Ewa Pietruczuk, Marek Dbrowski

JAKO KONTAKTU POLICJANTA Z OBYWATELEM

WSKAZWKI DOTYCZCE PRZEPROWADZANIA INTERWENCJI POLICYJNEJ
(poradnik dla policjanta)

Supsk 2007

Opracowano w Zakadzie Oglnozawodowym Szkoy Policji w Supsku

Zesp redakcyjny: Teresa Skadanek, Grayna Szot, Zenon Trzciski, Andrzej Block, Marcin Jedynak

Wydawnictwo Szkoy Policji w Supsku Wydanie I Druk: Pracownia Poligraficzna SP Supsk Zam. 1/07 Nakad: 105 egz. Supsk 2007

SPIS TRECI
WSTP .................................................................................................. 5

CZ I WYBRANE ELEMENTY SKADAJCE SI NA JAKO KONTAKTU POLICJANTA Z OBYWATELEM .......................... 7 Nastawienie ........................................................................................... 7 Procedury .............................................................................................. 9 Komunikacja ....................................................................................... 11 Emocje .................................................................................................. 13

CZ II WSKAZWKI POSTPOWANIA POLICJANTA WOBEC WYBRANYCH KATEGORII OSB ............................................... Przyjcie interesanta w jednostce Policji .............................................. Interwencja domowa konflikt maeski ........................................... Kontakt z ofiar przestpstwa ............................................................... Interwencja wobec nieletniego sprawcy czynu zabronionego .............. Interwencja wobec osoby bdcej pod wpywem alkoholu .................. Interwencja wobec osoby chorej psychicznie ....................................... Interwencja wobec osoby nieakceptowanej spoecznie (np. osoba bezdomna, ebrzca, prostytutka) .......................................

15 15 18 21 24 26 28 30

ZAKOCZENIE .................................................................................. 33

WSTP
Policja spord rnych sub mundurowych w najwikszym chyba stopniu odbierana jest jako instytucja restrykcyjna. Kojarzy si czsto ze stawianiem wymaga, pilnowaniem, ingerowaniem, karaniem, cho u jej podstaw przecie ley niesienie pomocy obywatelom oraz dbanie o ich codzienny spokj i bezpieczestwo. Zmieni ten wizerunek moe podkrelanie prospoecznego nastawienia, nie tylko poprzez deklaracje, lecz przede wszystkim poprzez codzienne dowodzenie tego swymi zachowaniami wobec kadego czowieka, z ktrym si stykamy. Interwencja policyjna to przywrcenie porzdku, a take kontakt z drugim czowiekiem. Przebieg tego kontaktu z pewnoci wyznacza osobowo osb, ktre w nim uczestnicz, szczeglnych cech nabiera te ze wzgldu na specyfik sytuacji interwencyjnej. Istotne jest rwnie, e uczestnikom tej relacji zazwyczaj towarzysz silne emocje, a niecodzienno zdarzenia moe wywoywa nietypowe dla osoby zachowania. Niniejsze opracowanie ma uwraliwi interweniujcych policjantw na elementy nieobjte procedurami prawnymi. To, co nie jest do koca sformalizowane, w mniejszym stopniu podlega rozliczeniu i dlatego zdarza si, e jest lekcewaone. A to wanie jako kontaktu policjanta z obywatelem, cho wykraczajca poza ramy procedur, w duej mierze decyduje o sukcesie interwencji. Podkreli przy tym naley, i ujte w opracowaniu wskazwki nie maj stanowi wytycznych postpowania, lecz jedynie propozycje zachowa, ktrych stosowanie moe przynie okrelone korzyci. Po pierwsze, propozycje te pozwol na wzbogacenie stosowanych przez policjantw metod wpywu na osoby objte interwencj i wobec tego efektywniej zakoczy interwencj. Po drugie, zaproponowane sposoby dziaania przyczyni si do zbudowania solidnych podstaw wsppracy z caym spoeczestwem. Zawarte w pracy wskazwki ukierunkowuj, jak skutecznie oddziaywa, tak aby kady obywatel (zarwno ten amicy prawo, jak i ten, ktry jest ofiar jego amania przez innych) bezporednio dowiadcza konsekwencji swego zachowania podczas kontaktu z policjantem. Na og praca policjanta jest oceniana w kategoriach przyjmowania zgosze o popenianiu przestpstw i wykrocze oraz ich wykrywalnoci. Dziki skupieniu uwagi na jakoci kontaktu policjanta z obywatelem ugruntowujemy przekonanie, e suba peniona jest nie tylko wedug formalnych przepisw prawa, lecz take musi by oparta na etycznej postawie policjanta. Zazwyczaj, gdy w gr wchodz silne emocje, obie strony interwencji zapominaj o uczciwoci, szacunku i rozsdku. Zmierzajc w kierunku rozstrzygni prawnych, mniejsz wag przywizuj do samej jakoci kontaktu, ktry najczciej przybiera wwczas form zachowa agresywnych lub ulegych. Niniejsze opracowanie, nie mwic wprost o asertywnoci, wskazuje, jak w spo5

sb stanowczy, uczciwy i respektujcy uczucia uczestnikw interwencji zadba o dobro caego spoeczestwa. Kade indywidualne rozwizanie problemu, np. ukaranie sprawcy sprzedajcego alkohol nieletniemu, cho dolegliwe, bdzie budowao poczucie praworzdnoci i spoecznej sprawiedliwoci. W pierwszej czci niniejszego opracowania zawarto pewne oglne wskazwki dotyczce komunikowania si, radzenia sobie z emocjami, stosowania procedur prawnych. Aby zachci policjantw do ich wprowadzania w ycie podczas codziennej suby, zaprezentowano pynce z nich korzyci. W celu uwypuklenia zyskw i strat konkretnych zachowa przyjto w pracy zasad kontrastu, to znaczy, e proponowane rozwizanie nastpuje po przykadzie negatywnym. W drugiej czci pracy wskazwki zostay uszczegowione pod ktem postpowania wobec wybranych kategorii osb. Przedstawione treci s wynikiem dowiadcze kadry dydaktycznej zebranych podczas zaj praktycznych oraz obserwacji pracy policjantw w terenie. Cao zostaa skonsultowana z wykadowcami Zakadu Prawa, Zakadu Prewencji oraz psychologiem Szkoy. Wskazwki te adresowanie s gwnie do policjantw rozpoczynajcych sub, by od pocztku bya ona wiadectwem wspierania spoeczestwa w kierunku zachowa praworzdnych.

CZ I
WYBRANE ELEMENTY SKADAJCE SI NA JAKO KONTAKTU POLICJANTA Z OBYWATELEM

Policjant oprcz przygotowania merytorycznego i sprawnociowego jest przede wszystkim przygotowywany do suby ludziom. Aby mg jak najrzetelniej wypenia nadane mu powinnoci, pastwo powierza mu szczeglny zakres uprawnie oraz obowizkw pozwalajcych na ingerencj w prawa i wolnoci obywateli. Nie mona jednak zapomnie, e spoeczne zaufanie wzbudza si przede wszystkim osobist postaw. Podczas codziennej suby szczeglnie wane s: szacunek do siebie i innych, uczciwo, kultura osobista. Inne uniwersalne istotne aspekty kontaktu policjanta z obywatelem dotycz: 1) nastawienia policjanta do suby oraz do osb, wobec ktrych podejmuje czynnoci policyjne, 2) procedur, ktre stosowane rutynowo budz ch ich podwaenia, 3) radzenia sobie z emocjami ludzi, 4) oraz sposobu komunikowania si. Kady z tych elementw jest kolejn cegiek w budowaniu jakoci suby poszczeglnych policjantw, a poprzez to w budowaniu wizerunku caej Policji.

NASTAWIENIE Nastawienie to uwiarygodnienie przesania suby spoeczestwu. Z pewnoci moe nastpi nie poprzez goszenie szczytnych deklaracji, ale poprzez szczere nastawienie kadego policjanta na pomoc ludziom i okazanie tego w swojej postawie. Suba ma przecie polega przede wszystkim na zapewnieniu bezpieczestwa obywatelom. Poniewa nierzadko su temu nakadane restrykcje, konieczne jest nieustanne podkrelanie celu takiego dziaania, czyli opiekuczej roli Policji. Jest to szczeglnie istotne z uwagi na duy wydwik emocjonalny, jaki wywouj restrykcje. Twoje pozytywne nastawienie na sub spoeczestwu okaesz, stosujc si do nastpujcych wskazwek: Wystpuj z pozycji przedstawiciela wadzy pastwowej, ale nie wywyszaj si. Unikaj szczeglnie: stosowania pyta retorycznych, np.: Nie wie Pan, e Pana obowizkiem
7

jest si zameldowa? Wzbudzasz poczucie bycia ocenianym, gdy narzucasz osobie rol skarconego ucznia, przez co wywoujesz silne emocje, prowadzce nierzadko do niekonstruktywnych zachowa. Lepiej po prostu poinformuj: Popeni Pan wykroczenie. Jest to niedopenienie obowizku meldunkowego, wypowiedzi pozwalajcych na prowadzenie dyskusji, np.: Mgby Pan zdj nogi z awki? Wzbudzasz wtpliwoci, gdy pouczona osoba moe pomyle mog, ale nie chc. Lepiej poda jednoznaczne polecenie: Prosz zdj nogi z awki, prowokowania do tumaczenia si, np.: Dlaczego Pastwo tu pij? Lepiej rzeczowo okrel sytuacj. Moesz np. powiedzie: Prosz Pastwa, spoywanie alkoholu w miejscu publicznym jest zabronione. Prosz odstawi te butelki. Tak postaw dasz wiadectwo swojej kompetencji i profesjonalizmu.

Nie przypisuj winy, nie oceniaj postpowania ludzi wprost ani poprzez sugestie. Lepiej poprosi o przyblienie sytuacji i wskaza konkretnie, ktre zachowania mog by wiktymne (czyli prowokowa do stania si ofiar), a ktre s naruszeniami prawa. Przykadowo: zamiast: Nawarzya sobie Pani piwa, to trzeba je wypi lepiej poinformuj: Nie zgaszajc tego na Policj, naraa Pani siebie i swoich bliskich na niebezpieczestwo. Sprawca bdzie mg czu si bezkarny, zamiast: Czy chodzi Pan na wywiadwki do syna?; Czy spotyka si Pan z innymi kobietami? (w podtekcie: nie angauje si w wychowywanie dzieci, ktre weszy w kolizj z prawem) lepiej zapyta: W jaki sposb opiekuje si Pan dziemi?, zamiast: Dlaczego nie puci Pan crki na dyskotek? (pytanie dlaczego w podtekcie w wielu przypadkach jest odbierane jako zarzut, e taka decyzja bya niewaciwa) lepiej sformuuj pytanie bardziej oglnie: Jakie metody wychowawcze Pan stosuje?; Jakie granice wyznacza Pan crce?; Jakie stosuje Pan kary, kiedy crka tych granic nie przestrzega? Wskazany powyej sposb potraktowania sprawy pozwala skupi uwag osoby na poszukiwaniu praworzdnych i skutecznych rozwiza. Zadaniem policjanta nie jest bowiem osdzanie zachowania, ale stanie na stray prawa poprzez zapobieganie jego amaniu oraz pociganie do odpowiedzialnoci zgodnie z liter prawa tych, ktrzy si przepisom nie podporzdkowali. Kade zgoszenie traktuj powanie, nie bagatelizuj go. Przykadowo: zamiast powiedzie: Prosz ze sob porozmawia i wyjani nieporozumienia, a nie wzywa Policj. Jeli si Pastwo nie mog dogada, to prosz i na terapi lepiej powiedz: Rozumiem, e sprawa jest dla Pana bardzo wana. Dobrze, e Pan o tym mwi. Jeli ustalimy, e naruszono przepisy prawa, natychmiast przystpimy do dziaania.
8

Traktujc z uwag kade zgoszenie, zyskujesz pewno, e zrobie wszystko, by udzieli pomocy. By moe decyzja o zgoszeniu wymagaa od osoby ogromnej odwagi i determinacji. Swoim malkontenctwem moesz to zaprzepaci. Nie mw, e Policja jest bezradna i niekompetentna. Moesz wywoa niekorzystne wraenie o przygotowaniu pracownikw Policji do wykonywanych zada bd nasuniesz myl, e policjanci lubuj si w delegowaniu zada innym: zamiast powiedzie: Nie jestem w stanie Panu pomc, ale s ludzie, ktrzy chtnie Panu pomog, czy te: Nie jestemy kompetentni, by Pani pomc lepiej powiedz: Kompetentn pomoc w tym zakresie uzyska Pan u specjalisty ds. nieletnich (psychologa, pracownika pomocy socjalnej, prawnika). Takim zachowaniem wskaesz, e Policja jest gotowa pomc w kadej sytuacji. Zarazem podkrelisz, e znasz granice swoich kompetencji i doceniajc moliwo wsppracy, wiesz, w ktrym momencie przekaza spraw profesjonalistom danej dziedziny.

PROCEDURY Procedury czsto traktowane s przez policjantw jako przymus, obowizek wobec obywateli, podkrelajcy element suby i usugowo wobec nich. Zaznaczy jednak naley, e procedury sprzyjaj nie tylko obywatelom w respektowaniu ich praw, ale rwnie konkretyzuj problem i postpowanie w danej sytuacji. Pozwalaj ponadto ustawi niejako z gry relacje z drugim czowiekiem w podany dla nas sposb. Oddanie honoru, przedstawienie si Przedstawienie si w sformalizowany sposb: podkrela wyjtkowy charakter nawizujcej si relacji, umiejscawia obywateli w obowizujcym prawie, przypomina szczeglne uprawnienia i obowizki policjantw podczas kontaktu, pozwala na okrelenie, z kim drugi czowiek ma do czynienia, jest okazaniem osobie szacunku, jest form nawizania pierwszego kontaktu z osob. Ta specyficzna forma zapocztkowania kontaktu skazuje niejako obie strony (zarwno policjantw, jak i osoby, wobec ktrych interweniuj) na okrelon odpowiedzialno za przebieg tej relacji. Dla porwnania: jeli interweniuje nie policjant, ale zwyky obywatel, przechodzie, ktry widzc mczyzn atakujcego kobiet, krzyknie tylko Zostaw Pan t dziewczyn!, nie musi przedstawia si, jeli nie chce. Zatem jeli jego dziaania nie przynios podanego
9

skutku, w kadym momencie moe interwencj przerwa, schowa si za wasn anonimowoci i po prostu si oddali. Ani sprawca, ani ofiara, ani te wiadkowie odpowiedzialnoci go nie obarcz. Policjant w takim przypadku ju okrzykiem Stj! Policja! przejmie i kontrol nad sytuacj, i odpowiedzialno za skuteczno okazanej pomocy. Podanie podstaw interwencji Podczas podawania podstaw interwencji: Wskazuj, jakie zachowanie osoby byo naruszeniem prawa lub zasad wspycia spoecznego. Dziki temu przede wszystkim: konkretyzujesz obszar, ktry bdzie podczas interwencji przedmiotem rozmowy lub podejmowanych dziaa, co zapobiega odbieganiu rozmowy od najistotniejszych problemw, podkrelasz, e wystpujesz przeciwko zachowaniu, a nie osobie, daje to jej moliwo zmiany zachowania i wpywa take na wzbudzanie zaoenia: Mamy to wsplnie rozwiza, co pozwala zachowa zarwno policjantowi, jak i obywatelowi bardziej rzeczowe i konkretne podejcie do sprawy, podkrelasz powd ingerencji w wolno osoby, zapobiegajc ewentualnym zarzutom o bezpodstawne wtrcanie si, stwarzasz osobie szans powrotu do zachowania zgodnego z prawem. Popieraj swoje polecenia podstawami faktycznymi i prawnymi, np.: Prosz stan za przystankiem, aby inne osoby mogy tdy przechodzi; Prosz usi tu na krzele i nie odpowiada na uwagi tego Pana, eby nie zaognia sytuacji; Stawi si Pan w jednostce Policji, aby zoy zeznania. Podajc okolicznoci sytuacji wpywajce na Twoje polecenia, umoliwisz osobie wykonywanie tych wytycznych bez poczucia traktowania przedmiotowego. Dziki poznaniu przyczyny osoba czsto skonna jest uzna otrzymane polecenie za zasadne rwnie w osobistej ocenie. Brak wewntrznego sprzeciwu u osoby, ktrej interwencja dotyczy, to w efekcie co najmniej krok do braku wobec nas agresji gorcej. Uwaga! Wskazuj podstawy formuowanych w stosunku do obywatela polece, ale nie tumacz swoich decyzji. Wskazanie na konsekwencje prawne postpowania Pamitaj o stopniowaniu restrykcji: dostosuj dolegliwo prawn adekwatnie do popenionego przez osob czynu. We jednoczenie pod uwag wpyw restrykcji na powtarzalno amania prawa lub zasad wspycia spoecznego w przyszoci. Przykadowo nie stosuj wycznie pouczenia wobec osb, ktre deklaruj, e nie maj zamiaru zmieni swego postpowania, lub

10

uwaaj, e nastpnym razem musz by co najwyej bardziej ostrone, by nie przyapali ich policjanci. Zobrazowa moe to sytuacja, kiedy policjanci pouczaj osob, by nie trzymaa ng na siedzisku awki (gdy niszczc j w ten sposb, popenia wykroczenie), a ona nadal nie chce korzysta z awki zgodnie z przyjtymi zasadami. Co wicej, deklaruje, e swoje zachowanie powtrzy kolejnym razem. Innym przykadem dowodzcym zasadno rozpatrzenia, czy rzeczywicie poprzestajc na pouczeniu, uzyskujemy cel interwencji, jest zastosowanie pouczenia wobec osb pijcych alkohol w miejscu publicznym i mwicych: Pjdziemy pi na inn awk, tam rzadko zjawia si policja. Z ich zachowania wyranie wynika, e nie maj zamiaru zmieni swego postpowania i pouczenie byo dla nich na tyle mao dolegliwe, e wywoao zlekcewaenie wskaza policjantw. Uwaga! Stopie wywartej presji moe rwnie zalee od operowania przez Ciebie komunikatami niewerbalnymi, takimi jak postawa ciaa, wykonywane gesty, mimika twarzy czy modulacja gosu. Wskazanie dalszego toku postpowania Pamitaj, e udzielenie uczestnikom interwencji wyczerpujcych informacji: obnia poziom napicia emocjonalnego w chwili interwencji, daje poczucie bezpieczestwa na przyszo, buduje przekonanie, e yj w pastwie prawa funkcjonujcym wedug jasnych, przejrzystych regu, buduje zaufanie do Policji, ukierunkowuje na wspprac. Nie bez znaczenia jest fakt, e wskazujc moliwoci postpowania i ich konsekwencje, dajesz osobie wolno wyboru. Dziki temu osoba w wikszym stopniu poczuje si odpowiedzialna za to, co j spotyka.

KOMUNIKACJA Komunikacja uatwia przeprowadzenie interwencji, buduje solidne podstawy dostrzegania przez spoeczestwo jakoci pracy policjantw i ich kompetencji. Aby by bardziej komunikatywnym, pamitaj o nastpujcych wskazwkach: Wypowiadaj si wyranie, dostosuj ton i si gosu do sytuacji. Prowadzc rozmow, formuuj swoje wypowiedzi zrozumiale i precyzyjnie.

11

Na pocztku rozmowy formuuj pytania otwarte lub komunikaty pozwalajce wypowiedzie si osobie w celu nawietlenia zaistniaej sytuacji i ukierunkowania uwagi na elementy najistotniejsze. Korzyci pynce z takiego sposobu prowadzenia rozmowy s nastpujce: uzyskasz moliwo ogarnicia caej sytuacji, uchronisz si przed zgadywank w postaci mniej lub bardziej trafnych pyta, unikniesz rutynowej oceny sytuacji i pochopnych decyzji, skupisz energi i uwag uczestnika interwencji na wypowiedzi policjanta zamiast na ocenie interweniujcych funkcjonariuszy. Po podaniu pyta otwartych, takich jak: Co tu si stao?; Prosz opisa po kolei przebieg zdarzenia zadaj pytania uszczegawiajce zamknite, np.: Czy tylko jeden ze sprawcw posiada bro?; Czy zna Pan sprawc osobicie? Posuguj si prostym jzykiem, unikaj zwrotw typowych dla jzyka urzdowego i policyjnych protokow, np.: przedmiot, ktry stanowi bro, dane z owiadczenia ustnego. Nie uywaj wulgaryzmw. Nie tylko nie przystoj strom prawa, ale i potguj emocje, co w konsekwencji wpywa na nik efektywno interwencji. Podczas rozmowy korzystaj z technik aktywnego suchania: zachty werbalnej (np. tak, yhm) i niewerbalnej (np. kontakt wzrokowy, postawa ciaa zwrcona w kierunku rozmwcy, kiwanie gow), co pozwoli Ci nawiza lepszy kontakt z rozmwc, parafrazuj powtarzaj wasnymi sowami wypowied rozmwcy, gdy wwczas uchronisz si przed pomykami i niedomwieniami, np.: Rozumiem, e zdecydowaa si Pani wystpi o wszczcie postpowania przeciwko mowi, odzwierciedlaj uczucia, ale nie w formie sloganowych stwierdze: No tak, rozumiem, jak si Pani czuje poniewa raczej wywoa to oburzenie, e bagatelizujesz spraw, i zostaniesz posdzony, e waciwie nic nie rozumiesz. Lepiej opisz, co szczeglnie trudnego dostrzegasz w tej sytuacji. Powiedz wic np.: Widz, e jest Pani zdenerwowana ca t sytuacj i trudno si Pani skupi na moich pytaniach, ale bdziemy mogli zrobi wicej po uzyskaniu od Pani jeszcze kilku informacji; Ciesz si razem z Panem z Pana awansu, ale to nie znaczy, e moe Pan zakca wypoczynek ssiadw, wyjaniaj okolicznoci zdarzenia, uywajc siedmiu zotych pyta kryminalistyki i innych szczegowych pyta, ktre Ci si nasun, np.: Kie-

12

dy to si stao?; dziki temu sprecyzujesz uzyskane w trakcie rozmowy informacje, podsumowuj: wypowied rozmwcy, np.: Poda Pan, kiedy to si stao i gdzie. Opisa Pan, wygld sprawcy oraz wskaza, w jakim kierunku si oddali. Mwi Pan te o tym, e wiadkiem zdarzenia by chopiec w wieku okoo 5 lat z charakterystycznym tatuaem. Czy jeszcze co istotnego Pan sobie przypomina? Dziki temu unikniesz przeoczenia istotnych informacji, dziaanie Policji, np.: Ju wiemy, jakim pojazdem przestpca uciek i jakie rzeczy zostay skradzione. Poinformowalimy patrole, by poszukiway sprawcy o podanym rysopisie. We wskazanym przez Pana rejonie policyjne radiowozy ju penetruj teren. Teraz post. Jan Kowalski uda si z Panem do komendy, by przyj zawiadomienie o popenionym przestpstwie. Jeli pojawi si nowe okolicznoci, bdzie si z Panem kontaktowa prowadzcy spraw. Dziki informowaniu o dziaaniach Policji skoncentrujesz uwag zgaszajcego na zaangaowaniu policjantw, a nie jedynie na efekcie dziaa. Jest to szczeglnie wane wwczas, gdy zakoczenie sprawy moe by odroczone w czasie i niekoniecznie zaley od jakoci pracy policjantw, dowartociowuj osoby, lecz nie stosuj oglnikw, np.: Taka Pani inteligentna. Dostrze konkretne pozytywne zachowania, np.: Bardzo dobrze Pan zrobi, zgaszajc si do nas pomimo obaw; To dobrze, e nie wchodzi Pan na miejsce wamania, poniewa nie zadepta Pan ladw; To dobrze, e pomimo ogromnego stresu, zwrci Pan uwag na charakterystyczny akcent sprawcy. Jeli chcesz wzbudzi zaufanie, pamitaj te o odzwierciedlaniu postawy ciaa, tonu gosu itp. Nie stosuj w komunikacji za duo pustki (ciszy werbalnej i niewerbalnej), by nie dawa osobie czasu na zastanowienie, jak utrudni interwencj. Utrzymuj kontakt wzrokowy z partnerem, obserwuj otoczenie pokazujesz w ten sposb, e masz sta kontrol nad sytuacj.

EMOCJE Emocje s nieodcznym elementem przeprowadzania interwencji. Zazwyczaj przeszkadzaj interweniujcym policjantom i osobom, wobec ktrych interweniuj, zakcajc zarwno obiektywn, rzeczow ocen sytuacji, jak i prawidowe formuowanie myli. Pomimo e nie da si wyeliminowa emocji towarzyszcych interwencji, moemy podejmowa prby stonowania ich lub
13

ukierunkowania w taki sposb, ktry nam pomoe. By nie dopuci do eskalacji zych emocji, stosuj nastpujce zasady: Zamiast prb tonowania emocji uczestnikw interwencji i opanowywania sytuacji poprzez powtarzanie: Prosz si zachowywa spokojnie lepiej sformuuj konkretne polecenie, wskazujc, jakiego zachowania oczekujesz od osoby, np.: Prosz tu stan i poczeka; Stj!; Nie ruszaj si!; Za chwil wysuchamy Pana wersji zdarze, teraz prosz pozwoli wypowiedzie si zgaszajcemu; Prosz mwi troch wolniej, bo trudno mi Pana zrozumie. Nie musisz udawa, e nie widzisz manipulacji uczestnikw interwencji. Moesz powiedzie wprost: Widz, e Pan nas zagaduje; Widz, e za wszelk cen prbuje Pan odwrci od siebie podejrzenia. Pozwoli Ci to lepiej panowa nad sytuacj. W stosunku do osb roszczeniowych roz odpowiedzialno za efekt na wszystkie zaangaowane strony. Przykadowo moesz spotka si z osob wykrzykujc pretensje pod adresem Policji, np. o opieszao w dziaaniu. Moesz wwczas odpowiedzie: Jeli zaley Panu, bymy ju mogli zacz dziaa, potrzebna jest nam Pana wsppraca; Prosz powiedzie, gdzie to si stao, kiedy...? itp. Pamitaj, e ludzi stresuje ocenianie ich umiejtnoci radzenia sobie w rnych sytuacjach. Nie chcc wywoywa dodatkowych emocji, nie wydawaj takich osdw wprost. Na przykad zamiast stwierdzenia: Widz, e ma Pan problem z wychowaniem syna na porzdnego czowieka powiedz lepiej: Mwi Pan, e nie wie, jak dotrze do syna? We pod uwag, e rne nieadekwatne lub jaskrawe reakcje emocjonalne, ktre zdarzaj si w sytuacji silnego stresu (np. umiech uczestnika interwencji), niejednokrotnie oznaczaj zdenerwowanie, a nie lekcewaenie policjanta. Nie okazuj zdenerwowania. Unikaj dodatkowych, niepotrzebnych ekspresji emocjonalnych w mimice i gestach. Opanowanie okaesz przede wszystkim poprzez: zapewnienie bezpieczestwa sobie i osobom, w stosunku do ktrych podejmujesz czynnoci; pozwoli to na swobodne, wolne od zagroe podejmowanie kolejnych decyzji, zorganizowane, planowe dziaania, rzeczowe wypowiedzi, stabiln postaw ciaa, spokojny, donony ton gosu, swobodne, niewkraczajce w dystans osoby gesty.

14

CZ II
WSKAZWKI POSTPOWANIA POLICJANTA WOBEC WYBRANYCH KATEGORII OSB

PRZYJCIE INTERESANTA W JEDNOSTCE POLICJI To od Ciebie w duej mierze zaley, jak jest przygotowane miejsce, w ktrym przyjmujesz interesantw. Nawet jeli moliwoci aranacji wntrza s mae, to wykorzystaj przynajmniej te, ktre s. Zadbaj na przykad o wiksz intymno kontaktu (jeli zajmujesz pokj z innym policjantem) choby przez ustawienie krzese dla interesantw w ten sposb, by siedzieli do siebie tyem. Staraj si te, by midzy Tob a interesantem byo jak najmniej barier utrudniajcych Ci obserwacj jego zachowania, ktre rwnie moe by cennym rdem informacji. Wychodzc zza biurka do przywitania, okaesz osobie swj szacunek oraz dasz jej chwil na oswojenie si z sytuacj i z Twoj postaci. Przy kadym kontakcie z drugim czowiekiem pojawiaj si emocje, dlatego te potrzebne jest co najmniej par sekund na przyzwyczajenie do komunikatw, rwnie niewerbalnych, wysyanych przez drugiego czowieka (do jego sposobu mwienia, poruszania si, mimiki, a nawet zapachu). Przedstaw si i okrel Twoj rol w tej sprawie (czy jeste ju w ni wdroony i na ile), np.: Posterunkowy Jan Kowalski, jestem Pana dzielnicowym lub Prowadzimy spraw dotyczc kradziey z wamaniem do kiosku. Okna Pana mieszkania wychodz na ulic, gdzie znajduje si kiosk, i dlatego chcielibymy, aby Pan sobie przypomnia, co Pan widzia, sysza Gdyby Pan przypomnia sobie tamten dzie Pamitaj, e w jednostce Policji to Ty jeste gwnym inscenizatorem sytuacji. Tu wydarzenia nie dziej si ju na gorco, dlatego osoba moe baczniej Ci obserwowa, a wic szczeglnie istotne bdzie wywoanie dobrego pierwszego wraenia. Dziki temu osoba stanie si spokojniejsza, ufniejsza, nie bdzie wyolbrzymia lub pomniejsza krpujcych faktw w obawie przed ocen lub wymianiem. Zanim interesant pojawi si w jednostce Policji, zazwyczaj wczeniej przygotowuje sobie to, o czym chce Ci powiedzie. Szczeglnie istotne bdzie wic wysuchanie jego opowieci, poniewa dopiero gdy wypowie wszystko, co sobie zaoy, bdzie mg skupi si wycznie na Twoich pytaniach, wtpliwociach i uwagach. Przerywajc jego wypowied swoimi pytaniami, zaburzasz przygotowany jej porzdek, czemu mog towarzyszy
15

emocje, np. zo, i zniecierpliwienie, w konsekwencji za osoba moe nie przekaza Ci istotnych faktw. Wycisz ewentualne emocje, uspokj interesanta. Pomocn technik moe by odzwierciedlenie uczu: Widz, e duo odwagi kosztowao Pani przyjcie tutaj; Rozumiem, e bardzo trudno jest Panu na ten temat rozmawia; Widz, e zaley Panu na bezpieczestwie na Pana osiedlu. Istotne jest, by uchwyci w wypowiedzi interesanta powd jego obawy, by moe pretensji lub zoci i nazwa go. Nie mona poprzesta na stwierdzeniu: Tak, tak, ja Pana doskonale rozumiem, gdy w ten sposb nie uspokoisz interesanta, a raczej wywoasz dodatkowe negatywne emocje. Rozpoczynajc kontakt z osob, dostosuj si do wysyanych przez ni sygnaw werbalnych i niewerbalnych, czyli: zacznij rozmow od swobodnego, nieangaujcego emocjonalnie tematu; jeli zauwaysz, e osoba nadal czuje si niepewnie, powiedz np.: Gorco dzi tutaj, moe otworzymy okno?, wska konkretne rozwizania, jeeli osoba zwraca si do Ciebie z prob o informacj lub o przystpienie do dziaania, zauwa emocje interesanta; jeli s na tyle wyrane, e mog utrudnia dalsz rozmow, wyra to, co dostrzege, dajc osobie tym samym moliwo upustu nagromadzonych emocji, np.: Widz, e syn nadwery ju Pana cierpliwo i przyszed tu Pan z postanowieniem zgoszenia kradziey? Zmierzaj do dookrelenia, czy sprawa, z ktr zgasza si interesant, jest naruszeniem prawa. Jeli zakres dziaa Policji jako instytucji nie obejmuje zgaszanego problemu, wska, gdzie interesant moe szuka pomocy. Jednoczenie podkrelaj, jaki wymiar tego problemu jest w zakresie dziaania Policji, np.: Jeeli chce Pan wypracowa lepsze relacje z synem, pomoe Panu z pewnoci psycholog; Jeeli postpowanie syna bdzie wykraczao poza przyjte normy, np. bdzie znca si nad rodzin, krad na szkod najbliszych osb, ucieka z domu itp., wwczas bdziemy interweniowa. Obecnie moliwe s tylko dziaania profilaktyczne, np. pogadanki w szkole. Jeeli interesant jest osob roszczeniow, wanym punktem rozmowy bdzie rozdzielenie kompetencji, czyli wskazanie, jakie dziaania s oczekiwane ze strony zgaszajcego, by Policja moga podj kompetentn pomoc, np.: Bdziemy mogli zainterweniowa, jeli w sytuacji, gdy ssiedzi bd haasowa, otrzymamy od Pana zgoszenie lub Poniewa jest to postpowanie wnioskowe, a wic osoba pokrzywdzona musi chcie cigania sprawcy, dopiero po otrzymaniu takiego wniosku bdziemy mogli podj czynnoci.

16

Potwierdzaj, e suchasz, czy to parafrazujc, czy te okazujc uwag postaw, mimik, spojrzeniem. W razie potrzeby pozwl na milczenie w ten sposb dajesz osobie czas na uspokojenie si, zastanowienie, przypomnienie sobie faktw. Podczas caego kontaktu okazuj yczliwe zainteresowanie oraz spokj (np. nie gestykuluj nadmiernie, nie podno gosu, zadawaj pytania nie oceniajce, ale ukierunkowujce na rozwizanie problemu); utwierdzi to interesanta w przekonaniu, e ma do czynienia z osob kompetentn. Pytaj, dopki nie bdziesz mia pewnoci, e masz wystarczajc ilo informacji, by sprecyzowa spraw, z ktr zgosi si interesant. Jeli argumentujesz swoje wypowiedzi, staraj si, by te argumenty byy rzeczowe, konkretne, majce na celu dookrelenie faktw. Twoim zadaniem jest umoliwienie dalszego porozumienia poprzez unikanie tych argumentw, ktre mog sta si narzdziem do szermierek sownych. Poinformuj o moliwych rozwizaniach problemu, o dalszym toku sprawy lub podsumuj ju podjte dziaania da to interesantowi poczucie, e to, z czym przyszed, nie pozostanie bez odzewu. Doradzajc, unikaj sformuowa: Musi Pan zrobi to i to, raczej wska moliwe rozwizania i ich konsekwencje, pozostawiajc wybr interesantowi, np.: Moe Pan zrobi tak lub tak Dowartociuj interesanta, podkrelajc jego zaangaowanie, ch pomocy, wsppracy, wag informacji, ktre przekaza, np.: To dobrze, e zgasza nam Pan ten problem; To dobrze, e zapamita Pan tyle szczegw i podzieli si t wiedz z nami. egnajc si z osob, pamitaj, e niezalenie od problemu, z ktrym przysza (czy byo to zgoszenie czego dla niej wstydliwego, np. e jest bita, poniana, czy te byo to zgoszenie roszcze lub pretensji do Policji), i niezalenie od przebiegu rozmowy potrzebuje utwierdzenia w przekonaniu, e miaa do czynienia z policjantem kompetentnym, ktry nie zmieni nastawienia do niej pomimo problemu, z ktrym si boryka. Godno osobow interesanta moesz podkreli, wstajc z miejsca, gdy bdzie wychodzi. Po przyjciu interesanta oka si osob godn zaufania, osob, ktrej mona powierzy swoje problemy bez obawy o negatywne konsekwencje. Pamitaj, e burzc zaufanie do Policji, zamykasz moliwo wsppracy z praworzdnymi obywatelami.

17

INTERWENCJA DOMOWA KONFLIKT MAESKI Przedstawiajc si stronom konfliktu i informujc je o celu swojego przybycia jako policjanta, zaakcentujesz swoj rol podczas ingerencji w prywatne ycie maonkw oraz zapobiegniesz ewentualnym zarzutom o bezpodstawne wtrcanie si. W przypadku agresji gorcej natychmiastowe przerwanie przemocy fizycznej i/lub psychicznej zapewnia uczestnikom interwencji niezbdne minimum poczucia bezpieczestwa, umoliwiajcego komunikacj skonfliktowanych stron z policjantami. Pozwalajc na jakiekolwiek prby kontynuowania zachowa agresywnych (nawet drobnych uszczypliwoci skonfliktowanych stron w stosunku do siebie lub interweniujcych policjantw), moesz wywoa: wraenie przyzwolenia na takie zachowania w obliczu prawa, przesunicie granicy podporzdkowania osoby na swoj niekorzy (jeli osoba moe uywa sw wulgarnych, to moe te trca, a potem uderzy maonka) i trudniej bdzie opanowa sytuacj. Granice musz by okrelone od pocztku interwencji. Po wejciu do mieszkania zwr uwag na rozmieszczenie pomieszcze, na to, kto w nich przebywa i czy te osoby mog by potencjalnymi agresorami lub ofiarami. Pozwoli to na zachowanie bezpieczestwa interwencji i zdobycie obiektywnych informacji na temat ta konfliktu. Zwr te uwag na wysyane przez osoby komunikaty werbalne i niewerbalne, czyli: utrzymywany przez osoby dystans interpersonalny (zachowywanie w stosunku do kogo asekuracyjnej odlegoci moe by oznak obawy, lku przed t osob), otoczenie (np. porozrzucane krzesa, ubrania), komunikaty wysyane przez ciao (np. drce rce, nogi, skulona postawa ciaa). Ustawiajc skonfliktowane strony nie na wprost siebie, zmniejszasz ryzyko ich agresywnych wybuchw w stosunku do siebie. Staraj si tak modelowa ustawieniem osb, by swj wzrok i uwag skieroway na interweniujcego policjanta, nie za na siebie nawzajem. Nie doprowadzaj do konfrontowania ze sob stron konfliktu, gdy s pod wpywem silnych emocji raczej nie uzyskasz rzetelnych informacji. Pamitajc, e emocje s zaraliwe, nie daj si im ponie. Jeli nie ma takiej potrzeby, nie podno gosu wraz z domownikami, nie gestykuluj jak oni itp.

18

Unikaj rutynowego, stereotypowego podejcia, a zadajc pytania otwarte, np. Co tu si wydarzyo?, uzyskasz informacje potrzebne do waciwej oceny sytuacji. Ocenisz rzetelnie sytuacj, biorc pod uwag nie tylko tre wypowiedzi uczestnikw interwencji, ale rwnie takie elementy, jak: zrozumiao komunikatw, wulgaryzm jzyka, stopie emocjonalnego zaangaowania w rozmow, czy te umiejtno panowania nad emocjami. Jeli osoby neguj potrzeb ingerencji Policji, moesz odnie si do zastanego stanu rzeczy, mwic np.: Widz, e ten chopczyk ma krew na ustach; Widz, e krzesa s przewrcone. Takie stwierdzenia oceniajce sytuacj bd punktem wyjcia do wyjanienia zdarzenia. Zamiast bagatelizowania sytuacji: Wydaje mi si, e wzywa nas tu Pani niepotrzebnie. Nie widz, eby bya Pani pobita, tracimy tu czas; Pewnie potrzebuje Pani kwity na ma, ale sprawy osobiste Pastwa nie interesuj Policji. Zaatwcie t spraw jak doroli ludzie zasadniejsze i wystarczajce bdzie podkrelenie, e skoro wezwano Policj, to widocznie problem w ocenie zgaszajcego by powany. Sformuowania: Pani m wyglda spokojnie, a Pani jest rozhisteryzowana lepiej zastpi stwierdzeniem, jakie zachowania uatwi nam przeprowadzenie tej interwencji: Prosz tu usi; Prosz zabra dzieci do drugiego pokoju; Teraz porozmawiamy z Pani mem; Prosz na razie nic nie mwi, nawet jeli bdzie Pani miaa inne zdanie; Zaley mi na tym, eby Pastwo przestali rozmawia ze sob i odpowiadali tylko na moje pytania. Nazwij sytuacj z punktu widzenia bezstronnej, niezaangaowanej w konflikt osoby. Moesz np. powiedzie: Rozumiem, e Pastwo nie moecie si dogada; Rozumiem, e sprawy zaszy ju na tyle daleko, e obawia si Pani zosta z mem sama w mieszkaniu. Pozwoli to skupi si na diagnozie sytuacji i szukaniu rozwiza. Raczej nie zakadaj z gry, e wiesz, w czym tkwi przyczyna konfliktu, i tym bardziej nie sugeruj jej, wchodzc w kompetencje psychologa: Upi si Pan i bolczki na onie wyadowuje? bo to przecie tylko jedna z hipotez. Podajc takie stwierdzenie, oceniasz motywacje osb i tylko wzbudzasz dodatkowe emocje, a przecie zadaniem policjanta na miejscu zdarzenia jest przerwanie przemocy i ocena narusze prawnych, nie za ocena charakteru osb. Staraj si nie wywoywa dodatkowych emocji, naduywajc zwrotw wy w odniesieniu do skonfliktowanej pary i my w odniesieniu do interweniujcych policjantw. Podkrelanie takiego podziau na tych, ktrzy sobie nie
19

radz (w podtekcie gorszych), i tych, ktrych takie problemy nie dotycz (lepszych), powoduje uwiadamianie bycia ocenianym i nasila negatywne emocje, co z kolei utrudnia przeprowadzanie interwencji. Zamiast goszenia opinii na korzy jednej ze stron w kategoriach winny niewinny poinformuj m.in. o: naruszeniu prawa, przysugujcych stronom w tej sytuacji uprawnieniach i obowizkach. Pozwoli Ci to pozosta osob bezstronn, kompetentn. Skupiajc si na zadaniach, nie staniesz si jednym z uczestnikw konfliktu. Nie pouczanie, ale konkretne sformuowanie, czego skonfliktowane osoby mog si spodziewa ze strony Policji (jakich restrykcji i jakiej pomocy), pozwoli Ci na uniknicie zbdnych emocji. Wskazujc instytucje lub osoby, u ktrych maonkowie mog uzyska adekwatne do ich trudnoci wsparcie, np. Miejski Orodek Pomocy Rodzinie jako instytucj waciw do udzielenia bezpatnej kompleksowej pomocy, Orodek Pomocy Spoecznej jako instytucj waciw do zapewnienia pomocy socjalnej, Gminn Komisj Rozwizywania Problemw Alkoholowych jako instytucj waciw do udzielenia pomocy w przypadku problemw alkoholowych i przemocy domowej, dajesz im wicej moliwoci poszukiwania pomocy, a tym samym zwikszasz prawdopodobiestwo, e ktre z tych rozwiza bdzie tym trafnym. Jeli konflikt dotyczy take dzieci, nie baw si w psychologa, doradzajc na podstawie jednej interwencji i zewntrznego ogldu sytuacji. Nie mw wic np.: Pan powinien dyscyplin w domu trzyma lepiej zapytaj, jak wyglda ta dyscyplina, jakie kary s stosowane wobec dzieci w przypadku amania norm oraz jakich zakazw i nakazw musz przestrzega. Podkrel potrzeb wyjaniania konfliktw poprzez poszukiwanie rozwiza w codziennych rozmowach, kiedy jeszcze nie ma tak duego balastu wzajemnych pretensji. Wska dobre strony takiego rozwizania brak fizycznych dolegliwoci, brak prawnych dolegliwoci, moliwo budowania wzajemnego szacunku. Opr maonkw przed ingerowaniem w ich prywatne ycie moe spowodowa, e bdziesz stara si minimalizowa problem (umy rce) i unika drastycznych rozwiza. Czasem przejawia si to w komunikatach formuowanych przez policjantw: Czy mog liczy na to, e bdzie spokj?

20

 licz raczej na konkretne ustalenia, np.: Jeli sytuacja si powtrzy, zabierzemy Pana do izby wytrzewie. Na zakoczenie interwencji: poinformuj strony o dalszym toku postpowania, czyli o ewentualnej procedurze prawnej, ktra bdzie wdroona, przedstaw konsekwencje, jakie ponios strony w zwizku z naruszeniami prawa, wska, na czym bdzie polegaa ewentualna pomoc ze strony Policji (czas, warunki, forma, wymogi formalne), np. poinformuj, e: dzielnicowy bdzie odwiedza rodzin raz w miesicu w sprawie przemocy domowej, problem alkoholowy mona skierowa do Gminnej Komisji Rozwizywania Problemw Alkoholowych, sporzdzona przez policjantw notatka urzdowa z przeprowadzonej interwencji moe suy jako materia dowodowy w toczcej si sprawie sdowej, po wniesieniu sprawy do sdu na wniosek pokrzywdzonego sd moe zleci Policji zbieranie materiau dowodowego. Zapytaj o ewentualne wtpliwoci, o to, czy osoba chce doda jeszcze co istotnego, co uchroni Ci przed ewentualnymi oskareniami o zlekcewaenie wanych informacji. Jeli pozostawiasz skonfliktowane strony we wsplnym mieszkaniu, zastanw si, czy zapewnie ju bezpieczestwo domownikom. W tym celu uwanie obserwuj zachowanie agresora pod ktem niepokojcych, nerwowych ruchw. Mog one stanowi sygna, e czeka na opuszczenie przez policjantw miejsca interwencji, by da wreszcie upust zahamowanej zoci. Warto te zza zamknitych drzwi odczeka par minut, by si przekona, e interwencja zostaa rzeczywicie zakoczona i zapewnilimy spokj w mieszkaniu.

KONTAKT Z OFIAR PRZESTPSTWA Przedstawiajc si, pamitaj o specyficznej sytuacji, w jakiej znalaza si ta osoba. Moe w tym momencie istotniejsze bdzie podkrelenie Twojej roli i powiedzenie np.: Policja. Jestem policjantem, ni podawanie stopnia, imienia, nazwiska i jednostki. Jest to szczeglnie wane wtedy, gdy od tego zaley efektywno interwencji (szybko dziaania, bezpieczestwo ofiary). Zwr uwag na stan psychofizyczny osoby, czy jest ranna, przestraszona, agresywna, pobudzona itd. W razie potrzeby zapewnij jej pierwsz pomoc
21

przedmedyczn. Pamitaj te, aby umoliwi jej wyraenie negatywnych emocji. Moesz zaproponowa papierosa, poda chusteczk, da szklank wody, okry j czym ciepym. W miar moliwoci d do zagwarantowania komfortu czasu (osob wysuchaj bez popiechu) i miejsca (rozmow przeprowad daleko od zgieku ulicy, w radiowozie, w przygotowanym do przesuchania pokoju). Moe to wpyn na poczucie bezpieczestwa ofiary i zapewni jej dyskrecj. Jeeli nie moesz zagwarantowa optymalnych warunkw, warto o tym osob uprzedzi, mwic np.: Musz spoglda na zegarek, aby mie kontrol nad czasem, ale bd mia dla Pana tyle czasu, ile bdzie potrzeba; Podczas przesuchania bdzie obecny mj kolega, ale nie bdzie uczestniczy w naszej rozmowie, zajmie si sporzdzaniem wasnej dokumentacji itp. Efekt pierwszego wraenia bdzie wanym elementem nawizania kontaktu i moe wpyn m.in. na utrudnienie lub uatwienie przeprowadzenia interwencji, ch wsppracy ofiary z Tob, moliwo zaufania Tobie oraz uzyskanie miarodajnych informacji. Dlatego pamitaj midzy innymi o: tonie gosu, np. aby nie by rozkazujcy, urzdowy, gestykulacji, np. unikaj nerwowych ruchw rkoma nakazujcych odpowied na pytania, postawie ciaa, np. wyeliminuj krzyowanie rk, postaw zamknit, nie trzymaj rk w kieszeni, zadawaniu pyta otwartych, np. Co si stao? Biorc pod uwag zaistnia sytuacj, staraj si umoliwi ofierze swobodne wypowiedzenie si, nie przerywaj, nie okazuj zniecierpliwienia, nie bagatelizuj problemu. Jeli mwi chaotycznie, to po wysuchaniu postaraj si uporzdkowa fakty, dopyta o rzeczy istotne, np. o dokadny czas zajcia, znaki szczeglne sprawcy, kierunek jego oddalenia si, numery pojazdu, ktrym odjecha. Postaraj si zrozumie osob, by empatycznym, m.in. poprzez spojrzenie na problem jej oczami, wyobraenie sobie caej sytuacji i przewidzenie, jak sam chciaby by potraktowany na jej miejscu. W ten sposb wywoasz pozytywne nastawienie osoby do Ciebie i kontakt z ni bdzie przebiega z pewnoci sprawniej. Pamitaj te, aby nie ocenia susznoci jej postpowania, np. pozostawienia otwartego samochodu lub okna w domu. Nie udzielaj rad, lecz staraj si wskaza realne moliwoci poradzenia z zaistniaym problemem, np. moesz umoliwi kontakt z pomoc drogow, osob najblisz, wskaza sposoby zabezpieczenia samochodu.

22

Okrel pod wzgldem prawnym, jakiego czynu zabronionego osoba staa si ofiar. Wska, jakie czynnoci procesowe i pozaprocesowe bd konieczne do wykonania z jej udziaem, np. przesuchanie, obdukcja, okazanie. Warto te omwi, na czym one polegaj i czemu su, kto bdzie je wykonywa i kiedy, oraz poda, e wi si ze sporzdzeniem dokumentacji. Takie uporzdkowanie wpynie na wiksze poczucie kontroli nad sytuacj, zapobiegnie wiktymizacji wtrnej, ponownemu wcieleniu si osoby w rol bezradnej, biernej, nie majcej wpywu na bieg wydarze ofiary. Jeeli ofiara jest tak wyczerpana psychicznie, e nie ma motywacji do podejmowania dziaa, ktre mogyby zmieni jej trudn, obciajc j sytuacj, postaraj si wskaza takie jej umiejtnoci, ktre pozwalay jej radzi sobie do tej pory, np.: Pomimo e Pani m znca si nad Pani, potrafia Pani zapewni bezpieczestwo dzieciom, zadba, by chodziy czyste, schludnie ubrane, najedzone. By moe wanie te drobne spostrzeenia bd bodcem do odbudowania wiary we wasne siy. Jeeli osoba przebywa w jednostce Policji, umoliw jej zapoznanie si z Polsk kart praw ofiary, gdzie znajdzie informacje o temat swojego statusu prawnego, praw, instytucji, ktre powinny jej pomc, a take toku procedury prawnej. Jeeli tryb cigania jest wnioskowy, nie zmuszaj ofiary przestpstwa do podejmowania dziaania, nie narzucaj swego zdania, ale wska, jakie mog by nastpstwa kadego z rozwiza. Ofiara zazwyczaj po dokonaniu na niej przestpstwa traci poczucie wpywu na swoje ycie (np. dugo odkadaa pienidze na samochd, a sprawca ukrad go w par sekund, lub miaa wane plany do zrealizowania, a w zwizku z pobiciem musi lee w szpitalu). Dajc moliwo wyboru, przywracamy jej poczucie wpywu na sytuacj. Jeli chodzi o pomoc praktyczn, nie narzucaj rozwizania. Wskazuj raczej praktyczne moliwoci poradzenia sobie z sytuacj, pozostawiajc osobie wybr (np. zapewnienie wsparcia rodziny, skorzystanie z pomocy ssiedzkiej, zabezpieczenie si na przyszo poprzez zamontowanie alarmu w domu). Po zakoczeniu interwencji warto: poinformowa ofiar, kto w jednostce Policji bdzie prowadzi jej spraw, udostpni numer telefonu do osoby prowadzcej spraw, wskaza, jakie czynnoci funkcjonariusze w zwizku ze spraw wykonaj, jaka moe by w nich rola osoby pokrzywdzonej oraz e mog si kontaktowa z ofiar w pniejszym czasie. Nie obiecuj tego, czego nie moesz zrealizowa. Lepiej poinformuj, jakie s moliwoci spenienia oczekiwa pokrzywdzonego (ustalenia sprawcy,
23

odzyskania mienia) i jakie informacje, dowody lub zachowanie pokrzywdzonego bd pomocne w prowadzonym postpowaniu. Jeeli ofiara wymaga specjalistycznej pomocy, staraj si kierowa j raczej do konkretnego czowieka ni instytucji (uniknie wwczas wielokrotnego opowiadania caej sytuacji, zanim kto skieruje j do waciwej osoby).

INTERWENCJA WOBEC NIELETNIEGO SPRAWCY CZYNU ZABRONIONEGO Nie pomijaj przedstawienia si, nawet jeli masz do czynienia z osob mod. Pamitajc o godnoci osobowej sprawcy (nie traktujc go przedmiotowo, z gry), zwikszasz prawdopodobiestwo, e poczuje si podmiotem odpowiedzialnym za wasne postpowanie i dokonywane wybory. Lekcewac go, stwarzasz podstaw do buntu z zasady, na przekr Twoim dziaaniom. Pamitaj o podaniu podstawy faktycznej i prawnej interwencji, bo cho jest to mody czowiek, jest podmiotem prawa (m.in. przysuguje mu prawo do prywatnoci). Dokonaj wyboru miejsca przeprowadzania interwencji pod wzgldem bezpieczestwa oraz skutecznoci komunikowania si. Przykadowo unikaj zgieku ulicy, szkolnego korytarza, obecnoci kolegw nieletniego. Sprawca czynu zabronionego moe w obecnoci rwienikw, chcc zyska ich akceptacj, przeciwstawia si normom spoecznym i prawnym, reprezentowanym przez policjantw. Czstym tego przejawem jest ostentacyjne odmawianie wykonywania polece i kpienie z nich. Bacznie obserwuj zachowanie nieletniego i wycigaj wnioski dotyczce jego stanu emocjonalnego. Przykadowo, jeli nerwowo si krci, ma niepewny gos, odpowiada na pytania, nie patrzc na Ciebie, moe to m.in. wskazywa na prb okamywania, przygotowywania si do ucieczki, ch zatajenia dziaa niezgodnych z prawem. Zadawaj pytania otwarte, uwzgldniajc przy tym wiek sprawcy, np.: Co si stao?; Co wiesz na temat tego zdarzenia? Szczeglnie unikaj: strofowania, np. Ty za mody jeste, eby mia racj! przerywania, np. Zamknij si. Ty nie masz prawa gosu! pogardliwego odnoszenia si, np. Ty, mody!; Synku!; Gociu! podnoszenia gosu.

24

Jeli zaley Ci na wzbudzeniu zaufania nieletniego lub wie si to ze skutecznoci przeprowadzenia interwencji, moesz zyska jego akceptacj, uywajc w rozmowie zwrotw typowych dla jego rodowiska, np. Jeste na gigancie czyli ucieke ze schroniska dla nieletnich, Bye na doku? czyli przebywae w PDOZ-cie? (dziaka to jednorazowa dawka narkotykw do bezporedniego uycia). W przypadku koniecznoci uycia rodkw przymusu bezporedniego w stosunku do nieletniego pamitaj o aspektach prawnych: zakazach formalnych uycia rodkw przymusu bezporedniego, nakazaniu zachowania si zgodnego z prawem, uprzedzeniu o moliwoci zastosowania rodkw przymusu bezporedniego. Formuujc komunikaty z tym zwizane, we pod uwag niedojrzao intelektualn i emocjonaln nieletniego oraz fakt, e z tak sytuacj prawdopodobnie (cho tak by nie musi) spotka si po raz pierwszy. By moe trzeba bdzie sformuowa komunikat bardziej czytelnie, powtrzy go albo szczeglnie podkreli konsekwencje prawne niepodporzdkowania si poleceniom funkcjonariuszy. Zwr uwag na si i czas uycia rodkw przymusu bezporedniego, gdy uywasz ich w stosunku do osoby najczciej sabszej, mniejszej. Naruszenie zasad uycia rodkw przymusu bezporedniego lub zbyt niefrasobliwe posugiwanie si nimi moe prowadzi do: zranienia, naruszenia praw tej osoby, przekroczenia uprawnie przez funkcjonariusza, powstania niepotrzebnych emocji, agresji ze strony osoby, wobec ktrej przeprowadzana jest interwencja, skomplikowania si przeprowadzanej interwencji. Nie mona zapomina o moralnym wymiarze takiego postpowania, kiedy to swoim zachowaniem burzymy wiar modej osoby w praworzdno organw pastwowych, jak rwnie w ich ochronn rol. Przykadem przekroczenia siy fizycznej jest np. kopanie po nogach osoby stojcej w rozkroku do kontroli osobistej i podporzdkowujcej si poleceniom dotyczcym tej czynnoci, wydawanym przez funkcjonariusza. W przypadku zatrzymania nieletniego pamitaj, aby poinformowa go o jego prawach, co wynika z krajowych i midzynarodowych rde prawa. D do szybkiego skontaktowania si z jego prawnymi opiekunami i przedstawicielami wymiaru sprawiedliwoci.

25

Na zakoczenie interwencji poinformuj nieletniego o ewentualnej procedurze prawnej, ktra bdzie wdroona. Przedstaw, jakie konsekwencje moe ponie w zwizku z czynem, ktry popeni, wskazujc ich znaczenie w jego dalszym yciu. Warto te uwypukli moralne aspekty niezgodnego z prawem postpowania, jego wpyw na szacunek do samego siebie, jak rwnie na szacunek innych do niego i do bliskich mu osb.

INTERWENCJA WOBEC OSOBY BDCEJ POD WPYWEM ALKOHOLU Oce stan wiadomoci i komunikatywnoci osoby w celu dostosowania swojego zachowania. Osigniesz to, zadajc proste pytania i obserwujc jej reakcje (osoba moe np. lee i w ogle nie reagowa, bekotliwie odpowiada na pytania, odnosi si do Ciebie agresywnie i wulgarnie albo te spokojnie podda si procedurze). Jeeli osoba wykazuje znamiona wiadomoci, przedstaw si i poinformuj j o przyczynie podjcia interwencji. Dookrelisz w ten sposb, jakich narusze si dopucia i by moe spowodujesz powrt zachowa praworzdnych. W braku reakcji na okrzyk Policja! i kontynuowania przez osob pod wpywem alkoholu niezgodnej z prawem czynnoci komunikaty typu: Halo, prosz Pana!; Syszy mnie Pan?; Rozumie Pan, co do Pana mwi?; Posucha mnie Pan?; Czy Pan rozumie, co si do Pana mwi? lepiej zastpi krtkim, jasnym i rzeczowym okrzykiem Policja! i wskazaniem, jakiego konkretnie zachowania oczekujesz, np.: Policja! Prosz puci t Pani! Czas potrzebny na ustalanie stopnia komunikatywnoci przeznacz rwnoczenie na konkretne polecenie, co rwnie pozwoli ustali adekwatno reakcji i stan wiadomoci (powinno wywoa przynajmniej zwrcenie uwagi w nasz stron). W przypadku niechci do podporzdkowania si Twoim poleceniom wska negatywne konsekwencje, jakie spotkaj osob, gdyby w dalszym cigu nie chciaa wsppracowa. Pamitaj o stopniowaniu restrykcji, a jeli jest to konieczne, poucz o ewentualnym uyciu rodkw przymusu bezporedniego. Zamiast umoralniania (np.: Jest Pan dorosy, a nie wie Pan, e gono si zachowujc w swoim pokoju, narusza Pan spokj ssiadw?) okrel przyczyn faktyczn, ktra spowodowaa interwencj (np. zakcenie spoczynku nocnego, wywoanie zgorszenia w miejscu publicznym, naruszenie nietykalnoci, zncanie si), oraz konsekwencje wynikajce ze zamania przepisw.
26

Ukonkretni to cel podjtych przez Ciebie dziaa, ukierunkuje rozmow na istot problemu, a przy tym unikniesz wywoywania wraenia wymdrzania si. Jeeli stan trzewoci osoby oraz bezpieczestwo sytuacji umoliwiaj przeprowadzenie interwencji, pozwl osobie na wyjanienie sytuacji. Bycie pod wpywem alkoholu nie oznacza, e to, co ma do przekazania, to tylko pijacki bekot. Jej informacje mog by cenne. W rozmowie z osob nietrzew pamitaj, by nie wdawa si w zbdne dyskusje, poniewa znajdujc si pod wpywem alkoholu, jest bardziej skonna do wyolbrzymiania swoich emocji, przejaskrawiania niektrych faktw i pomijania innych. Staraj si swoje komunikaty formuowa: bardzo czytelnie, rzeczowo, w formie krtkich polece, bez zbdnych komentarzy, bez lekcewaenia (np. przechodzenia na ty), bez protekcjonalnego tonu, bez bezpodstawnego skracania dystansu przez dotykanie osoby. Warto zrezygnowa z pyta retorycznych typu: Nie wie Pan, e nie wolno? Pytania takie raczej prowokuj dyskusj. Zbdne komentarze mog wywoywa w osobie, wobec ktrej interweniujemy, wraenie, e policjant drani si z ni, pragnie udowodni, e gruje nad ni intelektualnie, nam za przecie zaley na skutecznym, szybkim przywrceniu porzdku. Jeeli jest to grupa osb pijcych, wyonienie osoby odpowiedzialnej lub przywdcy (np. poprzez komunikat: Pan jest wacicielem mieszkania? Prosz mnie posucha przez chwil) pozwoli zburzy anonimowo osb i wzbudzi poczucie osobistej odpowiedzialnoci za naruszenie prawa. Indywidualizujc polecenia, czyli zwracajc si z poleceniem do konkretnej osoby, zwikszasz prawdopodobiestwo uzyskania oczekiwanej reakcji. Jeli nie chcesz prowokowa uporu osoby, wobec ktrej interweniujesz, pozwl jej wyj z twarz przed innymi osobami, by nie musiaa ulega presji grupy. Zyskasz to, wyraajc zgod, by decydowaa o sobie, np. pozwalajc jej samodzielnie wsta bez fizycznej pomocy, dobrowolnie wyj lub przywoa do waciwych zachowa inne osoby pijce alkohol. Nie pokazuj, e niektre komentarze osoby drani Ci bardziej. Wskazujc na swoje sabe punkty, dajesz jej si do dalszej agresji sownej. Na zakoczenie interwencji poinformuj osob o ewentualnej procedurze prawnej, ktra bdzie wdroona. Przedstaw, jakie konsekwencje moe po27

nie w zwizku z czynem, ktry popenia, wskazujc ich wpyw na jej dalsze ycie. Uwypuklij moralne aspekty niezgodnego z prawem postpowania, jego wpyw na szacunek do samej siebie, a take na szacunek innych do niej i do bliskich jej osb.

INTERWENCJA WOBEC OSOBY CHOREJ PSYCHICZNIE Pod uwag bierzemy tu nie tylko osob ze zdiagnozowan chorob psychiczn, ale te np. osob w szoku, znajdujc si pod wpywem substancji psychoaktywnych lub rnych rodkw poczonych (np. alkoholu z lekami), czy te osob z uszkodzeniami mzgu z powodu urazu lub choroby. Przedstawiajc si, pamitaj, e niezalenie od stanu psychicznego osoby, ma ona godno osobow. Utrzymuj wic szczegln kontrol nad sytuacj, nie traktujc jednak nikogo z gry. Rozpoczcie interwencji (np. wobec kobiety siedzcej na przystanku i wyranie zdenerwowanej: Widz, e ma Pani kopot. Jak mog Pani pomc?) moe by dla Ciebie sposobem na nawizanie kontaktu z osob i uzyskanie podstawowych informacji na temat jej stanu, orientacji w rzeczywistoci (czy wie, kim jest) i otaczajcego wiata (czasu, miejsca, w ktrym si znajduje, sytuacji). Szczeglnie uwanie obserwuj zachowanie osoby. Moe by bardzo spontaniczne i zaskakujce, gdy wie si z treci uroje istniejcych tylko w jej chorym wiecie (np. osoba stoi spokojnie, po czym nagle krzyczy Do boju! i atakuje policjantw, tnc powietrze dugopisem w taki sposb, jakby posugiwaa si szabl). Pozwoli Ci to zachowa bezpieczestwo uczestnikw interwencji i unikn dziki temu dodatkowych emocji i utrudnie w komunikacji. Pamitaj, aby nie zblia si nieoczekiwanie do osoby chorej. Nie zachod jej zwaszcza zza plecw. W trakcie rozmowy nie skracaj dystansu do mniej ni jednego metra, poniewa osoba ta potrzebuje sporej przestrzeni ochronnej dla siebie. Staraj si, by osoba nie postrzegaa Ci jako rda zagroenia. Osigniesz to poprzez: pozytywne umiejscowienie swojej roli, np.: Co moemy zrobi, by Panu pomc?, aktywne suchanie, np.: Kto Pana namwi, by Pan tu sta?; Czy Pan si czego boi?,

28

 stworzenie poczucia bezpieczestwa i wyeliminowanie (jeli sytuacja nie wymaga natychmiastowej reakcji w celu ratowania ycia, zdrowia) nagych zmian w sposobie zachowania si, np. gwatownych ruchw, nagych zmian w intonacji gosu, zapewnienie bezpieczestwa osobie zgodnie z jej oczekiwaniami. W miar moliwoci nie dopuszczaj osb postronnych, a szczeglnie tych, ktrzy mog wzbudzi dodatkowe negatywne emocje, utrudniajce przeprowadzenie interwencji. Nie wyzwalaj te u osoby dodatkowych emocji poprzez np.: niezgodno komunikatw werbalnych i pozawerbalnych (np. ironiczny umiech), strofowanie, np.: Ja lepiej wiem. Pan na pewno si myli, bo jest Pan chory, lekcewaenie zachowania osoby lub jej wypowiedzi. Pozwl wypowiedzie si osobie, nawet jeli wypowiedzi bd w treci nieadekwatne do rzeczywistoci (np. Bg mi powiedzia; Gosy ze suchawki rozkazuj mi) lub w formie (np. osoba udaje szczekanie psa, wije si po pododze, naladujc wa). Zachcaj osob do mwienia, gdy to j uspokoi, a Ty ocenisz stopie jej kontaktu z rzeczywistoci i moliwoci postpowania z ni. Nie zakadaj, e zmienisz sposb widzenia rzeczywistoci przez osob chor psychicznie, czyli nie tumacz, e to, co jest treci jej uroje lub halucynacji, jest uud. Nie dyskutuj z osob na temat logiki halucynacji i uroje. Suchaj, ale nie utosamiaj si z jej halucynacjami i urojeniami. Mw np.: Rozumiem, e moe Pan sysze gos Boga, ale ja niestety tego nie sysz. Prosz powiedzie mi wicej na ten temat. Formuuj proste komunikaty (np. Co Pan tu robi?; Kogo mam zawiadomi?), czc kontakt wzrokowy z przekazem informacji. Zapewnij opiek lub nadzr osobie, by nie pozostawia jej samej z problemem. W miar moliwoci zapewnij kontakt z rodzin, opiekunem prawnym lub lekarzem. Podejmujc decyzj o uyciu siy fizycznej lub rodkw przymusu bezporedniego, we pod uwag fakt, e osoba ta moe mie szczeglnie wysok

29

odporno na bl. Nie sugeruj si wic (np. zakadajc dwigni lub kajdanki) brakiem reakcji osoby na bl. Poinformuj o formie zakoczenia interwencji w jak najbardziej przystpny sposb, np.: Teraz pojedzie Pan do miejsca, gdzie bdzie Pan bezpieczny.

INTERWENCJA WOBEC OSOBY NIEAKCEPTOWANEJ SPOECZNIE (NP. OSOBA BEZDOMNA, EBRZCA, PROSTYTUTKA) Przedstawiajc si, pamitaj o niezbywalnej godnoci osobowej przynalenej kademu czowiekowi od urodzenia, niezalenie od sytuacji, w jakiej si znalaz. Podajc podstaw podjcia interwencji, np.: Nie moe Pan tu przebywa ze wzgldu na Pana bezpieczestwo, uruchomisz u osoby mechanizm psychologiczny zwany regu wzajemnoci (zapewniasz jej bezpieczestwo w zamian za to, e opuci to miejsce), przez co bdzie ona bardziej skonna do wsppracy. Ponadto okazujc szacunek, moesz go te zyska. Zmierzaj do sprecyzowania, w jakiej sytuacji osoba si znajduje: czy moe sobie poradzi w zastanej sytuacji, korzystajc z wasnych rodkw (czy ma pienidze na nocleg, jedzenie), czy moe skorzysta z pomocy osb bliskich, lub jak mog jej pomc Policja lub inne instytucje. Pozwl si osobie wypowiedzie: co uchroni Ci przed schematycznym postpowaniem, by moe osoba przekae Ci informacje istotne z punktu widzenia bezpieczestwa lub przydatne do realizacji ustawowych zada Policji, podmiotowym traktowaniem nie wywoujesz dodatkowych negatywnych emocji, co pozwoli przeprowadzi interwencj efektywniej i spokojniej. Nie zaraaj si emocjami, negatywnym nastawieniem innych ludzi do tej osoby z jakich wzgldw nieakceptowanej. Pamitaj, e nie szata zdobi czowieka, za tum ocenia pobienie, a taka ocena moe by mao trafna. Bd przykadem dla osb postronnych. Twoje zachowanie powinno wyznacza sposb, w jaki inni maj si zachowywa wobec tej osoby, a wic przykadowo: nie wypowiadaj lekcewacych komentarzy na temat ubioru, zapachu, prowadzenia si osoby,

30

nie skracaj dystansu kolokwialnymi zwrotami, przechodzeniem na ty, przezywaniem np. nurku, ocenianiem lub namiewaniem si z osobistej sytuacji osoby, nie bagatelizuj jej wypowiedzi, nie przekraczaj bez potrzeby sfery osobistej osoby, trcajc j, dotykajc, szturchajc.

Zdarza si, e osoby te, cho naruszaj zasady wspycia spoecznego, a czasem nawet ami prawo, s wobec funkcjonariuszy niezwykle grzeczne, spolegliwe. Bywa to jednak ulego pozorna, jeli chodzi o podporzdkowywanie si poleceniom, gdy wykonuj je w sposb odroczony w czasie albo po oddaleniu si policjantw ponownie wracaj do wczeniejszych zachowa naruszajcych prawo. Pomocna wic bdzie konsekwencja w dziaaniu, poniewa najpierw wskazujc na restrykcje, a nastpnie wycofujc si z ich zastosowania, w odbiorze tej osoby przyzwalasz na ponowne takie zachowanie. Poniewa osoby takie trudno nieraz pocign do odpowiedzialnoci oraz ze wzgldu na fakt, e problem powraca (czsto pomimo okazanej z Twojej strony pomocy, niejednokrotnie z ogromnym zaangaowaniem, udzielonej nie tylko przez Ciebie, ale i przez inne instytucje pomocowe), moe zrodzi si w Tobie poczucie bezradnoci, zo, frustracja i w zwizku z tym ch uycia rodkw bardziej dolegliwych ni przewiduj to przepisy prawne. Pomimo tych emocji bd cierpliwy. Nie wychod z zaoenia, e osoby te s na bakier z przyjtymi zasadami, eby Tobie lub innym utrudni codzienne ycie. To zazwyczaj ich choroba, uzalenienie, nawyki, nieumiejtno poradzenia sobie z sytuacj, w ktrej si znalazy, powoduj wyalienowanie od reszty spoeczestwa i naruszanie zasad wspycia spoecznego. Nie zakadaj, e zmienisz osob i jej sytuacj jedn interwencj. Staraj si raczej myle o efektywnoci podczas tej konkretnej interwencji, czyli o zapewnieniu porzdku i bezpieczestwa praworzdnym obywatelom oraz pocigniciu do odpowiedzialnoci zgodnie z obowizujcymi przepisami wszystkich tych, ktrzy ten porzdek zakcaj. Pozwoli Ci to podchodzi do takich sytuacji z adekwatn do nich doz emocji, a nie z sum frustracji z poprzednich interwencji. Wska, jak z punktu prawnego wyglda sytuacja osoby, czyli poinformuj j o: konsekwencjach za naruszenie przepisw prawnych i toku postpowania w tej sprawie, moliwociach uzyskania pomocy od pastwa lub innych instytucji, uwzgldniajc funkcj opiekucz pastwa.

31

Podkrel godno osoby, wskazujc jej na moliwo wyboru swego dalszego losu nawet w tak trudnej dla niej obecnej sytuacji. Zaznacz skutki kadego z wyborw, np.: e osoba bezdomna wybierajc noclegi na awkach i skryte spoywanie alkoholu, naraa si nie tylko na konsekwencje prawne, ale i na stanie si potencjaln ofiar przestpstw, na lekcewaenie jej przez osoby postronne, decydujc si na zamieszkiwanie w domu pomocy spoecznej, zyskuje wiksz akceptacj rodowiska, poczucie bezpieczestwa, szacunek itp. Jeli ponosisz due emocjonalne koszta tego, e pomimo Twego zaangaowania podejmowane dziaania nie przynosz bezporednich efektw, pamitaj, e nie moesz bra caej odpowiedzialnoci na siebie za efekt interwencji. To od osoby, wobec ktrej interweniujesz, bdzie zaleao, czy zechce z zaoferowanej pomocy skorzysta.

32

ZAKOCZENIE
Publikacja nie ma charakteru zamknitego i moe by poszerzona o inne specyficzne sytuacje oraz moliwoci ich rozwizania. Kolejne wskazwki i rady mog wypywa z nowych spostrzee i dowiadcze policjantw. Nie bez znaczenia jest take na bieco zmieniajca si sytuacja spoeczna, a wraz z ni spoeczne oczekiwania wobec Policji. Gwnym zamiarem autorw, skupiajcych si na jakoci kontaktu policjanta z obywatelem, byo podniesienie profesjonalizmu podczas wykonywania obowizkw subowych, a take wpynicie na humanitarne traktowanie ludzi, wobec ktrych podejmowane s interwencje. Zawarte tu wskazwki maj te stanowi bodziec do przemyle dla rozpoczynajcych prac zawodow policjantw i skonienia ich do budowania takiego warsztatu pracy, ktry pozwoli na efektywne dziaanie, przy zachowaniu godnoci wasnej i innych.

33

34

35

36