D ZACHODNI PRZEGLA 2012, nr 3

SKI Ernest Kuczyn ERNEST KUCZYN ski o dz

NOWY PREZYDENT RFN JOACHIM GAUCK Nowy prezydent RFN Joachim Gauck
Nie jestem ani czerwony, ani zielony, jestem Joachim Gauck

scene polityczna zwyko sie okres Niemiecka lac mianem stabilnej, jednakz e odnotowac w ostatnim czasie nad Renem i Szprewa moz na wydarzenia, kto re temu stwierdzeniu, lecz takz zapytac nie tylko zaprzeczaja e nakazuja o powody dku tak wyraz nych zmian w dotychczas was ciwie niezachwianym porza c pod uwage chociaz politycznym Republiki Berlin skiej. Biora by takie czynniki, jak: coraz bardziej zro z nicowany zaro wno na poziomie krajo w federacji, jak i centralnym krajobraz partyjny 1, niedawne zawirowania woko ministra dz Karla-Theodora zu Guttenberga, ba tez gos ne dymisje Horsta Khlera i Christiana Wulffa, moz na dojs c do przekonania, iz sytuacja polityczna w RFN wydawac nie jest taka bezbarwna, jak mogoby sie . W tym konteks cie uwage dzynarodowej opinii publicznej przykuwaja nie tylko zmiany w ukadzie mie si w niemieckiej konstelacji partyjnej, lecz przede wszystkim drastyczny spadek du prezydenta. zaufania spoecznego do urze Wprawdzie konstytucyjna pozycja gowy pan stwa w Niemczech jest stocej roli politycznej i posiada sunkowo saba (prezydent nie odgrywa znacza ograniczone uprawnienia), to jednak ws ro d dotychczasowych prezydento w federalnych bez wahania moz na wskazac na osobistos ci m.in. Richard von Weizscker, Roman Herzog czy Johannes Rau kto re w niezwykle wyraz ny i pozytywny sposo b (ro wniez dla stosunko w polsko-niemieckich) zapisay sie na kartach historii najnowszej. Warto zauwaz yc , iz powojenni i pozjednoczeniowi zaprezydenci Niemiec (Zachodnich) podczas swoich kadencji ograniczali sie zwyczaj do penienia funkcji go wnie ceremonialnych, z rzadka wpywali na
1 krajobrazu partyjnego w Niemczech moz Zmiane na zaobserwowac chociaz by na przykadzie kszej liczby lokalnych ugrupowan cych federalnych aspiracji politycznych, z kolei coraz wie nieposiadaja ksze dota d partie (CDU, na szczeblu krajowym mamy do czynienia z faktem, iz najpopularniejsze i najwie zaufanie i poparcie wyborco ugrupowania kojarzone SPD) traca w, natomiast na znaczeniu zyskuja z ruchami protestu (Zieloni). Por. M. Zawilska-Florczuk, Ordnung muss nicht sein. Zmiany na niemieckiej scenie partyjnej, Komentarze Os rodka Studio w Wschodnich nr 552011.

142

Ernest Kuczyn ski

publicznych debat, nie mo c juz ci atmosfere wia o skandalach czy widocznej che oddziaywania na z ycie polityczne kraju. Ta prawidowos c zostaa w pewnym sensie zachwiana podczas prezydentury Horsta Khlera (2004-2010), kto ry wprawdzie nalez a do oso b niezwykle popularcych sie z spoeczen nych i ciesza yczliwos cia stwa niemieckiego, lecz w opinii krajowych polityko w prezentowa juz nieco odmienny wizerunek gowy pan stwa tnie zabiera gos wobec aktualnych wydarzen regularnie i che politycznych (m.in. dzen w kwestii Powiernictwa Pruskiego, problemu wype , ratyfikacji traktatu lizbon dza cych, a ponadto nie zawaha sie skiego), krytycznie ocenia dziaania partii rza odmo wic zoz enia podpisu pod uchwalonymi przez Bundestag projektami, co cze sto. Jego niespodziewane w powojennej historii Niemiec nie zdarzao sie pienie cej niespena rok drugiej usta z piastowanego urzedu i przerwanie trwaja sne o poukadana zazwyczaj scena kadencji w dniu 31 maja 2010 r. wstrza nad Renem i Szprewa , natomiast nad Wisa wzbudzio z polityczna al z powodu utraty tak z yczliwie nastawionego do Polski i Polako w prezydenta RFN, kto ry jak tamy za cel pierwszej wizyty po zaprzysie z . pamie eniu wybra was nie Warszawe Khler jako powo d swojej dymisji poda kontrowersje woko jego wypowiedzi c, z na temat interwencji wojskowej w Afganistanie, zaznaczaja e pomo wieniem jest ca, iz za sprzecznym z konstytucja uz informacja gosza opowiada sie yciem Bundeswehry do zabezpieczania niemieckich intereso w gospodarczych. W wyniku tej decyzji w RFN po raz pierwszy prezydent zrezygnowa ze stanowiska w trakcie kadencji i trzeba byo w trybie pilnym ogosic przedterminowe wybory. Go wnym d prezydenta zosta polityk CDU Christian Wulff, kto kandydatem na urza ry od tku stawiany by w roli faworyta zaro Merkel i koalicje pocza wno przez Angele dza ca , jak i niemieckie media. Jednakz rza e zanim w dniu 30 czerwca zostaa tego prezydenta Niemiec, Wulff nieogoszona wiadomos c o wyborze dziesia ta walke z Joachimem Gauckiem kandydatem spodziewanie musia stoczyc zacie bezpartyjnym, liberalno-konserwatywnym, w peni popieranym przez socjaldemokrato w i Zielonych. Ku zaskoczeniu wielu obserwatoro w, Zgromadzenie Narodowe na wybo r nowej gowy pan stwa potrzebowao az trzech tur, co w opinii dziennikarzy postrzegano kartke dla koalicji chadeko jako cios dla kanclerz Merkel i z o ta w i liberao w, c teoretycznie absolutna wie kszos kto rzy posiadaja c goso w (644) najwidoczniej do zalecen nie zastosowali sie partyjnych, by zapewnic Wulffowi pewne i szybkie stwo. W 2010 r. poraz cego sie duz zwycie ka ciesza ym powaz aniem oraz poparciem demospoecznym Joachima Gaucka oznaczaa dla wielu Niemco w przegrana byy pastor usilnie walczy przez cae swoje z kracji wartos ci, o kto ra ycie, m.in. jako zwierzchnik akt Stasi, dziaacz na rzecz praw obywatelskich, wieloletni cy stowarzyszenia Gegen Vergessen fr Demokratie 2 czy tez przewodnicza prywatna osoba publiczna.
cym Stowarzyszenia Przeciwko Zapomnieniu Na Rzecz Demokracji Joachim Przewodnicza Gauck by w latach 2002-2012. Por. www.gegen-vergessen.de
2

Nowy prezydent RFN Joachim Gauck

143

, iz ty prezydent RFN Jednakz e po niespena dwo ch latach okazao sie dziesia dzie zmuszony opus be cic berlin ski Zamek Bellevue przed zakon czeniem swojej kadencji i to w atmosferze skandalu. 17 lutego 2012 r. skompromitowany Christian rezygnacje z piastowania urze du z powodu prowadzonego Wulff ogosi swoja powania prokuratorskiego w sprawie podejrzen cia niewobec niego poste przyje nalez nych korzys ci finansowych. Informacja o dymisji niemieckiej gowy pan stwa szerokim echem nie tylko na niemieckiej scenie politycznej, bowiem odbia sie tku grudnia 2011 r. znajdowa sie w ogniu krytyki, lecz Wulff juz od pocza Merkel zdoa zachowac wspierany przez Angele stanowisko do dnia, kiedy prokuratura w Hanowerze zoz ya wniosek o uchylenie immunitetu prezydenta. te zostao zaufanie nie tylko do Tym samym w Niemczech kolejny raz nadszarpnie urzedu prezydenckiego, lecz takz e partii CDU i kanclerz Merkel. pce Wulffa sta sie Joachim Gauck, kto W tej sytuacji pretendentem na naste ry cego w jego osobie mo g w peni liczyc na przychylnos c spoeczen stwa, upatruja d prezydenta. Gdyby w RFN to was godnego kandydata na urza nie naro d mia decydowac o wyborze gowy pan stwa, to Gauck zamieszkaby w Zamku Bellevue s juz w 2010 r. wo wczas znaczna cze c niemieckich obywateli to was nie rza dza ca w prezydencie serc, a nie w forsowanym przez kanclerz i koalicje chadeckim premierze Dolnej Saksonii widziaa swojego faworyta. Dlatego tez , kiedy 19 lutego 2012 r. niemieckie media oznajmiy, iz kandydatem na prezydenta kszos Niemiec jest Joachim Gauck, zdecydowana wie c opinii publicznej w Niem czech nie krya swojego zadowolenia i natychmiast zaaprobowaa nominacje pastora rewolucji. Tym samym historia zatoczya koo i sprawia, iz Angela Merkel nie moga po raz kolejny zastopowac wyboru Gaucka, kto rego ponownie bez wahania poparli socjaldemokraci, Zieloni, a takz e co zaskoczyo chadeko w dza cy liberaowie. Niemiecka kanclerz ida c na uste pstwo wiedziaa, z wspo rza e w ten sposo b zapobiega kryzysowi w koalicji CDUCSU-FDP, a ponadto ratuje nie du prezydenta, lecz takz pozycje i wizerunek medialny. tylko autorytet urze e swoja Kapitulacja Merkel i zawarcie ponadpartyjnego porozumienia was ciwie przesa d prezydenta. Wprawdzie dzao o wyborze pastora z Mecklemburgii na urza w RFN sychac byo nieliczne gosy krytyki skierowane pod adresem jego bezpartyjnos ci, braku nalez ytych kompetencji czy tez stanu wiedzy o problemach c wspo czesnej Europy, lecz opinie te nie miay wpywu na fakt, iz niespena miesia po z niej czonkowie Zgromadzenia Federalnego (juz w pierwszej turze) wybrali gowa pan Joachima Gaucka jedenasta stwa w historii RFN 3. Dzien 18 marca 2012 r. oznacza dla nowo powoanego prezydenta jeszcze jeden pierwsze i ostatnie powo d do dumy dokadnie 22 lata wczes niej odbyy sie demokratyczne wybory do parlamentu NRD, w kto rym zasiad i on wo wczas duchowny luteran ski i opozycjonista z czasu przeomu, kto ry po 1990 r. sta sie
c kontrkandydatke z ramienia Joachim Gauck w gosowaniu zdoby 991 z 1232 goso w, pokonuja Klarsfeld. postkomunistycznej Lewicy Beate
3

144

Ernest Kuczyn ski

medialna , dobrze rozpoznawana nie tylko w dzisiejszej RFN, a to go postacia wnie du na fakt, iz penomocnika Urze du ze wzgle w latach 1990-2000 peni funkcje Federalnego ds. Akt Suz by Bezpieczen stwa byej NRD (BStU 4). Jego dziaalnos c Ministerstwa Bezpieczen w tym okresie miaa istotny wpyw na spus cizne stwa debate na temat odtajnienia akt Pan stwowego NRD (MfS) 5, spoeczno-polityczna c juz Stasi, a ponadto z yciorysy wielu obywateli, kto rzy z yja w zjednoczonych Niemczech chcieli lub z racji sprawowanych funkcji pan stwowych zostali zmuszeni z (cze stokroc ) przeszos . do rozliczenia sie niewygodna cia cia obowia zko Od momentu przeje w gowy pan stwa, Joachim Gauck sia rzeczy przesta byc postrzegany jako zwyky obywatel zaro wno media, jak y bacznie przygla dac jego nietuzinkowej i poi opinia publiczna zacze sie sie : dejrzanie nieskazitelnej biografii, w kto rej na pierwszy plan wysuwaja dos wiadczenia wyniesione z z ycia we wschodnioniemieckiej dyktaturze, dysyz cia dencka postawa, nieodparte da enie do wolnos ci czy wreszcie odwaga podje w trudnym momencie historycznym zwierzchnictwa nad teczkami wschosie dnioniemieckiej bezpieki. popularnos Nowy prezydent RFN zyska duz a c takz e w Polsce, gdzie wczes niej kojarzono zazwyczaj z kierowanym przez niego urze du, nazywanym jego osobe 2009 r. potocznie do dnia dzisiejszego Instytutem Gaucka. Wprawdzie jesienia drukiem wspomnienia kustosza prawdy 6, to jednak moz ukazay sie liwos c tko poznania wielu nieznanych wa w z jego ciekawego z yciorysu zarezerwowana jest cych je zykiem (przynajmniej do chwili obecnej) jedynie dla czytelniko w wadaja niemieckim. A szkoda, bowiem wydana nakadem oficyny Siedler publikacja pt. szerokim echem i szybko znalaza Winter im Sommer, Frhling im Herbst odbia sie w RFN na lis sie cie bestsellero w. Niemiecka prasa (w tym poczytne tytuy: FAZ, Sddeutsche Zeitung, Der Spiegel czy Die Zeit) w licznych recenzjach nie dzia so y symbolem przeomu szcze w aprobaty, a autora zgodnie okrzykne postacia historii najnowszej. i kluczowa daja c sie dokadniej drodze z Przygla yciowej byego pastora, moz na odnotowac do ugruntowania jego w niej liczne stacje, kto re w duz ej mierze przyczyniy sie dzisiejszej pozycji w RFN. W tym konteks cie warto wskazac m.in. na: dziecin stwo dzone w maej, nadbatyckiej miejscowos spe ci Wustrow, modos c naznaczona ojca, naste pnie studia teologiczne, kiedy to aresztowaniem i zesaniem na Syberie jego postawa antykomunistyczna oraz nieche c umocnia sie do marksistowskotkowo w Lssow, naste pnie w Rostoc-leninowskiej ideologii, zawo d pastora (pocza ze ku), kto ry opro cz pracy misyjnej przynio s ro wniez podejrzenia i inwigilacje
4 Skro t BStU oznacza: der Bundesbeauftragte fr die Stasi-Unterlagen der ehemaligen DDR. Por. E. Kuczyn ski, Dziaalnos c Urze du ds. Akt Suz by Bezpieczen stwa byej NRD (BStU). Historia i perspektywy, w: E. Kuczyn skiTomczyk M. (red.), Niemcy, Austria, Szwajcaria. Wyzwania z przeomu XXXXI w., o dz 2012. 5 Ministerium fr Staatssicherheit (w skro cie: MfS, potocznie: Stasi). 6 Por. J. Gauck, Winter im Sommer, Frhling im Herbst. Erinnerungen, Mnchen 2009.

Nowy prezydent RFN Joachim Gauck

145

a sie nowa droga strony Stasi. Wraz z upadkiem muru berlin skiego rozpocze z yciowa (i po z niejsza kariera) Joachima Gaucka aktywnego opozycjonisty cego w 1989 r. o prawa obywatelskie i obalenie i rzecznika Neues Forum, walcza cego komisji spraw wewne trznych, rez imu; posa do Volkskammer, przewodnicza cej rozwia zanie Ministerstwa Bezpieczen kontroluja stwa Pan stwowego NRD; jednego z inicjatoro w ustawy o aktach Stasi (StUG) 7, a wreszcie szefa BStU. c o biografii Joachima Gaucka (urodzonego 24 stycznia 1940 r. w RosMo wia nie tylko na coraz bogatsza liste pozycji zwartych tocku) warto zwro cic uwage cych jego z tko przybliz aja yciorys 8, lecz takz e kilka wa w, kto re miay znaczny du. wpyw na uksztatowanie jego s wiatopogla tpienia antysocjalistyczna postawa (do dnia Pierwszym z nich jest bez wa ), zdecydowanie oddzisiejszego nazywa sie go nieuleczalnym antykomunista ca typowy dla o dzenia i zniewolenia rzucaja wczesnej NRD autorytarny sposo b rza d ten zosta uksztatowany u Gaucka w momencie aresztowania ojca jednostki. Pogla w czerwcu 1951 r. (Joachim mia zaledwie 11 lat), a jego z ro de nalez y doszukiwac w obowia zku bezwzgle dnej lojalnos sie ci wobec rodziny oraz w wyniesionych cych najmniejsza nawet forme zz ycia codziennego dos wiadczeniach, wykluczaja cego systemu. I chociaz pstwa akceptacji panuja owo nastawienie miao swoje naste w sumie przez 12 nieoficjalnych wspo (m.in. obserwacje pracowniko w, pseudonim w aktach: Larve), to dla po z niejszego wielkiego inkwizytora (jak zos liwie nazwali go przeciwnicy lustracji w RFN) waz niejsza bya s wiadomos c , iz nigdy nie zwerbowac da sie i moralnie nie ma sobie nic do zarzucenia. losy jego rodziny. Gauck mo Kolejnym waz nym elementem jego biografii sa g muru wyjechac jeszcze przed budowa do Niemiec Zachodnich (gdzie w czasach modzien czych bywa kilkakrotnie), lecz postanowi zostac , by walczyc o uprag wolnos . Jednakz niona c i demokracje e trojgu z jego czwo rki dzieci udao sie , wyjechac z NRD, co pastor-rewolucjonista bardzo przez y, mia bowiem nadzieje da sie opierac cemu systemowi i wytrwaja do kon z e podobnie jak on be istnieja ca, by towac wraz z ojcem s wie kiedys przeom i upadek NRD. Dwaj synowie i co rka opus , jaka dla modych, ambitnych zoz yli wnioski wyjazdowe i z ulga cili klatke cych studiowac i pragna ludzi byy Niemcy Wschodnie. Bardzo przez y fakt, iz

7 Gesetz ber die Unterlagen des Staatssicherheitsdienstes der ehemaligen Deutschen Demokratischen Republik (w skro cie: StUG) zostaa uchwalona przez parlament federalny w dniu 20.12.1991 r., zas wesza w z ycie 29.12.1991 r. 8 Por. m.in.: G. Gaus, Joachim Gauck: Gesprch vom 25. November 1991, in: Neue Portrts in Frage und Antwort. Gnter Gaus im Gesprch mit..., Berlin 1992, s. 191-214; N. Robers, Joachim Gauck. Die Biografie einer Institution, Berlin 2000; tenz e, Joachim Gauck. Vom Pastor zum Prsidenten. Die Biografie, Leipzig 2012; A. Mll er, Der falsche Prsident: Was Pfarrer Gauck noch lernen muss, damit wir glcklich mit ihm werden, Frankfurt M. 2012; K. Huhn, Die Gauck-Behrde: der Inquisitor zieht ins Schloss, Berlin 2012; C. HeniT. Weidauer (Hg.), Ein Super-GAUck. Politische Kultur im neuen Deutschland, Berlin, 2012; D. Bub, Begegnungen mit Joachim Gauck. Der Mensch. Sein Leben. Seine berzeugungen, Halle 2012.

146

Ernest Kuczyn ski

1989 r. ludzie nabrali odwagi, by dzieci nie byy z nim w chwili, kiedy jesienia , jednoczyc w kos wyjs c na ulice sie cioach, protestowac podczas ulicznych ce. demonstracji, a kiedy upada znienawidzony mur podnies c w ges cie triumfu re sie jak czytamy w autobiografii Winter im Sommer, Frhling im Herbst Swoja cej mu przetrwac z uzdolniony kaznodzieja czerpa z wiary, pomagaja cie kie w 1991 r. Modlitwa bya czasami jedynym chwile, w tym takz e rozstanie z z ona , komunistyczna rzeczywistos lekarstwem na szara c , a kos cio jedynym miejscem , gdzie moz swobodnie porozmawiac i instytucja na byo w miare , zas pan stwo pu. Gauck podczas i wszechobecna partia SED nie miay bezpos redniego doste przekonywac swojej pracy misyjnej stara sie , iz wiara umoz liwia zachowac pewna s trznej niezawisos da cej w dyktaturze swoistym luksusem i pocze c wewne ci, be cej ponadto dojs walcza cym zwalaja c do przekonania, z e kaz dy moz e stac sie s 1989 r., o swoje prawa i swobody obywatelem. Penia szcze cia przysza jesienia ca Wende, kos kay w szwach, kiedy prawie wszyscy uwierzyli w nadchodza cioy pe ce oso a bezpos rednio po naboz en stwach tysia b uczestniczyo w demonstracjach, cej koniec NRD, przyniosy takz kto re opro cz pokojowej rewolucji, zwiastuja e od dawna oczekiwana wolnos c . Dla zaangaz owanego przeciwnika systemu nadesza pora . Do dnia dugo oczekiwana chwila jak sam mo wi: wiosna jesienna . dzisiejszego mo wi o tym z duma Nalez y zauwaz yc , z e od tego momentu biografia niemieckiego Mandeli ku. A dzieje sie tak za nabiera bardziej politycznego i obywatelskiego wydz wie cemu sprawa funkcji, jakie przypady w udziale wyro z niaja sie protagonis cie w procesie zjednoczenia Niemiec. To was nie na przeomie lat 19891990 Gauck z mys o zwolnieniu ze suz powoli oswaja sie la by pastora (ostatecznie na wasna przesta penic funkcje w listopadzie 1990 r.) i rozpocze ciu nowego etapu pros be te ki wasnej determinacji wz yciu jako specjalny penomocnik ds. akt Stasi, kto ry dzie i zaangaz owaniu garstki oddanych sprawie oso b (przede wszystkim Hansjrga Geigera), dzielnie odpiera argumenty opinii publicznej o niebezpieczen stwie, jakie odtajnienie teczek. Lecz w kwestii utworzenia jednostki zarza dzaja cej niesie ze soba ty, bowiem nie chodzio mu aktami enerdowskiej bezpieki byy pastor by nieugie w spoeczen czy samosa d wobec tajnych i etatoo (przepowiadana stwie) zemste cznie o rehabilitacje setek tysie cy niewinnie wych wspo pracowniko w, lecz wya skazanych i represjonowanych obywateli, poznanie prawdy i uzyskanie zados c uczynienia dla ofiar. Jako chrzes cijanin wiedzia, z e pokrzywdzonym nalez y zwro cic ich godnos c , przyznac odszkodowania, a takz e doprowadzic do jak dzie moz kkie najszybszej zmiany elit politycznych, w kto rych nie be liwe mie dowanie i zabraknie miejsca dla byych oficero la w suz by bezpieczen stwa i donosicieli. Warto zaznaczyc , iz Gauck penomocnikiem ds. akt Stasi zosta w dos c o sie w poowie czerwca 1990 r., kiedy to przypadkowy sposo b. Wszystko zacze nowego ministra spraw wewne trznych NRD Petera-Michaela Diestela, decyzja zany zosta komitet obywatelski przy Normannenstrasse w Berlinie-Lichtenrozwia

Nowy prezydent RFN Joachim Gauck

147

cy od momentu szturmu na centrale Stasi w dniu 15 stycznia bergu 9, zabezpieczaja ciu z archiwo 1990 r. tajne dokumenty. Po usunie w przedstawicieli komiteto w specjalna komisja ds. likwidacji Stasi 10, kto ukonstytuowaa sie ra na pierwszym cego. Zosta nim Joachim Gauck. posiedzeniu wybraa swojego przewodnicza Do jej centralnych zadan nalez ao ujawnienie tzw. oficero w do zadan specjal11 cej przyszos c tajnych dokumennych (OibE) oraz wypracowanie ustawy reguluja to w z archiwo w Stasi. Czonkowie komisji mieli trudnos ci (szczego lnie w drugiej cego zabezpieczenie caoksztatu akt kwestii) z przeforsowaniem projektu zakadaja pnienie w celu politycznego, prawnego i historycznego rozliczenia sie i ich udoste . Dzie ki wsparciu doradco z przeszos cia w z Niemiec Zachodnich (go wnie w kwes uporac tii ochrony danych osobowych) komisji dos c szybko udao sie z nowa i 24 sierpnia 1990 r. parlament NRD prawie jednogos ustawe regulacja nie przyja o zabezpieczeniu i korzystaniu z danych osobowych byego Ministerstwa Bezdu Bezpieczen pieczen stwa Narodowego Urze stwa Narodowego 12. towanie sukcesu trzeba byo jeszcze poczekac Lecz na s wie , bowiem Joachim z kolejnym problemem, Gauck i jego wspo pracownicy musieli zmierzyc sie zapisu we was a mianowicie zmiana ciwie wynegocjowanym juz traktacie zjednoczeniowym (Einigungsvertrag), kto ry w sprawie akt Stasi przewidywa, z e one przeje te przez archiwum federalne w Koblencji. Zaro zostana wno Gauck, jak na takie rozwia zanie, bowiem nie i pozostali czonkowie komisji nie zgadzali sie ta przez jedyny demokratycznie wybrany rza d NRD ustawa chcieli, aby nowo przyje pnie popada w zapomnienie. funkcjonowaa zaledwie przez kilka tygodni, a naste na kompromis, kto Po negocjacjach w Bonn zgodzono sie ry przewidywa uzupe, iz Ludowa ustawa nienie przyszego traktatu o klauzule uchwalona przez Izbe zywac przestanie obowia w momencie zjednoczenia, a po przywro ceniu jednos ci o tej Niemiec parlament RFN w miejsce starej ustawy wprowadzi w z ycie nowa otwarte, a zarza dzac samej podstawie prawnej. Ponadto ustalono, z e akta zostana dzie powoany przez parlament NRD specjalny penomocnik ds. dokumennimi be nia 1990 r. na to to w Stasi 13. Na ostatnim posiedzeniu Izby Ludowej w dniu 28 wrzes
centrala Ministerstwa Suz Przy Normannenstrasse 22 w Berlinie mies cia sie by Bezpieczen stwa tam muzeum, kto NRD. Teraz znajduje sie re zbiera, przechowuje, dokumentuje, opracowuje naukowo pnia zwiedzaja cym materiay zwia zane z systemem politycznym NRD. Por.: www. i udoste stasi-museum.de 10 Sonderausschuss zur Auflsung der Stasi. 11 grupe oficero Offizier im besonderen Einsatz chodzi tu o specjalna w etatowych zatrudnionych c swoja dziaalnos w MfS, kto rzy zatajaja c w strukturach suz by bezpieczen stwa NRD zatrudnieni byli na kluczowych stanowiskach pan stwowych. 12 Gesetz ber die Sicherung und Nutzung der personenbezogenen Daten des ehemaligen du Bezpieczen MfSAfNS. W przypadku Urze stwa Narodowego chodzi o AfNS (Amt fr Nationale Sicherheit). 13 Sonderbeauftragter fr die personenbezogenen Unterlagen des ehemaligen Staatssicherheitsdienstes der DDR.
9

148

Ernest Kuczyn ski

stanowisko wybrano Joachima Gaucka, kto ry kilka dni po z niej w chwili narodzin na czele urze du istnieja cego pocza tkowo tylko na papierze. nowych Niemiec, stana cezura , bowiem opro Moment zjednoczenia by dla Gaucka podwo jna cz tpienia bya funkcja szefa jednostki zarza dzaja cej przeomu w karierze, jakim bez wa Stasi, doszo ro spus cizna wniez do znacznych zmian w jego z yciu osobistym. Po 14 decyzje o przeprowadzce do Berlina i w peni pos ci sie podja wie separacji z z ona powierzonemu stanowisku. W dniu 3 paz dziernika 1990 r., przy pomocy zaledwie trzech pracowniko w (Christiana Ladwiga, jego z ony Elisabeth oraz Davida Gilla), tworzenie urze du od podstaw pocza tkowo musia znalez byy pastor rozpocza c jednostki, zadbac psiedzibe o wyposaz enie, zatrudnic odpowiedni personel, a naste urze du i plan jego zarza dzania. nie ustalic strukture dzie musia zatrudnic , kto Dla Gaucka byo jasne, z e w tym celu be osobe ra opro cz wyksztacenia prawniczego i stosownego dos wiadczenia bedzie cieszyc sie od penym zaufaniem przeoz onego. Wybo r pad na prawnika z Bawarii, specjaliste da cego w latach 1990-1995 ochrony danych osobowych Hansjrga Geigera 15, be pca penomocnika ds. teczek Stasi. Jego kompetencje, fachowa wiedza zaste i zaangaz owanie pozwoliy uwierzyc pierwszemu lustratorowi RFN, iz wspo lnie pokonac uda sie trudnos ci i doprowadzic do ustalenia podstaw prawnych, wedug dzaja ca aktami wschodnioniemieckto rych miaaby funkcjonowac jednostka zarza kiej bezpieki 16. cy z Niemiec Zachodnich Geiger od pocza tku rzuci sie w wir pracy Pochodza opro cz wspierania swojego szefa podczas spotkan w ministerstwie spraw trznych w Bonn (tam przekonywano wadze federalne o susznos pwewne ci udoste dzie, nienia ogo owi spoeczen stwa akt), aktywnie dziaa ro wniez w berlin skim urze gdzie przybliz a pracownikom z byej NRD zasady demokracji tumaczy m.in. na dnos czym polega praworza c , czym jest pan stwo prawa i ochrona danych osoboki jego pomocy Gauck wych, jak dziaa administracyjny aparat pracowniczy. Dzie szybko us wiadomi sobie, jaki ogrom pracy czeka go w najbliz szym czasie, tym
14 d prezydenta niemieckie media domagay sie wyjas Po wyborze Joachima Gaucka na urza nien w sprawie jego nieuregulowanego z ycia rodzinnego. Obecna gowa pan stwa pozostaje od 1991 r. Gerhild Gauck, lecz do tej pory nie doszo do rozwodu, chociaz w separacji z z ona od kilkunastu lat zany jest z pochodza ca z Norymbergii dziennikarka Daniela Schadt, kto Gaucka zwia ra zgodnie z wola dama Niemiec. Por. m.in.: R. Deini nger, Daniela Schadt und Joachim Gauck: Die zostaa pierwsza Kandidatin an seiner Seite, Sddeutsche Zeitung, 29.06.2010; P. DrhferP. Hanack, Joachim Gauck und Daniela Schadt: Die First Lady aus Hanau, Frankfurter Rundschau 17.03.2012; U. Keseling, Prsidentenwahl: Daniela Schadt, Deutschlands erste First Freundin, Die Welt 18. Mrz 2012. 15 Hansjrg Geiger (ur. w 1942 r. w Brnn) po odejs ciu ze stanowiska dyrektora BStU peni w RFN du Ochrony waz ne funkcje pan stwowe. W latach 1995-1997 by m.in. szefem Federalnego Urze Konstytucji (Bundesamt fr Verfassungsschutz kontrwywiad RFN), natomiast w okresie 1996-1998 sta na czele Federalnej Suz by Wywiadowczej (Bundesnachrichtendienst agencja wywiadowcza). 16 Por. J. Gauck, Winter im Sommer..., s. 255-263.

Nowy prezydent RFN Joachim Gauck

149

dnym celem penomocnika spus bardziej z e nadrze cizny Stasi byo stworzenie regulacji prawnej, kto ra pozwalaaby na wydawanie akt zaro wno osobom dom, sa dom, dziennikarzom czy poszkodowanym, jak i parlamentowi, urze naukowcom 17. tku swojego urze dowania Lecz o wczesny specjalny penomocnik od pocza natrafia na trudnos ci. Te najpowaz niejsze dotyczyy obaw, iz upublicznienie zawartos ci teczek obywateli zwaszcza czynnych polityko w zaowocuje politycznym kryzysem w obu pan stwach niemieckich. Argumenty przeciwniko w przyszej cej jednoznacznie ustawy (zapisanej w klauzuli traktatu zjednoczeniowego) maja k: dojdzie do zemsty okres lic losy akt Stasi, miay cay czas ten sam wydz wie prawa jednostki. Ponadto opro cych i zabo jstw, pogwacone zostana cz biez a dkowaniem i archiwizacja dokumento problemo w z zabezpieczeniem, porza w, zwierzchnik akt mia kopot z zatrudnianiem nowych pracowniko w. Wprawdzie dzie nie brakowao, to jednak ro zgoszen do pracy w nowo powstaym urze z nice dzy wschodnioniemieckimi opozycjonistami z czasu przeomu a rza dem zdan mie federalnym byy olbrzymie Joachim Gauck chcia wspo pracowac nie tylko z byymi czonkami komiteto w obywatelskich, lecz takz e skorzystac z usug byego wiedza fachowa personelu suz by bezpieczen stwa, kto rzy dysponowali rozlega (go wnie archiwis ci i technicy). W obliczu takiej polityki kadrowej doszo w spoeczen stwie do kolejnych polemik i zarzuto w, lecz Gauckowi zalez ao na czasie jednostki (informacje o tajnych musia bowiem jednoczes nie koordynowac prace co), a takz ce wspo pracownikach udzielane byy na biez a e przekonywac zasiadaja cia ustawy o aktach w parlamencie partie o koniecznos ci jak najszybszego przyje cym was Stasi, kto ra opro cz regulacji prawnej pooz yaby kres trwaja ciwie od dnia zania MfS (17.11.1989) sporom o przyszos rozwia c tajnych dokumento w. Dugo oczekiwany moment nadszed w dniu 20 grudnia 1991 r., kiedy to ustawe o dokumentach suz parlament federalny przyja by bezpieczen stwa byej cej niespena NRD (StUG). Jej wejs cie w z ycie oznaczao nie tylko koniec trwaja dwa lata debaty spoecznej nad losami spus cizny Stasi 18, lecz przede wszystkim powanej pracy jednostce zarza dzanej przez Joachima Gaucka, umoz liwienie nieskre federalnego penomocnika dokumento kto ry od tego momentu peni funkcje w 19 suz by bezpieczen stwa byej NRD . Stanowisko to byy pastor piastowa przez pic pczyni dwie kadencje, by w paz dzierniku 2000 r. usta miejsca swojej naste
Por. tamz e, s. 264-270. S. Schumann, Vernichten oder offenlegen? Zur Entstehung des Stasi-Unterlagen-Gesetztes. Eine Dokumentation der ffentlichen Debatte 199091, Berlin 1995 (pozycja wydana przez BStU). 19 Bundesbeauftragter fr die Unterlagen des Staatssicherheitsdienstes der ehemaligen DDR. du ds. Akt Suz Warto zaznaczyc , iz szef Urze by Bezpieczen stwa byej NRD wybierany jest przez funkcje pie c parlament federalny i sprawuje swoja lat, przy czym moz e on pozostac na stanowisku na kadencje . Por. Gesetz ber die Unterlagen des Staatssicherheitsdienstes der ehemaligen DDR kolejna (Stasi-Unterlagen-Gesetz, w skro cie: StUG), 4 Abschnitt, 35.
18 17

150

Ernest Kuczyn ski

Marianne Birthler 20 (ta z kolei w marcu 2011 r. przekazaa fotel szefa BStU znanemu dysydentowi z czaso w NRD Rolandowi Jahnowi 21). zuja ca do dnia dzisiejszego i nowelizowana os Obowia miokrotnie 22 ustawa dowi m.in. na: wgla d do o aktach Stasi pozwala powoanemu do z ycia urze wasnych akt ofiarom, wspieranie (...) rehabilitacji niesusznie przes ladowanych oso b, przes wietlenie suz by publicznej i sektora prywatnego, informowanie opinii liwe stao sie publicznej o strukturze i sposobie dziaania MfS 23. Tym samym moz pnienie dokumento udoste w w celu politycznego, prawnego i historycznego roz z przeszos . W opinii pierwszego szefa BStU, udao sie stworzyc liczenia sie cia specjalna dla konkretnej sytuacji historycznej. Zapewniaa ona prawo ustawe pu do danych, kto co lekcewaz cy reguy doste re pozyskane zostay w sposo b znacza a d w dane osobowe, kto pan stwa prawa. (...) Poza tym umoz liwia ona wgla re 24 l tej ustawy osobom czytaja w zwykym przypadku podlegaja ochronie . W mys pniane sa nie tylko pseudonimy donosicieli, lecz takz cym akta udoste e ich pene nazwiska, przy czym w celu ochrony danych oso b trzecich wszelkie dokumenty odpowiednio anonimizowane. wydawane przez BStU sa c rozwo ciem byo Sledza j BStU moz na dojs c do przekonania, iz trafnym posunie dzaja cej caoksztatem dokumentacji MfS, tym utworzenie specjalnej jednostki zarza dziaalnos bardziej z e instytucja ta nie tylko prowadzi niezwykle oz ywiona c 25, lecz
20 Marianne Birthler (ur. 22.01.1948 w Berlinie) wschodnioniemiecka opozycjonistka, niemiecka zana po zjednoczeniu Niemiec z partia Zwia zek90 Zieloni. dziaaczka spoeczna i polityk, zwia federalnego penomocnika ds. archiwo W okresie 11.10.2000-14.03.2011 penia funkcje w Suz by na prezydenta RFN. Bezpieczen stwa NRD. W 2009 r. bya kandydatka 21 Roland Jahn (ur. 14.07.1953 w Jenie) wschodnioniemiecki opozycjonista i dysydent, dziaacz na rzecz praw obywatelskich, dziennikarz. Po aresztowaniu w 1982 r. zosta pozbawiony obywatelstwa w Berlinie Zachodnim utrzymywa NRD i zmuszony do wyjazdu do RFN (1983). Po osiedleniu sie kontakty i aktywnie wspiera opozycjonisto w z NRD. Jako dziennikarz pracowa m.in. dla redakcji magazynu Kontraste (ARD), dziennika Tageszeitung, radia Glasnost. 28.01.2011 r. zosta wybrany na nowego penomocnika federalnego ds. archiwo w Suz by Bezpieczen stwa NRD. Funkcje peni od 14.03.2011 r. te 22 cia przez Rolanda Ostatnia nowelizacja bya w duz ej mierze wynikiem prowadzonej od obje du debaty na temat planowanego zwolnienia zatrudnionych w BStU Jahna stanowiska szefa urze dniko da cych w przeszos urze w, be ci funkcjonariuszami suz by bezpieczen stwa. Por. Por. J. Beleites, Mit lautem Donner zu kurz gesprungen, Deutschland Archiv, nr 442011, s. 484-490. 23 J. Gauck, Winter im Sommer..., s. 269-270. 24 Tamz e, s. 270. 25 wszy od dnia 2 stycznia 1992 r., kiedy po raz pierwszy umoz d do Pocza liwiony zosta wgla du korzystano ponad 6,5 miliona razy. Na te imponuja ca liczbe skada sie m.in. teczek, z usug urze p do akt, 1,7 mln pro czynnych ponad: 2,7 mln rozpatrzonych wniosko w obywateli o doste s b o lustracje zawodowo oso b zatrudnionych w sektorze publicznym, 24 tys. podan dziennikarzy i badaczy, 476 tys. cych rehabilitacji, odszkodowan pstw, a takz spraw dotycza czy s cigania przeste e 1,1 mln pro s b o przyznanie renty. Wg najnowszego sprawozdania z dziaalnos ci BStU (stan z 31.12.2010), do instytucji o w sumie 6 574 359 wniosko pnienie akt, natomiast tej napyne w, z czego 2 749 483 to pros by o udoste 3 323 414 to zlecenia lustracyjne. Por. 10. Ttigkeitsbericht der Bundesbeauftragten fr die Unterlagen des Staatssicherheitsdienstes der ehemaligen DDR, s. 111.

Nowy prezydent RFN Joachim Gauck

151

dza tajnymi dokumentami 26. Dla obecnego prezydenta RFN przede wszystkim zarza cone zarza dzaniu tej niezwykle potrzebnej (chociaz lata pos wie przez niekto rych gu krytykowanej) placo w dalszym cia wki byy szczego lne. W duz ej mierze dlatego, dzana przez niego w latach 1990-2000 instytucja jest przykadem dla wielu iz zarza krajo w (nie tylko byego Bloku Wschodniego), gdzie do dnia dzisiejszego nie w peni ze spus suz uporano sie cizna b bezpieczen stwa. cy juz W tym konteks cie warto zaznaczyc , iz istnieja ponad dwadzies cia lat d od pocza tku swojego istnienia wywouje ambiwalentne odczucia, nie pourza c tym samym na oboje tnos z dyktatura zwalaja c wobec sposobu rozliczania sie , z wschodnioniemieckiej republiki. Prowadzone debaty i dyskusje pokazuja e istnieje wiele pomyso w na przyszos c BStU dla jednych za koniecznego, dla cej niemiecka droge rozrachunku z przeszos . drugich zas jednostki ksztatuja cia dzanej Nie dziwi zatem fakt, iz opinie na temat instytucji zarza obecnie przez i nie be da w przyszos Rolanda Jahna nie sa ci jednolite, tym bardziej, jes li punkty widzenia: oso wez miemy pod uwage b poszkodowanych przez Stasi, byych tajnych i jawnych wspo pracowniko w MfS, naukowco w i historyko w czy tez przedstawicieli medio w. c wywiady z Joachimem Gauckiem 27, a takz e jego wspomnienia, Czytaja tku nietrudno odnies c wraz enie, iz dla pierwszego szefa BStU od samego pocza d ten suz istotny by fakt, iz urza y dobru publicznemu, a jego najwaz niejszym celem pnienie akt osobom poszkodowanym, kto jest udoste re po uprzednim zoz eniu moz du we wasne teczki 28. Liczni stosownego wniosku otrzymuja liwos c wgla
du przechowywanych jest obecnie ponad 111 km biez cych tajnych akt (ponad W archiwach urze a pnionych), ok. 47 km (w przeliczeniu) audiowizualnych nos 84% z nich zostao juz udoste niko w c informacji (tas m magnetofonowych, mikrofilmo w itp.), ponad 1,4 mln zdje , negatywo w i przez roczy, zniszczyc a takz e okoo 15,5 tys. worko w z tajnymi materiaami, kto re w 1989 r. udao sie pracownikom Stasi (wg statystyk BStU na dzien 30.06.2010). Warto zaznaczyc , iz podarte dokumenty byy czny do kon rekonstruowane w sposo b re ca 2008 r., natomiast w dniu dzisiejszym trwa (we wspo pracy z Instytutem Fraunehofera) wirtualna rekonstrukcja papierowych skrawko w, kto re w ramach czone sa za pomoca specjalnych skanero projektu pilotaz owego a w (potocznie nazywanych formatu A4. To, jak dugo projekt ten be dzie konStasi-Schnipselmaschine) w caos c , tj. strone pnego, a takz tynuowany, zalez y w duz ej mierze od ilos ciowego i jakos ciowego wyniku etapu wste e wysokos ci poniesionych koszto w, lecz juz teraz wiadomo, iz Bundestag postanowi rozszerzyc obecne zlecenie badawcze i zapewnic s rodki (w wysokos ci 2 mln euro) na dalsze badania do kon ca 2012 r.. Por. m.in. E. Kuczyn ski, Dziaalnos c Urze du...; J. Weberl ingG. Spitzer, Virtuelle Rekonstruktion vorvernichteter Stasi-Unterlagen. Technologische Machbarkeit und Finanzierbarkeit Folgerungen fr Wissenschaft, Kriminaltechnik und Publizistik, Berlin 2007 (Schriftenreihe des Berliner Landesbeauftragten fr die Unterlagen des Staatssicherheitsdienstes der ehemaligen DDR; Bd. 21). 27 Por. m.in.: J. Gauck, Die Vergangenheit in der Gegenwart, Deutschland Archiv nr 41992, s. 437-445; t enz e, Wer wissen will, soll wissen knnen, Gewerkschaftliche Monatshefte nr 51994, s. 318-328; tenz e, Die Mglichkeiten der Gegenwart realistisch sehen, Horch und Guck H. 20 (11997), s. 64-67. 28 d do akt jest pocza tkiem procedury, kto Zoz enie wniosku o wgla ra obecnie trwa okoo dwo ch lat. Tak dugi okres oczekiwania wynika z wysokiej liczby zgoszen , a takz e czasu potrzebnego na was ciwe
26

152

Ernest Kuczyn ski

puja do lektury z mieszanymi odczuciami, ro zainteresowani przyste z nie tez reaguja d do akt przynosi na tres c skrupulatnie gromadzonych donoso w, bowiem wgla zazwyczaj odpowiedzi na nieznane wczes niej pytania i wyjas nia m.in. powody szykanowania, zwolnienia z pracy, aresztowania, nieotrzymania awansu czy relegos wania z uczelni, co nalez y przypisac najcze ciej donosom szpicli, kto rych nie brakowao ro wniez ws ro d rodziny i przyjacio . A potrzeba do tego jak pisze Gauck z wasna przeszos , nierzadko niezwykej odwagi, by jeszcze raz zmierzyc sie cia na ponowne rozdrapanie ro wniez i determinacji, az eby pods wiadomie zgodzic sie dawno juz zabliz nionych ran: Wspominanie nie oznacza tylko przywoania c kawaka przeszos ci, lecz takz e che ponownego poczucia czegos minionego i juz zapomnianego 29. Odejs cie ze stanowiska penomocnika akt Stasi w dniu 11 paz dziernika 2000 r. rozpoczeo kolejny, lecz nie mniej waz ny rozdzia w z yciu Joachima Gaucka. Do d prezydencki by on m.in. cenionym i cze sto momentu jego wyboru na urza cym prelegentem, syna cym z pomiennych przemo cych podro z uja wien poruszaja pieniach udowadnia niejednokrotnie, wiele istotnych problemo w. W swoich wysta dobro iz takie hasa jak: sprawiedliwos c , postawa jednostki czy prawda stanowia nauczyciela demokracji i sta sie nie najwyz sze. Z biegiem lat zyska sobie opinie tylko symbolem przeomu, lecz takz e laureatem licznych nagro d i wyro z nien 30, wynikiem jego walki przed 1990 r. z dyktatura NRD, zas kto re w duz ej mierze sa lustracje oraz odpowiednia interpretacje kluczopo zjednoczeniu o jak najszybsza c wych poje : demokracja, wolnos c jednostki i prawa czowieka. ciu zaszczytnej funkcji gowy pan Jednakz e po obje stwa, Gauck nie moz e co niemieccy i zagraniczni komentatorzy bazowac cznie na swojej podkres laja wya na biez wiedzy oraz bogatym dos wiadczeniu z yciowym, lecz winien skupic sie a cych problemach, kto rych w ostatnim czasie zaro wno w Niemczech, jak i Europie nie brakuje. Wprawdzie przez ostatnie dwadzies cia lat wspo ksztatowa on spoeczen stwo demokratyczne w RFN, lecz w tym momencie musi zmierzyc sie cymi m.in. Niemiec i Starego Kontynentu. z trudnymi aktualnie tematami dotycza Do zadan , kto re nalez y wykonac w pierwszej kolejnos ci, 72-letni prezydent
cie wszelkich danych o osobach trzecich, bowiem udoste pniane przygotowanie dokumento w, tj. usunie odnosic wya cznie do osoby wnioskodawcy. Por. Stasi-Unterlagen-Gesetz, informacje moga sie 3 Abschnitt, 12-18. 29 J. Gauck, Winter im Sommer..., s. 273. 30 M.in.: Theodor-Heuss-Medaille (1991), Krzyz Zasugi I. Klasy (1995), Hermann-Ehlers-Preis (1996), Hannah-Arendt-Preis (1997), Dolf-Sternberger-Preis (2000), Wielki Krzyz II Klasy z Gwiazda (2000), Cicero-Rednerpreis (2000, kategoria: polityka), Erich-Kstner-Preis (2001), Heinz-Herbert-Karry-Preis (2005), Thomas-Dehler-Preis (2008), Geschwister-Scholl-Preis (2010), Goldene Henne (2010), Ludwig-Brne-Preis (2011), Hambacher Preis (2011). Ponadto otrzyma on tytu doktora honoris causa trzech uczelni: uniwersytetu w Rostocku (1999, wydzia teologiczny), uniwersytetu w Jenie (2001, wydzia filozoficzny) oraz uniwersytetu w Augsburgu (2005), a takz e jest honorowym obywatelem miasta Rostock (2012).

Nowy prezydent RFN Joachim Gauck

153

du powinien zaliczyc zaro wno odbudowanie zaufania do prezydenckiego urze z i caej klasy politycznej, kto re tak nadwyre y jego poprzednik, jak i przekonanie rodako w do korzystania w peni z demokracji i uczestniczenia w z yciu polityczcych opinii, prawdziwym wyzwaniem dla Gaucka nym kraju 31. Wedug panuja dzie przywro dowi gowy pan be cenie nalez ytego szacunku urze stwa, tym bardziej z e on w ostatnich miesia cach ws nie cieszy sie ro d Niemco w szczego lnym powaz aniem, co w pewien sposo b wpywao ro wniez na wizerunek RFN na scenie dzynarodowej. mie W tym konteks cie warto ro wniez zaznaczyc , iz naro d niemiecki pokada w nowym prezydencie duz e nadzieje i liczy przede wszystkim na pozytywne stokroc oz ywienie tamtejszej sceny politycznej. W ostatnim czasie cze syszy sie , iz czegos cej aniz opinie od Joachima Gaucka z jednej strony oczekuje sie wie eli penienia funkcji reprezentacyjnej, podpisywania ustaw czy nadawania odznaczen , c jego imponuja cy z zas z drugiej obdarza zaufaniem, podkres laja yciorys, brak charyzme oraz uwikania w partyjne kalkulacje i parlamentarne gierki, niebywaa fakt, iz byy pastor na szacunek rodako w zapracowa nie w Bundestagu, lecz na ulicach, w kos cioach, w prywatnych mieszkaniach 32. Opinii publicznej w RFN na d swo j sposo b przypad do gustu ro wniez fakt, iz kanclerz Merkel, kto ra dota dzie musiaa sie wadaa pan stwem samodzielnie i z is cie cesarskim rozmachem, be s c e cze c s wiate reflektoro w skierowana zostaa na nieco posuna 33, tym bardziej z prezydenta serc jeszcze przed 18 marca 2012 r. s sie pytania, jak obecny prezydent RFN poradzi sobie Co raz cze ciej pojawiaja cymi na niego wyzwaniami, jak przebiegac dzie jego kadencja, czy z czekaja be zyk z Angela Merkel? Zaro znajdzie wspo lny je wno w Niemczech, jak i w Polsce sychac uszczypliwe komentarze, z e Gauck czowiek uksztatowany cakowicie skie spektrum tematyczne 34, co przez enerdowskie horyzonty, posiada zbyt wa tpliwos w pewnym sensie podaje w wa c moz liwos c stworzenia przez niego recepty czki. Media w RFN spekuluja na temat tego, co byy na niemieckie i europejskie bola pastor powie na temat kryzysu gospodarczego, obecnej sytuacji w Grecji czy i USA, demokracji na Starym Kontynencie, jak Hiszpanii, stosunko w z Rosja do problemu imigranto odniesie sie w w Niemczech, zastosowania energii atomowej, czy pozostanie przeciwnikiem ruchu Occupy i poprze udzia z onierzy dzie Bundeswehry w kolejnych misjach pokojowych, a przede wszystkim czy be opinii kanclerz Merkel. w stanie przeciwstawic sie , iz Dziennikarze zgodnie podkres laja dotychczasowe atuty Gaucka okazay na tyle skuteczne, by nad Renem i Szprewa zaagodzic cia mie dzy sie napie

31 32 33 34

B. Wielin ski, Pastor Gauck prezydentem Niemiec, Gazeta Wyborcza 19.03.2012, s. 9. M. Magierowski, Nieuleczalny antykomunista, Rzeczpospolita 25-26.02.2012, s. 7. Tamz e. A. Krzemin ski, Caa wadza z NRD, Polityka nr 92012, s. 51.

154

Ernest Kuczyn ski

, przekonac cze s obywatelami i polityka do siebie znaczna c opinii publicznej pan okazac niewystarczaja ce, jes i wybrac go gowa stwa, lecz moga sie li trzeba dzie odnies do wspo be c sie czesnych debat. Sama sympatia do jego osoby, uznanie pia merytorycznej wiedzy i nie dokonan czy tez talent krasomo wczy nie zasta ge bszej refleksji nad problemami wspo spowoduja czesnego s wiata. W samej tylko Republice Federalnej, gdzie spoeczen stwo nigdy nie byo tak liberalne i otwarte s do gosu rosna ce mimo gospodarczej jak dzisiaj, coraz cze ciej dochodza ce konflikty prosperity niero wnos ci, pluralizacja etniczna i religijna, narastaja nie tylko nowe podziay, dzypokoleniowe i niepewnos re tworza mie c jutra 35, kto potrzebe pomyso bszych reform. lecz takz e uwydatniaja w i ge Dziennikarz Piotr Buras postawi na amach Gazety Wyborczej ciekawe pytanie: czy Joachim Gauck jest prezydentem na te czasy? Z jednej strony o w mios nik wolnos ci nie nalez y do z adnego politycznego ukadu i wydaje sie miec osobowos scene polityczna , na tyle silna c , by oz ywic i wzmocnic niemiecka gaja c zazwyczaj do kanonu dobrze mu znanych temato z drugiej zas , sie w, nie daje c swoja wizje s jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, czy opieraja wiata na dos wiadczeniach sprzed zjednoczenia i czasu przeomu 198990, wykaz e sie dzie moz w tej na wypowiedziec sie wyczuciem problemo w XXI wieku 36? Nim be c czasu, lecz dla federalnej gowy pan kwestii, musi upyna jeszcze troche stwa jest to c pozostac znak, iz chca drogowskazem wspo czesnych Niemco w powinien jak pienia, a wtedy byc sie najszybciej uwspo czes nic swoje wysta moz e spenia pokadane w nim oczekiwania. sie notowania prezydenta RFN nad Wisa , gdzie krytyka Zgoa inaczej ksztatuja sie raczej na istotnych Joachima Gaucka nie jest tak powszechna. Polacy skupiaja dla naszych realio w tematach, a mianowicie na pytaniach: w jaki sposo b Gauck do wspo dzie widzia role Polski w Unii Europejskiej odniesie sie lnej historii, jak be i czy podobnie jak jego poprzednicy za punkt odniesienia obierze sobie bokie zrozumienie egzystencjalnej wspo ge zalez nos ci kwestii polskiej i kwestii 37 , z role w postrzeganiu obecnego e duz a niemieckiej w Europie ? Wydaje sie jego kontakty z Polska , doka d pierwszy raz prezydenta federalnego odgrywaja cy wo przyjecha w poowie lat 90. Piastuja wczas stanowisko szefa BStU Gauck , opowiada o funkgos ci w naszym kraju jako ekspert ds. lustracji, suz y rada cjonowaniu stworzonej przez niego (a stawianej w wielu krajach za wzo r) jednostki, a ponadto namawia do odrzucenia metody grubej kreski i przekonywa o konie z komunistyczna dyktatura . W jego wycznos ci sumiennego rozliczenia sie pieniach i wywiadach z ostatnich lat znalez sta c moz na wiele pochwa, kierowanych nie tylko pod adresem polskiej opozycji demokratycznej, Solidarnos ci i jej
35 36 37

P. Buras, Gauck, prezydent nie na te czasy, Gazeta Wyborcza 25-26.02.2012., s. 29. Tamz e. A. Krzemin ski, Caa wadza..., s. 51.

Nowy prezydent RFN Joachim Gauck

155

wkadu w obalanie socjalizmu czy naszej walki o wolnos c i tworzenie suwerennego cych sie do obecnej sytuacji politycznej w Polsce, pan stwa, lecz takz e tych odnosza dzynarodowej 38. stabilnej gospodarki i dobrej wspo pracy mie O docenieniu dobrej kondycji stosunko w polsko-niemieckich s wiadczy ro wniez pierwsza zagraniczna wizyta uda sie do Polski, fakt, iz Joachim Gauck ze swoja c, iz argumentuja nie jest to wynik politycznej kalkulacji, a wybo r serca. Podczas (26-27 marca 2012) odby spotkania z prezydentem Bronisawem pobytu nad Wisa Kopacz, Komorowskim, premierem Donaldem Tuskiem oraz marszaek Sejmu Ewa kto re zaowocoway deklaracjami o wspo pracy i wdroz eniu bilateralnych inicjatyw z nich ma byc wspo modziez jedna patronat nad polsko-niemiecka praca y. publiczna w Polsce cieszy nadzieja, iz Opinie kadencja Joachima Gaucka siadami zza upynie pod znakiem coraz lepszych i penych konkreto w relacji z sa Odry wielu Polako w liczy, z e oz ywienie kontakto w nie bedzie dotyczyo cznie sfer politycznych czy gospodarczych, lecz takz wya e spoecznych. Pozytywna jest ro tak szeroko jak oznaka wniez fakt, iz w naszym kraju nie komentuje sie do w RFN zarzuto w kierowanych pod adresem prezydenta serc, kto re dochodza gosu nie tylko ze strony partii politycznych Pirato w, Die Linke, czy NPD, lecz s cej obecnej gowie pan takz e tej cze ci niemieckiego spoeczen stwa, wytykaja stwa cie, nie mo c juz cych sie do jego najmniejsze nawet potknie wia o zarzutach odnosza wczes niejszej dziaalnos ci. Dla Polako w nie jest bowiem najistotniejsze, czy do wschodnioniemieckiej opozycji czy tylko do kluczowych Gaucka zalicza sie z postaci przeomu 19891990, nie przeszkadza nam tak bardzo brak jego ksia eczki zek z dziennikarka Daniela Schadt, be dy popepartyjnej, niezalegalizowany zwia ce znad Renu i Szprewy gosy, nione za czaso w szefowania BStU, czy tez napywaja on na prezydenta. Patrza c z polskiej perspektywy dostrzega sie iz nie nadaje sie , autentycznos raczej pozytywy jego biografie c , wiarygodnos c , odpowiedzialnos c , w jego charakterze walke o lepsze propolskos c , niezalez nos c , a takz e zakodowana droge rozliczenia sie jutro, bo to przeciez on osobis cie uksztatowa niemiecka Stasi i zadba o jej sukces (...) Po pocza tkowych wa tpliwos z przeszos cia ciach droga ta znalaza nas ladowco w ro wniez w Europie Wschodniej i jest ona zaro wno dzynarodowej nierozerwalnie zwia zana z jego w Niemczech, jak i na arenie mie nazwiskiem 39.

Por. M. Witkowska, Obywatel Gauck chwali w odzi Polako w, Dziennik o dzki 2.03.2012; M. Markowski, Czego Niemcy moga uczyc sie od Polako w, Gazeta Wyborcza 2.02.2012. 39 M. Birthler, Die Freiheit gestalten. Joachim Gauck zum 70. Geburtstag, Deutschland Archiv nr 12010, s. 22.

38

156

Ernest Kuczyn ski ABSTRACT

The article presents the profile and life stations of Joachim Gauck, a former Lutheran pastor, an opposition symbol of the breakthrough, a civil rights activist, the creator and first Federal Commissioner for the Stasi Archives, who on account of his merits and many years of struggle for freedom and democracy is seen to be a signpost for contemporary Germany. He became the 11th president in the history of the FRG on 18th March 2012. From his biography we can know what the FRG was really like, why the breakthrough occurred and was followed by reunification, why it is so difficult to settle accounts with the past and why so many Germans even until today have traumatic memories of the period when the German-German border and the Berlin Wall divided not only one nation but a large number of families. Many of these questions can be answered by referring to the biography of the present head of the state of Germany.