D ZACHODNI PRZEGLA 2012, nr 2

NATALIA JACKOWSKA Natalia Jackowska Poznan

RACJA STANU A POLSKA PREZYDENCJA Racja stanu a polska prezydencja Prezydencja w Radzie Unii Europejskiej w swych wczes niejszych modelach gaja ca czaso prawnych, sie w Europejskiej Wspo lnoty Gospodarczej, a dzis sprawo z cych wana zgodnie z zapisem traktatu lizbon skiego, jest jedna z form wia a pan wspo lnoty europejskie z ich fundamentami, jakim sa stwa narodowe. Ta ewolucje praktykowana od 1958 r. instytucja prawa europejskiego ma za soba ca ze zmian traktatowych oraz dynamiki rozwoju EWG i UE. Bez wzgle du wynikaja zania prawne, jakie na poszczego na rozwia lnych etapach determinoway funk zadan cjonowanie prezydencji, sprowadza ona realizacje wspo lnot europejskich na szczebel pan stw czonkowskich. Polityczna odpowiedzialnos c za podejmowane dziaania (takz e w sytuacjach kryzysowych), koordynacja i realizacja wyznaczonych prioryteto w i wreszcie wskazywanie kierunko w rozwoju wspo lnot spoczywa cego rotacyjne przewodnictwo. To wyja tkowo na instytucjach pan stwa sprawuja ce maksymalnej mobilizacji logistycznej i kompetenprestiz owe zadanie, wymagaja cyjnej traktowane jest zwaszcza po rozszerzeniu UE o tak wiele nowych krajo w czonkowskich, jak miao to miejsce w latach 2004-2007 jako swego rodzaju tnos egzamin dojrzaos ci pan stw narodowych w zakresie umieje ci realizacji interesu ce sie przeszkody i kontwspo lnotowego i elastycznego reagowania na pojawiaja z ce oddziaywanie prezyrowersje. Traktat lizbon ski wprowadzi zmiany zawe aja c okres rotacji mie dzy sprawowaniem tej roli przez jedno dencji, m.in. wyduz aja pan stwo z dwo ch i po do dwunastu lat, czy powoanie nowych organo w UE: cego Rady Europejskiej i wysokiego przedstawiciela UE do spraw przewodnicza pro zagranicznych i polityki bezpieczen stwa. Moz na w nich dopatrywac sie b zmniejszenia roli pan stw narodowych w wykonywaniu wadzy na forum UE; jednak ro prezydencji jako wynik nie tylko stosowania wskazuje sie wniez na ewolucje prawa, ale takz e wpywo w kultury politycznej krajo w, osobowos ci polityko w, tnos kompetencji organizacyjnych i umieje ci wspo pracy oraz last but not least zasobnos ci finansowej 1.
1 Por. M. M. Brzezin ska, Ksztatowanie sie i rozwo j prezydencji w Radzie, w: P. Burgon ski, S. Sowin ski (red.), Od akcesji do prezydencji. Kos cio katolicki w Polsce i Unia Europejska, Torun 2011, s. 61-63.

60

Natalia Jackowska

ca podmiotowos cego ja pan Prezydencja, jako instytucja eksponuja c sprawuja stda cej efektem dugiej ewolucji idei racji wa, pozwala zarysowac odniesienia do be cioleci przez traktaty ustrojowe stanu. W rzeczywistos ci ksztatowanej od dziesie wspo lnot europejskich, wraz z ostatnim traktatem z Lizbony, z ywe jest pytanie ce perspektyw pan dotycza stwa narodowego. Obwieszczany przez eurosceptyko w jednak gosem oraz wielu uczestniko w debat europejskich jego zmierzch okazuje sie zyk debat publicznych, w kto cie na wyrost. Potwierdza to choc by tylko je rym poje racji stanu przez ywa kolejny renesans i to nie tylko w odniesieniu do kwestii trznych, ale ro wewne wniez ponadnarodowych. ce nowoz ce sie Towarzysza ytnym dziejom politycznym Europy i przewijaja pan cie racji stanu ukazao swoja nos przez historie stw narodowych poje nos c takz e cych dla Polski czas przeomu demokratycznego w ostatnich dekadach, stanowia Niccolo Machiaveli transformacji systemu pan stwowego. Utoz samiane z postacia cie definiuja ce wyz lego (choc to nie on pierwszy go uz y) poje szy interes wspo lnoty sto jako uzasadnienie przekroczenia norm pan stwowej, wykorzystywane byo cze gnie cia partykularnej korzys prawnych, etycznych czy zwyczaju dla osia ci; co wiecej, niejednokrotnie naduz ycia te przybieray drastyczne formy, a przykady takich zachowan atwo wskazac nawet w historii politycznej ostatnich dekad Polski nowych interLudowej. Podobnie jednak jak mys l Machiavellego doczekaa sie cych jej aprobowane z punktu widzenia etyki i prawa pozytywpretacji wskazuja cie racji stanu przewijac zacze o w dyskusjach z nego aspekty, tak i poje sie ycia publicznego okresu transformacji systemowej i ksztatowania adu demokratycznego w konteks cie odmiennym od pro b uzasadnienia wprowadzenia stanu wojennego w 1981 r. Autor Ksie cia doceniony zosta jako promotor idei obywatelskich, zasuz ony dla przywro cenia rzymskich idei republikan skich w miastach Italii, a za ki czemu ods pos rednictwem swoich pism takz e w nowym s wiecie, dzie wiez eniu cie racji stanu 2. ulego wykorzystane przezen poje tek obywatelski ukaza racje stanu Wyeksponowany w retoryce publicznej wa dne silniejsze w nowym s wietle, takz e w odniesieniu do okresu przed 1989 r. Niezbe zanie racji urzeczywistnianych przez pan powia stwo z interesem narodowym, ca sie opozycje czy wypowiadaja cych sie o nas i za nas postulowana przez rodza przedstawicieli Kos cioa hierarchicznego nie bya niczym innym, jak was nie cego woaniem o spo jne pan stwo, legitymowane przez swego suwerena korzystaja cych mu praw podmiotowych. Postulaty strajz penego katalogu przysuguja cych w 1980 r., choc s ce dramatycznej sytuacji kuja w sporej cze ci dotycza zay sposoby wyjs kszeniem podmiotowos ekonomicznej, wia cia z kryzysu ze zwie ci dnego Zwia zku Zawodowego Solispoeczen stwa. Program Niezalez nego Samorza cy sie w gora cym okresie przewartos darnos c , rodza ciowan 19801981, osnuty by na postulacie reprezentowania ludzi pracy i obrony ich praw, godnos ci i intereso w, jak i powszechnych praw czowieka, obywatela i pracownika. Z przekonania
2

Por. A. Rzegocki, Racja stanu a polska tradycja mys lenia o polityce, Krako w 2008, s. 333-334.

Racja stanu a polska prezydencja

61

cej poprawa bytu o koniecznos ci przeprowadzenia reformy gospodarczej, skutkuja , z spoeczen stwa i wzrostem efektywnos ci gospodarki, wysnuto wskazo wke e gwarancja skutecznos podstawowa ci podejmowanych zmian jest oparcie sposobu dzania gospodarka , a takz zarza e sposobu sprawowania wadzy w pan stwie na zasadach demokratycznej legitymizacji. Przyczyn nieefektywnos ci dotychczasowe w fundamentalnym be dzie go systemu oraz zapas ci gospodarki dopatrywano sie antropologicznym, skutkiem kto rego bya niemoz nos c zaspokojenia potrzeb ludzcych w z dzanym pan kich, ale przede wszystkim marginalizacja z yja le zarza stwie obywateli i pozbawienie ich moz liwos ci samorealizacji oraz kreatywnos ci. Postuladnos dnos ce ty praworza ci, jawnos ci z ycia publicznego oraz samorza ci, towarzysza tych, byy nie tylko rdzeniem ideowym Solidarnos dekadzie lat osiemdziesia ci, ale przygotowyway grunt dla zmiany systemowej, do kto rej doszo z upywem dekady. Podtrzymywane w czasach zdelegalizowanej Solidarnos ci, nabray aktualnos ci realizacja zasady samostanowienia w nowych warunkach, gdy moz liwa staa sie narodu i demokratycznie legitymizowanej racji bytu pan stwowego. cego juz Dos wiadczenia trwaja niemal c wierc wieku suwerennego bytu Rzecz rozbiez ce skali obywatelskiej akpospolitej nasuwac musza ne oceny dotycza tywnos ci i kultury politycznej. Polska oceniana jako inicjator i jeden z filaro w rodkowo-Wschodniej boryka sie z prodemokratycznej transformacji Europy S blemem stosunkowo niewielkiego zaangaz owania obywateli w proces legitymizacji systemu politycznego. Nawet przeomowe wybory parlamentarne w 1989 r. przygne y do urn wyborczych niespena 63 procent uprawnionych, a wa tpliwej cia chluby rekord pad podczas wyboro w do Parlamentu Europejskiego w 2004 r., w kto rych uczestniczyo zaledwie 20 procent wyborco w. Te wymierne dane brak zaufania do klasy politycznej czy koncentracje intereso odzwierciedlaja w cych spus po minionych na sferze prywatnej, w duz ej mierze stanowia cizne publiczna , a takz z czasach znikomych moz liwos ci wpywu na sfere e dalekosie ny cej rezultat wspomnianej wyz ej strategii wadz komunistycznych sprowadzaja do marginalizacji obywateli we wasnym pan sie stwie. Demokratyczna legi do mechanicznej zmiany obsady tymizacja wadzy po 1989 r. nie ograniczaa sie pia organo w pan stwa i postawienia przed nimi nowych celo w. Zmiana nie nasta dzynarodowego w pro z ni, lecz na tle dynamicznych przeobraz en otoczenia mie cych sie trendo oraz zmieniaja w o charakterze bez maa globalnym. Etos narodowy, sie z glowydobyty na s wiato dzienne po latach ograniczen i zakazo w, zetkna , zacieraja ca dotychczasowy system klarownych rozgraniczen balizacja oraz docymi szczego tycza lnie Europy procesami integracji oraz instytucjonalizacji adu tej przez dawnych ponadnarodowego. Ro wniez samo sprawowanie wadzy przeje do tych samych procedur, kto opozycjonisto w nie sprowadzao sie re wczes niej realizowali Jo zef Cyrankiewicz, Piotr Jaroszewicz czy Zbigniew Messner. W roku dy pan 1989 ekipa Tadeusza Mazowieckiego zastaa go wne urze stwa przystodzenia, lecz do wykonywania formuowanych gdzie indziej sowane nie do rza d Rady Ministro polecen . Urza w nie by przygotowany do zbierania i przetwarzania

62

Natalia Jackowska

pnych informacji, nie istniay mechanizmy komunikacji wepowszechnie doste trz samej administracji. Narze dzia pozwalaja ce na skuteczne rza dzenie trzeba wna c byo zatem budowac od zera 3. Obok napie o podoz u ideowym oraz rekonstrukcji du administracji (czego najistotniejszym elementem byo przywro cenie samorza dzenia, w tym komuterytorialnego), konieczne byo wypracowanie standardo w rza cego nikacji spoecznej, a wreszcie budowa konstytucyjnych podstaw dla ewoluuja dku pan porza stwowego. Jednym z bardziej brzemiennych w skutki paradokso w procesu transformacji, jakiego dos wiadczya Polska, by was nie o w ewolucyjny sposo b zmiany systemu cej moment politycznego i ustrojowego. Zabrako jednoznacznej cezury wskazuja dku. Jakkolwiek zmiany, zabrako wyraz nego odgraniczenia starego i nowego porza tpienia ponadczasowe pokojowa i ewolucyjna zmiana ustroju stanowi bez wa gnie cie dziejowe, to z punktu widzenia spoecznej recepcji zmiany i ksztaosia gnie cie nie zostao docenione. towania s wiadomos ci obywatelskiej to wielkie osia Choc moz na wyro z nic kro tki okres wyjs cia z rez imu autorytarnego (1989-1991), dku (do przyje cia czas budowy instytucji i podstaw prawnych nowego porza konstytucji w 1997 r.) oraz etap konsolidacji demokratycznego systemu polityczgnie c nego 4, to jednak po z niejsze pro by deprecjonowania osia suwerennej pan stwowos ci udowodniy, jak saba bya recepcja dokonanej zmiany w s wiadomos ci cie konstytucji w 1997 r. nie zapisao sie w odbiorze spoecznym spoecznej. Przyje du na towarzysza ce mu spory i polemiki. jako moment przeomowy, takz e ze wzgle Pos wiecenie niemal dekady na opracowanie nowej ustawy zasadniczej spowodowa momentu konstytucyjnego przeje a raczej umowa o, z e w tym czasie funkcje spoeczna zrealizowana w 1989 r. 5 Proporcjonalna ordynacja wyborcza, faworyzuca osoby i partie polityczne, kto eksplozje jako naturalna ja rych prawdziwa po do konsekwencje wiecza rza w monopartyjnych Polska przez ya w latach 90., zan zawaz ya ro wniez na ksztacie rozwia konstytucyjnych. W warunkach silnego sceny politycznej i trudnego do oszacowania potencjau i moz ro z nicowania sie zania faworyzuja ce ogo liwos ci poszczego lnych partii, przewaz yy rozwia lny interes legitymizacja interes rozdrobnionej klasy politycznej, a nie poparty demokratyczna spoeczen stwa obywatelskiego 6. du, kto z Kategoryczna ocena tego zjawiska jako be ry zacia y na przebudowie jednak dyskusyjna. Duz ustrojowej wydaje sie sza perspektywa czasowa pozwala tku lat dziewie c tych jako etap spojrzec na sabos c sceny politycznej pocza dziesia
3 R. Matyja, Przywo dztwo i instytucje, w: I. Jackiewicz (red.), Budowanie instytucji pan stwa 1989-2001. W poszukiwaniu modelu, Warszawa 2004, s. 13. 4 Por. M. Czes nik, R. Markowski, Uwarunkowania budowy polskiego systemu partyjnego: instytucje i procesy, w: I. Jackiewicz (red.), Budowanie instytucji..., s. 29. 5 Ibidem, s. 33-34. 6 Por A. Z. Kamin ski, Stracony moment konstytucyjny w pokomunistycznej Polsce: skutki dla jakos ci rzadzenia dwadzies cia lat po z niej, w: W. Morawski (red.), Modernizacja Polski. Struktury - agencje - instytucje, Warszawa 2010, s. 327.

Racja stanu a polska prezydencja

63

dojrzewania pluralistycznej kultury politycznej. Rozdrobnieniu politycznemu towarzyszy konsens woko kwestii fundamentalnych, takich jak reorientacja kierunko w polityki zagranicznej, wdraz ana zgodnie z planem Balcerowicza reforma gospodar europejska oraz cza czy ukierunkowanie procesu transformacji na integracje ksze rozbiez po nocnoatlantyckie struktury bezpieczen stwa. Wie nos ci w sposobach dopiero po definiowania interesu pan stwa pojawiy sie z niej, wobec polaryzacji do sceny politycznej czy to w okresie rza w lewicy postkomunistycznej, czy po dzy go 2005 r., gdy obszar rywalizacji mie wnymi nurtami politycznymi ograniczy do formacji postsolidarnos gnie cie go sie ciowych, a osia wnych celo w polskiej cia na nowo debaty o pan polityki po 1989 r. wymagao podje stwie. Polityczna podstawowych celo dynamika oraz spoeczna energia, nakierowane na realizacje w pan stwa nakres lonych na przeomie lat 80. i 90., znalazy swo j punkt kulminacyjny cej je kampanii, ale w referendum akcesyjnym (7-8 czerwca 2003 r.) i poprzedzaja pozostay nie do kon ca wykorzystane dla podniesienia kultury politycznej i etosu kszym powodzeniem formowany jest aktywnos obywatelskiego. Ten ostatni z wie samorza do oddolna , niz ki stymulacji ze strony instytucji cia w i inicjatywa dzie gnie pan stwa. Tymczasem niemoz liwa jest poprawa pan stwa polskiego, o ile nie sie do z dzenia. Nie ma tez sie ro de niskiej jakos ci rza moz liwos ci podniesienia kultury bokich politycznej spoeczen stwa, poziomu jego obywatelskiej s wiadomos ci bez ge zmian w systemie instytucji z ycia publicznego. Kierunek tych zmian nie moz e dotyczyc tylko reformy administracji, bo jej stan determinowany jest przez czynniki zane z caos ustroju pan zwia cia stwa, a przede wszystkim przez procedury tworzenia ce ocene i rozliczenie decydento prawa i mechanizmy kontrolne umoz liwiaja w z podejmowanych przez nich dziaan 7. Krytyczne oceny elit politycznych potwierca frekwencja wyborcza potwierdzaja kopoty z opdzane systematycznie maleja tymalnym funkcjonowaniem pan stwa i jego instytucji. Trudnos ci w ksztatowaniu stabilnych podstaw demokratycznego pan stwa gotowego sprostac nowej epoce byy tem dla procesu integracji Polski ze strukturami europejskimi. Nie by to proces jednokierunkowy, gdyz samo przygotowanie akcesji do Unii Europejskiej wymusio tempo i kierunki zmian funkcjonowania instytucji pan stwowych (np. kolejne ustawy o suz bie cywilnej) oraz dowych. Nie sposo samorza b jednak nie dostrzec chaosu organizacyjnego towarzycego tworzeniu i przeksztacaniu instytucji i urze do cych wdraz sza w suz a aniu standardo w unijnych w polskim prawie i realiach. Podobnie jak to miao miejsce z budowaniem struktur pan stwowych czy doborem ordynacji wyborczej, tak cych integracji i akcesji bya wypadkowa gry politycznej i ewolucja instytucji suz a dza cych koalicji, a nie wynikiem konsekwencji w realizowaniu optymalnej, i rza dnic zaplanowanej strategii polskiej drogi do UE 8. Moz na w tym miejscu uwzgle
Ibidem, s. 352. Por. A. Biegaj, Dostosowanie struktur wadzy w Polsce do realizacji polityki integracji europejskiej, w: I. Jackiewicz (red.), Budowanie instytucji..., s. 265-266.
8 7

64

Natalia Jackowska

cy iz szczego lny rys polskiej demokracji wskazuja o sile i skutecznos ci wadzy szerokie uprawnienia i spre z pan stwowej nie decyduja ystos c dziaania jej organo w wykonawczych, lecz poczucie podmiotowos ci spoeczen stwa i odpowiedzialnos ci zan obywatelskiej oraz s wiadomos c zobowia i uprawnien wobec pan stwa. Sku obywatela tecznos c dziaania wspo czesnego pan stwa polega na utoz samianiu sie z pan stwem, a to moz liwe jest tylko w warunkach demokracji parlamentarnej oraz peni swobo d i wolnos ci obywatelskich 9. W polskich realiach oznacza zanie do tradycji etosu Solidarnos to nawia ci jako ruchu spoecznego, z silnym tej niejednokrotnie do granic anarchii, przedkadaja cej rysem demokracji posunie ponad prawne ramy kompetencji legalnie ustanowionych wadz. opinie publiczna gle z cie mie dzy instytucjami wadzy a poczuciem Cia ywotne pozostaje napie suwerennos ci narodu. Po rocze polskiego przewodnictwa w Radzie Europejskiej byo czasem wielkiej organizacyjnej i administracyjnej mobilizacji. Siedem lat po akcesji do UE stao sie do ge bszego zakorzenienia Unii i jej instytucji w s okazja wiadomos ci obywateli Rzeczypospolitej. W tym ostatnim konteks cie istotne jest formowanie oczywistego, a jednak nie powszechnego przekonania, z e Unia to nie oni, z e Polska staa sie cze s tego wielkiego organizmu i proporcjonalnie do potencjau i siy integralna cia argumento w posiada wpyw na jego aktywnos c . Czas sprawowania przez Polske prezydencji nie by wolny od paradokso w: kryzys gospodarczy oraz pro by rozsadzac , tocza ca jednoczes zaradzenia jego skutkom zdaway sie Unie nie i Islandia . Krytyka ambicji poszczego negocjacje akcesyjne z Chorwacja lnych krajo w czy sposobo w realizacji polityk unijnych nie niweczy aprobaty dla wspo lnoty; nawet zagorzaym krytykom czonkostwa Polski w UE trudno dyskontowac kategoryczny sprzeciw, jaki manifestowali jeszcze osiem lat temu. Pozytywne trznych obserwatoro oceny polskiego po rocza formuowane przez zewne w, a takz e strone konkretny wymiar zrealizowanych zamierzen to jedna strona medalu. Inna prezydencji stanowi wykorzystanie tego po rocza dla wzmocnienia kultury politycznej i edukacji obywatelskiej w kraju. Przygotowanie i koordynacja realizacji zuja cych regulacji zamierzonych plano w na czas prezydencji wedug obowia w istocie do s traktatowych sprowadza sie wiadczenia dobrych usug administce Radzie Europejskiej ma speniac racyjnych, a pan stwo przewodnicza raczej profesjonalnego moderatora niz funkcje gracza 10. Prezydencjonalny egzamin dojrzaos ci zdaa polska administracja publiczna, nie tylko w zakresie sprawnos ci tnos dziaania, ale takz e umieje ci zniuansowanego prezentowania stanowiska UE trznych nawet wo od polskich racji. w relacjach zewne wczas, gdy ro z nio sie Przykadem takiej neutralnos ci bya konferencja klimatyczna w Durbanie po liwa, Demokracja polska. Idee ludzie dzieje, Warszawa 2010, s. 272-273. M. S Por. S. Sowin ski, Kos cio szansa polskiej prezydencji, prezydencja szansa Kos cioa, w: P. Burgon ski, S. Sowin ski (red.), Od akcesji do prezydencji..., s. 113-114.
9 10

Racja stanu a polska prezydencja

65

unijnego kompromisu w sprawie emisji dwutlenku zawetowaniu przez Polske 11 gla . we pan Sprawowanie prezydencji wzmacnia pozycje stwa we Wspo lnotach Europejskich, ale stanowi jednoczes nie impuls dla wzmocnienia instytucji samego pan stwa ono w codziennej polityce oraz uwypuklenia prioryteto w, kto rymi kieruje sie takz e zagranicznej. Znakiem rozpoznawczym polskiego po rocza w Radzie siadami UE, choc Europejskiej byy relacje ze wschodnimi sa nie przyniosy nie zro oczekiwanych rezultato w. Podpisanie traktatu akcesyjnego z Chorwacja wtnowaz yo ukrain skich czy biaoruskich perturbacji, kto re jednak wyniky z wewne rznej polityki tych krajo w. Polskie ambicje przypominania o solidarnos ci narodo w z logika odbiegaja ca od unijnych imperatywo europejskich zderzyy sie w. Z drugiej zywaniu biez cych probstrony ta sama solidarnos c musiaa przys wiecac rozwia a lemo w kryzysu w Unii i strefie euro, bo choc zabiegi na rzecz ocalenia stabilnos ci dku, to uczynienie tej Wspo lnot wynikay w chodnej kalkulacji i zdrowego rozsa gnie cia po kwestii przedmiotem dyskusji wadz i obywateli zmuszao do sie ca kryzys Europa (nie tylko Unia Europejargument ze sfery aksjologii. Przez ywaja cych ja wartos ska) dos wiadcza powaz nego deficytu spajaja ci. Dyskusja o roli wartos ci w sferze publicznej, zintensyfikowana w Polsce przed referendum do UE, bya po cze s dzie w 2003 r. oraz akcesja ci traktowana utylitarnie jako narze ce osia gnie ciu celu formalnej integracji ze strukturami wspo suz a lnotowymi. ca wie kszos Tymczasem rzeczywistos c obecnego kryzysu tak boles nie dotykaja c krajo w europejskich pokazaa, z e dyskusji tej nie moz na przerywac czy traktowac gania choc tylko jako przysowiowego wytrychu do osia by nawet najistotniejszych celo w. Nie chodzi przy tym jedynie o wzbudzenie doraz nej euroempatii i solidarcej rza dowe dziaania ratowania najbardziej zaduz nos ci legitymizuja onych gospodarek narodowych. Koniecznos c mozolnego wypracowywania przez poszczego ldy takiego przyzwolenia dotkliwie pokazaa, jak bardzo brakuje obywatelskiej ne rza s wiadomos ci Europejczyko w. Zaawansowane struktury integracyjne wymagaja stabilnego fundamentu politycznego, wspartego wartos ciami i etosem obywatels stao, potrzebna jest zasadnicza zmiana sposobu rozumienia celo kim. Aby tak sie w cia racji stanu i zadan pan stwa oraz wspo lnot ponadpan stwowych. Redefinicja poje do w sposo b adekwatny do epoki nie zawsze zbiez nych pra w globalizacji i integracji cym nie tylko przed teoretykami ustroju. Powodzenie projektu jest zadaniem stoja Europa zalez y nie od dzis od poczucia wspo lnoty budowanej na toz samos ci i solidarnos ci, na wartos ciach, a nie tylko na interesach, co kolejny raz udowodni ca obecny kryzys. Dyskusja o jego przyczynach i pro bach pooz enia mu kresu, tocza takz cej prezydencje w Radzie Europejskiej Polski sie e z udziaem sprawuja
11 Patrz B. Nowak, Ostatnia prezydencja duz ych oczekiwan refleksje po Prezydencji Polski dzynarodowych 22012, Warszawa 2012, w Radzie UE, Raporty i analizy Centrum Stosunko w Mie s. 4-5.

66

Natalia Jackowska

pro zwro ce unijna wspo stanowia kolejna be cenia uwagi na wartos ci konstytuuja l. Paradoksalnie, zoz note ona sytuacja kryzysu pozwolia byc moz e skupic na nich ksza uwage opinii, bez naraz innym wie ania na zdystansowane posuchamy cie razem. Opinie formuowane przez intelektualisto w czy badaczy dziejo w Europy mogy zyskac nos nos c w dyskusji polityko w, konfrontowanych z jednej strony w konsekwencjami kryzysu ekonomicznego, a z drugiej z niepowodzeniami cych demokracje i prawa czowieka relacji ze wschodnimi sa siadami UE. promuja ca pod znakiem zapytania dorobek integracyjny UE oraz poSytuacja stawiaja zan cych najbliz przyszos szukiwanie skutecznych rozwia stabilizuja sza c zwro cia na sfere idei i wartos c szukac uwage ci, w niej nakazuja wskazo wek do dziaania. pia z Wygaszane z najwaz niejszych areopago w Europy opinie nie zasta mudnej cej zan pracy na rzecz edukacji obywatelskiej, buduja siec spoecznych powia cych grunt dla wspo obywateli oraz instytucji trzeciego sektora, przygotowuja pracy dzynarodowej, ale takz dzy narodami. Tylko ta droga jest nie tylko mie e m ie cej zasade autentycznej solidarnos was ciwa do ksztatowania Europy respektuja ci, cej sie do historycznych korzeni i katalogu pozytywnych wartos odwouja ci, cej funkcjonuja zgodnie z zasada subsydiarnos ci. Mys lenie o Europie jako wspo lnocie wartos ci oznacza nowe zdefiniowanie racji stanu. Europeizacja traktowana nie cy zerwaniu tylko jako formalny akces do Unii, ale proces cywilizacyjny suz a epoka izolacji i zapo ciu przez Polske adekwatnego do jej z miniona z nienia oraz zaje potencjau miejsca w gronie wolnych i demokratycznych pan stw kontynentu jest polityczni elementem wspo czesnej racji stanu. Nie oznacza ona, jak czasem gosza cie dziaan interpretatorzy, zerwania z modelem pan stwa narodowego, lecz podje ukierunkowanych na optymalne zabezpieczenie jego instytucji w obliczu wspo g maja dzis wzie cia gospodarczesnych wyzwan . Globalny zasie nie tylko przedsie cze czy interesy polityczne, ale takz e zagroz enia. Odpowiedz pan stw europejskich, jest realizowany od zakon jaka czenia ostatniej wojny s wiatowej projekt integracji, gle daleki od swego finalit. Mimo obarczony jest wieloma niedoskonaos ciami i cia rodkowej i Wschodniej podobnie, jak by mitycznym niemal to dla pan stw Europy S z celem w okresie da enia do uzyskania suwerennos ci, tak obecnie stanowi punkt odniesienia dla proceso w modernizacji i zabezpieczenia bytu pan stwowego. rozbiez dzy Pierwsze lata czonkostwa Polski w UE pokazay istotna nos c mie strona integracji a sfera idei niezbe dnych dla ugruntowania s praktyczna wiadomos ci obywatelskiej i kultury politycznej. O ile konsumowanie materialnych profito w cych z czonkostwa w Unii oraz be da ce zapewne jego pochodna poparcie wynikaja , na tle innych pan spoeczne dla integracji utrzymuje sie stw i mimo kryzysu cego Wspo dotykaja lnoty, na wysokim poziomie, to coraz wyraz niejszy staje sie deficyt mys lenia kategoriami strategii oraz identyfikacji intereso w narodowych. gnie cie celo Osia w postawionych sobie niemal c wierc wieku temu przez odzysce suwerennos kuja c pan stwo spowodowao powstanie pewnej pustki strategicznej w mys li i praktyce politycznej dnia dzisiejszego. Obecnie ta przestrzen daje sie praktycznego wymiaru integracji wdraz zamaskowac realizacja aniem programo w

Racja stanu a polska prezydencja

67

strukturalnej modernizacji, tak bardzo przeciez potrzebnej i akceptowanej. Podobce jest dostosowanie biez cych dziaan nie w sferze polityki zagranicznej absorbuja a dzynarodowego porza di strategii kro tkoterminowych do dynamiki przeobraz en mie ku politycznego i bezpieczen stwa. Zbyt mao miejsca i czasu pozostaje na biona dyskusje i refleksje o dalszych perspektywach polskiej modernizacji poge zanym do demokracji i suwerennoi polityki. Trudno sobie wyobrazic , by w przywia wya cznie w obre bie klasy politycznej, ale s ci pan stwie taka dyskusja toczya sie powierzchowny charakter polskich debat publicznych nie jest w tej kwestii zbyt cy. Okres sprawowania prezydencji by nowym impulsem dla organizacji obiecuja dowych, spoecznos pozarza ci lokalnych czy instytucji edukacyjnych przybliz aja i funkcjonowanie UE. Podobnej aktywnos cych historie ci potrzeba na co dzien , zaro wno dla elementarnej wiedzy o mechanizmach funkcjonowania Unii oraz jej bionej dyskusji relacji z pan stwami narodowymi, jak i dla dojrzalszej, poge , z o kierunkach ewolucji tego szczego lnego projektu. Wydaje sie e osiem lat po pieniu Polski do UE dominuja cym wymiarem czonkostwa pozostaje mateprzysta rialna modernizacja tak hojnie wspierana funduszami wspo lnotowymi, a poparcie ce Polako w dla integracji europejskiej, od lat przekraczaja 80 procent, wsparte jest wynikaja ca z biez cej obserwacji wydarzen wiedza raczej intuicja a niz ugruntowana polskiego euroentuzjazmu, o strukturze i kompetencjach instytucji unijnych. Miara cy pogla d o braku zagroz nawet w czasach kryzysu, jest przewaz aja enia dla cego z integracji oraz o korzystnej dla Polski przynalez suwerennos ci pyna nos ci do 12 cych grupy najs cis lej wspo pracuja pan stw czonkowskich . Nie sa wiec frazesem ce w ust polityko padaja w sowa o potencjale s wiez ej energii, jaki ma do zaoferowadzy Odra a Bugiem. Warto, by ten obywatelski fundament nia Europie kraj mie ce idee do europejskiej dyskusji o przyszopozwoli wnies c odwaz ne i przekonuja ce naszkicowac interpretacje poje cia racji stanu, odpowiadaja s ci, pozwalaja nowa cego swoja suwerennos cego rzeczywistos ci pan stwa realizuja c w ramach instytucji ponadnarodowej wspo pracy. tez Podobny obraz toute proportion gardes zdaje sie wyaniac z po rocza tpienia upyne o ono pod znakiem sprawnej organizacji polskiej prezydencji. Bez wa cych i aranz cych biez ca polityke , wykazuja ca skutecznos dziaan koordynuja uja a c takz wysoko oceniona e w doraz nym wymiarze adaptacji do sytuacji kryzysu. siado da cy kolebka solidarPozostao pytanie, czy w odbiorze wschodnich sa w, be cy swo nos ci kraj buduja j dobrobyt i bezpieczen stwo realizowa zadania prezydencji cznik i symbol otwartos cych od jako a ci UE, promotor wartos ci i idei przys wiecaja zarania europejskiej wspo lnocie. Dos wiadczenia mozolnego procesu jednoczenia kontynentu powinny pozostawic takz e w jego zachodnich stolicach refleksje przydatne unijnej wspo lnocie nie tylko w najbliz szej przyszos ci.

Polacy o pakcie fiskalnym i poge bianiu integracji w Unii Europejskiej, Komunikat z badan CBOS, Warszawa, luty 2012 r., s. 2; 11-14.

12

68

Natalia Jackowska ABSTRACT

Presidency of the Council of Europe is an institution of the European law which has been exercised since 1958 and evolves together with changes of the treaty and the dynamism of development of the European Communities and the EU. It binds the European communities to their foundation, i.e. national states, and by giving prominence to the subjectivity of the state it facilitates references to the idea of the reason of state. In Poland, this idea manifested its validity in the last decades which are identified with the democratic breakthrough and transformation of the state system of government. The civic theme voiced in public rhetoric showed the reason of state in a new light, revealing its affinity to national interest. The civic foundation of statehood is expected to contribute bold and convincing ideas to the European debate on the future. This will help to outline a new interpretation of the notion of the reason of state, compatible with the model of a state that realizes its sovereignty within the framework of an institution of transnational cooperation.