You are on page 1of 44

Dziecistwo

Kulturowa historia dziecistwa

(...)zagadnienie dziecka i dziecistwa nie pojawio si w kulturze europejskiej rwnolegle z innymi, dotyczcymi np. moralnoci, pastwa czy prawa. Przez wiele lat byo ono nieobecne tak w sztuce, jak i w myli filozoficznej i spoecznej. Uwaano bowiem, e nie wnosi w obszar nauki specjalnie wakich i interesujcych problemw badawczych. Problemy dziecka, podobnie jak np. tematyka kobieca, byy niedoceniane przez badaczy, a nawet przez nich lekcewaone Maria Szczepska-Pustkowska

Staroytna Grecja

Dzieci sabe, upoledzone lub te, ktre nie przeszy pomylnie okrelonych prb porzucano na odludziu

Sparta:

Ateny:

Do 7 r. . dziecko znajdowao si od opiek matki, nastpnie przechodzio na wasno pastwa Zgromadzone w swoistych obozach ksztacenia byy szkolone przede wszystkim w kulturze fizycznej Wychowanie podporzdkowane militarystycznym zapdom pastwa

Idea: kalos kagathos, czyli pikny i dobry Wszechstronne ksztacenie Pedagog niewolnik, pierwszy opiekun dziecka Publiczne szkoy, elementarne wyksztacenie obowizkowe (brak analfabetyzmu)

W mitach

Dziecistwo w mitologii byo raczej nieobecne. Bogowie czsto rodzili si (lub te wyaniali si) w formie dorosej np.. Afrodyta, Atena, Bachus Wspomnienia o dziecistwie i dzieciach, to mity o Niobe (mio macierzyska), Ganimedesie (przyzwolenie na pedofili) i dziecistwie Zeusa (kazirodztwo i dzieciobjstwo). Dziecko porzucone na pustkowiu (powszechna praktyka) Edyp

Od redniowiecza do owiecenia
Czyli, jak zapomniano w Europie o dziecistwie i jak sobie o nim przypomniano (podug Filipa Aries)

Dziecko niedorozwinity dorosy

Dziecistwo byo ujmowane jako okres, kiedy dziecko jest fizycznie bezradne, czyli do ok.. 2. lub 3. r. . Nastpnie zaczto traktowa dziecko jak maego dorosego, ktry albo sobie poradzi, albo nie. Brak przywizania do dziecka wynikajcy z ich wysokiej miertelnoci. Nawet przedstawienia w sztuce wiadcz o nieznajomoci etapw rozwoju dziecka.

Uczucia wobec dziecka

Dziecko traktowano z rozczuleniem (mignotage), ktre mona porwna do dzisiejszego rozczulenia na widok maych zwierztek Nieliczne portrety dziecice (obok obraz Lucasa Cranacha St.) byy raczej przedmiotem zbytku Jedynym dzieckiem obecnym w sztuce, byo Dziecitko Jezus (ale to przecie dziecko wyjtkowe) lub te amorki lub dziecice postacie witych (g. w. Jan)

Dzieciobjstwo i bicie dzieci


Mimo surowego karania przez prawo dzieciobjstwo byo powszechn praktyk. Mity o strzygach, wampirach lub elfach wykradajcych dzieci z koyski mog mie dwa rda: powszechn miertelno lub te powszechne dzieciobjstwo. Jean-Luis Flandrin zauwaa, ze spadku miertelnoci dzieci w wieku XVIII nie da si wytumaczy poprawa warunkw higienicznych i medycyny, po prostu rodzice rzadziej zaduszali swoje dzieci podczas snu lub zabijali je w inny sposb. Bicie dzieci byo rwnie powszechna praktyk. W XIX wieku wygasa ona wrd arystokracji, ale bya nadal normalnym rodkiem wychowawczym w szkoach.

Zabawki i zabawy

Zabawki i zabawy byy domen nie tylko dzieci, ale te dorosych. Bawili si tym samym i w to samo (bitwy na nieki, gry w koci na pienidze, suchanie bani) Dzieci uczestniczyy w witach i zabawach do rana (powyej Pieter Breughel St.). Dopiero w owieceniu pojawia si kategoria zabawach dla dzieci stosownych: pojawia si wtedy gimnastyka i przygotowanie wojskowe

Fenomen malarzy niderlandzkich

Dziecko tak nieobecne w malarstwie caej reszty Europy zostao zauwaone i sportretowane z niezwyk wraliwoci i realizmem przez malarzy niderlandzkich. Jest to jeden z fenomenw na skal europejsk (nasza teoria ;) ) Pierwszym niezwykym, obrazem s Zabawy dziecice Pietera Breughla Starszego, gdzie umieci on okoo 80 gier i zabaw. Jest to jedyny dokument tak dobrze ilustrujcy ycie codzienne i zachowania dzieci.

Detale

Nastpnie, rwnie interesujce s obrazy pochodzce ze Zotego Wieku malarstwa holenderskiego (zarwno niderlandzkiego jak i flamandzkiego), ktrych wydwik mona interpretowa w duchu surowej, protestanckiej moralnoci. Pointerpretujmy

Jan Steen, witego Mikoaja

Pieter Hooch, Podwrze domu w Delft

Franz Hals, Wdrowny Grajek

Peter Paul Rubens, Portret ony z dziemi

Pieter Hooch, Obieranie jabek

Ubir

Gdy tylko dziecko byo za due na becik z duego kawaka materiau, to natychmiast wskakiwao w strj dorosego. Dzieci takie bardzo czsto nie miay adnej swobody ruchw w tych strojach. Naley jednak wzi pod uwag, e dzieci czsto byy portretowane w najlepszych strojach, natomiast na temat ubioru dzieci z warstw najniszych nie wiadomo zbyt wiele. Z pewnoci byo ono zblione do strojw dorosych.

Velaquez, Portret infantki

Franz Hals, Portret dzieci

Velasquez, Las Meninas (Dwrki)

Ubir cd.

W XVI wieku rozpocza si nowa moda trwajca waciwie do ok. 1914 r. Chopcw ubierano w sukienki, jak dziewczynki a do 5 lub 6 roku ycia. Miao to z pewnoci na celu podkrelenie nieistotnoci rl pciowych w tym okresie, du rol gray tu wzgldy estetyczne.

Seksualno dziecka

Wystrzeganie si tematw lub zachowa seksualnych wobec dziecka lub w jego obecnoci byo zakazem zupenie nieznanym a do pnego owiecenia. Przykadem mog by relacje kronikarskie z ycia Ludwika XIII (ur. 1601):

gdy nie ma jeszcze roku mieje si do rozpuku, kiedy suca askocze go w ptaszka odnotowuje kronikarz. Delfin ma rok: Bardzo wesoy i oywiony, kae wszystkim caowa si w ptaszka. Ma przeszo rok, gdy zarczaj go z hiszpask infantk. Na pytanie Gdzie jest kocha infantki?, kadzie rk na ptaszku. Gdy ma pi, sze lat, doroli przestaj bawi si jego genitaliami, za to on zabawia si genitaliami innych: Bawi si z pani Mercier (piastunk), woa mnie i mwi, e Mercier ma taka wielka cip (pokazuje dwie pici) i ze w rodku jest woda relacjonuje kronikarz.

Seksualno dziecka

W XVII w. rodzi si nowa moralna koncepcja dziecistwa i przekonanie o dziecicej niewinnoci. Maestwa trzynastoletnich dziewczt, a nawet modszych, byy powszechne, nadal funkcjonuj w wielu kulturach (m.in.. Wrd ortodoksyjnych ydw czy w spoecznoci Romskiej). Jeszcze do lat 50. XX w. Rosja Radziecka zmagaa si z jednym z gwnych problemw na wsiach wspyciem maonkw na oczach dziecka.

Instynkt macierzyski obalenie mitu?

Pomidzy XIII a XVIII wiekiem powszechn praktyk byo oddawanie dzieci do tzw. mamek (szczeglnie wrd kobiet z wyszych sfer). Dopiero odchowane i wykarmione piersi przez mamk dziecko wracao do domu, gdzie zajmowaa si nim specjalna guwernantka. Dzieci u mamki czsto yy w stoczeniu i bardzo zych warunkach (dobry opis w ksice Pani Bovary Gustawa Flaubert). Funkcjonowaa kategoria mlecznych braci (teraz czasem spotykana w baniach)

Elizabeth Badinter (Historia macierzystwa)

Narodziny instynktu macierzyskiego

Odrzucenie macierzystwa przez kobiety przynalene do elit wadzy napotkao w wieku XVIII i XIX na siln reakcj lekarzy, filozofw, demografw, odwoujcych si do instytucji rodziny, interesu narodu, prawa naturalnego i potrzeby zapewnienia spoeczestwu jak najwikszej liczby zdrowych dzieci. Uwaano, e skutki zatrzymania pokarmu w piersiach mog by miertelne.

Dziecko istota potrzebna (na przykadzie Francji)


Pierwszy raz na dziecko zwrci uwag J.J. Rosseau w swoim dziele Emil, gdzie dziecko traktowane jest z czuoci, rozwag i mdroci, przez co wyrasta na mdrego i dobrego czowieka. Europa nareszcie spojrzaa na dziecko przychylnie. Spadek demografii we Francji (jak i w Europie) spotka si z duym zaniepokojeniem wadz, ktre zmieniy strategi komunikowania o dzieciach. Dziecko nagle stao si wyczekiwanym malestwem, a karmienie piersi stao si zdrowe i potrzebne. Niezwykle wane stay si te prace Freuda to on zwrci uwag na to, jak wany dla nas jest okres dziecistwa.

Narodziny dziecistwa

Narodziny dziecka zaczy by witowane, a mier opakiwana. Pojawia si literatura dziecica. Dziecko zyskao swoj przestrze i autonomi. Pocztek nowoczesnej pedagogiki i psychologii rozwojowej. Dziecko rwnie oddala si od domu, poniewa cz funkcji wychowawczych peni instytucje pastwowe.

Dziecko w innych kulturach...


...dziecistwo w innych wymiarach.

Japonia, czyli lalki zamiast dzieci

Dugotrwaa historyczna i kulturowa izolacja dzieci sprawia, i japoska kultura jest niezwykle specyficzna. Trudne warunki ycia, patriarchalne i patrylinearne spoeczestwo sprawiy, i rwnie tu aborcja oraz dzieciobjstwo byo powszechne. Jednak zupenie inaczej w tym kontekcie postrzega si dziecko.

Japonia cd.

Rodzima religia shinto, oraz powszechny buddyzm zen sprawiy, i dziecko, nawet to usunite zyskao inny status. Powszechny do dzi wrd Japoczykw jest lk przed zemst dziecka niekochanego, dziecka, ktremu nie byo dane y.

Japonia cd.

Dziecku usunitemu stawia si figurk bodhisattwy Jizo, ktr ubiera si w dziecice ubranka i daje si mu zabawki. Dobry Bodhisattwa ma przetumaczy dziecicym duszom, eby powrciy do krgu wciele bez alu, a nawet zawstydzone, e sprawiy niedoszym rodzicom kopot. Na figurki Jizo przeznacza si witynie zwane wityniami Wodnych Dzieci (dawniej poronie dokonywano stojc w lodowatej lub bardzo gorcej wodzie). Innym ciekawym sposobem przepraszania dzieci (tym razem samych dziewczynek) s laleczki kokeshi z epoki Tokugawa. W tym okresie na pn. Japonii panowa ogromny gd, ktry kadej pozwala na utrzymanie 1 dziecka. Std te najczciej zabijano nowonarodzone dziewczynki, a w zamian zajmowano si drewnianymi laleczkami.

Kokeshi

Jizo w wityni

Indianie Kaduweo, czyli w oderwaniu od natury


Claude Levi Stauss w swojej ksice pt. Smutek Tropikw opisa przypadek Indian Kaduweo, ktrzy uwaali siebie wrcz za pobgw. yjcy w prymitywnych, jak dla nas, warunkach w dungli amazoskiej, dyli do jak najwikszego oderwania od wiata natury poprzez malowida, kostiumy, a take przez odrzucenie naturalnych rl m.in.. Rodzenia dzieci. Dzieci rodzce si w sposb naturalny czsto byy zabijane, a potomstwo pozyskiwano z porwa podczas wypraw przeciwko innym plemionom.

Indianie Ameryki Pnocnej czyli dar Wakan Tanka

Dzieci Indian Ameryki Pnocnej byy traktowane jako Dar Dawcy ycia, a rol rodzicw w ich zaistnieniu postrzegano jedynie instrumentalnie. Wszystkie dzieci Siuksw, jako dary Wakan Tanka do pierwszego roku ycia traktowano jako wite i nosiy imi Wakan-yesha (dos. Jak wite).

Indianie Ameryki Pn.

Wszystkie decyzje Irokezw musiay uwzgldnia przyszo dzieci i wnukw, a do 7 pokole. U Apaczw na wie o chorobie dziecka krewni zjedali si z najdalszych rejonw, aby dowiedzie si co si dzieje. Wrd Indian Pueblo dzieci byy zachcane do rozmw z dorosymi. Czsto dysputy dorosych byy przerywane, aby pobawi si z dziemi i okaza im uczucia.

Indianie Ameryki Pn.

Strata dziecka bya olbrzymim, przeraajcym przeyciem dla rodzicw. aoba potrafia trwa do 2 lat i uwzgldniaa wiele praktyk aobnych i magicznych. Niektrzy rodzice popadali w stany, ktre dzisiaj nazwalibymy psychotycznymi.

Indiaskie dzieci

Dzikujemy za uwag
Marta Tymiska i Paulina Szugalska

You might also like