D ZACHODNI PRZEGLA 2012, nr 4

MAREK REWIZORSKI Marek Rewizorski Koszalin

OD G-7 DO L-20 EWOLUCJA ZARZA DZANIA NA POZIOMIE GLOBALNYM dzania na poziomie globalnym Od G-7 do L-20 ewolucja zarza przyspieszenie procesu zmian w stosunkach Od lat 80. XX w. obserwuje sie dzynarodowych, okres mie lanego powszechnie mianem globalizacji. Przyczynia sie kszenia niestabilnos ona do zwie ci politycznej, gospodarczej i finansowej, co stanowi wyzwanie dla wszystkich pan stw, niezalez nie od zajmowanej przez nie dzynarodowych. Wyraz brak wystarczaja cej pozycji w stosunkach mie ny staje sie dy z naste pstwami kryzyso efektywnos ci w radzeniu sobie przez poszczego lne rza w, a takz e deficyt adekwatnej do potrzeb formy sprawowania wadztwa na poziomie ponadpan stwowym. Ambicje pan stw i pozostaych uczestniko w stosundzynarodowych wymagaja wypracowania was ko w mie ciwej formuy wspo pracy cej poza to, co dotychczas uznawano za mie dzynarodowe czy mie dzywykraczaja d tez ce juz ciu lat pro pan stwowe. Sta trwaja od kilkudziesie by znalezienia nowej dzania (global governance). Jej pocza tko formuy globalnego zarza w moz na do w wa skiej wspo szukiwac sie pracy siedmiu najbardziej uprzemysowionych pan stw siedmiu (G-7). Z czasem, w miare pojawiania sie nowych s wiata zwanej grupa pio poszerzenie jej skadu najpierw wyzwan politycznych i gospodarczych, nasta (G-8), a potem o pan ce (gospodarki wschodza ce) z Chinami, o Rosje stwa wschodza w ramach tzw. G-8;5 na czele. Ro Indiami i Brazylia wnolegle, od 1999 r., formue globalnego zarza dzania. Przyje a ona postac rozwijano nowa swoistego cego znanego jako grupa dwudziestu (G-20). Z biegiem czasu staa komitetu steruja forum wymiany dos do sie wiadczen i pogla w na temat najwaz niejszych kwestii dzy liderami uczestnicza cych w niej pan globalnych mie stw (L-20). W 2009 r., po go szczytach w Londynie i Pittsburghu, G-20 staa sie wnym polem regulowania dzynarodowej polityki gospodarczej i finansowej. Odnosza c sie do fenomenu mie znakiem G-20 Roman Kuz niar zadaje pytanie: czy (G-20 przyp. M.R.) okaz e sie dku mie dzynarodowego? 1 przejs cia do nowego, niezachodniego porza
R. Kuz niar, Ksztat porzadku mie dzynarodowego mie dzy postulatami a ograniczeniami, w: wiat wobec wspo J. Symonides (red.), S czesnych wyzwan i zagroz en , Warszawa 2010, s. 65.
1

226

Marek Rewizorski

ledzac ewolucje wspomnianej formuy wspo cej S pracy globalnej, stanowia cego sie modelu globalnego zarza dzania, warto centralne zaoz enie ksztatuja wskazac na najwaz niejsze obszary aktywnos ci G-7, G-8, G-20 (L-20) oraz dzy uczestnikami tych foro perspektywy rozwijania dialogu mie w.
J G-7 NARODZINY I ROZWO ciu (G-5). Pierwsze jej spotkanie nasta pio Poprzednikiem G-7 bya grupa pie te tworzyy: Francja, Niemcy, w Chequers w Wielkiej Brytanii w 1967 r. Grupe c pan Japonia, Stany Zjednoczone i Wielka Brytania. Byy to wie stwa, kto rych gnienia (SDR) stanowia cych waluty tworzyy koszyk tzw. specjalnych praw cia cej postac dza bezgoto rodzaj umownej jednostki monetarnej, maja pienia wkowego przyznawanego pan stwom czonkowskim MFW proporcjonalnie do ich udziao w wniesionych do tej organizacji. Grupa ta bya wynikiem rozczarowania funkdzynarodowych rynko cjonowaniem mie w finansowych. Dawaa temu wyraz, starac ja sie wpywac na miedzynarodowe przepywy kapitaowe, kursy walutowe i stopy systemu z Bretton Woods procentowe. Dziaalnos c G-5 przypada na zaamanie sie di niezdolnos c najwaz niejszych instytucji finansowych do przeprowadzenia niezbe poge bi dodatkowo w 1973 r. wybuch c finansowa nych reform 2. Niestabilnos Organizacji Krajo cych Rope kryzysu naftowego wywoanego decyzja w Eksportuja (Organization of the Petroleum Exporting Countries OPEC), w przedNaftowa miocie embarga na dostawy ropy naftowej dla tych spos ro d pan stw zachodnich, kto re popary Izrael w wojnie Jom Kippur. c s Maja wiadomos c koniecznej regulacji polityki gospodarczej i fiskalnej, ministrowie finanso w Francji, Niemiec, Stano w Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii w bibliotece Biaego Domu, formuja c tym samym tzw. 25 marca 1973 r. zebrali sie pia Japonia. Pie ciu library group. We wrzes niu 1973 r. do czwo rki przysta
role w zaamaniu sie powojennego porza dku Kryzys walutowy z 1971 r. odegra zasadnicza , z prezydenta USA w gospodarce s wiatowej. W literaturze podkres la sie e zosta on wywoany decyzja Richarda Nixona z 15 sierpnia 1971 r., w wyniku kto rej zawieszono wymienialnos c dolara na zoto. dzynarodowego W rezultacie doprowadzio to do tego, z e banki centralne krajo w czonkowskich Mie dz mie dzynarodowy Funduszu Walutowego nie mogy juz wymieniac rezerw w dolarach na zoto. Pienia dolarowo-zota (gold dollar-standard), a trzy lata po na Zachodzie przesta byc waluta z niej ro wniez . Decyzja Nixona zdestabilizowaa rynek walut i rozliczen dzynarodowych. W samych tylko dolarowa mie tku lat 70. zosta poddany dwukrotnej dewaluacji. Stary system Stanach Zjednoczonych dolar na pocza piony systemem pynnych kurso pio to z Bretton Woods zosta ostatecznie zasta w walutowych. Nasta jednak dopiero w marcu 1973 r. na konferencji w Paryz u, co jednak nie powstrzymao tendencji czkowski, Mie inflacyjnych i zaamania gospodarczego w krajach Zachodu. Por. S. Ra dzynarodowe stosunki finansowe, Warszawa 1984, s. 270-368, J. Skodlarski, R. Matera, Gospodarka s wiatowa. Geneza i rozwo j, Warszawa 2004, s. 272-273.
2

dzania na poziomie globalnym Od G-7 do L-20 ewolucja zarza

227

periodycznie do poowy lat 80. 3 ministro w finanso w z tych pan stw spotykao sie W 1974 r. francuski prezydent Valery Giscard dEstaing zaprosi przywo dco w USA, Wielkiej Brytanii, RFN, Japonii i Woch na nieformalny szczyt do chteau w dniach 16-17 listopada 1975 r. 4 Do go wnych w Rambouillet, kto ry odby sie celo w tego spotkania nalez ao: zywanie sporo konsultowanie nowych idei i rozwia w na moz liwie najwyz szym szczeblu politycznym; z cych zmniej podejmowanie skutecznych i dalekosie nych decyzji pozwalaja trzne, jak i zewne trzne cis szyc zaro wno wewne nienie na tworzenie i prowadzenie polityki; dzania, gdzie odpowiedzialnos wypracowanie systemu kolektywnego zarza c dzy Europe Zachodnia , USA i Japonie 5. byaby dzielona mie zane z poszerzeniem Szczytowi z Rambouillet towarzyszyy kontrowersje zwia . Nieche c cia w 1975 r. formuy G-5 o Wochy i Kanade do Woch wynikaa z obje przez ten kraj przewodnictwa w o wczesnej Radzie Wspo lnot Europejskich. Z przypieniem do grupy poczekac du na sprzeciw sta natomiast musiaa Kanada ze wzgle czyo w 1976 r. dzie ki zaproszeniu, kto Francji. Do szo stki pan stwo to doa re prezydent USA Gerald Ford wystosowa dla Kanady w 1976 r., przed rozpociem drugiego szczytu G-7 odbywaja cego sie w mies cze cie San Juan (Puerto Rico). y uczestniczyc Od 1977 r. w spotkaniach grupy siedmiu regularnie zacze Wspo lno6 ki czemu szczyty stay sie bardziej reprezentatywne . ty Europejskie, dzie tku Grupa siedmiu, uksztatowana ostatecznie w II poowie lat 70., od pocza dzyswojego istnienia funkcjonowaa jako klub wielostronnej wspo pracy mie narodowej. Stanowi on forum konsultacyjne na najwyz szym szczeblu o jednorodp miaa wzgle dnie niewielka liczba nej tematyce negocjacyjnej, do kto rego doste jego sabos by brak przejrzystos wna cia ci relatywnie bogatych krajo w 7. Go procedur, negocjacji i podejmowania decyzji dla opinii publicznej. Tak rozumiana
cej Spotkania te utrzymywano w tajemnicy, podobnie jak ich rezultaty. Zadanie G-5 dziaaja te w 1986 r. po szczycie w Tokio przez G-7 w skadzie ministro w finanso w zostay ostatecznie przeje ca sie takz spotykaja e w skadzie ministro w finanso w. 4 Uczestniczyli w nim Valery Giscard dEstaing (Francja, gospodarz szczytu), Helmut Schmidt (Niemcy), Gerald Ford (USA) Takeo Miki (Japonia), Harold Wilson (Wielka Brytania), Aldo Moro (Wochy). 5 N. Bayne, Staying together: The G8 Summit Confronts the 21-st Century, Ashgate, Aldershot 2005, s. 4. 6 P. I. Hajnal, Summitry from G5 to L20: A Review of Reform Initiatives, CIGI Working Paper No. 20, March 2007, s. 3. 7 Podobne stanowisko w odniesieniu do Ukadu ogo lnego w sprawie ce i handlu (General da cego quasi organizacja mie dzynarodowa , w kto Agreement on Tariffs and Trade GATT), be rej tkowo 23 ministro li R. O. Keohane uczestniczyo pocza w handlu go wnie z pan stw zachodnich, zaje i J. S. Nye Jr, w: The Club Model of Multilateral Cooperation and the World Trade Organization: Problems of Democratic Legitimacy, Working Paper no. 4, The John F. Kennedy Harvard School of Government, Cambridge 2004.
3

228

Marek Rewizorski

sabos c , z punktu widzenia stron niezaangaz owanych bezpos rednio w dziaalnos c G-7, stanowia jednak klucz do jej politycznej efektywnos ci. W praktyce ministrowie finanso w i przywo dcy pan stw sio demki, chronieni przez brak przejrzystodzy soba zoz s ci procedur, zawierali mie one porozumienia, w wielu przypadkach s trudne do rozdzielenia na cze ci skadowe. Niewielka zas liczba uczestniko w grupy dzy przywo uatwiaa rozwijanie osobistych, nieformalnych kontakto w mie dcami. tku funkcjonowania cechami charakteryzuja cymi grupe byo uczestnictwo Od pocza dem poziomu rozwoju w tej formule pan stw zbliz onych do siebie pod wzgle gospodarczego, rez imu politycznego (demokracje) i zorientowanych na s cisy sojusz militarny, polityczny oraz gospodarczy ze Stanami Zjednoczonymi. W tym czenie do grupy Rosji w 1998 r. moz konteks cie po z niejsze doa na traktowac jako uzasadniana che cia zbliz anomalie enia tego pan stwa do modelu liberalnej demokracji opartej na idei wolnego rynku oraz zdolnej do internalizacji zasad i procedur promowanych przez pozostaych czonko w grupy. Juz w pierwszych latach po ustanowieniu G-7 wypracowano metody jej stao sie mianowanie przez kaz dziaania. Zasada dego z przywo dco w swoich 8 szy przedstawicieli zwanych szerpami . Zazwyczaj ustanawiano ich na okres duz cy ze wzgle du na znaczny zakres powierzonych obowia zko niz 12 miesie w. Do ich przed nadchodza cymi szczytami, negocjowanie zadan nalez ao konsultowanie sie ganie ustalen punkto w agendy, prezentacja stanowisk poszczego lnych pan stw, osia 9 w najwaz niejszych sprawach, udzielanie rady i pomocy gospodarzowi szczytu . Z upywem lat agenda G-7 ulegaa znacznym zmianom, zawsze jednak odnosia do najbardziej aktualnych zjawisk w s dzynarodowym. sie rodowisku mie Na przeomie lat 70. i 80. ubiegego wieku G-7 przestaa zajmowac sie cznie kwestiami monetarnymi. Przywo li dyskusje wya dcy pan stw sio demki podje nad zagadnieniami politycznymi i militarnymi (terroryzm, bezpieczen stwo, eurodrowa, sytuacja w Afganistanie, wspo rakiety, bron i energetyka ja praca instytuc rodkowo-Wschodniej, reforma ONZ i MFW), spoeczjonalna, przyszos c Europy S nymi (zro wnowaz ony rozwo j, ochrona praw czowieka, pomoc odduz eniowa dla cych sie ), ekologicznymi (zmiany klimatu, emisja gazo pan stw rozwijaja w cieplardzynarodowy, kryzys zaduz nianych), a takz e gospodarczymi (handel mie eniowy, trudpomoc gospodarcza, koordynacja polityki makroekonomicznej). Podstawowa byo dostosowanie agendy G-7 do zmieniaja cych sie uwarunkowan dzynos cia mie narodowych. Wystarczy wskazac , z e w 1975 r. w Rambouillet obok kwestii cono rozwojowi sytuacji w Hiszpanii po s monetarnych duz o uwagi pos wie mierci
8 zyka tybetan Termin szerpa pochodzi z je skiego i jest wynikiem nepalskiej wymowy zoz enia cego w Nepalu, wyrazo w: sher wscho d i wa lud. Nazwa ta pochodzi od nazwy plemienia Szerpo w z yja to okres spos ro d kto rego rekrutowano pomocniko w przy wyprawach w Himalaje. Z czasem zacze lac tym mianem wszystkich pomocniko w. 9 dzynarodowych okres W stosunkach mie leniu reprezentanto w przywo dco w mianem szerpo w towarzyszy nazywanie spotkan na najwyz szym szczeblu szczytami (summits).

dzania na poziomie globalnym Od G-7 do L-20 ewolucja zarza Tabela 1 Tematyka obrad na szczytach G-7 w latach 1975-1997 Grupa tematyczna (cykl) I oz ywienie wzrostu gospodarczego II obniz anie inflacji Rok i miejsce szczytu 1975 1976 1977 1978 Rambouillet San Jose Londyn I Bonn I Poruszana tematyka

229

reforma monetarna reforma monetarna handel, wzrost gospodarczy, energia nuklearna wzrost gospodarczy, energia, handel energia Afganistan, energia czterostronna wspo praca ministerialna handel Wscho d-Zacho d, bezpieczen stwo eurorakiety kryzys zaduz eniowy handel terroryzm, bezpieczen stwo, G-7 w skadzie ministro w finanso w koordynacja polityki makroekonomicznej cych sie pomoc odduz eniowa dla krajo w rozwijaja

1979 Tokio I 1980 Wenecja I 1981 Ottawa (Montebello) 1982 Wersal 1983 1983 1985 1986 Williamsburg Londyn II Bonn II Tokio II

III kwestie polityczne

1987 Wenecja II 1988 Toronto IV zakon czenie zimnej wojny 1989 Paryz 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 Houston Londyn III Monachium Tokio III Neapol Halifax Lyon Denver

rodkowo-Wschodniej, pomoc dla Europy S s rodowisko, kryzys zaduz eniowy handel zku Radzieckiego pomoc dla b. Zwia handel handel
debata polityczna nad Rosja d instytucjonalny, reforma ONZ i MFW przegla kryzys zaduz eniowy, kwestie rozwojowe Rosja, Afryka

V instytucje dla globalizacji

ro Z do: N. Bayne, Staying together: The G8 Summit Confronts the 21-st Century, Ashgate, Aldershot 2005, s. 18.

generaa Franco, amerykan sko-radzieckim rokowaniom SALT, a takz e relacjom w maju 1986 r., re odbyo sie Zachodu z Chinami 10. Podczas spotkania w Tokio, kto przygotowaniami do rozpocze cia nowej, jak sie miao okazac zajmowano sie w wkro tce najbardziej owocnej, rundy rokowan handlowych GATT 11. Inicjowano ja po zakon czeniu szczytu, we wrzes niu 1986 r. w urugwajskiej miejscowos ci Puenta del Este 12.
J. Callaghan, Time and change, London 1987, s. 480. N. Bayne, Staying together..., s. 25. 12 Runda Urugwajska stanowia symboliczny koniec widocznej od lat 70. do poowy lat 80. ery du na recesji i naporu tendencji protekcjonistycznych w gospodarce s wiatowej. Nie tylko ze wzgle
10 11

230

Marek Rewizorski

na temat Od szczytu z 1975 r. w Rambouillet, na kto rym zainicjowano dyskusje dzania, G-7 znacznie rozszerzya zakres swojego kolektywnego (globalnego) zarza w definicje globalnego zarza dzania dziaania. Aktywnos c tego gremium wpisaa sie powania jako procesu kierowania wspo lnymi sprawami w warunkach niewyste cego poza granice pan centralnym suwerennej wadzy, wykraczaja stw. G-7 staa sie elementem global governance. John Kirton trafnie poro wna to forum do global do utrzymania nego ekwiwalentu koncertu europejskiego, kto ry przyczyni sie cej wraz z uczestnicza cymi dzy 1818 a 1914 r. 13 Co wie pokoju i prosperity mie wiatowy moz emy w spotkaniach grupy instytucjami, takimi jak MFW i Bank S cej rozbudowie systemu global governance, kto dzy 1975 mo wic o znacza ry mie a 1997 r. skutecznie uzupenia, a czasami nawet rywalizowa, z instytucjami cymi pod auspicjami ONZ. Sia G-7 stao sie umieje tne poa czenie dziaaja cej zaniem stabilizacji programowej, charakteryzuja sie wia wybranych zagadnien ksze caos pozwalaja ca na szybka modyfikacje agendy. w wie ci z elastycznos cia Jednakz e sabym punktem grupy siedmiu bya jej niereprezentatywnos c , az nadto cych, kto widoczna w okresie dynamicznego rozwoju pan stw wschodza rego potek przypad na lata 90. ubiegego wieku. Zmiana tego stanu rzeczy bya jednym cza a G-7. z najwaz niejszych elemento w reformy, kto ra obje
G-8 ROSJA I WYONIENIE SIE

cych w stosunkach Wyrazem dostrzegania wzrostu znaczenia pan stw wschodza dzynarodowych byo rozszerzenie formuy G-7 o Rosje . Starania tego pan mie stwa tkowa list Michaia Gorbaczowa do Franoisa Mitterranda o czonkostwo zapocza to propozycje stowarzyszenia Rosji z grupa z 14 czerwca 1989 r., w kto rym wysunie siedmiu. Dwa lata po z niej podczas szczytu G-7 w Londynie, M. Gorbaczow spotka z przywo sie dcami sio demki w celu omo wienia reform politycznych i gospodarcych zakresu pomocy kraje zachodnie czych w Rosji. Pomimo ro z nic dotycza wesprzec zgodziy sie to pan stwo na drodze do penej integracji z gospodarka . W 1992 r. zaproszono prezydenta Borysa Jelcyna na szczyt G-7 s wiatowa w Monachium, gdzie bra udzia zaro wno w spotkaniach bilateralnych, jak ro wniez s B. Jelcyna w kraju w cze ci sesyjnej. Udzia w pracach sio demki wzmocni pozycje dzy innymi dzie ki uzyskaniu przez niego obietnicy pomocy rozwojowej dla mie
rekordowy czas jej trwania (1986-1994), ale tez ilos c zaatwionych kwestii okres lona zostaa mianem runde rokowan Rundy Wzrostu (ang. Growth Round). Runda Urugwajska stanowia juz o sma tkowana na sesji ministerialnej w Puenta del Este w Urugwaju 20 wrzes handlowych. Zostaa zapocza nia 1986 r. Por. M. Rewizorski, WTO i gospodarka s wiatowa w dobie globalizacji, Koszalin 2011, s. 133; R. R. Ludwikowski, Handel mie dzynarodowy, Warszawa 2009, s. 85. 13 J. Kirton, The Diplomacy of Concert: Canada, the G-7 and the Halifax Summit, Canadian Foreign Policy Journal 1995, Vol. 3, No. 1, s. 63-80.

dzania na poziomie globalnym Od G-7 do L-20 ewolucja zarza

231

Rosji w wysokos ci 4,5 mld USD. Rosyjskiego lidera konsekwentnie zapraszano na w 1994 r., spotkania w kolejnych latach. Od szczytu w Neapolu, kto ry odby sie Rosja po raz pierwszy uczestniczya na ro wni z pozostaymi czonkami G7 w dyskusji nad zagadnieniami politycznymi. Wypracowano podstawy tzw. politycz w latach 1995-1996 na szczytach nej o semki (Political 8 P8), kto ra zbieraa sie spotykaa sie z coraz w Halifax i Lyonie. Stopniowa integracja Rosji z sio demka kszym poparciem ws wie ro d polityko w i przedstawicieli nauki zachodniej. Jednym z nich by byy doradca prezydenta USA Jimmyego Cartera ds. bezpieczen stwa c brak reprezentatywnos cy USA Zbigniew Brzezin ski. Zauwaz aja ci G-7, stanowia do odgrywania przez grupe wie kszej roli w systemie globalnego przeszkode dzania, wskazywa na koniecznos , zarza c poszerzenia grona jej uczestniko w o Rosje zko Chiny, Indie i Brazylie, zro wnanie ich pod wzgledem praw i obowia w i w rezultacie przeksztacenie G-7 w G-11 14. W 2004 r., szes c lat po z sio demka pieniu Rosji do G-7 z was sobie przenikliwos stwierdzi, z przysta ciwa cia e czenie Rosji do G-7, be da cego oryginalnym forum konsultacyjnym dla najsilwa niejszych gospodarczo i demokratycznych pan stw, byo motywowane politycznym z da eniem, by nadac protodemokratycznej i sabej ekonomicznie postsowieckiej dzynarodowych. Rosji nowy status i poczucie przynalez nos ci w stosunkach mie gu, Jednoczes nie Z. Brzezin ski nawoywa, by G-8 rozszerzac w dalszym cia czaja c w te formue wspo wa pracy Chiny i Indie 15. do grona G-7 przyje to ostatecznie w 1998 r. na szczycie w Birmingham, Rosje nagrode dla prezydenta Jelcyna za co powszechnie komentowano jako swoista wprowadzenie reform gospodarczych, neutralnos c przy rozszerzaniu NATO i polep wczas grupa os miu (G-8), szenie relacji z czonkami grupy siedmiu 16. Powstaa wo w kto rej Rosja bya ro wnoprawnym uczestnikiem jedynie w kwestiach polityczczonym z debaty na temat zagadnien nych, wya ekonomicznych i finansowych. Grupa siedmiu istniaa dalej zaro wno na szczeblu ministro w finanso w 17, jak ro wniez przywo dco w pan stw. Ze spotkan G-7, kto re poprzedzay szczyty G-8 czeni. Nie mogli oni takz przedstawiciele Rosji byli wya e organizowac szczyto w
14 15

16 dna normalizacja stosunko pio po szczycie Duz e znacznie miaa wzgle w Rosja-Japonia, co nasta dzy liderami obu pan G-7 w Denver (1997). W wyniku rozmo w mie stw premierem Japonii Ryuto Hashamoto i prezydentem Rosji Borysem Jelcynem ustalono podstawy planu Hashamoto-Jelcyn cego zagadnienia handlowe, energetyczne, inwestycyjne i szkoleniowe. Obie strony zgodziy obejmuja na zacies role odebrao tez sie nienie kooperacji w zakresie bezpieczen stwa regionalnego. Istotna w ramach tzw. trojki. Por. Leaders of rozbudowanie przyjaznych relacji Rosji z Niemcami i Francja Russia, Japan meet for summit, CNN World News, (Krasnoyarsk), 1 November 1997, http:edition.cnn.comWORLD971101russia.japan; Russia-Germany-France troika not closed club: Putin, Itar-Tass in Peoples Daily Online, 1 September 2004. http:english.people.com.cn20040901 eng20040901155574.html. (12. 05.2012). 17 sie wya cznie na poziomie ministro Od 2002 r. szczyty G-7 odbywaja w finanso w. W ostatnich cone byy kwestiom kryzysu zaduz latach pos wie eniowego w Europie oraz przyszos ci strefy euro.

i nast.

Z. Brzezin ski, Lets add to the G-7, The New York Times, 25 June 1996, A11. Z. Brzezin ski, The Choice: Global Domination or Global Leadership, New York 2004, s. 123

232

Marek Rewizorski

do szczytu w Kananskis, kto G-8. Ten stan rzeczy utrzyma sie ry odby sie 18 e Rosja po raz pierwszy historii w 2006 r. w 2002 r. Postanowiono na nim, z zorganizuje szczyt G-8 oraz obejmie przewodnictwo w grupie. Tym samym pewien etap reintegracji postsowieckiej Rosji z systemem global zakon czy sie governance w wydaniu G-8. Jak zauwaz y John Karton, by on wypadkowa gaja cej sie debaty mie dzy Niemcami i Francja , popieraja cymi postulaty przecia , Wielka Brytania i Stanami Zjednoczonymi wysuwane przez Rosjan, a Japonia cymi stanowisko zachwawcze 19. zajmuja
DZANIA GOSPODARCZEGO G-20 W KIERUNKU GLOBALNEGO ZARZA

G-7, przeksztacona w 1998 r. w G-8, w latach 90. stopniowo rozszerzaa zakres dczej. Ws m.in. szersze swojej dziaalnos ci zarza ro d prioryteto w znalazo sie czenie Rosji w proces global governance, poszerzenie skadu o tzw. gospodarki wa ce (emerging markets) i instytucjonalizacja wspo wschodza pracy w G-8 poprzez np. dzyparlamentarnych grup wywodza cych sie z pan tworzenie mie stw czonkowskich, zywanie wspo a takz e identyfikowanie i rozwia lnych problemo w w dziedzinie tych pczos terroryzmu, przeste ci zorganizowanej oraz cyberprzestrzeni 20. Realizacje ambitnych plano w utrudnia seria kryzyso w finansowych 21, erupcja terroryzmu, ksze niezadowolenie pan cych, da z cych do wie ka takz e coraz wie stw wschodza a dzaniu. Ich rosna ce znaczenie w mie dzyszego zaangaz owania w globalnym zarza to uwzgle dniac narodowej infrastrukturze finansowej zacze w latach 1997-1998 przy okazji dyskusji nad sposobami przywro cenia stabilnos ci finansowej w Azji Poupnie w Rosji. dniowej, a naste pi w kwietniu 1997 r. w Tajlandii, Wybuch kryzysu finansowego, kto ry nasta kszy znaczenie nieformalnych grup antykryzysowych. Jedna z nich bya tzw. zwie Manilla Framework Group, nazwana tak od stolicy Filipin, gdzie w listopadzie 1997 r. prowadzono konsultacje. W spotkaniu uczestniczyli ministrowie finanso w i przedstawicieli banko w centralnych z rejonu Azji i Pacyfiku, reprezentacje MFW, wiatowego oraz Azjatyckiego Banku Rozwoju 22. Niewystarczajace efekty Banku S
18 S. Ostry, Globalization and the G8: Could Kananskis Set a New Direction?, O.D. Skeleton Memorial Lecture, Queens University Department of Foreign Affairs and International Trade, 2002, www.utoronto.cacisskeletonlectureostry2002.doc (12.05.2012). 19 J. Kirton, The Russian 2006 G8 Hosting Decision, 2002 Kananaskis Summit: Analytical Studies, http:www.g8.utoronto.caevaluations2002kananaskisassessrussia.html (12. 05.2012). 20 J. Kirton, J. Daniels, A. Freytag, Guiding Global Order: G8 Governance in the Twenty -First Century, Ashgate, Aldershot 2001, s. 2. 21 y one swoim zasie giem Meksyk (1994), Indonezje , Koree i Tajlandie W szczego lnos ci obje (1998), Brazylie (1998), Turcje (1999-2002) i Argentyne (2000-2001). (1997), Rosje 22 Byy to: Australia, Brunei, Darussalam, Kanada, Chiny, Hongkong, Indonezja, Japonia, Japonia, Korea, Malezja, Nowa Zelandia, Filipiny, Singapur, Tajlandia, Stany Zjednoczone.

dzania na poziomie globalnym Od G-7 do L-20 ewolucja zarza

233

kryzysu finansowego na teren Ameryki jej dziaalnos ci, a takz e rozlewanie sie Poudniowej spowodowao koniecznos c poszerzenia dziaan antykryzysowych. Wezwa do nich prezydent W. Clinton na szczycie lidero w APEC, kto ry w listo w Vancouver. Po spotkaniu ministro padzie 1997 r. odbywa sie w finanso w zorganizowanym przez amerykan skiego sekretarza skarbu R. Rubina powoano dwudziestu dwo nieformalnie grupe ch (Group of Twenty-Two G-22), kto ra ona z ministro Willarda 23. Skadaa sie w finanso w i szefo w nazywano grupa tych i rozwijaja cych sie . Jej celem byo banko w centralnych pan stw rozwinie przeciwdziaanie skutkom kryzysu finansowego, okres lone mianem gaszenia ognia (fire-fighting) i rewizja zasad systemu finansowego w skali globalnej. G-22 w kwietniu i paz obradowaa na specjalnych spotkaniach, kto re odbyy sie dzierniku dzyczasie ministrowie finanso na 1998 r. w Waszyngtonie. W mie w G-7 zgodzili sie zorganizowanie w 1999 r. dwo ch seminario w pos wieconych reformie miedzy one w marcu (Bonn) i kwietniu narodowej architektury finansowej. Odbyy sie cy na temat (Waszyngton). Uczestniczyli w nich przedstawiciele 33 pan stw debatuja cych. wzmocnienia systemo w finansowych, zwaszcza w gospodarkach wschodza ce skrytykoway formue Na spotkaniach tych po raz kolejny pan stwa wschodza uznawano za niereprezentatywna . Brak znacza cych ustalen G-22, kto ra na szczytach G-22 spowodowa, z e w gronie G-7 (Rosja uczestniczya tylko w dialogu polityczy sie dyskusje na temat powoania grupy dwudziestu (G-20). Idee nym), rozpocze dzynarodowej architektury finansowej poza G-7 propagowaa poszerzenia ram mie za w szczego lnos ci Kanada, kto rej minister finanso w Paul Martin opowiada sie cych, kto rozszerzeniem procesu Gx na te spos ro d pan stw wschodza re odgryway regionalnych mocarstw. Stanowisko Kanady popary Niemcy. Oba pan role stwa z cego G-22, forum konsultacyjda yy do stworzenia nowego, choc przypominaja zuja nego na poziomie ministro w finanso w i prezeso w banko w centralnych, nawia tek grupie siedmiu 24. Projekt ten cego do library group, kto ra w 1973 r. daa pocza zamierzano dopracowac na szczycie ministro w finanso w grupy siedmiu w Kolonii zaplanowanym na czerwiec 1999 r. W tym celu nalez ao okres lic mandat i zasady czonkostwa w nowej grupie, a takz e ustalic zasady nieformalnego dialogu w ramach systemu instytucjonalnego z Bretton Woods tak, aby poszerzyc dyskusje o kluczowe kwestie polityki gospodarczej i finansowej miedzy systemowo istot w celu uzyskania zro nymi gospodarkami i promowac wspo prace wnowaz onego wzrostu gospodarczego na s wiecie, kto ry suz yby wszystkim 25.

23 pan Ws ro d pan stw, kto re weszy w skad G-22 znalazo sie stwa G-7 oraz Argentyna, Australia, Brazylia, Chiny, Hongkong, Indie, Indonezja, Malezja, Meksyk, Polska, Rosja, Singapur, Afryka Poudniowa, Korea Pd. i Tajlandia. 24 G-20 study group, The Group of Twenty. A History, 2007, s. 17, www.g20.utoronto.ca (18.06.2012). 25 Por. G7 statement, 18 czerwca 1999, r. www.g7utoronto.ca (18.06.2012).

234

Marek Rewizorski G-20 NA POZIOMIE MINISTERIALNYM

Po dyskusjach prowadzonych latem 1999 r. 26, 25 wrzes nia 1999 r. ministrowie finanso w i szefowie banko w centralnych G-7 we wspo lnym os wiadczeniu ogosili poszerzenie dialogu ma temat kluczowych kwestii ekonomicznych i finansowych oraz zaprosili do niego systemowo istotne pan stwa. Pierwszy szczyt grupy w Berlinie, w grudniu 1999 r. dwudziestu (G-20) odby sie cym na szczeblu miniW nowym, nieformalnym forum dialogu, funkcjonuja miejsce dla 19 pan stro w finanso w i szefo w banko w centralnych znalazo sie stw 27 oraz Unii Europejskiej. W skad grupy ex officio wszed takz e dyrektor generalny wiatowego, a takz cy Mie dzynarodowego e przewodnicza MFW oraz prezes Banku S Komitetu Monetarnego i Finansowego Rady Gubernatoro w MFW 28 oraz Komitetu czonego Komitetu Ministerialnego Gubernatoro Rozwoju MFW (Poa w Banku cych sie ) 29. i Funduszu dla Transfero w Realnych Zasobo w dla Krajo w Rozwijaja Utworzenie G-20 do pewnego stopnia odzwierciedlao dostrzez enie przez sio dem roli pan cych, z kto ke stw wschodza rych kaz de postrzegano jako systemowo istotne i zdolne do dyskusji na temat najwaz niejszych kwestii zaliczanych do dzania gospodarczego (global economic tematyki z zakresu globalnego zarza tku jednak wa tpliwos governance). Od pocza ci budzi sposo b ich wyonienia, zana z tym zbiorowa legitymizacja G-20 be da ca, jak reprezentatywnos c i zwia 30 e w istocie zauwaz a Robert Wade, odbiciem wizji s wiata G-7 . Wskazuje on, z o tym, kto re z pan stw jest systemowo istotne i ma byc zaproszone na berlin ski inauguracyjny szczyt G-20, decydowa amerykan ski sekretarz skarbu Timothy Geithner w rozmowie telefonicznej z sekretarzem stanu w niemieckim ministerst o politycznych przesankach czonkostwie finanso w Caio Koch-Weserem. Z teza do pewnego stopnia zgodzic wa w G-20 moz na sie , o czym s wiadczy fakt, z e jeszcze
26 w celu przedyskutowania takich Po spotkaniu w Kolonii, latem 1999 r. grupa G-7 spotykaa sie zagadnien , jak: sposoby prezentacji rezultato w dyskusji na temat najwaz niejszych kwestii dla przyszos ci gospodarki s wiatowej i systemu finansowego, stworzenie mechanizmu, w ramach kto rego systemowo ce do G-7 uczestniczyyby w szczytach G-8, promowanie spo istotne pan stwa nienalez a jnego i skoorcych i ich dynowanego podejs cia do przeciwdziaania kryzysom finansowym w pan stwach wschodza c dziaania takich instytucji, jak np. APEC. wpywie na globalny system finansowy wykorzystuja 27 do nich: Afryke Poudniowa , Arabie Saudyjska , Argentyne , Australie , Brazylie , Zalicza sie , Indie, Indonezje , Japonie , Kanade , Koree Poudniowa , Meksyk, Niemcy, Rosje , Stany Chiny, Francje , Wielka Brytanie , Wochy. Zjednoczone, Turcje 28 cej funkcje wadzy decyzyjnej we Jest to organ doradczy Rady Gubernatoro w MFW, penia pi on Komitet Tymczasowy. Skada sie z 24 gubernatoro wspomnianej organizacji. W 1999 r. zasta w dniko MFW (ministro w lub urze w w tej samej randze). Por. E. Chrabonszczewska, Mie dzynarodowe organizacje finansowe, Warszawa 2005, s. 55. 29 dzynarodowego Komitetu Monetarnego i Finansowego organ doradczy Rady Drugi obok Mie Gubernatoro w. 30 R. Wade, From global imbalances to global reorganizations, Cambridge Journal of Economics, Vol. 33, No. 4, s. 553.

dzania na poziomie globalnym Od G-7 do L-20 ewolucja zarza

235

ws w 1998 r. Argentyna i Arabia Saudyjska nie mies ciy sie ro d dwudziestu kszych gospodarek s poza pierwsza dziesia tka . najwie wiata, a Australia bya role sojuszniko Pan stwa te miay jednak penic waz na w USA na forum G-20. Od 1999 r. do kon ca 2007 r. G-20 funkcjonowaa tylko na poziomie ministerialzan nym na podstawie rozwia proceduralnych wypracowanych przez G-7. Grupie nieformalnego forum poszukiwania konsensusu. dwudziestu wyznaczono role W odro z nieniu od innych instytucji global governance, takich jak MFW czy Bank wiatowy nie nadano jej statutu, staej siedziby, sekretariatu ani personelu urze dS administracyjna grupy powierzono pan cemu przeniczego. Obsuge stwu sprawuja wodnictwo, kto re w tym celu ustanawia tymczasowy sekretariat. Odpowiada on za przygotowanie szczyto w G-20 przez okres trwania przewodnictwa danego pan stwa, cej a takz e umieszczanie wszelkich informacji dotycza programu prac grupy na jej to koncepcje rotacyjnego przewodnictwa, stronie internetowej 31. W G-20 przyje kto re sprawuje kaz de z pan stw na okres jednego roku. Po zorganizowanym przez szczycie G-20, kto w paz cych przez Kanade ry odby sie dzierniku 2001 r. i trwaja cy dyskusjach uzgodniono, z kilka miesie e przewodnictwo w 2002 r. przypadnie dzie przejmowa je z pocza tkiem roku kalenIndiom, a kaz dy kolejny kraj be darzowego. Ponadto kaz dy z uczestniko w G-20 zosta przydzielony do jednej ciu grup. Co pie c ce do danej grupy miao obejmowac z pie lat pan stwo nalez a przewodnictwo. Uzgodniono tez , z e dane pan stwo na okres sprawowania przewodnictwa cego G-20. wyznaczy swojego ministra finanso w lub skarbu na przewodnicza osoba sprawuja ca te funkcje by minister finanso Pierwsza w Kanady Paul Martin pi go minister finanso (1999-2001). W 2002 r. zasta w Indii Yashwant Singh. , skadaja ca sie z przedstawicieli Ponadto od 2002 r. w G-20 utworzono tzw. trojke cej prezydencji, co zapewnio cia gos minionej, obecnej oraz nadchodza c pracy grupy. Do najwaz niejszych zadan trojki nalez ao proponowanie agendy G-20, cych poszczego uzgadnianie sprawozdawco w prezentuja lne punkty programu obrad, cej i nadchodza cej zapewnianie obsugi szczyto w i udzielanie wsparcia trwaja prezydencji. to zasade , z sie Przyje e szczyty G-20 w skadzie ministro w finanso w odbywaja . Poprzedzaja je spotkania ich zaste pco raz do roku, zwykle jesienia w prze szczyty. prowadzane nie rzadziej niz dwa razy w roku, na kto rych przygotowuje sie Te ostatnie organizuje pan stwo, kto re sprawuje przewodnictwo w G-20. Odpowiada warsztato pco ono takz e za organizacje w i seminario w dla zaste w. W latach 1999-2007 agenda ministerialnego G-20 ewoluowaa. We wspomnianym okresie m.in: budowa struktury i okres grupa dwudziestu zajmowaa sie laniem celu G-20 z kryzysami finansowymi i wyzwaniami globalizacji (2000, (1999, Niemcy), walka Kanada), zwalczaniem finansowania terroryzmu (2001, Kanada), sprawami roz dla pan cych sie (Indie, 2002), zwalczaniem wojowymi i pomoca stw rozwijaja
31

oficjalna strona internetowa G-20 http:www.g20.org

236

Marek Rewizorski

pstw finansowych i reforma instytucji sektora finanso przeste w (Meksyk, 2003), integracja gospodarcza (2004, Niemcy), kwestiami demograficznymi i regionalna instytucji Bretton Woods (2005, Chiny), kwestiami energetycznymi (2006, reforma fiskalna (2007, Poudniowa Afryka) 32. Po 2000 r. w szczeAustralia) oraz polityka na dugofalowych celach ekonomicznych oraz na zwalczaniu go lnos ci skupiono sie finansowania terroryzmu. Pomimo z e G-20 przed wybuchem kryzysu finansowego z 2008 r. znajdowaa w cieniu G-8, jej dziaalnos sie c nalez y ocenic pozytywnie. Co prawda nie bya ona nadzwyczaj efektywna, ale ten saby punkt G-20 rekompensowao udane prowadzedzy jej czonkami. Wedug Vanessy nie polityki koordynacji i wspo pracy mie dzynarodowych w meksykan Rubio-Marquez, byego dyrektora dziau spraw mie s kim ministerstwie finanso w, najwiekszym sukcesem tego forum stao sie ustanowiedo dzy gospodarkami na ro nie przestrzeni do wymiany pogla w mie z nym poziomie resort skarbu USA, uznaja c G-20 rozwoju 33. W podobnym tonie wypowiedzia sie na poziomie ministerialnym za forum poszerzonego dialogu na temat najwaz niejszych zagadnien finansowych i gospodarczych, a takz e bardzo cenny (...) nowy e, jak trafnie zauwaz y znawca tematyki element architektury globalnej 34. Jednakz autonomiczna G-20 Peter Hajnal z Uniwersytetu w Toronto, grupa ta, choc staa sie i niesformalizowana, w okresie 1999-2007 nie zdoaa zrealizowac najwaz niejszych tak mie dzy innymi dlatego, z punkto w swojego programu. Stao sie e jej szczytom range , wyraz nadawano zbyt niska nie widoczny by tez brak zaangaz owania lidero w poszczego lnych pan stw, kto rzy mogliby przenies c aktywnos c G-20 na najwyz szy, zania najwaz prawdziwie globalny poziom i zapewnic moz liwos ci rozwia niejszych kwestii gospodarczych i finansowych 35. DCO W G-20 NA POZIOMIE PRZYWO dzania nasta pio w latach Wyniesienie G-20 do roli centrum globalnego zarza 2008-2009 po szczytach w Waszyngtonie (2008), Londynie (2009) i Pittsburghu cono zagroz (2009). Spotkanie G-20 w Waszyngtonie w caos ci pos wie eniom zanym z wybuchem i rozprzestrzenianiem sie globalnego kryzysu finanzwia do sowego. Po raz pierwszy uczestniczyli w nim szefowie rza w i gowy pan stw do podje cia waz grupy, co przyczynio sie nych postanowien w sprawie reform
G-20 study group, op. cit., s. 20. V. Rubio-Marquez, The G-20: A Practitioners Perspective, in Networks of Influence? Developing Countries in a Networked Global Order, N. Woods, L. Martinez-Diaz (eds.), Oxford University Press, Oxford 2009, s. 23. 34 M. Sobel, L. Stedman, The Evolution of G7 and Economic Policy Coordination, Occasional Paper No. 3, US Department of the Treasury, Office of International Affairs, July 2006, s. 11. 35 P. Hajnal, G8 System and the G-20: Evolution, Role and Documentation, Global Finance Series, Aldershot: Ashgate 2007, s. 156.
32 33

dzania na poziomie globalnym Od G-7 do L-20 ewolucja zarza

237

i koordynacji polityki fiskalnej, a takz e podniesienia alertu kryzysowego. W kwietto plan zwie kszenia funduszy MFW o 750 mld USD (pod niu 2009 r. przyje kszej wadzy w funduszu pan cym, o co warunkiem przyznania wie stwom wschodza kszenia puli SDR o 250 mld USD, wsparcia kwota zabiegay zwaszcza Chiny), zwie 250 mld USD wielostronnych banko w rozwoju, przeznaczenia s rodko w ze sprzedada cego w dyspozycji MFW na pomoc dla pan cych sie , z y zota be stw rozwijaja wzrostu gospodarczego a takz e przeznaczenie 1,1 bln USD na kredyty, odbudowe stw G-20 zapowieoraz tworzenie nowych miejsc pracy 36. W Londynie liderzy pan cej m.in. dbac dzieli tez utworzenie Rady Stabilnos ci Finansowej, maja o bezdzynarodowych rynku finansowym, rozwia zanie problemu tzw. pieczen stwo na mie cie wzmoz regulacja dziaalnooffshores, czyli rajo w podatkowych, a takz e obje ona s ci funduszy hedgingowych i agencji ratingowych. Pomimo z e czes ci postanowien zrealizowac te zobowia zania stanowiy znacza cy poste p szczytu nie udao sie , przyje dzania gospodarczego, czego nie bya do stworzenia systemu globalnego zarza ca w skadzie ministro w stanie dokonac G-8, ani tez G-20 dziaaja w finanso w. Po londyn skim szczycie brytyjski premier Gordon Brown entuzjastycznie, choc nieco , aby przedwczes nie stwierdzi, z e nadszed dzien , w kto rym s wiat zjednoczy sie recesja , dzien dku walczyc z globalna , kto ry oznacza nadejs cie nowego porza s wiata. Barack Obama okres li szczyt jako historyczny i bezprecedensowy, c go jako punkt zwrotny w leczeniu s postrzegaja wiatowej gospodarki. Podobne e uwagi pady ro wniez z ust Nicolasa Sarkozyego i Angeli Merkel 37. Jednakz szczytem, kto ry w najwiekszej mierze przyczyni sie do uznania G-20 za go wne dzynarodowej wspo szczyt forum mie pracy gospodarczej i finansowej sta sie w Pittsburghu, przeprowadzony w dniach 24-26 wrzes nia 2009 r. Uznano tam nie dna role G-20 dyskusji nad stanem gospodarki s tylko nadrze wiatowej, ale poda w nim uczestniczyc stanowiono tez , z e na stae be liderzy zaangaz owanych pan stw, a roczne przewodnictwo w grupie oparte zostanie na zasadzie rotacji 38. przeomowy takz du na pozostae decyzje, Szczyt w Pittsburghu okaza sie e ze wzgle te. W celu ograniczenia globalnej niero kto re zostay na nim podje wnowagi makroekonomicznej zainicjowano program zro wnowaz onego wzrostu gospodarczego. Pan stwa G-20 po raz pierwszy zdecydoway o odbywaniu okresowych d prowadzonych przez nie polityk spotkan , na kto rych mia byc dokonywany przegla gospodarczych. Nadzo r nad jego funkcjonowaniem powierzono MFW, choc nie nadano tej organizacji jakichkolwiek uprawnien do nakadania kar za nieprzestrzeganie zaoz en polityki makroekonomicznej. Mechanizm koordynacyjny oparto przez pan cy otwarta metode na wzajemnym ocenianiu sie stwa, przypominaja
36 pne na stronie London Summit Leaders Statement, 2 April 2009, punkt 5, os wiadczenie doste http:www.g20.orgimagesstoriesdocsenglondon.pdf (20.07.2012). 37 Historyczny G20 w Londynie: bilionowy szczyt? http:www.cafebabel.plarticle29595historyczny-g20-w-londynie-bilionowy-szczyt.html (20.07.2012). 38 G20, Leaders Statement: The Pittsburgh Summit, Pittsburgh, 2592009, http:www.g20.utoronto.ca20092009communique0925.html (20.07.2012).

238

Marek Rewizorski

takz koordynacji (OMK) stosowana e w Unii Europejskiej 39. Przeznaczono tez 5 biliono w USD w ramach pakietu stymulacyjnego nakierowanego na stabilizacje . Na szczycie w Pittsburghu zdecydowano takz finansowa e o wzmocnieniu regulacji kszych banko finansowej, zwaszcza dokapitalizowaniu najwie w. Dla pan stw cych, zwaszcza Chin, Indii i Brazylii najwaz wschodza niejszym punktem szczytu c sie zmniejszenia asymetrii decyzyjnej w tej bya reforma MFW. Domagaja kszenia o 7% puli przypadaja cych im goso organizacji, chciay zwie w. Pan stwa te zgodziy sie przeznaczenie 5%, co zostao zaakceptowane. Kompromis rozwinie dzy z daniami najsilniejszych pan cych sie a uste pstwami pomie a stw rozwijaja te gospodarczo stanowi dowo czynionymi przez pan stwa najwyz ej rozwinie d, z e zywac w ramach G-20 moz na rozwia nawet najtrudniejsze problemy, a forum jest dobrym miejscem dla prowadzenia dialogu. Warto zaznaczyc , z e nie obejmowa on cznie kwestii finansowych, o czym s cie na szczycie kwestii wya wiadczy podje delegacje z Chin i Indii) oraz ekologicznych (czemu gwatownie sprzeciwiay sie zadeklarowanie zakon czenia rundy rokowan handlowych z Doha do kon ca 2010 r. 40 Na przeomie 2008 i 2009 r. zbyt hermetyczna i niereprezentatywna grupa os miu pia usta miejsca G-20 w skadzie przywo dco w, okres lanej tez jako The Leaders-20 (L-20). Zmiana ta postulowana bya przez s rodowisko naukowe juz w 2003 r. 41 c przyczyny i wskazuja c na przebieg procesu zmiany paeczki i zaje cia Oceniaja dwudziestu miejsca G-8, warto zauwaz przez grupe yc , z e jeszcze w poowie minionej dekady formua grupy dwudziestu jako rdzenia global economic G-13, G-14 oraz governance nie bya powszechnie popierana i rywalizowaa z idea dzaja cego (governing body) w ramach MFW. pomysem utworzenia ciaa zarza cego wo cznie w skadzie Pierwsza z alternatyw wobec G-20, dziaaja wczas wya ministerialnym, zostaa przedstawiona w 2005 r. przez o wczesnego premiera ciu pan wielkiej Brytanii Tonyego Blaira. Zaproponowa on pie stwom wschodza cym (Chinom, Brazylii, Indiom, Meksykowi i Afryce Poudniowej) uczestnictwo cych z uczestnictwa w grupie. w obradach G-8, jednak bez penych praw wynikaja czenie poszerzonej pia tki (outreach five) do G-8, okres d takz Doa lanej odta e jako cych sie G-13, G-8; lub G-8;5 byo gestem w kierunku dynamicznie rozwijaja
39 metode koordynacji (OMK) moz Otwarta na traktowac jako szczego lny przykad planowania zuja sie strategicznego. Po pierwsze zakada ustalenie wspo lnych celo w, do kto rych realizacji zobowia na praktyce naming and shaming polegaja cej na poszczego lne pan stwa. Po drugie zas opiera sie dy poste po monitorowaniu przez rza w kaz dego pan stwa w realizacji wyznaczonych celo w i publicznym c na wywieraniu swego rodzaju presji politycznej lub gratulowaniu lub upominaniu go. OMK polega wie powac tez prowadzeniu gry, w kto rej z adne z pan stw nie chce wyste w roli czarnej owcy w rodzinie. Por. S. Hix, System polityczny Unii Europejskiej, Warszawa 2010, s. 295. 40 C. Schmucker, K. Gnath, From the G8 to the G20: reforming the global economic governance system, GARNET Working Paper No. 7309, Brussels, January 2010, s. 7-11; C. Schmucker, K. Gnath, The role of emerging countries in G-20: Agenda-Setter, Veto Player or Spectator, European Yearbook of International Economic Law, Ch. Hermann, J. P. Terhechte (ed.), s. 667-682. 41 ce projektu Leaders-20, http:www.l20.orgabout.php Por. informacje dotycza

dzania na poziomie globalnym Od G-7 do L-20 ewolucja zarza

239

cych, kto pan stw wschodza re mimo z e byy zapraszane na obrady G-8 od 1989 r. 42 statysto stwa G-13 od szczytu G-8 w Gleaneages peniy na nich role w . Pan przed spotkaniami (2005) do szczytu w Heiligendamm (2007) spotykay sie o semki, choc nigdy nie byy traktowane jako penoprawni partnerzy pan stw tej grupy. ce. Spodziewaja c sie O sukcesie L-20 zadecydoway tez pan stwa wschodza formue wspo duz ych korzys ci, popary bowiem te pracy kosztem MFW, kto ry utraci ich zaufanie po kryzysie finansowym w Azji. Pan stwa azjatyckie dobrze tay wysoka cene , jaka musiay zapacic ca pamie za udzielone wsparcie, wyraz aja narzuceniem im przez MFW bolesnej polityki fiskalnej i monetarnej. Nie moga c sie kszyc z tradycyjna ponadto zwie siy swoich goso w w organizacji i zmierzyc sie w Funduszu USA i Europy, postanowiy poprzec dominacja G-20 jako nowe forum do debaty nad zagadnieniami finansowymi i gospodarczymi. niespodziewana zwycie z w wyG-20 w skadzie przywo dco w staa sie czynia pierwszen dzaniu gospodarczym. Ten s cigu o palme stwa w globalnym zarza stszych zaburzen przypadkowy sukces jest wynikiem coraz cze w polityce dzynarodowej, gospodarce i finansach globalnych. G-20 jest wszakz mie e nie tylko siostra G-7, ale takz dzieckiem kryzyso w i modsza e owocem ambicji pan stw cych i nieuste pliwos cych im penego wschodza ci pan stw zachodnich, odmawiaja cze s uczestnictwa w G-8. Jak uczy historia o w przypadkowy sukces zdarza sie ciej, o czym jak trafnie zauwaz ya Ann Krueger s wiadczy pena ironii historia Ukadu ogo lnego w sprawie ce i handlu (GATT). Powsta on tylko dlatego, z e nie udao utworzyc dzynarodowej Organizacji Handlowej (International Trade sie Mie Organization ITO) 43. Nowa G-20 jest w duz ej mierze odbiciem G-20 ministerial. Przywo dcy sie raz w roku na szczycie, przygotowywanym wczes spotykaja niej przez niz szych urze dniko tez ranga w. Kilka razy do roku maja miejsce spotkania G-20 w skadzie ministro w finanso w i szefo w banko w centralnych, przy czym na spotkania moga 44 byc zapraszani w razie potrzeby takz e inni ministrowie . Liderzy wspomagani sa jest zapraszanie na szczyty przez swoich reprezentanto w (szerpo w). Tradycja cych do G-20. Dla przykadu w listopadzie 2011 r. przedstawicieli pan stw nienalez a d rza francuski na szczyt G-20 zaprosi przedstawicieli Gwinei Ro wnikowej, Etiopii, Singapuru, Hiszpanii i Zjednoczonych Emirato w Arabskich 45. G-20 w skadzie przywo dco w nie ma staej siedziby, a tymczasowy sekretariat ustanawiany jest ce przewodnictwo. Zgodnie z obowia zuja cym systemem przez pan stwo sprawuja
Por. P. Hajnal, The G8 System..., s. 47-48. A. Krueger, The WTO as an International Organization, Chicago-London: University of Chicago, s. 4 i nast. 44 W 2010 i 2012 r. na szczytach G-20 uczestniczyli ministrowie pracy. 45 Por. informacje zamieszczone na stornie: http:www.g20-g8.comg8-g20g20englishthe2011-summitinvited-countriesthe-countries-invited-to-the-cannessummit.974.html (15.08.2012).
42 43

240

Marek Rewizorski

rotacji ustalonym w Pittsburghu, po Korei Poudniowej, kto ra przewodniczya grupie w 2010 r., prezydencja zostaa przekazana Francji (2011), Meksykowi (2012), a w niedalekiej przyszos ci Rosji (2013), Australii (2014) i Turcji (2015). Na takz dzynarodowe, zwaszcza WTO, MFW, szczyty zapraszane sa e organizacje mie wiatowy, MOP, OECD, ONZ. Wszystkie porozumienia i rekomendacje na Bank S szczytach G-20 (w tym takz e w skadzie ministro w i szefo w banko w centralnych) sa gane poprzez konsensus. Uczestnictwo w szczytach nie jest doste pne dla osia publicznos ci, jednakz e grupa dwudziestu na swojej stronie internetowej umieszcza ro ca G-20 zawarte porozumienia w formie komunikato w oraz deklaracji. Cecha z nia cych organizacji mie dzynarodowych (np. WTO) jest to, z od formalnie dziaaja e nie mechanizmy wymuszenia realizacji zobowia zan tych na siebie przez istnieja przyje czonko w grupy. w Waszyngtonie (listopad Od 2008 r. na kolejnych szczytach, kto re odbyy sie 2008), Londynie (2009), Pittsburghu (wrzesien 2009), Toronto (czerwiec 2010), Seulu (listopad 2010), Cannes (listopad 2011) i Los Cabos (czerwiec 2012) G-20 pozycje jako go w skadzie przywo dco w ugruntowaa swoja wnego forum dyskusji na temat spraw gospodarczych i finansowych, choc na ostatnim szczycie duz o cono kwestiom zatrudnienia. Dwadzies kszych zawansowauwagi pos wie cia najwie cych gospodarek, reprezentuja cych 85% globalnego PKB, w meknych i wschodza kszenie popytu i przywro sykan skim Los Cabos postawio sobie za cel zwie cenie zaufania. Cel ten znalaz odzwierciedlenie w uzgodnionym na szczycie planie dziaan na rzecz wzrostu i zatrudnienia 46. ca sie krytyka tego gremium Wzrostowi znaczenia G-20 towarzyszy wzmagaja co efektywnego i niereprezentatywnego. Problem stanowi nie jako niewystarczaja tylko brak na forum reprezentacji pan stw afrykan skich, ale ro wniez znacznie lepiej tych krajo rozwinie w, takich jak: Polska, Hiszpania czy Holandia oraz pan stw nordyckich. Dyskusja woko tych kwestii rozgorzaa w 2010 r. po szczycie w Seulu organizowanym po raz pierwszy przez pan stwo, kto re nie byo czonkiem klubu G-8 oraz w 2012 r. po spotkaniu w meksykan skim Los Cabos. W pierwszym przypadku ca krytyka G-20 wysta pi minister spraw zagranicznych Norwegii z daleko ida c na nieuwzgle dnienie ws Jonas Gahr Stre. Wskazuja ro d jej uczestniko w pan stw nordyckich, kto rych zagregowany PKB jest o smy na s wiecie i kto re sa w czoo wce cych programy rozwojowe ONZ, zarzuci grupie arbitralnos pan stw finansuja c c ja najwie kszym w dziaaniu, brak was ciwego mandatu i efektywnos ci, nazywaja dzynarodowej od czasu drugiej niepowodzeniem z punktu widzenia wspo lnoty mie 47 rcze pismo wojny s wiatowej . Z kolei po szczycie G-20 w Los Cabos opiniotwo c zaForbes zakwestionowao uczestnictwo w grupie Argentyny, proponuja
Por. http:www.g20.utoronto.casummits2012loscabos.html (20.08.2012). K. DAlmeida, The G20 in Seul Summit or Abyss?, http:www.ipsnews.net201011 the-g20-in-seoul-summit-or-abyss (20.08.2012).
46 47

dzania na poziomie globalnym Od G-7 do L-20 ewolucja zarza

241

pienie tego pan jako kraj znacznie bardziej stabilny pod sta stwa przez Polske tpliwos tez dem politycznym i gospodarczym 48. Wa ci budza dotychczasowe wzgle gnie cia G-20, zwaszcza z osia e korygowanie globalnych niero wnowag ekonokszanie udziau pan micznych, zakon czenie rundy rokowan z Doha, zwie stw cych w MFW wcia z tajmy jednak, wschodza napotyka na znaczne trudnos ci. Pamie dopiero od 2008 r. i caos z e G-20 na szczeblu przywo dco w zbiera sie ciowa ocena jej dziaalnos ci jest niemoz liwa do dokonania. Jest pewne jednak, z e dzie sie nasilac s w przyszos ci krytyka ta be . Coraz cze ciej G-20 jest postrzegana cy nieczysta gre ze wzgle du na wya czanie jako konkurent ONZ prowadza biaja cy ze swojego grona pan stw biednych, zwaszcza afrykan skich i w istocie poge dzy globalnym poudniem a globalna po lub tez podzia mie noca jako kolejna inkarnacja wieden skiego koncertu mocarstw 49. Jeszcze dalej posuwaja cy sie w krytyce antyglobalis ci, wywodza sie go wnie ze s rodowisk ekologicznych, zkowych, socjalistycznych i anarchistycznych. Przypisuja oni G-20 role zwia du s najbogatszych i najbardziej wpywowych de facto rza wiatowego, kto ry w imie , kosztem pan uzurpuje sobie wadze stw i spoeczen stw permanentnie wyzypu do korzys cych z globalizacji. Tyskiwanych i pozbawionych doste ci pyna uliczne protesty, obfituja ce w starcia z policja powymi metodami ich dziaania sa jednak, ce znaczne straty materialne 50. Antyglobalis ci nie zauwaz aja i powoduja te pan z e G-20 grupuje nie tylko rozwinie stwa zachodnie, a mao sformalizowane dalekie od hierarchicznego podporza dkowania, na zasady dziaania grupy sa do kto rym oparta jest aktywnos c rza w.

WNIOSKI

grupa siedmiu, kto W latach 70. ubiegego wieku pojawia z sie ra ponad w G-8. Pocza tkowo to nieformalne forum dwadzies cia lat po z niej przeksztacia sie zagadnieniami finansowymi, by z czasem rozbudowywac dialogu zajmowao sie na sprawy gospodarcze i w kon agende cu polityczne. Na trwae wpisao sie dzania staja c sie , obok ONZ, jego drugim centrum. G-7 w system globalnego zarza ca z jej niereprezentatywnos cechowaa jednak sabos c konstrukcyjna, wynikaja ci. Ostatecznie po tektonicznych zmianach, kto re zostay wywoane przez kryzys pnie kryzys finansowy z 2008 r. w na horyzoncie pojawi azjatycki z 1997 r., a naste
T. Ferguson, G20: Boot Argentina, Include Poland, http:www.forbes.comsitestimferguson20120409g20-boot-argentina-include-poland (24.08.2012). 49 K. DAlmeida, ibidem. 50 puja cych przeciw G-20 skandowao Na szczycie w Pittsburghu w 2009 tys. protestanto w wyste takie hasa, jak: Mo wimy nie korporacyjnej chciwos ci oraz G20 to s mierc na kapitalizm. Por. M. Nichols, Protester, Police Clash After G20 in Pittsburgh, Pittsburgh Tribune-Review, 20 September, 2009.
48

242

Marek Rewizorski

nowy element architektury global governance, kto G-20 dziaaja ca sie rym staa sie od 1999 r. na poziomie ministro w finanso w i szefo w banko w centralnych, a od 2008 r. takz e przywo dco w pan stw. w warunkach Wszystkie fora spod znaku Gx (G-78, G-20) wyoniy sie bokich kryzyso ge w, wywoanych wszakz e odmiennymi przyczynami. Ich ewolucja dzania, w ramach kto pokazaa stopniowe przechodzenie od globalnego zarza rego rozstrzygano bardzo ro z norodne zagadnienia, go wnie o charakterze gospodarczym, dzania gospodarczego. politycznym, finansowym i spoecznym do globalnego zarza przypominac Pod koniec pierwszej dekady XXI w. system global governance zacza sieciowa , w kto role strukture rej obok pan stw i aktoro w niepan stwowych szczego lna y odgrywac ca sie go zacze trzy centra ONZ skupiaja wnie na problematyce politycznej oraz G-20 i G-8 skoncentrowane na grupie zagadnien gospodarczo-finansowych. jako najwaz G-20 wyonio sie niejsze, obok ONZ, centrum global governance. dzie zalez zania problemu Rozwo j tego forum be a jednak w duz ej mierze od rozwia cej reprezentatywnos jego niewystarczaja ci. Bardzo istotne, w tym konteks cie, bedzie uzyskanie konsensusu w przedmiocie reprezentacji Europy w G-20 i sposobu ce ro prezentacji stanowisk przez poszczego lne pan stwa UE. Zbyt daleko ida z nice dzie moga stac przyczyna osabienia pozycji Unii w G-20. Co w tym wzgle sie cej brak wspo wie lnego stanowiska pan stw UE moz e doprowadzic do zablokowania zania pozwalaja cego na wyjs znalezienia rozwia cie z kryzysu strefy euro, na co na szczycie G-20 w Los Cabos. Pewnym rozwia zaniem tej sytuacji zwracano uwage byoby wysyanie na szczyty grupy wspo lnie wybranego przedstawiciela przez cego Rady Europejskiej. Innym europejskich czonko w G-20 obok przewodnicza zaniem wpywaja cym na poprawe reprezentatywnos rozwia ci G-20 jest rozwaz enie tzw. rotacyjnego czonkostwa w G-20. W tym ukadzie pan stwa o najwyz szym nominalnym PKB lub PKB mierzonym parytetem siy nabywczej zachowayby stae ciu pan dem rotowaoby np. miejsca, zas trzy do pie stw najsabszych pod tym wzgle c co pie lat w zalez nos ci od poziomu PKB. Rotacja wprowadziaby konieczny dzy pan cymi wywierac kszy wpyw na element rywalizacji mie stwami chca najwie gospodarke i finanse. Ponadto rozro dzy czonkami staymi s wiatowa z nienie mie i niestaymi upodobnioby G-20 do Rady Bezpieczen stwa ONZ (RB ONZ) zas ki wprowadzeniu mechanizmu rotacji grupa odsune aby od siebie zarzuty o brak dzie reprezentatywnos ci.
Niniejszy artyku powsta w ramach projektu badawczego pt.: ,,G20 i triada instytucjonalna w systemie global governance finansowanego ze s rodko w Narodowego Centrum Nauki, przyznanych na podstawie decyzji DEC-201101DHS502220.

dzania na poziomie globalnym Od G-7 do L-20 ewolucja zarza ABSTRACT

243

The article traces the evolution, activity and prospects of functioning of G-7, G-8 and G-20 formulas of global cooperation that play an immensely significant role in shaping the emerging model of global governance. The author assumes that global governance means transferring onto the highest level the activity proper to governments with the difference that their competences of power are replaced by the activity of the so called controllers understood as the entirety of formal institutions, regimes and informal forums of exchange of information, experiences and of reaching compromise. Among the latter in the 1990s emerged G-7 which over two decades later transformed into G-8. Initially, this informal forum of dialogue dealt with financial matters but subsequently began to expand its agenda to economic issues and eventually to political concerns. Following the changes induced by the Asia crisis of 1997 and then the financial crisis of 2008 a new element of global governance architecture appeared, i.e. G-20. Since 1999 this group has operated on the level of finance ministers and central banks managers, joined in 2008 by state leaders.

N AS Z E W YD A WNI CTW A
INSTYTUT ZACHODNI ul. Mostowa 27, 61-854 Pozna tel. +61 852 28 54 fax +61 852 49 05 e-mail: wydawnictwo@iz.poznan.pl

(KRYZYSY HUMANITARNE WYWOANE DZIAALNOCI CZOWIEKA, CZ. II)

Pod redakcj Joanny Dobrowolskiej-Polak
Prace Instytutu Zachodniego nr 89 ISBN 978-83-61736-31-8 Instytut Zachodni, Pozna 2012, 260 ss.
Tom drugi z cyklu Kryzysy humanitarne wywoane dziaalnoci czowieka (pierwszy Stabilizacja nieadu i destabilizacja adu ukaza si w 2011 r.) powicony jest prbom stworzenia midzynarodowych mechanizmw reagowania na amanie podstawowych norm prawa praw czowieka i humanitarnych zasad prowadzenia star podczas koniktw zbrojnych. Mechanizmy te obejmuj dwa gwne obszary midzynarodowych dziaa: operacje pokojowe i interwencje humanitarne. We wspczesnych koniktach zbrojnych powszechne s brutalne ataki na ycie, zdrowie, godno i dobrostan cywilw. Atakowane s grupy osb, ktre znajduj si w strefach wolnych od dziaa zbrojnych lub przemieszczaj si w kolumnach uchodcw. Codziennoci s ataki prowadzone bez rozrniania celw cywilnych i wojskowych. Z powodu brutalnoci i okruciestwa stron rejony koniktw s arenami dziaa szokujcych sumienie ludzkoci. Tradycyjne metody regulowania koniktw zbrojnych, charakterystyczne dla czasu zimnej wojny i pocztku lat 90. XX w., okazay si niewystarczajce wobec wyzwa, ktre zrodziy si wraz z intensykacj i rozprzestrzenieniem nieustrukturalizowanych koniktw, gwnie o etnicznym i narodowym charakterze oraz wzrostem liczby masowych atakw na cywilw. Odwoanie si do sposobw reagowania niedostosowanych do wymogw sytuacji obnayo bezsilno pastw i organizacji midzynarodowych na Bakanach, w Rejonie Wielkich Jezior afrykaskich i w Rogu Afryki. Powolna i dugotrwaa reforma operacji pokojowych doprowadzia do istotnej zmiany lozoi obecnoci ONZ i poprzez ni caej spoecznoci midzynarodowej w rejonach koniktw zbrojnych i na obszarach postkoniktowych. Fundamentalnymi zaoeniami nowego systemu stay si: spjny multilateralizm oraz kompleksowo oddziaywania. System interwencji humanitarnych zosta zrewolucjonizowany w 2001 r., wraz z opublikowaniem raportu Midzynarodowej Komisji ds. Interwencji i Suwerennoci Pastw (ICISS), ktra zaproponowaa przyjcie koncepcji odpowiedzialnoci za ochron - Responsibility to Protect (R2P) zakadajcej istnienie, spoczywajcego na czonkach spoecznoci midzynarodowej, obowizku reagowania na masowe naruszenia praw czowieka. W 2005 r. Zgromadzenie Oglne inkorporowao koncepcj R2P do systemu regu ONZ. *** Autorzy artykuw zamieszczonych w ksice zarysowuj skal atakw na ludno cywiln i przedstawiaj ich konsekwencje. Prezentuj uoglnione studia i oceniaj przypadki narusze prawa praw czowieka i prawa humanitarnego w konkretnych koniktach zbrojnych i kryzysach humanitarnych wywoanych przez czowieka. Publikowana praca traktuje take o wybranych aspektach reformy midzynarodowych akcji na rzecz pokoju i bezpieczestwa: modykacji operacji pokojowych oraz implementacji koncepcji interwencji humanitarnej.

SOLIDARNO HUMANITARNA