Alternatywa dla Niemiec (AfD) nowa sia na niemieckiej scenie politycznej?

14 kwietnia 2013 r. w Berlinie odby si kongres zaoycielski Alternatywy dla Niemiec (Alternative fr Deutschland AfD), nowej partii grupujcej przeciwnikw unii walutowej. Hasem przewodnim nowej partii ma by wyjcie Niemiec ze strefy euro i przywrcenie niemieckiej marki, a tym samym zamanifestowanie sprzeciwu wobec sw kanclerz Angeli Merkel twierdzcej, e nie ma alternatywy dla k ursu pomocy i ratowania zagroonych bankructwem pastw strefy euro (cytat z 2010 r. w odniesieniu do pomocy dla Grecji). Czy partia skupiajca si na jednym temacie ma szans zaistnie na niemieckiej scenie politycznej? Jaki jest jej profil i czy stanowi zagroenie dla istniejcego ukadu politycznego w Niemczech? Niemiecki system partyjny, zwaszcza na szczeblu federalnym, cechuje Nr 127 / 2013 17'05'13 INSTYTUT ZACHODNI im. Zygmunta Wojciechowskiego Instytut Naukowo-Badawczy, Pozna niezwykle staje si si du stabilnoci. jest zaistnie licznych Nowym na ugrupowaniom scenie trudno niemieckiej

politycznej. Jeli takowe ugrupowanie zostanie dostrzeone, przedmiotem analiz komentatorw niemieckiej sceny politycznej. Najczstsz drog dla tego typu ugrupowa jest sukces w wyborach krajowych, ktry w wypadku ich ambicji ponadregionalnych przekada si na poziom federalny. Tak drog przesza na przeomie 2011 i 2012 r. Partia Piratw, ktra wkroczya na salony niemieckiej polityki po sukcesie w wyborach w Berlinie (wrzesie 2011 r.). Tymczasem AfD przypada w udziale inna droga partia staa si przedmiotem uwagi komentatorw niemieckiej sceny politycznej dziki swoim postulatom trafiajcym w deficytowe aspekty niemieckiej debaty politycznej.

Autor:

Piotr Kubiak
Redakcja: Marta Gtz Radosaw Grodzki Krzysztof Malinowski

AfD postulujc rozwizanie strefy euro i powrt do walut narodowych, uderzya w konsensus zawarty przez gwne partie polityczne polegajcy na utrzymaniu strefy euro i wspieraniu zaduonych krajw poudnia Europy. Jak zauway Konrad Adam, jeden z liderw Alternatywy: przywrcenie marki niemieckiej nie moe by tematem tabu. I cho postulat odejcia od euro nie jest nowy haso to lansowane byo m.in. przez skrajnie prawicow NPD, lecz w szerszym kontekcie odnoszcym si do niechci wobec Unii Europejskiej: kampania Raus aus dem Euro Nein zur EU-Diktatur! tym razem przedosta si do debaty publicznej. Sama AfD nie czy niechci do unii walutowej z wrogoci wobec Unii Europejskiej, lecz w odejciu od wsplnej waluty widzi drog do zaegnania kryzysu i uzdrowienia sytuacji w Unii. Rwnoczenie AfD zdecydowanie dystansuje si wobec skrajnej prawicy. Postulaty nowej partii trafiaj na podatny grunt. Coraz wicej osb w Niemczech niezadowolonych jest z ratowania pogronych w kryzysie pastw poudnia Europy kosztem niemieckiego podatnika. Spiritus movens nowego ugrupowania jest profesor ekonomii na

Uniwersytecie w Hamburgu oraz byy czonek CDU Bernd Lucke. W protecie przeciwko popieranej przez CDU pomocy dla Grecji wystpi on w 2011 r. z partii, a jesieni 2012 r. uczestniczy w powoaniu Alternatywy wyborczej 2013 (Wahlalternative 2013). Pocztkowo nowa inicjatywa miaa wsppracowa z tzw. Wolnymi Wyborcami (Freie Whler FW), z ktrych listy B. Lucke startowa w wyborach krajowych w Saksonii Dolnej (20 stycznia 2013 r.), jednak w obliczu rnic programowych i skoncentrowaniu si FW przede wszystkim na problematyce komunalnej wsppraca zostaa zakoczona. W tej sytuacji 6 lutego 2013 r. ogoszono powstanie nowej partii pod nazw Alternatywa dla Niemiec, powoano rad przewodniczcych (Sprecherrat), zapowiedziano zwoanie kongresu zaoycielskiego, a w marcu opracowany zosta program wyborczy nowej partii. Rwnoczenie zainicjowano intensywn kampani medialn promujc nowe ugrupowanie i lansowane przez nie hasa. Rozpoczto take zapisy do nowej partii, ktrej szeregi zasilio wielu chtnych. Wrd sympatykw nowej partii znalazo si liczne grono naukowcw (w tym profesorw ekonomii), przedsibiorcw oraz przedstawicieli wolnych zawodw, co nadao wiarygodnoci caej inicjatywie. 14 kwietnia 2013 r. w Berlinie w obecnoci blisko 1500 delegatw odby si kongres zaoycielski Alternatywy dla Niemiec, podczas ktrego zadecydowano o udziale AfD w jesiennych wyborach do Bundestagu, przyjto ustalony wczeniej statut oraz program wyborczy partii, a take wybrano kierownictwo partii. W gronie trzech przewodniczcych (Sprecher) AfD obok B. Luckego znalaz si znany dziennikarz, byy felietonista takich

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 2

pism, jak Frankfurter Allgemeine Zeitung i Die Welt, Konrad Adam oraz dr Faukje Petry, pochodzca z Saksonii chemik i przedsibiorca. W swym inauguracyjnym przemwieniu B. Lucke podkreli m.in., e w cigu trzech ostatnich lat przeylimy degeneracj niemieckiego parlamentaryzmu (). W czasie kryzysu doczekalimy si, e prawie wszyscy posowie do Bundestagu stali si posusznymi wykonawcami polece rzdu. I tylko dlatego, e rzd utrzymywa, i dla jego polityki nie ma alternatywy. Ona jest tutaj: to Alternatywa dla Niemiec!. Jego zd aniem (wprowadzenie euro) byo historycznym bdem, ale bd ten moe zosta naprawiony. Jeli euro upadnie, nie upadnie Europa. Doda przy tym, e polityka ratowania strefy euro jest antyspoeczna, tak samo jak antyspoeczna jest cena energii, w ktr wliczone s subwencje na rzecz wszystkich nowych technologii. B. Lucke podkreli, e euro, demokracja bezporednia, podatki, polityka energetyczna, emerytury s obszarami polityki, w ktrych za bdne decyzje odpowiadaj tradycyjne partie polityczne. Alternatywa dla Niemiec jest parti nowego typu. Nie jestemy ani lewicowi, ani prawicowi. Jako Alternatywa dla Niemiec nie potrzebujemy adnych ideologicznych drogowskazw, potrzebujemy tylko zdrowego rozsdku. Demokracja, transparentno, oszczdno, wytrwao i spoeczna odpowiedzialno s naczelnymi zasadami naszej dziaalnoci politycznej (). Cho B. Lucke w swym przemwieniu stara si przedstawi AfD jako now niezalen si zdoln oywi skostniay niemiecki system partyjny, nie ustrzeg si przy tym hase populistycznych. Samo przemwienie spotkao si z aplauzem zebranych. Program wyborczy AfD ktry zosta przyjty przez kongres bez wczeniejszej dyskusji zawiera przede wszystkim oczekiwania nowej partii, a nie sposoby rozwizania uwypuklonych problemw. W swym programie AfD domaga si m.in. rozwizania strefy euro, wprowadzenia narodowych walut lub stworzenia mniejszych i stabilniejszych zwizkw walutowych (np. obejmujcych Niemcy i bogate kraje pnocnej Europy), renegocjacji traktatw europejskich w ten sposb, aby kady kraj mg dobrowolnie wystpi ze strefy euro, obcienia kosztami kryzysu przede wszystkim instytucji finansowych , a nie zwykych obywateli. Pozostae elementy programu AfD dotyczce spraw wewntrznych lansowanie polityki prorodzinnej, ograniczenie kosztw uzyskania energii elektrycznej, stosunek do imigrantw uwypuklaj przede wszystkim konserwatywny charakter nowej partii, co powoduje, e wielu komentatorw niemieckiej sceny politycznej postrzega AfD jako zagroenie przede wszystkim dla partii chadeckich. Alternatywa dla Niemiec bardzo szybko zyskaa popularno. W cigu trzech miesicy od rozpoczcia zapisw do partii wstpio ponad 10 000 osb. Jednoczenie

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 3

partia utworzya swoje organizacje krajowe we wszystkich szesnastu krajach federacji (najpniej, bo 12 maja powoano zarzd krajowy w Bremie), co pozwala mie nadziej na odpowiednie przygotowanie si AfD do wrzeniowych wyborw do Bundestagu. 5 maja gonym echem w Niemczech odbio si przejcie do AfD posa do heskiego Landtagu Jochena Paulusa (wczeniej FDP). Tym samym nowa inicjatywa zyskaa pierwszego reprezentanta w parlamencie krajowym. Niewtpliw si spajajc i wzmacniajc AfD w pocztkowym okresie jej istnienia stay si najwaniejsze punkty jej programu, a wic niech do wsplnej waluty i sprzeciw wobec wpierania pogronych w kryzysie pastw poudniowej Europy kosztem niemieckiego podatnika. Z drugiej strony AfD staa si parti heterogeniczn, bo ww. elementy jej programu pozwoliy postrzega Alternatyw jako punkt zborny dla ludzi z rnych rodowisk i o zrnicowanym wiatopogldzie. W AfD widz swoje miejsce zarwno uczeni i przedsibiorcy tsknicy za dawn mark niemieck, jak i ludzie niechtni istniejcemu ukadowi politycznemu dostrzegajcy w AfD przede wszystkim parti nowego typu. W AfD nie brakuje konserwatystw, liberaw, ale take zwolennikw lewicy. Kiedy min chwile uniesienia po pocztkowych sukcesach, a AfD bdzie musiaa stawi czoa brutalnej walce politycznej, bardzo atwo moe doj do tar i rozamw wewntrz partii. Wedug sondau Instytutu YouGov na zlecenie Zeit Online z 17kwietnia .2013 r. AfD moe liczy na najwiksze poparcie elektoratu, ktry w 2009 r. gosowa na Die Linke (35%) i FDP (33%). Znacznie mniej wrd zwolennikw nowej inicjatywy jest byych wyborcw CDU/CSU, SPD i Zielonych. Naley jednak pamita, e w czasie wyborw do Bundestagu w 2009 r. to wanie FDP i Die Linke uzyskay swoje najlepsze wyniki, przejmujc cz elektoratu wielkich partii rozczarowanego polityk rzdu wielkiej koalicji CDU/CSU-SPD kanclerz Angeli Merkel. Wedug tego sondau w wyborach do Bundestagu Alternatywa mogaby liczy na gosy 3% respondentw, co nie pozwolioby jej na przekroczenie progu wyborczego (inne sondae mwi o poparciu na poziomie 3-5%). Niemniej a 27% respondentw byo sobie w stanie wyobrazi oddanie gosu na AfD w przyszoci, co moe wskazywa na spory potencja wyborczy partii eurosceptykw. Pojawienie si nowej inicjatywy i jej pierwsze sukcesy wprowadziy oywczy powiew na skostniaej niemieckiej scenie politycznej. Przedstawiciele niemieckiego establishmentu politycznego w przededniu kampanii wyborczej przed wyborami do Bundestagu poczuli si zagroeni ze strony AfD. Pojawiy si zarzuty wobec nowej partii o populizm, o prb wykorzystania kryzysowej sytuacji w Unii Europejskiej, o to, e nowa partia tylko artykuuje problemy, nie proponujc sposobu ich rozwizania, a jej nawoywania do powrotu do marki niemieckiej nie przystaj do obecnych czasw.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 4

Cz rodowisk politycznych po prostu ignorowaa now inicjatyw. Tak strategi przyjo kierownictwo CDU, wedug ktrego kady spr wok wsplnej waluty mgby tylko wzmocni eurokrytykw. Postawa ta spotkaa si z krytyk szefw chadeckich frakcji do parlamentw krajowych Saksonii, Turyngii i Hesji, ktrzy w otwartym licie do kierownictwa partii domagali si od kanclerz A. Merkel i sekretarza generalnego partii Hermanna Grhe przeciwstawienia si ofensywie populistw, gdy ich zdaniem powstanie AfD stanowi powane wyzwanie dla Unii (CDU). Owa reakcja ma opiera si na debacie wok programu AfD i wynikajcych z niego konsekwencji. Zdaniem autorw listu to wanie CDU traci najwiksze wpywy na rzecz AfD, w ktrej znaleli nowy dom dawni zwolennicy chadecji kontestujcy lansowany przez A. Merkel kurs modernizacji partii. Ich zdaniem utrata gosw przez chadecj na rzecz AfD moe doprowadzi do uzyskania wikszoci w Bundestagu przez koalicj SPD-Zieloni. Zapowiada to gorc kampani wyborcz przed wyborami parlamentarnymi. W przededniu kampanii wyborczej poprzedzajcej wyznaczone na dzie 22 wrzenia 2013 r. wybory do Bundestagu trudno oceni szanse AfD na uzyskanie co najmniej 5% poparcia i wejcie do niemieckiego parlamentu. Wydaje si jednak, e pomimo zebrania znacznej liczby czonkw i sporego szumu medialnego szanse na to s niewielkie. Rzeczywisto polityczna Republiki Federalnej Niemiec bardzo szybko weryfikuje oczekiwania partii koncentrujcych si na jednym problemie. Przykad Partii Piratw, o ktrej byo gono rok temu, a ktrej obecnie niewielu daje szans na dostanie si do Bundestagu pokazuje, e niezwykle trudno jest utrzyma zainteresowanie opinii publicznej kluczowym dla partii tematem. Z drugiej strony tematyka podnoszona przez AfD w najbliszych miesicach bdzie aktualna, a wiele bdzie zaleao od ewentualnoci pojawienia si kolejnych kryzysw w krajach strefy euro. Mona zatem oczekiwa, e pojawienie si Alternatywy dla Niemiec i jej udzia w wyborach do Bundestagu zdynamizuje niemieck kampani wyborcz, a wysuwane przez AfD postulaty stan si przedmiotem oglnonarodowej debaty publicznej. Wybory do Bundestagu bd pierwszym powanym testem dla nowej inicjatywy. Nie mona jednak zapomnie, e AfD stawia sobie dalekosine cele, a priorytetem dla nowej partii s wybory do Parlamentu Europejskiego, ktre odbd si w 2014 r.

Piotr Kubiak historyk, adiunkt w Instytucie Zachodnim, zainteresowania badawcze: dzieje Niemiec w XIX i XX w., ewolucja niemieckiego systemu partyjnego.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 5