Reformator czy uciekinier?

Rzd Davida Camerona wobec Unii Europejskiej i niemieckiego przywdztwa

Brytyjska klasa polityczna wobec integracji europejskiej

zachowywaa si zawsze odmiennie ni na kontynencie. Europa kontynentalna od czasw Churchilla to tylko ostatni z trzech krgw wsppracy midzynarodowej pierwsze dwa stanowi wsplnota Commonwealthu oraz szeroko rozumiany krg pastw anglojzycznych, co oznaczao w szczeglnoci wspprac atlantycka. Docelowy rozwj integracji europejskiej z perspektywy Zjednoczonego Krlestwa interpretowany by bardziej jako poszerzanie (terytorialne) ni pogbianie (kompetencyjne). Wymarzona dla Brytyjczykw Unia jest blisza strefie wolnego handlu ni ponadnarodowemu bytowi politycznemu zbliajcemu si w kierunku federacji. W zwizku z tym czonkostwo w Unii Europejskie zawsze oceniane byo z pragmatycznego punktu widzenia konkretnych zyskw i strat dla brytyjskich obywateli. Brakowao i brakuje tak licznych na Nr 133 / 2013 120713 INSTYTUT ZACHODNI im. Zygmunta Wojciechowskiego Instytut Naukowo-Badawczy, Pozna kontynencie politykw, dla ktrych projekt europejski jest wartoci sam w sobie. Postawa pocztkw wobec w integracji okresie europejskiej powojennym od bya samych jej

czynnikiem w

destabilizujcym dla

brytyjskich partii politycznych

wikszym stopniu dla poszczeglnych partii ni dla caego systemu partyjnego. Dziao si tak, poniewa linia podziau w tej sferze przebiegaa nie pomidzy, ale w obrbie partii politycznych. Znaczna cz z najistotniejszych sporw programowych oraz personalnych w brytyjskich partiach miaa swoje rdo w rnicach postaw wobec rozwoju integracji europejskiej.

Autor:

Tomasz Czapiewski
Redakcja: Marta Gtz Radosaw Grodzki Krzysztof Malinowski

Premier rzdu Zjednoczonego Krlestwa David Cameron w pocztkowym okresie swoich rzdw prbowa bagatelizowa istotno kwestii europejskiej w brytyjskiej agendzie politycznej. Mwi nawet o europejskiej obsesji niektrych politykw. Konieczno zdecydowanej reakcji Camerona wymusiy dwa wzajemnie powizane zjawiska. Po pierwsze, od koca 2011 r. Cameron musia boryka si z przejawami buntu w kwestii europejskiej tzw. backbenchers w Partii Konserwatywnej. Po drugie, zarwno wyniki sonday w ostatnich latach, jak i tegoroczny wynik wyborw do samorzdu wskazuj na stabilny trend zwikszania poparcia dla silnie eurosceptycznej partii UKIP kosztem poparcia dla Partii Konserwatywnej. Projekt polityczny, ktry Cameron przygotowa w odpowiedzi na narastajcy problem europejski, ma dwa wymiary. Pierwszy to zobowizanie si do przeprowadzenia referendum w sprawie dalszego czonkostwa Zjednoczonego Krlestwa w Unii Europejskiej w 2017 r., jeeli Partia Konserwatywna wygra kolejne wybory powszechne do parlamentu w 2015 r. Druga to powoli ujawniana wizja reformy Unii Europejskiej. Oba wymiary maj punkty wsplne referendum ma dotyczy czonkostwa na nowych zasadach, wynegocjowanych przez Zjednoczone Krlestwo zgodnie z zaoeniami reformy. Sabo przywdztwa Camerona jest tak znaczna, e backbenchers wymusili na nim zmian programu ustawodawczego na 2013 r. i gosowanie ju w tym roku nad ustaw referendaln, aby pozbawi premiera moliwoci zmiany decyzji w nastpnej kadencji. Projekt zgoszony jako inicjatywa indywidualna konserwatywnego posa najprawdopodobniej zostanie przyjty w gosowaniu nad drugim czytaniem projektu ustawy referendalnej nie zanotowano ani jednego gosu sprzeciwu. Eurosceptycyzm spoeczestwa brytyjskiego nie powinien by jednak demonizowany. Sukces wyborczy UKIP to znacznie wicej ni rozczarowanie UE tylko 60% gosujcych na t parti deklaruje jednoznacznie poparcie dla wyjcia Zjednoczonego Krlestwa z Unii prawdopodobnie jest to bardziej wynik rozczarowania klas polityczn jako tak. Rwnie bdne wydaje si okrelanie UKIP jako partii nacjonalistycznej. Porwnujc sondae brytyjskie z prowadzonymi aktualnie w innych krajach czonkowskich (Francja, Holandia) okazuje si, e brak zaufania wobec instytucji unijnych jest na podobnie wysokim poziomie. Co wicej, po czci w wyniku sposobu budowania relacji w krajowych mediach, Brytyjczycy maj znieksztacony obraz UE, znacznie przeceniajc realne koszty funkcjonowania unijnej administracji oraz wysoko brytyjskiego wkadu. Unia staa si emblematem dla procesu narastania nieefektywnoci administracji publicznej oraz masowej imigracji zarobkowej i socjalnej.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 2

Propozycja referendum w sprawie czonkostwa w UE splata si rwnie w pewnym stopniu z losami innego brytyjskiego referendum w sprawie niepodlegoci Szkocji, ktrego przeprowadzenie w 2014 r. zostao ju prawnie zapewnione. Poniewa niepodlega Szkocja byaby najprawdopodobniej traktowana jako nowe pastwo, ktre musiaoby przej procedur akcesyjn, aby dopiero uzyska czonkostwo w UE, to kontekst europejski by dotychczas wykorzystywany marketingowo przez przeciwnikw niepodlegoci Szkocji. Pamita naley, e mieszkacy Szkocji s znacznie mniej eurosceptyczni ni ich poudniowi ssiedzi, za SNP (szkocka partia rodowisk niepodlegociowych) od 25 lat gosi haso niepodlegoci w Europie. Obecnie, wobec moliwoci utraty unijnego czonkostwa przez Szkotw wskutek pozostania w strukturach Zjednoczonego Krlestwa, kwestia europejska staje si ponownie argumentem dla zwolennikw niepodlegoci. Swj pomys na reform Unii Europejskiej Cameron opar na diagnozie najwaniejszych problemw, z ktrymi boryka si Unia. Zdaniem Camerona destrukcyjny wpyw na funkcjonowanie UE ma kryzys strefy euro, ktry osabia stabilno zarwno gospodarcz, jak i polityczn pastw czonkowskich. Coraz nisza jest te konkurencyjno gospodarek pastw UE w porwnaniu do gospodarek wielu pastw azjatyckich czy amerykaskich. rdem saboci Unii staje si te rosnca przepa midzy obywatelami a instytucjami UE. Widoczny, w opinii Camerona, jest deficyt demokracji i nadmierne oddalenie organw decyzyjnych, tzn. wzmocnienie instytucji europejskich, o sabej demokratycznej legitymacji, kosztem instytucji narodowych, w szczeglnoci parlamentw. Trudno uzna powysz diagnoz za szczeglnie oryginaln. Wszystkie wymienione problemy s od duszego czasu przedmiotem zarwno debaty politycznej, jak i refleksji naukowej. Kryzys strefy euro jest faktem znanym nawet bardzo pobienym obserwatorom ycia politycznego. Wizji reformy, ktr w konsekwencji powyszej diagnozy przedstawi Cameron, rwnie mona zarzuci wysoki stopie oglnikowoci. Opiera si ona na piciu zaoeniach, do dzi raczej skpo uszczegowionych. Nale do nich: poprawa konkurencyjnoci, elastyczno (flexibility), demokratyczna odpowiedzialno (accountability), obustronny przepyw kompetencji midzy parlamentami narodowymi a instytucjami narodowymi oraz sprawiedliwo (fairness) Postawa Camerona wzbudzia krytyk ze strony wielu rodowisk europejskich oraz brytyjskich. Tony Blair przyrwna Camerona do bohatera filmu komediowego Mela Brooksa, ktry szantaujc przeciwnika, przystawia sobie rewolwer do skroni i grozi wystrzaem w przypadku niespenienia jego da. Ostatni przed Cameronem konserwatywny premier John Major nazwa zachowanie Camerona ryzykownym dla

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 3

kraju i partii. W Europie wielu oburzyo traktowanie przez Camerona Unii Europejskiej jako restauracji, w ktrej niczym klient zamawia tylko wybrane potrawy lub jak to okreli niemiecki minister Guido Westervelle, wybiera wisienki z tortu (cherrypicking). Na tym tle bardzo umiarkowanie wypadaa reakcja kanclerz Niemiec Angeli Merkel na przemwienie Camerona ze stycznia 2013 r. Merkel podkrelia, e chce, aby Zjednoczone Krlestwo byo wan czci Unii Europejskiej i jest gotowa rozmawia o brytyjskich yczeniach, aby znale sprawiedliwy kompromis. Niektrzy wskazuj, e Cameron prbuje uzyska wsparcie Merkel dla koncepcji Europy dwch prdkoci, ktra wydaje si w duym stopniu nieunikniona. Stanowiaby ona odwrt od dotychczasowego modelu europejskiej integracji, cho mona broni tezy, e Europa dwch prdkoci jest ju faktem wobec pozostawania Zjednoczonego Krlestwa poza stref euro czy paktem fiskalnym. Tre brytyjskiej krytyki przywdczej roli Niemiec w Unii Europejskiej uzaleniona jest od preferencji politycznych w obrbie systemu partyjnego. Czonkowie rodowisk prawicowych krytykuj polityk niemieck za dalsze wzmacnianie intensywnoci integracji europejskiej. rodowiska lewicowe uznaj oszczdnociowe reformy narzucane przez kanclerz Niemiec pozostaym krajom czonkowskim za szkodliwe dla gospodarek krajowych. Szczeglne oburzenie wzbudzio stwierdzenie Merkel, e dla takiej polityki nie ma alternatywy, co rodowiskom lewicowym przypomniao inn elazn Dam europejskiej polityki. Historycznie uwarunkowana powojenna antypatia wobec Niemiec w

spoeczestwie brytyjskim, podkrelana przez niektrych komentatorw i badaczy, ma bardzo powierzchowny charakter i najwyraziciej objawia si na pierwszych stronach tabloidw w dniu potyczek niemieckich i angielskich druyn pikarskich. Aktualne badania wskazuj, e Brytyjczycy postrzegaj Niemcw znacznie pozytywniej ni m.in. Francuzw. Waniejszym czynnikiem wydaje si istnienie w niektrych kwestiach rozbienoci interesw midzy pastwami. Przykadowo, w kwestii polityki publicznej wobec sektora finansowego rzd brytyjski krytycznie odnosi si do dalszych restrykcji tego sektora czy w szczeglnoci obciania go nowymi formami opodatkowania, co proponowane jest przez przedstawicieli niemieckiego rzdu. Wynika to z tego, e sektor finansowy nadal odgrywa w Zjednoczonym Krlestwie istotn rol, zdecydowanie wiksz ni w Niemczech. Wielka Brytania moe jednak odgrywa przy spenieniu okrelonych warunkw rol sojusznika Niemiec w ramach polityki europejskiej lub uyteczn dla

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 4

Merkel rol przeciwwagi dla pastw z poudnia Unii. Ostatnie negocjacje budetowe pokazay, e Zjednoczone Krlestwo potrafi realizowa swoje cele w ramach Unii Europejskiej, stojc na czele grupy pastw zwanych czasem pnocnymi, kiedy to Niemcy peni rol arbitra, ktry rwnoway interesy tej grupy pastw oraz pastw poudniowych. Dodatkowo, aktywna rola Zjednoczonego Krlestwa w Unii Europejskiej nie skazuje niemieckich przywdcw na sojusz niemiecko-francuski, ktry jest utrudniony po zmianie na stanowisku prezydenta Francji Istnieje take moliwo budowania przez Zjednoczone Krlestwo oraz Niemcy wewntrzunijnego Sojuszu dla konkurencyjnoci. Rzdy obu krajw podkrelaj potrzeb wzrostu konkurencyjnoci gospodarek europejskich poprzez wzmocnienie wolnego handlu i zmniejszenie barier gospodarczych spowodowanych m.in. zbyt daleko idc regulacj rynku pracy (dyrektywa dot. czasu pracy) oraz nadmiernymi wymogami ochrony rodowiska. Oba pastwa byyby rwnie w stanie poprze caociowe zmniejszenie budetu unijnego poprzez ograniczenie biurokracji Unii Europejskiej oraz dotacji dla rolnictwa Pierwszym konkretnym krokiem brytyjskiego rzdu na rzecz reformy Unii by tzw. przegld prawa dokadna ocena stanu prawodawstwa we wszystkich dziedzinach konsultacyjne aktywnoci zapytania Unii do Europejskiej. innych W tym celu Cameron skierowa rzdu rzdw czonkowskich. Reakcja

niemieckiego, podobnie jak francuskiego, bya krytyczna odmwiono odpowiedzi nazywajc zapytanie kwestionariuszem. Dalej idc propozycj bya koncepcja tzw. czerwonej kartki. Brytyjski minister spraw zagranicznych przedstawi j 1 czerwca 2013 r. w Berlinie wybr miejsca mona uzna za wyraz uznania dla roli Niemiec i prb budowy trwalszego sojuszu brytyjsko-niemieckiego. Istot czerwonej kartki jest przyznanie parlamentom krajowym prawa weta wobec wszystkich aktw prawnych wydawanych przez instytucje europejskiej. Realizacja takiego postulatu byaby rewolucyjn zmian w Unii Europejskiej i odwrceniem dotychczasowego biegu integracji europejskiej. Podsumowujc, pewne podobiestwa interesw Wielkiej Brytanii oraz Niemiec, a take zbieno preferencji politycznych oraz rodzca si ni osobistego porozumienia midzy Merkel a Cameronem umoliwiaj wprawdzie blisz wspprac obu pastw, lecz nie naley spodziewa si powstania niemiecko-brytyjskiego sojuszu w Unii Europejskiej jako jednej z gwnych si definiujcych ksztat int egracji europejskiej. Prawdopodobiestwo realizacji tego wariantu trzeba uzna za niskie. Ma to w wikszym stopniu zwizek nie tyle z samymi relacjami niemiecko-brytyjskimi, a raczej wydarzeniami wewntrz Wielkiej Brytanii. Atrakcyjno politycznego partnera,

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 5

ktrego dalszy udzia w projekcie europejskim staje pod powanym znakiem zapytania, musi by niewielka, pomijajc i tak zasadniczo wtpliw aprobat niemieckich elit politycznych dla takiego scenariusza. Sabo przywdztwa Camerona, a w szczeglnoci radykalne dziaania polityczne, ktre podejmuje w celu opanowania sytuacji wewntrznej, podwaaj jego wiarygodno wobec zagranicznych partnerw. Podobne wtpliwoci moe budzi przedstawiona przez brytyjskiego premiera wizja reformy Unii Europejskiej.

Tomasz Czapiewski - prawnik, politolog, doktor nauk politycznych, adiunkt w Instytucie Politologii i Europeistyki Uniwersytetu Szczeciskiego, zainteresowania badawcze koncentruje na problematyce regionalizmu, w szczeglnoci we wspczesnej Wielkiej Brytanii oraz polityce publicznej w obrbie bezpieczestwa.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 6