Niniejsza darmowa publikacja zawiera jedynie fragment penej wersji caej publikacji.

Aby przeczyta ten tytu w penej wersji kliknij tutaj. Niniejsza publikacja moe by kopiowana, oraz dowolnie rozprowadzana tylko i wycznie w formie dostarczonej przez NetPress Digital Sp. z o.o., operatora sklepu na ktrym mona naby niniejszy tytu w penej wersji. Zabronione s jakiekolwiek zmiany w zawartoci publikacji bez pisemnej zgody NetPress oraz wydawcy niniejszej publikacji. Zabrania si jej od-sprzeday, zgodnie z regulaminem serwisu. Pena wersja niniejszej publikacji jest do nabycia w sklepie internetowym E-ksiazka24.pl.

ISBN 97883-242-1415-0

Spis treci
Od redaktora serii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 0. Wstp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 1. Kultura jako integralna cz praktycznej nauki jzyka . . . . . . . . . . . . . 17 1.1. Dziesi zaoe koncepcyjnych i dydaktycznych pracy . . . . . . . . . . . 17 1.2. Rozwaania terminologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20 1.2.1. Kultura realia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 1.2.2. Dydaktyka metodyka glottodydaktyka dydaktyka kultury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 2. Nauczanie kultury i realiw w dydaktykach jzykw wiatowych . . . . . 2.1. Niemiecka Landeskunde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1.1. Tezy ABCD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1.2. Koncepcja D-A-CH(-L) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
POWIZANIA W STRON PODRCZNIKW REGIONALNYCH

26 27 30 33

Tbinger Modell einer integrativen Landeskunde . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 2.1.3. Profile Deutsch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 36 38 39 42 45 47 47 57 58 61 63 64 66 69 70

Rahmenrichtlinien fr den Mittelstufenunterricht am Goethe-Institut . . . 2.2. Francuska civilisation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2.1. Leksykultura w ujciu Roberta Galissona . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.3. Standardy europejskie nauczania kultury wedug ESOKJ . . . . . . . . . 2.4. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Kultura i realia w polskich pracach neofilologicznych . . . . . . . . . . . . . . 3.1. Rozwaania teoretyczne i metodologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2. Propozycje programowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2.1. Curriculum fr Fremdsprachenlehrerkollegs . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2.2. Rahmencurriculum fr Fremdsprachenlektorate Deutsch als Fremdsprache . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.3. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Kultura i realia w glottodydaktyce polonistycznej. Prace teoretyczne i metodologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.1. Racjonalny empiryzm pierwszych prac . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.2. Podejcie komunikacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.2.1. Grundbaustein Polnisch... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

POWIZANIA NIEMIECKIE PROPOZYCJE PROGRAMOWE

dydaktyka kultur y polskiej

4.3. Prace monograficzne powicone nauczaniu kultury . . . . . . . . . . . . . . 4.3.1. wiat jzyka polskiego oczami cudzoziemcw . . . . . . . . . . . . . . . . 4.3.2. Przestrze kulturowa w nauczaniu jzyka polskiego jako obcego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.3.3. Jake rad bym si nauczy polskiej mowy... . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.3.4. Kompetencja komunikacyjna Niemcw w polskich aktach grzecznoci jzykowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.4. Komunikacja midzykulturowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.4.1. Dialog midzykulturowy. Teoria oraz opis komunikowania si cudzoziemcw przyswajajcych jzyk polski . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.4.2. Kurs komunikacji midzykulturowej jako element studiw polskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.4.3. Etnocentryzm, polonocentryzm, wielokulturowo, wielogosowo... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Analiza konwersacji oraz analiza dyskursu jako metody przydatne w okreleniu kompetencji komunikacyjnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.4.4. Opis pedagogiki zorientowanej na rozwj kompetencji i wraliwoci interkulturowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.5. Kultura polska oczyma socjologw kultury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.6. Kultura w procesie certyfikacji jzyka polskiego jako obcego . . . . . . . . 4.6.1. Kanon wiedzy o Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.6.2. Kompetencja socjokulturowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.7. Pierwsze propozycje programowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.7.1. Kultura w nauczaniu jzyka polskiego jako obcego. Stan obecny programy nauczania pomoce dydaktyczne . . . . . . . . . . . 4.8. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
POWIZANIA METODY UATWIAJCE BADANIE KOMPETENCJI KOMUNIKACYJNEJ

72 72 74 77 78 79 79 80 82

82 83 85 87 88 91 93 93 94

5. Od faktografii do perspektywy zadaniowej. Etapy rozwoju koncepcji nauczania kultury i realiw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 5.1. Podejcie faktograficzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 5.2. Podejcie komunikacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 5.3. Podejcie midzykulturowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 111 5.4. Bilans podej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112 5.5. Ujcie eklektyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113 5.6. Perspektywa zadaniowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .113
POWIZANIA Portfolio kulturowE . . POWIZANIA Kurs komunikacji midzykulturowej GRAYNY Zarzyckiej a podejcie midzykulturowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117

Spis treci

6. Kultura i realia w podrcznikach do nauki jzyka polskiego jako obcego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120 . . . 6.1. Podejcie faktograficzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.1.1. Uczymy si polskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.1.2. Chc mwi po polsku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.1.3. Podrczniki dla zaawansowanych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.2. Podejcie komunikacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.2.1. Cze, jak si masz? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.2.2. Hurra!!! Po polsku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.2.3. Spotkania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.2.4. Witam! Der Polnischkurs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.2.5. Kurs wideo Uczmy si polskiego... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.3. Podejcie midzykulturowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.3.1. Co wam powiem... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.3.2. Tandem jzykowy... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.3.3. Cze, jak si masz? (wydanie dwuczciowe) . . . . . . . . . . . . . . Cze, jak si masz? Polons para iniciantes (wersja brazylijska) . . . . . . 6.3.4. Polski bez tajemnic. Jzyk polski dla studentw niemieckojzycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.4. Materiay pomocnicze prezentujce kultur i realia polskie . . . . . . . . 6.5. Ewaluacja treci kulturowych w materiaach glottodydaktycznych . . . 6.6. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
POWIZANIA Nowe media w nauczaniu kultury i realiw polskich . . POWIZANIA REGIONALIZACJA PODRCZNIKW POLSKICH POWIZANIA Analizy podrcznikw i materiaw dydaktycznych do jzyka polskiego jako obcego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

124 128 128 130 133 135 136 139 142 144 147 149 150 151 153 156 158 161 168 172

. . . 174

7. Podstawy autorskiego programu nauczania kultury i realiw w ramach praktycznej nauki jzyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.1. Zaoenia glottodydaktyczne programu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.2. Podstawy glottodydaktyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.3. Cele oglne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.4. Cele szczegowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
POWIZANIA METODA OPRACOWANIA PROGRAMU .

178 179 179 180 181

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181

7.5. Warunki realizacji programu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183 7.5.1. Lektorzy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185 7.5.2. Profil uczcych si . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185

dydaktyka kultur y polskiej

7.6. Treci nauczania i kryteria ich doboru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.6.1. Katalog tematyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.6.1.1. Poziom podstawowy: A1 (Breakthrough) i A2 (Waystage) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.6.1.2. Poziom redni: B1 (Threshold) i B2 (Vantage) . . . . . . . 7.6.1.3. Poziom biegoci jzykowej (C1 i C2) . . . . . . . . . . . . 7.7. Realizacja programu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.7.1. Metody i formy pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.7.2. Typologia zada . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.7.2.1. Przykadowe formy zada . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.7.3. Nauczanie zorientowane na dziaanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.8. Kontrola i ocena wynikw nauczania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.9. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

186 186 187 191 195 199 199 199 200 205 205 206

8. Zakoczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209 Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213 1. Prace teoretyczne i metodologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213 2. Podrczniki i materiay pomocnicze do nauki jzyka polskiego jako obcego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223 Aneks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227

Od redaktora serii

W 2004 roku w wydawnictwie Universitas ukaza si tom Kultura wnau czaniu jzyka polskiego jako obcego. Stan obecny programy nauczania pomoce dydaktyczne, ktry przynosi podsumowanie dyskusji toczonej wPolsce w latach 19922003 na temat uwzgldniania kultury w nauczaniu jzyka polskiego jako obcego. Publikacja zostaa przyjta z zainteresowaniem przez odbiorcw i daa pocztek nowej serii wydawniczej Metodyka Nauczania Jzyka Polskiego Jako Obcego, w ktrej opublikowano dotychczas osiem pozycji. Prawdziw nowoci zawart w tej ksice byy propozycje programw nauczania kompetencji socjokulturowej W. Miodunki, realiw polskich P.E. Gbala oraz inwentarz tematw kulturowych A.B. Burzyskiej iU. Dobesz. Dwa lata pniej w tej samej serii ukaza si tom Z zagadnie dydaktyki jzyka polskiego jako obcego pod redakcj E. Lipiskiej i A. Seretny, w ktrym wrd zagadnie dydaktyki szczegowej jzyka polskiego jako obcego znalazo si opracowanie P.E. Gbala Realia i kultura w nauczaniu jzyka polskiego jako obcego. Du cz tego opracowania stanowi modelowy program nauczania realiw i kultury polskiej zintegrowany z nauczaniem jzyka na poziomach A1 i A2, B1 i B2, C1 i C2. Obecnie w serii ukazuje si monografia Dydaktyka kultury polskiej wksztaceniu jzykowym cudzoziemcw. Podejcie porwnawcze P.E. Gbala. Mona by uwaa, e monografia stanowi rozwinicie syntetycznego opracowania opublikowanego w 2006 roku, moim zdaniem jednak jest to nowe ujcie opracowywanego wczeniej tematu, wzbogacone o omwienie nauczania realiw i kultury w dydaktykach jzykw wiatowych oraz w polskich pracach neofilologicznych, czy te o prezentacj perspektywy zadaniowej wrd etapw rozwoju koncepcji nauczania realiw i kultury. Wrezultacie praca ta stanowi najpeniejsze obecnie na rynku polskim opracowanie ocharakterze podrcznikowym nauczania kultury i realiw wdydaktyce jzykw obcych, moe wic by uyteczna nie tylko dla polonistw, ale take dla dydaktykw innych jzykw obcych. W pracach dra P.E. Gbala zawsze by obecny aspekt porwnawczy, charakterystyczny dla szkoy krakowskiej glottodydaktyki polonistycznej, tu jednak zyska on now rang, podkrelon w podtytule. Szukajc najlepszych

10

dydaktyka kultur y polskiej

rozwiza w nauczaniu cudzoziemcw kultury polskiej, P.E. Gbal odwouje si do standardw europejskich oraz do tego, co proponuje si wpracach angielskich, niemieckich i francuskich, a take w pracach polskich anglistw, germanistw i romanistw. Odwouje si, by pokaza, jak inni rozwizuj te same problemy dydaktyczne, zanim zastosuje je wnauczaniu cudzoziemcw kultury polskiej. Trzeba doda, e dr P.E. Gbal zajmuje si nauczaniem cudzoziemcw kultury polskiej nie tylko teoretycznie, prowadzc badania naukowe i przygotowujc publikacje, ale rwnie praktycznie, prowadzc zajcia z dydaktyki kultury polskiej dla studentw studiw magisterskich i podyplomowych w zakresie nauczania jzyka polskiego jako obcego na Wydziale Polonistyki UJ. Publikacja monografii powiconej dydaktyce kultury polskiej w ksztaceniu jzykowym cudzoziemcw oznacza nadanie tej dydaktyce specjalnej rangi rwnej metodyce nauczania jzyka polskiego jako obcego, jego dydaktyce oglnej, czy te planowaniu zaj jzykowych, ktrym powicone zostay dotychczas osobne tomy. Oznacza take i to, e zmieni si w nowym wydaniu tom Z zagadnie dydaktyki jzyka polskiego jako obcego, gdy usunite z niego zostan m.in. prace na temat nauczania kultury oraz jzyka polskiego w wiecie. Temu ostatniemu zagadnieniu zostanie powicony tom Polszczyzna jako jzyk drugi i obcy, aktualnie w przygotowaniu. W artykule otwierajcym tom Kultura w nauczaniu jzyka polskiego jako obcego zadawaem pytanie o to, czy kultura bya traktowana po macoszemu w nauczaniu jzyka polskiego jako obcego, i odpowiadaem na nie twierdzco. Dzi z prawdziw satysfakcj stwierdzam, e nikt ju nie moe powiedzie, i kultura jest traktowana po macoszemu w nauczaniu jzyka polskiego jako obcego, a dowodem na to jest wiele prac na ten temat opublikowanych w rnych polskich orodkach akademickich oraz publikowana wanie monografia P.E. Gbala.
Prof. dr hab. W.T. Miodunka Redaktor serii Krakw, marzec 2010 r.

0. Wstp

Dydaktyka kultury polskiej w ksztaceniu jzykowym cudzoziemcw. Podejcie porwnawcze to kolejny, smy tom wydany w serii Metodyka Nauczania Jzyka Polskiego Jako Obcego. Jego publikacja wpisuje si w nurt podjtej przed paru laty burzliwej dyskusji powiconej miejscu oraz roli kultury i realiw w polonistycznym ksztaceniu jzykowym. Rozpocz j opublikowany w roku 2004 tom zatytuowany Kultura w nauczaniu jzyka polskiego jako obcego. Stan obecny programy nauczania perspektywy pod redakcj Wadysawa T. Miodunki ktry by pokosiem prowadzonego w roku 2003 w Katedrze Jzyka Polskiego jako Obcego UJ seminarium i stanowi swoiste podsumowanie dotychczas toczonych rozwaa nad (nie)obecnoci kultury polskiej w nauczaniu jzyka polskiego jako obcego. Zapowiada rwnie nadchodzce zmiany idalsze dyskusje, ktre zaowocoway materiaami bdcymi odpowiedzi i uzupenieniem zamieszczonych w Kulturze... propozycji programowych. Nale do nich w pierwszej kolejnoci opracowania teoretyczne, takie jak niepublikowana rozprawa doktorska Przemysawa E. Gbala Realioznawstwo w podrcznikach do jzykw niemieckiego i polskiego jako obcych. Analiza porwnawcza programw i pomocy dydaktycznych (2005), praca Piotra Garncarka Przestrze kulturowa w nauczaniu jzyka polskiego jako obcego (2006), rozdzia Realia i kultura w nauczaniu jzyka polskiego jako obcego zamieszczony w ksice Z zagadnie dydaktyki jzyka polskiego jako obcego (czwartym tomie serii) pod redakcj Ewy Lipiskiej i Anny Seretny (2006), a przygotowany przez piszcego te sowa, oraz szereg artykuw z tomu Wposzukiwaniu nowych rozwiza. Dydaktyka jzyka polskiego jako obcego u progu XXI wieku pod redakcj Wadysawa T. Miodunki i Anny Seretny (2008). Znaczca liczba nowych opracowa i due zainteresowanie nimi potwierdzaj coraz powaniejsze traktowanie problematyki kulturo- i realioznawczej przez specjalistw od nauczania polszczyzny. Wydaje si, i najwaniejszy z postulatw zprekursorskiego tomu Kultura w nauczaniu jzyka
Zob.: Kultura w nauczaniu jzyka polskiego jako obcego, Stan obecny programy nau czania perspektywy, red. W.T. Miodunka, Krakw 2004.


12

dydaktyka kultur y polskiej

polskiego jako obcego, zakadajcy integracj realiw i kultury z praktyczn nauk polszczyzny, znajduje akceptacj i staje si jednym z wyznacznikw nowoczesnego nauczania cudzoziemcw naszego jzyka. Wzrastajce znaczenie Polski i jzyka polskiego na arenie midzynarodowej niesie z sob potrzeb wyksztacenia nowej generacji specjalistw od nauczania jzyka polskiego jako obcego, dysponujcych solidnym warsztatem dydaktyczno-metodycznym, nieustpujcych nauczycielom i lektorom innych jzykw. Ich ksztacenie, dopasowane do zmieniajcej si rzeczywistoci europejskiej i potrzeb gospodarek opartych na wiedzy, wymaga opracowania nowych rozwiza pedeutologicznych oraz publikacji podrcznikw i poradnikw metodycznych uatwiajcych przygotowanie do zawodu nauczyciela i lektora. Z takich zaoe musieli wyj twrcy serii Metodyka Nauczania Jzyka Polskiego Jako Obcego, ktr niniejszy tom uzupenia ozagadnienia zwizane z rozwijaniem kompetencji kulturowych, bdcych integralnymi skadnikami kompetencji zawodowych przyszych nauczycieli ilektorw. Adresatem publikacji s przede wszystkim studenci wszystkich realizowanych obecnie cieek ksztacenia nauczycieli jzyka polskiego jako obcego: studenci uzupeniajcych studiw magisterskich i studiw doktoranckich w zakresie nauczania jzyka polskiego jako obcego, studenci polonistyk realizujcych dodatkowo specjalno glottodydaktyczn oraz suchacze tzw. kwalifikacyjnych studiw podyplomowych, stanowicy najwiksz grup pord ksztaconych nauczycieli i lektorw. Publikacja powinna rwnie znale swoich odbiorcw w krgach czynnych zawodowo nauczycieli ilektorw jzyka polskiego jako obcego zainteresowanych szeroko pojtym aspektem kulturowym w nauczaniu jzykw obcych. Zaoenia teoretyczne i przykady rozwiza dydaktycznych zamieszczone w niniejszym tomie stanowi odbicie polskiej i europejskiej myli glottodydaktycznej w nauczaniu jzyka polskiego jako obcego. Autor tomu, podobnie jak twrcy pozostaych materiaw opublikowanych wserii Metodyka Nauczania Jzyka Polskiego Jako Obcego, wychodzi zzaoenia, i nauczanie polszczyzny powinno odbywa si w sposb zbliony do nauczania innych jzykw europejskich, w tym przede wszystkim tzw. wiatowych, zktrych dydaktyk i metodyk warto korzysta. To jedno zpodstawowych zaoe coraz czciej lansowanej glottodydaktyki porwnawczej, w ktrej nurt niniejsza publikacja stara si wpisa. Przenoszenie koncepcji wypracowanych przez dydaktyki innych jzykw do praktyki nauczania polszczyzny musi si, oczywicie, odbywa z poszanowaniem specyfiki i warunkw nauczania naszego jzyka. Ten postulat staramy si t publikacj rwnie realizowa. Wszystkie powizane z naszymi docie-

0. Wstp

13

kaniami badania zostay przeprowadzone w krgach uczcych si jzyka polskiego jako obcego. Podstawowym celem Dydaktyki kultury polskiej... jest udzielenie odpowiedzi na trzy zasadnicze pytania o charakterze dydaktyczno-metodycznym: w jaki sposb integrowa nauczanie kultury z rozwijaniem kompetencji jzykowej?; za pomoc jakich technik i materiaw dydaktycznych naucza? oraz czego naucza? Zaoony cel jest w pierwszej kolejnoci realizowany przez rozdziay: czwarty prezentujcy podejcia integrujce nauczanie kultury i jzyka, pity bdcy szczegow analiz wybranych materiaw dydaktycznych pod ktem ich zawartoci kulturowej, i szsty zawierajcy propozycj programow z konkretnymi treciami ksztacenia i sposobami ich realizacji. Zaprezentowana triada (jak, z czego oraz czego naucza), leca u podoa podstawowych zaoe koncepcji tomu, przywiecaa ju zreszt twrcom wczeniejszych publikacji w serii Metodyka Nauczania Jzyka Polskiego Jako Obcego. Dydaktyka kultury polskiej... skada si z siedmiu rozdziaw prezentujcych zagadnienia teoretyczne i propozycje rozwiza praktycznych. Pierwszy rozdzia pracy obejmuje krtkie rozwaania terminologiczne, skupiajce si na programowej integracji kultury i realiw z praktyczn nauk jzyka obcego, w tym wypadku polszczyzny. Kolejne dwa rozdziay pracy, zgodnie z nakrelonymi wczeniej zaoeniami umoliwiajcymi wykorzystanie zdobyczy innych glottodydaktyk wnauczaniu polszczyzny, przenosz odbiorcw publikacji w rzeczywisto nauczania kultury i realiw innych jzykw. W pierwszym z nich zwracamy uwag na najwaniejsze koncepcje stworzone przez zagranicznych specjalistw od jzykw wiatowych. Drugi z rozdziaw przedstawia rozwizania proponowane przez polskich neofilologw. W przypadku pierwszej grupy autorw iich koncepcji odwoujemy si do publikacji niemiecko- i francuskojzycznych, gdy wikszo rozwiza dotychczas wypracowanych wnauczaniu polszczyzny do nich si odnosi. Prace polskich glottodydaktykw-neofilologw umoliwiaj dokonanie porwna z propozycjami glottodydaktykw-polonistw, dziaajcych w tej samej rzeczywistoci edukacyjnej, niejako obok siebie.
Nale do nich w szczeglnoci tomy: ABC metodyki nauczania jzyka polskiego jako obcego (numer 3 w serii), autorstwa A. Seretny i E. Lipiskiej, Krakw 2005, Z zagadnie dydaktyki jzyka polskiego jako obcego (numer 4 w serii), redagowany przez E. Lipisk iA.Seretny, Krakw 2006, oraz bdcy w opracowaniu tom Jzyk polski jako drugi i obcy (numer 6 w serii) W.T. Miodunki.


14

dydaktyka kultur y polskiej

Czwarty rozdzia pracy stanowi swoisty bilans dotychczasowej polonistycznej myli glottodydaktycznej w zakresie nauczania kultury i realiw. Prezentuje oraz komentuje zaoenia i cele najwaniejszych prac teoretycznych i metodologicznych stanowicych punkty odniesienia dla pniej publikowanych rozwaa, bada i koncepcji dydaktycznych. Nakrela podejcie do problematyki kulturo- i realioznawczej z perspektywy prac wpisujcych si w nurt tzw. racjonalnego empiryzmu niepopartego wczeniej przeprowadzonymi badaniami. Komentuje monografie glottodydaktyczne powicone zagadnieniom dydaktyki kultury polskiej jako obcej. Prezentuje wreszcie spojrzenie na interesujc nas problematyk oczyma socjologw kultury zajmujcych si badaniami spoeczno-kulturowej sytuacji obcokrajowcw studiujcych w Polsce. Ten rozdzia pracy zamykaj opublikowane w ostatnim czasie artykuy krelce cieki dalszego rozwoju dydaktyki kultury. W pitym rozdziale pracy zaprezentowana jest europejska ewolucja myli glottodydaktycznej w zakresie nauczania kultury i realiw. Zmieniajce si zaoenia teoretyczne i ich realizacj praktyczn ukazuj rozwijajce si na przestrzeni czasu podejcia do nauczania kultury i realiw: faktograficzne, komunikacyjne i midzykulturowe. Dopenieniem prezentowanych koncepcji jest wprowadzenie coraz czciej obecnej na zajciach jzykowych tzw. perspektywy zadaniowej nauczania kultury i realiw. Kolejna cz tomu, zbierajc i czc z sob rozwizania wypracowane przez glottodydaktyk polsk oraz europejsk, przynosi analiz podrcznikw i innych pomocy dydaktycznych do nauczania polszczyzny pod ktem sposobw praktycznej realizacji omwionych wczeniej podej do nauczania kultury i realiw. Swoje miejsce znajduj rwnie w tej czci pracy coraz czciej wykorzystywane nowe media. Ostatni rozdzia pracy prezentuje propozycj programu nauczania kultury i realiw polskich zintegrowanego z praktyczn nauk jzyka. Jej opracowanie poprzedziy przeprowadzone przez P.E. Gbala badania empiryczne, dokumentujce potrzeby i oczekiwania dydaktyczne cudzoziemcw uczcych si polszczyzny na rnych poziomach zaawansowania. Program przypisuje realizacj treci ksztacenia kulturowego poszczeglnym poziomom biegoci jzykowej Europejskiego systemu opisu ksztacenia jzykowego (A1C2) oraz prezentuje wybrane metody i techniki ich dydaktycznej realizacji. Zamieszczony na kocu tomu aneks zawiera spis pomocy i materiaw dydaktycznych uytecznych w nauczaniu kultury i realiw polskich. Jest on
Europejski system opisu ksztacenia jzykowego: uczenie si, nauczanie, ocenianie, Warszawa 2003.


0. Wstp

15

swoist bibliografi pozycji opublikowanych w cigu ostatnich trzydziestu lat (19792009). Dydaktyka kultury polskiej... jest materiaem o charakterze podrcznikowym. Poza prezentacj podstaw teoretycznych poszczeglnych zagadnie jego odbiorcy napotkaj szereg konkretnych rozwiza dydaktycznych iprzykadw podrcznikowej realizacji poszczeglnych zagadnie. W celu atwiejszej orientacji w publikacji materia w niej zamieszczony zosta podzielony na treci podstawowe, przewidywane do realizacji przez wszystkich studentw, oraz zagadnienia uzupeniajce, wykraczajce poza zasadniczy program dydaktyki kultury polskiej jako obcej, oznaczone jako POWIZANIA. Jednym z zasadniczych celw tomu jest zachcenie jego uytkownikw do samodzielnego preparowania programw nauczania, planowania zaj dydaktycznych oraz tworzenia wicze i zada o charakterze kulturo- irealiopoznawczym. Tym celom su zamieszczone w poszczeglnych rozdziaach tomu zadania ZASTANW SI! SPRBUJ! Wszystkie tego typu dziaania mog z powodzeniem by podejmowane na zajciach o charakterze konwersatoryjno-seminaryjnym, ktre w programach polonistycznych studiw glottodydaktycznych zwykle uzupeniaj cig wykadw z nauczania kultury polskiej. Niniejsza publikacja stara si by zreszt ich szkicem. Rozwijaniu autonomii przyszych nauczycieli i lektorw powinny sprzyja, zamykajce kady rozdzia podrcznika, materiay umoliwiajce autoewaluacj, przygotowane w formacie przejtym z Europejskiego portfolio dla studentw przyszych nauczycieli jzykw (Potrafi:). Majc nadziej, e Dydaktyka kultury polskiej... bdzie przydatnym materiaem dla wszystkich, dla ktrych nauczanie polszczyzny jest tosame zoswajaniem z polskimi realiami i kultur oraz z rozwijaniem kompetencji kulturowej, ycz sukcesw wodkrywaniu kolejnych sposobw interesujcego programowania i realizacji zaj z jzyka polskiego jako obcego w wymiarze midzykulturowym. Niech zamieszczone w niniejszym tomie propozycje rozwiza dydaktycznych skoni do przygotowywania kursw, lekcji, wicze oraz zada bardziej miaych i otwartych na szeroko pojt obco i inno! Autor

1. Kultura jako integralna cz praktycznej nauki jzyka

W ostatnich latach ukazao si kilka powiconych nauczaniu kultury i realiw polskich monografii, ktre poprzedziy przeprowadzone badania. Odwouj si one jednak tylko w niewielkim stopniu do zdobyczy glottodydaktyki wiatowej. Ich koncepcje stworzone zostay na bazie zaoe lingwistyki kulturowej, antropologii lub kulturoznawstwa, kreujc cile kulturoznawcze podejcie do nauczania kultury i realiw polskich. W jego efekcie podjto szerok dyskusj na temat miejsca kultury i realiw w nauczaniu jzyka polskiego. Nie odpowiedziano jednak jednoznacznie na przywoywane pytania: czego?, jak? oraz z czego naucza? Celem niniejszej publikacji jest wypenienie istniejcej wci luki w dydaktyce jzyka polskiego jako obcego i stworzenie konkretnej propozycji dla obecnych oraz przyszych nauczycieli i lektorw jzyka polskiego jako obcego. Poszukujc odpowiedzi na nurtujce ich pytania, siga ona po europejskie standardy nauczania jzykw obcych oraz koncepcje wypracowane przez dydaktyki tzw. jzykw wiatowych o staranniej okrelonej pozycji kultury i realiw w procesie ksztacenia jzykowego. W ten sposb staje si prac wpisujc si w nurt tzw. podejcia porwnawczego, wykorzystujcego rozwizania ju funkcjonujce w dydaktykach innych jzykw. Nowe ujcia teoretyczne, uwzgldnione w niniejszej pracy, odnosz si wduym stopniu do opublikowanego w 2004 roku pod redakcj W.T. Miodunki tomu Kultura w nauczaniu jzyka polskiego jako obcego. Zamieszczone w nim rozwaania i propozycje stanowi swoisty wyznacznik docieka niniejszej pracy. To na ich podstawie moemy sformuowa dziesi zaoe koncepcyjnych i dydaktycznych dla niniejszej publikacji. 1.1.Dziesi zaoe koncepcyjnych I dydak t ycznych pracy Wielowtkowa dyskusja na temat miejsca, roli i sposobw nauczania kultury polskiej toczca si w ostatnich latach w krgach specjalistw od polszczyzny jako jzyka obcego powoduje konieczno doprecyzowania

18

dydaktyka kultur y polskiej

podstawowych zaoe przywiecajcych koncepcji niniejszej publikacji. Zamieszczonych tu dziesi zaoe tej publikacji jasno okrela jej format merytoryczny i dydaktyczny. Zaoenia zostay uoone od oglnych, dotyczcych caych spoeczestw i ich kultur, przez zasady nauczania wszelkich kultur, do zasad nauczania kultury polskiej. Oto one: 1. Uwzgldnianie globalizacji spoeczestw europejskich w nauczaniu jzyka i kultury polskiej. Procesy globalizacji i europeizacji sprawiaj, e treci o charakterze kulturo- i realiopoznawczym realizowane na zajciach z jzyka polskiego jako obcego powinny wykracza poza tzw. wymiar polski. Sytuacj t naley traktowa jako sposobno do budowania i rozwijania szeroko pojtych kompetencji midzykulturowych bdcych jednym z podstawowych zaoe wspczesnych zaj jzykowych i dydaktyki kultury. Sama komunikacja midzykulturowa staa si nowym paradygmatem w naukach humanistycznych. Patrzc na ni z perspektywy polskiej, trzeba zauway, e uczestnicz w niej polscy migranci w Unii Europejskiej oraz setki cudzoziemcw wPolsce. Komunikacja midzykulturowa to rwnie jeden z paradygmatw Europejskiego systemu opisu ksztacenia jzykowego, w myl ktrego uczcy si jzykw obcych powinni zosta przygotowani do penienia funkcji tzw. porednikw midzykulturowych. 2. Uwzgldnianie specyfiki nauczania jzyka polskiego jako obcego ijako drugiego. Poza realizacj zaj z kultury polskiej jako obcej mamy do czynienia coraz czciej w naszej rzeczywistoci edukacyjnej z potrzeb organizacji zaj dla przybyych do naszego kraju imigrantw. Celem niniejszej publikacji nie jest zaprezentowanie szczegowych i konkretnych rozwiza dla tego obszaru nauczania. Nie wszystko, oczym w niej mowa na temat kultury polskiej jako obcej, da si przenie na grunt nauczania jzyka polskiego jako drugiego. 3. Wykorzystywanie standardw europejskich do nauczania jzykw ikultur w nauczaniu jzyka i kultury polskiej jako obcych. Europejskie standardy ksztacenia jzykowego, pod wpywem ktrych wznaczcy sposb funkcjonuj dzi dydaktyki i metodyki nauczania rnych jzykw obcych, w tym take jzyka polskiego jako obcego, staj si


Zob. tame.

1. Kultura jako integralna cz praktycznej nauki jzyka

19

take wyznacznikiem dla koncepcji rozwijanych w ramach dydaktyki kultury polskiej jako obcej. 4. Uywanie terminu dydaktyka kultury dla wszelkich dziaa dydaktycznych o charakterze kulturo- i realiopoznawczym. W celu uniknicia tzw. puapek terminologicznych okreleniem dydaktyka kultury obejmujemy wszystkie elementy skadajce si na podejmowanie dziaa dydaktycznych w ramach zaj jzykowych o charakterze kulturoirealiopoznawczym. wiadomie rezygnujemy z innych terminw uywanych przez dydaktyk kultury, takich jak realioznawstwo, krajoznawstwo, przestrze kulturowa czy kulturoznawstwo, uznajc je za nie w peni okrelone i mogce budzi szereg wtpliwoci o charakterze terminologicznym. 5. Nauczanie kultury polskiej jako obcej z wykorzystaniem metod itechnik stosowanych w nauczaniu innych jzykw i kultur (podejcie porwnawcze). Dydaktyka kultury polskiej jako obcej, uwzgldniajc specyfik jzyka polskiego i kultury polskiej, siga po sprawdzone rozwizania wypracowane przez dydaktyki innych jzykw i kultur, przede wszystkim tzw. jzykw wiatowych. Nie odbiega tutaj od rozwijajcej si w ostatnim czasie w burzliwym tempie glottodydaktyki polonistycznej, uwzgldniajcej podejcia, metody i techniki pracy wykreowane pierwotnie dla potrzeb dydaktyk innych jzykw. 6. Rozwijanie kompetencji kulturowych w powizaniu z wiedz kulturow. Wiedza kulturowa stanowi tylko jeden z elementw wspierajcych rozwj kompetencji kulturowej i nie moe by pojmowana jako produkt docelowy zintegrowanego procesu ksztacenia jzykowego i kulturowego. 7. Udzielenie odpowiedzi na pytania: czego, jak oraz z czego naucza. Jednym z podstawowych celw dydaktyki kultury jest udzielenie odpowiedzi na pytania: czego, jak oraz z czego naucza. Poza opracowaniem repertuaru treci, sugerowanego i moliwego do realizacji w poszczeglnych grupach odbiorcw, obszarem docieka dydaktyki kultury jest take wskazywanie konkretnych rozwiza dydaktycznych, umoliwiajcych integracj treci jzykowych z szeroko pojtym komponentem kulturowym. Przygotowywanie odpowiednich materiaw realizujcych to zaoenie staje si take jednym z podstawowych zada stojcych przed dydaktyk kultury.

20

dydaktyka kultur y polskiej

8. Nauczanie zarwno tzw. kultury wysokiej, jak i niskiej. Termin kultura zgodnie ze wspczenie lansowanymi definicjami rozumiany jest w szerokim zakresie znaczeniowym i obejmuje zarwno tzw. kultur nisk (przez mae k), jak i kultur wysok (przez due K). Obydwie jej odmiany staj si treci zaj jzykowych. adnej z nich nie mona przypisa roli nadrzdnej ani w aden sposb ogranicza si tylko do jednej z nich. 9. Integracja kultury z nauczaniem jzyka polskiego jako obcego. Kultura stanowi integraln cz procesu ksztacenia jzykowego. Wszystkie zajcia jzykowe winny integrowa kultur i realia z nauczaniem samego jzyka. Nie ma zaj jzykowych bez szeroko pojtego kontekstu kulturowego. Jzyk, bdc rodkiem wyraajcym kultur, sprawia, e jest ona cay czas obecna w trakcie podejmowania wszelkich dziaa jzykowych towarzyszcych nawizywaniu i podtrzymywaniu komunikacji. 10. Wykorzystywanie w nauczaniu kultury i polskich realiw metod itechnik uywanych do nauczania jzyka. Dydaktyka kultury pojmowana jest jako subdyscyplina glottodydaktyki. Sposb jej dydaktycznego uprawiania jest zatem w pierwszej kolejnoci tosamy z innymi rozwizaniami glottodydaktycznymi, a dopiero w dalszej kolejnoci podlega odpowiednim modyfikacjom pod wpywem specyfiki przekazywanych treci. Dydaktyczna realizacja zagadnie kulturo- i realiopoznawczych powinna si zatem odbywa z uyciem metod i technik wykorzystywanych w nauczaniu jzykw obcych. 1.2. Rozwaania terminologiczne Pytanie o kultur i realia na zajciach jzyka obcego jest pytaniem o same treci przekazywane na tyche zajciach tak swoje rozwaania terminologiczne podsumowuje niemiecki glottodydaktyk Andreas Deutschmann. Nauczanie jzyka polskiego jako obcego take powinno by osadzone wszeroko pojtym kontekcie kulturowym. Kultura i realia w glottodydaktyce jzyka polskiego nie byy jednak obecne w takim stopniu, jak wprzypadku innych jzykw. Zapewne z tego powodu do tej pory w jzyku
A. Deutschmann, berlegungen zur Landeskundeplanung im Fach Deutsch als Fremdsprache, w: Einfhrung in das Studium des Faches Deutsch als Fremdsprache, red. R. Ehnert, Frankfurt 1982, s. 273.


1. Kultura jako integralna cz praktycznej nauki jzyka

21

polskim nie istnieje termin opisujcy powizanie nauki jzyka obcego zelementami kultury i realiw, typu niemieckiego die Landeskunde czy francuskiego la civilisation. Wobec tego braku w dalszej czci pracy stosowane bd konsekwentnie terminy kultura i realia.

ZASTANW SI! SPRBUJ! Co rozumiesz pod pojciem kultury? Co rozumiesz pod pojciem realiw? . Co czy te pojcia, a co dzieli? Jak rol odgrywaj kultura i realia w procesie ksztacenia jzykowego? Co dla Ciebie oznacza termin dydaktyka kultury?

1.2.1. Kultura realia Jeszcze dwadziecia osiem lat temu, w 1981 roku, w Sowniku jzyka polskiego pod redakcj Mieczysawa Szymczaka sowo realia byo definiowane w sposb do niejasny jako rzeczy realne, realnie istniejce, konkretne; w dziele literackim, artystycznym: elementy ta historycznego, spoecznego, obyczajowego. Sownik wspczesnego jzyka polskiego pod redakcj Bogusawa Dunaja powiadcza dwa znaczenia wyrazu realia, a znaczenie drugie definiuje nastpujco: wtwrczoci literackiej: charakterystyczne akty obyczajowe suce przedstawieniu przestrzeni, w ktrej dziaaj bohaterowie; te: elementy ta historycznego, spoecznego. Nie ulega wtpliwoci, e tak definiowane znaczenie bdzie bliskie uyciu glottodydaktycznemu wyrazu realia, jeli przestrze, w ktrej dziaaj bohaterowie literaccy, zastpiona zostanie przestrzeni, w ktrej maj dziaa uczcy si jzykw obcych. Inny sownik jzyka polskiego PWN pod redakcj Mirosawa Baki take wyrnia dwa znaczenia wyrazu realia, a pierwsze z nich definiuje jako fakty, zjawiska, okolicznoci itp. codziennego ycia. Idc za takim rozumieniem wyrazu realia, w glottodydaktyce oznacza nim mona zjawiska nalece do kultury ycia codziennego (kultura niska). Wopozycji do niej kultura za utosamiaSownik jzyka polskiego, red. M. Szymczak, t. 3, Warszawa 1981, s. 27. Sownik wspczesnego jzyka polskiego, red. B. Dunaj, t. 2, Warszawa 1998, s. 228.  Inny sownik jzyka polskiego, red. M. Bako, t. 2, Warszawa 2000, s. 420.
 

22

dydaktyka kultur y polskiej

na bdzie z artystyczn i umysow czci dziaalnoci czowieka oraz jej wytworami, np. literatur, filozofi, sztuk (kultura wysoka). Tak zreszt definiowana jest przez Inny sownik jzyka polskiego PWN pod redakcj M.Baki z roku 2000. Starsze sowniki okrelaj j znacznie szerzej i mniej wyrazicie. Sownik wspczesnego jzyka polskiego pod redakcj B. Dunaja z 1998 roku definiuje kultur jako og duchowego i materialnego dorobku ludzkoci wytworzony na kolejnych etapach rozwoju historycznego, nieustannie utrwalany i wzbogacany10. W sowniku pod redakcj Szymczaka z roku 1981 czytamy natomiast, e kultura to caoksztat materialnego i duchowego dorobku ludzkoci gromadzony, utrwalany i wzbogacany w cigu jej dziejw zpokolenia na pokolenie11. Blisza naszemu uyciu terminu kultura wydaje si definicja kultury duchowej, ktra przez ten sownik pojmowana jest jako og dzie naukowych, literackich idzie sztuki tworzcych dorobek ludzkoci wdanym okresie historycznym12. Warto podkreli, e tak definiowane realia i kultura s bardzo wane dla wspczesnej glottodydaktyki, w myl ktrej, od pocztku lat 70. minionego stulecia, czyli wraz z pojawieniem si podejcia komunikacyjnego, oswajanie z kultur i realiami kraju (krajw) nauczanego jzyka uroso do rangi jednego z podstawowych celw dydaktycznych.

1.2.2.Dydaktyka metodyka glottodydaktyka dydaktyka kultur y Dydaktyka jzykw obcych to, zgodnie z definicj Aleksandra Szulca ze Sownika dydaktyki jzykw obcych z roku 1994, dyscyplina pedagogiczna zajmujca si w ramach dydaktyki oglnej procesem opanowywania jzyka obcego w sposb sterowany. Jest ona m.in. wypadkow takich nauk, jak: jzykoznawstwo teoretyczne i stosowane, psycholingwistyka, psychologia, socjolingwistyka, socjologia jzyka, socjologia, fizjologia mowy, akustyka, logopedia13. Obok tego terminu specjalici od nauczania jzykw obcych czsto uywaj okrelenia metodyka. To z kolei odnosi si zwykle do procesw nauczania konkretnego jzyka obcego. We wspomnianym sowniku Szulca metodyka to dydaktyka
Por. tame, s. 731. Sownik wspczesnego jzyka polskiego, red. B. Dunaj, t. 1, Warszawa 1998, s. 443. 11 Tame, s. 1083. 12 Tame. 13 A. Szulc, Sownik dydaktyki jzykw obcych, Warszawa 1997, s. 53.
 10

Niniejsza darmowa publikacja zawiera jedynie fragment penej wersji caej publikacji. Aby przeczyta ten tytu w penej wersji kliknij tutaj. Niniejsza publikacja moe by kopiowana, oraz dowolnie rozprowadzana tylko i wycznie w formie dostarczonej przez NetPress Digital Sp. z o.o., operatora sklepu na ktrym mona naby niniejszy tytu w penej wersji. Zabronione s jakiekolwiek zmiany w zawartoci publikacji bez pisemnej zgody NetPress oraz wydawcy niniejszej publikacji. Zabrania si jej od-sprzeday, zgodnie z regulaminem serwisu. Pena wersja niniejszej publikacji jest do nabycia w sklepie internetowym E-ksiazka24.pl.