Katarzyna KlatKa-UrbaniaK

Krakw
USA RoSjA w XXI wIekU.
Wielka gra o strefy WpyWW
Pierwsza dekada XXI w. w relacjach amerykasko-rosyjskich stanowia czas prze-
wartociowa i zmiany pozycji zarwno USA, jak i Rosji. Zaoenia polityk obu kra-
jw doprowadziy do rozgrywki o strefy wypyww. Stany Zjednoczone realizujce
pocztkowo unilateraln wizj polityki zagranicznej pretendoway do roli wiatowego
szeryfa i jedynego mocarstwa, co ostatecznie doprowadzio do stopniowej degradacji
ich pozycji na wiecie oraz problemw wewntrznych. Okolicznoci objcia prezy-
dentury przez Baracka Obam zdeterminoway konieczno odejcia od unilatera-
lizmu i skupieniu si na koncyliacyjnym rozwizywaniu problemw. Spowodowao
to swoiste autograniczenie roli USA na wiecie, co wykorzystaa Moskwa. Rosja po
objciu wadzy przez Wadimira Putina i zwizanego z nim rodowiska rozpocza
konsekwentn realizacj strategii powrotu do statusu globalnego mocarstwa. W zwiz-
ku z powyszym oba kraje w omawianym okresie podjy rywalizacj o strefy wpy-
ww. W poniszym artykule przedstawiono to zjawisko w odniesieniu do najwaniej-
szych pl wzajemnego krzyowania si interesw tzn. obszaru dawnej strefy wpyww
ZSRR, obejmujcego zarwno kraje Europy Wschodniej, Azj Centraln i Kaukaz,
oraz rejonu Bliskiego Wschodu, ktry stanowi jeden z witalnych regionw ameryka-
skiej strategii. Rzut oka na map wskazuje, i s to obszary tworzce wok Rosji
swoisty pas wyjtkiem jest Iran, ktry z kolej stanowi rosyjski klin w kluczowym dla
Amerykanw bliskim Wschodzie, w znacznym stopniu szachujc posunicia USA.
ROSJA W ZAOENIACH AMERYKASKIEJ POLITYKI ZAGRANICZNEJ
Wraz z wyborem Georgea W. Busha na stanowisko prezydenta USA w relacjach
amerykasko-rosyjskich postanowiono przyj postaw Anything But Clinton
1
. Byo
to spowodowane postrzeganiem polityki poprzedniej ekipy jako pozbawionej wy-
ranej wizji, brakiem jasnych celw i priorytetw w stosunku do Rosji, a szczeglnie
1
George W. B u s h, A Distinctly American Internationalism, Ronald Reagan Presidential Library,
Simi Valley, California, November 19, 1999, http://www.mtholyoke.edu/acad/intrel/bush/wspeech.htm
(dostp do strony 15.07.2012).
PRZEGLD ZACHODNI
2012, nr 4
78 Katarzyna Klatka-Urbaniak
nieudolnymi amerykaskimi dziaaniami utwierdzajcymi Wadmira Putina w jego
polityce. Do Biaego Domu powracali neokonserwatyci, a wraz z nimi koncepcja
zredefniowania interesu narodowego USA, lansowana gwnie przez Condoleezz
Rice, doradc prezydenta ds. bezpieczestwa narodowego, pniejsz sekretarz
stanu. Polityka amerykaska miaa by oparta na zasadach internacjonalizmu, ale
gwnym zaoeniem bya realizacja amerykaskiego interesu narodowego
2
. Pomi-
mo deklaracji o niekontynuowaniu personalnej polityki Clintona Bush w relacjach
z Moskw przyj model niemal identyczny, deklarujc bardzo dobry dialog i od-
nalezienie sensu duszy Putina
3
. Jednak administracja Busha nie spieszya si do
uwzgldniania w swoich planach rosyjskich interesw, tak jak czyniono to za czasw
Billa Clintona. Wedug diagnozy ekipy Busha rosyjskie saboci i problemy byy po-
wodem zmniejszonej roli Rosji w amerykaskiej polityce zagranicznej Rosja sama
bya odpowiedzialna za swoje sukcesy i poraki, a w pocztkach 2001 r. nie bya ani
gwnym zagroeniem dla interesw USA, ani nie stwarzaa moliwoci wsppracy
w ich realizacji poza granicami Stanw Zjednoczonych
4
. Przed atakami z 11 wrze-
nia 2001 r. pogarszajce si relacje z Moskw nie spdzay snu z powiek ameryka-
skim decydentom, pomimo i poprawa stosunkw amerykasko-rosyjskich miaa
by jednym z priorytetw amerykaskiej polityki
5
. Najwikszym zagroeniem dla
USA byy sabe punkty Rosji brak penej kontroli nad arsenaem nuklearnym czy
kopoty ze zbuntowanymi republikami na wasnym terenie np. wojna w Czecze-
nii. Problemem byy te kontakty z Iranem i domniemany handel rosyjsk broni
6
.
Dla poprawienia wzajemnych relacji z pewnoci nie by te korzystny projekt bu-
dowy tarczy antyrakietowej, dla ktrego Stany Zjednoczone wycofay si z ukadu
ABM dla neokonserwatystw w Biaym Domu amerykaski interes narodowy by
waniejszy ni poprawne relacje z Rosj. Doradca Busha Richard Perle argumen-
towa, e w czasach, kiedy nie ma ju zimnej wojny, ukad zabezpieczajcy USA
i Rosj przed atakiem uprzedzajcym nie jest ju konieczny
7
.
Ogromna zmiana nastpia po atakach terrorystycznych z 11 wrzenia wal-
ka z midzynarodowym terroryzmem staa si gwnym priorytetem Amerykanw
i podstaw dla doktryny Busha. Rosja jako pierwsza zadeklarowaa pomoc dla
amerykaskich dziaa poprzez udostpnienie swoich informacji wywiadowczych
na temat terrorystw w Afganistanie, pogbienie wsppracy midzy subami spe-
cjalnymi, pozwolenie na korzystanie z rosyjskiej przestrzeni powietrznej dla pomo-
cy humanitarnej oraz z korytarzy powietrznych nad republikami rodkowoazjatyc-
2
C. R i c e, Promoting the National Interest, Foreign Affairs, Jan./Feb. 2000, Vol. 79, No. 1.
3
W. S c h n e i d e r, Putins Power Grab, AEI, September 24, 2004.
4
C. W. W a l l a n d e r, An Overview of Bush Administration Policy and Priorities on Russia, Policy
Memo 187, March 2001, s. 1-2.
5
C. R i c e, Promoting
6
C. R i c e, US Security Policy: Russia, White House Briefng, February 22, 2000.
7
R. P e r l e, Patience a Virtue with Europe, New Ideas Will Take Time to Sink In, Perle Tells Defense
Central, AEI, June 14, 2001.
79 USA Rosja w XXI wieku. Wielka gra o strefy wpyww
kimi
8
. Wsplne dziaania antyterrorystyczne mogy zniwelowa negatywne skutki
amerykaskiej polityki wobec Rosji w latach 90., a rosyjscy eksperci zauwaali, e
Rosja nie musiaa zmienia kierunku swojej polityki na prozachodni, gdy wczeniej
deklarowaa szerokie akcje antyterrorystyczne
9
. Rosyjska pomoc zostaa doceniona
przez Amerykanw w Narodowej Strategii Bezpieczestwa z 2002 r., w ktrej pod-
krelono ch budowy strategicznych relacji, czego symbolem mia by traktat mo-
skiewski SORT (The Moscow Treaty on Strategic Reductions) jako znak budowy
nowych stosunkw w transatlantyckiej wsplnocie
10
. Amerykanie w swojej strategii
zapowiedzieli dalsz pomoc w uzyskiwaniu niepodlegoci i stabilizacji dla krajw
byego ZSRR miao to pogbi integracj Rosji z Zachodem
11
. Niewiele wicej
miejsce zaja Rosja w dokumencie Strategii Bezpieczestwa Narodowego z 2006 r.
Nadal podkrelano denia do zacieniania relacji z Rosj dla realizacji strategicz-
nych kwestii. Podkrelono, e Rosja posiada ogromne wpywy w regionach, ktre
le w ywotnych interesach USA: rodkowym Wschodzie, Poudniowej i Cen-
tralnej Azji oraz w Azji Wschodniej
12
.
Jednak przez ca pierwsz kadencj Georgea W. Busha relacje z Rosj ulegay
stopniowemu pogorszeniu, a pocztek drugiej kadencji nie wskazywa na polepsze-
nie. Przeciwnie coraz mniej zaczynao czy oba kraje. Unilateralna polityka USA
zirytowaa Rosj, ktra zaja si konsekwentn odbudow wpyww w rejonie bli-
skiej zagranicy oraz rozpocza wspprac z nowymi orodkami siy, szczeglnie
na Dalekim Wschodzie
13
. Nowych kwestii spornych pojawio si wiele: problem
niepodlegoci Kosowa, plany budowy NMD tu przy granicy z Rosj lub ameryka-
ska obecno w Azji rodkowej. W 2007 r. przyszy amerykaski ambasador w Mo-
skwie Michael McFaule stwierdzi, e relacje amerykasko-rosyjskie byy najgorsze
od 20 lat, a Biay Dom nie mia pomysu jak temu zaradzi
14
.
Remedium na klsk miaa by osoba nowego prezydenta. Barack Obama mia
podwjnie trudne zadanie, gdy nie tylko musia wystrzega si porwna z Billem
Clintonem i jego globalistyczn strategi bdc synonimem polityki unikania od-
8
A. B r y c, Polityka wobec Rosji i innych pastw poradzieckich, w: J. Zajc (red.), Polityka
zagraniczna USA po zimnej wojnie,Toru 2005, s. 74; -
12, 414706 , 24 2001 , http://archive.kremlin.ru/text/
docs/2001/09/30263.shtml (dostp do strony 15.07.2012)
9
. , (- ),
. 001, 01.01.2002. s. 16
10
G.W. B u s h, The National Security Strategy of the United States of America, The White House,
September 17, 2002, w: . W o r d l i c z e k, U.S. Foreign Policy: Procedure and Substance, basic
American Documents edited by Andrzej Mania, Jagiellonian University Press, Krakw 2005, s. 36-39.
11
National Security Strategy..
12
National Security Strategy of the United States 2006, The White House, Washington D.C., Sep-
tember 2006, s. 39.
13
Szerzej: S. D. G o l d m a n, Russia, Congressional Research Service Report for Congress, May
8, 2006.
14
P. B a k e r, P. F i n n, Bush Reaches to Putin as Relations Continue to Slide, Washington Post,
May 31, 2007.
80 Katarzyna Klatka-Urbaniak
powiedzialnoci, ale musia take zdystansowa si od unilateralizmu Georgea W.
Busha i koncepcji neokonserwatystw, ktra doprowadzia do zmiany zachowania
Rosji w stosunku do Stanw Zjednoczonych i Europy
15
. Obama pragn unikn
kreowania sztywnej formy polityki zagranicznej na rzecz stosowania elastycznej
koncepcji reagowania na konkretne sytuacje, stosowania soft power. Mia by to po-
wrt do mulitilateralizmu. Barack Obama by postrzegany jako polityk nieskaony
zimnowojenn retoryk, pragmatyk, ktry nie interesowa si ideologi. Wychodzi
z zaoenia, e Rosji pomimo jej politycznej niestabilnoci i tendencji autorytar-
nych nie mona traktowa przez pryzmat Zwizku Radzieckiego. Zakada popraw
wzajemnych relacji poprzez wciganie Federacji Rosyjskiej do zachodnich struktur
bezpieczestwa, gdy zaangaowanie tego typu uniemoliwi jej wykorzystywanie
modelu zastraszania i budowania kolejnych stref wpyww. Podczas wsplnej roz-
mowy Obamy i prezydenta Rosji Dmitrija Miedwiediewa w styczniu 2009 r., pre-
zydenci ogosili pomys zbudowania powanego planu dwustronnych stosunkw,
ktre powstrzymaby dotychczasowe dryfowanie USA i Rosji
16
. Efektem tego by
sawetny reset amerykasko-rosyjskich relacji ogoszony podczas spotkania sekre-
tarz stanu Hillary Clinton i Siergieja awrowa, rosyjskiego ministra spraw zagra-
nicznych. W National Security Strategy of 2010 Rosja razem z Chinami i Indiami
zostaa wymieniona jako pastwo, z ktrym naley wzmacnia partnerstwo i budo-
wa wsplnot interesw. Dalej autorzy strategii nie zamiecili w stosunku do Rosji
niczego rewolucyjnego: istotnym problemem okazay si negocjacje rozbrojeniowe
i nieproliferacja broni masowego raenia, a take rozwj wsppracy gospodarczej
i handlowej. Dalsze deklaracje dotycz budowy Rosji jako pastwa silnego i prze-
strzegajcego prawo midzynarodowe
17
.
ROSYJSKA POLITYKA ZAGRANICZNA POWRT IMPERIUM
Objcie przez Wadimira Putina urzdu prezydenta Federacji Rosyjskiej ozna-
czao cakowit zmian rosyjskich koncepcji polityki zagranicznej i relacji ze Stana-
mi Zjednoczonymi. W jednym ze swoich pierwszych przemwie Wadimir Putin
podkreli, e jedynym wyborem dla Rosji jest funkcjonowanie jako silne pastwo,
razem z midzynarodow spoecznoci, nie przeciwko niej
18
. Nowa linia polityki
zagranicznej, pozytywnie przyjta zarwno przez ekspertw oraz inne ugrupowania
rosyjskiej sceny politycznej, zacza by okrelana jako koncepcja dynamicznej
15
Szerzej: B. O b a m a , Renewing American Leadership, Foreign Affairs July/Aug. 2007, Vol.
86, Issue 4; S. R. G r a u b a r d, A Broader Agenda: Beyond Bush-Era Foreign Policy, Foreign Affairs,
Jan./Feb. 2009, Vol. 88, Issue 1.
16
G. A u s t i n, President-elect Obama and the Russian Challenge, East West Institute, 7.11.2009.
17
National Security Strategy May 2010, s.11, 23,44, http://www.whitehouse.gov/sites/default/fles/
rss_viewer/national_security_strategy.pdf (dostp do strony: 25.08.2012)
18
8 2000 http://archive.krem-
lin.ru/appears/2000/07/08/0000_type63372type63374type82634_28782.shtml (dostp do strony 20.08.2012).
81 USA Rosja w XXI wieku. Wielka gra o strefy wpyww
rwnowagi. Pozwalaa Rosji na bardzo szeroki zakres dziaa w stosunku do pod-
miotw midzynarodowych reprezentujcych dane orodki siy naleao utrzyma
rwn odlego i dystans, co dawao moliwo podejmowania dowolnych, wielo-
wektorowych akcji w zmieniajcym si rodowisku midzynarodowym
19
. Gwnym
zaoeniem koncepcji byo niewchodzenie w aden strategiczny sojusz z danymi
orodkami siy USA, UE czy Chinami, a rwnowaga w dziaaniach miaa by klu-
czem do sukcesu
20
. Staym elementem koncepcji pozostao podkrelanie rosyjskiego
interesu narodowego w wietle rywalizacji wiatowej oraz zachowania statusu nu-
klearnego mocarstwa w celu zapobiegania konfiktom. Rosja miaa aktywnie dzia-
a na rzecz formowania stabilnego porzdku midzynarodowego i bezpieczestwa,
ale z zachowaniem tosamoci narodowej
21
. Dynamiczna rwnowaga w praktyce
pozwolia Rosji na wczanie si w rne powstajce ukady w ten sposb Rosja
wykorzystaa negatywne stanowisko Francji i Niemiec w czasie wojny w Iraku do
skcenia USA z Europ, a jednoczenie udostpnia swoj przestrze powietrzn,
bazy wojskowe w Azji rodkowej i dane wywiadowcze, co z kolei uciszyo krytyk
dziaa Rosji w Czeczenii, a rwnoczenie w ramach popierania idei wielobieguno-
woci Rosja umocnia swoj pozycj w Radzie Bezpieczestwa ONZ
22
.
W trakcie drugiej kadencji Wadimir Putin kontynuowa odnowienie mocar-
stwowej pozycji Rosji, gwnie za pomoc rosyjskiej gospodarki. Uytecznym na-
rzdziem wpywu okazay si rosyjskie surowce mineralne gaz i ropa naftowa
byy traktowane przez rosyjskich politykw jako instrument strategicznych wpy-
ww pozwalajcy na wzmocnienie rosyjskiej pozycji na arenie midzynarodowej
23
.
Doktryna Putina z koncepcj elastycznych sojuszy pozwalaa Rosji na rozpoczcie
rozgrywek w rejonie Bliskiego Wschodu czy Ameryki aciskiej, majcych na celu
ograniczenie amerykaskich i europejskich oddziaywa. Dodatkowo Rosja chciaa
utrzyma maksymaln, niemilitarn kontrol nad by stref poradzieck trady-
cyjnym obszarem wpyww
24
. Rwnoczenie Putin krytykowa USA za kreowanie
wiata jednobiegunowego i ch rozbicia Rosji poprzez wspieranie antyrzdowej
opozycji i koncentracj wojsk przy rosyjskiej granicy
25
.
19
B. L o, Vladimir Putin and the Evolution of Russian Foreign Policy, London 2003, s.16, 69-71.
20
K. a s t a w s k i, Koncepcje polityki zagranicznej i bezpieczestwa Federacji Rosyjskiej, w:
A. C z a r o c k i, I. T o p o l s k i, Federacja Rosyjska w stosunkach midzynarodowych, Lublin 2006, s. 66.
21
. , , , -
. 009, 2003-10-31, . 10-11.
22
A. K a s s i a n o v a, Russian Diplomacy in the 21th Century. Multilateralism Put to Work, PO-
NARS Policy Memo No. 262, s. 2-3; R. Allison, Strategic reassertion in Russias Central Asia Policy,
International Affairs 2004, No. 2, s. 277-283.
23
S. G a r d o c k i, Ropa naftowa i gaz ziemny jako rodki strategii politycznej Rosji, Polityka
Wschodnia nr 1-2, s. 50-51.
24
. , , 10,
2005, s. 64
25
President Vladimir Putin, Annual Address to the Federal Assembly, May 10, 2006, Marble Hall,
the Kremlin, Moscow.
82 Katarzyna Klatka-Urbaniak
Nastpca Putina, Dimitrij Miedwiediew, pocztkowo by postrzegany jako po-
tencjalny architekt nowego porzdku oraz osoba, ktra miaa ociepli relacje Ro-
sji z Zachodem. Nadzieje okazay si przesadzone, szczeglnie w kontekcie wojny
z Gruzj w 2008 r. Miedwiediew wprowadzi w ycie pi zasad rosyjskiej polityki
zagranicznej, wrd ktrych szczeglne miejsce miao prawo Rosji do podejmowania
akcji w ramach ochrony rosyjskich obywateli znajdujcych si poza granicami kraju
oraz zwracanie szczeglnej uwagi na regiony, w ktrych Rosja ma uprzywilejowa-
ne interesy
26
. Oznaczao to identyczny model polityki zagranicznej jak za czasw
Wadimira Putina. W stosunku do Stanw Zjednoczonych Miedwiediew proponowa
utworzenie systemu nowego entente politycznego i obronnego sojuszu z USA
27
.
Jednak w rosyjskiej Strategii Bezpieczestwa Narodowego do 2020 r. zakadano
e Rosja stanie si jednym z gwnych graczy na arenie midzynarodowej, ktra
zmienia si na wielobiegunow. Wrd zagroe na pierwszym miejscu wymieniono
NATO, jako niedostosowane do wspczesnych wyzwa. Za jedno z gwnych nie-
bezpieczestw uznano jednostronne uycie siy, ch uzyskania przewagi militarnej,
nawet w przestrzeni kosmicznej, przez USA. Wymieniono rwnie wojny surowco-
we termin bdcy wyrazem utraty wpyww w bogatych w surowce rejonach Azji
Centralnej. Bardzo widoczne w tym dokumencie byo przekonanie Rosji o odzyska-
niu statusu wiatowego mocarstwa i denia do zachowania swojej strefy wpyww
28
.
Pomimo i prezydentura Miedwiediewa miaa by bardziej liberalna i nacechowana
mniejsz agresj to reset relacji z USA, nie mia wpywu na rosyjskie cele strategicz-
ne. Moskwa nie bya w stanie pogodzi si z amerykaskimi deniami do utrzyma-
nia statusu globalnego lidera, nawet w zagodzonej formie prezydenta Obamy. Kwe-
sti otwart pozostaje pytanie jak na dusz met bdzie wygldaa rosyjska polityka
wobec USA w trakcie trzeciej i prawdopodobnie czwartej kadencji Wadmira
Putina. Z jednej strony mona zaoy, e z powodu dualizmu politycznego, jaki
panowa na Kremlu nie nastpi znaczce zmiany, ale z drugiej strony Putin by za-
wsze kreowany na t cz tandemu, ktra bya sceptyczna wobec Zachodu.
WALKA O WPYWY W AZJI RODKOWEJ I NA KAUKAZIE.
Region Azji rodkowej i Kaukazu jest bardzo wany zarwno w polityce zagra-
nicznej USA, jak i Rosji. Jego znaczenie dotyczy gwnie zapewnienia bezpiecze-
26
L. S h e v s t o v a, Russias Choice: Change or Degradation? w: S. J. Blank (edt), Can Russia
Reform Economic, Political, and Military Perspectives?, Strategic Studies Institute, June 2012, s.15,
, 31 2008 , http://kremlin.ru/
transcripts/1276 (dostp do strony 20.07.2012)
27
, , , , http://www.gazeta.
ru/comments/2009/11/16_a_3287423.shtml (dostp do strony 20.07.2012).
28
Szerzej:
2020 , http://www.scrf.gov.ru/documents/99.html (dostp do strony
25.07.2012).
83 USA Rosja w XXI wieku. Wielka gra o strefy wpyww
stwa energetycznego obu krajw, a take Europy Zachodniej. Jest to rwnie wany
punkt strategiczny dla wojsk amerykaskich zaangaowanych w operacje militarne
w Iraku oraz Afganistanie, a take moe by traktowany jako baza wypadowa dla
potencjalnej akcji zbrojnej wobec Iranu. Kraje regionu s rwnie celem inwestycji
wielkich koncernw amerykaskich zwizanych z przemysem surowcowym. Stany
Zjednoczone wspieraj te z rnym skutkiem procesy demokratyczne w byych re-
publikach radzieckich, gdzie panuj reimy autorytarne.
Po atakach z 11 wrzenia zblienie Rosji i Stanw Zjednoczonych zaowocowao
w ramach interwencji w Afganistanie intensywn wspprac wojskow USA z kra-
jami Azji rodkowej tradycyjnej strefy rosyjskich wpyww. Kazachstan i Turk-
menistan udostpniy swoje bazy wojskowe, a Uzbekistan, Kirgistan i Tadykistan
dodatkowo pozwoliy na nieograniczone korzystanie ze swojej przestrzeni powietrz-
nej oraz bazy powietrznej w Uzbekistanie Karshi Kahanabada
29
. Reim talibw
w Afganistanie zagraa rosyjskiemu bezpieczestwu od lat, wic amerykaska ak-
cja bya na rk wadzom na Kremlu. Poza tym islamski fundamentalizm ograni-
cza rosyjskie wpywy rwnie na terenach mikkiego podbrzusza Rosji i w Azji
rodkowej. W atmosferze wojny z terroryzmem rosyjski sprzeciw nie mia sensu
i nie tworzy dobrego wizerunku na arenie midzynarodowej, zwaszcza w sytuacji
podjcia prb jego odbudowy po katastrofalnych rzdach Borysa Jelcyna. Jednak po
2003 r. okazao si, e Amerykanie nie chc szybkiego wyprowadzenia swoich si
z Azji rodkowej, co dla Rosjan ktrzy spodziewali si wycofania wojsk po za-
koczeniu misji w Afganistanie byo nie do zaakceptowania
30
. Rosyjskie interesy
w samym Afganistanie nie byy wielkie, skupiay si gwnie wok niedopuszcze-
nia do zwycistwa talibw i do zatrzymania przepywu narkotykw. Jednak najwa-
niejsz kwesti byo przywrcenie spacyfkowanemu i neutralnemu Afganistanowi
charakter kraju buforowego midzy Azj Centraln a Bliskim Wschodem. Wadze
na Kremlu byy rwnie zainteresowane eksploatacj z ropy i gazu, ktre znajdo-
way si na pnocy Afganistanu, chocia, dla rosyjskiego biznesu, atrakcyjniejszym
miejscem na inwestowanie bya Azja Centralna, bogatsza w zasoby, przyjaniejsza
i bezpieczniejsza dla Rosjan. Przeszkod wydaway si amerykaskie wpywy, ale
take wzrastajca potga Chin jako ekonomicznego rywala w Afganistanie
31
. Jednak
to Amerykanie byli wci postrzegani jako gwny oponent, Rosja przeciwdziaa
amerykaskim wpywom przez przeksztacanie regionalnych organizacji takich, jak
Szanghajska Organizacja Wsppracy w midzynarodowe forum zrzeszajce nie tyl-
29
Szerzej: R. G i r a g o s i a n, U.S. Military Engagement in Central Asia: Great Game or Great
Gain, Central Asia and the Caucasus, No. 1 (25), 2004, s.53-57; B. R. Posen, The Struggle Against
Terrorism: Grand strategy, Strategy and Tactics, International Security Vol. 26, No.3, Winter 2001,
s. 39-51.
30
T. S h a n k e r, Russian Offcial Caution U.S. on Use of Central Asian Bases, The New York
Times October 9, 2003, s. A9.
31
D. T r e n i n, A. M a l a s h e n k o, Afghanistan. A View From Moscow, Carnegie Endowment
for International Peace 2010, s. 14.
84 Katarzyna Klatka-Urbaniak
ko Chiny i kraje Azji rodkowej, ale take Indie, Pakistan i Iran. Dodatkowo dziki
nawoywaniom do demokratyzacji i wsparciu fnansowemu USA zaczy rozszerza
swoje oddziaywanie na poradziecki obszar, przez ktry przetoczya si fala kolo-
rowych rewolucji. W przypadku Gruzji i Ukrainy wadz przejy elity polityczne
przychylne Zachodowi, klsk okazaa si tulipanowa rewolucja w Kirgistanie,
gdzie nie doszo do demokratycznych przemian jednak dla Amerykanw wiksze
znaczenie miaa baza wojskowa Ganci pod Biszkekiem ni skad rzdzcej ekipy.
Dodatkowo Kirgistan mia korzystne pooenie w stosunku do Rosji i Chin, a take
ze wzgldu na surowce mineralne. Kolorowe rewolucje byy te przyczyn rozpada-
jcych si wizi z niektrymi krajami Wsplnoty Niepodlegych Pastw, a idea dzier-
awnictwa w stosunku do poradzieckiej strefy bya bardzo zakorzeniona
32
. Oprcz
tego, kiedy na pocztku XXI w. kraje Centralnej Azji szczeglnie Kazachstan,
Uzbekistan i Turkmenistan wyrosy na nowe centra energetycznych zasobw, Rosja
zastosowaa wobec tego regionu formu suwerennej demokracji. Z kolei Ame-
rykanie przyjli zasad rozwoju liberalnych demokracji i wprowadzania przestrze-
gania praw czowieka, czego dobrym przykadem jest dokument Silk Road Strategy
Act of 1999, ktry w Kongresie znalaz si jako poprawka do Foreign Assistance
Act of 1961, majcy na celu wsparcie politycznej i ekonomicznej niepodlegoci
krajw Poudniowego Kaukazu i Azji Centralnej
33
. Sam projekt Silk Road Strate-
gy wywodzi si jeszcze z koncepcji staroytnego Jedwabnego Szlaku lecego na
terytorium Armenii, Azerbejdanu, Gruzji, Kazachstanu, Kirgistanu, Tadykistanu,
Turkmenistanu i Uzbekistanu. Stabilizacja tych pastw, a tym samym stabilizacja
regionu miaa si przyczyni do otwarcia rynkw i zwikszenia zagranicznych in-
westycji. Potencja produkcji ropy i gazu Azji Centralnej i Kaukazu pozwoliyby
USA na zmniejszenie swojej zalenoci od dostaw energetycznych z niepewnej Za-
toki Perskiej. Administracja Obamy kontynuowaa t lini polityczn poprzez now
Silk Road Strategy z 2011 r., majc na celu oprcz promowania demokracji i praw
czowieka zwikszenie rozwoju i dywersyfkacji regionalnych rde energii i szla-
kw dostawy surowcw
34
. Stany Zjednoczone wspieray budow rurocigu Baku
Tbilisi Ceyhan, uruchomionego w 2006 r. i innych energetycznych tras ze wschodu
na zachd. Miao to na celu wiksz integracje ze strukturami zachodnimi takich
pastw, jak Azerbejdan czy Gruzja, nasilajcych wspprac w organizacjach typu
GU(U)AM, ktra bya odpowiedzi na denie Rosji do wikszej integracji na tere-
nie krajw WNP. Pomimo owiadczenia o rozwoju rosyjsko-amerykaskiego dialo-
gu energetycznego wydanego przez Busha i Putina po 11 wrzenia Rosj dodatkowo
32
I. K o b r i n s k a y a, Russia NIS Relations Beyond the Color Revolutions. Are The Shift Du-
rable?, PONARS Policy Memo No. 375, December 2006 s. 51.
33
H.R. 1152 (106th): Silk Road Strategy Act of 1999, http://www.govtrack.us/congress/bills/106/
hr1152 (dostp do strony 24.08.2012).
34
Discussing the New Silk Road Strategy in Central Asia, Central Asia Policy Forum No. 2 June
2012, George Washington University, http://www.centralasiaprogram.org/images/Policy_Forum_2,_
June_2012.pdf (dostp do strony 25.08.2012).
85 USA Rosja w XXI wieku. Wielka gra o strefy wpyww
niepokoi fakt, e wkraczajc do Afganistanu i Azji rodkowej USA bd w stanie
okreli kierunek gazocigw i ropocigw, podobnie moe sta si na Kaukazie,
gdzie mg zosta utworzony nowy Jedwabny Szlak dla ropy naftowej i gazu,
z ominiciem Rosji
35
. Przykadem moga by budowa rurocigu Baku Ceyhan
wicego ze sob kraje Azji rodkowej i Zakaukazia. Dlatego te USA podwo-
iy wysiki dla normalizacji stosunkw midzy Turcj a Armeni, Azerbejdanem
i Armeni. Energetyczne wpywy Rosja staraa si pocztkowo odzyska podczas
szczytu Szanghajskiej Organizacji Wsppracy w sierpniu 2007 r. kiedy wraz z Ka-
zachstanem zacza nawoywa do utworzenia azjatyckiego klubu energetycznego
w celu rozwoju wsplnego rynku energetycznego midzy jego czonkami
36
. Dodat-
kowo wsplne rosyjsko-chiskie partnerstwo mogo szkodzi zaangaowaniu USA
w Azji Centralnej np. Kirgistan podwyszy opaty za uytkowanie bazy powietrzne
w Manas dla Amerykanw z 2,7 mln USD do 200 mln USD, podczas gdy Rosja-
nie ze swoich baz korzystali za darmo
37
. Dostp do surowcw w rejonie Morza
Kaspijskiego by problematyczny ze wzgldu na nieuregulowanie statusu samego
basenu oraz wizi czcych Rosj z pastwami regionu jeszcze jako czci ZSRR.
Przez te wizi USA z gry byy na przegranej pozycji w Uzbekistanie, Turkmenista-
nie i Kazachstanie. Rosja posiadaa wyczno na turkmeski gaz, podobnie wygl-
daa kwestia z w Uzbekistanie, dziki umowie podpisanej przez Gazprom i rzd
w Taszkiencie w 2006 r. Jedynie Kazachstan prowadzi bardziej otwart polityk,
co pozwalao na poszerzanie wsppracy gospodarczej, jednak wpywy rosyjskie
byy cay czas due. W ramach energetycznej walki Stany Zjednoczone razem z UE
wspary budow ropocigw Baku Tbilisi Ceyhan (BTC), Baku Tbilisi Supsa
(BTS) i gazocigu Baku Tbilisi Erzerum (BTE), majce na celu stworzenie ener-
getycznego korytarza kompletnie odcinajcego Europ od Rosji
38
. Samo otwarcie
rurocigu BTC byo kluczowe dla pozycji mocarstw zachodnich i liczcych na ich
wsparcie Gruzji, Azerbejdanu i Turcji
39
.
Ukoronowaniem amerykaskiego dziea ma by projekt Nabucco, ofcjalnie f-
nansowany przez Uni Europejsk, ale wspierany mocno przez Amerykanw. Ma
suy uniezalenieniu si Europy od dostaw rosyjskiego gazu, a po podczeniu
gazocigu BTC gaz mgby pyn ze z w Azerbejdanie i Iranie. Gdyby udao
si rwnie poczy Azerbejdan z Turkmenistanem gazocigiem budowanym na
35
. , . ?, -I .007, 2002-07-01.,
. 8-9.
36
P. F e d y n s k y, Shanghai Cooperation Organization Seeks to Expand Energy and Security Infu-
ence, Voice of America, August 16, 2007, http://www.globalsecurity.org/military/library/news/2007/08/
mil-070816-voa03.htm (dostp do strony 22.07.2012).
37
A. C o h e n, The Dragon Looks West: China and the Shanghai Cooperation Organization, Heri-
tage Lectures No. 961, September 7, 2006, s. 3
38
J. M a n k o f f, Eurasian Energy Security, Council Special Report No. 43, February 2009, Council
on Foreign Relations, s. 19.
39
J. M a n k o f f, The Big Caucasus: Between Fragmentation and Integration, CSIS March 2012,
s. 21.
86 Katarzyna Klatka-Urbaniak
dnie Morza Kaspijskiego, wtedy mona by byo korzysta ze z turkmeskich,
uzbeckich i kazachskich. Zagroeniem dla Nabucco byy dziaania wojenne w Gru-
zji w 2008 r. oraz rosyjska destabilizacja terenw Poudniowego Kaukazu, w tym
zablokowanie przyjcia do NATO Gruzji i Azerbejdanu. Poza tym Rosja silnie pro-
mowaa lini South Stream jako alternatyw dostaw energetycznych w rejonie ka-
spijskim, biegncym przez te same kraje co Nabucco
40
.
Ogromne znacznie miaa Gruzja, majca napite stosunki z Rosj od pocztku
lat 90. z powodu ormiasko-azerskiego konfiktu o Grny Karabach przez Gruzj
bieg szlak bezpiecznego eksportu ropy i gazu z Azerbejdanu, wany dla Rosji. Na-
silenie amerykasko-rosyjskiej rywalizacji spowodowa zblienie si Azerbejdanu
i Gruzji do USA po 1991 r. Naley doda, e od momentu upadku ZSRR na terenie
Gruzji byy utrzymywane wojska rosyjskie w czterech bazach wojskowych: Suchu-
mi w Abchazji, Batumi w Adarii, Achalkalkalaki w Dawachettii oraz w Waziani
niedaleko od Tbilisi. Nic wic dziwnego, e Gruzja w celu ukrcenia rosyjskich
wpyww sama zacza zabiega o dobre stosunki z Zachodem. Dla Kremla byo to
nie do przyjcia, w zwizku z czym zaczto wykorzystywa problemy z prorosyjski-
mi separatystycznymi regionami na obszarze Gruzji - Abchazj i Oseti Poudniow.
Po 11 wrzenia dobre stosunki z Gruzj byy dla Amerykanw istotne ze wzgldu
na moliwo izolacji Iranu oraz na uycie gruziskiej przestrzeni powietrznej dla
przelotw wojsk amerykaskich z Afganistanu. W 2001 r. do Tbilisi wysano grup
amerykaskich doradcw w celu przeszkolenia armii gruziskiej w ramach wojsko-
wego programu szkoleniowego Georgia Train and Equip Program
41
. Ratujc poli-
tyczn twarz, Rosja zacza Gruzj okrela jako wrota do islamu z powodu tolero-
wania przez rzd w Tbilisi dziaalnoci grup czeczeskich w Wwozie Pankiskim
42
.
Rewolucja r w 2003 r. i wybr prozachodniego Michaia Saakaszwilego na
prezydenta powikszya obawy Kremla co do amerykaskich wpyww na Kauka-
zie, szczeglnie e amerykaski wkad fnansowy w gruzisk rewolucj by spraw
do delikatn. Rosjanie twierdzili, e studencka organizacja Khmara, motor rewo-
lucji, bya dotowana przez Fundacj Georgea Sorosa, a metody oporu wdraaa
serbska organizacja Otpor, opacajca rwnie wyjazdy Saakaszwiliego do Serbii
43
.
Gruzja bya geopolitycznym kluczem do Kaukazu Poudniowego, nie tylko bdc
w dobrych stosunkach z prorosyjskimi Armeni i Azerbejdanem, ale take majca
dostp do surowcw w rejonie Morza Kaspijskiego. Konfikty w rejonie Gruzji byy
nie na rk Amerykanom ze wzgldw strategicznych razem z Azerbejdanem
Gruzja bya terenem, na ktry mogy si wycofa wojska amerykaskie z Azji Cen-
tralnej. Prozachodnia Gruzja bya nie do przyjcia dla Rosji, przyzwyczajonej do
40
A. S h l e i f e r, D. T r e i s m a n, Why Moscow Says No, Foreign Affairs Jan./Feb. 2011, Vol.
90, Issue 1, s. 123-126.
41
V. A v i o u t s k i i, Aksamitne rewolucje, Warszawa 2007, s. 57.
42
A. B r y c, Rosja w XXI wieku. Gracz wiatowy czy koniec gry? Warszawa 2008, s. 85.
43
Szerzej: V. A v i o u t s k i i, Aksamitne rewolucje s. 50-51., T. W a r n e r, Russia accuses US
over Georgia, The Financial Times, December 8, 2003.
87 USA Rosja w XXI wieku. Wielka gra o strefy wpyww
ssowietyzowanej gruziskiej administracji, a tym bardziej Gruzja z sukcesem nego-
cjujca wycofanie si Rosjan z baz wojskowych, wyraajca ch przystpienia do
NATO oraz proszca o internacjonalizacj operacji pokojowych w Abhazji i Ose-
tii. Wadze na Kremlu zaczy wywiera nie tylko bezporedni wpyw na Gruzj
poprzez zakaz importu gruziskich towarw czy blokad komunikacyjn, ale take
na forum midzynarodowym wyraay zdecydowany sprzeciw dla wikszej integra-
cji Gruzji ze strukturami zachodnimi. Ulego pastw zachodnich wobec impasu
w sprawie przyjcia Gruzji do NATO oraz kwestie polityki energetycznej spowodo-
way, e Rosja zacza agresywniej realizowa swoj imperialn polityk. Dziaa-
jc w myl doktryny Miedwiediewa w sierpniu 2008 r., Rosja najechaa na Gruzj
w imi obrony rosyjskich obywateli na terenie Osetii Poudniowej i Abchazji, w kt-
rych Gruzja rozpocza dziaania zbrojne. W swoich deniach do Zachodu Gruzja
zostaa byskawicznie zdyskredytowana, o procesie przyjmowania do UE czy NATO
nie mogo by ju mowy, a Rosja pokazaa, e moe z powodzeniem aspirowa do
roli globalnego mocarstwa, zdolnego do byskawicznych i skutecznych akcji mili-
tarnych. Rzecz dyskusyjn jest, czy Rosja wykorzystaa sabo i niezdecydowanie
Zachodu w sprawie odmowy przyjcia Gruzji do MAP i jak due znaczenie miao
uznanie w tym czasie niepodlegoci Kosowa przez USA i kraje Unii Europejskiej
wbrew prorosyjskiej Serbii i opinii Rosji. W opublikowanym we wrzeniu 2009 r.
raporcie sponsorowanym przez UE stwierdzono, e wojna w Osetii Poudniowej
zostaa rozpoczta atakiem Gruzji, niezgodny z prawem midzynarodowym, aczkol-
wiek atak by poprzedzony prowokacj, to jednak obie strony zamay wtedy prawo
midzynarodowe
44
. Okazao si, e Rosja w imi obrony swojego tradycyjnego
terytorium jest w stanie dziaa nawet za cen pogorszenia si relacji z USA i wbrew
prawu midzynarodowemu. Z drugiej strony porednim winowajc byy rwnie
Stany Zjednoczone i przesadzone obietnice w relacjach amerykasko-gruziskich.
W czasie prezydentury Obamy sekretarz stanu Hillary Clinton w czerwcu 2010 r.
odwiedzia Tbilisi zapewniajc Saakaszwiliego, e Stany Zjednoczone s przeciwko
okupacji rosyjskiej Abchazji i Osetii Poudniowej i wspieraj gruzisk niepodle-
go i integralno terytorialn. Podczas szczytu NATO w Lizbonie jednoznacznie
potwierdzono ch przyjcia Gruzji do NATO, a Rosj wezwano do odstpienia od
uznawania Abchazji i Osetii Poudniowej jako niepodlegych krajw
45
. Swoje popar-
cie dla Gruzji Obama wyraa wielokrotnie, wskutek czego Gruzja manifestowaa
swoj prozachodni orientacj poprzez zwikszenie liczebnoci kontyngentu gru-
ziskiego dziaajcego w ramach ISAF w Afganistanie
46
. Gruzja jednak nie powinna
44
Georgia started unjustifed war, BBC News, 30 September 2009, http://news.bbc.co.uk/2/hi/
europe/8281990.stm (dostp do strony 25 .07.2012).
45
P. J. Saunders (edt.), Enduring Rivalry? American and Russian Perspectives on the Former Soviet
Space, Center for the National Interest June 2011, s. 46.
46
W. W o j t a s i e w i c z, Krok naprzd, 12.01.2012, portal Nowa Europa Wschodnia, http://
www.new.org.pl/2012-01-12,krok_naprzod.html (dostp do strony 15.08. 2012)
88 Katarzyna Klatka-Urbaniak
znw przecenia tych zapewnie, gdy Barack Obama, szczeglnie w przededniu
wyborw, bardziej skupiony by na kwestiach zwizanych z kryzysem gospodar-
czym, a w sprawach midzynarodowych na problemie Iranu oraz Syrii
47
.
PROBLEM UKRAINY I NMD WALKA O WPYWY NA
KONTYNENCIE EUROPEJSKIM.
Ukraina moe by kolejnym dobrym przykadem wejcia Amerykanw na geo-
polityczne podwrko Rosji. Od pocztku lat 90. kraj ten mia due znaczenie dla
mocarstwowych ambicji rosyjskich, a problem wasnoci broni atomowej, podzia
Floty Czarnomorskiej czy przynaleno pastwowa Krymu to tylko niektre z new-
ralgicznych punktw w stosunkach ukraisko-rosyjskich
48
. Do pocztku XXI w.
Ukraina jawia si jako rosyjski przyczek w Europie. Sytuacj zmieniy wybory
prezydenckie w 2004 r. i prozachodni kandydat Wiktor Juszczenko to pozwoli-
o Stanom Zjednoczonym rozpocz dziaania na rzecz zwikszenia wpyww na
Ukrainie
49
. Rosja oczywicie popara osob kontrkandydata Wiktora Janukowycza.
Waszyngton zwrci si do Rosji o niepodejmowanie dziaa ograniczajcych wolny
wybr Ukraicw, pomaraczowa rewolucja miaa zbliy Ukrain do zachod-
nich struktur integracyjnych i bezpieczestwa
50
. Demokratyzacja Ukrainy miaa
przyspieszy ten sam proces w innych krajach postsowieckich i by bodcem do
oywienia demokracji w Rosji
51
. Po zakoczeniu pomaraczowej rewolucji Ukraina
zacza eksponowa swoje prozachodnie ambicje. Przystpienie do NATO czy Unii
Europejskiej mogoby stworzy tak geopolityczn sytuacj, na ktr Rosja nie bya
do koca przygotowana. Prozachodnia orientacja Ukrainy moga zagrozi zachod-
niej czci byego ZSRR, bo na dusz met przy spadajcych wpywach rosyjskich
Modowa i Biaoru rwnie byyby gotowe wstpi do NATO i UE. Przeciwdziaajc
wpywom amerykaskim nie tylko bezporednio przy granicy rosyjskiej, ale take
w Europie, Rosja zintensyfkowaa swoje relacje z Niemcami, szczeglnie w ramach
polityki energetycznej. Gerhard Schrder dawa Kremlowi priorytet we wzmacnianiu
wizi gospodarczych, co zaowocowao kontrowersyjnym przedsiwziciem budowy
47
W. W o j t a s i e w i c z, Szczere wyznanie Putina, 16.08.2012, portal Nowa Europa Wschodnia
http://www.new.org.pl/2012-08-16,szczere_wyznania_putina.html ( dostp do strony 18.08.2012).
48
Szerzej: K. M a l a k, Rosyjsko-ukraiski spr o Krym, Sewastopol i Flot Czarnomorsk, w:
J. Kukuka, . ukaszuk (red), Od konfiktw do partnerskiej wsppracy, AON Warszawa 1997, s. 107-
-137.
49
Szerzej o charakterze stosunkw rosyjsko-ukraiskich w: A. D e r g a c h e v, Ukrainian Russian
Relations European and Eurasian Context, Russian Politics and Law Vol. 39, no. 6, Nov.-Dec. 2000,
s. 55-73.
50
J. T e f f t, Ukraine and the United States: The Challenges Ahead, Remarks to the Chicago
Council on Foreign Relations, Chicago, Illinois, February 7, 2005, http://www.fas.org/asmp/campaigns/
MANPADS/Ukraine14feb05.htm (dostp do strony 20.07.2012).
51
Z. B r z e z i s k i, Imperial Russia, Vassal Ukraine, The Wall Street Journal, December 1,
2004., http://www.aei.org/article/21647 (dostp do strony: 20.07.2012).
89 USA Rosja w XXI wieku. Wielka gra o strefy wpyww
gazocigu Nord Stream na dnie Morza Batyckiego, czcego bezporednio Niemcy
i Rosj, z ominiciem Polski, Czech, Sowacji, Ukrainy i Biaorusi. Zasoby energe-
tyczne byy dla Rosji doskona kart przetargow w rozmowach z Uni Europejsk,
ktrej poszczeglne kraje byy silnie uzalenione od zewntrznych dostaw gazu i ropy.
Z jednej strony Kreml stara si uzaleni Europ poprzez zablokowanie popytu u im-
porterw oraz konsolidacji dostaw ropy i gazu dziki podpisaniu dugoterminowych
kontraktw z producentami z Azji Centralnej i przejmowaniu kontroli nad strategiczn
infrastruktur
52
, a z drugiej strony naleao pozyska sojusznika wrd pastw tzw. sta-
rej Europy Berlin byby gwnym odbiorc i centrum dystrybucji rosyjskiego gazu
53
.
Na szczcie po wewntrznych ustaleniach Unia Europejska wezwaa Rosj do pod-
pisania Karty Energetycznej i Protokou Tranzytowego, gwarantujcych bezpiecze-
stwo dostaw gazu. Sol w rosyjskim oku byy rwnie dziaania Juszczenki na rzecz
nadania najwyszego priorytetu integracji ze wsplnot euroatlantyck. W 2005 r.
Ukraina przyja Joint Action Plan jako element Europejskiej Polityki Ssiedztwa UE
oraz otrzymaa status gospodarki rynkowej, co byo wanym krokiem na drodze do
WTO, do ktrej to organizacji usilnie od lat aspirowaa rwnie Rosja
54
. Dodatkowo
pojawiy si plany przyjcia Ukrainy do MAP, a w dalszej perspektywie do NATO.
Wadze na Kremlu postrzegay to jako jeden wielki spisek, a amerykascy eksper-
ci zalecali zwikszenie amerykaskich naciskw na ukraiskie czonkostwo w UE,
zintensyfkowanie dialogu czonkowskiego z Ukrain w ramach MAP, wpieranie
dziaalnoci krajw GUAM oraz wyczenie Ukrainy spod dziaania ustawy Jacksona
Vanika, o co rwnie przez lata staraa si Rosja
55
. Niestety Ukrainie daleko byo do
politycznej stabilnoci w duchu zachodnich demokracji. Wpywy Kremla na ukra-
iskich politykw byy bardzo due, nie pomaga rwnie fakt podziau Ukrainy na
cz zdecydowanie prozachodni oraz wschodni, wyranie zalen od Rosji. Wa-
dza Juszczenki nie bya stabilna, paradoksalnie strategiczne decyzje byy podejmowa-
ne pod wpywem sonday i w ten sposb Ukraina zawiesia na jesieni 2006 r. swoje
starania o czonkostwo w NATO
56
. Wina leaa rwnie po stronie Sojuszu i Ameryka-
nw, gdy w ramach NATO nie powstaa adna nowa koncepcja dziaania organizacji,
nie byo wiadomo, jakie zadania Sojusz ma spenia w dzisiejszych czasach
57
.
52
A. C o h e n, Europes Strategic Dependence on Russian Energy, Backgrounder No. 2083,
November 5, 2007, s. 3.
53
. , . - , ,
No. 009, 2004-09-30, s. 23-34.
54
A. M o s h e s, Ukraine: Domestic Change and Foreign Policy Reconfguration, Political Trends in
the New Eastern Europe: Ukraine and Belarus, Strategic Studies Institute, June 2007, s.28-29.
55
C. A. W a l l a n d e r, Challenge and Opportunity: A U.S. Strategy on Ukraine, June 2005, CSIS,
s. 1-4.
56
A. G r s k a, Ukraina zawiesza starania o czonkostwo w NATO, Komentarze OSW 21 wrze-
nia 2006, OSW.
57
Szerzej: S. K o b e r, Crack in the Foundation. NATOs New Troubles, Policy Analysis No. 608,
January 15,2008, The Cato Institute.
90 Katarzyna Klatka-Urbaniak
NATO rwnie podczas szczytu w Bukareszcie w kwietniu 2008 r. zawiesio pro-
ces przyjmowania Ukrainy i Gruzji z dwch przyczyn. Pierwsza z nich to kampania
prezydencka w USA, w ktrej spodziewano si zwycistwa Demokratw, a nara-
stajcy kryzys gospodarczy nie zachca do podejmowania strategicznych decyzji
w polityce zagranicznej. Druga przyczyna to brak zgodnoci wrd pastw Sojuszu.
Administracja amerykaska dosza do wniosku, e sukces dziaa NATO zapewni
zgodna wsppraca Francji, Niemiec i Wielkiej Brytanii. Niemcy, natomiast reali-
zujc zaoenia dobrych stosunkw z Rosj, bardzo sprzeciwiay si poszerzeniu
NATO dalej na Wschd. Z kolei Rosja przez cay czas dawaa do zrozumienia, e
obecno militarnego bloku tu przy granicy bdzie traktowana jako bezporednie
zagroenie dla Rosji
58
. Dodatkowo okazao si, e mimo czterech lat rzdw proza-
chodniej ekipy naturalne wizi i zaleno Ukrainy od Rosji s silnie zakorzenio-
ne. Wschodnia polityka Wiktora Juszczenki czsto obracaa si przeciwko niemu,
jego teoretyczna rusofobia bya jedn z przyczyn klski w wyborach prezydenckich
w 2010 r. Wygra je wspierany przez Rosj Wiktor Janukowycz, ktry prowadzi kon-
sekwentnie polityk o charakterze prorosyjskim, dystansujc si od integracyjnych
koncepcji poprzednika.
Kolejnym czynnikiem w znacznym stopniu determinujcym wzajemne relacje
w Europie by problem budowy systemu NMD. Pierwotny projekt amerykaskiej
tarczy antyrakietowej wysunity za czasw kadencji Georgea W. Busha spowo-
dowa wzrost napicia w relacjach amerykasko-rosyjskich, dodatkowo pokazujc
tarcia na linii pastw starej i nowej Europy. Lansowane przez Amerykanw
plany zainstalowania w Polsce i w Czechach elementw systemu NMD w postaci
systemu baz wyrzutni antyrakietowych GBI (Ground Based Interceptors) oraz sys-
temw radarowych wywoay wielkie oburzenie w Rosji. Wedug rosyjskich polity-
kw rozmieszczenie rakiet proponowane przez Amerykanw oznaczao uderzenie
w Rosj, wic zaczto zakada przeprowadzenie adekwatnych zmian w rosyjskich
siach strategicznych
59
. Dodatkowo fakt, e w zwizku z moliwoci rozwoju pro-
jektu NMD USA wystpiy z ukadu ABM w 2002 r., traktowanego przez Rosjan
jako wyraz wielkiego kompromisu w zakresie redukcji moliwoci swoich arsena-
w, dola oliwy do ognia. Konfikt spowodowa ustpstwa ze strony administracji
amerykaskiej, kiedy to w kwietniu 2007 r. podczas wizyty w Moskwie delegacja
amerykaska przedstawia propozycj przyczenia Rosji jako kraju, ktremu rw-
nie zagraa atak broni nuklearn, do systemu i podzielenie si technologi
60
. Rosj
niepokoiy nie tylko kwestie militarne, ale i polityczne. Patrzc realnie, potencja
arsenau rosyjskiego by nieporwnywalnie wikszy ni 10 antyrakiet rozmieszczo-
nych w Polsce, ale Rosja z punktu widzenia prestiu zarwno na arenie midzyna-
58
A. G r u s z c z a k, Szczyt NATO w Bukareszcie. Pogbienie transatlantyckich podziaw,
w: P. B a j o r, O. P l a z e (red.), Biuletyn Midzynarodowy, Krakw 2009, s. 60.
59
A. P i s a l n i k, Minister Iwanow: bdzie kara dla Polski za tarcz, Rzeczpospolita
10.11.2006.
60
C. R i c e, R. G a t e s, Wir wollen kein neues Wettrsten, Sddeutsche Zeitung 26.04.2007.
91 USA Rosja w XXI wieku. Wielka gra o strefy wpyww
rodowej, jak i w ramach polityki wewntrznej nie moga zgodzi si na obecno
amerykaskich baz w pobliu swojej granicy. Naley zaznaczy rwnie, e umiesz-
czenie amerykaskiej bazy w Polsce stanowioby pogwacenie nieformalnego poro-
zumienia zawartego przy okazji podpisywania Karty NATO Rosja oraz przy roz-
szerzeniu Sojuszu w 1999 r., a ktre zakadao brak moliwoci tworzenia w nowych
pastwach NATO strategicznej infrastruktury wojskowej i ograniczenie rozbudowy
konwencjonalnych si zbrojnych. Wzmocniona militarnie i politycznie Polska, a tym
samym kraje regionu Europy rodkowo-Wschodniej nie byyby tak bardzo wraliwe
na groby i naciski ze strony Kremla, a moliwoci oddziaywania przez Rosjan na
stref tradycyjnych wpyww rosyjskich zostayby znacznie obnione. Dodatkowo
pod koniec drugiej kadencji Georgea W. Busha poziom nastrojw antyameryka-
skich na wiecie by bardzo wysoki i USA jako samotny szeryf, dziaajcy bardzo
unilateralnie, nie miay dobrych notowa u midzynarodowej spoecznoci. Szybkie
podpisanie umowy o budowie tarczy w trakcie trwania wojny rosyjsko-gruziskiej
w 2008 r. wygldao jak ostatnie posunicia Busha majce uwidoczni jego skutecz-
no w polityce zagranicznej, a z drugiej strony Rosja, dokonujca agresji na teryto-
rium gruziskie, nie miaa podstaw do protestw. Po objciu urzdu przez Baracka
Obam sygnay zmiany kursu stay si bardzo widoczne, szczeglnie, e nowy pre-
zydent by sceptyczny wobec skutecznoci projektu. W ramach obiecanego resetu
Rosja rwnie miaa oczekiwania co do nierealizowania tego projektu
61
. Poza tym
sygnay z Kremla wskazyway, e Rosja nie zgodzi si na podpisanie opus magnum
prezydentury Obamy nowego ukadu START, jeli amerykaskie rakiety bd roz-
mieszczone blisko rosyjskich granic. Dodatkowo w czasach kryzysu nowy amery-
kaski budet wojskowy zosta okrojony o ok. 1,4 mld USD. Rosjanie zaoferowali
natomiast budow wsplnego systemu tarczy antyrakietowej z radarami w Armavirze
(Kraj Krasnodarski w Rosji) i Gabali (terytorium Azerbejdanu). Stany Zjednoczone
zawiesiy projekt z udziaem Polski i Czech, teoretycznie podjto decyzj o budowie
systemu NMD w ramach NATO, ale w obecnej sytuacji braku koncepcji co do dziaa-
nia samego Sojuszu prawdopodobnie projekt nie doczeka si realizacji.
PROBLEM IRASKI WE WZAJEMNYCH RELACJACH.
Stosunki Rosji z Iranem byy rozwijane jeszcze za czasw zimnej wojny. Ju
wtedy Zwizek Radziecki podpisa z Iranem umowy dotyczce dwustronnej wsp-
pracy handlowej, wojskowej, naukowo-technicznej, gwnie w dziedzinie energety-
ki jdrowej. Rosja postrzegaa stosunki z Iranem w dwch kategoriach: jako moli-
wo utrzymania rosyjskich wpyww w niezwykle istotnym strategicznie rejonem
Bliskiego Wschodu oraz jako szans ratowania budetu pastwowego dziki wpy-
61
, 5 2008 , ,
, http://www.kremlin.ru/transcripts/1968 (dostp do strony 22.08.2012).
92 Katarzyna Klatka-Urbaniak
wom z handlu produktami przemysu zbrojeniowego
62
. Ju w pierwszej poowie lat
90. Rosja dostarczya Iranowi kilkaset czogw i pojazdw opancerzonych, samo-
loty myliwskie, odzie podwodne i pociski ziemia-powietrze oraz zobowizaa si
do budowy dwch reaktorw atomowych. Nastpi rozwj iraskiego kompleksu
Bushehr, gdzie Rosja budowaa kolejny reaktor, dostarczaa paliwo jdrowe i szko-
lia iraski personel
63
. Rosyjsko-iraska wsppraca militarna i nuklearna staa si
przedmiotem powanych obaw USA, prowadzcych polityk midzynarodowego
izolowania Iranu. Obawy okazay si tym bardziej zasadne, kiedy w sierpniu 2002 r.
ugrupowanie opozycyjne Narodowa Rada Oporu Iranu (NCRI) ujawnio istnienie
dwch nieznanych wczeniej obiektw nuklearnych w Iranie. Kilkakrotne inspek-
cje inspektorw z AEA nie daway rezultatw, paday nawet propozycje zbrojnego
rozwizania problemu iraskiego. Rosja, dbajc o swoje interesy i wiatow wielo-
biegunowo, optowaa za dyplomatycznymi rodkami rozwizywania kwestii ira-
skiej
64
. Rosyjska propozycja skupiaa si wok wzbogacania uranu na terenie Rosji
i dostarczania paliwa Iranowi. Rwnoczenie paday argumenty, e iraski program
atomowy nie suy celom wojskowym, co dziwnie kolidowao z iraskimi grobami
odpalania rakiet
65
. Kiedy kolejne sankcje byy nakadane na Iran, Rosja zazwyczaj
gosowaa za rezolucjami Rady Bezpieczestwa ONZ, ale potem robia wszystko,
by zagodzi zakres ich stosowania. Przez kolejne lata projekt si rozwija w grud-
niu 2007 r. rosyjska frma Atomstroiexport budujca elektrowni w Bushehr ogosia,
e dosza do porozumienia z Teheranem w sprawie terminarza ukoczenia inwesty-
cji, ale owiadczya te, e nie nastpi to przed kocem 2008 r. W efekcie pierwsza
iraska elektrownia atomowa zostaa uruchomiona we wrzeniu 2011 r.
66
Ze zdecydowan krytyk USA spotkaa si pozycja Rosji jaki gwnego do-
stawcy broni dla Iranu, chodzio zasadniczo o dostaw mobilnych systemw obrony
przeciwlotniczej Tor-M1 oraz bardziej zaawansowany system S-300. Zarwno Iran,
jak i Rosja podjy rwnie kroki na rzecz ksztatowania wiatowego rynku gazu
ziemnego. Wizyta Wadimira Putina w Teheranie w padzierniku 2007 r. wskazaa
now paszczyzn relacji midzy dwoma pastwami. Pastwa Morza Kaspijskie-
go Rosja, Iran, Turkmenistan, Kazachstan, Azerbejdan wyranie zmierzay do
zacieniania wsppracy w regionie. Przedstawiciele piciu rzdw zrobili pierwszy
krok w kierunku stworzenia regionalnego systemu bezpieczestwa, zobowizujc
si do odmwienia uyczenia swojego terytorium pastwom trzecim, zamierzaj-
62
Szerzej o rosyjskim handlu broni do Iranu: A. K a s s i a n o v a, Russian Weapons Sales to Iran.
Why The Unlikely to Stop, PONARS Policy Memo No. 427, December 2006, s. 1-5.
63
A. C o h e n, U.S. Should warn Russia Over Its Soviet Middle East Policy, WebMemo
no. 1007, March 6, 2006, The Heritage Foundation, s. 3.
64
J. E l l i o t t, I. K h r e s t i n, Russia and the Middle East, Middle East Quarterly (Winter 2007),
AEI, Januar 19, 2007.
65
. , . , ,,
, 30.04.2006, No.004, s. 30-31.
66
Iran launches Bushehr nuclear power plant, Ria Novosti 12.09.2011, http://en.rian.ru/
world/20110912/166785925.html (dostp do strony 27.08.2012).
93 USA Rosja w XXI wieku. Wielka gra o strefy wpyww
cym dokona agresji na jeden z krajw nadkaspijskich
67
. 21 padziernika 2008 r.
szef rosyjskiego Gazpromu Aleksiej Miller i ministrowie przemysu ropy nafto-
wej Iranu i Kataru ogosili na spotkaniu w Teheranie zamiar utworzenia przez te
trzy pastwa ugrupowania koordynujcego polityk eksportu gazu ziemnego. Na-
stpnie 23 grudnia 2008 r. w Moskwie odbyo si Forum Pastw-Eksporterw Gazu
Ziemnego z udziaem Rosji, Iranu i 10 innych pastw, na ktrym podpisano statut
tworzcy organizacj z siedzib w stolicy Kataru - Doha.
Due obawy USA wzbudzaa agresywna retoryka reimu poczona z faktem
rozwijania wasnego programu rakiet balistycznych redniego i dalekiego zasigu.
Posiadanie przez Iran broni nuklearnej i rodkw jej przenoszenia stanowio due
zagroenie nie tylko dla Bliskiego Wschodu, ale i caego wiata. Panowa oglnona-
rodowy konsensus co do wstrzymania iraskiego programu nuklearnego, powszech-
nie uwaano, e dziki swoim powizaniom z okresu Zwizku Radzieckiego Rosja
moga mie duy wpyw na przebieg dialogu midzy Iranem a Zachodem
68
.
W tym momencie ujawniaa si gwna linia sporu co do polityki wobec Iranu.
Pastwa zachodnie, a szczeglnie Stany Zjednoczone, chciay podj kroki zdecydo-
wane, z kolei Rosja i Chiny stali czonkowie Rady Bezpieczestwa ONZ chciay
tylko ten proces wyhamowa. Niektrzy rosyjscy eksperci stali na stanowisku, e
kade pastwo ma prawo rozwija swj program atomowy. Wyjaniali, e nuklearne
ambicje Iranu wynikay z trzech czynnikw: geopolitycznego Iran gra gwn rol
w bardzo istotnym strategicznym rejonie zachodniej Azji, militarno-politycznego
Iran jest otoczony przez nieprzyjazne kraje i potencjalnych adwersarzy, a gwny
wrg Stany Zjednoczone koncentruje swoje siy zbrojne z trzech stron: od strony
zachodniej, czyli Iraku, wschodniej czyli Afganistanu i poudniowej, czyli Zatoki
Perskiej i Zatoki Omaskiej. Trzeci czynnik jest czysto psychologiczny: Iran jest
spadkobierc jednej z najwikszych staroytnych cywilizacji Imperium Perskiego,
a przez sze stuleci by wiatowym centrum szyizmu
69
.
Katalizatorem zmian okaza si konfikt rosyjsko-gruziski i pogorszenie rosyj-
skich relacji z Zachodem. Spowodowao to nie tylko destabilizacj rynkw energe-
tycznych i wywindowanie cen surowcw, a iraskie zoa ropy i gazu s praktycz-
nie niedostpne dla Europy, co powoduje jeszcze wiksz zaleno od przemysu
energetycznego Moskwy. W tym samym czasie Iran zacz przecie wzmacnia
swoje wizi ekonomiczne z krajami Azji, i tym samym znalaz si jeszcze bliej
Rosji i Chin. A przykad konfiktu rosyjsko-gruziskiego Teheran mg wykorzy-
67
Caspian states adopt declaration on repelling aggressors -2, RIA Novosti, 16.10.2007, http://
en.rian.ru/world/20071016/84185487.html (dostp do strony 27.08.2012).
68
C. D. F e r g u s o n, V. M i z i n, Russia can help resolve Iran crisis, Council on Foreign Rela-
tions, May 22, 2006.
69
V. S a z h i n, Irans Nuclear Programme. A Russian Perspective, w: Iran. The Moment of Truth,
Working Paper No. 20 of the European Security Forum A Join Initiative of CEPS and IISS, June 2005,
s. 15.
94 Katarzyna Klatka-Urbaniak
sta jako subtelny sygna dla swoich wrogw
70
. Nie pomogy nawet negocjacje
w gronie Francji, Wielkiej Brytanii, Niemiec, Rosji, Chin i Stanw Zjednoczo-
nych, oferujce propozycj freeze for-freeze pastwa miay zamrozi sank-
cje na sze tygodni w zamian za zamroenie przez Iran programu atomowe-
go
71
. Raport Midzynarodowej Agencji Energii Atomowej z 15 wrzenia 2008 r.
potwierdzi brak postpw w wysikach spoecznoci midzynarodowej na rzecz
penego wyjanienia wszystkich niejasnoci, narosych wok iraskiego programu
nuklearnego. W dokumencie tym podkrelono take, e proces wzbogacania uranu
w iraskich zakadach jdrowych kontynuowany jest bez przeszkd
72
.
Bro atomowa Iranu bya przedmiotem kontrowersyjnych negocjacji midzy
Barackiem Obam a Dmitrijem Miedwiediewem. W trakcie spotkania obu prezy-
dentw w Londynie w 2009 r. wyraono potrzeb przekonania Iranu do realizacji re-
zolucji ONZ i wsppracy z IAEA. Jednak Rosjanie nie widzieli sensu w nakadaniu
na Iran jakichkolwiek sankcji
73
. Podczas szczytu w Moskwie Obama zasugerowa
rezygnacj z realizacji projektu tarczy, jeli Iran pod wpywem Rosji zrezygnuje
z programu nuklearnego, pomimo i w Pradze Amerykanie utrzymywali, e z tarczy
nie mona zrezygnowa, wanie ze wzgldu na Iran. Przynioso to pewne rezul-
taty, gdy podczas 64. szczytu ONZ Rosja uznaa potrzeb wprowadzenia sankcji,
mimo i zwykle nie prowadz do pozytywnych rezultatw
74
. Likwidacja iraskie-
go programu nuklearnego nie bya podana dla Rosji z dodatkowego wzgldu:
zaostrzenie sankcji wobec Iranu (czwartego eksportera ropy naftowej na wiecie)
doprowadzioby do podniesienia cen, co pozwolioby rosyjskiemu przemysowi
naftowemu na zwikszenie zyskw. Rosja nie widziaa w Iranie zagroenia, raczej
partnera i tymczasowego sojusznika w powstrzymywaniu amerykaskiej ekspansji
w obrbie Zatoki Perskiej w ramach realizacji strategii wielobiegunowoci. A Iran
by postrzegany przez Rosj jako powstajce regionalne supermocarstwo na Bli-
skim Wschodzie, wic Kreml nie mg ofcjalnie wystpi przeciwko niemu
75
. ze
swojej strony Iran rwnie szuka krajw mogcych zrwnoway wpywy USA,
podpisujc korzystne porozumienia ekonomiczne i militarne z Chinami i Rosj, oraz
propagujc antyamerykanizm w Non-Aligned Movement (Ruch pastw niezrzeszo-
70
R. T a k e y h, N. G v o s d e v, Russias Role in Iran Crisis, Council on Foreign Relations, The
Boston Globe, September 6, 2008.
71
F. B e r r i g a n, Avoiding Brinksmanship with Iran, New American Foundation, Foreign Policy
in Focus, July 23, 2008.
72
Implementation of the NPT Safeguards Agreement and relevant provisions of Security Council res-
olutions 1737 (2006), 1747 (2007) and 1803 (2008) in the Islamic Republic of Iran, GOV/2008/38, IAEA,
www.iaea.org/Publications/Documents/Board/2008/gov2008-38.pdf (dostp do strony 25.08.2012).
73
L. A r o n, The Button and the Bear, Russian Outlook Summer 2009, American Enterprise In-
stitute for Public Policy Research, s.5.
74
H. S i c h e r m a n, Obamas Foreign Policy at Ten Months: the Limits of Consensus, November
2009, Foreign Policy Research Institute, http://www.fpri.org/enotes/200911.sicherman.obamaforeign-
policy.html (dostp do strony 25.08.2012).
75
A. C o h e n, Russias Iran Policy: A Curveball for Obama, Backgrounder No. 2359, January 15,
2010, The Heritage Foundation, s. 2.
95 USA Rosja w XXI wieku. Wielka gra o strefy wpyww
nych) czy Organizacji Wsppracy Islamskiej. Teheran zacz rwnie nawizywa
wizi z amerykaskimi oponentami z Ameryki aciskiej: Boliwi, Kub, Ekwado-
rem, Nikaragu i Wenezuel
76
.
Sytuacja staa si napita od momentu ukazania si pod koniec 2011 r. kolejnego
raportu IAEA, ktry wyranie stwierdza, e dziaania Iranu prowadz do zbudowa-
nia wybuchowego adunku nuklearnego. Podjto rodki zaostrzajce w styczniu
2012 r. UE uchwalia zakaz importu iraskiej ropy i rwnoczesne negocjacje, ale
od pocztku 2012 r. pojawiy si informacje na temat ataku Stanw Zjednoczonych
na Iran, aczkolwiek trudno przewidzie form jej prawnego usankcjonowania.
Naley postawi nastpujce pytanie: jak zachowa si Rosja postawiona przed fak-
tem akcji zbrojnej w Iranie. Mona zaoy mocn opozycj na forum midzynaro-
dowym, skierowan przeciwko ewentualnym jednostronnym akcjom amerykaskim
i ewentualnie izraelskim. Jednak cakiem niedawno Rosja zagrozia Iranowi brakiem
poparcia dla programu nuklearnego, jeeli nie zostanie wycofany pozew Teheranu
przeciw kompanii Rosoboroneksport i danie wypacenia mu 4 mld USD w ramach
odszkodowania za zerwanie w 2010 r. z powodu Czwartej Rezolucji ONZ kontraktu
na dostawy kompleksw rakietowych S-300
77
. Oznacza to ewentualn utrat przez
Iran wanego sojusznika i spadek wpyww Rosji w rejonie Bliskiego Wschodu.
PODSUMOWANIE
Mijajca dekada bya dla amerykasko-rosyjskich relacji okresem przeomo-
wym, w ramach ktrego zniwelowaniu ulega asymetria wzajemnych stosunkw
wywoanych upadkiem bipolarnego porzdku midzynarodowego w 1989 r. oraz po-
stpujc w jego wyniku degradacj pozycji Rosji jako wiatowego gracza. Powy-
sza kwestia w znacznym stopniu odnosia si do wzajemnej rywalizacji w omwio-
nych obszarach krzyujcych si interesw. Podkreli naley, i omawiane obszary
stanowiy swoist soczewk, w ktrej doszo do najwikszej eskalacji wzajemnych
tar. Rosja dziki realizacji konsekwentnej strategii stopniowo odzyskiwaa utraco-
n pozycj. Rosyjskie elity wadzy poradziy sobie z przeniesieniem tradycyjnych
imperialnych de na grunt wspczesnych relacji midzynarodowych. Narzdzia-
mi sucymi temu byo:
wspieranie prorosyjskich rodowisk politycznych w zakresie przejcia bd
utrzymania wadzy w poszczeglnych pastwach, czego przykadem moe by
Ukraina czy kraje Azji Centralnej,
76
Szerzej: M. M o h s e n, Teherans Take, Foreign Affairs, July/Aug. 2009, Vol. 88, Issue 4,
s. 46-62.
77
. , . , . , . , -300 -
. , , 147 (4932),
10.08.2012, http://kommersant.ru/doc/1998722 ( dostp na stron 27.08.2012).
96 Katarzyna Klatka-Urbaniak
wygrywanie sprzeciwu wobec amerykaskiej dominacji na swoj korzy w po-
staci budowy grup niezgody np. wobec interwencji w Iraku czy w ramach dzia-
a w Szanghajskiej Organizacji Wsppracy,
umiejtne wykorzystywanie czynnika militarnego, co znalazo wyraz w postaci
groby umieszczenia rakiet wyposaonych w gowice balistyczne w Kalinin-
gradzie oraz ostrzeeniem przed nowym wycigiem zbroje odnonie do NMD,
a take w postaci inwazji na Gruzj,
sztywna obrona swojego stanowiska wobec sojusznikw, przede wszystkim
w kwestii kontaktw handlowych z Iranem,
obrona dominacji w zakresie eksportu surowcw do Europy przede wszystkim
poprzez uzyskanie decydujcego wpywu na ewentualne rda dywersyfkacji
dostaw, tj. silnej pozycji w Azji Centralnej i na Zakaukaziu.
USA wchodziy w XXI w. jako jedyne supermocarstwo. Takie postrzeganie swo-
jej roli w wiecie zostao dodatkowo zdeterminowane przez neokonserwatywne po-
dejcie administracji republikaskiej, forsujcej unilateraln wizj polityki pastwa.
W wyniku realizacji tej polityki wyksztaci si swego rodzaju globalny sprzeciw
wobec dominacji USA, co znaczco uatwio dziaania Moskwy. W odniesieniu do
Rosji fasko poniosa forsowana przez ekip republikask polityka wejcia w trady-
cyjne rosyjskie strefy wpyww. Amerykaskie dziaania wydaj si by niewystar-
czajco zdecydowane i pozbawione konsekwencji. Doskonale wida to na przyka-
dzie braku konkretnego wsparcia dla przedstawicieli zwyciskich ugrupowa tzw.
kolorowych rewolucji. W efekcie tak prowadzonych dziaa nastpia stopniowa
utrata wpyww amerykaskich w byych radzieckich republikach w Azji Central-
nej, cakowita klska polityki wobec Ukrainy, osabienie pozycji Gruzji na arenie
midzynarodowej czy kontynuowanie iraskiego programu atomowego. Sytuacji
nie poprawia zmiana ekipy rzdzcej. Administracja Baracka Obamy dya do dia-
metralnej zmiany zaoe politycznych poprzednikw i zmiany roli USA w wie-
cie, czego swoistym symbolem byo wycofanie si przez USA z projektu NMD.
Okazao si, e wadze Biaego Domu musz uwzgldni rosyjsk opini w kwestii
bezpieczestwa Europy, szczeglnie we wraliwym regionie Europy rodkowej. Po
porace w procesie wprowadzania Ukrainy do zachodnich struktur integracyjnych,
gwnie NATO-USA ograniczyy si do pustej retoryki poparcia dla ewentualnego
rozszerzenia, nie tylko ze wzgldu na sprzeciw pastw europejskich, ale rwnie
ze wzgldu na reakcj Moskwy w stosunku do ewentualnej integracji pastw WNP.
W sprawie Iranu Moskwa uprawiaa podwjn gr z jednej strony teoretycznie
wspieraa dziaania administracji amerykaskiej, ale z drugiej gospodarczo i poli-
tycznie wpieraa Teheran, osabiajc tym samym wag podejmowanych sankcji.
Demokraci za wszelk cen starali si forsowa koncepcj koncyliacyjn, kie-
rujc si w stron multilateralizmu i kooperacji, co jednake nie zmienio podejcia
Rosji, w dalszym cigu realizujcej wytyczon ciek powrotu do roli globalnego
mocarstwa, twardo zabiegajcego o swoje strefy wpywu i dcego do osabienia
USA, uznawanego za gwnego oponenta. W tym kontekcie, uznajc za wyznacz-
nik osignicie zaoonych celw politycznych, przewag we wzajemnej rywaliza-
97 USA Rosja w XXI wieku. Wielka gra o strefy wpyww
cji w omawianych obszarach wydaje si osign Rosja. Putin postawi na budow
wewntrznej potgi pastwowej, wykorzystujc jednak instrumenty zwizane z au-
torytarnym stylem rzdzenia. Rozwj gospodarki przekada si na dbao o rosyj-
skie bezpieczestwo i koncepcje polityki zagranicznej. Umacniano rwnie rosyjsk
pozycj w najbliszych regionach, przemys zbrojeniowy i rosyjsk armi. Kreml
przenis rodek cikoci swojej polityki w kierunku Azji rodkowej, rozpoczy-
najc proces integracji byych republik poradzieckich, ktre byy istotne ze wzgl-
du na posiadane surowce energetyczne, do ktrych aspirowali rwnie porednio
Amerykanie. Putin nie zrezygnowa z konkurowania z USA w ramach koncepcji
dynamicznej rwnowagi, jego dziaania umacniay pozycj Rosji na terenach WNP,
a tworzenie obrazu Rosji jako pastwa dziaajcego multilateralnie w ramach pra-
wa midzynarodowego byo dziaaniami public relations dla pastw europejskich,
zirytowanych unilateraln polityk amerykask, szczeglnie w obliczu wyrane-
go niepowodzenia misji irackiej i braku sukcesw operacji w Afganistanie. Kreml
wyranie odegnywa si od chci powrotu do statusu wiatowego imperium, ale
wycofywanie si z globalnej aktywnoci byo pozorne. Posiadane zasoby surowcw
naturalnych i polityka energetyczna Putina okazay si niezwykle skutecznym rod-
kiem wykorzystywanym zarwno do tworzenia sieci nowych kontaktw i powiza,
jak i jako narzdzie karania podmiotw sprzeciwiajcych si rosyjskiej polityce.
ABSTRACT
The author of the article discusses selected issues of American-Russian relations in the frst decade
of the 21
st
century, which was marked by reevaluation and changes in the position of both the USA and
Russia. During this period the assumptions of the policies of both states engaged them in a tactic game
for spheres of infuence. American unilateralism led to a gradual degradation of the USAs position
in the world. The circumstances accompanying the assumption of presidency by Barack Obama were
determined by the need to abandon unilateralism and focus on a conciliatory solution of problems, which
in turn resulted in self-imposed limitation of the USAs role in the world. On the other hand, following the
rise of Vladimir Putin to power, Russia launched a consistent strategy of resuming the status of a global
power. Therefore, in the period under discussion the two countries started competing for spheres of
infuence. The latter phenomenon is analyzed with reference to the major areas of overlapping interests,
i.e. to the territory of the former sphere of infuence of the USSR and to the region of the Near East,
especially Iran, which is one of the vital regions of American strategy.
AMA
AMA
str
str
84
84
REKLAMA
REKLAMA
REKLAMA
REKL
REKL vacat
vacat
vacat
NA
REKLAM REKLAM REKLA REKL
RE STR
AA
STR
MA AMA
56 KLAMA
SZE W
STR STR str
56
str58 100 100 58
YDAWNI CTWA
INSTYTUT ZACHODNI
ul. Mostowa 27, 61-854 Pozna
tel. +61 852 28 54
fax +61 852 49 05
e-mail: wydawnictwo@iz.poznan.pl
GOSPODARKA NIEMIECKA
20 LAT PO ZJEDNOCZENIU
Praca zbiorowa pod redakcj Tomasza Budnikowskiego
Studium niemcoznawcze nr 87
ISBN 978-83-61736-29-5
Pozna 2011, 238 ss.
Opracowanie podejmuje aktualny, bardzo istotny z punktu widzenia nauki i praktyki
gospodarczej temat wyzwa, przed jakimi stana gospodarka Niemiec w pierwszych
dwudziestu latach, ktre miny od zjednoczenia. Grono badaczy (J. Misala, M. Gtz,
I. Romiszewska, P. Kalka, T. Budnikowski i M. ukowski) w sposb wszechstronny
rozwaa najwaniejsze aspekty unifkacji dwch pastw niemieckich.
Czytelnik dowiaduje si przede wszystkim, jak wielkie s jeszcze dysproporcje
w poziomie rozwoju gospodarczego midzy wschodnimi i zachodnim krajami fede-
racji. Szczegowej analizie poddano take zmiany zachodzce w handlu zagranicz-
nym, zagadnienie istotne, ze wzgldu na rol, jak wymiana towarowa odgrywa we
wzrocie gospodarczym Niemiec. Tematem innego rozdziau jest ksztatowanie si
wydatkw na badania i rozwj. Przeprowadzone porwnanie nakadw ponoszonych
na te cele w innych wysoko rozwinitych krajach pokazuje, e Niemcy utrzymuj sto-
sunkowo wysok pozycj tej dziedzinie.
Znaczna cz pracy powicona jest aspektowi spoecznemu zjednoczenia,
w tym przede wszystkim bezrobociu bdcemu konsekwencj wprowadzenia zasad
gospodarki rynkowej na terenie dawnej NRD. Szybko postpujcy proces starzenia
si niemieckiego spoeczestwa sprawia, e uzasadnione okazao si take podjcie
rozwaa nad funkcjonowaniem zabezpiecze spoecznych.
Wnioski z poszczeglnych opracowa zostay sformuowane zarwno w warstwie
teoretycznej, jak i w zakresie polityki gospodarczej. Ksika moe wic stanowi wiel-
ce uyteczn literatur zarwno dla pracownikw naukowych, studentw ekonomii jak
i politykw oraz praktykw ycia gospodarczego.