Zrozumie Michaela Haneke - Libert!

12.07.2013 15:11

Zrozumie Michaela Haneke

W zamierzeniu moje filmy polemizuj z amerykaskim kinem pod ostrzaem i ich ubezwasnowolnianiem widza. Odwouj si do kina zadajcego suszne pytania zamiast kina faszywych (bo tworzonych zbyt szybko) odpowiedzi, przypominaj o istnieniu przemocy, prowokuj i nakaniaj do dyskusji zamiast do bezrefleksyjnej konsumpcji i konformizmu pisa w Filmie jako katharsis Michael Haneke (1). Bez wtpienia Austriak naley do najbardziej oryginalnych, intrygujcych i take kontrowersyjnych filmowych twrcw na Starym Kontynencie. Krytycy czsto okrelaj go mianem prowokatora, podkrelajc, i Haneke, jak aden inny wspczesny filmowiec, zanurzajc si w spoecznym, politycznym, kulturowym kontekcie, potrafi dotkn sedna poruszanych problemw w sposb dosadny i bez znieczulenia. Obok kina Austriaka nie mona przej obojtnie, jego filmy zmuszaj do refleksji i powanych rozwaa. Niemniej fabuy Michaela Haneke do najprostszych i atwo przyswajalnych nie nale. Sam reyser to czowiek szalenie wyksztacony, obeznany z filozofi, psychologi, doskonale znajcy histori i prawida rzdzce sztukami wizualnymi, w tym gwnie teatrem i kinem. Wiedz t Haneke wynis z okresu studiw na Uniwersytecie Wiedeskim, szybko take postanowi korzysta z niej w praktyce. W listopadzie na ekranach polskich kin pojawia si najnowsza produkcja austriackiego twrcy, nagrodzona w tym roku Zot Palm w Cannes Biaa wstka, stanowica z jednej strony esencj stylu Michaela Haneke, z drugiej zupenie now jako. Nim jednak przejdziemy do najnowszego filmu Austriaka, na amach Liberte! przybliymy nieco posta tego reysera, bazujc na jego najwaniejszych tytuach, odsonimy tajniki jego kina, omwimy charakterystyczne cechy jego stylu w taki sposb, by twrczo Michaela Haneke nie miaa przed czytelnikami Liberte! adnych tajemnic. Urodzony w 1942 roku reyser swoj przygod z filmem rozpocz do pno, bo tak naprawd pierwsza jego stricte filmowa produkcja, Sidmy kontynent, powstaa okoo 1989 roku. Wczeniej, mniej wicej od poowy lat 70., Haneke tworzy rnego rodzaju produkcje dla telewizji, jak wwczas wielu modych reyserw w Austrii, ale przede wszystkim, zanim pochono go kino, by czowiekiem teatru, wyreyserowa kilkadziesit przedstawie dla scen berliskich, monachijskich i wiedeskich. Niemniej chyba adna sztuka teatralna nie moga dokadnie przekaza tego, co Haneke mia do powiedzenia o wiecie, ktry bacznie obserwowa i zjawiskach zaprztajcych jego uwag, std te zapewne pod koniec dekady lat 80. ostatecznie zwrci si w stron kina.
http://liberte.pl/zrozumiec-michaela-haneke/ Strona 1 z 9

Zrozumie Michaela Haneke - Libert!

12.07.2013 15:11

Znawca niemieckojzycznego kina Mattias Frey twrczo Austriaka podzieli na dwa okresy (1). Pierwszy, jego zdaniem, zamyka si w czasowych ramach lat 19881997. Wwczas Michael Haneke szczeglnie interesowa si austriackim spoeczestwem, pracujc przede wszystkim w swoim rodzinnym kraju, krytykujc oraz pitnujc niepokojce zjawiska. Do tego okresu ze wzgldu na tematyk dorzuci mona jeszcze Pianistk z roku 2001. Drugi etap w twrczoci austriackiego reysera wyznaczaj natomiast filmy ostatnie, wspfinansowane przez podmioty francuskie, w tych fabuach pojawiaj si gwnie cenieni aktorzy znad Sekwany, a dotykaj one bardziej oglnoludzkich problemw. W wiadomoci polskiego widza Michael Haneke zacz pojawia si po Funny Games, cho de facto dopiero Pianistka przysporzya Austriakowi midzynarodowego rozgosu i zachcia do bliszego zapoznania si z jego kinematografi.

Bennys Video (1992) i Funny Games (1997)

W latach 1989-1994 Michael Haneke stworzy trzy filmy, ktre okreli mianem Vergletscherungs-Trilogie (Trylogi Lodowcow). W jej skad wchodz Sidmy kontynent, Bennys Video i 71 fragmentw. Pierwsza cz owej trylogii z pozoru moe si wydawa dziwacznym eksperymentem, cho dla zrozumienia caej produkcji wystarczy jedynie zapozna si z socjologicznymi teoriami Marca Aug. Ostatnia fabua cyklu, 71 fragmentw, stanowi za kontynuacj problematyki z drugiego filmu trylogii, a Bennys Video jest jedn z waniejszych produkcji, jeli chodzi o percepcj kina Austriaka. W Bennys Video Haneke przedstawia chopaka z bogatego domu, stronicego od kontaktw ze wiatem zewntrznym. Nastolatek nie czuje potrzeby komunikacji z otoczeniem, gdy wydaje mu si, e skutecznie wyrcza go w tym sprzt audiowizualny, w ktry bogato wyposaone jest pomieszczenie, gdzie Benny egzystuje na co dzie. Podczas jednej z wizyt w wypoyczalni chopak spotyka dziewczyn, zaprasza j do siebie i strzela do niej, poniewa w gowie cigle siedzia mu obraz zarzynanego zwierzcia, ktry widzia w telewizji (morderstwo dla zabawy, eby zobaczy, jak to jest). Chopak nie bdzie mia adnych wyrzutw sumienia, w dodatku cynicznie namwi wasnych rodzicw do sprawnego zatuszowania zabjstwa. Wspominany ju w tym tekcie Mattias Frey powici cay artyku Bennys Video (2), analizujc film pod ktem narcystycznych skonnoci gwnego bohatera, negatywnych skutkw kapitalistycznej rzeczywistoci (rodzice nie mieli czasu zajmowa si synem, ale mogli kupowa mu audiowizualne gadety), zdradzieckiej
http://liberte.pl/zrozumiec-michaela-haneke/ Strona 2 z 9

Zrozumie Michaela Haneke - Libert!

12.07.2013 15:11

roli mediw we wspczesnym wiecie. Szczeglnie ta ostatnia kwestia zasuguje na szczegln uwag w kontekcie twrczoci Michaela Haneke. Przy okazji premiery Funny Games reyser przestrzega przed faszywym obrazem wiata, jaki prezentuj media, obwinia je za kreowanie, a nie opisywanie rzeczywistoci, tworzenie uproszcze, generalizowanie i relatywizowanie. Szczeglnie niebezpieczne wydawao mu si to przy okazji kwestii zwizanych z przemoc, ktra dziki telewizji staa si tematem o walorach rozrywkowych, po prostu spowszedniaa. Filmy Austriaka powicone przemocy maj z premedytacj antyhollywoodzki charakter, bo to wanie amerykaskie produkcje w duej mierze propaguj beztroski, sensacyjny, lekki obraz aktw przemocy. Haneke chcia, aby Funny Games stao w opozycji do takich fabu jak Urodzeni Mordercy Oliviera Stonea, ktre, zdaniem europejskiego twrcy, przedstawiay przemoc w pozytywnym wietle. Prbuj przedstawi przemoc tym, czym naprawd jest: blem, krzywd wyrzdzon innym mwi reyser (1). Austriak, w przeciwiestwie do twrcw kina amerykaskiego, to widza obarcza koniecznoci obserwacji aktu przemocy i wycigania wnioskw, on sam natomiast przedstawia wszystko w sposb jak najbardziej zdystansowany i surowy (nawizuje w ten sposb do prekursora takiego stylu narracji Roberta Bressona). Haneke liczy na inteligencj widza, ogldajcego jego filmy. Fabua Funny Games kry wok pojawienia si w weekendowej posiadoci bogatych mieszczuchw dwjki goci modych, do niewinnie wygldajcych chopakw, ktrzy okazuj si agresorami wobec trzyosobowej rodziny. Ich przemoc wymierzona w gospodarzy nie bdzie miaa specjalnie efektownego charakteru, zdominuje j dyskurs dwojga oprawcw z ich ofiarami, jak i ze sob nawzajem. Cierpienie w Funny Games wyraa si w reakcjach, gestach czy mimice poszczeglnych uczestnikw zdarze, a nie w konkretnych, penych dramaturgii scenach, bo takiej w tym filmie po prostu nie ma. Haneke wraz z rozwojem wydarze niweluje do zera moliwo szczliwego czy te sprawiedliwego zakoczenia, ofiary wobec swoich katw s totalnie bezradne, za mordercy to osoby spokojne, zrwnowaone i bezwzgldne, dla nich akt zbrodni stanowi dobr i naturaln rozrywk. W ten sposb dwoje bohaterw Funny Games postrzega naley jako osoby medialne twory, ktrym relatywizacja przemocy w rodkach masowego przekazu odebraa cakowicie zdolno do rozrnia tego, co jest dobre, a co ze. Haneke yczyby sobie, aby jego parodia formuy thrillera (bo za takow Funny Games uwaa) prowokowaa widza, wzbudzaa w nim niepokj, zmuszaa do reakcji. W 2007 roku reyser zgodzi si nawet zrobi anglojzyczny remake starego filmu, uwaajc, i jest to jedyny sposb, aby trafi z przekazem Funny
http://liberte.pl/zrozumiec-michaela-haneke/ Strona 3 z 9

Zrozumie Michaela Haneke - Libert!

12.07.2013 15:11

Games do zdecydowanie szerszej ni dotychczasowa publicznoci, bo przesanie filmu z upywem czasu w ogle nie stracio na aktualnoci (3).

Kod nieznany (2000)

Zanim Alejandro Gonzlez Inrritu w Babel zabra si za tematyk komunikacji midzyludzkiej, diagnozujc najistotniejsze choroby ludzkoci z tym zwizane, kto duo wczeniej, sensowniej i bardziej intrygujco wypowiedzia si w tej kwestii. T osob by Michael Haneke. Kod nieznany to pierwsza fabua stworzona przez reysera poza Austri. Podjcie wsppracy z francuskimi filmowcami Haneke tumaczy brakiem dostatecznych moliwoci finansowych, zwizanych z produkcj filmow w jego rodzinnym kraju. Uwaa, e aby rozwija wasne kino, musia wzi pod uwag inne opcje, bo rodzimy rynek na pewnym etapie zacz go po prostu ogranicza. Zreszt tematyka fabu Haneke miaa si troch umidzynarodowi, zatem naturalna wydawaa si konieczno zmiany otoczenia. Kod nieznany nie jest typow fabu. Film tworzy kilkanacie scen, w ktrych, co prawda, losy bohaterw od czasu do czasu splataj si ze sob, ale wszystkie sytuacje sprawiaj wraenie, jakby pojawiay si w raczej przypadkowej kolejnoci. Niemniej nie ma to adnego znaczenia. Haneke w sugestywny sposb ilustruje tymi scenami poraki komunikacji midzy ludmi na kadym moliwym szczeblu: interpersonalnym, rodzinnym, spoecznym, politycznym. Reyser poddaje te w wtpliwo przekonanie, e kady obraz niesie ze sob jakie znaczenie (zgodnie z powiedzeniem, e pozory bardzo mog myli), pytajc: czy aby na pewno zawsze w prawidowy sposb odczytuje rzeczywisto? Haneke szuka sensu procesw komunikacyjnych, wszelkich szumw, ktre je utrudniaj, ludzkich zachowa, znieksztacajcych przekaz i w dodatku z powodzeniem ilustruje to w niezwykle szerokim spektrum. Dlaczego reyser w ogle zainteresowa si takim problemem? Nowe technologie, ktrymi posuguj si zarwno media, jak i wiat polityki, wywouj wielkie zniszczenia swoim niepohamowanym wzrostem i szybkoci rozprzestrzeniania si. Media przyczyniaj si do tworzenia do niepokojcej iluzji, e w danej chwili jestemy informowani o wszystkim, co si wanie dzieje, kada informacja ma status nagej. yjemy w otoczeniu pozwalajcym nam myle, e dowiadujemy si o wszystkim szybciej, kiedy tak naprawd nie wiemy nic. To rodzi straszne konflikty wewntrzne, one powoduj zo, ktra znowu przemienia si w agresj, a ta prowadzi do aktw przemocy - tumaczy Haneke (4).

Pianistka (2001)
Mona zaartowa, e wietnym przykadem komunikacyjnego bdu jest angielskie
http://liberte.pl/zrozumiec-michaela-haneke/ Strona 4 z 9

Zrozumie Michaela Haneke - Libert!

12.07.2013 15:11

tumaczenie filmu Pianistka. Niemiecki tytu powieci Elfriede Jelinek to Die Klavierspielerin, angielskie The Piano Player, ma wskazywa na nieco nisz hierarchi osoby tak nazywanej, Klavierspielerin nie znaczy bowiem to samo co pianisitin, ktrym raczej wypadaoby okrela jednostk yjc z gry na instrumencie, realnie uzdolnion, bdc kim wicej ni zwykym rzemielnikiem. Haneke zmieni tytu filmu w stosunku do ksiki, by, jak sam to ujmowa, traktowa bohaterk z wikszym szacunkiem. Pianistka w kinematografii austriackiego reysera stanowi jednak przypadek peen paradoksw. To wanie filmowi z 2001 roku Haneke zawdzicza swoj obecn popularno. Nagroda Zotej Palmy w Cannes przysporzya mu nie lada sawy i prestiu. Pomoga take autorce ksikowego oryginau. Gona ekranizacja jej powieci pozwolia Elfriede Jelinek zaistnie ze swoj fascynujc literatur poza Austri, cho tak naprawd kulminacyjny punkt jej kariery mia dopiero nadej (w 2004 roku zostaa wyrnion Literack Nagrod Nobla). Niemniej jednak w porwnaniu do ksikowego oryginau Pianistka w interpretacji Haneke wypada do sabo. Reyser wyeksponowa wtek miosny i posta modego mczyzny z nim zwizany, kiedy w powieci gra on tak naprawd drugorzdne znaczenie. Zwizek Eriki z jej uczniem zosta u Austriaka zdecydowanie mocniej zintegrowany z destrukcyjnymi relacjami pomidzy matk i crk, ktre w powieci stanowi kluczowy wtek dla caej historii. Elfriede Jelinek zafundowaa swojemu czytelnikowi przede wszystkim skomplikowane, wysublimowane i cyniczne studium kobiety, pragncej za wszelk cen wyemancypowa si w konserwatywnym spoeczestwie jako czowiek i jako artystka, ktra poniosa jednak na tym polu ogromn porak, w wyniku czego staa si rozchwian psychicznie neurotyczk. Haneke za punkt cikoci postawi na winowajc sytuacji gwnej bohaterki Pianistki konserwatywn, niemale represjonujc jednostk obyczajowo austriackiego spoeczestwa i rodzin jako jego podstawow komrk, generujc wszystkie moliwe konflikty midzyludzkie. Dla zaszokowania widzw i zainteresowania ich problemem postanowi nie unika obscenicznoci, ukazujc z odpowiedni dosadnoci sadomasochistyczne skonnoci Eriki. Haneke sam podkrela, i stara si znale zoty rodek na pokazanie tak odwanych scen, by nie ociera si o pornografi. Zwaywszy na to, e Pianistka czsto bywa postrzega i oceniania przez pryzmat swojej obscenicznoci, ciko powiedzie, czy reyserowi si to udao. Natomiast na pewno Austriak nie do koca zrozumia postrzeganie kobiecej seksualnoci przez Jelinek, ktre akurat w przypadku tej pisarki bardzo mocno naznaczone jest osobistym kontekstem. Dlatego atwiejsze mogo by ukazywanie jej przez pryzmat relacji midzy nauczycielk a jej uczniem (bohaterem
http://liberte.pl/zrozumiec-michaela-haneke/ Strona 5 z 9

Zrozumie Michaela Haneke - Libert!

12.07.2013 15:11

cakiem pozytywnym w filmie, w ksice za wprost przeciwnie) czy te sadomasochistycznych czynnoci. Bez znajomoci ksikowego oryginau Pianistka moe si wydawa naprawd mocnym, wnikliwym filmem o ogromnych walorach artystycznych (w duej mierze dziki znakomitej kreacji aktorskiej Isabelle Huppert), ale w konfrontacji z powieci ponosi, moe nie do koca jednoznaczn i bezdyskusyjn, ale jednak porak. Wydaje si, e zachwyt nad Pianistk nie do koca podyktowany by artystycznymi przesankami fabuy. Doceniono j raczej za temat, odwag czy gr aktorsk Huppert. Problem z tym filmem, podobnie jak z proz samej Elfriede Jelinek, tkwi w ich wybitnie lokalnym charakterze. Pisarka oczywicie w swych powieciach zajmuje si tematami o szerszym, europejskim lub te bardziej oglnym wymiarze, niemniej skupia si przede wszystkim nad mentalnoci austriackiego spoeczestwa. W Pianistce kontekst krajowy zdaje si by bardzo znaczcy. W Austrii nie oburzano si za ocierajce si o pornografi sceny, ale raczej za negatywn diagnoz spoeczn, ktr zarwno ksika, jak i film prezentuj. Michael Haneke wikszo niuansw powieci Jelinek doskonale rozumie, s one dla niego czym absolutnie naturalnym (w kocu to jej rodak). Wtpliwe, czy pod tym wzgldem kto spoza ich narodowego krgu postrzega te dziea w podobny sposb. W kolejnych swoich filmach Haneke wrci jednak do problematyki o zdecydowanie szerszym zasigu.

Ukryte (2005)
Portretowanie rodziny naley do grupy ulubionych tematw austriackiego reysera. Znamienite dla Haneke jest jednak to, e najbardziej interesuje si on ich dysfunkcjonalnym aspektem, lubi ukazywa rozpad tej komrki spoecznej, dokonujcy si pod wpywem najczciej nierozpoznanych wczeniej czynnikw wewntrznych lub zewntrznych. Doskona ilustracj tego tematu w twrczoci Michaela Haneke stanowi Ukryte. W filmie z 2005 roku Austriak po raz kolejnym wraca do problematyki zwizanej z przemoc, znw jednak bezporednio przemoc nie emanujc. Punktem wyjcia dla historii z Ukrytych jest francuska okupacja Algierii. Reyser posuy si konstrukcj thrillera, ktra praktycznie przez wiksz cz zdarze utrzymuje odpowiednie napicie i niepokj w filmie, cho widz, na przekr reguom rzdzcym tym gatunkiem, nigdy nie pozna odpowiedzi na pytanie, czy niekomfortowa sytuacja portretowanej rodziny kiedy si skoczy, kto dokadnie niepokoi tych ludzi i jaki ma w tym cel. Haneke w Ukrytych porusza si na dwch poziomach:
http://liberte.pl/zrozumiec-michaela-haneke/ Strona 6 z 9

Zrozumie Michaela Haneke - Libert!

12.07.2013 15:11

jednostkowym i politycznym. Na tym pierwszym reyser analizuje poczucie winy. Win nosi w sobie gwnym bohater filmu, zdaje si jednak za wszelk cen wymaza j z pamici, do czasu a kto mu o niej bezpardonowo przypomni. Z pozoru niewygodna i grona sytuacja nakae mczynie zastanowi si nad wydarzeniami z przeszoci, niemniej motywacj dla niego nie bd wyrzuty sumienia czy te utrudniajce egzystencj poczucie winy, ale raczej niepewno o ewentualne konsekwencje haniebnych czynw z przeszoci. Rozterki jednostki staj si dla Haneke punktem wyjcia do rozwaa, jak wskaza winnych, gdy nie mamy do czynienia z bliej skonkretyzowanym podmiotem (jak np. spoeczestwo), gdy wina ma charakter zbiorowy, czy w zwizku z tym istnieje moliwo kolektywnego wymierzania sprawiedliwoci. Reyser sygnalizuje take niebezpieczestwo rodzce si, kiedy dawne nierozliczone zbrodnie i cicha akceptacja dla karygodnych czynw, staj si bagaem nastpnego pokolenia. Ukryte w polityczny aspekt poruszaj w do skromnym spektrum, ale Haneke rozwin t myl w Biaej wstce.

Biaa wstka (2009)

Najnowszy film Austriaka przenosi widza do maej miejscowoci na niemieckiej prowincji w przededniu wybuchu pierwszej wojny wiatowej. ycie toczy si tutaj cakiem spokojnie i znonie, ludzie maj prac dziki bogatemu ziemianinowi wraz z rodzin zamieszkujcemu t okolic. Wzgldn stabilno wiejskiej spoecznoci zaburzy seria nieprzypadkowych, gronych aktw przemocy, ktre zmusz mieszkacw wioski do poszukiwania winnych wrd samych siebie. W Biaej wstce Haneke znw prezentuje dysfunkcjonaln stron rodziny, niemniej w przeciwiestwie do wszystkich poprzednich filmw w tym najnowszym ta niezauwaana dysfunkcjonalno doprowadzi do katastrofalnych skutkw, ktre w Ukrytych byy ledwie zasygnalizowane. Reyser zrywa z wizj niewinnych dzieci, otrzymuj one bowiem w spadku po swoich rodzicach ca palet dowiadcze i problemw, ktrych doroli w odpowiednim momencie nie potrafili lub nie chcieli dostrzec, zdiagnozowa, rozwiza. W Biaej wstce baga przeszoci i teraniejszoci zdeterminuje tragicznie przysze dziaania praktycznie caego pokolenia. Haneke ponownie w swoim najnowszym filmie obnaa hipokryzj konserwatywnej mentalnoci, przesadnych restrykcji i sztywnych zasad moralnych. Niezwyke w Biaej wstce jest jednak to, e jakkolwiek reyser duo w filmie sugeruje, ostateczn odpowied na stawiane pytania pozostawia w gestii widza, ktry sam te dochodzi do konkluzji, i Bia wstk mona interpretowa jako studium narodzin faszyzmu. Haneke tworzy tylko pewne formalne podstawy, stanowice
http://liberte.pl/zrozumiec-michaela-haneke/ Strona 7 z 9

Zrozumie Michaela Haneke - Libert!

12.07.2013 15:11

wyjcie dla rnych refleksji: czarno-biaa klisza, prostolinijna fabua, wiarygodny, bezstronny narrator uczestniczcy, unikanie bezporedniego ukazywania aktw przemocy. Z pozoru w filmie brak jakiejkolwiek dosownoci, a mimo to przeraajce wnioski nasuwaj si same. Analiza genezy europejskich totalitaryzmw do tej pory zarezerwowana bya raczej dla powanej literatury. Michael Haneke w Biaej wstce udowadnia, e take film ma wiele do zaoferowania, jeli chodzi o tego typu rozwaania. Przeprowadzona w jzyku kina analiza rwnie moe mie dotkliwy i niezwykle trafny charakter, o czym najlepiej wiadczy wywiad, jakiego reyser udzieli par tygodni temu niemieckiemu magazynowi Spiegel. Dwaj rozmwcy Austriaka zdaj si nie do koca dopuszcza do siebie myl, o czym dokadnie jest Biaa wstka, o ciarze gatunkowym tego filmu, momentami prezentujc przekonanie o rozrywkowej misji kina jako nadrzdnej i skupiajc si w duej mierze na elementach formalnych samej fabuy (7). Swoj drog, ten wywiad nosi tytu Every film rapes the viewer, co wydaje si idealn puent dla artykuu powiconego twrczoci Michaela Haneke.

Wybrana bibliografia (wykorzystana take w tekcie): (1) Mattias Frey: Michael (http://archive.sensesofcinema.com/contents/directors/03/haneke.html) Haneke

(2) Mattias Frey: Supermodernity, Capital, and Narcissus: The french connection to Michael Hanekes Bennys Video (http://cinetext.philo.at/magazine/frey/bennys_video.pdf) (3) Michael Haneke Interview by Martin (http://www.littlewhitelies.co.uk/interviews/michael-haneke-interview/) Brady

(4) The world that is known Michael Haneke interviewed by Christopher Sharrett (http://www.kinoeye.org/04/01/interview01.php) (5) Nina Hutchison: Between action and repression: The piano (http://archive.sensesofcinema.com/contents/03/26/piano_teacher.html) (6) Helen Macallan, Andrew Plain: Hiddens disinherited (http://archive.sensesofcinema.com/contents/07/42/hidden.html) teacher

children

(7) Philipp Oehmke, Lars-Olav Beier: SPIEGEL Interview with Director Michael
http://liberte.pl/zrozumiec-michaela-haneke/ Strona 8 z 9

Zrozumie Michaela Haneke - Libert!

12.07.2013 15:11

Haneke (http://www.spiegel.de/international/spiegel/0,1518,656419-2,00.html)

http://liberte.pl/zrozumiec-michaela-haneke/

Strona 9 z 9