Jakub koralewski

Pozna
Midzynarodowy i geopolityczny status ukrainy
Od momentu odzyskania niepodlegoci w 1991 r. pastwo ukraiskie perma-
nentnie znajduje si na cywilizacyjnym rozdrou, chocia kolejne ekipy politycz-
ne od pocztku lat 90. XX w. staray si prowadzi do wielowektorow polityk
zagraniczn. Obecnie nawet trudna do okrelenia pozostaje orientacja poszczegl-
nych aktorw politycznych, gdy poza kierunkiem azjatycko-rosyjskim kierownic-
two Ukrainy w swoich deklaracjach prezentuje take sympatie europejskie. Jednak-
e sytuacja jest bardziej zoona i w caym tym geopolitycznym chaosie utracono
szlachetne ideay pomaraczowej rewolucji. Zamieniono je na chodne kalkulacje
szeroko pojtego obozu Partii Regionw.
Jeszcze kilka lat temu mona byo stwierdzi, i rok 2005 w najnowszych dzie-
jach Ukrainy stanowi pocztkow cezur staego i nieuchronnego europeizowania
si polityki ukraiskiej. Niestety jak pokazaa codzienna praktyka takie sformuo-
wanie pozostaje nieaktualne. Co gorsza niektre dziaania ekipy rzdzcej spotykaj
si wrcz z niespotykanymi wczeniej dziaaniami opozycji, bardziej charaktery-
stycznymi dla pastw upadych ni rozwijajcej si demokracji. Niestety w przy-
padku wielu posuni wadz w Kijowie, bez wzgldu na barwy polityczne, wszelkie
niepokoje i walki frakcyjne od razu skutkuj dekoniunktur gospodarcz dotkliwie
odczuwaln przez przecitnego Ukraica.
Przez ostatnie 20 lat zmiany polityczne na Ukrainie nie wpyny pozytywnie na
stabilno ekonomiczn. Przykad prezydenta Wiktora Juszczenki, ktry jako pre-
mier odnosi sukcesy na polu gospodarczym wyranie pokazuje, i w przypadku
Ukrainy to procesy ekonomiczne warunkuj biec polityk wadz na wszystkich
poziomach. Ukraiski system polityczny jest bardzo rozchwiany i coraz mniej prze-
widywalny. W cigu ostatnich dwch lat prezydentury Wiktora Janukowicza coraz
czciej pojawiaj si elementy biaorutenizacji ukraiskiego systemu polityczne-
go, ktry systematycznie traci kontakt ze spoeczestwem, a zapowiedziane reformy
skutkuj jedynie protestami obywateli.
Obiektywny obserwator moe zauway, i poszczeglne dziaania wadz sta-
nowi mieszanin coraz to bardziej zuchwaych eksperymentw spoecznych, ktre
jedynie rzekomo poprawiaj byt statystycznego obywatela. rde tak prowadzonej
polityki mona doszukiwa si w Miski i Moskwie. Wielu zachodnich analitykw
wrcz twierdzi, e ekipa z Makiejewki, cz Doniecka (rodzinne miasto W. Ja-
PRZEGLD ZACHODNI
2012, nr 4
142 Jakub Koralewski
nukowicza) znacznie szybciej wprowadza wygodne dla siebie zmiany we wszystkich
sferach dziaalnoci pastwa ni miao to miejsce w Rosji. Nie zwraca przy tym uwa-
gi na wyczulon w tych kwestiach zagraniczn opini publiczn.
Po objciu urzdu prezydenta Ukrainy przez Wiktora Janukowicza w 2010 r. spo-
dziewano si nagego zwrotu na Wschd. Jednake relacje z Rosj pozostaj nadal
nieuregulowane, podobnie jak w czasach Leonida Kuczmy. Prezydent Federacji Ro-
syjskiej Wadimir Putin raczej chodno odnosi si do Wiktora Janukowicza, gdy ten
ostatni nie do gorliwie uczestniczy w realizacji kremlowskiej wizji przeksztacenia
Ukrainy w rosyjsk stref wpyww.
Ostanie lata praktyki polityczno-midzynarodowej na Ukrainie wiadcz dobit-
nie, i klasyczne mechanizmy geopolityki w wykonaniu Rosji powoli, acz stale trac
swoj si oddziaywania. Federacja Rosyjska jako polityczny i cywilizacyjny sukce-
sor ZSRR w coraz wikszej liczbie bilateralnych punktw spornych polunia kolejne
dyskusyjne segmenty, co paradoksalnie sprzyja niezalenoci Ukrainy i poprawie
jej wizerunku w Europie Zachodniej. W ostatnich latach (szczeglnie od 2010 r.)
wadze Rosji w subtelny sposb staraj si zachci Ukraicw do bardziej cisej
wsppracy, oferujc pakiet nowych mechanizmw gospodarczych w ramach wspl-
nej przestrzeni ekonomicznej na obszarze WNP. Wykorzystujc trwajcy od kilku lat
wiatowy kryzys, wodarze kremlowscy licz, i Ukraina ostatecznie wybierze eura-
zjatycki wektor rozwoju i odetnie si od nierealnych ambicji europejskich.
W swoim zaoeniu rosyjski projekt integracyjny (gospodarka i polityka) ma su-
y odbudowie siy Federacji Rosyjskiej na obszarze WNP i przewiduje wczenie
w tak zorganizowane struktury wszystkich pastw postradzieckich. Tak ambitne za-
oenia o duym stopniu ryzyka mimo wszystko znajduj si w fazie aktywnej reali-
zacji. Kolejne etapy integracji strona rosyjska argumentuje ochron swoich interesw
przed narastajcym kryzysem, nieuczciw konkurencj ze strony pastw zachodnich
oraz nadwtleniem podstaw gospodarczych UE
1
.
W skad euroazjatyckiego projektu integracyjnego WNP wchodz nastpujce
elementy:
strefa wolnego handlu w ramach WNP (stosowne porozumienie zostao pod-
pisane 18 padziernika 2011 r.),
unia celna w ramach EvrAzEs (Eurazyjskiej Wsplnoty Ekonomicznej),
czonkostwo dobrowolne, jest realizowane etapami od 2008 r.)
2
,
wsplna przestrze ekonomiczna, w skad ktrej wchodz Federacja Ro-
syjska, Biaoru i Kazachstan. Podstaw tego projektu jest do dua licz-
ba umw dwu- i wielostronnych oraz rnego rodzaju porozumie, ktre
w wikszoci weszy w ycie 1 styczna 2012 r.
1
A. , !: -
, w:, ,
- , 2009, . 132-142.
2
www.evrazes.com, Organizacja EvrAzEs powstaa 10 padziernika 2000 r. w Astanie. Czonko-
wie wsplnoty to wycznie kraje byego ZSRR Rosja, Biaoru, Kazachstan, Kirgistan i Tadykistan.
143 Midzynarodowy i geopolityczny status Ukrainy
Jak rol w tych dziaaniach powinna odegra Ukraina? Przede wszystkim dla
Moskwy wcignicie Ukrainy w jakikolwiek projekt integracyjny zalegitymizuje
dziaania Kremla na obszarze byego ZSRR oraz zachci inne pastwa do podob-
nych krokw
3
. Poza tym czysto prorosyjska Ukraina utrudni dziaania opozycjo-
nistom wszelkiej maci, take przy realizacji kolejnych projektw tzw. kolorowych
rewolucji
4
. Osunicie od granic Rosji kolorowego zagroenia pozostaje najwa-
niejszym zadaniem rosyjskich sub specjalnych oraz organizacji spoecznych bli-
sko zwizanych z Kremlem
5
. I ostatnie, chyba najwaniejsze, ponad 40-milionowe
pastwo, czsto porwnywane swoim potencjaem do Francji, stanie si znacz-
cym obszarem buforowym pomidzy UE a Federacj Rosyjsk.
Na podstawie istniejcej struktury poszczeglnych organizacji (przede wszyst-
kim WNP) i duych projektw ekonomicznych przewiduje si, i Rosja dy do
utworzenia nowej nadbudwki w postaci Zwizku Eurazjatyckiego jako licz-
cego si gracza na arenie wiatowej. Wadze Rosji, Biaorusi i pozostaych pastw
uwaaj, i wsplnymi siami naley odbudowa tzw. kompleks przemysowo-tech-
nologiczny swoj si i rozmiarami przewyszajcy podobn struktur z czasw
ZSRR, ktra byaby zdolna konkurowa z najwikszymi potgami wiatowymi.
Jednake jak zauwaaj eksperci, nawet teoretyczne zaoenia rozwoju tak przy-
gotowywanego projektu rodz powane wtpliwoci metodologiczno-polityczne
6
.
Rosja prbuje zachci swoich byych czonkw z czasw ZSRR (a szczeglnie
Ukrain), atrakcyjnym projektem gospodarczym, ktry jednake nie ma duych
szans powodzenia. Kreml w swoich dziaaniach raczej nie stosuje kryterium ide-
ologicznego, ktry by podstaw istnienia ZSRR. Niestety w wielu przypadkach
podczas kolejnych negocjacji okazuje si, i Rosja oraz inne pastwa postradziec-
kie zupenie inaczej interpretuj samo pojcie integracji. Dla Federacji Rosyjskiej
integracja bardzo czsto jest jednoznaczna z cakowitym wchoniciem, nato-
miast mode pastwa powstae na gruzach ZSRR mimo duej sympatii dla Rosji
nie chce traci swojej niezalenoci
7
. Na dalszy plan schodz najwaniejsze pro-
blemy, z ktrymi borykaj si republiki b. ZSRR: zmiana klimatu politycznego dla
zachodnich inwestycji, mechanizmy pomocy socjalnej dla ludnoci oraz rozwj
prywatnej inicjatywy gospodarczej. Tego rodzaju praktyka polityki zagranicznej
3
. , ? http://inosmi.ru/politi-
c/20111224/181204593.html, 23.12.2011
4
: , owiadczenie ambasadora Stanw Zjednoczo-
nych w Federacji Rosyjskiej, http://www.memoid.ru/node/Cvetnye_revolyucii_na_postsovetskom_pro-
stranstve
5
. , ,
w: 2(12), 2009, s. 55.
6
. , . -
, www.ng.ru/courier/2011-1-31/11_per-
spective.html
7
. , : !, 2005, s. 225-226.
144 Jakub Koralewski
Federacji Rosyjskiej stanowi ironi idei geopolitycznej byego prezydenta Ukrainy,
Wiktora Juszczenki. Od samego pocztku swojego urzdowania jako gowa pastw
lansowa dwie drogi poprawnych relacji z Rosj. Postulowa, aby staemu rozwojo-
wi wizw gospodarczych towarzyszyo znaczne osabienie wizw politycznych
8
.
Generalnie z jednej strony Rosja zabiega o coraz gbsz integracj pastw by-
ego ZSRR w tym oczywicie Ukrainy, ale z drugiej strony nie stara si uregulowa
najbardziej ywotnych kwestii dwustronnych. Takim sztandarowym przykadem po-
zostaje niezaatwiona sprawa delimitacji i demarkacji granicy rosyjsko-ukraiskiej,
tak ldowej, jak i morskiej. Niektrzy politolodzy rosyjscy doszukuj si rde ta-
kiego postpowania w nieuchronnej integracji Ukrainy z geopolityczn przestrzeni
WNP, ktra miaaby nastpi jakoby w cigu najbliszych 5 lat (do 2017 r.). Dlatego
te wszelkie dziaania zmierzajce do uszczelnienia wsplnej granicy mog okaza si
ostatecznie nieuzasadnione politycznie i dyplomatycznie.
Dojcie do wadzy lidera Partii Regionw Wiktora Janukowicza diametralnie zmie-
nio priorytety ukraiskiej polityki zagranicznej. Pierwszym wyomem nowej wadzy
w relacjach z Moskw stao si podpisanie umowy o przedueniu stacjonowania ro-
syjskiej Floty Czarnomorskiej do 2042 r. Poprzednie porozumienie podpisane jeszcze
za prezydentury Leonida Kuczny przewidywao, i rosyjskie siy opuszcz Sewasto-
pol do 2017 r., w co tak naprawd na Ukrainie nikt nie wierzy. Prolongacja porozu-
mienia rosyjsko-ukraiskiego z 1997 r. w zasadzie oddala perspektyw jakiejkolwiek
integracji ze strukturami NATO, odpychajc z tego regionu Stany Zjednoczone
9
.
W cigu ostatnich kilku lat okrty wojenne USA prboway wpyn do portu
w Sewastopolu, co jednak nie doszo do skutku ze wzgldu na bardzo emocjonalne
protesty miejscowych Rosjan i organizacji kozackich. Zreszt jak zauwaaj rosyjscy
analitycy i dziennikarze wojskowi za kadym razem, kiedy Ukraina nie moe si po-
rozumie w kluczowych kwestiach z Moskw, u brzegw pwyspu krymskiego ob-
serwuje si wzmoon aktywno amerykaskich okrtw wojennych
10
. Co bardziej
spostrzegawczy rosyjscy komentatorzy zauwayli, i w czasie prezydentury Wiktora
Juszczenki take radni miasta Sewastopola ostro protestowali przeciwko obecnoci
amerykaskich okrtw w okolicach wd przybrzenych Ukrainy. Natomiast w cza-
sie dwch lat prezydentury Wiktora Janukowicza protesty znacznie si zmniejszyy
i obecnie okrty US Navy posiadaj ofcjaln zgod Kijowa na operowanie na tym
obszarze. Na przykad pod koniec maja 2006 r. do portu w Teodozji (Autonomiczna
Republika Krym, Ukraina), przybyy cztery niewielkie okrty foty amerykaskiej.
Aktywici Partii Regionw oraz Narodowej Opozycji Natalii Witrenko do sku-
tecznie blokowali zaadunek tyche okrtw oraz marynarzy, ktrzy zeszli na ld
11
.
8
. , .
. ( ), , -
1-2, 2009, s.251
9
. , , - 2011, s. 22.
10
. , : ?, 27
2012, http://topwar.ru/10554-amerikanskie-boevye-korabli-u-beregov-kryma-chego-ozhidat.html
11
http://lenta.ru/story/feodosia/
145 Midzynarodowy i geopolityczny status Ukrainy
Tego rodzaju dziaania administracji amerykaskiej ogromnie drani Rosj.
I mimo i opisywane wydarzenia stanowi niewielki wycinek codziennoci poli-
tyczno-spoecznej na obszarze byego ZSRR, to wanie ta mikroregionalna skala
wiadczy o nieprzerwanej rywalizacji pomidzy Stanami Zjednoczonymi a Fede-
racj Rosyjsk. W tym przypadku miejscem styku przeciwstawnych interesw po-
zostaje do strategicznie pooony region (czarnomorski).
W szeroko pojtej sferze geopolitycznej (a wic w caoksztacie dziaa poli-
tycznych, gospodarczych i spoecznych w danej przestrzeni) najwaniejszy pozo-
staje realny wpyw na dziaania poszczeglnych pastw i grup pastw. Od poczt-
ku XXI w. na naszych oczach odbywa si proces nowego ustalania politycznych
stref wpywu, powstaj rwnie pastwowe i niepastwowe grupy nacisku, ktre
w najbliszych latach bd okrela ksztat polityki midzynarodowej. Jak twier-
dzi wielu znawcw wspczesna Ukraina na dugo jeszcze pozostanie graczem
o zerowej aktywnoci geopolitycznej, a jej realny wpyw na ksztatowanie swojej
pozycji midzynarodowej bdzie bardzo ograniczony
12
.
Wedug wielu analitykw, dziennikarzy i obserwatorw prezydent Wiktor Ja-
nukowicz pozostaje jednym z najbardziej pilnych uczniw poczyna kremlow-
skiej ekipy i samego Wadimira Putina. W ramach politycznej rywalizacji znacz-
nie szybciej pacyfkuje dziaaczy opozycji i robi to w zasadzie zgodnie z liter
prawa. Nowe wadze po 2010 r. znacznie przyspieszyy dziaania dotyczce sfe-
ry legislacyjnej, co w zasadzie w latach wczeniejszych nie byo obserwowane.
Uchwalono restrykcyjne przepisy dla wacicieli prywatnej inicjatywy, zrwnano
w prawach jzyk rosyjski (na poziomie regionalnym) oraz powoli przystpiono
do regulacji prawnomidzynarodowej w stosunkach z postradzieckimi ssiadami.
Putinizacja reimu Janukowicza jak nazywaj jego dziaania przeciwnicy
przebiega w sposb modelowy, co z pewnoci budzi rwnie zdumienie u wadz
na Kremlu. Jednake takie posunicia prowadz Ukrain donikd i staje si ona
pastwem o coraz mniej przewidywalnej przyszoci.
Od 2010 r. z inicjatywy Partii Regionw zaatwiono pakiet spraw, ktre od lat
byy czci jej programu. Przede wszystkim przykrcono rub w stylu biao-
ruskim drobnemu biznesowi, ktry stanowi due potencjalne zagroenie dla ekipy
rzdzcej oraz czciowo uregulowano status jzyka rosyjskiego.
W czasie kadencji pierwsza sprawa dotyczya wprowadzenia jesieni 2010 r.
nowego kodeksu podatkowego, zabjczego dla maej i redniej przedsibiorczoci
na Ukrainie. Tego rodzaju dziaania wadz spowodoway, i pojawi si tzw. Maj-
dan Przedsibiorcw na gwnym placu stolicy Ukrainy. Tysice ludzi wyraao
swj sprzeciw przeciwko nowym regulacjom zawartym w projekcie rzdu Myko-
y Azarowa, przewidujcym rozszerzenie kompetencji sub podatkowych (ktre
12
: 2010, . , . . -
, . , 2009, s. 142-143.
146 Jakub Koralewski
i tak s ogromne) oraz jeszcze wikszy zakres stosowania kas fskalnych
13
. Zmiany
dotyczyy rwnie sposobu uproszczonego opodatkowania (ograniczenie dla osb
fzycznych, cakowita likwidacja dla osb prawnych) oraz podniesienia opat za po-
datek gruntowy i opat na uzyskiwanie zgody na handel. Na gwnym placu stolicy
Ukrainy zebrao si ponad 50 tysicy osb, ale protesty rozszerzyy si take na
inne regiony. Ludzie zareagowali bardzo ywioowo na zapowied odebrania ostat-
nich, skromnych przywilejw. Wedug niektrych przedstawicieli Partii Regionw
protest przedsibiorcw zosta sztucznie wywoany przez ludzi zwizanych z partia
Julii Tymoszenko. Jeden z deputowanych partii Wiktora Janukowicza stwierdzi, i
ludzie stojcy na placu praktycznie nie wiedzieli o co chodzi, bardzo czsto byy to
osoby nieposiadajce dziaalnoci gospodarczej itp.
14
Natomiast pienidze pocho-
dziy od zagranicznych sponsorw.
Drugim wanym problemem dla bardzo patriotycznie nastawionej czci spo-
eczestwa ukraiskiego sta si status jzyka rosyjskiego jako pastwowego, ze
szczeglnym uwzgldnieniem wymiaru regionalnego. Na Ukrainie mona wydzieli
kilka regionw, ktre nawet w czasach radzieckich byy zdominowane przez jzyk
ukraiski. Dla wszystkich pastw postradzieckich (chyba poza Biaorusi), posia-
danie wasnego jzyka pastwowego (innego ni rosyjski) stanowi podstaw legi-
tymizacji pastwowoci, szczeglnie na arenie midzynarodowej. Sprawa dotyczy
rwnie kolejnych pokole, ktre urodziy si po upadku ZSRR. Modzi obywatele
pastw batyckich, ale take pozostaych byych republik ZSRR coraz sabiej m-
wi w tym jzyku. Ta tendencja zostaa zauwaona na Kremlu, co skutkuje rwnie
now polityk jzykow Federacji Rosyjskiej, szczeglnie w postaci szerokiej oferty
edukacyjnej dla caego obszaru byego ZSRR.
Po dugiej batalii 3 lipca 2012 r. parlament ukraiski przyj ustaw o jzyku ro-
syjskim
15
. Na pocztku sierpnia 2012 r. prezydent Ukrainy Wiktor Janukowicz pod-
pisa ustaw i systematycznie jest ona ratyfkowana przez wadze lokalne w regio-
nach, gdzie liczba obywateli rosyjskojzycznych jest wiksza ni 10%. Od momentu
wejcia w ycie nowej ustawy zostaa ona ratyfkowana przez wadze ugaska,
Sewastopola, Doniecka i Odessy
16
. Posiedzenia rad miejskich, ktre podejmoway
decyzj w sprawie nowej ustawy stay si celem nacjonalistw ukraiskich, kt-
rzy prbowali zapobiec przyjciu nowych regulacji. Na przykad w Sumach, ma-
nifestanci wdarli si do budynku wadz miejskich i zerwali posiedzenie
17
. Obecnie
13
Protesty przedsibiorcw na Ukrainie, 27.11.2010, http://www.twojaeuropa.pl/2197/protesty-
przedsiebiorcow-na-ukrainie
14
, , 01.12.2010, http://news.
liga.net/news/politics/501881-regional-rasskazal-kto-oplachival-maydan-predprinimateley.htm
15
, http://mir24.tv/news/
politics/5190843, 03.07.2012
16

20.08.2012, http://www.vesti.ru/doc.html?id=884316&tid=98474
17
: , 22.08.2012, http://podrobnosti.ua/
outeropinion/2012/08/22/853744.html
147 Midzynarodowy i geopolityczny status Ukrainy
sytuacja wok przyjcia ustawy o jzyku rosyjskim jako pastwowym jest bardzo
napita, a wielu komentatorw oskara wadze o oddanie czci suwerennoci w wa-
runkach kryzysu polityczno-spoecznego. Jednake dla zwolennikw Partii Regio-
nw decyzja Rady Najwyszej Ukrainy i podpisanie jej przez prezydenta pozostaj
po prostu spenieniem obietnicy wyborczej, ktra przez wiele lat nie zostaa zreali-
zowana. Jeszcze we wrzeniu 2004 r. wczesny premier Ukrainy Wiktor Janukowicz
zapowiedzia zrwnanie jzyka rosyjskiego z ukraiskim
18
. Dla Federacji Rosyjskiej
podniesienie statusu jzyka rosyjskiego na Ukrainie w regionach stanowi ogromny
sukces, za ktrym mog pj kolejne dziaania wzmacniajce pozycj jzyka ro-
syjskiego na obszarze byego ZSRR. To symboliczne zwycistwo Kremla w tak
delikatnej materii jak zrwnanie statusu jzyka rosyjskiego z ukraiskim w byej re-
publice radzieckiej najprawdopodobniej po raz pierwszy od 1991 r. stanowi znaczny
zwrot w kierunku odbudowy wpyww Moskwy w jednym z kluczowych pastw
byego ZSRR.
POLSKI PROJEKT INTEGRACyJNy
Zgodnie z rozpowszechnion opini relacje Polski z Ukrain maj charakter do
skomplikowany. Kolejne ekipy rzdzce w Polsce deklaruj si jako rzecznik ochro-
ny interesw Ukrainy w Europie oraz jej ambasador w staraniach o perspektywiczne
czonkostwo w Unii Europejskiej. To swoiste strategiczne partnerstwo dla ubogich
nosi wiele znakw zapytania, szczeglnie w kwestii realnych intencji wadz ukrai-
skich. Mimo wielu spotka na szczycie i publicznie deklarowanej wsplnej sympatii
od 2005 r. relacje dwustronne staj si coraz bardziej chodne, a po 2010 r. grozi im
ju tylko mikki syndrom biaoruski, jeli ktra ze stron nie zgodzi si na konty-
nuowanie dialogu bez mieszania do tego biecej polityki wewntrznej.
Ostatnie 20 lat pokazao, e stosowana przez kolejne rzdy RP jagielloska kon-
cepcja polityki zagranicznej RP (wspierania niepodlegej Litwy, Ukrainy i Biaoru-
si), wypracowana przez Jerzego Giedroycia i Ludwika Mieroszewskiego w Paryu
w latach 60. XX w., poniosa w zasadzie cakowite fasko
19
. Mimo wysiku kolejnych
ekip politycznych, dziaaczy spoecznych, dyplomacji i uczonych nie udao si zbu-
dowa fundamentu silnej i skutecznej polityki wschodniej, co werbalnie wielokrot-
nie ogaszano po 1991 r. Rok 2004, a wic waciwie moment przystpienia Polski
do UE, dobitnie pokaza, i wysiki w celu stworzenia niezalenego bufora w postaci
Biaorusi i Ukrainy, a take pastw batyckich, cakowicie si nie powiody.
18
V. K u l y k, Language policies and language attitudes in post-orange Ukraine, w: Language
policy and language situation in Ukraine. Analysis and recomandations, Frankfurt am Main 2009,
s. 24-25.
19
. , , w: www.inosmi.ru/
stories/05/05/083450/221519.html
148 Jakub Koralewski
Polska jako pierwszy kraj Europy rodkowo-Wschodniej podpisaa z Ukrain
umow o przyjani i relacjach dobrossiedzkich, ktra niestety w maym stopniu
bya realizowana. W latach 1992-1993 Ukraina znajdowaa si w zasadzie w mi-
dzynarodowej izolacji, a jej starania o wczenie si do tzw. Grupy Wyszehradzkiej
spowodoway niech Polski
20
. Wedug niektrych analitykw ukraiskich tego ro-
dzaju postawa bya zwizana z odciciem si od radzieckiego dziedzictwa w swo-
ich staraniach o szybsz perspektyw integracji z UE. Tak naprawd dopiero dojcie
do wadzy Leonida Kuczmy w 1994 r. spowodowao stabilizacj w relacjach Ukrainy
z Zachodem (Midzynarodowy Fundusz Walutowy, Bank wiatowy, ONZ). Dlatego
te naley bra pod uwag nieufno Ukraicw w stosunku do polskich inicjatyw
na wschodzie, ktre mimo e werbalnie byway przyjmowane entuzjastycznie, to
jednak ich realizacja pozostawiaa wiele do yczenia.
Polska jako prnie rozwijajcy si kraj Europy rodkowo-Wschodniej i czonek
UE od 2004 r. mia paradoksalnie bardzo mao do zaoferowania pastwu ukraiskie-
mu. Szczeglnie w wymiarze szeroko pojtego geopolitycznego bezpieczestwa
oraz pomocy w obronie jego interesw na arenie europejskiej. W tym kontekcie
mona stwierdzi, i najprawdopodobniej rok 2004 by ostatnim momentem, gdy do
wsplnoty pastw europejskich przyjto tak du grup nowych czonkw
21
.
Naley take mie wiadomo, i wrd duej czci politycznych i gospo-
darczych elit Ukrainy wsppraca z Polsk stanowi zo konieczne, przyjmowane
z du rezerw. Ukraicy pamitaj, i tzw. Kresy Wschodnie pozostaj wedug
niektrych koncepcji polskimi terytoriami pod czasow okupacj ukraisk
i by moe Polacy zdoaj jeszcze kiedy odzyska Lww. Analizujc relacje pol-
sko-ukraiskie i polsko-rosyjskie mona odnie wraenie, i te ostatnie bardziej
przekadaj si na dziaania praktyczne i by moe nawet budz mniejszy niepokj
u duej grupy spoeczestwa Ukrainy
22
.
Ofcjalnie deklarowany przez Warszaw polski projekt integracyjny rodzi po-
wane obawy wrd klasy politycznej nie tylko w Moskwie, ale rwnie w Kijowie.
Wedug niektrych z nich poparcie dla europejskich aspiracji Ukrainy udzielane
przez kolejne ekipy rzdzce w Warszawie moe przynie wicej szkd ni poyt-
ku. Polski projekt przy bliszym ogldzie jest w zasadzie pusty w swoim zaso-
bie, nie liczc faszywego poczucia swoistej misji na Wschodzie
23
. Po drugie UE
20
www.oldruss.ru/politics/kontur/20010123.html
21
. , -
: , w: 19
(120), , 2010, s. 80.
22
Rzeczpospolita, www.inosmi.ru/
stories/05/09/02/3453/245577.html
23
. , , -
2011, 154-161; zob. take tene, ,
, , -
2011, . . , 30; zob. take: : -
, ,
, . 22(61), 2009
149 Midzynarodowy i geopolityczny status Ukrainy
i Ukraina nale do rnych krgw cywilizacyjnych co znacznie wydua w czasie
i utrudnia waciw wspprac, szczeglnie w kwestii podejcia do przeszoci. Tak
naprawd polskie elity maj niewiele do zaoferowania niepodlegemu pastwu ukra-
iskiemu i ich wpyw na sytuacj polityczn nad Dnieprem pozostaje ograniczony.
Po 1991 r. Ukraina znajduje si pomidzy trzema gwnymi podmiotami i jed-
noczenie wpywowymi graczami na arenie midzynarodowej: Federacj Rosyjsk,
Stanami Zjednoczonymi oraz Uni Europejsk. W ramach UE mona wydzieli jesz-
cze poszczeglne subpodmioty, takie jak np. Polska, Niemcy lub Francja. Dla wielu
pastw tzw. starej Unii pastwa byego ZSRR takie, jak Ukraina czy te Biaoru
pozostaj cywilizacyjnie tosame z Rosj lub przynajmniej znajduj si w jej krgu
kulturowym. Zreszt wedug ukraiskich geopolitykw cakowity ciar relacji mi-
dzynarodowych zosta zoony na karb dwch wanych podmiotw: Stanw Zjedno-
czonych i Unii Europejskiej. Niestety mao kto jest w stanie okreli w tej konstelacji
realn si Federacji Rosyjskiej, ktra cay czas posiada ogromny potencja w byych
republikach ZSRR i moe bezporednio wpywa na sytuacj w tych krajach.
W ostatnim czasie (od 2010 r.), moemy zaobserwowa ocieplenie na linii Kijw-
Moskwa. W czerwcu 2012 r. prezydenci obydwu krajw podpisali porozumienie
dotyczce spornego obszaru w cieninie kerczeskiej
24
. Dzie wczeniej udao si
ostatecznie zawrze porozumienie wyznaczajce nowy ksztat granicy morskiej na
morzu Czarnym, Azowskim oraz wanie w okolicy tzw. Tuzy. Spory dotyczce de-
limitacji wok tych atrakcyjnych obszarw cigny si ju od lat 90. XX w. Dopie-
ro administracja Wiktora Janukowicza po 2010 r. zdoaa osign kompromis w tej
kwestii. Jeszcze w 1998 r. jeden z rosyjskich uczonych, byy zasuony ofcer KGB
napisa broszur udowadniajc prawo Moskwy do kontroli nad przesmykiem ker-
czeskim
25
. Pod koniec 2003 r. Rosjanie rozpoczli budow sztucznej mierzei w kie-
runku wyspy Tuza (ktra przed wojn bya poczona z terytorium RFSRR). Problem
odbi si na tyle szerokim echem, i podczas kampanii wyborczej do Dumy w 2003 r.
zosta nagoniony przez Dmitrija Rogozina z bloku Ojczyzna. Jednake ostre
stanowisko Kijowa spowodowao zatrzymanie tych dziaa, ktre na prawie 10 lat
zostay zawieszone. A ich zakoczenie nastpio wanie w lipcu 2012 r.
Mimo i problem ten na pierwszy rzut oka nosi charakter zdecydowanie drugopla-
nowy, to wanie uzgodniona kwestia Tuzy jest przeomem w relacjach rosyjsko-ukra-
iskich. Spr dotyczy przede wszystkim interpretacji administracyjnej granicy Ukrai-
skiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, tzn. jej tzw. wewntrznej czci. Natomiast
Rosja przekonywaa, i w ramach wewntrznych granic w ZSRR na akwenach wodnych
nie wyznaczano precyzyjnie granicy i do dnia dzisiejszego nosz one charakter umow-
ny, a wic swobodnie mog by uytkowane przez wszystkie zainteresowane strony
26
.
24
, 2012-07-13,
http://ukranews.com/ru/news/ukraine/2012/07/13/74549
25
A. , : . , 1998.
26
, 13.07.2012, http://
seafarersjournal.com/seanews/ukraina-i-rossiya-podpisali-dogovor-o-delimitacii-kerchenskogo-proliva.html
150 Jakub Koralewski
Ostatecznie w ramach szerokiego kompromisu Rosja zgodzia si na cako-
wit kontrol nad Tuz ze strony ukraiskiej, natomiast rosyjska fota otrzymaa
tzw. prawo klucza dotyczce swobodnego i niezakconego przepywu przez cieni-
n kerczesk
27
.
Wydarzenie to paradoksalne stawia obecn ukraisk administracj w bardzo
dobrym wietle jeli chodzi o relacje z UE, a szczeglnie starania o integracj ze
strukturami sojuszu pnocnoatlantyckiego. Pamita naley, e jednym z warun-
kw zacienienia kontaktw z NATO i UE pozostaj uregulowane kwestie sporw
granicznych. Rwnoczenie wrd analitykw rosyjskich istnieje przekonanie, i
podpisanie tego dokumentu stanowi kolejny, milowy krok w integracji Ukrainy
z geopolityczn przestrzeni WNP. Jak zauway jeden z parlamentarzystw rosyj-
skich, cakiem niedawno Ukraina podpisaa porozumienie o pomocy humanitarnej
w ramach WNP, a kolejnym naturalnym krokiem pozostanie akcesja do unii celnej
i wczenie si w funkcjonowanie strefy wolnego handlu WNP
28
. Jednake wielu
ukraiskich politykw jest zdania, i wszelkie wsplne inicjatywy dotyczce in-
tegracji w ramach WNP powinny by pozytywnie odczuwalne dla przecitnego
mieszkaca upadego Imperium. A wic przykadem pozostaje w tej kwestii Unia
Europejska jako nosiciel idei swobodnego przepywu ludnoci, kapitau, towarw
oraz zasobw pracowniczych
29
.
Jednym z projektw integracyjnych wspieranych przez wadze Rosji w ramach
obszaru byego ZSRR pozostaje Wsplna Przestrze Gospodarcza (WPG, ros. ).
Jak zauwaa cytowany ju wczeniej ukraiski politolog Aleksander Irhin, gw-
nym niedostatkiem hamujcym realizacje tego projektu pozostaje niech Ukra-
iny
30
. Wedug innych badaczy powstanie tego rodzaju struktury w dugoterminowej
perspektywie moe przynie korzyci dla obydwu stron, rwnie ze wzgldu na
naturaln blisko etniczno-jzykow i wsplne postradzieckie dziedzictwo
31
. Inni
badacze ukraiscy uwaaj, i w dalszej perspektywie projekt wsplnej przestrzeni
ekonomicznej stanowi alternatyw dla europejskich aspiracji Ukrainy. Wszystko to
przy zachowaniu uniwersalnych i nowoczesnych zasad wsplnego funkcjonowania
pastw oraz demokratycznych standardw.
Obecnie projekt WPG znajduje si w stadium permanentnej stagnacji i nic nie
wskazuje na to, i w najbliszych latach co si w tej kwestii zmieni.
Obecny okres oglnowiatowego kryzysu sprzyja integracji w ramach rosyjskich
inicjatyw geopolitycznych, szczeglnie o charakterze gospodarczym. Wadze Ukrainy
27
, 13.07.2012, http://politics.
comments.ua/2012/07/13/349581/putin-ustupil-ukraine-tuzlu.html
28 : - , 13.07.2012,
http://rian.com.ua/politics/20120713/79115400.html
29
. , , 2004.
30
. , ... s. 116.
31
. 3 . , . , . -
, 2007.
151 Midzynarodowy i geopolityczny status Ukrainy
bdce czciowo zakadnikiem wpywowego lobby oligarchw bardziej skaniaj si
do reaktywacji wizw o charakterze ekonomicznym z caym obszarem byego ZSRR.
Jak mona przypuszcza w najbliszych latach proces ten bdzie stale si pogbia.
Jakiekolwiek inicjatywy pastw UE zwizane z europejskim przyciganiem Ukra-
iny s mocno spnione i raczej w najbliszych latach niemoliwe do realizacji. By
moe po 15-20 latach, gdy Ukraina ostatecznie wypracuje swj model alternatywne-
go rozwoju spoeczno-gospodarczego i upora si z wszechobecn korupcj nastpi
nowe europejskie otwarcie.
Do najwaniejszych problemw regionalnych Ukrainy naley przede wszystkim
kwestia niezalenoci poszczeglnych regionw i stale podnoszonego przez zachod-
nich analitykw podziau na Wschd i Zachd. Ponad 11 milionowa grupa etnicz-
nych Rosjan zamieszkujcych Ukrain stanowi od wielu lat bomb z opnionym
zaponem
32
. Poza tym tak naprawd nie wiadomo ilu obywateli Ukrainy posiada
pod poduszk paszporty Federacji Rosyjskiej. Casus Osetii Poudniowej, gdzie
ponad 90% mieszkacw od wielu lat legitymuje si paszportem zagranicznym Ro-
sji, pozostaje cigle ywy i stanowi potencjalne zagroenie dla Ukrainy.
Regionalna polityka zagraniczna na obszarze WNP, w szczeglnoci na Ukrainie
jest stosowana jako bardziej udany zamiennik dziaa Kremla w caej przestrzeni
postradzieckiej. Takie dziaania s dowodem, i rnorakie dziaania integracyjne
wadz w Moskwie poniosy klsk, szczeglnie w relacjach z Ukrain
33
. Lansowa-
na w latach 90. XX w. koncepcja Ukrainy jako bufora pomidzy Wschodem i Za-
chodem pozostaje aktualna i stale rozwija si ze wzgldu na chroniczn polityczn
niestabilno. Wielu zachodnich politykw (europejskich i amerykaskich) liczyo,
i wadze Ukrainy pjd po rozum do gowy i ostatecznie okrel wektor swojego
zainteresowania
34
. Prby neutralizacji prawno midzynarodowego statusu Ukrainy
pozostaj jedynie trudnym de realizacji marzeniem politycznym, przede wszyst-
kim ze wzgldu na ogromne wpywy Kremla nad Dnieprem.
Od kilku lat obserwuje si take popraw reputacji Ukrainy na arenie midzyna-
rodowej w kwestii demokratycznych instytucji. Od 2007 r. w kolejnych wyborach
parlamentarnych i prezydenckich w zasadzie nie stwierdzono powaniejszych naru-
sze, dlatego te niektrzy Ukraicy maj wraenie, i w stosunku do ich pastwa
jest stosowany ostracyzm prewencyjny bardziej zwizany z przeszoci ni z bie-
c sytuacja polityczn
35
.
W cigu ostatnich lat trudnoci w podejciu do Ukrainy s cile powizane
z nie do wyranym okreleniem wektora polityki zagranicznej Kijowa oraz ostry-
32
R. S o l c h a n y k, Regionalismus und Nationalismus in der Ukraine, w: Ukraine: Gegenwart
und Geschichte eines neuen Staates, Baden-Baden 1993, s. 249.
33
S. S p a h n, Staatliche Unabhngigkeit das Ende der ostslawischen Gemeinschaft? Die Aussen-
politik Russlands gegenber der Ukraine und Belarus seit 1991, w: Hamburger Beitrge zur Geschichte
des ostlichen Europa, Hamburg 2011, s. 11.
34
M. S c h u n e m a n n, Die sicherheitspolitische Zwischenlage der Ukraine Chancen und Risiken,
w: Die Ukraine in der europischen Sicherheitsarchitektur, Hrsg. S. Bock, M. Schunemann, 1997, s. 13.
35
W. T e m p l i n, Farbenspiele die Ukraine nach der Revolution in Orange, Osnabrck 2008, s. 275.
152 Jakub Koralewski
mi dziaaniami w stosunku do opozycji w kursie wewntrznym. Ostatnie dwa lata
prezydentury Wiktora Janukowicza ostatecznie pogrzebay nadzieje na jakkolwiek
blisz wspprac Ukrainy z Uni Europejsk, a take z krajami takimi jak Polska.
Kropl, ktra przelaa czar goryczy w relacjach z UE pozostaje sprawa Julii
Tymoszenko. Przebywajca w areszcie od sierpnia 2011 r. bya premier Ukrainy
staa si symbolem walki z opozycj, ktra w poprzednich latach wybraa do mia-
y kurs europejski. Zarwno na Ukrainie, jak i na wiecie, dominuje przekonanie
i uwizienie i skazanie Julii Tymoszenko jest po prostu polityczn zemst nowej
ekipy i prb ostatecznego wyeliminowania gronego przeciwnika politycznego.
Proces zosta tak ukierunkowany, aby chocia jeden z zarzutw spowodowa, i na
lata traf ona do wizienia. Dyskusyjny pozostaje fakt, i od pocztku spraw prowa-
dzi mody, 31-letni sdzia z niewielkim dowiadczeniem, a rozprawy odbyway si
w skandalicznych warunkach w sali bez klimatyzacji itp.
Paradoksalnie obecne wadze Ukrainy potraf si ugi wycznie w przypadku
jednej kwestii: polityki etnicznej na poziomie regionalnym. Jak w soczewce wida
to w Autonomicznej Republice Krym (ARK), gdzie zamieszkuje dua grupa ludno-
ci muzumaskiej Tatarzy krymscy.
Przedstawiciele mniejszoci tatarskiej bardzo skwapliwie wykorzystuj wszel-
kie saboci wadz ukraiskich w celu osignicia swoich celw. Nie cofaj si przed
ofcjalnymi skargami do midzynarodowych organizacji oraz przedstawicielstw dy-
plomatycznych innych pastw. Przykadowo jesieni 2012 r. Tatarzy Krymscy za-
planowali Midzynarodowe Forum Tatarw z udziaem wanych dyplomatw akre-
dytowanych na Ukrainie, dziaaczy spoecznych i politykw. Szef Medlisu Mustafa
Demilev posiada bardzo dobre kontakty z ambasadorami UE oraz USA i gdy nowy
premier ARK Autonomii Anatolij Mogiliov rozpocz jawnie antytatarsk polityk,
ten pierwszy poskary si osobicie w ponad dwudziestu ambasadach. Ukraiski
MSZ by bardzo zaskoczony, gdy przedstawiciele dyplomatyczni rnych pastw
dzwonili z zapytaniami dotyczcymi pooenia Tatarw, ich sytuacji religijno-spo-
ecznej itp. Dziaania lidera Tatarw krymskich okazay si skuteczne. Poprzedni
szef rzdu krymskiego Vasilij Darty jeszcze wczeniej tzn. wiosn 2011 r. zaprosi
na spotkanie Mustaf Demileva. Podczas kilku rozmw uzgodniono, i:
Tatarzy ostatecznie bd mogli wybudowa swj centralny meczet w Sym-
feropolu, a gwarancje zostay rwnie zawarte w formie pisemnej. Przez
ponad 15 lat sprawa staa w miejscu i nie moga zosta zaatwiona nawet
na najwyszym szczeblu w Kijowie. W marcu 2011 r. wmurowano kamie
wgielny pod now wityni. Obok Mustafy Demileva w uroczystoci
uczestniczy rwnie V. Darty.
W ramach porozumienia Tatarzy zobowizali si do niezajmowania bez-
prawnie nowych gruntw na obszarze Autonomii Krymskiej, a dziaki ju
okupowane zostan zalegalizowane lub przeznaczone do oddania w zale-
noci od obszaru, praw wasnoci, sytuacji prawnej, terenowej, itp.
153 Midzynarodowy i geopolityczny status Ukrainy
ZAKOCZENIE
Na podstawie tego przykadu moemy stwierdzi, i polityka wewntrzna obec-
nych wadz ukraiskich posiada bardzo silne konotacje zewntrzne, ktre sprzyja-
j poszczeglnym grupom interesw. Nowe wadze, ktre od ponad dwch lat (od
2010 r.) realizuj kontrowersyjne projekty polityczne i spoeczno-gospodarcze po-
zostaj skonne do dialogu, jednake wycznie, gdy nie zagraa to ich wewntrznej
stabilnoci.
Ukraina od momentu odzyskania niepodlegoci w 1991 r. stale poszukuje swo-
jej drogi w polityce zagranicznej, co wydaje by si coraz trudniejszym zadaniem
dla ksztatujcych si elit tego pastwa. Co jest bardzo charakterystyczne w rozwoju
ustroju wewntrznego krajw postradzieckich, transformacja kluczowych segmen-
tw ycia politycznego odbywa si nierwnomiernie, co w perspektywie moe wy-
duy integracj europejsk nawet w niewielkim wymiarze. Mimo i udaje si roz-
wizywa problemy spoeczno-gospodarczo-etniczne w skali poszczeglnych regio-
nw, to moemy zaobserwowa stae obnienie skutecznoci w kwestiach polityki
zagranicznej. Chcc czy nie chcc musimy pogodzi si z sytuacj coraz szerszego
wpadania Ukrainy w objcia Federacji Rosyjskiej, co w ostatnich miesicach po-
zostaje najbardziej realnym scenariuszem. W tym przypadku nawet dziaania pastw
przyjaznych wadzom w Kijowie nie przynosz wymiernych rezultatw, a Rosja na
kadym kroku wykorzystuje sabo polityczno-gospodarcz swojego mniejszego
ssiada. Inicjatywy Kremla (a wic strefa wolnego handlu i Unia Celna) z punktu
widzenia Kijowa wygldaj naprawd atrakcyjnie, jednake przyjdzie z pewnoci
zapaci za nie wysok cen politycznej niezalenoci i ostatecznie pogrzeba ma-
rzenia o zblieniu z UE w cigu najbliszych dziesicioleci.
ABSTRACT
The article analyzes the state of the Ukrainian foreign policy with special emphasis on the period
following the orange revolution of 2004/2005. The present authorities of Ukraine face a diffcult choice
of the model of transformation of the whole country particularly in the context of its civilizational
development. Russian economic initiatives are a very attractive alternative to the activity of the
European Union. The Ukrainian society no longer believes in the assertions of European enthusiasts
concerning a fast political and economic integration with the western countries. Paradoxically, the
internal activities of the administration serve Ukraines international position better than a complicated
and rather chaotic foreign policy. The present authorities in Kiev implement the policy of accomplished
facts especially in the provincial areas and seem to be increasingly interested in the Russian offer.
The authorities in Kiev have long been aware that a clear choice of one of the options of development
would permanently bar its alternative. However, it should be kept in mind that the Ukrainian political
establishment is unable to foresee the consequences of a fnal decision and does not have a vision of
a long-term development of Ukraines external relations.
STRONA STRONA238 238 REKLAMA REKLAMA
R
Str REKLAMA
Str
40
40
EKLAMA
REKLAMA
REKLAMA
vacat
vacat
vacat
NASZE WYDAWNI CTWA
INSTYTUT ZACHODNI
ul. Mostowa 27, 61-854 Pozna
tel. +61 852 28 54
fax +61 852 49 05
e-mail: wydawnictwo@iz.poznan.pl
POLITYKA ZAGRANICZNA
ZJEDNOCZONYCH NIEMIEC
Jadwiga Kiwerska, Bogdan Koszel, Maria Tomczak, Stanisaw erko
Studium niemcoznawcze nr 86
ISBN 978-83-61736-28-8
Pozna 2011, 399 ss.
Przed dwudziestu laty, 12 wrzenia 1990 r. za zgod czterech mocarstw, dotd
odpowiedzialnych za oba pastwa niemieckie, doszo do reunifkacji Niemiec. Nowa
RFN staa si pastwem cakowicie suwerennym, mogcym bez adnych ogranicze
okrela swoj polityk zagraniczn. Stajc przed koniecznoci sprecyzowania na
nowo swoich zada na arenie midzynarodowej, Niemcy musiay jednak pamita
o swojej historycznej przeszoci, odpowiedzialnoci za wojny, przemoc i nieszcz-
cia jakie sprowadziy na bliszych i dalszych ssiadw. Jednoczenie geografczne
i geopolityczne pooenie w centrum Europy, potencja ludnociowy i gospodarczy
oraz wynikajce z tego ambicje i denia powodoway zainteresowanie Europy i wia-
ta zjednoczonymi Niemcami, ktre odpowiedzie musiay na zwikszone oczekiwania
czy obawy i podejrzliwo midzynarodowej opinii publicznej.
Prezentowana ksika, bdca I tomem serii Republika Federalna Niemiec 20 lat
po zjednoczeniu, przedstawia zarwno dziaania zjednoczonej RFN na arenie mi-
dzynarodowej, jak i dokonuje oceny najwaniejszych kierunkw jej polityki zagranicz-
nej. Analizie badawczej poddano cztery gwne obszary aktywnoci zewntrznej Nie-
miec w ramach Unii Europejskiej, ukadu transatlantyckiego, polityk wobec Rosji,
reakcj na podstawowe wyzwania i zagroenia wspczesnoci. Autorom udao si
uchwyci kontynuacj i zmian w strategii zewntrznej, wskaza czynniki wpywajce
na ksztat, kierunek i charakter polityki zagranicznej RFN i jej skutki dla samych Nie-
miec jak i ich otoczenia midzynarodowego. W skomplikowanych uwarunkowaniach
europejskich i wiatowych pastwo niemieckie wci podejmuje prby wypracowania
i zrealizowania strategii odpowiadajcej jego nowemu potencjaowi.