BUDOWA KOMRKI ZWIERZCEJ

1.Cytoplazma Cytoplazma jest wielofazowym ukadem koloidalnym o bardzo skomplikowanej budowie strukturalnej, chemicznej i zoonych funkcjach biochemicznych. W systemie tym woda tworzy faz rozpraszajc. W niej s rozpuszczone bd zawieszone biaka globularne enzymw, fibrylarne skadnikw tzw. cytoszkieletu, tuszczowce, kwasy tuszczowe, nukleoproteidy, wolne aminokwasy oraz sole np: Ca, Mg, Na i P. Cytoplazma ze swoim pH zblionym do obojtnego tworzy rodowisko dla wikszoci reakcji biochemicznych, dostarcza do nich substratw i zawiera enzymy dla tych reakcji. Najbardziej zdumiewajc cech cytoplazmy jest zdolno do odwracalnej zmiany stanw skupienia. Ot, raz zachowuje si jak pyn, kiedy indziej jest sztywna i elastyczna. Moliwo ta wynika z koloidalnego charakteru cytoplazmy i ma ogromne znaczenie czynnociowe. 2.Siateczka rdplazmatyczna Ta skomplikowana struktura jest niezwykle powszechna u Eucaryota (nie wystpuje jedynie w dojrzaych erytrocytach ssakw).W komrkach prokariotycznych nie wystpuje. ER jest organellum dynamicznym i jego rozwj zaley od wieku komrki, jej stanu czynnociowego i penionych w organizmie funkcji. Cao tworz cienkie (5-6 nm) bony o niewyranie trjwarstwowej strukturze. Bony siateczki rdplazmatycznej wystpuj w dwch zasadniczych postaciach: siateczki wewntrzplazmatycznej szorstkiej ( retikulum endoplazmatyczne granularne - ERg ), w preparatach mikroskopowych pojawiaj si ziarnistoci, poniewa do powierzchni bon przytwierdzone s liczne rybosomy; siateczki wewntrzplazmatycznej gadkiej (retikulum endoplazmatyczne agranularne - ERa ), na ktrej bonach nie wystpuj rybosomy. Funkcje ER: zwiksza powierzchni wewntrzn komrki; umoliwia jednoczesne przeprowadzenie obok siebie rnych procesw, czsto wzajemnie si wykluczajcych, tworzy kanay wewntrznej "cznoci" pomidzy rnymi strukturami; resyntetyzuje: biaka, sterydy, tuszcze, uczestniczy w przemianach wglowodanw; przeprowadza unieczynnianie toksyn i lekw, resytetyzuje triglicerydy obojtne. Odbywa si w nich intensywna biosynteza biaka. 3.Rybosom Rybosomy to kuliste struktury zbudowane z biaek i RNA. Mog one wystpowa wolno w cytoplazmie lub by zwizane z bonami retikulum endoplazmatycznego. Syntetyzuj biaka. Nie odkryto do tej pory organizmw ywych pozbawionych biaek. Budowanie tych skomplikowanych makroczsteczek jest procesem zoonym, wymaga take bardzo duej precyzji. W zwizku z tym kada ywa komrka posiada rybosomy - specjalne organella suce do produkcji biaek. Rybosomy zostay odkryte w 1953 r. przez Robinsona w komrkach fasoli, a wkrtce potem take w komrkach zwierzcych. Ultrastruktur tych nie oddziela od cytoplazmy adna bona biologiczna. W rybosomach wystpuj dwa zasadnicze skadniki: rybosomalny RNA i biaka. Kady kompletny rybosom skada si zawsze z dwch

podjednostek - wikszej i mniejszej. Ze wzgldu na rozmiary i wystpowanie rybosomy mona podzieli mona na dwa rodzaje: rybosomy mae wystpujce u Procaryota i u Eucaryota- w plastydach i mitochondriach oraz rybosomy due wystpujce w cytoplazmie komrek eukariotycznych. 4.Chromatyna Obserwacje przy uyciu mikroskopu elektronowego wykazay, e chromatyna tworzy w jdrze, w zalenoci od stanu czynnociowego komrki skomplikowane struktury przestrzenne. Dzieje si tak poniewa w tej sytuacji podstawowym problemem komrki jest ogromna ilo DNA jak naley zmieci w jdrze. Trzeba sobie zda spraw, e cakowita dugo DNA w komrce somatycznej czowieka wynosi w przyblieniu 180 cm. Jeli podzielimy t liczb przez 46 to okae si, e podczas gdy caa komrka ma zaledwie kilkadziesit mikrometrw. Wniosek jest prosty - trzeba, z jednej strony zapewni dostepno materiau genetycznego, z drugiej "sprytnie" go zapakowa w malej objtoci. Ten problem natura rozwizaa w nastpujcy sposb: DNA wystpuje w postaci superheliksu, czyli podwjnej spirali, co daje skrcenie ok.2x; helisa DNA nawinita jest na oktamery histonowe przez co powstaj nukleosomy, ktre wsptworz fibryl chromatynow, skrcenie ok.7x; fibryla chromatynowa zwija si w ciasn "sprynk", albo jak kto woli "rurk", czyli solenoid; wci jeszcze bardzo duga i cienka "rurka" solenoidu tworzy dugie, pofadowane ptle uoone jedna przy drugiej, czyli domeny o rednicy przecitnie ok.500 nm, pojedyncza domena zawiera rednio 50 000 par zasad i zachowuje si jak zamknita kolista czsteczka DNA, dziki temu jest bardziej stabilna i mniej naraona na ataki egzonukleaz. 5.Jderko Jderko, drobne, kuliste ciako w jdrze komrkowym (jedno lub kilka), zawierajce du ilo RNA, zwizane z syntez biaka w komrce. 6.Aparat Golgiego Aparat (ukad) Goldiego to jeden ze skadnikw cytoplazmy wystpujcy we wszystkich komrkach zawierajcych jdro (eukariotycznych), z wyjtkiem dojrzaych plemnikw i krwinek czerwonych. Ma posta boniastych struktur, od ktrych oddzielaj si mae pcherzyki lub wakuole wypenione produktami komrkowymi, zlokalizowanymi zwykle w pobliu jdra komrki. Aparat Golgiego gromadzi produkty biakowe przed wydzieleniem ich na zewntrz komrki. W komrkach zwierzcych w aparacie Golgiego zachodzi kondensacja produktw syntezy czsteczek biakowo-cukrowych przebiegajcej w retikulum endoplazmatycznym. W komrkach rolinnych aparat Golgiego uczestniczy w tworzeniu niektrych wglowodanw, sucych do budowy cian komrkowych. (np. celulozy) Aparaty Golgiego s powszechnym skadnikiem komrek eukariotycznych (zawierajcych jdro). Ich specyficzn cech jest to, i posiadaj zdolno do redukcji azotanu (V) srebra (I). cecha ta umoliwia ich odkrycie. Dokona tego Camillo Golgi w 1891 roku. U bezkrgowcw, a take glonw struktura ta wystpuje w postaci pojedynczych, silnie spaszczonych pcherzykw, wygitych w charakterystyczny sposb - diktiosomw. Aparaty Goldiego nie wystpuj w komrkach prokariotycznych. Ich liczba w komrce jest rna. U glonw jest ich zaledwie kilka, natomiast u okrytonasiennych moe dochodzi do kilkuset. Aparaty Golgiego speniaj wiele wanych funkcji: wydzielaj zagszczone substancje poza komrk w procesie egzocytozy, syntetyzuj polisacharydy strukturalne, w tkankach cznych oporowych odpowiedzialne s za syntez mukopolisacharydw, sprzgaj wglowodory z

proteinami, ktre s produkowane przez ER szorstkie, w glikoproteidy; uczestnicz w przekazywaniu wielu substancji w obrbie komrki i poza ni 7.Lizosomy Wystpuj tylko w komrkach zwierzcych. Ich odpowiednikami w komrkach rolinnych s sferosomy. Zawieraj enzymy trawienne, ktre s w stanie latencji (nieaktywne). W nich zachodz procesy trawienia wewntrzkomrkowego. Lizosomy zostay odkryte w 1955 przez de Duve w czasie frakcjonowania komrek zwierzcych. S powszechne u Eukaryota. Najwaniejsze cechy lizosomw to: s wycznie eukariotyczne, s to otoczone pojedyncz bon biologiczn pcherzyki o rednicy 0,1-0,5 m; powstaj jako lizosomy pierwotne z aparatw Golgiego lub retikulum gadkiego; po poczeniu z fagosomami powstaj lizosomy wtrne. 8.Bona komrkowa Bona komrkowa to delikatna, elastyczna powoka okrywajca powierzchni kadej komrki, oddzielajca jej yw zawarto od rodowiska zewntrznego. Spenia niezwykle wan rol w regulowaniu skadu treci komrkowej, poniewa przechodz przez ni wszystkie skadniki pokarmowe wnikajce do komrki oraz wszystkie wydaliny i wydzieliny przedostajce si z niej na zewntrz. Utrudnia przenikanie pewnych zwizkw, umoliwia natomiast wnikanie innych. Ma struktur podwjnej bony lipidowej. W komrkach zwierzcych bona komrkowa pokryta jest od zewntrz otoczk luzowat. U bakterii i rolin wystpuje ponadto ciana komrkowa. 9.Mitochondrium Mitochondria odkry Klliker ok. 1888 r. w miniach skrzyde owadw. Mitochondria posiadaj zdolno do samo powielania. Wystpuj u wszystkich Eukaryota tlenowych (wyjtkiem s erytrocyty). W rnych komrkach mitochondria przyjmija ksztaty: wyduone o dugoci 3-7 m, rozgazione, okrge o rednicy 0,2-1 m. Liczba tych organelli waha si od 20 (w komrkach mao aktywnych metabolicznie) do kilku tysicy (w komrkach o duej aktywnoci metabolicznej. Wicej mitochndriw wystpuje w komrkach zwierzcych ni rolinnych, a wrd zwierzt u staocieplnych. Ciekaw cech mitochondriw jest ich cigy ruch zwizany z penion przez nie funkcj, polegajc na dostarczaniu energii przydatnej biologicznie (takiej, ktr organizm moe dowolnie przetwarza) do miejsc zapotrzebowania. Zwizkiem, ktry jej dostarcza jest ATPuniwersalny akumulator i przenonik energii. We wntrzu mitochondrium znajduje si macierz mitochondrialna (martix). Jest to jednorodny roztwr koloidalny w ktrym zawieszone s jedna lub kilka kolistych czsteczek DNA. Organellum to jest bardzo podobne do uproszczonej komrki prokariotycznej typu tlenowego. W mitochondrium odbywa si oddychanie wewntrz komrkowe. 10.Jdro komrkowe Jdro komrkowe to najwaniejsze z organelli komrkowych wystpujce w komrkach organizmw jdrowych, odgrywajca decydujce rol w przekazywaniu cech dziedzicznych i przebiegu przemiany materii. Jdro otoczone jest podwjn bon jdrow, zaopatrzon w pory zapewniajce kontakt z treci komrki, w rodku jdro komrkowe wypenione jest nukleoplazm (karioplazm), w ktrej wyrni mona chromatyn, bdc siedliskiem

informacji genetycznej (kwasy nukleinowe), jderko i sok jdrowy (kariolimfa). Gwne procesy zachodzce w jdrze komrkowym to samopowielanie DNA zawartego w chromatynie i przekazywanie informacji genetycznej na RNA. Jderko nie jest otoczone adn bon. Podstawowym skadnikiem silnie uwodnionej kariolimfy wypeniajcej przestrzenie midzy strukturami jdra s biaka. W okresie podziau jdra wskutek spiralizacji nici chromatynowych widoczne staj si chromosomy, natomiast bona jdrowa i jderko zanikaj. 11.Wakuola Wakuole wystpuj wycznie u Eucaryota. W komrkach rolin s zwykle due i nieliczne, u zwierzt maj mae rozmiary, ale s liczniejsze. Pewien obszar ograniczony bon wakuolarn, ktry cechuje : dua przepuszczalno dla elektronw wynikajca z maej gstoci i brak rybosomw. Wakuola jest zaliczana do martwych skadnikw komrki. Przestrze ograniczona bon wakuolarn i wypeniona sokiem wakuolarnym jest martwa. Natomiast bona wodniczki jest klasyczn bon biologiczn i zalicza si do skadnikw ywych. Skadniki soku wakuolarnego dziel si na organiczne i nieorganiczne. Do nieorganicznych zaliczamy : wod ( ponad 90% ), jony: K+, Na+, Ca+, Mg+, Zn+, Cl-, SO42-, PO43- i inne. Organicznymi skadnikami soku wakuolarnego s: rozpuszczone kwasy organiczne, wolne aminokwasy, biaka, cukry, tuszcze. Do podstawowych funkcji wakuoli naley: utrzymanie komrek w stanie uwodnienia; u rolin, magazynowanie zbdnych produktw przemiany materii, a take czasowe skadowanie jonw i zwizkw; u sodkowodnych pierwotniakw i wiciowcw wodniczki ttnice usuwaj nadmiar wody z cytoplazmy; w komrkach zdolnych do endocytoz wodniczki pokarmowe trawi pokarmy, czyli s lizosomami wtrnymi.