You are on page 1of 5

Teraniejszo i przyszo oceniania szkolnego

prof. zw. dr hab. Zbigniew Kwieciski

Dolnolska Szkoa Wysza we Wrocawiu Uniwersytet Mikoaja Kopernika w Toruniu

Zmiany wedukacji prba bilansu dwch dekad


Wprowadzenie do dyskusji 1. Bramelda: typologia zachowa wsytuacji gwatownej zmiany kulturowej
Theodore Brameld, amerykaski filozof kultury iedukacji, przez kilka dziesicioleci analizowa reakcje na wielkie przesilenia, od Wielkiego Kryzysu przeomu lat dwudziestych itrzydziestych XX wieku, poprzez II wojn wiatow i zimn wojn. Opracowa on typologi zachowa ludzi wobec sytuacji gwatownej zmiany systemu gospodarczego ikulturowego oraz potrzeby reform ksztacenia. Wikszo ludzi nie chce bra udziau w takiej zmianie i dla swojej odmowy znajduj oni wtrne uzasadnienia albo poddaj si biegowi spraw. Wedug T. Bramelda wystpuje pi sposobw odmowy udziau wzmianie: (1) zadowolenie zsiebie (idziemy tak dalej, byo dobrze), (2) negacja (nie, bo nie), (3) sceptycyzm (wtpi wto, co dotychczas, ale nie wierz wto, co nowe), (4) agnostycyzm (istare, inowe maj swoje za iprzeciw, pozostan neutralny), (5) eklektyzm (rne elementy starego inowego wspistniej, ale nie stapiaj si wharmonijny zbir przekona, nie prowadz do jednolitej linii dziaa). Moliwe zarazem s cztery typy zachowa aktywnych: (I) transmisja (kontynuacja bez istotnych zmian), (II) modernizacja (umiarkowane ulepszanie imodyfikacja), (III) restauracja (powrt do dawnego, sprawdzonego wzorca), (IV) transformacja (zupenie nowy wzorzec, dotychczas nieznany). Tym rodzajom zachowa spoecznych iobywatelskich ludzi towarzysz specyficzne zbiory przekona (ideologii) dotyczcych zmian wowiacie. T. Brameld uszeregowa cztery wzory zachowa edukacyjnych wedug stopnia nowoci. S to: 1. restauracja przeszoci, czyli perenializm (powrt do czystych rde cywilizacji iodrodzenie religijne); 2. transmisja najbardziej istotnych, sprawdzonych prawd naukowych, czyli esencjalizm (konserwacja iodtwarzanie przez szko ustalonego kanonu wiedzy ijej interpretacji); 3. modernizacja programu istylu ksztacenia iwychowania dostosowujca si do charakteru itempa zmian wkulturze irozwoju dzieci imodziey, czyli progresywizm (postpujce nadanie za zmianami wrozwoju indywidualnym wychowankw) oraz 4. transformacja systemu wnowy, uzgodniony demokratycznie co do kierunku, ad bardziej sprawiedliwy, nowoczesny idynamicznie rozwijajcy si, czyli rekonstrukcjonizm edukacyjny, w ktrym cakowity system edukacyjny sprzyja ksztatowaniu ludzi gotowych uczestniczy wtransgresji siebie iwzmianie spoecznej.

23

XVI Konferencja Diagnostyki Edukacyjnej, Toru 2010

2. Krytyka, zastosowania polskie, edukacja jako patchwork

W polskich warunkach przesilenia i przejcia systemowego podmioty edukacyjnie zachowyway si eklektycznie z dominacj biernej i aktywnej kontynuacji (transmisji, esencjalizmu) ze sabymi elementami progresywizmu (modernizacji, reformizmu) iokresowo silnymi tendencjami restauracyjnymi (perenialistycznymi). Nie zaistniaa moliwo strategii rekonstrukcjonistycznej (transformacji), gdy wymagaaby ona uzgodnienia iprzyjcia wdemokratycznych procedurach dalekosinej wizji planowej zmiany makrosystemowej ze wskazaniem wniej wizji iroli systemu edukacji oraz warunkw urzeczywistnienia tej wizji. Jeeli nawet zaistniay takie dokumenty strategiczne, to nastpna ekipa polityczna wrzucaa je do kosza. Oscylacja systemu uniemoliwiaa dokoczenie jakiegokolwiek projektu, akady pozytywny skutek zmian wwyniku decyzji zprzeszoci nastpna ekipa przypisywaa sobie. Podstawow blokad zmian gbokich byo ijest pomiertne ycie (A. Schaff) martwej struktury (J. Staniszkis) we wszystkich skadnikach sytemu edukacji (strukturach, funkcjach, treciach, kadrze ijej wiadomoci). Zperspektywy typologii T. Bramelda iprzez pryzmat dowiadcze dwch dekad po przeomie w1989 roku nie mona nie zauway wzoru zachowa, ktry zdaje si wPolsce dominowa, aktry jest mutacj izbitk dziaa restauracyjnych i imitacyjnych. Jest to przystosowawcze naladowanie dowiadcze bogatych, od dawna demokratycznych ikapitalistycznych pastw zachodnich, zelementami przywracania rozwiza przedwojennych. Azatem: jak przed wojn ijak na Zachodzie. Moe by to puapk, gdy jest to mylenie nie tylko naiwnie idealistyczne, ale nie uwzgldnia ono dugiej, czsto swoistej drogi budowania obecnego stanu gospodarek ikultur kadego ztamtych krajw; jest to te powtrzenie bdu komunistw rosyjskich: doganiania i przecigania Zachodu na skrty wwarunkach zapnienia, ciemnoty ibiedy. W efekcie w Polsce obserwowalimy zmiany przystosowawcze (naladowcze, konserwatywne i pozorne) trzech typw: (1) akomodacje (np. zmiany struktur owiatowych, decentralizacja, szkolnictwo niepubliczne, quasi-rynek dyplomw), (2) adaptacje (np. proces boloski, powszechne kilkustopniowe egzaminy zewntrzne, usprawiedliwione rnice, nowy jzyk: spoeczestwo wiedzy, partnerstwo publiczno-prywatne, europejska przestrze edukacyjna), (3) asymilacje (np. uzupenienia programw, spory o kanon, religia wszkole, jzyki, komputery, nauki ogospodarowaniu, prawne, ozarzdzaniu, marketing publiczny). Wystpoway te trzy poziomy trudnoci podejmowanych kwestii edukacyjnych: (1) oczywiste (np. przeduanie obowizku szkolnego iokresu skolaryzacji), (2) trudne (dylematy, np.: Wiedza czy umiejtnoci? Bank informacji czy mdro? Dla rynku czy dla rozwoju? Zaangaowanie czy autonomia jak formowa zaangaowania wwarunkach pluralizmu iprawa do autonomii osobistej?), (3) beznadziejne (aporematy, np.: Jak wyrwnywa szanse edukacyjne dzieci ze wsi? Jak zrekonstruowa owiat znauczycielami do tego nieprzygotowanymi, ale ju dyplomowanymi? Jak zmieni kwalifikacje nowych nauczycieli w warunkach rozpadu systemu ich ksztacenia i doskonalenia?

24

Teraniejszo i przyszo oceniania szkolnego

Jak dokona zmian systemu owiaty bez nalenych nakadw finansowych? Jak pogodzi skokowy wzrost ksztacenia wyszego z jego poziomem? Gdzie, jak ksztaci elity dla kraju wwarunkach jego otwarcia na atrakcyjniejsze rynki ich pracy oraz przy braku elit ksztaccych?).

3. Dylematy zmian wokresie 1989-2009. Edukacja woktagonie kocw


Rynek. Rynek wyzwala nowe podae ipopyty, take popyt na biernych konsumentw, podatnych na reklamy. Powoduje niekontrolowany odpyw najlepiej wyksztaconych za granic, radykalnie segreguje, skutecznie odrzuca istwarza wielkie obszary ndzy, toleruje faszowany towar edukacyjny za prawdziwe pienidze, stwarza okazje dla rabusiw na quasi-rynku edukacyjnym. Wymusza inicjatywy iprzedsibiorczo, konkurencj oprzydatno, nowo, jako produktw. Jego wartoci to popiech icynizm (A. Doda). Czy to te Koniec kultury czytania? (L. Witkowski, M. Jaworska-Witkowska). Demokracja. Demokracja wytwarza due strefy wolnoci (sowo, kultura, wymiana), ale wywouje procesy oscylacji systemu (centryfugalno centrypetalno), krtkotrwao dziaa, alienacj wadzy ijej korupcj na wielk skal. Stwarza zapotrzebowanie na ludzi biernych ibezkrytycznych, politykw imedia skazuje na populizm. Czy jest to koniec historii wraz zklsk lewicowoci? Demokracja otwiera jednak szanse rnych aktywnoci wsplnotowej. Pluralizm. Otwarcie na wielo i rnice, na tolerancj, ale zarazem stawia problem koca tosamoci, wytwarza zgiek nowej wiey Babel; nostalgi za przejrzyst przeszoci, tsknot do prostych jednoznacznych wykadni normatywnych, gd tosamoci kulturowej i narodowej, ksenofobi, ktre daj podoe polityce historycznej. Zachd. Jestemy w Europie. Jest to otwarcie na wakie, nowe wzory, nowe wizi, ale zarazem na pytanie o koniec patriotyzmu narodowego. Nowa wielka emigracja to by moe uczenie si od obcych, ale te wzmaganie si tendencji imitacyjnych ipozbawianie si samodzielnoci mylenia ozmianie wosobliwym kontekcie narodowym. Powrt. Wracamy do przerwanej w 1939 roku samodzielnoci narodowej. Wspomaga nasz samowiadomo biograficzno-historyczn, wzmacnia poczucie tosamoci, ale osabia wol zmian iodnowy. Byo kiedy dobrze, wystarczy powrci. Triumfuje Koci, katolicyzm jest ludowy, mamy katechetyk zamiast nauki oreligiach ikulturach, religia wypara matematyk wszkole, matura bez matematyki doprowadzia do katastrofy studiw przyrodniczych itechnicznych oraz do eksplozji niby-studiw humanistycznych ispoecznych. Czy to spirala koca postpu ieksplozja ignorancji? (J. ukasiewicz). Przeom komunikacyjny. Jestemy w erze telewizji satelitarnej, telefonii komrkowej i internetu. Z kadego polskiego miasteczka s bezporednie poczenia z wikszoci metropolii europejskich. Czy ju znalelimy si wponadnarodowej hiperprzestrzeni? Wszystko to jest dostpne, szybkie, ale i kosztowne, powstaj nowe rnice inowe monopole. To koniec geografii? Czy jest to szansa, czy mietnik?

25

XVI Konferencja Diagnostyki Edukacyjnej, Toru 2010

Postmodernizm. Przeywamy ponowoczesno w kulturze, stylach ycia, w nauce w sytuacji znacznego opnienia gospodarczego i cywilizacyjnego. Podczas gdy Zachd stawia sobie pytanie omoliwo przejcia do 2. stadium III postkonwencjonalnej fazy rozwoju, do spoeczestwa samosterownego etycznie, my borykamy si zwielkimi kopotami dojcia fazy do spoeczestwa konwencjonalnego, do pastwa prawa. Rnice stany w centrum uwagi: kwestia kobieca, nowe odkrycie dziecistwa, rnice pozaborowe, wie miasto, beneficjenci i wykluczeni. Uderza cigo rnic, a zarazem nieprzewidywalno biegu zdarze. Panuje chaos i zgiek w pastwie naraz zOrwella izGogola. Czy to koniec cigoci? Rewolucja podmiotw (K. Obuchowski). Nastpio przejcie od kolektywizmu do indywidualizmu, od orientacji prospoecznej do egoizmu, od zaangaowania do autonomii jako samowyczania obywatelskiego. S to symptomy koca wsplnoty. Poszukiwanie nowego paradygmatu. Nastpio oywienie pedagogiki alternatywnej i poszukiwana nowego paradygmatu. Towarzyszy temu radykalna krytyka pozytywizmu, wskazywanie na nieobecne dyskursy iwielo nurtw wspczesnej pedagogiki. Studia nad edukacj isocjalizacj stay si polifoniczne, poliparadygmatyczne; nastpuje przejcie od ortodoksji do heterodoksji i do prby heteronomicznoci. Zwrot ku biograficznemu uczeniu si z caoksztatu dowiadcze codziennoci. Czy pedagogika humanistyczna nie jest jednak objawem koca nauki i zmierzchu wiedzy?

4. Reformy owiaty jako funkcjonalny skadnik nibylandii


Wskazane wyej tendencje nie wytwarzaj wskali masowej zapotrzebowania na dobrze wyksztaconych Polakw, aspitrzenie dylematw pozwala wtpi, czy nastpia unas jakakolwiek systemowa TRANSFORMACJA. Jakie s waciwoci dotychczasowych prb reform owiaty? S to: 1. Biurokratyczny icentralistyczny etatyzm po radykalnej zmianie zwrconej przeciwko centralistycznemu etatyzmowi. Strategia kaskadowa zamiast gejzerowej. 2. Kontynuacja i destrukcja pod hasami wielkich obietnic (likwidacja przeszkoli, rozerwanie jednolitej powszechnej szkoy oglnoksztaccej przy braku koncepcji gimnazjum, wzmocnienie mechanizmw selekcji spoecznych pod hasami wyrwnywania szans, liberalna szkoa powszechna z selekcyjnym egzaminem na jej kocu, dewaluacja matury, rzekomy bon owiatowy, brak systemu ksztacenia zawodowego iksztacenia dorosych, chaos wksztaceniu nauczycieli, bezpatne szkoy wysze dla najbogatszych, skok skolaryzacji akademickiej kosztem jakoci ksztacenia ipoziomu ycia rodzin) 3. Mtne wizje iobietnice bez pokrycia wefektach dziaa pod hasami wielkich refom wspierane s przez cz profesjonalnych animatorw samowiadomoci systemu edukacji (naukowcw, politykw, popularyzatorw, dziennikarzy).

26

Teraniejszo i przyszo oceniania szkolnego

Nadzieje mona pokada wpolityce spjnoci Unii Europejskiej iwobnaaniu przez Europ jako jej ciaru rozwojowego powszechnej gupoty polskiej. Nadzieja ley take wpowolnym zwrocie studiw nad edukacj ku portretowaniu dobrych praktyk wasnych icudzych oraz ich upowszechnianiu.

Bibliografia: 1. Brameld T., Education for the Emerging Age. Never Ends and Stronger Means. Harper and Row Publ., New York 1965. 2. Brameld T., Patterns of Educational Philosophy. Holt, Reinhart and Winston, Inc., New York 1971. 3. Jaworska-Witkowska M., Ku kulturowej koncepcji pedagogiki. Fragmenty iogarnicia, Oficyna Wydawnicza IMPULS, Krakw 2009. 4. ukasiewicz J., Eksplozja ignorancji. Czy rozumiemy cywilizacj przemysow? Oficyna Naukowa, Warszawa 2000. 5. Waters L., Zmierzch wiedzy. Przemiany uniwersytetu arynek publikacji naukowych, tum. T. Biekowski, Homini, Krakw 2009.. 6. Witkowski L., Edukacja wobec sporw o (po)nowoczesno, Wydawnictwo IBE, Warszawa 2007. 7. Witkowski L., Koniec kultury uczenia si, [w:] Jaka kultura? Jaki dyskurs? Sfera publiczna aspory oedukacj, pedagogik izarzdzanie, red. M. Jaworska-Witkowska, Pedagogium Wydawnictwo OR TWP, Szczecin 2008. 8. Zieliska-Kostyo H., Rekonstrukcjonistyczne koncepcje zmiany spoecznej poprze edukacj. Antropologia pedagogiczna Theeodorea Bramelda, Wydawnictwo UMK, Toru 2005

27

You might also like