You are on page 1of 19

8.

TECHNIKA WIETLNA I ELEKTRYCZNE RDA WIATA


8.1. Cel i zakres wiczenia
Celem wiczenia jest poznanie budowy i waciwoci elektrycznych rde wiata oraz metod bada i oceny owietlenia elektrycznego. Podczas realizacji wiczenia naley okreli parametry techniczne badanych rde wiata, wyznaczy charakterystyki natenia owietlenia i wzgldnej wartoci strumienia wietlnego od napicia zasilajcego dla rnych rde wiata oraz dokona oceny owietlenia elektrycznego okrelonego pomieszczenia. Naley rwnie dla wietlwki liniowej zasilanej z elektronicznego statecznika z moliwoci regulacji strumienia wietlnego wyznaczy charakterystyk strumienia wietlnego lampy w funkcji napicia linii sterujcej (1-10V).

8.2. Wiadomoci podstawowe


8.2.1. Pojcia podstawowe Technika wietlna jest specyficzn i zoon interdyscyplinarn dziedzin wiedzy obejmujc zagadnienia wytwarzania wiata, formowania rozsyu wiata w przestrzeni, mierzenia wiata i barwy oraz stosowania wiata w celu owietlenia obiektw i ich otoczenia. Skada si ona z takich rozdziaw jak: rda wiata, oprawy owietleniowe, fotometria, kolorymetria i technika owietlenia. Pojciem elektryczne rda wiata okrela si urzdzenia przetwarzajce energi elektryczn w wiato. Ze wzgldu na sposb przemiany energii elektrycznej w promieniowanie elektromagnetyczne o czstotliwoci zawartej w zakresie widzialnym widma , rozrnia si elektryczne rda wiata: - temperaturowe (np. arwki), - wyadowcze (np. lampy fluorescencyjne/ wietlwki/, lampy rtciowe, lampy sodowe), - temperaturowo-wyadowcze (np. lampy rtciowo-arowe, lampy ksenonowe, lampy ukowe), - inne, specjalnego przeznaczenia (np. lampy laserowe). Spord wymienionej caej gamy rnorodnych rde wiata, najczciej wykorzystywane w praktyce, zdefiniowano w tabeli 8.1 , natomiast poniej skrtowo omwiono te, ktre bd przedmiotem bada laboratoryjnych. W arwkach strumie wietlny powstaje w wyniku promieniowania cieplnego w arniku wykonanym ze skrtki wolframowej umieszczonej w szklanej bace. arwki wykonuje si jako prniowe (o mocy do 25 W) lub baki szklane wypenia si azotem, argonem lub gazem obojtnym (dla mocy wikszych ni 25 W ) uzyskujc wysz temperatur arnikw (do 3000 K).

W lampach fluorescencyjnych (wietlwkach) strumie wietlny powstaje w wyniku wyadowania elektrycznego w rozrzedzonych parach rtci (cinienie ok. 1 Pa) i przetworzeniu niewidzialnego promieniowania nadfioletowego w odpowiednio dobranym luminoforze, pokrywajcym wntrze szklanych rur lamp, na promieniowanie o podanej barwie wiata (dzienne, biae, ciepobiae). Ze wzgldu na budow wietlwki dzielimy na standardowe i o budowie zwartej typu kompakt (rys.8.1 a). W lampach rtciowych wysokoprnych (rys.8.1 d). strumie wietlny powstaje w wyniku wyadowania ukowego w parach rtci o wysokim cinieniu (do 2 MPa) niekiedy z dodatkiem halogenw, w jarzniku ze szka kwarcowego umieszczonym w bace szklanej zblionej do arwki. Korekta barwy wiata z niebieskozielonej na zblion do biaej (dziennej) dokonuje si w luminoforze pokrywajcym wewntrzn powierzchni baki. W lampach sodowych strumie wietlny powstaje w wyniku wyadowania w jarzniku wypenionym gwnie parami sodu. Ze wzgldu na cinienie par sodu w czasie wiecenia wyrnia si lampy sodowe wysokoprne (rys.8.1 c) dajce monochromatyczn zocistot barw wiata oraz niskoprne dajce topomaraczow barw wiata.
Tabela 8.1. Podstawowe definicje stosowanych obecnie elektrycznych rde wiata Typ lampy Lampa halogenowa Lampa indukcyjna Definicja Lampa arowa wypeniona gazem. zawierajca skrtk wolframow i ma ilo halogenkw. Lampa funkcjonujca na zasadzie dziaania wysokoprnej lampy rtciowej, jednak bez zastosowania elektrod. Jonizacja gazw w rurce wyadowczej uzyskiwana jest w procesie indukcji elektromagnetycznej pola wysokiej czstotliwoci. Wyadowcza lampa, w ktrej wiato powstaje w wyniku promieniowania mieszaniny pary metalu (np. rtci) i produktw rozkadu halogenkw (np. halogenkw talu, indu lub sodu) Lampa zawierajca pary rtci, pokryta lub nie luminoforem, w ktrej cinienie czstkowe par podczas pracy nie przekracza 5 Pa . Lampa zawierajca pary rtci. pokryta warstw luminoforu lub bez niej, w ktrej cinienie czstkowe podczas pracy dochodzi do wartoci 2 MPa. Lampa zawierajca pary sodu, w ktrej cinienie czstkowe par podczas pracy nie przekracza 5 Pa Lampa zawierajca pary sodu, w ktrej cinienie sodu podczas pracy jest rzdu 2 MPa.. Lampa w ktrej wiato wytwarzane jest bezporednio lub porednio przez wyadowanie elektryczne w gazie, oparach metalu lub mieszaninie gazw metalu rdo, w ktrym wiato jest wytwarzane przez element rozgrzany do stanu arzenia na skutek przepywu prdu elektrycznego.

Lampa metalohalogenkowa Niskoprna lampa rtciowa Wysokoprna lampa rtciowa Niskoprna lampa sodowa Wysokoprna lampa sodowa Lampa wyadowcza arwki

a)

b)

c)

d)

Rys.8.1. Rne konstrukcje lamp owietleniowych: a) wietlwka typu kompakt, b) lampa rtciowa wysokoprna, c) lampa sodowa wysokoprna, d) lampa halogenowa: 1 - arnik, 2- opornik ograniczajcy elektrody pomocniczej, 3 - arnik wolframowy, 4 - baka wewntrzna ze szka kwarcowego, 5 - baka zewntrzna szklana.

Cech charakterystyczn rda wiata jest wysyanie w przestrze energii promienistej. Wypromieniowany strumie wietlny, jeli charakteryzuje si jedn dugoci fali nazywany jest jednorodnym lub monochromatycznym. Jeli natomiast charakteryzuje si rnymi dugociami fal nazywany jest zoonym. Strumie zoony moe si skada z kilku strumieni jednorodnych lub tworzy widmo cige. rda wiata charakteryzuj wielkoci fotometryczne, ktre s odpowiednikami wielkoci energetycznych, przydatnymi do charakteryzowania promieniowania ze wzgldu na skuteczno wywoywania wrae wzrokowych. Do podstawowych wielkoci fotometrycznych zalicza si: strumie wietlny, wiato, natenie owietlenia i luminancj. Strumie wietlny stanowi miar wraenia wzrokowego i jest iloczynem strumienia wypromieniowanego o penej dugoci fali i wzgldnej czuoci oka dla danej dugoci fali. Jednostk strumienia wietlnego jest lumen [lm]. wiato I jest definiowana jako gsto ktowa strumienia wietlnego wysyanego przez rdo w danym kierunku i obliczana jest zgodnie ze wzorem:

I=

d d

(8.1)

Jednostk wiatoci jest kandela [cd = 1lm/ 1sr]. wiato odnosi si do iloci wiata emitowanego przez rdo na jednostk kta bryowego w okrelonym kierunku. Wykorzystujc t informacj mona stworzy wykresy wiatoci obrazujce rozsy wiata z oprawy.

Natenie owietlenia E jest gstoci powierzchniow strumienia wietlnego na owietlonej powierzchni. Natenie E jest, wic wytwarzane jest przez strumie wietlny padajcy na powierzchni S. Jeeli strumie wietlny pada prostopadle na powierzchni S, to natenie E okrela si zgodnie ze wzorem:

E=

(8.2)

Jednostk natenia owietlenia jest luks [lx = 1lm/ 1m2]. Luminancja okrela ilo wiata, ktra jest widziana przez obserwatora. Jeli powierzchnie s owietlone luminancja zaley zarwno od poziomu natenia owietlenia, jak od waciwoci refleksyjnych samej powierzchni. Luminancja L powierzchni wieccej rda wiata dS, tworzcej z kierunkiem promieniowania kt okrelana jest poprzez zaleno:

L=

I S cos

(8.3)

Jednostk luminancji jest kandela na metr kwadratowy [cd/m2]. 8.2.2. Cechy charakterystyczne rde wiata rda wiata charakteryzuj si nastpujcymi parametrami, decydujcymi o ich przeznaczeniu i rozpowszechnieniu: strumieniem wietlnym, skutecznoci wietln (wydajnoci), barw wiata, wspczynnikiem oddawania barw, trwaoci (czasem ycia), moc,napiciem pracy lampy i oprawy, wspczynnikiem mocy, wraliwoci na wahania napicia, budow oprawy owietleniowej, typem trzonka, wykoczeniem, mas netto. Skuteczno wietlna rda jest miar efektywnoci przemiany energii elektrycznej w energi wietln. Okrelona jest stosunkiem wysyanego strumienia do mocy P pobieranej przez rdo.

(8.4)

Jednostk skutecznoci jest lumen na wat [lm/W]. Barwa wiata to oglne, subiektywne wraenie barwy wiata emitowanego przez rdo.

Trwao to czas, w ktrym rdo wiata wiecio si nim wygaso lub nim przestao spenia okrelone wymagania dotyczce wielkoci wysyanego strumienia wietlnego. Wspczynnik mocy jest to iloraz wartoci mocy czynnej i iloczynu wartoci skutecznych prdu i napicia. W przypadku przebiegw sinusoidalnych odpowiada on wartoci kosinusa kta pomidzy wektorami prdu i napicia. Oprawa owietleniowa to urzdzenie suce do rozsyania, filtrowania lub przeksztacania wiata lampy lub lamp w niej zawartych, ktre zawiera niezbdne elementy do mocowania i ochrony lamp oraz przyczenia ich do sieci zasilajcej. Kada grupa rde wiata odznacza si pewn specyfik w opisie i zakresie kluczowych parametrw technicznych. W tabeli 8.2 dla rde wiata stosowanych do owietlenia oglnego dokonano ich porwnania pod ktem mocy, strumienia wietlnego, skutecznoci wietlnej, trwaoci, wspczynnika oddawania barw oraz kluczowej cechy konstrukcyjnej - koniecznoci posiadania ukadu stabilizacyjnozaponowego oraz ewentualnego czasu zaponu rda wiata. W tabelach 8.2 8.8 przedstawiono szczegowe, kluczowe dane niektrych produkowanych w kraju przez koncern Philips Lighting lamp: halogenowych, arowych, fluorescencyjnych typu kompakt, fluorescencyjnych standardowych, wysokoprnych rtciowych i wysokoprnych sodowych. Podczas projektowania i bada owietlenia elektrycznego naley okreli jego podstawowe parametry: klas owietlenia, rodzaj rda wiata, wymagane i rzeczywiste natenie owietlenia, rodzaje i rozmieszczenie opraw, granice luminancji, rwnomierno owietlenia. Wybr i okrelenie tych wielkoci wymaga dokadnej analizy przeznaczenia pomieszczenia i rodzaju wykonywanej pracy.
Tabela. 8.2. Parametry niektrych lamp halogenowych produkcji Philips Typ Napicie [V] 230 230 230 230 230 230 Moc [W] 40 60 40 60 100 150 Trzonek Wykoczenie Przeroczysta Przeroczysta Przeroczysta Biaa Biaa Biaa Ksztat baki BS35 BS35 CG35 G95 G95 G95 Strumie wietlny [lm] 500 840 500 780 1450 2350 Czas ycia lampy 50% [h]. 2000 2000 2000 2000 2000 2000 Numer katalogowy EOC 498144 498120 494788 495204 031501 031501

wieczka 14017 wieczka 14020 wieczka 13638 Globe 13641 Globe 13664 Globe 13666

E14 E14 E14 E27 E27 E27

Tabela. 8.3. Dane techniczne charakteryzujce wybrane rda wiata do oglnych celw owietleniowych Rodzaj rda wiata arwki arwki halogenowe wietlwki standardowe Moc [W] 15-500 5-1000 15-58 [lm] 120-8400 60-24200 650 -5200 [lm/W] 8-17 12-24 50-104 Trwao [h] 1000 2000 12000 Wsp. oddawania barw Ra 100 100 58 - 98 Ukad Czas stabilizacyjno- zaponu zaponowy [min] Statecznik indukcyjny lub elektroniczny i zaponnik lub ukad bezzaponniko wy Statecznik wbudowany indukcyjny lub elektroniczny i zaponnik wbudowany lub tradycyjny Statecznik indukcyjny arnik Statecznik indukcyjny lub elektroniczny i ukad zaponowy Statecznik indukcyjny lub elektroniczny i ukad zaponowy zewntrzny lub wbudowany Statecznik indukcyjny lub elektroniczny i ukad zaponowy zewntrzny lub wbudowany -

wietlwki budowy zwartej

5-55

20 -4800

40 - 88

8000

85 - 96

Wysokoprne lampy rtciowe Lampy rtciowoarowe Lampy metalohalogenkowe

50-400 100500 3 -400

1600-24000 1100-13000 2400-95000

36 - 58 11 - 26 54-120

15000 6000 6000

15 - 52 50 70 60 - 89

3 do 2 3

Wysokoprne lampy sodowe

50-400

4400-55000

57-132

12000

20 -65

Niskoprna lampa sodowa

1 -180

1800 33000

98 200

6000

10

Tabela. 8.4. Parametry niektrych lamp arowych produkcji Philips Typ Standardowy A60 Standardowy A60 Standardowy A60 Standardowy A60 Standardowy A60 Standardowy A60 Napicie [V] 230 230 230 230 230 230 Moc [W] 15 25 40 60 75 100 Gwint E27 E27 E27 E27 E27 E27 Wykoczenie Przeroczysta Przeroczysta Przeroczysta Przeroczysta Przeroczysta Przeroczysta [lm] 120 220 425 720 950 1360 Czas ycia lampy 50% [h]. 1000 1000 1000 1000 1000 1000 Numer kat. EOC 024794 011343 011367 011381 011404 011213

Tabela. 8.5. Parametry niektrych wietlwek kompaktowych typu ECOTONE produkcji Philips Moc [W] 25 40 60 75 100 Pobr mocy [W] 6 9 11 14 18 Gwint E27 E27 E27 E27 E27 Napicie/ Czstotl. [V] /[Hz] 230-240/ 50-60 230-240/ 50-60 230-240/ 50-60 230-240/ 50-60 230-240/ 50-60 [lm] 200 400 600 900 1200 [lm/W] 33 44 54 56 60 Prd lampy [mA] 48 63 77 93 120 Wsp. mocy 0,55 0,58 0,61 0,63 0,65 Trwa. lampy 6000 6000 6000 6000 6000 Numer kat. EOC 871480 867780 867889 872623 872647

Tabela. 8.6. Parametry niektrych wietlwek produkcji Philips Typ TL 20W/33 TL 40W/33 TL 65W/33 TLM 115W/33RS TLM 140W/33RS Gwint G13 G13 G13 G13 G13 Napicie lampy [V] 57 107 110 92 114 Prd lampy [A] 0,37 0,43 0,67 1,50 1,46 Barwa wiata Biaa Biaa Biaa Biaa Biaa [lm] 1100 2850 4650 6850 8350 Lr. [cd/cm2 ] 0,59 0,73 0,94 1,74 1,69 Numer kat. EOC 717207 717870 719119 725370 7254

Tabela. 8.7. Parametry niektrych wysokoprnych lamp rtciowych produkcji Philips Typ HPL COMFORT 50W HPL COMFORT 80W HPL COMFORT 125 HPL COMFORT 250W HG HPL COMFORT 400W HG Gwint E27 E27 E27 E40 E40 Moc lampy [W] 50 80 125 250 400 Napicie lampy [V] 95 115 125 135 140 Prd lampy [A] 0,61 0,80 1,15 2,13 3,25 [m] 2000 4000 6700 14200 24200 Numer kat. EOC 180872 180902 180995 181022 181053

Tabela. 8.8. Parametry niektrych wysokoprnych lamp sodowych produkcji Philips Typ Gwint Moc Lampy [W] 100 150 250 400 Napicie lampy [V] 100 100 105 105 Prd lampy [A] 1,20 1,80 2,85 4,50 [m] 10000 16000 30000 54000 Skuteczno wietlna [lm/W] 100 107 120 135

SON PLUS 100 W SON PLUS 150 W SON PLUS 250 W SON PLUS 400 W

E40 E40 E40 E40

8.2.3.Sterowanie strumieniem wietlnym lamp fluorescencyjnych Sterowanie strumieniem wietlnym wietlwek jest bardziej zoone ni w przypadku arwek, gdzie najprostsze rozwizanie polega na sterowaniu fazowym w obwodzie napicia sieciowego (50 Hz, 230 V), np. na nastawianiu kta fazowego zaponu triaka lub tyrystora w obwodzie arwki. W przypadku wietlwek ciemnianie jest o tyle trudne, e przy kadym naturalnym przejciu prdu przez zero, a tym bardziej przy duszej pauzie bezprdowej, wyadowanie ganie i musi by na nowo zapocztkowane. Wprowadzenie statecznika elektronicznego, czyli zasilacza wietlwek z prdem wyjciowym o czstotliwoci kilkudziesiciu kilohercw (25 100 kHz), z wbudowanymi ukadami zapewniajcymi zapon, stabilizacj prdu dao moliwo regulacji strumienia wietlnego lamp fluorescencyjnych. Statecznik elektroniczny skada si z kilku blokw ukadw elektronicznych (rys.8.2) o zasadniczym znaczeniu dla jego poprawnej i bezawaryjnej pracy.
D ~ 230V/50Hz
Filtr sieciowy harmonicznych Prostownik wejciowy Wejciowy kondensator filtrujcy Generator przetwornicy Ukad tranzystorw mocy

Cz
Sterowanie tranzystorw mocy

C1

D, Cz - ukad zaponowy statecznika

Rys. 8.2 Typowy schemat blokowy statecznika elektronicznego

Istotnym parametrem dla statecznikw elektronicznych jest rodzaj stosowanego zaponu dla wietlwek (rys. 8.3). Moemy wyrni ciepy (elektrody w lampie s wstpnie podgrzewane co wpywa na mniejsze zuycie elektrod podczas zaponu, czas zaponu ok. 1,5s) i zimny start (elektrody nie s podgrzewane przed zaponem co wpywa na wiksze zuycie elektrod, mae zuycie energii podczas zaponu, czas zaponu okoo 0,5s). Wpyw rodzaju zaponu na trwao wietlwek, dla rnych cyklw pracy, przedstawiono na rysunku 8.3.

Rys. 8.3 Wpyw rodzaju zaponu na trwao wietlwek

Pene moliwoci automatycznej kontroli owietlenia uzyska mona stosujc oprawy owietleniowe wyposaone w stateczniki elektroniczne z moliwoci regulacji strumienia wietlnego. Obecnie dostpnych jest na rynku kilka rozwiza umoliwiajcych sterowanie strumieniem wietlnym: HFR - stateczniki z wejciem regulacyjnym 1-10V,

DALI - stateczniki z wejciem dla sterownikw DALI (ang. Digital Addressable Lighting Interface), TD - stateczniki z wejciem tzw. Touch and Dim (wejcie dla wcznikw monostabilnych (dzwonkowych)).

Praktycznie wszystkie stateczniki elektroniczne z moliwoci regulacji strumienia wietlnego posiadaj funkcj ciepego startu. Stateczniki z wejciem regulacyjnym 1-10V W statecznikach tych stosowany jest analogowy system sterowania strumieniem wietlnym lamp fluorescencyjnych. Regulacji strumienia dokonuje si za pomoc linii sterujcej napiciem staym 1-10V: napicie w linii sterujcej ma warto 10V (przewd sterujcy odczony) strumie wietlny lampy ma warto znamionow (100%), czstotliwo napicia na lampie wynosi ok. 40 kHz,

napicie w linii sterujcej ma warto 1V (przewd sterujcy zwarty) strumie wietlny lampy ma warto 1% (dla wietlwek liniowych) i 3% (dla wietlwek kompaktowych) strumienia znamionowego, czstotliwo napicia na lampie wynosi ok. 100 kHz.
L N PE Linia sterujca

Potencjometr lub przycisk

N L

Statecznik elektroniczny z regulacj strumienia C L

1 2 3 4

LF

Rys. 8.4 Ukad pocze statecznika elektronicznego, regulowanego 1-10V

Regulacja napicia linii sterujcej powoduje zmian czstotliwoci pracy ukadu. Zmiana czstotliwoci powoduje z kolei zmian impedancji cewki L i kondensatora C (rys. 8.4). Zmiany impedancji tych elementw wpywaj na warto prdu pyncego przez lamp, od ktrego zaley strumie wietlny lampy. 8.2.4.Podstawowe wymagania dotyczce owietlenia elektrycznego Wymagania dotyczce elektrycznego owietlenia wntrz budynkw okrela norma PN-84/E-02033. Wyrnia ona 7 rodzajw owietlenia zdefiniowanych w tabeli 8.9.
Tabela 8.9. Definicje rodzajw owietlenia wntrz budynkw Rodzaj owietlenia Owietlenie podstawowe Owietlenie awaryjne Owietlenie bezpieczestwa Owietlenie ewakuacyjne Owietlenie oglne Definicja Owietlenie przewidziane dla danego rodzaju pomieszczenia, urzdzenia lub czynnoci w normalnych warunkach pracy Owietlenie przewidziane do stosowania w niektrych przypadkach. podczas' zaniku owietlenia podstawowego Rodzaj owietlenia awaryjnego umoliwiajcy bezpieczne dokoczenie, a w niektrych przypadkach kontynuacj wykonywanych czynnoci Rodzaj owietlenia awaryjnego umoliwiajcy atwe i pewne wyjcie z budynku w czasie zaniku owietlenia podstawowego Owietlenie przestrzeni bez uwzgldnienia szczeglnych wymaga dotyczcych owietlenia niektrych jej czci Owietlenie niektrych czci przestrzeni. np. miejsc pracy z uwzgldnieniem szczeglnych potrzeb owietleniowych, w celu zwikszenia natenia owietlenia., uwidocznienia szczegw itp. Owietlenie skadajce si z owietlenia oglnego i owietlenia miejscowego

Owietlenie miejscowe

Owietlenie zoone

Kluczowe dla czowieka w danym obiekcie lub pomieszczeniu jest odpowiednie owietlenie podstawowe. Wymagany poziom tego owietlenia mona uzyska poprzez zastosowanie owietlenia oglnego lub zoonego. Owietlenie oglne oznacza zastosowanie do rwnoczesnego owietlenia stanowisk pracy i ich otoczenia pojedynczego zespou opraw. Owietlenie zoone natomiast wie si z zastosowaniem do owietlenia dwch zespow opraw obejmujcych zesp owietlenia oglnego i zesp owietlenia miejscowego (np. lampki przy stanowiskach pracy). Przy wymaganych niewielkich nateniach naley stosowa owietlenie oglne, przy rednich jeden lub drugi rodzaj owietlenia, przy wysokich drugi rodzaj

owietlenia. Podstaw do przyjcia rodzaju owietlenia jest dokonanie analizy zgodnie z tabel 8.10.

Tabela 8.10. Zakresy stosowania owietlenia oglnego i zoonego Najmniejsze dopuszczalne rednie natenie owietlenia [lx] Poniej 200 Od 200 do 750 Od 200 do 750 powyej 750 Rodzaj owietlenia

Oglne Oglne w pomieszczeniach gdzie wykonywane s czynnoci o tym samym stopniu trudnoci wzrokowej Oglne lub zoone Zoone

Do owietlenia oglnego pomieszcze przemysowych zaleca si stosowanie lamp fluorescencyjnych i wyadowczych, a do nieprzemysowych lamp arowych i fluorescencyjnych. Podstaw do zastosowania odpowiednich rde wiata jest dokonanie analizy zgodnie z tabel 8.11. W pomieszczeniach w ktrych proces technologiczny wymaga uwydatnienia barw przedmiotw przez rda wiata owietlenia oglnego naley stosowa takie rda wiata, ktre speniaj to wymaganie niezalenie od wysokoci zawieszenia lamp.

Tabela 8.11. Typy lamp zalecane do owietlenia pomieszcze przemysowych i nieprzemysowych Rodzaj pomieszczenia Przemysowe Przemysowe Przemysowe Nieprzemysowe Wysoko pomieszczenia H [m] H <4 4<H<8 8<H Zalecany rodzaj owietlenia

Fluorescencyjne (wietlwki) Fluorescencyjne lub wyadowcze w zalenoci od wymaga jakociowych owietlenia Wyadowcze rtciowe o widmie skorygowanym Rtciowo-arowe arowe lub fluorescencyjne o wietle biaym lub ciepobiaym

Najistotniejsze wymagania dotyczce owietlenia podstawowego w pomieszczeniach i budynkach wi si z zachowaniem odpowiedniego poziomu redniego natenia owietlenia E i odpowiedniego poziomu wspczynnika rwnomiernoci owietlenia .

Zgodnie z norm PN-64/E-02033 rednie natenie owietlenie na paszczynie roboczej nie powinno by mniejsze od wartoci podanych w tabeli 8.12. Zaleno t przedstawiono wzorem 8.5.
E r > E dop min

(8.5)

gdzie: Er , Edopmin - rednie i minimalne, dopuszczalne zgodnie z norm natenie owietlenia na paszczynie roboczej. Najmniejsze dopuszczalne rednie natenie owietlenia, potrzebne do prowadzenia okrelonych czynnoci, ustala si dla przecitnych warunkw wykonania tej czynnoci na podstawie szczegowego wykazu wybranych przykadowych czynnoci, pomieszcze lub urzdze i przypisanych im najmniejszych wymaganych wartoci natenia owietlenia podanych w ukadzie branowym w zacznikach wymienionej wczeniej normy. Minimalne rednie natenia owietlenia stanowi szereg: 10, 20, 50, 75, 100, 150, 200, 300, 500, 750, 1000, 2000, 3000 i 5000 [lx]. Podane minimalne wartoci natenia owietlenia naley zwikszy o jeden stopie w szeregu, jeli przedmiot pracy wzrokowej ma wspczynnik odbicia poniej 0,2 lub wystpuj na nim mae kontrasty. W sytuacji gdy pracownikami s osoby powyej 40 lat lub bdy popenione przy postrzeganiu mog spowodowa grony uraz lub due straty materialne naley postpi analogicznie. Jeeli analizowana czynno nie jest objta wymienion norm, to wymagane natenie owietlenia ustala si w zalenoci od wielkoci pozornej szczegu, wspczynnika odbicia powierzchni przedmiotu i kontrastu midzy szczegem a jego tem. Analiza podanych kryteriw umoliwia zakwalifikowanie danej czynnoci do jednego z trzech stopni trudnoci pracy wzrokowej, tym wikszego, im mniejszy jest wspczynnik odbicia powierzchni przedmiotu pracy i wyodrbnienie jego szczegw z ta. W tabeli 8.12 podano przykady kwalifikacji wielkoci pozornych szczegw pracy wzrokowej oraz najmniejsz, dopuszczaln zgodnie norm, warto redniego natenia owietlenia dla drugiego stopnia trudnoci pracy wzrokowej. Zgodnie z norm PN-64/E-02033 wspczynnik rwnomiernoci owietlenia na paszczynie roboczej przy pracy cigej powinien wynosi co najmniej 0,65, a przy pracy krtkotrwaej i strefach komunikacyjnych co najmniej 0,4. Wspczynnik rwnomiernoci owietlenia ( na danej paszczynie) jest definiowany zgodnie ze wzorem (8.6) jako stosunek natenia owietlenia najmniejszego do redniego na tej paszczynie. Jego warto decyduje w duym stopniu o jakoci owietlenia.

E min E r

(8.6)

gdzie: Er , Emin - rednie i minimalne natenie owietlenia na paszczynie roboczej.

Tabela 8.12. Wybrane stopnie natenia owietlenia i ich zastosowanie Wymagania wzrokowe Wielko pozorna szczegu pracy Rodzaje czynnoci lub pomieszczenia /przykady/ Najmniejsze dopuszczalne rednie natenie owietlenia [lx] 200

Praca przy rednia ograniczonych wymaganiach wzrokowych Praca przy Do przecitnych maa wymaganiach wzrokowych Praca przy duych Maa wymaganiach wzrokowych Dugotrwaa i Bardzo wytona praca maa wzrokowa Dugotrwaa i Kracowo wyjtkowo maa wytona praca wzrokowa

Mao dokadne prace lusarskie, prace na obrabiarkach Jadalnie, bufety, wietlice, sale gimnastyczne, portiernie rednio dokadne prace lusarskie, prace na maszynach do metali, lakierowanie, prace biurowe Dokadne prace lusarskie, prace na maszynach do metali, szycie na maszynie Bardzo dokadne prace lusarskie, prace na maszynach do metali, szlifowanie szkie optycznych, prace krelarskie Monta najmniejszych czci i elementw elektronicznych

300

500 750 1000

Przy analizie owietlenia podstawowego posugujemy si pojciem paszczyzny roboczej. Stanowi ona powierzchni odniesieniow wyznaczon paszczyzn, na ktrej zwykle wykonywana jest praca. Jeli nie wynika to z odmiennego usytuowania stanowisk pracy lub ich ograniczonych wzgldnych wymiarw, za powierzchni robocz przyjmuje si poziom paszczyzn na wysokoci 0,85 [m] od podogi, ograniczon cianami pomieszcz4enia, za w strefach komunikacyjnych powierzchni podogi lub schodw.

8.3. Niezbdne przygotowanie studenta


Przed przystpieniem do wicze, student powinien zaznajomi si z budow, zasad dziaania oraz podstawowymi parametrami lamp: arowych, fluorescencyjnych, rtciowych i sodowych (rozdz. 6.2 pracy [8.1], rozdz.10 pracy [8.3]).

8.4. Opis stanowiska laboratoryjnego


Stanowisko laboratoryjne jest wyposaone w wiatoczu komor, w ktrej jest zainstalowane 6 nastpujcych rodzajw rde wiata: - arwka, - lampa halogenowa, - lampa fluorescencyjna zasilana w sposb konwencjonalny (statecznik, zaponnik), - lampa fluorescencyjna zasilana statecznikiem elektronicznym z moliwoci regulacji strumienia - lampa wyadowcza, - wietlwka kompaktowa. Ukad pocze (rys.8.6) umoliwia indywidualne zaczenie kadego z wymienionych rde wiata, a ponadto zaczenie lub wyczenie kondensatora w obwodzie lamp: fluorescencyjnej i wyadowczej. Przekadnik prdowy PI i dzielnik napiciowy DN (rys.8.6.) umoliwiaj obserwacj przebiegw prdu i napicia pobieranego przez poszczeglne rda wiata. Komora jest zasilana poprzez autotransformator ATR oraz zestaw przyrzdw: amperomierz, woltomierz i watomierz (rys.8.5.).

Rys.8.5. Ukad zasilania komory do badania elektrycznych rde wiata

Rys.8.6. Ukad do badania elektrycznych rde wiata [8.7]

8.5. Program wiczenia


8.5.1. Badanie elektrycznych rde wiata Przed przystpieniem do pomiarw naley zapozna si z budow poszczeglnych opraw owietleniowych oraz z konstrukcj i obsug miernika do pomiaru natenia owietlenia - luksomierza. Dla wskazanych przez prowadzcego rde wiata naley dokona: 1.Pomiaru prdu i mocy pobieranej z sieci przy napiciu rwnym napiciu znamionowym rda oraz dokona obserwacji przebiegw prdu i napicia. Dla lampy fluorescencyjnej i wyadowczej dokona dodatkowo pomiaru przy wyczonym i zaczonym kondensatorze C. 2.Pomiaru natenia owietlenia zmieniajc napicie zasilajce od wartoci 230V + 10% do napicia przy ktrym lampa zganie. Zmiany dokonywa co ok. 10V notujc wskazania przyrzdw. 3.Pomiaru natenia owietlenia dla lampy fluorescencyjnej zasilanej z elektronicznego statecznika z moliwoci regulacji strumienia wietlnego poprzez zmian napicia linii sterujcej od wartoci 1V do 10V, przy znamionowym napiciu zasilajcym 230 V. Zmiany napicia sterujcego dokonywa zainstalowanym sterownikiem rcznym co ok. 1V. 8.5.2. Wyznaczanie redniego natenia owietlenia Er i sprawnoci Badane pomieszczenie naley podzieli na n rwnych prostoktw i zmierzy natenie owietlenia Er w rodkach tych prostoktw. rednie natenie owietlenia i sprawnoci owietlenia wyznacza si z zalenoci :
E r = Ei
j =1 n

(8.7)

S = E r c
gdzie : S - powierzchnia, w [m2], c - cakowity strumie wszystkich rde wiata, w [lm]. . W pomieszczeniach, w ktrych wystpuje owietlenie naturalne i sztuczne (mieszane) wykonuje si osobno pomiary owietlenia naturalnego i sztucznego.

(8.8)

8.6. Sposb opracowania wynikw bada


Na podstawie przeprowadzonych pomiarw naley:

a) okreli wzgldn zmian strumienia wietlnego w funkcji zmian napicia zasilajcego dla przebadanych rde wiata E ' = = = f (U ) (8.9)
n E n gdzie: E natenie owietlenia dla rnych wartoci napicia zasilania, E n - natenie owietlenia dla U = U n Wyniki zestawi tabelarycznie i na wykresie.

b) okreli wzgldn zmian skutecznoci wietlnej w odniesieniu do arwki przy zasilaniu napiciem znamionowym U = U n
' =

P =

En E n

Pn

(8.10)

P P n Wyniki zestawi tabelarycznie i na wykresie.

c) okreli wzgldn zmian strumienia wietlnego w funkcji zmian napicia linii sterujcej dla wietlwki zasilanej z elektronicznego statecznika z moliwoci regulacji strumienia wietlnego przy zasilaniu napiciem znamionowym U = U n

' =

E = = f (U ster ) n En

(8.11)

gdzie: E natenie owietlenia dla rnych wartoci napicia linii sterujcej, E n - natenie owietlenia dla U ster = U ster . max 10V Wyniki zestawi tabelarycznie i na wykresie.
d) porwna przebiegi prdu i napicia poszczeglnych rde wiata wspczynniki mocy poszczeglnych lamp (opraw owietleniowych).; e) porwna pomiary bez i z kondensatorem dla lampy fluorescencyjnej i wyadowczej.;

f) opracowa wnioski wynikajce z bada.;


g) dokona oceny owietlenia w badanym pomieszczeniu biorc pod uwag zaoone przeznaczenie pomieszczenia..

8.7. Literatura
[8.1].Markiewicz H. : Instalacje elektryczne, wyd.4 uakt. WNT, Warszawa 2002 [8.2].Markiewicz H. : Urzdzenia elektroenergetyczne, WNT, Warszawa 2001

[8.3] Praca zbiorowa: Poradnik inyniera elektryka, Tom 3, WNT, Warszawa, 1996 [8.4] PN-84/E-02033 Owietlenie wntrz wiatem elektrycznym [8.5] Katalog rde wiata, osprztu i systemw sterowania owietleniem 20002002, PHILIPS [8.6] Mka A. : Stanowisko laboratoryjne do badania elektrycznych rde wiata, Politechnika Wrocawska, Wydzia Elektryczny, Inynierska Praca Dyplomowa, Wrocaw 2004 [8.7] Danio T. : Systemy sterowania owietleniem wyadowczym modernizacja stanowiska laboratoryjnego, Politechnika Wrocawska, Wydzia Elektryczny, Inynierska Praca Dyplomowa, Wrocaw 2008

You might also like