NR 8 (8)

SIERPIE 2013

ORGAN STOWARZYSZENIA PRZYJACI SZCZEBRZESZYNA

Sierpie
Zaczynaj si krtsze dni, chodniejsze wieczory. Id pielgrzymki na Jasn Gr. Jeszcze przypieka i pali soce. yjemy nadziej, e bdzie jeszcze dugo ciepo. Ale wieczorami jest coraz chodniej. Rano zaczynamy marzn w stopy. Sierpie ma kolor jak ugier, jak fale zboa, jak ogromny an cierniska, jak poacie piknego aksamitu. W tej chwili kocz si niwa maszynowe. Ustaje huk silnikw, motorw, kombajnw i traktorw. Powolutku jesie kadzie swoje pitno. Ucichy piewy ptakw. Jak mwi przysowie - ,, na witego Dominika piew ptakw zanika. Jest 15 sierpnia. W podzice Matce Najwitszej idziemy wici zioa, zboa, trawy, owoce, warzywa i kwiaty. Dzikujemy za dorodne plony w tym roku, za szczcie i dobrodziejstwa, z ktrych dano nam skorzysta. Sierpie to miesic wrcy dostatek na nastpny rok. Daje nadziej przetrwania do nastpnego roku w obfitoci chleba i w dostatku. Sierpie to czas doynek. Czas piewu ,,Plon niesiemy, plon w gospodarza dom. Czas dzikowania Bogu za plony, za owocn prac, za wszystko, co nas w sierpniowe dni otacza.

Modlitwa
Dzikuj Ci, Boe, za to, e przeylimy z Tob to wspaniae lato. Dzikuj Ci za kady dzie i za kad noc. Za kad chwil nocy i dni. Za zboa, za owoce i warzywa, za grzyby i jagody za wszystko, czym raczya si nasza dusza przez to pikne lato. Stefania Krukowska

SZCZEBRZESZYN

CHRZSZCZ NR 3 8 (8) (7)

Pielgrzymka Ziemi Zamojsko Hrubieszowskiej

W dniu 2 sierpnia do Szczebrzeszyna przybya pielgrzymka Ziemi Zamojsko Hrubieszowskiej zdajca do Czstochowy. W grupie, ktra przybya do naszego miasta, byo okoo 200 osb. Nastpni uczestnicy doczyli do pielgrzymki w Szczebrzeszynie. Cz pielgrzymw nocowaa w naszym miecie, cz w Toplczy. Po rozlokowaniu si w zaprzyjanionych domach pielgrzymi udali si do kocioa p.w. w. Katarzyny na Apel Jasnogrski.

Udzia w tym procesie miaa te elekcja papiea Jana Pawa II, jego nauki, autorytet, wpyw i pielgrzymki do kraju. Okres wolnoci Polakw zakoczony zosta stanem wojennym w latach 1981-1983. Sierpie 1980 by impulsem do przemian systemowych, ktre w ostatecznoci doprowadziy do upadku PRL i innych krajw demokracji ludowej z bloku wschodniego, odzyskania suwerennoci przez Polsk i powstania III Rzeczypospolitej. Wedug raportu MSW dostarczonego Stanisawowi Kani w dniu 30 sierpnia w 28 wojewdztwach strajkowao 700 zakadw i ponad 700 tysicy pracownikw, m.in. komunikacja miejska w 13 miastach. W Stoczni Gdaskiej o godzinie 14 rozpoczy si rozmowy z komisj rzdow, po czym nastpia wstpna akceptacja czci z 21 postulatw. Lech Wasa domaga si zakoczenia represji SB wzgldem dziaaczy opozycji, ale wicepremier Jagielski zasania si niewiedz na ich temat. Decyzj MKS, wydan w drodze gosowania w sali BHP, dalsze rozmowy miay rozpocz si z chwil uwolnienia wszystkich winiw politycznych. n.

Rankiem o godzinie 7.00 uczestnicy pielgrzymki udali si do Toplczy, skd po Mszy witej pielgrzymowa bd do Bigoraja i dalej a do Czstochowy. Zgodnie z regulaminem w pielgrzymce uczestniczy moe kady, kto spenia okrelone warunki. Niektre z nich to: akceptowa cile religijny i rekolekcyjny charakter pielgrzymki, pogbia swoj chrzecijask formacj i szczerym sercem poszukiwa Boga, by fizycznie przygotowanym do codziennego przejcia okoo 30 kilometrw, zachowa podczas pielgrzymki wstrzemiliwo od picia alkoholu, palenia tytoniu i uywania narkotykw, by zdyscyplinowanym, i z pogodn cierpliwoci znosi niewygody na trasie i noclegach. R.

Sierpie
Znw wieczr maluje horyzont fioletem; Ja id po drogach wrd cichych rwnin, Ju nagich. urawie witaj poet, Co je z drzew owoce, a pije ze studni... A nozdrza orzewia i drani powietrze, Tak wiee i zimne, tak mgielnie ciche. Topolom ju kora wyziba na wietrze, Wic tul do siebie - sierpienne, liche... askocze po doniach cieplejsze municie: To skrzyda anioa - od lat ju wielu Wymyka si w sierpnie, by wspomnie tonicie W wieczornej mgle, rosie - i spa w kociele. Ja w donie nabior tej ziemi - tak czarnej; Powcham, jak pachnie - nasyc puca I nic nie napisz - zasadz tam ziarno, Bo to jest poezja - tam w sierpniu wrc. Carchmage

Sierpie 1980

jeden z kilku miesicy, ktre odcisny najwiksze pitno na historii PRL. Przeszed do historii z powodu strajkw na Wybrzeu, zakoczonych zawarciem czterech porozumie sierpniowych. W sierpniu 1980 narodzi si, trwajcy 15 miesicy okres wzgldnej wolnoci w komunistycznym pastwie i powsta ruch robotniczy, ruch spoeczny, ktry wkrtce przeistoczy si w 10-milionowy NSZZ Solidarno.

CHRZSZCZ NR 8 (8)

W tym numerze prezentujemy pastwu wiersze pani Krystyny Carmi z Izraela. Pani Krystyna wyjechaa z Polski 55 lat temu. Zachowaa wspania znajomo jzyka polskiego. Pisze wiersze tak, jakby bawia si pikn fraz naszego jzyka. Zreszt przeczytajcie Pastwo sami. Homo sapiens "cud" Natury... Spojrze tylko, cuda z bajki, Bkit, niezapominajki, an pszenicy zotokosy, Ziele ki, pery rosy I konwalii biae dzwonki Pelikany i skowronki Sowikowe koncertiny Zote gwiazdy, niebo sine I ptaszce trele - basy Jodekowe srebrne lasy, Wschd ksiyca Soc zachody Czarnoziemy, czyste wody, Air - powietrze - daje ycie, Utrzymuje wiat w rozkwicie. Tylko czowiek Wci dodaje, Wci mu czego nie dostaje Gna wci za czym Za czym ledzi Ga rnie (na ktrej siedzi) Wod brudni, ziemi trujeBetonowy wiat buduje... Znikn trele, koncertiny Homo "sapiens" z twojej winy... 14. 04. 1996 Jazda (pocieszenie dla modej gospodyni) Po kamiennej drodze wzek sobie jedzie Turkocz mu koa tylne i na przedzie. Pdzi w deszcz i wiatry, pod soca arem czasem si ugina biedak pod ciarem; W nim: dzieci, brak grosza, prd, czynsz, ubrania, buty do naprawy, bielizna do prania firanki, abaur, lekcje i akwarium, (w sercu dobre chci) w gowie planetarium Ch pjcia na lody i czasem do kina (!) figura? fryzura? manicure ! za mina

may zrobi siusiu, duy stuk kolano... Kolacja na wieczr - niadanie na rano Znw lekarz, zakupy, szkoa i zebranie zakurzone pki, pranie, prasowanie Pieluszki, garnuszki, gocie, mycie, szycie ssiadki - plotuszki Jedzie Wzek ycie ... Jazda mj wzeczku Tocz si, tocz pogodnie Chocia po kamieniach Czasem niewygodnie Gdy dojdziesz do celu, Nie bdzie powrotu... Umilkn melodie k twoich turkotu Wic jazda! mj may ! Rano i pogodnie To nic, e ci czasami W drodze "nie wygodnie" Beer Szewa 1961 Krystyna Carmi (Rishon le Zion, Izrael)

Bitwy i potyczki w czasie powstania styczniowego na terenie Zamojszczyzny. C.d. (pisownia oryginalna) 22.10.63, ek. ob. zamojski.
Oddzia majora l s k i e g o, wkroczywszy w Lubelskie, poczy si z oddziaem Wa l i g r s k i e g o. Po piciu dniach ustawicznych marszw dniem i noc, powstacy w cznej liczbie do 500 ludzi, znueni na mier, zatrzymali si w lasach gociradowskich. Przeciw Waligrskiemu i lskiemu wyruszy Ogolin z 6 rotami i 2 dziaami oraz secin kozakw, a poczywszy si wieczorem 21.10. z majorem Proniewskim, wyszym z Kranika na czele 5 rot z dwoma dziaami i secin kozakw, dopad powstacw koo ka. Wyczerpani powstacy po wikszej czci spali, gdy posyszano z jednej strony strzay armatnie nagego napadu. Zerwaa si pierwsza kompania lskiego i rzucia si w tyraliery naprzd, druga posza jej z pomoc z bagnetem w rku, a za nimi formowa si oddzia. Moskale cofnli si na chwil, a druga kompania maszerowaa wci do szturmu, nie strzelajc, gdy naraz przywita j z lewego i prawego skrzyda gsty ogie rotowy. Szybko rozwinito si prawym skrzydem w acuch tyralierw.

CHRZSZCZ NR 8 (8)

Lecz gdy lski, ciko ranny, z konia spad, powsta popoch w szeregach powstaczych, ogie nieprzyjacielski wzmg si, a Waligrski, w gszczach nie mogc dziaa ze swoj stra przyboczn i reszt kawaleryi, cofn si co tchu. Prawe skrzydo zostao porwane prdem cofajcych si bezadnie. Zaledwie trzydziestu usuchao gosu dowodzcego kapitana i zatrzymawszy si, stanli za drzewami, a cofajc si zwolna wrd cigego ostrzeliwania si, powstrzymywali jako tako napr nieprzyjaciela. W ten sposb cofali si do kordonu, zastajc tam ju pewn cz rozbitych oddziaw. Usiowania oficerw sformowania na nowo oddziaw i stawienia oporu spezy na niczem i przekroczono kordon, skadajc bro Austryakom. Rozproszone oddziay straciy przeszo 30 zabitych, przeszo 40 rannych i 8 wzitych do niewoli. Ale i straty Moskali mogy by niemae, jeeli sami si przyznaj do 2 zabitych i 11 rannych. Pod kiem polegli midzy innymi kapitanowie Klisz, Rychter, Bogdaski, Horender i Francuz Blond; podoficerowie Dzbaski, aboklicki, Bdowski, Kaszyski; sieranci Malinowski, Stroka, Tasiski oraz szeregowcy Tyralewski, Pirazzi, Szubski, Lorenz, Czaparowski i Kuaczkowski. Wrd rannych by lski, ktry tego dnia zmar w Chwaowicach, porucznicy Biek i hr. Stadnicki, sierant Mumowski i szeregowiec Zajczkowski.

W oddziale tym znajdowao si niemao oficerw, jak kapitan Antoni Drkiewicz, Piro, major Babski, Grzymaa i inni. Poprzedzali oddziaek ten wiek z eskort i Krysiski w 12 koni. Z Janowa i z Zaklikowa wysano rwnoczenie 2 kolumny moskiewskie przeciw Dbrowskiemu. Ten, odszedszy w okolice Polichny, uwaa za stosowne cofn si, majc ju tylko ow garstk jazdy i 50 piechoty, gdy reszta zdya uciec, nim jeszcze nieprzyjaciel si zbliy. Gdy oddzia dotar z powrotem w poblie Bratoszowca, naprzeciw Kochan, skd by wyszed, silny patrol kozacki zaatakowa powstacw, ktrzy, nie stawiajc znacznego oporu, bo tylko 6 bronio si, uciekli na terytorium austryackie.

8.1.64 Krasnobrd ob. zamojski.

O wicie dnia 8 stycznia may oddzia andarmerii, 22 konie pod dowdztwem widziskiego, zatrzyma si w gstym lesie pod Krasnobrodem. Wypoczwszy cay dzie, majc si puci w gb wojewdztwa, pociga Swidziski pikiety, ale w tej chwili, gdy nie wszyscy jeszcze byli na koniach, zaatakowani zostali nagle przez rot piechoty, 50 kozakw i 50 dragonw. Powstacy, odstrzeliwujc si z karabinkw, rozproszyli si w gstwinach, straciwszy 5 czy 6 ludzi bd zabitych na miejscu, bd zmarych tego dnia jeszcze. Moskale stracili 1 zabitego i 2 ranionych. Zabitych Polakw obrabowali Moskale, a rannych obdarszy do naga, porzucili na mrozie, na cmentarzu, gdzie nieszczliwi zmarli.

30.11.63 Huta Krzeszowska ob. zamojski.

W okolicy Bigoraja kryy nad kordonem oddziaki Kozowskiego i Krysiskiego, cigane przez kap. sztabowego Graufelda. Na jeden z takich oddziakw, liczcy 32 ludzi, napad pod Hut Krzeszowsk porucznik v. Bach, wysany z Janowa z 42 dragonami dla przecicia drogi powstacom i zadawszy im powane straty, zmusi do ucieczki.

13.1.64. Stary Zamo ob. zamojski.

Kossowski, zebrawszy nieco rozbitkw z oddziau widziskiego Karola w Ciotuszy, krci si w 20 koni, gromadzc ochotnikw. Gdy Moskale wyruszyli przeciw niemu trzema kolumnami, rzuci si ku Chemowi, rosnc wci liczebnie, powikszony pod koniec grudnia oddziaem 16 koni, ktry eskortowa pukownika (podpukownika Krysiskiego ?) do kordonu austriackiego. Nie mogc przedrze si z 60 komi w Chemskie, wobec gstej sieci wojsk moskiewskich, ruszy, niszczc po drodze telegrafy, w Krasnostawskie, gdzie pod Starym Zamociem zaatakowali go Moskale od strony Zamocia w sile 80 piechoty, 60 dragonw i 36 kozakw. Kossowski cofn si kusem, ale w porzdku do lasu, podczas gdy kapitan Wadysaw Przemyski, mimo e od kilku dni by cierpicym, z kilku ludmi zasania odwrt. Gdy reszta oddziau ukryta w lesie zza drzew razia Moskali, Przemyski, obskoczony przez nieprzyjaciela, poleg po dzielnej obronie. Po pgodzinnej walce kozacy cofnli si, unoszc ze sob kilka trupw i kilkunastu rannych. Stanisaw Zieliski Z ksiki Bitwy i potyczki 1863-1864. Rapperswil 1913 C.d.n.

1.12.63. Momoty ob. zamojski.

W odpowiedzi na nocny napad w Hucie Krzeszowskiej wpadli Krysiski i Kozowski niespodzianie nad ranem na cz owego oddziau moskiewskiego, znajdujcego si w Momotach. Kozacy i dragoni spali po chaupach i nie mieli czasu nawet ubra si. Rzucajc bro, pierzchali w nieadzie, straciwszy kilku zabitych, podczas gdy oddzia powstaczy wyszed bez strat. Po tym szczliwym napadzie obaj dowdcy z ma eskort udali si do zaboru austriackiego.

21.12.63 Bratoszowiec ob. zamojski.

Po kilkudniowym organizowaniu si przeszed pukownik Lucyan Dbrowski w nocy na 21. 12. z oddziaem liczcym 78 piechoty i 11 jazdy kordon pod Kochanymi.
4

CHRZSZCZ NR 8 (8)

Cukrownia Klemensw

Cukrownia ,,Klemensw zostaa zbudowana w 1895r. przez ordynata Maurycego hr. Zamoyskiego na gruntach folwarku ordynackiego Bodaczw. Zlokalizowano j nad rzek Wieprz, na obszarze 69 mrg (okoo 35 hektarw red.), przy trakcie prowadzcym ze Szczebrzeszyna do Zamocia. Teren pod budow fabryki zosta wyznaczony w lecie 1894 r. przez geometr Ordynacji Zamojskiej Jzefa Doranta. W tyme roku zaoono fundamenty i wzniesiono mury do wysokoci parteru, a w roku nastpnym, pomimo i budowa nie bya atwa, zakoczono prace budowlane i monta urzdze, a nawet przeprowadzono pierwsz kampani. Materiay na budow oraz maszyny i urzdzania produkcyjne dowoono na plac budowy z Rejowca, odlegego o okoo 70 km, specjalnymi wozami, zaprzgnitymi w sze koni. Wozy, aby nie zapaday si na grzskich nawierzchniach drg, wyposaone byy w koa z obrczami szerokoci okoo 30 centymetrw. Mimo to zdarzao si, e przed sam bram fabryki furmanki grzzy po osie. Aby temu zapobiec, drogi dojazdowe do budowy byy wykadane klockami i pniakami, a czciowo utwardzano je gruzem kamiennym. Naley przy tym pamita, e szos Zamo Szczebrzeszyn pobudowano dopiero w 1910 r. Nie by to wic najlepszy wybr miejsca pod budow. Zdecydoway o tym przede wszystkim ogromne zasoby drewna w pobliskich lasach, ktre miao suy nie tylko do budowy zakadu, ale take by wykorzystywane do opalania kotw parowych.

Z tych powodw, jakkolwiek powszechnie ju wykorzystywano w budownictwie beton i elazo, wikszo konstrukcji nonych zostaa wykonana z drewna. Z kamienia wapiennego, przywoonego z Jzefowa pod Bigorajem, pobudowano budynek gwny fabryki, magazyny, oraz domy mieszkalne w osadzie fabrycznej. Zlokalizowanie cukrowni na grzskim terenie wymagao dodatkowych zabezpiecze. Fundamenty byy stawiane na palach wbijanych w ziemi. Tylko pod komin fabryczny trzeba byo wbi kafarem rcznym 100 pali dbowych. Cukrownia dysponowaa wasn elektrowni wodn, wytwarzajc prd o napiciu 120 V. Zapewniaa ona moc i owietlenie dla zakadu oraz osady fabrycznej. Cukrownia zostaa zbudowana przez niemieck firm ,,Sangerhausen. Ona te opracowaa plany techniczne i dostarczya ca aparatur. Natomiast koty i maszyny parowe zakupiono od innej firmy niemieckiej - ,,Pauksch z Landsbergu. Wyposaenie Cukrowni ,,Klemensw w maszyny i urzdzenia produkcji niemieckiej wiadczy o deniu do zbudowania nowoczesnego zakadu produkcyjnego. Przemys niemiecki w kocu XIX w. nalea bowiem do najbardziej dynamicznie rozwijajcych si w Europie. Niemcy przodowali w przemyle rolno spoywczym, a ich cukrownictwo charakteryzowao si nowoczesnym procesem technologicznym. Oglny koszt budowy i wyposaenia cukrowni wynis 965 996,68 rubla, w tym koszt zakupionych maszyn i urzdze technicznych wynis 540 000 rubli, a wzniesienie budynkw fabrycznych kosztowao 425 996,68 rubla. W dniu 24 X 1895 r. generalny plenipotent Ordynacji Zamojskiej Otto Kubicki w Oklniku do Urzdnikw Ordynacji pisa: ,,Poniewa dnia 31 padziernika ma nastpi powicenie cukrowni ,,Klemensw, byoby podane, aby w/w Panowie (urzdnicy ZG) zechcieli przyj udzia w tym akcie, przybywszy na miejsce do cukrowni przed godzin 12.00 w poudnie. Forma ubrania tuurek lub frak, krawat biay, suba za czynna lena w mundurach. W dniu 16 XI 1895 r. dyrektor Micha Lubiski specjalnym telegramem powiadomi instytucje centralne o rozpoczciu pierwszej kampanii. Pne rozpoczcie produkcji niejako z gry zakadao, e wyniki pierwszej kampanii nie bd najlepsze. Na pierwsz kampani cukrownia przyja 90 478 ( 1 korzec 98,28 kg red.) korcw burakw, z czego przerobia 84 945 ( strata wyniosa 6 %).

CHRZSZCZ NR 8 (8)

Podczas rozpocztej 16 XI 1895 r. pierwszej kampanii nie wszystko przebiegao zgodnie z zaoeniami. Zamiast przerobi wspomniane 90 478 korcw burakw w cigu 34 db produkcyjnych ( byy one rwne dobie zegarowej i skaday si z dwch zmian po 12 godzin), cukrownia potrzebowaa na to 68 dni i 86 zmian, czyli 43 doby. Kampani zakoczono 24 I 1896 r., redni przerb dobowy pierwszej kampanii wynis 1 975 korcw i by daleki od zaprojektowanych zdolnoci produkcyjnych cukrowni. Podczas kampanii zuyto 3 700 sni ( 1 se polski 190 cm red.) drewna opaowego. Z przerobionych 84 975 korcw burakw wyprodukowano 63 146 pudw cukru ( 1 pud 16 kg red.), uzyskujc po potrceniu 2 % na wod, rednio 30,33 funta z korca, przy rednim procencie cukru z burakw 15,25. W produkcji Cukrownia Klemensw kierowaa si zawsze zapotrzebowaniem rynku i produkowaa tylko te gatunki cukru, ktre w danym okresie byy wysoko cenione i poszukiwane. Do 1900 r. w sprzeday przewaaa kostka i kryszta. W 1902 r. sprzeda krysztau gwatownie spada, kostek nieznacznie obniya si, wzrs natomiast popyt na rafinad, szczeglnie w gowach.

Informacje o nowo budujcej si cukrowni sprawiy, e wiosn i latem 1894 r. do Zarzdu Gwnego Ordynacji wpyno wiele ofert od cukrowni i hodowcw nasion buraczanych, m. in. Z Cukrowni ,,Krasiniec w guberni pockiej, Hodowli Nasion Burakw G. Guski z Wierzbicy i firmy E. Kurantowski z Kolnicy w guberni Kaliskiej. Opracowano na podstawie ksiki Cukrownia Klemensw 1984 -1994, ktrej autorami s: Jan Jachymek i Antoni Pomaraski. C.d.n.

W miecie
Festiwal Folklorystyczny EUROFOLK'2013
W ramach XII Midzynarodowego Festiwalu Folklorystycznego EUROFOLK 2013 na rynku miejskim w Szczebrzeszynie zaprezentoway si zespoy z Ukrainy, Serbii i Belgii. Zapraszamy do obejrzenia zdj w naszej galerii. MDK Szczebrzeszyn

Pierwsze kroki w przygotowaniu bazy surowcowej dla Cukrowni ,,Klemensw poczyniono ju w marcu 1894 r., czyli wczeniej ni rozpoczto budow fabryki. Na prob Aleksandra Heczyskiego z Bortatycz generalny plenipotent Ordynacji Zamojskiej Otto Kubicki sprowadzi dla niego z Cukrowni ,,Rytwiany nasiona burakw cukrowych dwu dobrych gatunkw ,,Vilmorin i ,, Klein Wanzleben. Heczyski by nie tylko pierwszym plantatorem burakw, lecz take zaj si prowadzeniem plantacji nasiennych tej roliny w rejonie Ordynacji Zamojskiej.
6

CHRZSZCZ NR 8 (8)

Dni Kultur ydowskiej, Katolickiej i Prawosawnej Szczebrzeszyn 2013.

W dniach 26 28 lipca 2013 r. ju po raz piaty w Szczebrzeszynie odbyy si Dni Kultur: ydowskiej, Katolickiej i Prawosawnej. Przebieg uroczystoci zwizanych z tymi dniami by nastpujcy: - 26 lipca b.r. dzie ydowski : wykad dr. hab. Andrzeja Trzciskiego z Zakadu Kultury i Historii ydw UMCS w Lublinie na temat Cmentarz ydowski w Szczebrzeszynie jako tekst kultury; promocja wydawnictw przygotowanych na obchody Dni Kultur (wiadomo niej); relacja z Konferencji Liderw Dialogu midzy narodami ( wygosia pani Magorzata Piat); Migawki florystyczne z Izraela roliny dziko rosnce - prezentacja multimedialna Zygmunt Krasny; wystp zespou klezmerskiego z Lublina o nazwie Berberys. - 27 lipca b.r. dzie prawosawny: o godz. 10.00 Boska liturgia w cerkwi p.w. Zanicia Najwitszej Marii Panny naboestwo odprawiane tylko raz w roku; o godzinie 14.00 prezentacja wystawy ,, Tam po majowej rosi ole po boru chodit; koncert folklorystyczny w wykonaniu zespow: Daronosica z Chmielewa (Biaoru), ,,arauka oraz ,,arauczki z Sporowej (Biaoru), ,,Zaranica z Krynek (woj. Podlaskie), ,,Zemerwa z Muzeum Maej Ojczyzny w Studziwodach (Bielsk Podlaski), Koromyso folk maszyna ze Szczebrzeszyna; o godz.19.00 wywietlone zostay filmy obrazujce kultur Biaorusinw z Podlasia i Polesia. - 28 lipca b.r. dzie katolicki : godz. 15.00 multimedialna opowie o znanych i zapomnianych wiejskich muzykantach i piewakach; godz. 17.00 Msza wita w kociele p.w. w. Katarzyny Aleksandryjskiej z opraw muzyczn zespou ,,Nie ten dzie; godz.19.00 film p.t. ,,Nowe Imperium w MDK. R.

Zesp klezmerski Berberys

Zespoy Biaorusinw

dr hab. Andrzej Trzciski

Boska Liturgia - cerkiew p.w. Zanicia NMP

7

CHRZSZCZ NR 8 (8)

Nowe pozycje wydawnicze dostpne w MDK

W miniony pitek, w ramach Dni Kultur, odbya si promocja nowych pozycji wydawniczych autorstwa Reginy Smoter-Grzeszkiewicz. W Punkcie Informacji Turystycznej przy Miejskim Domu Kultury s do nabycia: "ycie modlitewne ydw" i "Sownik narodw Biblii" w cenie 5 z oraz "Sownik Kozaczyzny" w cenie 8 z. MDK Szczebrzeszyn

Pierwszy organizator szkolnictwa powszechnego w Szczebrzeszynie.

Franciszek Przyrowski
(1887 -1940)

Po ukoczeniu gimnazjum w Radomiu, posiadajc zainteresowania pedagogiczne, nauk kontynuowa w Seminarium Nauczycielskim w Solcu nad Wis. Za czynny udzia w walce o polsk szko w 1905 r. zosta usunity z seminarium, na dwa miesice przed ukoczeniem. Otrzyma tzw. ,,wilczy bilet, ktry pozbawi go prawa do dalszego ksztacenia si w pastwowych zakadach naukowych. W 1906 r. udao mu si dosta na specjalne kursy pedagogiczne w Warszawie, ktre miay na celu przygotowanie nauczycieli dla szk ,,Polskiej Macierzy Szkolnej. Dziki protekcji hrabiego Maurycego Zamoyskiego Franciszek Przyrowski po ukoczeniu kursw zosta dopuszczony w 1907 r. do egzaminw nauczycielskich w Warszawskim Okrgu Naukowym, po zdaniu ktrych dosta wiadectwo Podsumowanie projektu "Through upowaniajce do nauczania w szkoach ludowych prawo nauczania jzyka polskiego w tych szkoach. The Window" - fotorelacja W 1907 r. obejmuje posad nauczyciela W sali widowiskowej MDK we wtorek 30 lipca b.r. w szecioklasowej, prywatnej szkole hrabiego odbyo si spotkanie podsumowujce projekt. Zamoyskiego w Zwierzycu, gdzie czy swoj Dokumentujce je fotografie mona obejrze w dziaalno pedagogiczn z dziaalnoci zwizkow naszej galerii www. MDK Szczebrzeszyn i spoeczn. W ten sposb zwiza si na dugie lata z Zamojszczyzn. Wiedz o szkolnictwie ludowym i zawodowym wzbogaca poprzez wycieczki zagraniczne organizowane przez Towarzystwo Szerzenia Owiaty Zawodowej. W 1914 r. zwiedzi szkoy w Finlandii, Austrii i Woszech. W 1915 r. po zajciu Zamojszczyzny przez Austri i wprowadzeniu tu autonomii galicyjskiej, zorganizowa i prowadzi w Szczebrzeszynie Progimnazjum, a po jego likwidacji, zorganizowa pierwsz czteroklasow szko podstawow, z jzykiem wykadowym polskim. By jej pierwszym kierownikiem. By nie tylko nauczycielem i dziaaczem zwizkowym, ale take historykiem i publicyst. Pisa na tematy historyczne, szkolne, owiatowe dotyczce Szczebrzeszyna i okolic. Publikowa wiele artykuw na amach prasy regionalnej, jak: Kronika Zamojska, Kronika Powiatu Zamojskiego, i Ziemia Lubelska. Opisywa take biece wydarzenia polityczne i kulturalno owiatowe, ktre czsto odbyway si z jego udziaem.
8

CHRZSZCZ NR 8 (8)

KONTRAKT
Jego twrczo publicystyczna stanowi wany przyczynek do poznania pocztkw historii i ksztatowania si polskiej owiaty i szkolnictwa oraz rozwoju kultury na Zamojszczynie w pierwszym wierwieczu XX wieku. W 1915 r. w powiecie zamojskim rozpoczyna dziaalno Polski Zwizek Nauczycielski, w ramach ktrego powstaje sekcja nauczycieli szk elementarnych pod nazw ,,Sekretariat. Pierwszym prezesem tej organizacji by F. Przyrowski. By rwnie czonkiem utworzonego w grudniu 1916 Tymczasowego Zarzdu Gwnego Zrzeszenia Nauczycieli Polskich Szk Podstawowych. Jako ceniony dziaacz zwizkowy i dowiadczony pedagog przystpi do organizowania sieci szk w powiecie zamojskim, jak rwnie rozmaitych kursw doksztacajcych nauczycieli. Jednym z wielu by zorganizowany przez niego kurs w lipcu 1918 r. w Radecznicy. W latach 1919 1925 uczy jzyka polskiego w Seminarium w Rogonie, w powiecie zamojskim, a nastpnie pracuje jako inspektor w Suwakach i Augustowie - do roku 1940, kiedy to zostaje aresztowany przez Niemcw i zamordowany. Aleksander Przysada Zawarty pomidzy ordynatem Andrzejem Zamoyskim wacicielem Ordynacji Zamojskiej z jednej strony a 100 kolonistami niemieckimi majcymi by nasiedlonymi w dobrach Ordynacji, z drugiej strony. Dnia 28 lutego 1785 roku spisany w kancelarii dbr Zamoyskich w Zamociu. Kontrakt podpisali: Andrzej hrabia Zamoyski waciciel ordynacji i F. Kolmanhuberk, kreishauptman powiatu Zamo, przedstawiciel wadz austriackich 96 kol. Ojcw rodzin niemieckich w liczbie 100, z ktrych 4 osoby s niepimienne. Zamojskie Dominium Ordynackie w porozumieniu z wadzami austryjackimi, majce na wzgldzie dobro ordynacji, jak rwnie kolonizacji niemieckiej na tutejszym terenie, postanawia nasiedli w wyej wymienionych dobrach 100 rodzin kolonistw niemieckich i jako prawny dokument sporzdzi, za wspln zgod, niniejszy kontrakt, ktry po zatwierdzeniu przez wysokie Gubernium w Lublinie trwa bdzie na wieczne czasy. Niej wymienione artykuy omwione i ustalone zostay przez obie umawiajce si strony: to jest Andrzeja Zamoyskiego i 100 ojcw rodzin niemieckich, przy wspudziale przedstawiciela wadz austryjackich JWP kreishauptmana F. Kolmanhubera. Art. 1. Ja niej podpisany waciciel Ordynacji Zamojskiej przyjmuj do swojego Dominium 100 rodzin kolonistw niemieckich, z ktrych 90 rodzin to rodziny rolnicze, 10rodzin to rodziny rzemielnicze z czego: 1 rodzina to kowal, 1 stolarz, 1 ciela, 1 mynarz, 1 krawiec, 1 szewc, 1 rybak, 1 pszczelarz. Art. 2. Kada rodzina rolnicza otrzyma z Dominium Ordynacji w wyznaczonej kolonii 30 morgw ( okoo 16 ha red.) jako pen gospodark roln, pod budow zagrody przeznacza si 1 mrg na tej powierzchni urzdzony ma by ogrd warzywny i sad. W tych 30 morgach mieci si bdzie3 morgi ki. Art. 3. Rodzinom rzemielniczym wyznacza si 1 mrg gruntu rolnego pod zagrod i ogrd, za gruntw i ki tyle, ile ta rodzina bdzie moga obrobi, lecz nie wicej ni 15 mrg. Na wzgldzie trzeba mie to, aby taki rzemielnik nie zaniedbywa si w swoich obowizkach rzemielniczych i trudni si tylko upraw roli. Gwnym zajciem rodziny rzemielniczej ma by rzemioso.

Od redakcji:

W wielu miejscowociach naszego powiatu, mamy do czynienia z osadnictwem niemieckim. Nasza wiedza na ten temat jest jednak dosy maa. Dlatego wanie zamiast wykadw na ten temat, niej drukujemy Kontrakt umow o nasiedleniu kolonistw niemieckich w niektrych wsiach: Wykaz miejscowoci, w ktrych nasiedlono kolonistw niemieckich na mocy poniszego kontraktu. Kolonia Biaobrzegi - 8 rodzin Kolonia Brody Stare - 6 rodzin Kolonia Huszczka - 8 rodzin Kolonia Korchw - 9 rodzin Kolonia Poskie - 8 rodzin Kolonia Rogno (?) - 10 rodzin Kolonia Sitaniec - 12 rodzin Kolonia Zamch - 8 rodzin Kolonia Ranie(?) - 5 rodzin Za kad rodzin osiedlon w roku 1785 w dobrach Ordynacji waciciele otrzymali od rzdu austriackiego po 25 300 guldenw.

CHRZSZCZ NR 8 (8)

Art. 4. Kada rodzina osiedlona w Dobrach Ordynackich otrzyma w swoim czasie , ale nie duszym jak do 2 lat, wybudowany nowy dom mieszkalny z drewna, wedug planu kameralnych, skadajcy si z duego pokoju, komory i kuchni, z piecem murowanym, wyprowadzonym kominem na dach. Dom ma by kryty som i ma posiada podog drewnian. Oprcz domu bdzie wybudowana z drewna i kryta som stajnia na 8 sztuk byda i drewniana stodoa, kryta rwnie som, na przechowywanie zboa. Art. 5. Wymienione w art.4. budynki bd budowane na koszt Ordynacji, jak rwnie z ordynackich materiaw. Kady kolonista bdzie musia jedynie, z dorosymi czonkami rodziny, pomaga przy budowie, bez adnego wynagrodzenia. Art. 6. Gdyby budynki w najbliszej przyszoci, to jest do 15 lat uytkowania, z powodu zaniedbania kolonisty ulegy zniszczeniu, nowe budynki mog by budowane na jego koszt i Ordynacja nie bdzie miaa obowizku adnej pomocy, tak w materiale jak i w robocie. Jedynie Ordynacja obowizuje si do sprzedania, po znionej cenie, materiaw budowlanych. Art. 7. Grunty rolne, ki i wszelkie budynki opisane w powyszych artykuach bd przydzielone kolonistom z wieczyst dzieraw. Art. 8. Grunty orne maj by podzielone na 3 obszary, z ktrych pierwsza cz bdzie obsiana zboem zimowym, druga jarym, za trzecia kadego roku ma ugorowa. Z tej ostatniej czci kady kolonista nie bdzie mia obowizku pacenia czynszu. Art. 9. Kada nasiedlona rodzina, tak rolnicza jak i rzemielnicza, proporcjonalnie do swych gruntw otrzyma z Ordynacji Zamojskiej, w pierwszej wionie osiedlenia 2 konie jeden waach i jedna klacz, 2 woy pocigowe, 2 krowy i 1 macior. Wszystko to ma by w najlepszym gatunku. Z narzdzi gospodarczych i rolniczych, kada z rodzin kolonisty otrzyma z Ordynacji Zamojskiej rwnie, na rataln spat, 1 wz kuty elazny, 1 pug elazny i 2 brony drewniane z elaznymi zbami i elazn opat. Warto inwentarza martwego jak i ywego bdzie wpisana kademu kolonicie do jego ksieczki czynszowej i musi by zwrcona w 6 ratach w okresie 6 lat, poczwszy od 1 stycznia 1791 r.
10

Art. 10. Powyej wymieniona liczba byda gospodarczego, ktra bdzie kademu kolonicie przydzielona, ma by w dalszym cigu gospodarowania utrzymywana i kademu kolonicie nie bdzie wolno bez zezwolenia Ordynacji tego byda czy trzody oraz koni sprzedawa lub odstpowa. Art. 11. Grunt pod ogrd i sad bdzie kademu kolonicie przydzielony koo domu, za grunty orne i ki tak blisko, jak tylko okolicznoci pozwol. Art. 12. Dziaki gospodarcze bd kademu kolonicie wymierzone przez powiatowego urzdnika wczesn wiosn 1785 roku i oddane w uytkowanie osadnikom. Art. 13. Gospodarstwa rolne wymierzone i oddane w uytkowanie osadnikom nie mog by dzielone ani odczane, czy czciowo sprzedane. W razie mierci ojca rodziny gospodarstwo przechodzi na najstarszego syna lub crk, ktra wyjdzie za m. Za reszta dzieci ma by spacona i musi sobie szuka nastpnego gospodarstwa poprzez oenek lub zampjcie. W tym wypadku chodzi o spadkobiercw dorosych. Spadkobiercy nieletni, do chwili dojcia do wieku dorosego maj prawo przebywa razem i y razem, pracowa w miar moliwoci razem w rodzinie pozostawionej przez ich zmarego ojca. Pozostaa wdowa, o ile nie wyjdzie za m, ma prawo y w dotychczasowym gospodarstwie do mierci i spadkobierca gwny ma j obowizek utrzyma. Art. 14. Dla kadego osadnika bdzie zaoona ksiga gruntowa, ktra ma by stale prowadzona i ma posiada nastpujce rubryki: a/ imi i nazwisko posiadacza gospodarstwa, b/ nazwa gruntu, c/ klasyfikacja gruntw. Wszelkie ciary i zobowizania cice na danym gospodarstwie maj by w tej ksice wiernie zapisane. Do tej ksigi ma by rwnie wpisany niniejszy kontrakt. Ktry jest podstaw prawn dla kadej nowo zaoonej kolonii i trwa ma po wieczne czasy. C.d.n.

Sentencja
Wieczno, to taki czas, ktry czeka na wydarzenia ale sama si nie spieszy. Maria Duawska

CHRZSZCZ NR 8 (8)

Nowoci wydawnicze
Boyne J. Chopiec w pasiastej piamie, dwch chopcw i dwa wiaty. Obaj urodzili si w tym samym dniu, miesicu i roku, ale los traktowa ich do pewnego czasu zupenie inaczej. Bruno, syn niemieckiego oficera, yje podczas wojny, prawie w ogle jej nie dowiadczajc. Sznul, syn ydowskiego zegarmistrza, zna wojn od tej najgorszej, najbardziej nieludzkiej strony. Spotkanie chopcw odbywa si na granicy dwch wiatw. Wstrzsajca historia przyjani na przekr zu szalejcej wojny.

jak spdzi wolny czas

jeli chcesz spdzi czasu woln chwil mj obywatelu mody pjd w dzie upalny poln cieyn i wsuchaj si w ttno przyrody usid pod drzewem na mchu zielonym ku ziemi nachyl swoje ucho suchaj uwanie, a wnet usyszysz jak ziemia oddycha gucho. I w drzew iglastych pomruk si wsuchaj wpatrz si w ich szat zielon i w ich pomruku sprbuj odgadn ich len modlitw skupion. I popatrz uwanie swym bystrym okiem a ujrzysz tam w mchu zielonym ile drobnych owadw jak ziarenka maku do ycia jest stworzone. I cho takie malutkie, niedostrzegalne a jednak porusza si i yje i na swj sposb yciem si cieszy i ttno przyrody w nim bije. Spjrz tak znienacka, a ujrzysz jak zajc w podskokach pomkn sposzony tam jele przeskoczy zielon polan dumny ze swej rogatej korony. Posuchaj jak przepirka na cae swe gardo w zocistym zbou wykrzykuje moesz by pewny, e zboe dojrzewa i przepirka ludziom wiey chleb zwiastuje.

Sonia i Alexandre Poussin ,, Afryka Trek zabior nas w niesamowit podr od przyldka Dobrej Nadziei, do Kilimandaro i od Kilimandaro do jeziora Tyberiadzkiego. Tysice kilometrw przebytych pieszo, potga nieujarzmionej przyrody. M.G. Biblioteka Publiczna Zapraszamy

Stanisawa Flis Bonie

Kobieta, wbrew opinii mczyzn, jest wspaniaym matematykiem. Niezwykle umiejtnie lubi dodawa sobie Sentencje Mczyzna, ktry oddaje swj los w rce kobiety, nie wdziku, skrupulatnie odejmowa sobie lat, pomnaa wielbicieli i szczodrze dzieli si tajemnicami. wie, jak i na co zostanie uformowany. Maria Duawska Maria Duawska
11

CHRZSZCZ NR 8 (8)

Mapa Szczebrzeszyna i najbliszych okolic z 1936r.

Chrzszcz miesicznik informacyjny Wydawca Stowarzyszenie Przyjaci Szczebrzeszyna Redakcja Zygmunt Krasny, Joanna Dawid, Mateusz Sirko Adres : 22-460 Szczebrzeszyn ul. Pl. T. Kociuszki 1 E-mail: sps@onet.eu Projekt rysunku Chrzszcza Monika Niechaj 12

www.chrzaszcz.com.pl