Nowy rzd w Dolnej Saksonii. Komentarz po wyborach krajowych z 20.01.2013 r.

19 lutego 2013 r. nowo wybrany parlament Saksonii Dolnej wikszoci zaledwie jednego gosu popar kandydatur Stephana Weila (SPD) na urzd premiera. S. Weil stan na czele rzdu krajowego koalicji SPD-Zieloni. Tym samym w Saksonii Dolnej zakoczy si dziesicioletni okres rzdw koalicji CDU-FDP. O wszystkim zadecydoway dramatyczne wybory z 20 stycznia, ktrych wynik si przed kampani wyborcz dugo pozostawa wybory do nierozstrzygnity. Wybory w Saksonii Dolnej byy ostatni prb poprzedzajc Bundestagu, ktre przeprowadzone zostan 22 wrzenia 2013 r. Saksonia Dolna naley do grona najwikszych krajw federacji. Pod wzgldem powierzchni ustpuje jedynie Bawarii, a pod wzgldem liczby ludnoci zajmuje czwarte miejsce. Kraj Nr 123 / 2013 270313 INSTYTUT ZACHODNI im. Zygmunta Wojciechowskiego Instytut Naukowo-Badawczy, Pozna zamieszkuje ok. 8 mln osb, dziki czemu rzd krajowy deleguje szeciu przedstawicieli do Bundesratu. Ukad si politycznych w Saksonii Dolnej nie odbiega znacznie od ukadu na szczeblu federalnym. O dominujc pozycj w hanowerskim Landtagu od lat rywalizoway ze sob CDU i SPD, a mniejsze partie (FDP, potem Zieloni) balansoway na granicy progu wyborczego. W drugiej poowie lat 70. i w latach 80. przewag zdobya tutaj CDU. Jednak w wyborach z 1990 r. koalicji SPD-Zieloni Autor: kierowanej przez Gerharda Schrdera udao si o wos pokona konkurentw. Kolejne wybory z 1994 i 1998 r. wygrywaa SPD, ktra w latach 1994-2003 rzdzia krajem samodzielnie.

Piotr Kubiak
Redakcja: Marta Gtz Radosaw Grodzki Krzysztof Malinowski

Spektakularne zwycistwo w wyborach z 1 marca 1998 r. (47,9% poparcia dla SPD) otworzyo przed G. Schrderem drzwi do partyjnej nominacji kanclerskiej, a zarazem stao si zapowiedzi sukcesu partii i samego G. Schrdera w jesiennych wyborach do Bundestagu. Sytuacja odwrcia si po wyborach z 2003 r., kiedy zdecydowane zwycistwo odniosa CDU (48,3% poparcia) i chadecy wraz z FDP powoali rzd Christiana Wulffa. U rde poraki SPD w 2003 r. tkwio rozczarowanie rzdami SPD, nie bez znaczenia bya afera, w wyniku ktrej w listopadzie 1999 r. musia ustpi premier Gerhard Glogowski. Poraka w Saksonii Dolnej otworzya seri jedenastu niepowodze SPD w wyborach krajowych w latach 2003-2005, ktre skoniy kanclerza G. Schrdera do zwrcenia si latem 2005 r. do Bundestagu o ponowne wotum zaufania, co doprowadzio do rozpisania przedterminowych wyborw parlamentarnych. Poczwszy od 2003 r. przez 10 lat w Saksonii Dolnej nieprzerwanie rzdzia koalicja CDU-FDP. W latach 2003-2010 premierem rzdu Saksonii Dolnej by Christian Wulff (CDU), a po wyborze Ch. Wulffa na urzd prezydenta Republiki Federalnej Niemiec zastpi go David McAlister (CDU). Wyznaczone na dzie 20 stycznia 2013 r. wybory do parlamentu krajowego Saksonii Dolnej byy ostatni prb si dla partii politycznych przed kampani wyborcz poprzedzajc wybory do Bundestagu, dlatego kierownictwa partii staray si jak najlepiej do nich przygotowa. Trzy spord piciu najsilniejszych partii w Republice Federalnej Niemiec CDU, SPD i Zieloni w listopadzie i grudniu zorganizoway w Hanowerze swoje zjazdy federalne, oprcz tego podczas kampanii wyborczej partie przygotowujce si do wyborw w Saksonii Dolnej zorganizoway swoje zjazdy krajowe. W trakcie kampanii wyborczej, obok problematyki krajowej, podejmowano rwnie tematy oglnoniemieckie, np. kwestie dotyczce energetyki, ochrony rodowiska czy pac minimalnych. Sondae przedwyborcze wskazyway na zwycistwo CDU, jednak koalicyjna FDP balansowaa na granicy progu wyborczego (5% gosw), a koalicja SPD-Zielony cieszya si podobnym poparciem w sondaach; np. w sondau Forschungsgruppe Wahlen (Politbarometer) z 10 stycznia 2013 r. na zlecenie telewizji ZDF na CDU zamierzao gosowa 39% ankietowanych, na SPD 33%, na Zielonych 13%, a na FDP 5%. Premier Saksonii Dolnej David McAlister cieszy si znacznie wiksz popularnoci ni lider SPD Stephan Weil. Tym samym sytuacja przypominaa t na poziomie federacji, gdzie kanclerz Angela Merkel ma znacznie wiksze poparcie ni kandydat na kanclerza z ramienia SPD Peer Steinbrck. Dla CDU w Saksonii Dolnej wikszym problemem ni jej wasny rezultat by wynik uzyskany przez potencjalnego koalicjanta, gdy z sonday jasno wynikao, e CDU samodzielnie nie

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 2

ma szans na zdobycie wikszoci miejsc w hanowerskim Landtagu, lecz w koalicji z FDP ju jest to realne. Problemem byo przekroczenie przez FDP progu wyborczego, a sondae nie daway takiej pewnoci. Jednak w mieszanej ordynacji wyborczej, jaka obowizuje w Saksonii Dolnej (a take w wyborach do Bundestagu i wikszoci parlamentw krajowych), gdzie wyborca oddaje dwa gosy jeden na kandydata w okrgu jednomandatowym, a drugi na list partyjn istnieje moliwo dzielenia gosw. Zasada dzielenia gosw ma zastosowanie wtedy, kiedy wyborca swj pierwszy gos oddaje na kandydata jednej, przewanie silniejszej partii, a drugi innej. Dzielenie gosw pozwala take gosowa na koalicj. I chocia w przededniu wyborw Horst Seehofer (CSU) w imieniu partii chadeckich zapowiedzia, e FDP nie ma co liczy na wsparcie ze strony chadeckich wyborcw, prawdopodobiestwo takie istniao. Cz elektoratu CDU uznaa, e lepiej wesprze FDP i umoliwi koalicji CDU-FDP uzyskanie wikszoci. Dla porzdku naley doda, e w Saksonii Dolnej wybieranych jest co najmniej 135 posw do Landtagu, z czego 87 pochodzi z okrgw jednomandatowych (gos pierwszy), pozostali z list partyjnych (gos drugi), a gosy na mandaty przeliczane s metod dHondta (w odrnieniu od wyborw do Bundestagu, gdzie stosuje si metod Hare-Niemeyera). Wyniki wyborw ogasza si na podstawie gosw drugich, za pierwszestwo w obsadzaniu maj posowie, ktrzy zdobyli mandaty w okrgach jednomandatowych. Poczwszy od 1998 r. kadencja Landtagu trwa pi lat. Sondae przedwyborcze wskazyway, e w Dolnej Saksonii rywalizacja

pomidzy koalicjami CDU-FDP oraz SPD-Zieloni bdzie bardzo zacita. Wieczr wyborczy (20 stycznia) obfitowa w wiele zwrotw akcji i mia bardzo interesujcy przebieg. Pierwsze sondaowe wyniki z godz. 18.00-19.00 wskazyway, e koalicja CDU-FDP moe uzyska minimaln przewag, jednak wraz z napywajcymi wynikami z komisji wyborczych szanse koalicji SPD-Zieloni rosy. Potwierdziy to oficjalne wyniki wyborw. CDU uzyskaa 36% gosw (6,5 p.p. mniej ni w 2008 r.), co dao chadekom 54 mandaty (wszystkie z okrgw jednomandatowych). Na SPD gosowao 32,6% wyborcw (+2,3 p.p.), dziki czemu socjaldemokraci zdobyli 49 mandatw (33 z okrgw jednomandatowych/16 z listy). Znaczny wzrost poparcia (+5,7 p.p.) odnotowaa partia Zielonych, na ktr gosowao 32,6% wyborcw. Wszystkie 20 mandatw uzyskanych przez Zielonych pochodzio z listy partyjnej. Rwnie FDP otrzymujc9,9% poparcia poprawia swoje wyniki w stosunku do 2008 r. (+1,7 p.p.), jednak nie ulega wtpliwoci, e znaczna w tym zasuga gosw zwolennikw chadecji. Liberaowie zdobyli 14 mandatw (wszystkie z listy). Poza parlamentem znalazy si m.in. Die Linke z 3,1% gosw (-4,0 p.p.) oraz Partia Piratw z 2,1% poparcia (debiut w

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 3

Dolnej Saksonii). Partia Piratw, ktra rok temu bya sensacj na niemieckiej scenie politycznej, wyranie stracia impet. Piraci przeywaj trudnoci organizacyjne, a part ii nie su liczne spory i skandale. Die Linke, ktra szczyt popularnoci przeywaa w latach 2008-2010, gwnie dziki kryzysowi w onie SPD, stracia miejsca w kolejnym Landatgu na zachodzie Niemiec. Pomimo uzyskania najwikszego poparcia wybory zakoczyy si dla CDU niepowodzeniem. Okazao si, e poparcie drugimi gosami FDP przez cz zwolennikw chadecji nie przynioso oczekiwanych wynikw, tj. zwycistwa koalicji CDU-FDP w wyborach. Co gorsza, CDU zdobya mniej mandatw w Landtagu ni w sytuacji, gdyby cz jej elektoratu nie wspara FDP. Mieszane uczucia panoway w obozie liberaw. Z jednej strony FDP odniosa spory sukces, uzyskujc znacznie lepszy wynik ni oczekiwano, z drugiej za strony wynik ten nie pozwoli partii utrzyma si przy wadzy. Wybory byy take testem popularnoci dla przewodniczcego FDP Philippa Rslera, ktry w Saksonii Dolnej budowa swoj karier polityczn. W razie niepowodzenia P. Rsler, ktrego pozycja w partii saba, gotw by zrezygnowa z kierowania parti. Wynik przyjty zosta przez wikszo kierownictwa FDP jako wotum zaufania dla przewodniczcego partii, jednak sam P. Rsler zadeklarowa gotowo do rezygnacji z kierowania parti i zaproponowa jako swego nastpc Rainera Brderlego, popularnego w partii przewodniczcego frakcji parlamentarnej FDP w Bundestagu. W obliczu kryzysu przywdztwa w partii liberaowie zawarli kompromis. 9-10 marca odby si w Berlinie kongres FDP, na ktrym P. Rsler ponownie zosta wybrany na stanowisko przewodniczcego partii (85% poparcia delegatw), a R. Brderle uzyska partyjn nominacj na fotel kanclerski i lidera w czasie kampanii wyborczej. Podczas kongresu liberaowie uchwalili swj program wyborczy Brgerprogramm 2013. Nowy rzd koalicji SPD-Zieloni w Saksonii Dolnej posiada minimaln wikszo w Landtagu (69 do 68), co zapowiada trudn przepraw z opozycj. W rzdzie socjaldemokraci objli stanowisko premiera (S. Weil) i pi ministerstw, partii Zielonych przypado stanowisko wicepremiera i cztery ministerstwa, przy czym Stefan Wenzel obj stanowisko wicepremiera i ministerstwo ochrony rodowiska. Dla kierownictwa partii Zielonych wynik wyborw w Saksonii Dolnej by pozytywnym sygnaem przed wrzeniowymi do Bundestagu. Nie ulega wtpliwoci, e wyniki wyborw w Saksonii Dolnej nie byy pomylne dla rzdu federalnego Angeli Merkel. Koalicja chadecko-liberalna stracia wadz w kolejnym kraju federacji i obecnie (w marcu 2013 r.) pozostaje u wadzy jedynie w trzech krajach Bawarii (CSU-FDP), Hesji i Saksonii. Tymczasem najblisze

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 4

wybory krajowe odbd si wanie w Bawarii (15 wrzenia) i w Hesji (22 wrzenia, tego samego dnia co wybory do Bundestagu) i o ile w Bawarii trudno oczekiwa, aby CSU utracia wadz, to w Hesji takiej pewnoci nie ma. Zmiana wadzy w Saksonii Dolnej niesie za sob utrat kolejnych miejsc w Bundesracie przez koalicj chadeckoliberaln, co jeszcze bardziej utrudnia rzdowi uzyskanie w nim wikszoci aby j uzyska rzd musi negocjowa z przedstawicielami krajw, gdzie rzdzi wielka koalicja (CDU/SPD) lub opozycja. Wprawdzie po reformie systemu federalnego w 2006 r. liczba i zakres ustaw, ktre musz przej przez Bundesrat, zostaa ograniczona. Wybory w Saksonii Dolnej to take osobista poraka kanclerz A. Merkel, ktra bardzo mocno wspieraa swojego protegowanego D. McAlistera. U progu kampanii wyborczej przed wrzeniowymi wyborami do Bundestagu koalicja chadecko-liberalna dostaa powane ostrzeenie. Dla partii chadeckich koalicja z FDP jest najlepszym rozwizaniem pomimo czstych tar w onie koalicji. Liberaowie, ktrzy nie s pewni przekroczenia progu wyborczego, wsppracujc z CDU/CSU mog zyska niezbdne poparcie dziki gosom czci elektoratu partii chadeckich, a R. Brderle wydaje si najlepszym kandydatem do przycignicia wyborcw. Inn opcj dla FDP jest doczenie do koalicji SPD-Zieloni proponowane przez Wolfganga Kubickiego, jednak takie rozwizanie traktowane jest jako opcja rezerwowa, z ktr liberaowie nie bd wystpowa przed wyborami. Najwicej moliwoci ma SPD, ktra moe wej w koalicj praktycznie z kad parti majc szans znale si w Bundestagu, i jeli koalicja chadecko-liberalna nie uzyska wikszoci, niemal pewne jest, e SPD znajdzie si w rzdzie. Najlepszym rozwizaniem dla socjaldemokratw jest sprawdzony sojusz z parti Zielonych, ktry moe zosta ewentualnie wsparty przez FDP (koalicja wiate ulicznych). Przy czym w Republice Federalnej Niemiec od lat 50. nie byo na szczeblu federalnym koalicji zoonej z trzech partii (CDU/CSU traktowane jest jako jedna partia), a takie rozwizania na poziomie krajw nie sprawdzay si w ostatnich latach. Wprawdzie istnieje jeszcze moliwo utworzenia koalicji jamajskiej CDU/CSU-FDP-Zieloni, lecz z racji rozbienoci pomidzy partiami chadeckimi a Zielonymi rozwizanie takie wydaje si mao prawdopodobne. Istniej spore szanse na reaktywowanie wielkiej koalicji, jednak kierownictwa partii chadeckich i SPD traktuj takie rozwizanie jako ostateczno, zwaszcza socjaldemokraci pomni utraty poparcia w roli sabs zego koalicjanta w latach 2005-2009. Niemniej wielka koalicja zapewniaby przyszemu rzdowi wyran wikszo w Bundestagu, a i w Bundesracie rzd nie musiaby si martwi o uzyskanie gosw wikszoci przedstawicieli krajw. Wejcie do Bundestagu partii die Linke, ktra cieszy si znacznym poparciem na obszarach byego NRD, moe

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 5

znacznie skomplikowa powoanie przyszej koalicji, poniewa pozostae partie nie zamierzaj zawiera z die Linke koalicji na poziomie federalnym. Nie ulega wtpliwoci, e latem czeka Niemcw bardzo gorca kampania wyborcza z moliwymi zaskakujcymi rozwizaniami.

Piotr Kubiak historyk, adiunkt w Instytucie Zachodnim, zainteresowania badawcze: dzieje Niemiec w XIX i XX w., ewolucja niemieckiego systemu partyjnego.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 6