba sie do przeszos ci, a takz e zastanowic sie role penia w spoeczen jaka stwie nazwy wasne, zwaszcza nazwy geograficzne. one szczego Dla kaz dego czowieka maja lnie nazwa miejsca urodzenia i zamieszkania, rodzinnej ziemi, tego co sercu najbliz sze olbrzymie znaczenie. Nazwa cze s miejscowos ci bowiem nalez y do obrazu tejz e miejscowos ci, jest jego istotna cia to, co tworzy strony ojczyste. Nazwy sa zatem znacza cym i w niej zawiera sie
1 rody cie wykadu wygoszonego 20.10.2010 r. w ramach spotkan Artyku stanowi rozwinie S laskim. w Instytucie S 2 Dz. U., Nr 17, poz. 141 z 31.01.2005.

128

Monika Choros

wielka role w z elementem toz samos ci regionalnej i etnicznej i odgrywaja yciu kaz dej spoecznos ci. zyczne nazewnictwo, podobnie jak wieloje zycznos Dwuje c mieszkan co w nalez a do tradycji naszego regionu. Przykady polskich i niemieckich nazw na oznaczenie one wraz tej samej miejscowos ci odnajdujemy juz ws redniowieczu. Pojawiy sie 3 z przybyciem niemieckich osadniko w w XIII w. Przykady polskich i niemieckich dowych spisach nazw na oznaczenie tej samej miejscowos ci odnajdujemy w urze sto w XIX w. 5 Wynika to m.in. ze nazw miejscowych juz w XVIII 4, a bardzo cze laska. Nie moz cego bilingwizmu mieszkan emy wprawdzie wzrastaja co w Go rnego S c w tym czasie mo wic o tablicach z nazwami miejscowos ci, ale moz na przyja , z e laska speniay te dowe wykazy miejscowos role , choc urze ci i opisy topograficzne S gu oddziaywania, co tablica nie byy tak widoczne i nie posiaday tego zasie miejscowos z nazwa ci umieszczona na granicy terenu zabudowanego. W Europie pierwsze drogowe tablice z nazwami miejscowos ci pojawiy sie dzynarodowej konwencji dotycza cej ruchu w 1909 r. po podpisaniu w Paryz u mie drogowego. Wkro tce wybucha I wojna s wiatowa i dopiero po jej zakon czeniu drogowskazo uregulowano kwestie w i tablic z nazwami miejscowos ci. Przy kszych miejscowos y tablice z ich nazwa 6. wjez dzie do miast i wie ci stane

SAMOS C ETNICZNA I REGIONALNA NAZWY GEOGRAFICZNE A TOZ W XX w. administracyjna kodyfikacja nazewnictwa w wielu krajach europejsc sie narze dziem s kich nabraa akcento w politycznych, staja wiadomej asymilacji zyka oraz zacierania obrazu przeszos mniejszos ci etnicznych, rugowania ich je ci historycznej 7. Kaz da bowiem zmiana nazwy, zwaszcza nazwy miejscowej, wywo postrzegania danego terytorium przez innych 8, lecz takz uje nie tylko zmiane e
Zob. M. Choros , . Jarczak, Niemieckie elementy w s laskich nazwach miejscowych, w: Woko niemieckiego dziedzictwa kulturowego na Ziemiach Zachodnich i Po nocnych, Z. Mazur (red.), Poznan 1997, s. 417-431; G. Bel lman, Slavoteutonica. Lexikalische Untersuchungen zum slawisch-deutschen Sprachkontakt im Ostmitteldeutschen, BerlinNew York 1971, s. 9-17. 4 Por. np.: Neustadt pohln. Prudnik 1784; F. Zimmermann, Beytrge zur Beschreibung von Schlesien, Brieg 1784, Bd III, s. 118. 5 Por. np.: Petersdorf, Sobiszowice J.G. Knie, Alphabetisch-statistisch-topographische bersicht der Drfer, Flecken, Stdte und anderen Orte in der kniglichen Provinz Schlesien, Breslau 1845, s. 482. 6 M. Rynowiecki, Stulecie znako w drogowych, Automobilista 2010, nr 2, s. 77-78. 7 lasku przed i po M. Choros , . Jarczak, Zmiany w nazewnictwie miejscowym i osobowym na S lask Opolski, Opole 1993, nr 1, s. 12-21; H. Borek, O germanizacji drugiej wojnie s wiatowej, S lasku, Studia S laskie 1986, t. 44, s. 81-92. nazewnictwa polskiego na S 8 uwage na ten fakt zwracali w okresie mie dzywojennym niemieccy publicys Szczego lna ci, np. W. Krause (Die Bereinigung unserer Ortsnamen, Oberschlesier 1934, nr 12, s. 99-102; Neue Ortsnamen in Oberschlesien, Oberschlesien 1936, nr 5, s. 264-269), a takz e L. Musio, Zniemczone lasku, Katowice 1936, s. 36-37. nazwy na S
3

zyczne tablice z nazwami miejscowos Dwuje ci na Opolszczyz nie

129

zmiany w toz samos ci etnicznej, narodowej i regionalnej mieszkan co w. Tak byo tez sku Opolskim w latach mie dzywojennych, a takz czena Sla e bezpos rednio po przya niu tego obszaru do Polski 9. zuja cego pogla du o etnicznie i narodowos Po 1945 r., pomimo obowia ciowo lask bya ca Go jednolitym pan stwie polskim, ludnos c rodzima zamieszkuja rny S rzeczywistos , odczuwaa mocno dyskryminacoraz bardziej rozczarowana nowa cia i upos sto czua sie obco, jak intruz. To m.in. cje ledzenie. Na ziemi ojco w cze od zbliz powodowao koniecznos c bardziej wyrazistego odro z niania sie onej kulturowo ludnos ci polskiej i podkres lania wszystkiego, co niemieckie, zaro wno zyka. Jednym z przejawo w sferze kultury, obyczaju, jak i je w tej postawy stao sie z ujawnione na fali przemian demokratyczno-spoecznych w Polsce da enie do zyka niemieckiego za je zyk pomocniczy w gminach zamieszkanych przez uznania je zycznych tablic drogowych mniejszos c oraz do oficjalnego wprowadzenia dwuje z nazwami miejscowos ci i ulic oraz szyldo w na siedzibach organizacji mniejszos ciowych (kluby, biblioteki, sale zebran ), restauracji, sklepo w.

ENIE DO WPROWADZENIA NAZW NIEMIECKICH NA OPOLSZCZYZ NIE Z DA zycznymi nazwami miejsPo raz pierwszy sformuowanie o tablicach z dwuje w Memoriale Rady Naczelnej Stowarzyszen cowos ci pojawio sie Niemieckich du Polskiego oczekujew Rzeczypospolitej Polskiej z paz dziernika 1990 r.: Od Rza puja cych postulato my i prosimy o spenienie naste w: (...) Wprowadzenia w skupiszycznych nazw miejscowos kach ludnos ci pochodzenia niemieckiego dwuje ci i inzyka niemieckiego, jako nych termino w geograficznych oraz wprowadzenia je dowego 10. Jak istotna kwestie stanowiy nazwy miejscowos zydrugiego urze ci w je one przedmiotem rozmo ku mniejszos ci, potwierdza ro wniez to, z e stay sie w siedzkich stopodczas przygotowywania Traktatu polsko-niemieckiego o dobrosa doa czone do niego listy ministro sunkach z 17 czerwca 1991 r., o czym s wiadcza w d Rzeczpospraw zagranicznych RFN i RP, w kto rych w punkcie 4 czytamy: Rza spolitej Polskiej os wiadcza, z e nie widzi obecnie z adnej moz liwos ci dopuszczenia na tradycyjnych obszarach osiedlenia mniejszos ci niemieckiej w Rzeczypospolitej zyku niemieckim. Uwzgle dPolskiej oficjalnych nazw topograficznych takz e w je c interesy Republiki Federalnej Niemiec w kwestii oznaczen niaja topograficznych
9 M. Wagin ska-Marzec, Ustalanie nazw miejscowos ci na Ziemiach Zachodnich i Po nocnych, w: Woko niemieckiego dziedzictwa..., s. 369-416; M. Choros , . Jarczak, Przejs ciowe nazwy miejscowe lasku w latach 1945-1948 (na przykadzie Opolszczyzny), w: Najnowsze przemiany nazewnicze, na S E. Jakus-Borkowa, K. Nowik (red.), Warszawa 1998, s. 165-174; M. Choros , Rola nazw miejscowych w oswajaniu przestrzeni spoecznej, w: Mie dzy nostalgia a nadzieja, E. Nieroba, A. Czerner, M.S. Szczepan ski (red.), Opole 2009, s. 97-106. 10 lasku Opolskim po II wojnie s M. Lis, Ludnos c rodzima na S wiatowej (1945-1993), Opole 1993, s. 198.

130

Monika Choros

d Rzeczpospolitej Polskiej jest gotowy rozpatrzyc rza te kwestie w odpowiednim 11 czasie . Powszechnie oczekiwano, z e uchwalenie ustawy o mniejszos ciach narodowych zane z tym problemem. Do prac nad i etnicznych ureguluje wszystkie kwestie zwia przysta piono juz nia w 1989 r. Trway one bardzo dugo i wywoyway ws ro d poso w wiele sporo w. Zwolennicy jej powstania uwaz ali, z e skodyfikuje ona uznane wykadnia w Polsce prawa mniejszos ci i odpowiednio je zabezpieczy oraz stanie sie powania dla urze dniko poste w ro z nych szczebli administracji pan stwowej i samodo tez rza w. Odwoywali sie do tradycji Polski jako pan stwa wielonarodowos ciowego i tolerancyjnego. Przeciwnicy ustawy wskazywali, z e moz e ona doprowadzic do nadmiernego uprzywilejowania mniejszos ci narodowych i etnicz lasku nych, a takz e stac sie zarzewiem nowych konflikto w 12, zwaszcza na S Opolskim. , najlepiej zorganizowana i maja ca swych przedstawicieli w polNajliczniejsza c dziwnego, z skim parlamencie bya mniejszos c niemiecka. Nic wie e to was nie inicjatorem i strona najbardziej zainteresowana wprowadzeniem ona staa sie przy tym na fakt, z podwo jnego nazewnictwa. Powoywaa sie e w wielu krajach sie tablice z nazwami miejscowos zyku zamieeuropejskich znajduja ci w je cych je mniejszos sto przyszkuja ci etnicznych i narodowych. Szczego lnie cze s taczano przykady z niemieckiej cze ci uz yc. Mniejszos c niemiecka na Opolsto nie czekaja c na rozwia zania prawne forsowaa wasne wizje szczyz nie cze zyku i wprowadzaa je w z ycie (np. samowolne ustawienie tablic z nazwami w je niemieckim, wprowadzanie do obiegu nowszych nazw niemieckich nadanych w latach 30. XX w.) 13. Aspekt nazewniczy, takz e w konteks cie aspiracji Polski do Wspo lnoty Europejskiej, podejmowaa prasa ziomkowska. W pis mie Schlesische Nachrichten 14, lasku, nie tylko uz szeroko kolportowanym na Go rnym S ywano i propagowano
Die deutsch-polnischen Vertrge vom 14.11.1990 und 17.6.1991Traktaty polsko-niemieckie zyczne opracowanie wydane przez z 14.11.1990 i z 17.06.1991 r. [Bonn 1991], s. 71-75. (Dwuje trznych Republiki Federalnej Niemiec Ministerstwo Spraw Zagranicznych i Ministerstwo Spraw Wewne Rzeczypospolitej Polskiej w Kolonii). we wspo pracy z Ambasada 12 tniaja ce polegych podczas I wojny s Konfliktogenny by np. spo r o pomniki upamie wiatowej oraz ofiary II wojny. Zob. L. M. Nijakowski, J. Szteliga, Informator o spornych pomnikach niemieckich na lasku Opolskim, Opole-Warszawa 2005. S 13 lasku Opolskim M. Choros , . Jarczak, Wprowadzanie dwuje zycznych nazw miejscowos ci na S laskie 2010, t. 69, s. 217-237; M. Wagin po 1989 roku, Studia S ska-Marzec, Spory o nazwy miejscowos ci na Opolszczyz nie jako syndrom walki o tradycje , Zeszyty Instytutu Zachodniego, lasku nr 272002; M. Choros , O daz eniu do wprowadzenia dwuje zycznych nazw miejscowos ci na S lask Opolski, 2001, nr 2; S lask Opolski na styku kultur etniczno-narodowych i intereso Opolskim, S w pan stwowych, M. Lis, S. Senft (red.), s. 90-95. 14 Schlesische Nachrichten. Zeitung fr Schlesien. Landsmannschaft Schlesien, Nieder- und od 1988 r. jako miesie cznik, od 1989 jako dwutygodnik, a aktualnie Oberschlesien. Pismo ukazuje sie cznie) dofinansowywane przez rza d federalny. jako kwartalnik. Pismo byo do 1993 r. (wa
11

zyczne tablice z nazwami miejscowos Dwuje ci na Opolszczyz nie

131

nazwy geograficzne nadane w latach 30., kto rych niemieckie brzmienie oraz forma laska i S lazako byy niezaprzeczalne i podkres lay niemieckos c S w, lecz takz e zycznych nazw na wielokrotnie artykuowano koniecznos c wprowadzenia dwuje lasku uzasadniajac to tym, z S e: Byoby znakiem prawdziwej gotowos ci do porozumienia i przejawem europejskiego sposobu mys lenia, gdyby polska admini lazako stracja w ojczyz nie miliono w niemieckich S w zno w dopus cia niemieckie 15 nazwy miast na drogowskazach . Wszystko to wywoywao emocje i kontrowersje, budzio niepoko j nie tylko gao uwage ws ro d mieszkan co w wojewo dztwa opolskiego, ale ro wniez przycia gu s rodko w masowego przekazu, lokalnych gazet i czasopism oraz prasy o zasie ogo lnokrajowym. To wielkie zainteresowanie dziennikarzy, opinii publicznej, a przede wszystkim przedstawicieli najwyz szych wadz pan stwowych pokazuje, jak istotnym zagadnieniem zaro wno dla Polako w, jak i Niemco w bya kwestia nazw miejscowych.
ZYCZNE NAZEWNICTWO W KRAJACH EUROPEJSKICH DWUJE

tablice Nadmienic tez trzeba, z e w wielu krajach europejskich spotyka sie 16 zycznymi nazwami . W Republice Federalnej Niemiec prawo do podwo z dwuje jdach publicznych nego nazewnictwa miejscowos ci, ulic oraz szyldo w na urze Serbouz posiadaja yczanie w Saksonii i Brandenburgii oraz Fryzowie w Szlezgierska zamieszkuja ca w Austrii wiku-Holsztynie. Mniejszos c sowen ska oraz we zyku mniejszos moz e uz ywac nazw miejscowos ci w je ci, zas Chorwaci, kto rych sie w Burgenlandzie, moga stosowac zwarte skupiska znajduja takz e podwo jne do nazewnictwo ulic i urze w gminnych. Na terenie Sowenii prawo do oznaczen gierska i woska, zas topograficznych posiada mniejszos c we w Chorwacji w Istrii zycznych spotkac moz na tablice z nazwami woskimi. W Rumunii prawo do dwuje We grzy zamieszkuja cy w Siedmiogrodzie. Ro nazw posiadaja wniez go wnie gierska korzysta z tego prawa na Sowacji (513 miejscowos mniejszos c we ci), chociaz takz e Rusini (68 miejscowos ci), Ukrain cy (18 miejscowos ci) i Romowie wprowadzac zyku. (58 miejscowos ci) moga nazwy miejscowos ci i ulic w swoim je umieszczane w je zyku szwedzkim W Finlandii nazwy miejscowos ci i ulic sa
15 Wypowiedz Herberta Hupki z lutego 1990 r.: Den vertriebenen Schlesiern geben die heutigen Wegweiser in Schlesien immer noch Rtsel auf (...). Es wrde ein Zeichen echter Verstndigungsbereitschaft und wirklicher europischer Gesinnung darstellen, wenn die polnische Verwaltung in der Heimat von Millionen deutschen Schlesier auch wieder deutsche Stdtenamen auf den Wegweisern zulassen wrde, Schlesische Nachrichten 1990, nr 3, s. 1. 16 O moz liwos ciach uz ywania podwo jnego nazewnictwa w krajach europejskich, zob. G. Janusz, Moz liwos c uz ywania podwo jnego nazewnictwa w odniesieniu do je zyko w mniejszos ci narodowych zamieszkujacych kraje europejskie, w: Uz ywanie je zyka mniejszos ci narodowych jako pomocniczego je zyka urze dowego w wybranych krajach europejskich. Informator, Gliwice-Opole 2003, s. 11-26.

132

Monika Choros

zyku niemieckim, i lapon skim. Tablice z oznaczeniami topograficznymi w je sie we Woszech. Ro sowen skim, friulijskim i sardyn skim znajduja wniez w Hiszzykach panii podwo jne nazewnictwo nalez y do standardo w. Obok nazw w je dowych (katalon puja takz zykach urze ski, baskijski, galicyjski) wyste e nazwy w je zycznymi namniejszos ci (aragon ski, asturyjski, majorkan ski). Tablice z dwuje takz zwami sa e we Francji (hiszpan skie, i prowansalskie), Belgii, Szwajcarii, Wielkiej Brytanii, Holandii oraz nieoficjalnie na Litwie. W listopadzie 2009 r. nawet w Turcji zezwolono na umieszczenie na tablicach obok nazw tureckich takz e gierskiej na Zakarpaciu spotyka kurdyjskich. Na Ukrainie w skupiskach ludnos ci we dwuje zyczne tablice z nazwami ulic. sie DWUJE CI ZYCZNYCH TABLIC MIEJSCOWOS KONFLIKTY WOKO W wielu krajach dopuszczenie podwo jnego nazewnictwa wywoywao spory zyku i dyskusje. W Austrii ustawienie tablic w 1972 r. z nazwami miejscowos ci w je sowen skim spowodowao masowe niszczenie tablic, tzw. Ortstafelkrieg, czego zycznych efektem byo zawieszenie ustawy o okres leniu i wprowadzeniu dwuje nazw topograficznych i napiso w na terenie Karyntii 17. W zasadzie spo r ten trwa do 2010 r. Tablice zdejmowano, niszczono, zawieszano takie, kto re byy przejawem niero wnego traktowania i dyskryminacji mniejszos ci narodowych, zwaszcza sowen skiej. O konflikcie woko podwo jnego nazewnictwa moz na mo wic takz e we lasku, Woszech, go wnie w Tyrolu Poudniowym. Tu podobnie, jak na Go rnym S ga on pocza tku lat 20. poprzedniego stulecia 18. Gdy region ten znalaz sie sie piono do jego italianizacji. Wo w granicach Woch, przysta wczas pod kierunkiem zyk woski ok. 8 000 nazw miejscowych Ettore Tolomeiego 19 przetumaczono na je nazwami urze dowymi wprowadzonymi przez i terenowych. Tumaczenia te stay sie zuja do dzisiaj. Wobec tego Niemcy zamieszkuja cy dekrety Mussoliniego i obowia , z c ahistoryczne i legitymiTyrol Poudniowy 20 uwaz aja e nalez y je usuna , gdyz sa faszystowskie zbrodnie w dziedzinie kultury. Zas gotowi dodac zuja Wosi sa do zuja cych urze dowych nazw w je zyku woskim takz obowia e nazwy niemieckie. na tablicach drogowych obok nowszych Starsze nazwy niemieckie widnieja z kontrowersje 21. Swego czasu prasa woskich od 1972 r. i wcia wywouja
G. Janusz, op. cit., s. 12. lasku sa widoczne juz Wprawdzie tendencje do rugowania polskich nazw miejscowych na S w XIX w., jednak nie moz na ich postrzegac w kategoriach konfliktu. Zob. tez B. Linek, Zmiany nazw na lasku w XIX i XX w., w: Nazwa dokumentem przezszos ci regionu, J. Nowosielska-Sobel, Go rnym S G. Strauchold, W. Kucharski, Wrocaw 2010, s. 126-128. 19 Ettore Tolomei (1865-1952) woski polityk, zwolennik asymilacji mniejszos ci narodowych we Woszech oraz penej italianizacji Tyrolu Poudniowego. 20 s Adyga . Jest to cze c woskiego regionu Trentino-Alto Adige zwana Go rna 21 Obszerniej o tym problemie, zob. P. Pernthaler, Die Identitt Tirols in Europa, Wien New York 2007, s. 216-220.
18 17

zyczne tablice z nazwami miejscowos Dwuje ci na Opolszczyz nie

133

spo dzy Rzymem a Bolzano austriacka 22 donosia, z e wreszcie zakon czy sie r mie cy oznakowania szlako dotycza w turystycznych, gdyz podpisano porozumienie, da zgodnie z kto rym nazwy gmin i miejscowos ci oraz szczyto w i jezior be zyczne, czyli woskie i niemieckie, pozostana zas wieloje historyczne [niemieckie], dzy starsze nazwy wodne i terenowe. Porozumienie to ma zakon czyc spo r mie dem woskim, kto da usunie cia 36 tys. tabliczek wskazuja cych droge do rza ry zaz a schronisk go rskich i na szczyty, a mieszkan cami Tyrolu Poudniowego, kto rzy nie uznac do chca nazw terenowych wprowadzonych za rza w Mussoliniego. zyku mniejszos takz Spory o uznanie nazw geograficznych w je ci sa e wyraz ne na cy, gdyz Sowacji i w Republice Czeskiej. Przykad Czech jest szczego lnie interesuja cej Zaolzie. Dwuje zyczne napisy funkdotyczy mniejszos ci polskiej zamieszkuja cjonoway na tym obszarze od 1920 r., a takz e w mniejszym zakresie, bez nazw pienia Republiki Czeskiej do gmin, po 1945 r. Wraz z przygotowaniami do przysta to dostosowywac Unii Europejskiej zacze prawo czeskie do standardo w europejskich. Wynikiem tego byy ustawy o gminach i o mniejszos ciach narodowych 23. ca warunki wprowadzania dwu1 lipca 2006 r. wesza w z ycie ustawa okres laja zycznych napiso je w w gminach zamieszkanych przez mniejszos ci narodowe 24. Mieszkan cy gmin, w kto rych wedug ostatniego spisu co najmniej 10% stanowia prawo z dac przedstawiciele mniejszos ci narodowej, maja a wprowadzenia napiso w zyku mniejszos w je ci. Warunki te spenia mniejszos c polska, niemiecka i sowacka. d. Koszty ustawienia tablic pokrywa pan stwo, ale wszelkie naprawy samorza jedynie nazwy polskie. Do ich Dotychczas na tablicach drogowych pojawiy sie wprowadzenia uprawnionych jest 31 gmin. Wnioski do rad gmin i miast zoz yli przedstawiciele mniejszos ci polskiej z 18 gmin Zaolzia, w 15 gminach pojawiy sie 25 nazwa miejscowos rady gminne podania o umiesztablice z polska ci . Chociaz raczej pozytywnie, to wprowadzanie podwo czanie polskich nazw rozpatruja jnego nazewnictwa napotyka ro z nego rodzaju przeszkody. Na przykad w gminach: Gnojnik i Piotrowice, gdzie wykonano wszystkie potrzebne procedury, rada gminy nie wyrazia zgody na wprowadzenie polskich nazw w mys l ustawy o gminach zycznych napiso i zezwolia jedynie na umieszczenie dwuje w na bibliotece, nie c sie na polska nazwe na tablicy wjazdowej i w innych miejscach. Inaczej zgadzaja ce graniczne miejsca gminy byo w Trzyciez u, gdzie polskie tablice oznaczaja umieszczono bardzo szybko. Szybko tez juz po trzech dniach na granicy ze miowicami polskie nazwy zostay zamazane. Zamalowywanie polskich napiso w S
Schilderstreit zwischen Rom und Bozen beendet, Wiener Zeitung 24.09.2010. a 10 lipca 2001 r. ustawe o prawach czonko Republika Czeska przyje w mniejszos ci narodowych oraz o zmianie niekto rych ustaw. 24 lasku po 1989 roku, Studia S laskie 2010, t. 69, Zob. L. Droz dz , Polacy na czeskim S s. 135-146. 25 Coexistentia. Wiadomos ci Tudo stsok Zprvy 36-22010 (8.2.2010); www.coexistentia.czzprawodaj022010; wejs cie 4.07.2011.
23 22

134

Monika Choros

dos sto takz zdarza sie c cze e w innych miejscowos ciach: Bystrzycy, Nydku, dryni, Jabonkowie, Olbrachcicach, Czeskim Cieszynie. We o instalacje tablic pod koniec 2007 r. Zawieszono Miasto Cieszyn rozpocze regularnie tabliczki z czeskimi i polskimi nazwami ulic. Nazwy polskie sa farba . Polskie nazwy miay sie tez zamalowywane trudno zmywalna pojawic na wykonane z dwo stacjach kolejowych. Czeskie koleje poinformoway, z e zostana ch s c s zyczna w chwili, gdy cze ci tak, by moz na byo atwo usuna cze c polskoje liczebnos c mniejszos ci zmaleje poniz ej 10% 26. W gminach panuje niepewnos c co do tego, czy warto obecnie wprowadzac zyczne tablice wjazdowe (wg obowia zuja cych przepiso polskoje w niebieskie), czy ca dwuje zycztez poczekac , gdy wejdzie w z ycie nowelizacja ustawy, wprowadzaja zas ne nazwy miejscowos ci na jednej tablicy. Sami Polacy sa bardzo rozgoryczeni czeskich wspo i zawiedzeni postawa obywateli, tym bardziej z e media przed ten problem nie jako obowia zek pan praw mniejszos stawiaja stwa i realizacje ciowych, lecz jako roszczenia polskiej mniejszos ci. zuja ca ustawa gminy moga skadac Zgodnie z obowia wnioski w sprawie refundacji koszto w wprowadzania podwo jnego nazewnictwa ulic, miejsc publiczdzenie tablic informacyjnych lub na zabezpieczenie tumaczen nych, na sporza zyku polskim. Wniosek musi zawierac wniosko w skadanych do nich w je obok dokumento cych nazwy gminy wypis uchway rady gminy, kopie w wykazuja 27 rzeczywiste koszty wraz z ich spisem . tku 2010 r. pena dwuje zycznos Jeszcze na pocza c , zgodna z zapisami ustawy, nie zostaa wprowadzona w z adnej gminie zaolzian skiej 28. Wiele emocji budzi takz e brak dopuszczenia do oficjalnego uz ywania polskich okres len topograficznych na Litwie. Wprawdzie jest tam rozwaz ana moz liwos c cych mniejszos wprowadzenia akto w prawnych umoz liwiaja ciom narodowym korzystanie z podwo jnego nazewnictwa miejscowos ci i ulic w miejscach ich tradycyj grzywna za umieszczanie polskich napiso nego osiedlenia, ale na razie karze sie w. ta w 1989 r. Z kon cem 2009 r. wygasa ustawa o mniejszos ciach narodowych przyje ca, aby na terenach zamieszkanych przez zwarte grupy mniejszos zezwalaja ci zyku. Mimo to na podstawie narodowych umieszczano napisy informacyjne w ich je zyku pan na Wilen ustawy o je stwowym od lat konsekwentnie zwalcza sie szczyz nie coraz wie cej tablic z polskimi polskie napisy. Lecz z kaz dym rokiem pojawia sie one umieszczane na domach zamieszkanych nazwami ulic obok litewskich. Sa m.in. w Dziewieniszkach, Jaszunach, przez Polako w. Polskie nazwy pojawiy sie zyczne tablice z kierunkiem trasy zacze li tez Koles nikach, Turgielach. Dwuje umieszczac w autobusach lokalni przewoz nicy 29.
26 27 28 29

L. Droz dz , op. cit., s. 144. Jw., s. 135-146. Coexistentia. Magazyn Wilen ski 2010, nr 4 (www.magwil.lt) wejs cie 2.03.2011.

zyczne tablice z nazwami miejscowos Dwuje ci na Opolszczyz nie

135

lasku Opolskim mimo braku oficjalnej zgody na oznaczenia miejscowos Na S ci zyku niemieckim funkcjonoway one takz w je e przed uchwaleniem przez Sejm ustawy o mniejszos ciach narodowych. Uz ywano ich w prasie, audycjach radiowych i telewizyjnych przeznaczonych dla mniejszos ci, w nago wkach na papierze ciach Ko firmowym i piecze DFK, na tablicach instytucji mniejszos ciowych. rozporza dzenie ministra spraw wewne trznych W marcu 2002 r. pojawio sie ce, kiedy nazwom i napisom w je zyku polskim w urze i administracji 30 precyzuja towarzyszyc dach i instytucjach uz ytecznos ci publicznej moga wersje w przekadzie zyk obcy. Ro d tablic na je wniez te przepisy wywoay spory o wielkos c liter, wygla 31 w je zyku obcym . i terminologie
CIACH NAZEWNICTWO W USTAWIE O MNIEJSZOS zyku regionalnym Ustawa o mniejszos ciach narodowych i etnicznych oraz je zane z zachowaniem z dnia 6 stycznia 2005 r. 32 uregulowaa nie tylko sprawy zwia i rozwojem toz samos ci kulturowej mniejszos ci narodowych i etnicznych, lecz takz e zycznos zyk pomocniczy i dwuje zyczne nazwy). Artyku 12 problem dwuje ci (je okres li zasady wprowadzania dodatkowych tradycyjnych nazw miejscowos ci, zyku mniejszos one byc obiekto w fizjograficznych oraz ulic w je ci. Moga uz ywane nawia zywac tylko na obszarze gmin wpisanych do Rejestru gmin, nie moga do nazw zku z okresu 1933-1945, nadanych przez wadze Rzeszy Niemieckiej lub Zwia dza tez Socjalistycznych Republik Radzieckich. Ustawa przesa , z e dodatkowe po nazwie polskiej i nie moga byc nazwy umieszczane sa stosowane samodzielnie. zostac zyku mniejszos Okres la tez warunki, jakie musza spenione, aby w je ci moga zostac ustalona dodatkowa nazwa miejscowos ci lub obiektu fizjograficznego. Po pierwsze, ustalenie takiej miejscowos ci jest moz liwe, jez eli liczba miecych do mniejszos szkan co w gminy, nalez a ci, jest nie mniejsza niz 20% ogo lnej liczby mieszkan co w tej gminy lub gdy za ustaleniem dodatkowej nazwy miejzyku mniejszos w trakcie konsultacji ponad scowos ci w je ci opowiedziaa sie cych w nich mieszkan poowa uczestnicza co w. Po drugie, wniosek rady gminy opinie Komisji Nazw Miejscowos musi uzyskac pozytywna ci i Obiekto w Fizane z wymiana tablic zjograficznych. Zgodnie z art. 15 ustawy koszty zwia zycznymi nazwami miejscowos z dwuje ci ponosi budz et pan stwa, zas koszty
dzenie Ministra Spraw Wewne trznych i Administracji z dnia 18 marca 2002 r., Dz. U. Rozporza 2002, nr 37, poz. 349. 31 M. Wagin ska-Marzec, Problem nazewnictwa na Ziemiach Zachodnich i Po nocnych w s wietle ustawy o mniejszos ciach narodowych i etnicznych, w: Ziemie OdzyskaneZiemie Zachodnie i Po nocne 1945-2005. 60 lat w granicach pan stwa polskiego, A. Sakson (red.), Poznan 2006, s. 301-342, tu 322-324. 32 Por. przyp. 2.
30

136

Monika Choros

zane z wprowadzaniem dodatkowych nazw ulic oraz dwuje zycznych tablic na zwia dach ponosi budz urze et gminy. Wedug wyniko w Narodowego Spisu Powszechnego z 2002 r. w Polsce istnieje 51 gmin, w kto rych co najmniej 20% mieszkan co w deklaruje przynalez nos c je zykiem do mniejszos ci narodowej lub etnicznej, ewentualnie posuguje sie regionalnym, co oznacza, z e te 51 gmin spenia podstawowy warunek do wpisu do Rejestru gmin. CI ZYCZNYCH NAZW MIEJSCOWOS WPROWADZANIE DWUJE

lasku, zgodnie z wynikami spisu powszechnego z 2002 r. kryterium Na S skim (Krzanowice 20,5%) oraz ilos ciowe spenia jedna gmina w wojewo dztwie s la stowice 27 gmin w wojewo dztwie opolskim (Biaa 42%, Bierawa 24,6%, Chrza 25,7%, Cisek 42,4%, Dobrodzien 25%, Dobrzen Wielki 20,3%, Gogo wek 24,3%, Izbicko 28,1%, Jemielnica 23,7%, Kolonowskie 41,1%, Komprachcice 29,5%, Lasowice Wielkie 37,4%, Les nica 26,9%, ubniany 27,4%, Muro w 31%, Olesno 23,8%, Pawowiczki 20,7%, Polska Cerekiew 21,9%, Pro szko w 30,2%, Rado w 27,9%, Ren ska Wies 34,5%, Strzeleczki 41,6%, Tarno w bowice Opolski 23,8%, Turawa 20,6%, Ujazd 25,2%, Walce 31,7%, Ze 42,1%). Wedug stanu z 30 kwietnia 2010 r., na terenie caego kraju wpis taki uzyskao zyk litewski, w 4 je zyk kaszubski, jedynie 31 gmin (w jednej dopuszczono je zyk biaoruski, w 23 je zyk niemiecki i w 1 ukrain w 3 je ski) 33. z zapisu w ustawie mo cego o dopuszczeniu nazw Rady gmin korzystaja wia ro niemieckich ustalonych przed 1933 r. i proponuja wniez nowsze nazwy, np. przy donazwie Przysiecz, kto rej niemiecki odpowiednik Lichtenwalde jako nazwa urze juz wa pojawi sie w 1931 r. oraz przy nazwie Polska Cerekiew, gdzie starsze piono w latach dwudziestych okres Polnisch Neukirch zasta leniem Gross Neukirch. sie sytuacje odwrotne, np. gmina Trzeba jednak tez wspomniec , z e zdarzaja Gogo wek zaproponowaa dla miejscowos ci Miono w starszy wariant nazwy niemiedowych spisach miejscowos ckiej, mianowicie Polnisch Mllmen, mimo z e w urze ci puje jako Mllmen. od 1928 r. wyste zyku Wiele rad gmin postrzega problem wprowadzenia dodatkowych nazw w je cy d mniejszos ci jako delikatny i budza emocje, sta postanowio przeprowadzic konsultacje we wszystkich miejscowos ciach gminy nawet wo wczas, gdy zgodnie ustawy nie byo to konieczne. Pozwalaja one bowiem ocenic z litera poziom akceptacji spoecznej tych nieatwych, a jednoczes nie delikatnych ze swej natury dziaan .
Zob. dane Komisji Standaryzacji Nazw Geograficznych z 30.04.2010, www.guigk.gov.plkomisjanwjmwp.php (18.10.2010).
33

zyczne tablice z nazwami miejscowos Dwuje ci na Opolszczyz nie

137

stowice, w kto Uczyniono tak na przykad w gminie Chrza rej w Narodowym Spisie Powszechnym z 2002 r. 25,7% mieszkan co w zadeklarowao niemiecka narodowa , W przewaz cej wie kszos za orientacje aja ci mieszkan cy opowiedzieli sie zycznych tablic. Podobnie posta piono tez wprowadzeniem dwuje w Radowie, Cisku, Izbicku czy Les nicy. Innym zagadnieniem jest frekwencja w konsultacjach. Ustawa nie okres la, jaki c procent mieszkan co w musi wzia udzia w konsultacjach, waz na jest wola kszos cych. Najcze s wie ci uczestnicza ciej frekwencja w konsultacjach nie bya zbyt wysoka. Na przykad w ubowicach spos ro d 308 mieszkan co w miejscowos ci o udzia 77, w gminie Cisek na 5 tys. uprawnionych gosoway w referendum wzie zycznymi nazwami opowiedziao sie 827. Podobna frekwencja 974 osoby za dwuje bya w innych gminach, ale wszedzie opowiadano sie za wprowadzeniem dodatzyku niemieckim. kowych nazw w je cej emocji budza konsultacje spoeczne w gminach, w kto Wie rych mniejszos c stanowi poniz ej 20% mieszkan co w. Na przykad w gminie Ozimek z wnioskiem zyku niemieckim wysta pili dziaacze o wprowadzenie dodatkowych nazw w je mniejszos ci niemieckiej z Krasiejowa. Za niemieckimi nazwami miejscowos ci mieszkan ska ludnos opowiedzieli sie cy 11 wiosek zamieszkanych przez s la c , przeciw mieszkan rodzima cy Ozimka i Grodz ca. Po konsultacjach Rada Miejska a uchway w sprawie ustawienia tablic w tych wsiach, gdzie Ozimka przyje zaz yczyli tego sobie mieszkan cy. Decyzja ta zostaa oprotestowana przez jednego pi w tej sprawie do z radnych, kto ry dopatrzy sie uchybien proceduralnych i wysta du Administracyjnego. Ro Wojewo dzkiego Sa wniez w tej gminie frekwencja w konsultacjach bya bardzo niska, np. w Szczedrzyku na 1343 uprawnionych na 45 mieszkan spotkaniu w sprawie nazw pojawio sie co w, a w Grodz cu 35. takz Kontrowersje pojawiy sie e w gminie Krapkowice. Tam Rada Miejska odrzucia projekt uchway o przeprowadzeniu konsultacji spoecznych, poparli go prawa, tylko radni z mniejszos ci niemieckiej. Projekt ten zakada, zgodnie z litera zycznych nazw w re ce spoecznos oddanie decyzji o wprowadzeniu dwuje ci lokalnej. W gminie Gogolin we wszystkich soectwach przez dwa tygodnie odbyway sie konsultacje spoeczne. Nie przeprowadzono ich w Gogolinie, gdyz na przestrzeni wieko w miasto nie zmieniao nazwy. W rejestrze nie figuruje niemiecka nazwa cej niz cych w konsultacjach miasta. We wszystkich soectwach wie 50% uczestnicza za dodatkowymi nazwami, przy czym 100% w Odrowa z wypowiedziao sie u, a 56% o udzia ogo cej w Go raz dz ach. W konsultacjach wzie em 286 mieszkan co w. Najwie bro oso b gosowao w Go raz dz ach (43), najmniej w Da wce (23) 34. Natomiast w sondzie internetowej na pytanie: Czy w gminie Gogolin powinny byc tablice zycznymi nazwami miejscowos z dwuje ci? odpowiedziao ogo em 611 internauto w za 76,6%, przeciw byo 22,3%.
34

Zob. www.gogolin.pl. (4.10.2010).

138

Monika Choros

Niska frekwencja w konsultacjach spoecznych wynika byc moz e z tego, z e na zycznymi nazwami nawet w s tablicach z dwuje rodowisku mniejszos ci mao komu taja , jak na Opolszczyz zalez y. Przedstawicieli starszej generacji, kto rzy pamie nie byo za Niemca, czasem trudno przekonac do podwo jnych nazw. Bo inne pojawia na tablicach, a inne pamie taja oni z dziecin sie stwa i modos ci. Zas wielu modym tne 35. Prawdopodobnie jest to tez tne opolskim Niemcom jest to oboje oboje cym narodowos , gdyz mieszkan com Opolszczyzny deklaruja c polska ich udzia np. wyniki konsultacji w gminach w konsultacjach jest znikomy, na co wskazuja Gogolin i Ozimek. Inaczej podeszli do tego problemu mieszkan cy gmin zamieszkanych przez emko w. Na konsultacje przybywali tumnie, byle nie dopus cic do wprowadzenia d nazwe w je zyku emkowskich nazw miejscowych. Pierwsza i jak dota jedyna we mniejszos ci emkowie wywalczyli zaledwie jednym gosem. Wprowadzono ja zyczne nazwy wyste powao 13 innych, w tym znane wsi Bielanka. O dwuje cy emkowskie wsie Han czowa, osie, Bartne, Bodaki, Woowiec. Jednak mieszkaja zyczne napisy. Nim w Bielance w nich Polacy nie wyrazili zgody na dwuje zyczna nazwe , mieszkaja cy tam Polacy pisali protesty, nawet wprowadzono dwuje sie pokazywac do wojewody. Twierdzili, z e emkowie moga na festiwalach i akademiach, lecz nie manifestowac swej obecnos ci na znakach drogowych 36. Mieszkan cy gminy Rado w jako pierwsi w Polsce sprostali wszelkim procedu MSWiA na uz zyku mniejszos rom i uzyskali zgode ywanie nazw w je ci (22.11.2006), jednak tablica z napisem Rado w Radlau zostaa ustawiona dopiero nazwy kaszubskie 12 wrzes nia 2008 r. Wczes niej (21.07.2008) pojawiy sie z tablice z niemiecka w gminie Ste yca w wojewo dztwie pomorskim, a pierwsza miejscowos to 4 wrzes nazwa ci odsonie nia 2008 r. w ubowicach w wojewo dztwie skim 37. s la zyku mniejszos przez cze s Nazwy w je ci postrzegane sa c spoeczen stwa, zwaszcza przedstawicieli mniejszos ci narodowych i etnicznych, a takz e przez dowe i administracyjne jako przejaw demokracji i przestrzegania wadze samorza tez europejskich standardo w, sa wielkim wydarzeniem dla lokalnej spoecznos ci. wiadczy o tym oprawa towarzyszaca ich odsanianiu. Przy dz kach hymnu Unii S wie
35 Zob. K. Ogi olda, Dzis stana pierwsze dwuje zyczne tablice, Nowa Trybuna Opolska 12.09.2008. 36 deczanin sa decki portal informacyjny, Zob. W je zyku braci Nikifora i Warhola, Sa www.sadeczanin.infoaktualnos ci (wejs cie 18.10.2010) oraz Gazeta Wyborcza (dod. Gazeta Krako w) 28.02.2008. 37 2006 r. mieszkan li starania o pozwolenie na uz Wiosna cy ubowic podje ywanie nazwy zyku niemieckim, w sierpniu 2007 r. wojewoda s ski wysta pi z wnioskiem do miejscowos ci w je la trznych i Administracji, a 11 kwietnia 2008 r. otrzyma zgode na ustawienie Ministerstwa Spraw Wewne zycznych tablic miejscowos dwuje ci. W ostatnich dniach sierpnia ustawiono 3 tablice na drogach cych do rodzinnej wsi go skiego poety Josepha von Eichendorffa. W kilka dni po prowadza rnos la z niej to w obecnos uroczys cie je odsonie ci przedstawicieli wadz wojewo dzkich, konsula RFN w Opolu oraz posa Ryszarda Gali.

zyczne tablice z nazwami miejscowos Dwuje ci na Opolszczyz nie

139

dowych i administEuropejskiej oraz z udziaem przedstawicieli wadz samorza z dwuje zycznych racyjnych, parlamentarzysto w i dyplomato w zdejmowane sa gi w narodowych barwach Polski i danej mniejszos tablic wste ci narodowej. dowodem na wielokulJuz pierwsze tablice pokazay, z e nazwy historyczne sa rzeczywis turowos c regionu. Niekto re z nich sa cie rdzennie niemieckie, jak Friedrichswille (dzis Kolonia Biskupska) czy Straenkrug (dzis Biskupskie Drogi), kszos wie c natomiast potwierdza sowian skie korzenie miejscowos ci, jak np. Radlau (dzis Rado w), Wichrau (dzis Wichro w), Sternalitz (dzis Sternalice) czy Kostellitz cy zarza du TSKN, w jednej (dzis Kos cieliska). Norbert Rasch, przewodnicza cie przeamao pewna bariere : tablice z wypowiedzi podkres li, z e ich odsonie zyczne stay sie czyms do zwykego porza dku s dwuje normalnym i nalez a wiata. 38 dku Niestety, na razie do porza s wiata nalez y tez ich zamalowywanie . zatem w jakims Potwierdziy sie stopniu obawy i przypuszczenia wyraz ane tku podje cia nad nia w pierwszych dniach po uchwaleniu ustawy. Od samego pocza ci, a jednoczes prac w parlamencie towarzyszy jej klimat nieufnos ci i nieche nie wielkie oczekiwania ze strony przedstawicieli mniejszos ci, zwaszcza niemieckiej. dkuje W zasadzie przewaz aa opinia, z e ustawa porza prawa mniejszos ci, jest zaniem do standardo przejawem normalnos ci w naszym kraju i nawia w europejskich. Jej przeciwnicy wskazywali, z e ustawa daje zbyt wiele przywilejo w mniejszos ci, jest elementem depolonizacji pan stwa i moz e spowodowac negatywne reakcje kszos downicy zalecali ostroz wie ci polskiej. Ro wniez jej wielcy entuzjas ci i ore ne z wprowadzanie ustawy w z ycie, gdyz na stosunkach polsko-niemieckich cia y balast kszos historii i trzeba zwaz ac na odczucia wie ci, jej poczucie niepewnos ci, a nawet ce pojawic przy realizacji zapiso zagroz enia 39. Na waz kie problemy moga sie w Maria Wagin c pytania, czy dodatkowe ustawy zwraca uwage ska-Marzec 40 stawiaja elementu obcos sie nazwy nie wprowadza ci w krajobrazie kulturowym, nie stana zane z jej wdroz powodem do politycznych manipulacji i czy koszty zwia eniem nie lokalnej spoecznos nowej fali nieufnos poro z nia ci, nie spowoduja ci i wrogos ci? Juz kilka dni po ustawieniu tablic w gminie Rado w zamalowano czerwonym , z trzej sprejem napis Radlau, a czarnym Friedrichswille. Okazao sie e sprawcami sa uczniowie gimnazjum w Radowie jak wynikao z ich zeznan nie zrobili tego z ideologicznych pobudek, ale by to po prostu chuligan ski wybryk. Niszczenie tablic, zamalowywanie napiso w, nie tylko niemieckich, lecz takz e polskich stao sie . Szczego sto zamalowywane sa napisy przy go was ciwie codziennos cia lnie cze wnych drogach (do Katowic w gminie Izbicko; do Warszawy w gminach stowice, Dobrodzien Chrza ). Zdaniem Danuty Berlin skiej, w wielu regionach

Zob. K. Ogiolda, Dwuje zyczne nazwy miejscowos ci ustawiono juz w 9 gminach wojewo dztwa opolskiego, www.nto.plappspbcs.dllarticle?AID:20090930HEIMAT (20.09.2010). 39 Zob. Czas sprawdzi wartos c ustawy, z prof. Gerhardem Bartodziejem rozmawia Wojciech Dobrowolski, Schlesisches Wochenblatt 1-7.04.2005, s. 11. 40 M. Wagin ska-Marzec, Problem nazewnictwa..., s. 301-342.

38

140

Monika Choros

sie osoby lub grupy zwykle nieliczne negatywnie wielokulturowych znajduja one nastawione do symbolicznego manifestowania tej wielokulturowos ci. Walcza farby z wieloje zycznymi nazwami miejscowos m.in. zwykle za pomoca ci. Jes li jednak natychmiast nie przywracamy tablic do ich stanu pierwotnego, oznacza to, z e jest spoeczne przyzwolenie na takie zachowania 41. zycznych tablic spowodowao nie tylko ich Ustawienie pierwszych dwuje dyskusje zaro zamalowywanie, lecz takz e wywoao wielka wno w s rodkach masowego przekazu, jak i na forum internetowym Nowej Trybuny Opolskiej az kszos w tym czasie pojawio sie 1600 wpiso w internauto w. W wie ci byy to byc opinie negatywne typu: tu jest Polska i tablice maja polskie; po co to komu?; co to jest Polska, czy Niemcy?. Nieliczne pozytywne wypowiedzi natychmiast negatywnych, np.: teraz be dzie u nas Europa nie Europa wywoyway fale 42 c , tylko niemcownia . Z negatywnych komentarzy wyzieraa ksenofobia, nieche ki maja ce swe z a nawet wrogos c do Niemco w, le ro do w przeszos ci oraz obawy, z e dzie stawiac z dania. Te obawy moz s mniejszos c be wcia nowe z a e cze ciowo potwierdzac komentarz zgoszony przez przedstawicieli mniejszos ci niemieckiej do raportu MSWiA o sytuacji mniejszos ci narodowych w latach 2007-2009, w kto rym uwage na brak moz m.in. zwracaja liwos ci uz ywania podwo jnego nazewnictwa na poziomie powiatu i wojewo dztwa oraz na stacjach PKP (nie udao ustawic sie c o wprowadzeniu nazwy w obieg, np. w postaci z adnej tablicy nie wspominaja stosowania na biletach) 43. Nieliczne pozytywne wypowiedzi internauto w wskazyway na to, z e dwuzyczne tablice sa symbolem normalnos je ci, przejawem demokracji, poszanowania praw mniejszos ci i praw czowieka, wyrazem akceptacji pan stwa polskiego dla wszystkich obywateli. s Niestety negatywne nastawienie takz e dzis jest wyraz ane cze ciej. Na stronach do podpisania petycji przeciwko umieszczaniu tablic internetowych nawouje sie zycznymi nazwami miejscowos z dwuje ci na Opolszczyz nie. tne nazwom niemieckim reakcje i opinie pojawiy sie w znacznej Te nieche s , z cze ci dopiero po ustawieniu tablic. Unaoczniy one problem, okazao sie e i rania uczucia, a wydawao sie , z draz nia e wprowadzenie tradycyjnych nazw da cych cze sto jedynie nieznacznie przeksztaconymi nazwami niemieckich, be dzie wywoywac polskimi (np. Dollna, Leschnitz, Grabow) nie be tylu emocji. Dla laska Opolskiego sa one obcym elementem, wskazuja, z e nie wielu mieszkan co w S tu u siebie, co powoduje, iz s nieswojo. wszyscy sa cze c mieszkan co w czuje sie

Zob. K. Ogiolda, Dwuje zyczne... Zob. K. Ogiolda, Dzis stana... 43 Zob. Drugi raport dotyczacy sytuacji mniejszos ci narodowych i etnicznych oraz spoecznos ci trznych i Adposugujacych sie je zykiem regionalnym opracowany przez Ministerstwo Spraw Wewne cznik nr 4, s. 5, mswia.gov.pl. ministracji, zaa
42

41

zyczne tablice z nazwami miejscowos Dwuje ci na Opolszczyz nie

141

ki wzmacniaja wypowiedzi i dziaania przedstawicieli wype dzoUczucia te i le ce nych na temat wasnos ci na Ziemiach Zachodnich i Po nocnych towarzysza zyku niemieckim. procesowi wprowadzania topograficznych okres len w je kszos zyczDla obu stron mniejszos ciowej i wie ciowej wprowadzenie dwuje zane z emocjonalna , uczuciowa strona z nych tablic jest bardziej zwia ycia niz . Stanowia one bowiem widoczny znak, moz z pragmatyczna e nawet element ci. To z cej emocji i dyskusji wywoywao wprowadzenie polityki pamie e najwie zyku niemieckim i emkowskim pokazuje, jak wielkie dodatkowych nazw w je znaczenie na dzisiejsze postrzeganie tych mniejszos ci ma trudna i skomplikowana historia wzajemnych stosunko w polsko-niemieckich i polsko-ukrain skichrusin z bagaz skich oraz trudnos ci w uporaniu sie em przeszos ci. czonym niemieckimi elementami bya Gdyby potrzeba bycia w otoczeniu nasa sku juz zyczne nazwy Opolskim bardzo silna, wo wczas pojawiyby sie dwuje na Sla ulic (choc S. Grot-Rowecki-Str. mogaby budzic podobne odczucia co ul. P. von zyczne szyldy na Hindenburga). Przede wszystkim jednak widoczne by byy dwuje obiektach handlowych, lokalach gastronomicznych oraz zakadach rzemies lniczych sie one niezwykle rzadko w miejscowos i firmach. Pojawiaja ciach, w kto rych mniejszos c niemiecka tworzy duz e skupiska. Do nielicznych nalez y napis w Gogo wku: GetrnkemarktHurtownia napojo w oraz Konditorei w Chmielowicach. z innos Opolszczyzny i jak wskazuja Powoli spoeczen stwo oswaja sie cia Berlin , poziom akceptacji dwuje zycznego badania prowadzone przez Danute ska c sie nazewnictwa jest coraz wyz szy, w 2009 r. wynio s ponad 50% 44. Dobrze wie ciu w 2005 r. przez Sejm ustawy o mniejszos stao, z e po przyje ciach narodowych zyku regionalnym na terenach zamieszkanych przez mniejszoi etnicznych oraz o je da ce takz s ci narodowe mogy powro cic nazwy miejscowe, be e s wiadectwem laska. Dwuje zyczne tablice to nie ro z norodnos ci oraz bogatej i trudnej przeszos ci S tylko barometr koegzystencji Polako w i Niemco w, lecz takz e wynik dos wiadczen puja cy sposo historycznych, kto re Henryk Samsonowicz podsumowa w naste b: tam, z kszym wrogiem by bohater pamie e jeszcze 30, 40 lat temu naszym najwie po Opolszczyz sie , widza c tablice Roty, Niemiec [...]. Dzis , gdy jez dz e nie, ciesze z podwo jnymi nazwami miejscowos ci: po polsku i niemiecku. Byc moz e przyjda takie czasy, z e dwujezyczne nazwy zobaczymy tez na Biaorusi, Litwie i Ukrainie. s znajdujemy 45. Taka jest przyszos c Europy, w kto rej szcze liwie sie

W 1993 r. zaledwie 4% Polako w zaakceptowaoby niemieckie nazwy na tablicach drogowych, w 1999 r. juz 38. Zob. D. Berlin ska, F. Jonderko, B. Mo j, Stosunki etniczne i postawy polityczne laska Opolskiego (raport z badan laskiego mieszkan co w S ), Opole 1993, Biblioteka PIN Instytutu S w Opolu, Zbiory specjalne, sygn. A 3272. Dane z 2009 r. na podstawie informacji przekazanej przez rody w Instytucie S laskim. Berlin na spotkaniu, kto w ramach cyklu S Danute ska re odbyo sie 45 Zob. rozmowa D. Wilczaka z prof. Henrykiem Samsonowiczem, Zgoda rusko-polska, Newsweek 23.04.2010.

44

142

Monika Choros ABSTRACT

The law on national and ethnic minorities and regional language passed by the Polish Parliament regulates the rules of introducing additional place names and street names in German. It was commonly expected that adoption of this law would solve the problems, abate the emotions and mitigate apparent controversies connected with the expression of distinctness by national minorities. An attempt to describe the introduction of German places names in Upper Silesia is presented against the background of similar experiences in Poland and Europe. They show that the problem of bilingual place names is related to the emotional rather than the pragmatic sphere of life and is a visible element of the policy of remembrance. The most intense emotions and discussions were triggered by the introduction of additional names in German and Lemko. This demonstrates that the baggage of a troubled past has an enormous significance for the way in which those minorities are perceived today.