By si serce nie starzao Goethe pisa, e "Serce nigdy si nie starzeje, ma tylko coraz wicej blizn".

W pewnym sensie mia racj! Jak sprawi, by mimo upywu lat zawsze byo mode to prawdziwe wyzwanie dla nowoczesnej medycyny. Skd wzi si pomys, by ten niewielki misie podnie do rangi najwaniejszego organu? Krtko mwic, to "wina" Arystotelesa, ktry okrzykn serce pierwszym narzdem, jaki tworzy si w zarodku. A skoro pierwszym, to najwaniejszym, czyli tym, ktry zawiaduje i ciaem, i dusz. Tak wic stao si ono symbolem ycia i uczu. Ale toczca krew pompa wcale nie powstaje jako pierwsza, o czym Arystoteles jeszcze wiedzie nie mg. Mimo to serce jest prawdziwym tytanem pracy. Trzeba o nie cigle dba, eby na penych obrotach bez przerwy kurczyo si i rozkurczao rednio w rytmie 70 razy na minut, co daje 2,5 miliarda uderze przez cae ycie. WIEK SERCA NIE MA ZWIZKU Z TYM, ILE LAT MA CZOWIEK ; MOE BY OD NIEGO ZARWNO MODSZE, JAK I STARSZE Intuicj mia Wolter, ktry ju w dobie Owiecenia ostrzega: "Kto nie ma serca na swj wiek, temu wiek daje si we znaki". Dzi to najbardziej zwiza definicja tych, ktrzy w kocu trafi do kardiologa. I tak lekarz o tej specjalnoci nie narzeka na brak pracy. Sercowe kopoty ma bowiem co drugi mczyzna w okolicach czterdziestki i poowa kobiet tu po menopauzie. Jednak "szanse" na bycie kardiologicznym pacjentem udaje si oceni zawczasu. Wtedy, nawet przy sporym ryzyku, moesz zadba o to, aby serce zawsze byo zdrowe. W internecie (m.in. na stronie pokochajswojeserce.pl pod zakadk "Ile lat ma twoje serce?") znajdziesz wirtualny kalkulator, ktry oblicza tzw. wiek serca. Najpierw trzeba rozwiza test, w ktrym odpowiadasz na pytania dotyczce stylu ycia oraz podajesz wyniki bada (poziom cholesterolu i cinienie krwi). Jeli serce bdzie modsze, ni wskazuje na to twoja metryka (np. kalkulator okrel i jego wiek na 35 lat, ale ty skoczya ju czterdziestk), lub okae si rwnolatkiem, nie obawiaj si sercowo -naczyniowych kopotw. Do lekarza zgo si od razu, gdy dowiesz si, e starzeje si ono szybciej od ciebie. Kardiodzy korzystaj z profesjonalnych tabel SCORE, nieco dokadniejszych ni internetowe kalkulatory. Z nich odczytuj, jakie jest prawdopodobiestwo naszej przemiany w "sercowca". Oczywicie tu rwnie bierze si pod uwag: ile skoczya lat, czy palisz papierosy, uprawiasz jaki sport, masz nadwag. Uwzgldnia si te wyniki bada krwi: cholesterol, trjglicerydy i cukier na czczo oraz cinienie. W kadym z przypadkw warto powyej normy zwiksza ryzyko miadycy, ktrej skutkiem bywa zawa . Przykadowo prawdopodobiestwo, e do niego dojdzie, siga 30 proc., jeli kobieta, ktra jest w okresie menopauzy, wypala co najmniej kilkanacie papierosw dz iennie, a przy tym ma nadwag, nadcinienie i zbyt wysoki cholesterol. WSZYSTKO ZACZYNA SI OD NADCINIENIA LUB MIADYCY, KTRE BYSKAWICZNIE DODAJ SERCU LAT Bywa, e kropl drc ska jest zbyt wysokie cinienie. Kiedy krew bez przerwy i ze zwikszon si napiera na ciany naczy, trac one sprysto. Wwczas w przyspieszonym tempie rozwija si w nich miadyca. Czasami kolejno zdarze ulega odwrceniu. Najpierw w ttnicach powstaj zwapniae blaszki, ktre je usztywniaj i zapychaj. Potem przy zweniach jako efekt uboczny pojawia si nadcinienie. Skd jednak bierze si miadyca? Zdania kardiologw s podzielone. Jedni gwny powd widz w nas samych. Palimy papierosy, zbyt tusto i za duo jemy, nie stronimy od sodyczy, co podnosi cho lesterol i powoduje tycie. Kady z tych czynnikw niezalenie do 50 proc. zwiksza ryzyko miadycy. Podobnie jak nadcinienie czy podwyony cukier (to pierwszy sygna cukrzycy typu 2). Kiedy jednak nikotynowy nag poczymy z nadwag, ruszy lawina, ktra w zawrotnym tempie doprowadzi do uszkodzenia

naczy i sercowych powika. Okazuje si, e sama cukrzyca "postarza" ttnice o 10 lat, a w zestawie z nadcinieniem czy naogowym paleniem o ponad 20 lat. Inni lekarze win obarczaj przede wszystkim geny, a w drugiej kolejnoci styl ycia. Przy czym spadek w rwnym stopniu dostajemy po ojcu, pod warunkiem e serce dao mu si we znaki w okolicach czterdziestki, jak i mamie , jeli problemy kardiologiczne zaczy si, zanim skoczya 55 lat. DIETA RDZIEMNOMORSKA POMAGA ODMODZI NACZYNIA I SERCE - Dieta swoj nazw i medyczn karier zawdzicza mieszkacom poudnia Woch i greckich wysp, ktrzy najrzadziej na wiecie zapadaj na choroby sercowo-naczyniowe. To, co jedz, obnia cholesterol, nie daje wic szans miadycy. - Lecznicze tuszcze Chodzi o to, by w codziennym menu bya oliwa (na zimno w sosach albo na ciepo w smaonych daniach) i obowizkowo tuste ryby. W basenie Morza rdziemnego czerwone miso jada si zwykle raz w tygodniu. Oliwa i ryby zawieraj kwasy omega-3. To one obniaj zy cholesterol LDL, ktry niszczy ttnice, a podwyszaj dobry HDL, dziaajcy ochronnie. Poza tym zapobiegaj zakrzepom w naczyniach, co rwnie daje antymiadycowy efekt. - Sercowe witaminy Dla Greka i Wocha nie istnieje danie bez zieleniny (brokuw, saat) cytrusw i rnych orzechw. Jest w nich sporo kwasu foliowego oraz witamin z grupy B. Taki zestaw zmniejsza we krwi poziom niekorzystnej dla serca homocysteiny. Substancja ta powstaje podczas trawienia misa w jelicie. Jej nadmiar wchonity do krwi uszkadza ttnice i uruchamia miadycow lawin. Amerykanie witaminy te dodaj do mki (jak u nas jod do soli), std nawet jedzcym niezdrowo i otyym poziom homocysteiny we krwi spad o 10 proc. - Przyjazne przeciwutleniacze Dziki nim warzywa i owoce nabieraj koloru: tego (melony), pomaraczowego (marchewka, morele), czerwonego (papryka, pomidory) i f ioletowego (winogrona, bakaany). Barwniki te blokuj aktywno zego cholesterolu LDL, a nasilaj do brego HDL. Podobne jak lekkie czerwone wino stoowe. Kieliszek wypijany codziennie do obiadu przez Francuzw sprawia, e omijaj ich zaway i kreniowe przypadoci mimo podnoszcej cholesterol diety (tustych serw). - Ochronny bonnik Sporo go w warzywach, gwnie strczkowych. Gdy zestawi si je z wypiekami z mki penoziarnistej, uzbiera si lecznicza porcja. Std Wosi, lubicy makaron, i Grecy, ktrzy nie stroni od pieczywa, nie choruj na serce. Bonnik jak gbka pochania w jelicie tuszcze, c o ogranicza ich przyswajanie i trzyma cholesterol w ryzach. CO WYJTKOWO "NIE SMAKUJE" SERCU Wiadomo, e nie "przepada" za masem, za to lubi margaryn (najzdrowsza jest taka dla sercowcw, typu Benecol). Ale naukowcy odkryli kolejne produkty, ktre szczeglnie szkodz naczyniom. S to: Chipsy i frytki Tak naprawd s to smaone ziemniaki. Gdy pray si je w oleju, powstaje akrylamid toksyna wywoujca stan zapalny w ttnicach, co szybko koczy si miadyc. Napoje i przekski z syropem fruktozowym Poniewa jest 10 razy sodszy od cukru, dodaje si go do wielu produktw, take dietetycznych (np. muesli). Jeli codziennie zjadamy powyej 100 g tej substancji, niebezpiecznie ronie cinienie krwi. Orzechy brazylijskie Wykazano, e zawarty w nich selen podnosi cholesterol we krwi. Zwyky cukier Jest wrogiem damskiego serca. Wiecwka dwukrotnie czciej dopada kobiety, ktre sodz kaw czy herbat i codziennie jedz sodycze, ni panie unikajce cukru. TRZY PODSTAWOWE BADANIA, KTRE S JAK SYSTEM WCZESNEGO OSTRZEGANIA Kardiolodzy cigle powtarzaj: miadyca nie boli, bol dopiero jej powikania. Nie czujemy, gdy za wysoki cholesterol lub cukier systematycznie i nieodwracalnie uszkadza naczynia krwionone. Podobnie nie zauwaamy chwili, kiedy cinienie przekroczy norm (139/89 mm Hg), bo organizm

przyzwyczaja si do niewielkich waha i nie reaguje na nie. Ale gdy przez 10 lat utrzymywa si bdzie w granicach 142/92 mm Hg, zwzi si wiato ttnic. Dlatego nic nie zastpi regularnych bada. Dopki wyniki s prawidowe, cinienie mierz co 6 miesicy. Do ukoczenia 40 lat na analizy krwi zgaszaj si co 5 lat, pomidzy 40. a 50. rokiem ycia co 3 lata, a po pidziesitce koniecznie raz w roku. Kady nieprawidowy wynik traktuj jak sygna alarmowy i od razu wybierz si do lekarza. Lipidogram Pokazuje we krwi poziom cholesterolu i trjglicerydw (w wtrobie zamieniaj si w cholesterol). Naczynia s bezpieczne, pki trjglicerydy nie przekrocz 150 mg/dl, a cakowity cholesterol 200 mg/dl (dobry HDL nie powinien spa poniej 40 mg/dl u kobiet, 35 mg/dl u mczyzn; zy LDL przekroczy 135 mg/dl). Obawy budzi hiperlipidemia, gdzie ponad norm s trjglicerydy lub cholesterol, a sygnaem alarmowym jest podwyszony poziom obu z nich. Poniewa zy cholesterol LDL wbudowuje si w naczynia przy wiecwce, powinien obniy si do 100 mg/dl, po zawale do 70 mg/dl. Cukier na czczo Norma to 100 mg/dl (poziom w miar bezpieczny do 125 mg/dl). Cinienie krwi Prawidowe jest do 139/89 mm Hg. O agodnym nadcinieniu mwimy, dopki nie przekroczy 159/99 mm Hg, ale wysze jest ju grone. NAWET DO ZAAWANSOWANA MIADYCA SPRYTNIE SI MASKUJE Kiedy naczynia zaczynaj zarasta, krwi coraz trudniej si przez nie przeciska. Wwczas jedyn oznak mog by marznce stopy i mrowienie w nogach. Wyraniejsze sygnay wysya dopiero stale niedotlenione serce (czyli choroba wiecowa). Przy niewielkim wysiku i rano, od razu po przebudzeniu, brakuje nam tchu. Z trudem si poruszamy i apiemy powietrze na mrozie czy przy silnym wietrze. Na krtkim spacerze dostajemy te zadyszki, a gdy tylko lekko si przeforsujemy, dopada nas ciskanie i bl w klatce piersiowej. Za prawdziwego mistrza kamuflau uchodzi zawa, ale tylko u kobiet. U nich czsto przypomina zatrucie, bywa nawet z nim mylony. Panie silnie si poc, skar na pobolewanie w dole brzucha, wymiotuj, a tylko czasami czuj ucisk pod mostkiem, jeszcze rzadziej bl serca. Mimo to koniecznie trzeba wezwa pogotowie. U mczyzn zawa zdarza si czsto ju w okolicach czterdziestki i zwykle przebiega typowo: z silnym, piekcym lub kujcym blem w dole mostka i drtwieniem rki. Ostatnio zamieszanie wzbudza aspiryna, uznana za antyzawaowy rodek. Przy grypie bierze si j kilka dni w duej dawce (500 mg kwasu acetylosalicylowego). Ale eby rozrzedzi krew i zmniejszy ryzyko zakrzepu, zaywa si j codziennie w maych ilociach ok. 75 mg na dob. Profilaktyczne branie aspiryny ma sens, ale wycznie u "sercowcw". Nie dziaa ona, gdy naczynia s zdrowe, wic nie chroni przed miadyc w przyszoci. Poza tym aspiryna jest skuteczniejsza u panw z wiecwk ni pa, bo to testosteron potguje jej przeciwzakrzepowe dziaanie. Niedawno okazao si te, e hormonalna terapia zastpcza, agodzca uciliwoci menopauzy, nie zabezpiecz a serca. Syntetyczne estrogeny znacznie gorzej je chroni ni naturalne. NACZYNIA UDAJE SI NAPRAWI TAK, ABY SERCE ZNW MOGO BI JAK DZWON Standardem stao si balonikowanie, traktowane prawie jak zabieg kosmetyczny. Przez niewielkie nakucie na skrze (np. w okciu lub w pachwinie) wkada si do ttnicy cewnik z pustym balonikiem, a potem wprowadza dalej , do kolejnych jej odgazie ("podr" wida na monitorze). Kiedy dotrze on do miejsca zwenia, balonik si pompuje. W ten sposb kruszy on blaszki miadycowe i poszerza naczynie. Czasami przed takim rozpychaniem na baloniku umieszcza si sprynk (tzw. stent), ktr nastpnie pozostawia si w naczyniu. Za spraw tego rusztowania oraz substancji, ktrymi jest ono nasczone, naczynie nie zarasta ponownie. Niekiedy nie mona poszerzy naczynia, wic buduje si niejako "obwodnic". Lekarze fachowo nazywaj j by-passem. Dziki niej krew omija zarastajce miejsce w aorcie jak samochody zatoczone miasto. W trakcie operacji z nogi wycina si kawaek zdrowej yy, a nastpnie jeden jej koniec wszywa przed zweniem, a drugi za nim. Czasami, eby stworzy obieg zastpczy, wykorzystuje si ttnic piersiow lec pod mostkiem. Dzisiaj po takich operacjach zostaj niewielkie blizny, bo nacina si may fragment skry, ebra za tylko delikatnie rozsuwa.

By twoje serce ttnio yciem! Troska o serce jest nierozcznie zwizana z dbaniem o waciwy poziom krcego w naszej krwi cholesterolu. Cholesterol LDH przenika bowiem do cian ttnic powodujc tym samym ich niszczenie i zwanie, co z kolei powoduje spowalnianie przepywu krwi pyncej do serca. Ten proces prowadzi do miadycy, czyli choroby ttnic, ktra jest najczstsz przyczyn choroby niedokrwiennej serca, a std ju tyko krok do zawau. Chcc temu zapobiec powinnimy bada stenie cholesterolu we krwi co 5 lat i dba o jego waciwy poziom. Obnianie poziomu cholesterolu, czy te zapobieganie jego wzrostowi jest cile zwizane z przestrzeganiem diety. Powinnimy przede wszystkim usun z na szego jadospisu lub przynajmniej ograniczy produkty zawierajce tuszcz zwierzcy (smalec, sery te, penotuste sery biae, mietana, pene mleko, mleko skondensowane, maso, krewetki, kalmary, ikra, tuste miso i wdliny jak np. kiebasa, salami, boczek, pasztety). W cigu dnia nie powinnimy zjada wicej ni 300 mg cholesterolu (przykadowo jedno jajko zawiera ok. 300 mg cholesterolu, 100 g masa ok. 220 mg, 100 g penotustego mleka ok. 13 mg). Pamitajmy, e jego due iloci (np. pochodzce z tek jaj) znajduj si w gotowych produktach. Planujmy zakupy przed przygotowywaniem posikw. Jest mnstwo produktw sprzyjajcych pracy naszego serca. Poza cholesterolem LDH, ktry warto ogranicza, istnieje rwnie cholesterol HDL dziaajcy przeciwmiadycowo (im wyszy jego poziom we krwi tym mniejsze ryzyko miadycy). Jego rola polega bowiem na usuwaniu zogw niepodanego cholesterolu z ttnic. Najwicej cholesterolu HDL znajdziemy w tustych rybach morskich, dlatego te powinnimy je spoywa przynajmniej 2-3 razy w tygodniu. Dbajc o dobr kondycj serca nie zapominajmy rwnie o witaminach A, C i E, gdy poprawiaj one stan naczy krwiononych. Najbogatszym rdem witaminy A jest tran - olej z wtroby ryb i zwierzt morskich, a potrzebne karoteny znajdziemy w mleku i jego przetworach, w owocach o pomaraczowym i tym kolorze oraz w warzywach jak np . marchewka, szpinak, zielony groszek, saata czy brokuy. Witaminy E szukajmy w penym ziarnie zb, migdaach, pestkach sonecznika, orzechach woskich i ziemnych, saacie, kapucie. Natomiast rdem witaminy C s wiee owoce i warzywa gwnie truskawki, czarne porzeczki, cytrusy, papryka, bruksela, kapusta. W naszych posikach nie moe zabrakn bonnika, ktry rwnie pomaga w usuwaniu cholesterolu z organizmu. Najwiksze jego iloci znajdziemy w kaszach gruboziarnistych, brzowym ryu, w owocach (np. maliny, jeyny, marakuja, daktyle, porzeczki), w owocach suszonych (np. brzoskwinie, figi, liwki, morele), w orzechach i nasionach (korzystne dla serca s orzechy woskie i migday), w warzywach (pietruszka, seler, koper, bb, zielony groszek), w warzywach strczkowych (fasola, groch, soja, soczewica). Do saatek warto dodawa 2-3 yki oliwy, ale tej extra vergin (jest ona zdrowa i umoliwia przyswajanie witamin rozpuszczalnych w tuszczach). Wybierajmy pieczywo z penego ziarna, chleb ytni, razowy, graham lub pumpernikiel. Wane jest radykalne ograniczenie sodyczy, ktre zawieraj duo tuszczu, pozbawione s witamin i korzystnych dla naszego serca skadnikw odywczych. Ograniczy powinnimy rwnie spoywanie misa (zwaszcza smaonego) do 2 -3 razy w tygodniu (starajmy si je miso o maej iloci tuszczu takie jak indyk, kurczak, cielcina, dziczyzna). Z nabiau natomiast wybierajmy chude jogurty, sery biae i mleko. Pamitajmy, e serce to pompa wyznaczajca tempo naszego ycia. Nie zakcajmy wic jego pracy nieodpowiedni diet. 10 przykaza w profilaktyce chorb serca Prowadzc zdrowy styl ycia w oparciu o powysze zalecenia profilaktyczne mamy szans cieszy si zdrowym sercem Odpowiednia pielgnacja serca Skuteczna profilaktyka chorb serca i ukadu krenia powinna oprze si na trwaych zmianach w stylu naszego ycia. Od kilku lat we wrzeniu obchodzimy wiatowy dzie serca - dzie, ktrego celem jest przypominanie nam jak wana jest profilaktyka chronica przed rozwojem chorb serca. Warto dowiedzie si, co mona zrobi aby cieszy si zdrowym sercem ,jak najduej.

Dieta i antyoksydanty Dieta dla serca obejmuje produkty penoziarniste, makarony, ziemniaki, warzywa, owoce, ryby morskie, niskotuszczowy nabia i chude miso. Polecanym tuszczem s oleje rolinne i oliwa oraz margaryny mikkie. Dietetycy zalecaj aby codziennie paaszowa ok 0,5 kg warzyw i owocw Rzu palenie Kady wypalony papieros to mniejsza ilo antyoksydantw i wzrost ryzyka miadycy. Rzucenie palenia tytoniu nie jest atwe, ale przy odpowiedniej motywacji jest realne. Mona si dodatkowo wspomc dostpnymi w aptekach bez recepty rodkami odzwyczajajcymi od papierosa w postaci gumy do ucia, inhalatora i plastrw przezskrnych, ktre zawieraj okrelon dawk nikotyny agodzcej lub eliminujcej objawy godu Ogranicz alkohol Niewielkie dawki alkoholu opniaj rozwj miadycy, poniewa podwyszaj stenie frakcji HDL cholesterolu czyli tzw. dobrego cholesterolu. Jednak granica midzy tym co dozwolone, a zakazane jest bardzo cienka. Przy alkoholu due jego dawki niweluj dziaanie ochronne naczy i zagraaj rozwojowi uzalenienia Ruch to zdrowie bez wzgldu na wiek Serce jest miniem i z tego wzgldu potrzebuje regularnego treningu. Wysiek fizyczny zwizany z rekreacj usprawnia prac serca, poprawia przepyw krwi w naczyniach wiecowych, uatwia zwalczanie zaburze lipidowych, reguluje cinienie krwi i zapobiega otyoci, a wic dziaa antymiadycowo. Kontrola cinienia krwi Utrzymujce si podwyszone cinienie krwi prowadzi do zwenia ttnic i rozwoju blaszek miadycowych. Dlatego bardzo wane jest jak najwczeniejsze wykrywanie nadcinienia ttniczego i jego leczenie. Kontrola cholesterolu Podwyszony poziom cholesterolu i jego frakcji LDL sprzyjaj rozwojowi miadycy. Dlatego wane jest okresowe sprawdzanie lipidogramu i jeli wykazuje on nieprawidowoci konieczne staje si wprowadzenie zmian w codziennej diecie, o czym jest wyej. Jeli sama dieta nie skutkuje lub obecne s inne czynniki ryzyka miadycy, to konieczne staje si wczenie farmakoterapii przez lekarza Kontrola cukru W przebiegu cukrzycy dochodzi do zaburze gospodarki cholesterolowej oraz wielu innych, nie do koca poznanych zaburze metabolicznych, ktre uatwiaj rozwj miadycy ttnic. Dlatego konieczna jest okresowa kontrola poziomu cukru we krwi na czczo i jeli jest on podwyszony wymaga leczenia. Kwas acetylosalicylowy Bezporedni przyczyn zawau serca czy udaru mzgu jest czsto zakrzep powstajcy z pytek krwi w miejscu uszkodzenia rdbonka naczyniowego i uniemoliwiajcy przepyw krwi. Nieocenion przysug daje nam tutaj znany od ponad stu lat i dostpny bez recepty kwas acetylosalicylowy (skadnik lekw np. aspiryna, polopiryna) , ktry hamuje agregacj pytek krwi, zmniejszajc w ten sposb skonno do zakrzepw. Jak radzi sobie ze stresem?

Bez stresu nie byoby ycia, poniewa to stres stymuluje nas do dziaania, poprzez wydzielane hormony: adrenalin i hormony kory nadnerczy. Hormony te dziaaj na ukad krenia przyspieszajc rytm serca, podnoszc cinienie krwi i zwajc naczynia krwionone. Im wicej stresw przeywamy, tym bardziej nasze serce i naczynia s obcione. Dlatego naley mierzy siy na zamiary oraz podejmowa dziaania rozadowujce stres i napicie np. nauczy dystansowa si od pracy, oddawa si relaksowi lub ulubionym zajciom sportowym. Ktre produkty wzmacniaj nasze serce? Czosnek - w sklepach dostaniem take w mielonej postaci. Mimo e nie wszyscy przepadaj za intensywnym smakiem i zapachem czosnku to warto stosowa go naszej diecie. Obnia poziom cholesterolu we krwi a take poziom trjglicerydw ochraniajc w ten sposb nie tylko serce ale take ttnice. Gorzka czekolada - jest jednym z najprzyjemniejszych produktw, dziki ktrym moemy poprawi swoje zdrowie. Dziki duej zawartoci przeciwutleniaczy pozytywnie wpywa na nasze serce a dodatkowo znakomicie poprawia nastrj. Pamitajmy jednak, e najzdrowsza jest ta z najwiksz zawartoci kakao i produkowana ze skadnikw najwyszej jakoci. Sok z granatu - owoc, z ktrego powstaje sok jest symbolem dugowiecznoci. Sok z granatu jest jednym z najstarszych "eliksirw" zdrowia. rdo polifenoli, elaza i kwasw organicznych. Nie tylko odmadza ale przede wszystkim wzmacnia naczynia krwionone i serce. Poza tym doskonale orzewia. Zielona herbata - to, e zdrowa wiemy, e ma duo witamin te wiemy. Ale czy wiedzielicie, e obnia cinienie krwi co przekada si bezporednio na form waszego serducha? Skadniki zielonej herbaty wzmacniaj take naczynia krwionone i zapobiegaj zakrzepom. Produkty sojowe - bardzo zdrowa alternatywa dla produktw mlecznych pochodzenia zwierzcego. Zawieraj mniej kalorii a wicej skadnikw odywczych w tym przyjaznych dla naszego serca kwasw tuszczowych. Obnia take poziom zego cholesterolu co oczywicie nie jest bez znaczenia. Warto wczy takie produkty do naszej codziennej diety. Sezam i olej sezamowy - w Azji jest symbolem niemiertelnoci, wic czemu nie skorzysta i nie wyduy sobie co nieco ywota? elazo, cynk, magnez, wap to tylko niektre z mikroelementw. Sezam jest rdem skadnikw, ktre obniaj poziom cholesterolu. Zdecydowanie polecamy osobom, ktre maj problemy z sercem. Fasola - jeeli nie chcecie mie problemw z ukadem krenia oraz sercem fasola jest dobrym rozwizaniem. Dua zawarto bonnika znacznie redukuje poziom zego cholesterolu. .