You are on page 1of 9

Wspomnienia

Wspomnienia Wspomnienia

PROFESOR MARIAN BISKUP (1922-2012)

W dniu 20 kwietnia 2012 r. na torun skim cmentarzu s w. Jerzego polskie s rodowisko historyczne poz egnao jednego z najwybitniejszych swych reprezentanto w, w ostatnim z go ra zanego z Toruniem, po latach dziecin dzonych po wieczu zwia stwa i wczesnej modos ci spe g zaliczyy Mariana Biskupa w rodzinnym Inowrocawiu. Oba te miasta a takz e Elbla w poczet swych honorowych obywateli. U schyku z ycia wspomina: yciorys mo Z j obejmuje dwie go wnie miejscowos ci: Inowrocaw i Torun . W pierwszej mo cioletni z z nich toczy sie j modzien czy prawie dwudziestopie ywot, pozostae juz niemal t lat to z c powiedziec szes c dziesia ycie w os rodku torun skim. Moz na wie , z e okoo jednej trzeciej mojego z ycia okres dziecin stwa i modos ci przypada na Inowrocaw jako miejsce mojego urodzenia i szkolnej edukacji oraz okupacji niemiecko-hitlerowskiej, a takz e cznie z matura w pocza tkach 1946 roku. Jest to cezura, po dokon czenia szkoy s redniej a role odegra i odgrywa os kto rej go wna rodek torun ski 1. Przyszed na s wiat dnia 19 grudnia1919 r., cztery lata po odzyskaniu niepodlegos ci 2, w rodzinie o korzeniach chopskich, od 1913 r. zamieszkaej w Inowrocawiu, gdzie przy ul. Rybnickiej, a naste pnie ul. Farnej. Rodzice (Mieczysaw ojciec prowadzi piekarnie z Pauk, edukacje podstawowa przeszli Biskup i Zofia z domu Sobeska) wywodzili sie zyk polski wynies ki w szkole niemieckiej, natomiast je li z domo w rodzinnych oraz dzie Kos cioowi i prasie wielkopolskiej. Ale jak zauwaz a syn juz w wieku dojrzaym liczyo po niemiecku, a mo ilos germanizmo nadal lepiej im sie wili po polsku z duz a cia w 3. By najmodszym ich dzieckiem, mia obok zmarej w dziecin stwie siostry trzech nadal wybitnie skaz polszczyzna i zmiane w tym braci. W domu posugiwano sie ona z zakresie miay dopiero z czasem wprowadzic polskie szkoy, gazety i ksia ki. Trzej bracia uzyskali s rednie wyksztacenie, ale bez matury, natomiast z najmodszym (by

1 M. Bi skup, Inowrocawskie wspomnienia, Ziemia Kujawska t. 19, Inowrocaw Wocawek tu tekst naszkicowany dziewie c 2006, s. 125. Autor rozwina lat wczes niej w wywiadzie przeprowadzonym przez Edmunda Mikoajczaka i Stanisawa Roszaka (Wspomnienia z lat inowrocawskich. Rozmowa z prof. dr. Marianem Biskupem o mies cie dziecin stwa i modos ci...) i opublikowanym na tych samych amach: t. 12, 1997, s. 5-27. 2 Inowrocaw zosta wyzwolony 6 stycznia 1919 r. podczas Powstania Wielkopolskiego po Hohensalza. po torawiekowej niemal dobie zaboru pruskiego, kiedy nosi nazwe 3 Inowrocawskie wspomnienia..., s. 125.

322

Wspomnienia

bystros umysu) matka drobny, przez lata niskiego wzrostu i zapewne wyro z nia sie cia zaa szczego wia lne nadzieje. Postanowia skierowac go nie do zwykej szkoy powszechnej, en ale do Prywatnej Szkoy Przygotowawczej otwartej przy Prywatnym Gimnazjum Z skim czne czesne, i to dos im. Marii Konopnickiej, w kto rej pobierano miesie c wysokie. cznym mies W trzydziestokilkutysie cie bya to szkoa elitarna, do kto rej posyali dzieci szcza do niej przez szes rodzice zamoz niejsi, zwaszcza inteligencja. Marian ucze c lat, kto re c niewielka liczbe ucznio dobrze wspomina, akcentuja w w klasach. W wyz szych klasach zyka niemieckiego, co okazao sie bardzo waz nauczano je ne dla przyszego badacza dziejo w zyk dobrze, a dyrekcja szkoy uwaz Zakonu Krzyz ackiego; starsza generacja znaa ten je aa, dzie jej w przyszos z e jego znajomos c przez modziez be ci przydatna. Na wysokim poziomie zyk polski. One tez prowadzone byy historia i je zdecydoway o randze prymusa, przy sabszych wynikach z matematyki. szkoy pisze przyszy historyk byo takz Zaleta e posiadanie biblioteki, z kto rej c tez z naogowo korzysta, poz yczaja ksia ki od zamoz niejszych kolego w, z Publicznej c wasny ksie gozbio Biblioteki Miejskiej oraz gromadza r. Rodzinne miasto administracyjnie role w poszerzaniu nalez ao niemal przez cae dwudziestolecie do Wielkopolski. Waz na horyzontu geograficzno-historycznego odgryway wycieczki, najpierw do Gniezna i Poznaniu, po z niej nawet na wschodnie kresy Rzeczypospolitej. Od 1935 r. trzynastoletni Marian Biskup by uczniem inowrocawskiej Almae Matris, renomowanego Gimnazjum Pan stwo ono w fazie reform je drzejewiczowskich, kto wego im. Jana Kasprowicza. Znajdowao sie re o z programu nauczania greke i ograniczyo acine . Niemniej jednak je zyk m.in. usune Cycerona znajdowa poczesne miejsce w humanistycznym profilu szkoy, wiele uwagi cano m.in. poge bianiu znajomos pos wie ci niemieckiego, co miao tak bardzo przydac sie uczniom juz za kilka lat, kiedy w 1939 r. po ukon czeniu czteroletniego gimnazjum cego mieli dokonac dzy dwuletnim liceum humanistycznym oraz ogo lnoksztaca wyboru mie matematyczno-przyrodniczym. W Inowrocawskich wspomnieniach wnikliwie scharakteryzowane zostay szkoy oraz nauczyciele, ws ro d kto rych szczego lnie wysoko autor oceni modego filologa klasycznego, w przyszos ci profesora Uniwersytetu Adama Mickiewicza . Przypomnia tez w Poznaniu, Michaa Swobode , z e znacznie po z niej w 1961 r. gdy sam juz wchodzi w skad Rady Wydziau mia przyjemnos c uczestniczyc w kolokwium habilitacyjnym swego niedawnego nauczyciela na Uniwersytecie Mikoaja Kopernika 4. Dnia 8 wrzes nia 1939 r. do Inowrocawia wkroczyy oddziay Wehrmachtu. Siedemnastoletni wo wczas gimnazjalista zrelacjonowa z autopsji tamten czas szes c lat po z niej, kiedy po wyzwoleniu jako licealista zadebiutowa jako dziennikarz miejscowej prasy 5. Ogosi ce wo wczas osiem artykuo w na amach Biuletynu Inowrocawskiego (przez dwa miesia cego sie w latach 1945-1947 Robotnika organu tamtejszej Rady Narodowej) oraz ukazuja Kujawskiego (organu wojewo dzkiego Polskiej Partii Socjalistycznej). Na jego amach opublikowa 43 materiay (recenzje, sprawozdania, felietony, reportaz , wywiad). Przewaz aa cego dziennikarza i eseiste , tematyka kulturalna i historyczna 6. Zapowiaday one interesuja
M. Biskup, Profesor Micha Swoboda acinnik excellens, w: Wspomnienia o prof. dr hab. Michale Zbigniewie Swobodzie (1910-1982), T. Tulibacki (red.), Inowrocaw 1995, s. 59-63. 5 M. Biskup, Osiem wrzes niowych dni, Robotnik Kujawski nr 116-117 (11-12.11.1945). 6 Zob. zestawienie tytuo w: B. M. Kwiatkowska, Juwenilia dziennikarskie Mariana Biskupa (Inowrocaw 1945-1946), Ziemia Kujawska t. 12, 1997, s. 35-38.
4

Wspomnienia

323

ty kro ciem studio stanowiy jednak zamknie tki okres w jego dziaalnos ci przed podje w cych do trwaego zwia zku z Klio. prowadza ta, jej profesorowie wywiezieni do Szkoa jak inne zostaa przez okupanta zamknie Generalnego Gubernatorstwa, gimnazjalisto w Arbeitsamt z reguy kierowa do pracy w niemieckich gospodarstwach rolnych na Pomorzu Zachodnim. Mariana przed wywo zka cy fikcyjne zatrudnienie przez ojca jako ucznia we wasnej uratowao na kilkanas cie miesie cej nadal piekarni. Czas pos ca go funkcjonuja wie wnie lekturze literatury ojczystej, zwaszp do zebranych w piwnicy swego gimnazjum i przecza z e konspiracyjnie mia doste z znaczonych do spalenia w piecu centralnego ogrzewania polskich ksia ek z bibliotek z szkolnych. Legalnie moz na byo korzystac z ksia ek niemieckich oraz prasy, jak miejscowa cy sie w Poznaniu Ostdeutscher Beobachter. Kiedy Hohensalzr Zeitung, czy ukazuja przeja Niemiec, Mariana uratowaa przed wywo do Rzeszy w czerwcu 1940 r. piekarnie zka zyka okupanta, zosta bowiem zatrudniony od 13 lutego 1941 r. jako dobra znajomos c je pomocnik biurowy w spo dzielni rolniczo-handlowej Ei- und Verkaufsgenossenschaft. c swa znajomos zyka niemieckiego, zas Doskonali wie c je na kursie maszynopisania opanowa s lepy system, z kto rego korzystac mia jako badacz ro wniez w przyszos ci. Ukradkiem z nasucho w radiowych na strychu piekarni zyskiwa informacje o coraz bardziej optymistycznej sytuacji na froncie. W chwili wyzwolenia, kiedy wkracza w 23. rok z ycia, by czowiekiem z yciowo bionej edukacji, choc dojrzaym, o znacznym dos wiadczeniu, a przy tym poge bez matury. 14 lutego 1946 r. w III Pan Uzyska ja stwowym Liceum i Gimnazjum dla Dorosych, kto re zlokalizowano w jego macierzystym gmachu Uczelni Kasprowiczowskiej. Dzis szczyci sie ona ws ro d najwybitniejszych absolwento w Profesorem Marianem Biskupem i ...dwoma kardynaami Bolesawem Filipiakiem oraz Jo zefem Glempem. Nauka w liceum trwaa przez pierwszy rok w trybie przyspieszonym (od 14 marca do poowy lipca 1945 r.) i mniej cej normalnie w drugiej, maturalnej klasie. Juz tegoz wie wczes niej, jesienia roku, Inowroc studia historyczne nie mia w tym zakresie wahan awianin rozpocza na s wiez o otwartym tkowo jako wolny suchacz, w pobliskim Toruniu Uniwersytecie Mikoaja Kopernika, pocza zwia za zas od uzyskania s wiadectwa dojrzaos ci na penych prawach studenckich. Z uczelnia do kon s sie ca z ycia czyli przez 67 lat, choc tylko przez cze c tego dugiego okresu by to zek etatowy. formalny zwia czy tradycje torun c patronat wielkiego astronoma, z wilen UMK poa skie, przybieraja s kadre z Uniwersytetu Stefana Batorego, kto tku kimi poprzez profesorska ra zadbaa od pocza cych politycznie, a po niejako w konspiracji, w latach niesprzyjaja z niej juz cakiem legalnie gos ra o zachowanie cia ci w badaniach lituanistycznych 7. W tym wypadku obok tradycji, kto a na trwae zainteresowania dziejami szeroko potraktowanego Pomorza 8, z Litwa wpyne i jej stolica na biografie Mariana Biskupa wpyne o jego maz historyczna en stwo z kolez anka
zane przede wszystkim z osoba W Toruniu prowadzono podstawowe badania bibliograficzne, zwia pod kierunkiem prof. Mariana Biskupa. Henryka Baranowskiego, kto ry w 1974 r. doktoryzowa sie 8 Podobne traktowanie dziejo w wielkiego Pomorza zbliz yc miao Inowrocawianina do two rcy programu badan zespoowych w tym zakresie, Gerarda Labudy, kto re po latach zaowocoway wielotomowa Historia Pomorza, syntezami analitycznymi wielu miast z tego obszaru fundamentalna cioleci mieli odgrywac oraz szczego owymi monografiami. Obaj badacze przez kilka dziesie tu go wna , wspo synteze dziejo role lnie tez napisali znakomita w zakonu krzyz ackiego w Prusach.
7

324

Wspomnienia

w jednym z transporto Janosz, ro ze studio w, przybya w ekspatrianckich z Wilna Irena wniez Karola Go aktywna . W ramach Koa jak on seminarzysta rskiego. Tworzylis my grupe gozbio Historyko w gromadzilis my ksie r i opracowywalis my go, wygaszalis my tez prelekcje, kto rych suchali takz e profesorowie wspomina w wydawnictwie jubileuszowym z okazji c obok przyszego me z po wiecza UMK, wymieniaja a w tej grupie zwanej os miornica jeszcze dwie kolez anki oraz czterech przyszych profesoro w: Andrzeja Tomczaka, Tadeusza c: Spotykalis zupenie Grudzin skiego, Jerzego Serczyka i Wacawa Odyn ca, dodaja my sie dy i naprawiac prywatnie, by wymieniac pogla s wiat. Rozmawialis my o ro z nych sprawach, dowych. Byy to po kto re lez ay nam na sercu, niekoniecznie naukowych czy s wiatopogla cych i czuja cych. To my w gruncie rzeczy kierowaprostu spotkania ludzi podobnie mys la lis my Koem Historyko w 9. Bya to przysza elita torun skiej Almae Matris. Ale droga na szczyty nie bya atwa. gna c o twardym Wystarczy sie do cytowanych wspomnien z 1994 r., kto re kro tko wzmiankuja z yciu codziennym, ale i o solidarnos ci profesorsko-studenckiej pasjonato w z pierwszego okresu powojennego. Irena Janosz wspominaa: Rok 1951 by brzemienny w trzy waz ne dla mnie wydarzenia: jedno przykre to was nie utrata pracy na UMK, pozostae byy milsze z zama po js cie i obrona pracy doktorskiej Rola Torunia w Zwiazku Pruskim i wojnie trzynastoletniej. Promotorem by oczywis cie prof. Karol Go rski 10. W 1971 r. habilitowaa na podstawie pracy Archiwum Ziem Pruskich, a w 1976 r. przesza na peny etat do sie cioosobowa rodzina miaa wreszcie stae Instytutu Historii i Archiwistyki 11. Od 1960 r. pie dralinem przy ulicy J.I. Kraszewskiego. lokum w bloku profesorskim nazwanym ma Marian Biskup podobnie jak jego dozgonna towarzyszka z ycia ukon czy studia pod kierunkiem Karola Go rskiego w czerwcu 1949 r., a praca magisterska o Janie Cegenbergu, ca sto stron druku, zostaa w tym samym roku wspo two rcy Zwiazku Pruskiego, licza opublikowana w Zapiskach Towarzystwa Naukowego w Toruniu (t.15), podobnie jak Uwagi o roli i znaczeniu Towarzystwa Jaszczurczego w latach 1438-1454 oraz dwie recenzje. pnym na tych samych amach ogosi tekst pt. Kazimierz Jagiellon W roku naste czyk du a poczatki polskiej floty wojennej. Zadebiutowa tez w Poznaniu na amach Przegla s rozprawka historiograficzna o Elbla gu w czasach krzyz Zachodniego dwucze ciowa ackich. A byy to czasy dalekie od luksusu dla modego badacza, kto ry po ukon czeniu studio w, c obroniony juz przygotowuja po roku doktorat (Stosunek Kazimierza Jagiellon czyka do Gdan ska w dobie wojny trzynastoletniej), pracowa jako nauczyciel w torun skim Liceum d Ogrodniczym. W latach 1951-1953 znalaz zatrudnienie w Instytucie Zachodnim, ska przeszed do utworzonej was nie Polskiej Akademii Nauk, gdzie do przejs cia na emeryture

ro I. Janosz-Bi skupowa, Nieco wspomnien o moim Uniwersytecie, w: Z da do dziejo w Uniwersytetu Mikoaja Kopernika w Toruniu, t. II: Uniwersytet Mikoaja Kopernika. Wspomnienia pracowniko w, A. Tomczaka (red.), Torun 1995, s. 150. 10 Ibidem, s. 151. 11 Nie na dugo, poniewaz w 1980 r. po ukon czeniu 55. roku z ycia prof. Irena Janosz-Biskupowa przejs , by nadal kontynuowac zdecydowaa sie c na emeryture prace badawczo-edytorskie, przede z kolejnych tomo wszystkim wraz z me em nad publikacja w Akt Stano w Prus Kro lewskich. W 1998 r. tom 8, obejmuja cy lata 1520-1526, zas ukaza sie w 2002 r. w Marburgu w opracowaniu Ireny i Mariana Biskupo w oraz Udo Arnolda Visitationen im Deutschen Orden im Mittelalter. Teil I (1236-1449).
9

Wspomnienia

325

zany najpierw z Zakadem Atlasu Historycznego, a od w 1992 r. w Instytucie Historii by zwia pracownia Zakadu Historii Pomorza. Na czele Zakadu Historii 1958 r. kierowa torun ska tku Gerard Labuda, a po nim M. Biskup przeja w 1986 r. ster Zakadu, Pomorza sta od pocza jego pracownie. Ta w Toruniu staa sie Zakadem Historii Pomorza zanim usamodzielniy sie i Krajo w Batyckich 12. W latach 1957-1971 by ro wniez zatrudniony na UMK w Instytucie Historii i Archiwisciach zleconych, od asystentury po profesure . Jego mistrz, Karol tyki, na etacie lub zaje Go rski, nie by w stanie w latach zwanych stalinowskimi, zapewnic mu stabilizacji na mia spore kopoty, oskarz tamtejszym uniwersytecie, sam zreszta any w Toruniu przez postawe ideologiczna . Warszawa mimo wszystko bya czynniki polityczne o niewas ciwa M. Biskupowi zapewni w trudnym czasie Marian Maowist, kto daleka, tam opieke ry patronowa obronionej w 1957 r. pracy kandydackiej (Zjednoczenie Pomorza Wschodniego pnym podstawe do uzyskania z Polska w poowie XV wieku), co stanowio w roku naste docentury. W wieku 39 lat miaa miejsce nominacja na profesora nadzwyczajnego 13, c a dziesie lat po z niej (1971) na zwyczajnego. ciolecia urodzin podczas uroczystos Z jubileuszowej perspektywy osiemdziesie ci zor wczesny prezes zoz y hod ganizowanej przez Torun skie Towarzystwo Naukowe 14 jego o ki kto Karolowi Go rskiemu, dzie remu wszed do s wiata nauki, a takz e przypomnia zasugi Stanisawa Herbsta i Gerarda Labudy w zapewnieniu mu trwaego miejsca w kierowanym za ro przez Tadeusza Manteuffla Instytucie Historii PAN. M. Biskup nawia wniez do jego sylwetka naukowa: warunko w politycznych, w jakich formowaa sie (...), z w dawnej Mys le e u podoz a mojej drogi z yciowej lez y fakt urodzenia sie ich potem Wielkopolsce, poprzez pochodzenie obojga rodzico w z serca Pauk i osiedlenie sie s s w zachodniej cze ci Kujaw w Inowrocawiu, do roku 1919 cze ci zaboru pruskiego, przy cym tam, choc trwaja by wymuszonym, wspo z yciu polsko-niemieckim. Ta was nie specyficzcych sia rzeczy wpywom takz na atmosfera zachodnich Kujaw, podlegaja e kultury niemiec modelu kiej, tak w mowie, jak i w z yciu codziennym wpyway na ksztatowanie sie Kujawianina (...). W tym kujawskim modelu przewaz ay wartos ci przeniesione z czaso w zaboru pruskiego: czes c i szacunek dla wiary katolickiej, dla Ojczyzny, sumiennos c dziwy tych obowia zko w realizowaniu przyje w, przy akceptacji dla dobrej roboty 15. Se z Jubilat nie zapowiada rozwijania nowych dalekosie nych plano w badawczych i wydawpienie z 2002 r. realistyczna refleksja : mam nadzieje , iz de niczych, a zakon czy swe wysta be te juz wysiek wielu mo g pokon czyc te rozwinie akcje wydawnicze, aby nie zmarnowa sie

12 W ramach Zakadu Historii Pomorza w Poznaniu istniay cztery pracownie, obok poznan skiej i torun skiej zlokalizowane w Gdan sku i Szczecinie. 13 stanowi bogaty dorobek, w tym udzia obok Karola Go cej ponad 300 Podstawe rskiego w licza dowych stron druku edycji, t. 3 Akt stano w Prus Kro lewskich (1492-1497), a zwaszcza map przegla cym 147 s. opracowaniem: Prusy Kro w ramach Atlasu historycznego Polski wraz z licza lewskie w drugiej poowie XVI wieku. 14 ce charakterystyke jego z Sowo na 80-lecie urodzin prof. dra Mariana Biskupa zawieraja ycia i dokonan wygosi Janusz Maek, zob. Uroczystos ci jubileuszowe 80-lecia urodzin prof. dra h.c. Mariana Biskupa w dniu 12 XII 2002 roku, Sprawozdania Towarzystwa Naukowego w Toruniu 56, 1 I 2002-31 XII 2002, Torun 2003, s. 50-54. 15 Przemo wienie prof. dra h.c. Mariana Biskupa..., s. 56.

326

Wspomnienia

przekazac lat. I aby, zgodnie z prawem natury, w pore s redniej generacji to wszystko, co musi ona kontynuowac pro publico bono naszego os rodka naukowego i miasta naszego miego Torunia 16. tamtejszego s c na Z czasem wyro s na patriarche rodowiska historycznego, wrastaja cioleci w panorame grodu Kopernika, z kto sto wyjez niemal siedem dziesie rego cze dz a do atrakcyjnych ro z nych os rodko w krajowych i zagranicznych, ale zawsze wraca. Nie przyja tej w 1971 r. przez Uniwersytet Jagiellon propozycji, zwaszcza wysunie ski, kto ry zaoferowa cie jednej z dwo mu obje ch katedr mediewistycznych, opro z nionych po przejs ciu na Jana Da browskiego oraz Romana Grodeckiego. Bliski by mu nie tylko Torun emeryture , honorowego obywatela 17, jaka cztery lata wczes kto ry w 2001 r. obdarzy go godnos cia niej pnie ro gu. Gdan otrzyma w rodzinnym Inowrocawiu, a naste wniez w Elbla sk z okazji 80-lecia uhonorowa wybitnego badacza dziejo w Pomorza w dobie przedrozbiorowej , Medalem s w. Wojciecha, a tamtejszy uniwersytet doktoratem honoris causa, godnos cia wczes kto ra niej (1998) otrzyma w Poznaniu na Uniwersytecie Adama Mickiewicza 18. z Dorobek zestawiony na 80-lecie obejmowa 800 pozycji, w tym 19 ksia ek i 18 tomo w wydawnictw z ro dowych, ws ro d kto rych dominowaa wspomniana juz fundamentalna seria gu Akta Stano w Prus Kro lewskich z lat 1479-1526 w 12 woluminach, opublikowana w cia niemal czterdziestolecia (1955-1993), najpierw pierwsze cztery tomy wraz z inicjatorem wzie cia Karolem Go pnie pozostae osiem z maz Irena caego przedsie rskim, a naste onka . Po jej zakon w 2001 r. maja c u boku badaczy Janosz-Biskupowa czeniu rozpocza Protokoo modszego pokolenia, Bogusawa Dybasia i Janusza Mandeckiego publikacje w cym lata 1526-1528. Trzy lata sejmiku generalnego Prus Kro lewskich tomem I obejmuja tom II (1528-1530); znacznie wczes po z niej ukaza sie niej zas , w ramach wielkiego zane z postacia i dziaaljubileuszu Mikoaja Kopernika (1970-1971) wydano tez z ro da zwia znakomitego astronoma. nos cia studia nad niemiecW dorobku badawczym Mariana Biskupa czoowe miejsce zajmuja tszej Marii Panny oraz jego pan kim zakonem Najs wie stwem nad Batykiem i stosunkami polsko-krzyz ackimi w XIV-XVI w. Trwae miejsce w historiografii zapewnia autorowi fundamentalna monografia Trzynastoletnia wojna z Zakonem Krzyz ackim 1454-1466 (1967), tkowanych magiskto ra stanowia podsumowanie ponad dwudziestoletnich studio w zapocza terium i doktoratem. Ws ro d licznych rozpraw oraz redagowanych prac zbiorowych spotykacone dyplomacji, wewne trznym dziejom pan my pos wie stwa zakonnego czy wydarzeniom kszej z Dnia wojennym, zwaszcza bitwom pod Powcami, Koronowem i tej najwie Rozesania Apostoo w (Grunwaldzka bitwa: geneza, przebieg, znaczenie, tradycje) w serii gu Panorama Dziejo w Polski Fakty i Mity (1991), przeznaczona dla szerszego kre czytelniko w, podobnie jak esej w ramach krakowskiej serii Dzieje narodu i pan stwa polskiego: Wojna trzynastoletnia i powro t Polski nad Batyk w XV wieku (1990) i caos ciowy czyy one walory zarys: Wojny Polski z Zakonem Krzyz ackim 1308-1521 (1993). a forma literacka . Ta ostatnia stanowia podsumowanie wczes merytoryczne z doskonaa niejIbidem, s. 59. W 1995 r. Towarzystwo Mios niko w Torunia nadao Marianowi Biskupowi swe najwyz sze honorowe odznaczenie Zote Astrolabium. 18 Zob. szerzej M. Kosman, Profesor Marian Biskup doktor honoris causa Almae Matris d Zachodni 2, 1998, s. 192-197. Posnaniensis, Przegla
17 16

Wspomnienia

327

szych badan z zarysem po z niejszych dziejo w militarnych zmagan Korony z Zakonem, stac ca czasy od wojny trzynastoletniej do kto rych wynikiem miaa sie trylogia obejmuja na nia obszerne i gruntownie udokumentowane ksia z upadku. Zoz yy sie ki: Polska a Zakon Krzyz acki w Prusach w poczatkach XVI wieku. U z ro de sekularyzacji Prus Krzyz ackich (1983) i Wojna pruska czyli walka zbrojna Polski z Zakonem Krzyz ackim z lat 1519-1521 s (1991). Po jej publikacji autor powiedzia, z e do napisania pozostaa jeszcze cze c trzecia z cona bezpos (trzecia ksia ka) pos wie redniej juz genezie i przebiegowi tego wydarzenia, s kto re nazwano hodem pruskim, cze c ta obejmie lata 1521-1525. Realizacji tego zamierze w wielkim trudzie nia z yczyli mu uczestnicy jubileuszu 80-lecia. Pracowa nad nia cych funkcji, w ostatnich latach z ycia, kiedy stopniowo rezygnowa z licznych i absorbuja w tym prezesury Towarzystwa Naukowego w Toruniu 19 oraz redakcji Zapisek Historyczc jedynie prowadzenie Ziemi Kujawsnych po niemal po wieczu (1958-2003) 20, zachowuja kiej, organu Polskiego Towarzystwa Historycznego we Wocawku i jego rodzinnym dzki Inowrocawiu (od 1963 r. do kon ca z ycia). Przesta tez redagowac Rocznik Grudzia ski (1961-1985). Obraz 60-letniego dorobku two (1960-1970) oraz Rocznik Elbla rczego kolejno publikowane bibliografie, przewaz daja nie przy okazji jubileuszy. Ostatnia z 2007 r. przekracza 840 pozycji 21. napisa fundamentalne Dzieje Zakonu Krzyz Wspo lnie z Gerardem Labuda ackiego w Prusach. Gospodarka Spoeczen stwo Pan stwo Ideologia (1986), kto re wkro tce drugiego wydania oraz przekadu na je zyk niemiecki. Duga jest lista prac pod doczekao sie i ze znacznym udziaem autorskim. Szczego redakcja lne miejsce zajmuje pierwszy tom redakcja G. Labudy, obejmuja cy czasy wielkiej Historii dyplomacji polskiej pod naczelna cioleci w Zakadzie Piasto w i Jagiellono w (1980), przygotowywana przez kilka dziesie Historii Pomorza IH PAN Historia Pomorza, monografie Inowrocawia, Torunia oraz Chemna, Szubina i Bydgoszczy. Z upywem lat przychodziy odznaczenia i godnos ci. Opro cz tytuo w honorowego obywatela miast otrzyma godnos c doktora honoris causa (Poznan i Gdan sk), a w 1993 r. Krzyz Komandorski Orderu Odrodzenia Polski. W 1990 r. zosta czonkiem korespondentem tnos Polskiej Akademii Umieje ci w Krakowie, a wkro tce czonkiem czynnym (1992), rok wczes niej czonkiem korespondentem, a 1995 r. czonkiem rzeczywistym Polskiej du Go Akademii Nauk. Przez dwie kadencje sta na czele Zarza wnego Polskiego Tocym Komitetu Nauk warzystwa Historycznego (1973-1978), w 1991 r. zosta przewodnicza
W latach 1965-1983 by sekretarzem generalnym Towarzystwa Naukowego w Toruniu, pnie do 2004 r. jego prezesem. a naste 20 pieniu ze stanowiska redaktora naczelnego Zapisek Historycznych zosta przewodPo usta cym Rady Redakcyjnej tego kwartalnika, kto jednym nicza ry pod jego kierownictwem sta sie dzynarodowej. z czoowych polskich czasopism historycznych i to o randze mie 21 Wykaz publikacji za lata 1949-1981: Zapiski Historyczne 1982, t. 47, z. 4; za lata 1982-1992, (zestawi Henryk Baranowski): Balticum. Studia z dziejo w polityki, gospodarki i kultury XII-XVII wieku. ta rocznice urodzin, Z.H. Nowak (red.). Torun Ofiarowane Marianowi Biskupowi w siedemdziesia 1992, s. 9-24; bibliografia za l. 1949-2001 (zestawi Ireneusz Czarcin ski): M. Biskup, Opera minora. Studia z dziejo w Zakonu Krzyz ackiego, Prus, Polski i krajo w nadbatyckich. Torun 2002, s. 8-53; za lata 1992-1996 (zestawia I. Janosz-Biskupowa): Ziemia Kujawska t. XII, 1997, s. 29-35; tamz e pomijane w bibliografiach zestawienie teksto w dziennikarskich z lat 1945-1946 (s. 36-38); za lata 2002-2007 (I. Czarcin ski): Zapiski Historyczne 2007, t. LXXII, z. 2-3, s. 11-14.
19

328

Wspomnienia

dzynarodowej by aktywny w wielu organizacjach Historycznych PAN. Na arenie mie c od 1970 r., kiedy zosta czonkiem Kro i zespoach badawczych, poczynaja lewskiej Komisji ro pnych latach Historycznej dla Edycji Z de do Dziejo w Skandynawii w Sztokholmie; w naste cy Mie dzyczonek korespondent Akademii Historii Nauki w Paryz u, wiceprzewodnicza narodowej Komisji Historycznej do Badania Dziejo w Zakonu Krzyz ackiego, a takz e czonek dzynarodowej Komisji Zgromadzen Mie Stanowych w Wiedniu, czonek korespondent Monumenta Germaniae Historica w Monachium, Historische Kommission fr ost- und dzynarodowej Komisji Zgromadzen westpreussische Landesgeschichte w Berlinie, Mie Stanowych w Londynie. Wielokrotnie pracowa w archiwach i bibliotekach niemieckich, w pracach dwustronnej Komisji Podre cznikowej Polska RFN, szczego lnie angaz owa sie cej talento zwaszcza w wymagaja w dyplomatycznych draz liwej kwestii dziejo w pan stwa krzyz ackiego nad Batykiem 22. Utrzymywa trwae kontakty z wielu badaczami, m.in. cym Mie Hartmutem Boockmannen, Klausem Zernackiem i Udo Arnoldem, przewodnicza dzynarodowej Komisji Badan nad Zakonem Krzyz ackim, kto ry niejednokrotnie pojawia sie w Toruniu na konferencjach, a takz e na ro z nych uroczystos ciach. W lis cie przesanym na z nich (2007) skrupulatnie przypomnia trwaja ca od 1970 r. wspo , kto ostatnia prace ra zaowocowaa m.in. wspo lnymi wydawnictwami z ro dowymi 23. Ze strony polskiej podobnego podsumowania dokona przy tej samej okazji Gerard Labuda, kto ry tak napisa o torun skim Czowieku Instytucji:
Wystarczy dokadnie przestudiowac bibliografie prac intelektualnych Biskupa, aby zdac sobie z rozmiaro cej w naszym sprawe w jego aktywnos ci, kto ra wyniosa go na sam szczyt elity organizuja i upowszechniaja cej wiedze w spoeczen krajuw latach 1945-2007 nauke stwie polskim, zaro wno cych, jak i spowalniaja cych, nieraz nawet hamuja cych ich rozwo w warunkach sprzyjaja j. Ukazanie cia analitycznego i monograficznego (...) tej dziaalnos ci we wszystkich jej przejawach wymaga uje Marian Biskup pozostanie w dziejach historiografii polskiej i europejskiej utrwalony jako czoowy dzynarodowym historyk dziejo w zakonu krzyz ackiego zaro wno w jego regionalno-polskim, jak i mie wymiarze. 24

pienia 25 zostay zamieszczone w ostatniej za z dze pamia tOba wysta ycia Jubilata ksie sta sie zeszyt 23 Zapisko kowej, jaka w Historycznych z 2007 r., 26 w kto rym zamieszpienia Mariana Biskupa na temat tego kwartalnika czono tez tekst rocznicowego wysta w latach 1958-2003, kiedy by jego redaktorem naczelnym 27. Spotkanie zorganizowane dnia
Zob. Zota Ksie ga Nauk Humanistycznych, Gliwice 2004, s. 24; Wspo czes ni uczeni polscy. , Warszawa 2006, s. 83. Sownik biograficzny, t. V: Suplement A Z 23 U. Arnold, Drogi kolego Marianie!, Zapiski Historyczne t. LXXII, 2007, z. 2-3, s. 45-58. 24 G. Labuda, Naukowy i spoeczno-obywatelski trud Mariana Biskupa, ibidem, s. 70. 25 Charakter wspomnieniowy miay tam takz e teksty Stanisawa Salmonowicza (So w kilka o Marianie Biskupie, s. 71-75), Henryka Samsonowicza (Marian Biskup i Zapiski Historyczne, s. 77-79) i Klausa Zernacka (Moz emy powiedziec bylis my przy tym, s. 81-88). 26 tkowano je uczczeniem 60-lecia urodzin Mariana Biskupa (Zapiski HistoW 1982 r. zapocza tom studio ryczne t. XLVII, z. 4), na 70-lecie ukaza sie w pt. Balticum... (Torun 1992), 75-lecie uczci w 1997 r. rodzinny Inowrocaw tomem XII Ziemi Kujawskiej, zas 80-lecie TNT, IH PAN, UMK oraz d Miejski w Toruniu i Inowrocawiu opublikowaniem obszernego tomu prac Jubilata: Opera minora Urza bibliografia za lata 1949-2002 poprzedzona wste pem Janusza Tandeckiego (Torun wraz z pena 2002). 27 M. Biskup, Torun skie Zapiski Historyczne w latach 1958-2003. Kierunki dziaan , s. 15-43.
22

Wspomnienia

329

19 grudnia 2007 r. w Sali Kolumnowej historycznej siedziby Towarzystwa Naukowego miao ostatnim z cyklu jubileuszy: bohater uroczystos w Toruniu okazac sie ci w kon cowym pieniu podkres dzypokoleniowej w realizacji dugofalowysta li znaczenie wspo pracy mie c na jej udany przykad w postaci wspo wych zadan , wskazuja lnych dzie edytorskich przygotowanych w ostatnich latach wspo lnie z modszymi historykami torun skimi 28. Odejs cie Profesora Mariana Biskupa w dniu 16 kwietnia 2012 r. zostao poprzedzone w dniu 10 listopada 2011 r. po dugotrwaej chorobie Maz ce cios, s miercia onki, stanowia juz penili z kto rego podnies c sie nie zdoa. Przy trumnie w kos ciele parafii NMP warte dowcy, obecna bya delegacja Inowrocawia. Zmarego przyjaciele, uczniowie i samorza poz egnali prezydent Torunia Micha Zaleski, prorektor UMK Wodzimierz Karaszewski, przyjaciel od czasu studio w Andrzej Tomczak, w imieniu PAN Henryk Samsonowicz, sekretarz generalny TNT Roman Czaja, prezes PTH Krzysztof Mikulski, w imieniu dzynarodowej Komisji Historycznej do Badan Mie Zakonu Krzyz ackiego Udo Arnold oraz ga. przedstawiciel wadz Elbla Marceli Kosman

P. A. Jeziorski, K. Minczykowska, Jubileusz Profesora Mariana Biskupa, Zapiski Historyczne t. LXXIII, 2008, z. 1, s. 200 n.

28

You might also like