CZ II

Piotr

Non nobis Domine, non nobis, sed nomini tuo da gloriam!1

- Zdrada, moci ksi, to zdrada - w Sali Rady wrzao jak w ulu. - Jake to tak? Sam weni si w ksic rodzin Tobie chcc moc dorwna. - na szafot z nim, jako zdrajc olepi i dopiero wtedy niech si cieszy mod maonk. - Haba Takich obelg Piotr nigdy jeszcze nie znosi, lecz teraz z pokor klcza przed ksiciem Bolesawem. Opuciwszy gow nawet nie by w stanie spojrze mu prosto w oczy. Tylko do mocno zaciskaa si na rkojeci miecza barwic do biaoci palce. - Najwaniejsze e Marii nic nie grozi - z czuoci pomyla o swojej modej, wieo polubionej maonce, ktr przywiz z Kijowa, aby odgoni te wszystkie czarne myli i oszczerstwa, ktre tak bezlitonie paday. Maria, klczc obok swojego ukochanego bagalnie spogldaa to na Bolesawa to na biskupa Maurusa, ktry zasiada obok ksicia. Ksi Bolesaw coraz mocniej zaciska donie na lwich bach strzegcych stolicy.
1

Nie dla nas Panie nie dla nas, lecz na chwa Twojego imienia - Psalm 115 Biblia 1000lecia

- Spokj - warkn - Czy ja jestem gow pastwa czy kurnika jakiego w ktrym to koguty do oczu sobie skaczc, prbuj znale miejsce na wyszej grzdzie? Jeeli wy nie potraficie zadba o nasze granice to musz zrobi to sam. Nie czas teraz o oenku Piotra prawi a o granicy z Czechami. Ksi czeski pustoszy nasz lsk a wy tutaj o oenku Piotra radzi chcecie? Kt jest tedy wikszym zdrajc? Wy ktrzy zamiast ratowa pastwo, w Krakowie siedzicie i rozprawiacie o babach czy on, ktry swe ycie ryzykujc, posowa w imieniu moim do Kijowa? Moci ksie biskupie, co sdzicie o zdradzie takowej? - Bolesaw spojrza na biskupa Maurusa - Jakom i wiele razy powtarza, polityka obca mi jest, jam od spraw boskich, a za tak i mio uzna trzeba. Ju aposto Pawe w swoich listach pisa o mioci jako dziele Boym. A kto przeciwi si tym sowom way ten od czci i wiary wyklty by moe i jako wrg kocioa okrzyknity zostanie. - moc sw biskupa odbia si guchym, potnym echem od cian zamku. Powiao groz. W sali zapanowaa cisza. Maurus spojrza na ksicia a ten delikatnie skin gow na przyzwolenie. - Powstacie zatem - kontynuowa Maurus - ci co wiernie suycie i Bogu i waszemu ksiciu, ktremu sprawy boskie nie s obce. Ja was tedy bogosawi potwierdzajc przyczyn bo W imi Ojca i Syna i Ducha witego. A jako podzik za opiek nad wami do Mari, twojej imienniczki drogie dziecko , powinnicie si uda. - Dzikuj ci ksi, i wam ksie biskupie - odezwa si Piotr - Tutaj, przy obecnoci tylu wiadkw, i Boga biorc na wiadka, przysigam uroczycie wierno Bogu Wszechmogcemu i wam ksi a do ostatnich dni moich. Ksi wsta z tronu i podszed do modej pary. Chwyciwszy Piotra za ramiona spojrza mu gboko w oczy. - Dzikuj ci Piotrze i twoj przysig z wielk radoci przyjmuj. Wielk masz si w swoich przyjacioach, ktrzy wiernie za tob stawali, Bogusawie i Borzywoju. Teraz jeeli zechcesz, zosta prosz bo o wanych wojennych sprawach radzi nam trzeba, a dla twojej maonki komnaty przygotowane zostay. - Zostan ksi - powiedzia Piotr i kiwn gow na maonk i swoich przyjaci - Dobrze zatem, stra wskae im komnaty aby po podry odpocz mogli a nam wraca trzeba do sprawy lska. - Bolesaw wrci i usiad na tronie - Postanowilimy nie paci Czechom trybutu za lsk, ktry zgodnie z wol Cesarza HenrykaI do Polski jako ziemie lenne naley, jeno nam pacenie trybutu nakaza. kontynuowa Bolesaw po wyjciu Mari, Bogusawa i Borzywoja - Rocznie 500 grzywien II
3

srebra i 30 grzywien zota. Jest to opata nie maa, ale radcie czy wojsko na lsk nam sa potrzeba czy rozmowy prowadzi. Sobiesaw, ktry nas o pomoc prosi w odzyskaniu utraconych nalenych jemu praw do tronu czeskiego i przywilejw z tym zwizanych, naciska na nas aby posw sa po tym wielkim jak Kodzko spalone zostao a i wiele grodw i wsi w Czechach. Jego modszy brat, Wadysaw ktry tron ten zagarn, po sromotnej klsce gdzie ycie swoje wraz z wrogiem naszego pastwa a moim bratem rodzonym, zbaw Panie dusz jego, Zbigniewem, w ucieczce ratowa, do rozmw bdzie skory i pokj zawrze chtny bdzie. - Moci ksi, skoro nas o rad pytasz to moim zdaniem miecz najlepiej przemwi moe - Skarbimir2 jako pierwszy zabra gos. W jego gosie jednak czu byo wcieko i zazdro, jako e Piotr po maestwie z Mari sta si szwagrem ksicym i mg mu zagrozi w jego pozycji na dworze ksicym - Uderzy trzeba ca potg na Czechy jak to nie raz bywao. Nie dalej jak kilka miesicy temu wrcilimy stamtd, jednak jak wida, Wadysaw lekcji zapomnia. - Na Czechy, bi psubratw - podniosy si gosy niepomne ju sprawy zdrady Piotra. - Znam ja bohaterstwo twoje moci wojewodo i nieustraszono w bitwie. Piotrze, a jaka jest twoja rada? - Wszystkie oczy, jeszcze niedawno wrogo nastawione do Piotra, teraz wpatryway si w niego uwanie oczekujc odpowiedzi. - Jeeli ju panie o moj rad pytasz to i odpowiem. Jak wiesz nie boj ja si w polu z nagim mieczem stan. W obronie honoru i czci stawaem nie raz. Na lsku s moje dobra, moi ludzie, ktrzy wiernie przy tobie stoj i na jedno twoje sowo uderz w obronie wasnych domw i rodzin. Sam mog pokan armi wystawi. Zanim moci ksi, wojsko si tutaj zbierze i na lsk wyruszy duo wody upynie. Mona by na granicy stan i rozmowy rozpocz, da to troch czasu na zebranie wojska i walne uderzenie, ale adna wojna pokoju trwaym nie uczyni. Traktaty i pakta daj moc wiksz nili miecz bo s na prawach i w Boga imieniu. A poza wszystkiem czas Narodzin Pana naszego Jezusa Chrystusa si zblia, wypada w domu spdzi i radowa si a nie smutkiem wypenia straty dobrych chrzecijan, ojcw i synw. Bdzie to dobry czas na rozmowy. - Dobrze prawi - gdzieniegdzie odezway si gosy, lecz szybko zaniky pod czujnym i gronym spojrzeniem Skarbimira i jego poplecznikw. Bolesaw jednym ruchem rki uciszy gwary.
2

Skarbimir z rodu Awdacw (zm. przed 1132) monowadca polski, wychowawca, a nastpnie doradca i palatyn Bolesawa III Krzywoustego.

- Dobrze wic, wypraw na Czechy na dwa tygodnie po dniu Boego Narodzenia przygotowa naley, natomiast ty Piotrze do czasu tego wzmocnisz nasz granic ze swoimi ludmi. Na dzi skoczymy te prne mielenie ozorami, bo nam dziaa trzeba a i czasu wiele nie zostao. Wiele spraw przemyle musimy i na twardych podwalinach pastwo nasze i nasze wadanie osadzi. Pastwo nasze jednoci by musi i jako jeden organizm si broni. Mdrzy ludzie powiadaj e palec obetniesz, a caa rka boli. Tako i my broni bdziemy naszych ziem i naszego dziedzictwa. W ten czy w inny sposb. Bolesaw wsta i ruszy w kierunku drzwi, ktre otworzyy si z rozmachem. Biskup i Piotr ruszyli za nim. - Jak si ten pies w aski ksicia wkrad i w ksic rodzin si weni? Ona mnie bya obiecana i przeznaczona. Ubij jak psa, a trucho po polu wilkom na poarcie rozrzuci karz - Skarbimir nie mg si jeszcze uspokoi i rzuca obelgami gdy ksi opuci sal. - On teraz a nie ty moci wojewodo krakowski najbliszym sercu i doradc Bolesawa sta si moe. Niebezpieczny to przeciwnik i mocny. Radzibym uwaa na sowa bo i zamki uszy miewaj. Jeno z dobrego serca ta rada. Wszyscy opucili sal i rozeszli si po zamku dyskutujc nad tym co przed chwil si wydarzyo. Piotr szybkim krokiem przemierza kruganki krakowskiego zamku. Soce schodzi zaczo ju z firmamentu niebieskiego i wiecio jasno ogrzewajc jego ciany resztkami ciepa. W powietrzu ju wisiaa zbliajca si nieuchronnie zima. - Panie Piotrze, ksi prosi do siebie - gos goca wyrwa go z zamylenia. - Wska drog - Piotr bez sowa zawrci z obranego kierunku i ruszy za gocem. Bolesawa zasta siedzcego za wielkim mahoniowym stoem skrobicego co na papierze wielkim gsim pirem. - Dobrze e jeste. Posaem po ciebie bom jeszcze nie zdy podzikowa ci za dobrze wypenione zadanie w Kijowie. Jest znacznie lepiej ni mogem przypuszcza. Bolesaw zasypa starannie suchym piaskiem literki naniesione inkaustem. Zwin w rulon pismo, odoy na bok i wsta, aby przywita si z Piotrem. W komnacie byli sami. - Wiem e naraziem ciebie na due niebezpieczestwo, ale wybrnlimy z tego lepiej ni kiedykolwiek mogem przypuszcza. Jak widzisz posowanie i pisma to okrutna bro ale mniej krwawa ni wojny, chocia i te by musz by skarbiec zapeni. Pan Bg i koci te wielkich wymaga ofiar. Polityka nie jest prost spraw, ale konieczn. - Nie w ojczynie a dla ojczyzny, ksi.
5

- Jeszcze nie raz staniesz przed wielkimi wyborami, Ty czy dobro ojczyzny. Bd to bardzo trudne wybory i nie zawsze zostan uznane. Ja za swoje czyny musiaem si Bogu, kocioowi i ludziom okupi. Jeeli bdziesz mi wierny, podobny los moe i ciebie spotka. Droga do wielkiego pastwa nie jest drog prost i atw. wrd przyjaci. - Da Pan nasz Jezus Chrystus wrogw, to da i przyjaci. Ja, ksi wiernie Bogu i ojczynie su, jako i ty, a wic bd sta u twego boku. - Sprawiasz mi wielk rado swoimi sowami. Gdybym mia dziesiciu takich wiernych przyjaci jak ty i takich wojw, to Polska byaby od morza do morza, bezpieczna i wolna od wojen, ale niestety jeste tylko jeden. A skoro jeste tylko jeden, wikszo obowizkw tamtych dziesiciu musi przypa tobie. Na razie wracaj do Wrocawia i odpoczywaj. Naciesz si swoj mod maonk. Tak dugo jak tylko moesz. Teraz bdziesz mi potrzebny aby zapewni poudniowe nasze poudniowe granice. Wzmocnisz strae w grodach i narobisz haasu e zbieramy si do ataku ca nasz moc, tak aby te wszystkie informacje doszy do uszu ksicia czeskiego. Kiedy zamierzasz wraca? - Tak te i uczyni. Mylaem aby ju jutro ze witaniem ruszy, jeeli oczywicie nie jestem tobie tu potrzebny. - Zatem ruszaj jutro. Wszystko bdzie przygotowane. Ksi da znak e rozmowa zakoczona. Piotr pochyliwszy z szacunkiem gow, odwrci si i wyszed. Dnia nastpnego, w ten zimowy, nieny, aczkolwiek bardzo soneczny poranek, orszak opuci gocinne mury zamku w Krakowie i ruszy w kierunku Wrocawia. Wz za wozem zaprzgnitym w konie cign si na dugiej przestrzeni gocica, niczym w. Za orszakiem i przed jechaa konna stra przydzielona przez Ksicia, a i byo czego strzec. Na wozach, oprcz Marii, jechaa jej matka Olena, po Polsku Barbar zwana, dworzanie i dworki do posugi ksiniczce kijowskiej i skarby wielkie, dane jej jako wiano. Osiemnacie kielichw, sze zotych, dwanacie pozacanych. Dziesi kandelabrw ze srebra. Pi trybularzy srebrnych, jeden pozacany, jeden brzowy. Dziesi pucharw i pi srebrnych miednic. Koron ze zota.
6

Wielu bdzie ci zazdroci

powodzenia i wielu bdzie chciao ci pogry. Wrogw spodziewaj si wszdzie, nawet

Dwie cikie korony ze srebra. Dwie szkatuy zamykajce si wiekiem zotym, trzy z wiekiem srebrnym. St skadany zoty, dwa srebrne, cztery mozaikowe. Trzy krucyfiksy zote, wielkie, cikie, bardzo kosztowne, wysadzane szmaragdem i ametystem. Podstawy pod wizerunki krzya, dwa zote, dwa miedziane. Naczynie srebrne dla przechowywania wina, rurk srebrn do toczenia trunkw z kadzi. Puszk zot dla witych hostii. Kubki zote i srebrne, sztuk dwanacie z jednego i dwanacie z drogiego kruszcu. Cztery rogi bawole z pokryw srebrn. Cenne upiee z kun, soboli, wyder i lisw, tkaniny, pawoki, szuby, hemy i kopaki, ozdobione drogimi kamieniami i guzami. Chorgiew Bogarodzicy Theotokos, ca wyszywan haftem. Tuziny kobiercw, makat i dywanw. Beczki i baryki z monetami ze wszystkich krajw wiata: bizantyjskie, arabskie, ruskie, greckie i rzymskie. Zastaw stoeczn, roztruchany, misy i talerze, patery, tace i krysztay. Tron wielkoksicy wadcw Kijowa: karo z cedrowego drzewa o porczach srebrnych, ze zotym lwem nad oparciem gowy.3

I to pewnie jeszcze nie wszystko co znajdowao si na wozach. Piotr nie mg opanowa swojego szczcia. Siedzia obok ukochanej kobiety, ktra mu cay wiat przysonia, i wraca do rodzinnego grodu na Obinie, do wiernego dowdcy stray, Dormira, do ly.

Kronika Maura - Stanisaw Helsztyski - Nasza Ksigarnia Warszawa 1975 rok

Omnia ad maiorem Dei gloriam, ut magnificetur nomen eius!4

W owym czasie Wrocaw rozrasta si do wielkiej potgi na lsku i by jego stolic gospodarcz i kulturaln. Grd nalecy do Piotra na ObinieIII wcale nie ustpowa wielkoci i przepychem (oprcz waw i murw obronnych) grodowi ksit Piastowych. Oba o rzut kamieniem jeden od drugiego. Na Wyspie Tumskiej nad okolic growaa bazylika. Kamienna budowla z trzema nawami i krtkim transeptem. Pod jednonawowym prezbiterium zamknitym apsyd wybudowano trjnawow krypt. Jak podaway przekazy, budowla ta zastpia koci, ktry ufundowa Piast Bolesaw zwany Chrobrym, a zniszczona zostaa przez pogan Roku Paskiego 1038. Z Piotrowego dworca na Obinie doskonale bya widoczna granatowa gra, od ktrej wszystko si zaczo. la. lg by na tej grze to i lsk tak nazw od niej przej. Tam te gwne woci Piotrowe byy. I gra z szecioma kamienioomami granitu i rnego surowca z ktrego synne koa myskie wyrabiano i w daleki wiat wysyano, nawet do Haithabu koo Szlezwiku, wioski przylege takie jak Soboth (dzisiaj Sobtk zwana), Strzegomiany, Chwakw, Strzelce, Biaa, Zebrzydw, Mysakw, Grka, Strzeblw, Tupady, Wino i inne, jak Wiry czy Cieszkowice. To wszystko w rodzinie Piotra byo od dawien dawna. Przechowa Piotr w pamici odwieczn wie, i przodkowie jego, siedzcy pierwotnie i wadajcy niezalenie na wyspie, zwanej dzi Tumsk, gdzie stoi, katedra i grd ksicy, byli wadykami caej laskiej ziemi. Gdy po upadku pastwa wielkomorawskiego, przed wielkimi krlami Piastw, ziemi t zawadnli na pewien okres czasu Czesi, zajli przemoc grd warowny wadykw na rzece Odrze, i zepchnli dotychczasowych wadaczy ziemi tej i szczepu z grodu w rodku rzeki na jego przedpola, do Obina. Jako byli naczelnicy i ofiarnicy pogaskiego szczepu, wadali jednak nadal nad gr l i jej okolic, zajmujc do dzisiaj ssiednie jej osady i opola.

Wszystko dla wikszej chway Boga, aby sawione byo imi jego!

Ksi Bolesaw wracajc z Bergu wraz ze swoj mod, dopiero co polubion maonk i caym dworem zatrzyma si w swoich wociach na Wyspie Tumskiej. Kwiecie tego Roku Paskiego 1115 by przepikny i zapowiada gorce lato. - Mj ksi, powiedz mi prosz czyj to dwr mijalimy po drodze? - Salomea, pitnastoletnia kobieta polubiona Bolesawowi jako przypiecztowanie pokoju zawartego nad Nys Kodzk, nie moga opanowa si wraeniu jaki wywar na niej dwr we wsi Obin - dorwnuje wielkoci i przepychem a to ty chyba jeste wadc tej ziemi. Nie mog tego zrozumie, u nas w Bergu co takiego nie miaoby miejsca - To jest grd dawnych wacicieli i opiekunw tej ziemi i mojego przyjaciela i powiernika, Piotra. Nie wiem w jaki sposb Piastowie weszli w posiadanie czci tych ziem, ale najwaniejsze e dwa potne rody yj w zgodzie koo siebie. - A nie boisz si e kiedy bd chcieli odzyska te ziemie? e kiedy, jak powiedziae potny rd, bdzie chcia zawadn w caoci t krain? - Kto? Piotr? - Bolesaw a si zachystn pitym wanie winem, ktre zostao specjalnie dla niego sprowadzone ze sonecznej Italii - Wierniejszego woja, doradcy i przyjaciela nigdy nie miaem i mie prawdopodobnie nie bd. Bdziesz miaa jeszcze okazj eby go pozna.

10

- Zastanawia mnie jednak jedna rzecz, oba grody, podobne przepychem i wielkoci, jednak grd na Obinie nie jest tak warowny jak ten nasz, czyby Piastowie bali si napaci jakowej, ktra to nie moe spotka Obina? - Piastowie tutaj s od niepamitnych czasw i nie obawiamy si niczego, ale bezpieczestwo wadcw tego kraju jest bardzo wane. Tak o to zadbali moi przodkowie i tak zostanie. Ten grd tutaj dla wojewody wrocawskiego jest przeznaczony. Poczekaj jak Krakw zobaczysz - Ksi umiechn si do swojej modej ony. Salomea nie bya zadowolona z odpowiedzi. Uczucia te byy widoczne na jej modej twarzy. Nie potrafia ich ukry. Jak to jest moliwe e jaki tam wadyka ma grd dorwnujcy wielkoci grodowi ksicemu? Bolesaw spojrza na swoj now on z wyranym politowaniem - ech babskie gadanie - pomyla. - Poznacie si ju wkrtce - powiedzia gono - zaprosiem Piotra z jego nowopolubion ksiniczk rusk Mari do nas. Czas Zmartwychwstania Paskiego przyjdzie nam tutaj spdzi to i czasu bdzie sporo ebycie si lepiej pozna mogli. Soce ju piknie przygrzewao. Kwiecie zapowiada gorce lato, ktre miao wkrtce nadej. Drzewa i ki pokryy si kwieciem a ich zapach wypenia powietrze tak e zapierao dech w piersiach. Trzy dzwony, odlane przez mnichw z ordo monasticus5 i zawieszone w kamiennej dzwonnicy zbudowanej przed katedr, piknie zagray anielsk melodi wzywajc na msz wit zwan Jutrzni. Zagray ostatni raz przed niedziel i zostay obwizane, od teraz tylko drewniane koatki bd obwieszcza wieci. Ludno zebrana przed wityni oczekiwaa przybycia pary ksicej. Nikt nie omieli si przekroczy progu kocioa przed ksiciem. Biskup wrocawski, yrosaw, wraz z kapitu, wszyscy odziani w odwitne szaty i przygotowani do Tidiuum Paschalnego, oczekiwa goci z niecierpliwoci. Wielki Czwartek rozpoczyna trzy dni modlitw i uroczystoci. Koczy si okres Wielkiego Postu i zaczyna si czas zabawy i radoci ze Zmartwychwstania Paskiego. Dla ksicej pary, ustawione w prezbiterium zostay krzesa przykryte baldachimem. Nagle tum rzemielnikw, zamieszkujcych podgrodzie zafalowa i rozstpi si dajc woln drog kroczcej parze ksicej i dworowi. Za par ksic poda Piotr z Mari a
5

Tak w okresie redniowiecza nazywano Zakon Benedyktynw. Sowo benedyktyn" do polszczyzny literackiej wprowadzi ks. Piotr Skarga. W 1579 r. przetumaczy on ywot w. Woyciecha od jego rwienika, mnicha-benedyktyna bardzo uczenie napisany".

11

przy jego boku wierny Dormir. Wierzeje kocioa otwary si i wszyscy za ksic par przekroczyli prg wityni. Biskup wraz z diakonami i kapitu stan przed otarzem i zacz si modli - Chlubimy si krzyem naszego Pana Jezusa Chrystusa; w nim jest nasze zbawienie, ycie i zmartwychwstanie, przez niego jestemy zbawieni i oswobodzeni.6 Wszechmogcy, wieczny Boe, obchodzimy pamitk najwitszej Wieczerzy, podczas ktrej Twj Jednorodzony Syn majc si wyda na mier pozostawi Kocioowi now wiekuist Ofiar i Uczt swojej mioci; spraw, abymy z tak wielkiego misterium czerpali peni mioci i ycia. Przez naszego Pana Jezusa Chrystusa, Twojego Syna, ktry z Tob yje i krluje w jednoci Ducha witego, Bg, przez wszystkie wieki wiekw. Biskup zaj miejsce misternie rzebionym krzele, ktre swoim bogactwem ornamentw mogo dorwnywa ksicej stolicy, a jeden z diakonw otworzy wielk ksig i zacz czyta: (1) Pan powiedzia do Mojesza i Aarona w ziemi egipskiej: (2) Miesic ten bdzie dla was pocztkiem miesicy, bdzie pierwszym miesicem roku! (3) Powiedzcie caemu zgromadzeniu Izraela tak: Dziesitego dnia tego miesica niech si kady postara o baranka dla rodziny, o baranka dla domu. (4) Jeliby za rodzina bya za maa do spoycia baranka, to niech si postara o niego razem ze swym ssiadem, ktry mieszka najbliej jego domu, aby bya odpowiednia liczba osb. Liczy je za bdziecie dla spoycia baranka wedug tego, co kady moe spoy. (5) Baranek bdzie bez skazy, samiec, jednoroczny; wzi moecie jagni albo kol. (6) Bdziecie go strzec a do czternastego dnia tego miesica, a wtedy zabije go cae zgromadzenie Izraela o zmierzchu. (7) I wezm krew baranka, i pokropi ni odrzwia i progi domu, w ktrym bd go spoywa. (8) I tej samej nocy spoyj miso pieczone w ogniu, spoyj je z chlebem niekwaszonym i gorzkimi zioami. (11) Tak za spoywa go bdziecie: Biodra wasze bd przepasane, sanday na waszych nogach i laska w waszym rku. Spoywa bdziecie popiesznie, gdy jest to Pascha na cze Pana. (12) Tej nocy przejd przez Egipt, zabij wszystko pierworodne w ziemi egipskiej od czowieka a do byda i odbd sd nad wszystkimi bogami Egiptu - Ja, Pan. (13) Krew bdzie wam suya do oznaczenia domw, w ktrych bdziecie przebywa. Gdy ujrz krew, przejd obok i nie bdzie pord was plagi niszczycielskiej, gdy bd kara ziemi egipsk.

Por. Ga 6, 14

12

(14) Dzie ten bdzie dla was dniem pamitnym i obchodzi go bdziecie jako wito dla uczczenia Pana. Po wszystkie pokolenia - na zawsze w tym dniu witowa bdziecie.7 (1) Byo to przed witem Paschy. Jezus wiedzc, e nadesza Jego godzina przejcia z tego wiata do Ojca, umiowawszy swoich na wiecie, do koca ich umiowa. (2) W czasie wieczerzy, gdy diabe ju nakoni serce Judasza Iskarioty syna Szymona, aby Go wyda, (3) wiedzc, e Ojciec da Mu wszystko w rce oraz e od Boga wyszed i do Boga idzie, (4) wsta od wieczerzy i zoy szaty. A wziwszy przecierado nim si przepasa. (5) Potem nala wody do miednicy. I zacz umywa uczniom nogi i ociera przecieradem, ktrym by przepasany. (6) Podszed wic do Szymona Piotra, a on rzek do Niego: Panie, Ty chcesz mi umy nogi? (7) Jezus mu odpowiedzia: Tego, co Ja czyni, ty teraz nie rozumiesz, ale pniej bdziesz to wiedzia. (8) Rzek do Niego Piotr: Nie, nigdy mi nie bdziesz ng umywa. Odpowiedzia mu Jezus: Jeli ci nie umyj, nie bdziesz mia udziau ze Mn. (9) Rzek do Niego Szymon Piotr: Panie, nie tylko nogi moje, ale i rce, i gow. (10) Powiedzia do niego Jezus: Wykpany potrzebuje tylko nogi sobie umy, bo cay jest czysty. I wy jestecie czyci, ale nie wszyscy. (11) Wiedzia bowiem, kto Go wyda, dlatego powiedzia: Nie wszyscy jestecie czyci. (12) A kiedy im umy nogi, przywdzia szaty i znw zaj miejsce przy stole, rzek do nich: Czy rozumiecie, co wam uczyniem? (13) Wy Mnie nazywacie Nauczycielem i Panem i dobrze mwicie, bo nim jestem. (14) Jeeli wic Ja, Pan i Nauczyciel, umyem wam nogi, to i wycie powinni sobie nawzajem umywa nogi. (15) Daem wam bowiem przykad, abycie i wy tak czynili, jak Ja wam uczyniem.8 Do prezbiterium wniesiono misy i dzbany z wod. Biskup podszed do pary ksicej, obmy im stopy a nastpnie je osuszy. To samo zrobi Piotrowi i Marii. Ksi wsta z krzesa, to samo uczynili Piotr i Maria i to samo uczynili najbiedniejszym mieszkacom podgrodzia, specjalnie na t okazj wybranych i podprowadzonych. Tradycji stao si zado. Po tej ceremonii biskup powici wod, krzymo wite do namaszczania, przykry kielich i odstawi go na bok. Otarz obmy winem i wod, podnis kielich z widocznym ladem obecnoci Jezusa i ruszy wraz z kapitu, z procesj dookoa kocioa. Za nim ksi Bolesaw z Salome i Piotr z Mari. Kiedy katedra zostaa okrona trzy razy, kielich zosta zoony w niewielkiej drewnianej kaplicy witego Idziego postawionej niedaleko katedry i postawiono tam strae. Na ten moment wanie czekay rzesze biedoty zamieszkujcej podgrodzia. Z wozw ksicych i Piotrowych posypay si prezenty. A byo tego, oj byo. I jajka, piknie kraszone,
7

Ksiga Wyjcia 12 - Biblia 1000-lecia Jan 13:1-15 - Biblia 1000-lecia

13

i chleb biay wypiekany na zakwasie, i misiwa wszelkiego. Wszystkie te dary w witeczn niedziel zostan powicone i dopiero wtedy spoyte na chwa Zmartwychwstaego Chrystusa. Po niedzielnej mszy Piotr, Maria i nieodczny Dormir, doczyli do orszaku ksicia i na piastowski grd ruszyli. Przekroczyli way ziemne, i bram twardo osadzon w ostrokole, uoonym na ksztat koa. Wewntrz duy drewniany dwr otwiera swe podwoje dla goci. Strae stojce na wieach zamkny wrota. Stoy zastawione jak na wielkie wita przystao. Na stole jajek ozdobionych jako wiadectwo nowego ycia byy pene misy. Biskup, dla ktrego nie mogo zabrakn miejsca przy ksicym, witecznym stole zrobi znak krzya i rozpocz modlitw: Pater noster qui es in caelis,9 sanctificetur nomen tuum; adveniat regnum tuum; fiat voluntas tua sicut in caelo et in terra; Panem nostrum quotidianum da nobis hodie; et dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris; Et ne nos inducas in tentationem; sed libera nos a malo. [Quoniam tibi est regnum et potestas et gloria in saecula saeculorum.] Amen. Amen - jak chr zawtroway mu gosy z caego dworu, i wszyscy zgodnie z dostojestwem zajli wyznaczone miejsca. - Widzisz Piotrze, nowe czasy nastay - ksi odziany w witeczne odzienie, usiadszy za stoem pocignwszy spory yk przedniego miodu, przerwa cisz ktra zapanowaa w izbie - w styczniu pokj z ksiciem czeskim Wadysawem podpisany zosta, i umocni nasze poudniowe granice. Wprawdzie Kodzko w czeskich rkach zostao ale potwierdzilimy przynaleno lska do Polski a miejscowoci graniczn zostaa Wartha10 ktra w Grach Bardzkich nad przeomem Nysy Kodzkiej ley. Biskup z Bambergu do tego rk przyoy i nie do e nasze granice umocni to jeszcze trzy rodziny poczy. Bo to jedna siostra mojej modej ony Rycheza on Wadysawow jest a druga Zofia, Ottona. Na razie w rodzinie pewnie spokj bdzie.
9

Ojcze nasz, ktry jeste w niebie Dzisiaj Bardo

10

14

- Ach to moci ksi, rnie to w rodzinie bywa. Ale faktycznie, to jest czas na zmiany. I na rozbudow - Piotr z szacunkiem spojrza na Bolesawa - U nas przeszo jeszcze gboko zakorzeniona. Nie dalej jak trzy niedziele temu ludno marzann - ducha zimy, w Odrze topia. Cikie wyzwanie przed tob. Ludnoci nam przybywa, grody przebudowa trzeba. ycie przenosi si na Wysp Piaskow i na lewy brzeg Odry. Kupcy, co to z bursztynem do Rzymu cign miejsca nie maj na spocznienie. - Ty si grodami zajmujesz, ale ja to si musze caym pastwem zaj. Marzy mi si wielkie i potne pastwo, z dostpem do morza. Siedzisz spokojnie w swoim grodzie, moesz budowa, ja musz budowa wiksze rzeczy. Teraz, kiedy na poudniu pokj czas ruszy na pnoc, wzdu Wisy. Zdoby ziemie Prusw a potem Pomorze Gdaskie. Tam cigle niepokoje a i nie ma jak towarw morzem sa. - Szlachetny ksi, to i Bosk spraw by musi - wtrci biskup ocierajc ociekajce tuszczem ale i odziane w piercienie donie - Heretycy z Pomorza zagraaj naszej witej wierze i cae to szalestwo bawochwalcw rozprzestrzeni si moe na nasze ziemie. Nie ugruntowaa si wiara w Twoich ziemiach, a wiato Pana Naszego Jezusa Chrystusa nie trzeba wszystkim ludom po krace ziemi. Krucjaty dla ratowania Chrzecijastwa do grobu Paskiego ruszyy, Jerozolima pena jest obrocw wiary, jednak i tutaj jest wan nasza misja. Mona by cign rycerstwo tak jak do Jerozolimy i za walk z pogastwem mieliby szans krlestwa niebieskiego dostpi. - Sprawy nasze s naszymi i niech takimi pozostan. Jeeli nie damy rady wasnymi siami to wtedy bdziemy prosi innych o pomoc. Czasami prosi obcych o pomoc to tak jakby lisowi otworzy drzwi do kurnika i jeszcze go prosi eby wszed. Ech, gdybym mia zastep takich wojw jak ty Piotrze to nie martwibym si o pomoc. - Jeste wielce askawy, ksi. Ja dla siebie nic wicej nie potrzebuj, ponadto co ju posiadam. Jednak zawsze myl o przyszoci. Zacz si czas zabaw. Piotr szczliwy przy boku swojej ony opucili piastowy grd i ruszyli w kierunku Obina. - Cho poka ci co - nagle odezwa si Piotr i kroki skierowa w innym kierunku ni powinien. Spokojnym spacerkiem weszli na mostek oddzielajcy wiat kocielny od wiata miejskiego. Ksiyc, ktry w peni owietla ich drog i srebrn usk znaczy spokojne wody Odry, wszed na niebo i w peni pokaza swoj twarz. Tu nad l, wyglda tak jakby otula j do snu, tak jakby to tam schowa swoj tajemnic istnienia. - Spjrz w niebo

15

- Patrz i nadziwi si nie mog nad tym jak to wielki nasz Ojciec sprawi e tyle gwiazd powiesi na niebie. Wszystkie s tak blisko, a zarazem daleko. Ju by si zdawao e moesz je sign i cign z nieba a jednak chociaby czowiek prbowa nigdy mu si to nie uda. Niedocignione marzenia. - Marzenia - Piotr przytuli mocno Mari - Marzenia s oczami naszej duszy, a wszystkie maj swojego stranika. Ten wielki krzy na niebie, widzisz go? - Piotr wycign rk w kierunku nieba - To jest abd, on jest stranikiem ly, a ty crko abdzia jeste moim - Delikatny umiech zagoci na jego twarzy.- od dzi po wsze czasy ten mostek mostkiem mioci zwa si bdzie. Jest jeszcze jedna wielka tajemnica. Przeszli mostkiem na wysp zwan Piasek i zatrzymali si. Niewielki drewniany kociek rzuca cie na ziemie w wietle ksiyca, otoczony witym gajem dawnych ludw. - Tutaj kiedy zbuduj koci na chwa Naszej Pani, ktrej i ty nosisz imi. Za trzydzieci osiem zim, tam na niebie Wenus, ktra jest Przedsionkiem Nieba, spotka si ze swoim oblubiecem, Socem, i tak bdzie ustawiony ten koci. Twj koci. Maria wyszeptaa tylko jedno, a jake gorce sowo - Dzikuj - i wtulia si w potne ramiona Piotra. - Czas wraca - Powiedzia Piotr i odwrci si chcc poszuka wzrokiem Dormira. Ten, jakby czyta w jego mylach ju podprowadzi podwody. Konie ruszyy w kierunku Obina.

16

Albowiem tak jak witych mw czci si dla ich dobrych dzie i cudw, tak krlowie ziemscy i ksita zawdziczaj saw zwyciskim wojnom i tryumfom11.

W karczmie u yda AnzelmaIV ustawionej przy trakcie prowadzcym do Wrocawia od zachodniej strony, zrobio si toczno. Std ju niedaleko byo do Piaskowej Wyspy i kupcy z caej okolicy zatrzymali si tam przed drog na wrocawski targ, gdzie moc cudw mona byo zobaczy, kupi czy sprzeda. I towary zamorskie i zoty Jantar, ktry z Gdaska wdrowa. Przy jednaj z aw zebra si tumek suchaczy. Starzec, ze srebrn, duga brod co chwil pocigajc z garnca dla zroszenia zaschego od gadania garda cign swoj opowie. - Teraz Wrocaw to ju nie ten sam co kiedy. Dzisiaj to on ju swoimi granicami oba brzegi Odry objwszy, trzyma j jak w kleszczach. Jedne to biskupie, drugie miejskie i kade chc dla siebie co uszczkn. I myto na mostach paci trzeba i ca handlowe, tako i Biskup i ksi si bogac. Drzewiej to lud pod oson Pana Piotra stawszy nie ba si o swoje ywota, ale wrmy do Ksicia Bolesawa, ktrego to Pan Piotr przyjacielem i powiernikiem bdc wiele razy z opresji ratowa. Tego roku kiedy urodzio si pierwsze dzieci ksicia, ksi wraz z wielk si hufcw na Prusw uderzy. Szed przez ich ziemie goocc z bogactw i palc do ywego. A strachu w nim nie byo adnego. Pono z si szedziesiciu jedcw tylko, rozbi wielk armi Pomorzan co na niego naskoczya w czasie polowania. Pono trzy razy przez jej rodek si przebi wyynajc wielk jej cz. Jeden z modzieniaszkw wsuchany w opowie starca nagle si wzdrygn - A po c to ksiciu a do morza byo jedzi? Swojego mia mao? Moda onka na pokuszenie doma zostawiona a ten to si po wiecie wczy. Cichy miech rozszed si po sali. - Oj gupi ty gupi - Anzelm, ktry wanie nowe dzbany postawi na awie z politowaniem spojrza na modzieca - twj wzrok tylko do twojej kabzy siga, nigdzie dalej. Dziad mj opowiada jak to ojciec Bolesawa, Herman ydw przyjmowa i pozwolestwo na zapuszczenie korzeni dawa. Jakeby wam kupcom byoby z krajami zamorskimi handlowa? Widziae ty w swoim yciu Wis? Pewnie tam jeszcze nie dotar bo tu bywajc i dla ciebie to starcza. Ale nie wszyscy tak myleli.
11

Kronika polska Galla Anonima Cz III

17

- Ano widzisz smyku, taka to i wanie polityka. Odra, wielka rzeka i do morza prowadzi, ale Wisa jest wiksz bo nad ni grody ksice le. Krakw i Pock gdzie Bolesaw na ten ziemski pad przyby. Z Krakowa do Odry daleka droga a i Niemce mocno j dzier u ujcia, tedy jedyna droga to Wisa, ktr Prusowie w swoich rkach mieli. Za nimi i Pomorcy i kademu opaci si trzeba byo. Pogaskie to ludy i nigdy wiary im da nie mona, bo i na kupcw napadali i spywy palili, grabiwszy ich do goego. Przeszed ksi przez ich ziemie z pomoc bosk, ale gdy ju na Pomorzu pod Gdaskiem by, jego wojewoda i palatyn, Skarbimir z rodu Adwacw, co wielkim wspomoeniem i dowdc wojsk ksicych wczeniej bywa, bunt wywoa i rk na Bolesawa podnis. Starzec na chwil przerwa opowie sprawdzajc wzrokiem wraenie jakie wywoay jego sowa. Pocign duy yk miodu i kontynuowa swoj opowie - Nikt nigdy nie zapisa czemu Skarbimir przeciwko ksiciu wystpi, i teraz ju si pewnie nikt nie dowie bo olepion zapad w swoich pieleszach, nikogo widzie nie chce. Ludzie powiadali e podburzony przez Woodara, ksicia przemyskiego wikszej wadzy zapragn bo ta oddalia si znacznie od niego, kiedy to Bolesawowi drugi sukcesor na wiat przyszed. Pamita ksi jak e to on ze swoim Bratem o wadz walczyli i chcia od tego chroni swoich potomkw. Powiedzia o swoich planach co pewnikiem i Skarbimir usysza. Ludzie take powiadaj e wielk ao mia do Bolesawa za to e ten nic sobie robi z jego skarg na naszego Piotra, bo to pono on chcia si weni w rodzin ksit ruskich tylko do Pan Piotr ubieg. Jak to tam naprawd byo jeno sam Pan Bg, ktry jest w niebiesiech wie a nam tego chyba roztrzsa jak ajna na polu, nie trzeba. Zdrajca, ktry rk na Pastwo Polskie podnis olepion zosta i tyle. Na jego miejsce honoru palatyna dostpi Nasz Piotr jako i szwagrem ksicym by. Ksi trzy razy na Pomorze rusza z ca armi a w tym czasie Woodar poudniowe granice pali i o Krakw chcia si upomnie, bo to z Przemyla do Krakowa droga niedaleka. Na dwa koce trudno byo Bolesawowi walki prowadzi bo siy ktre na Pomorzu stay musiaby podzieli i osabiwszy si w ten sposb spraw, wan dla niego i dla caej ojczyzny mg przegra. I znw przyszo naszemu Piotrowi ratowa Bolesawa, bo to i jego obowizek i suba taka. Wojewoda w zastpstwie wadcy gdy tego zabrako, armi do boju prowadzi. Ale jak armi kiedy wszyscy na pnocy zostali? No to bez armii porwa Woodara i przed Bolesawa postawi. - Bez armii? Samego ksicia przemyskiego? - zdziwienie opanowao suchaczy, i cichy szept przetoczy si przez sal - Nie moe to by. Opowiadjcie jak to byo bo si koca historyi doczeka nie moem

18

Starzec zamilk na chwil, wlepi wzrok w powa jakby tam natchnienia szuka, pocign spory yk z kubka i zacz opowie. Sowa toczyy si przez ciany, docierajc do zasuchanej gawiedzi w ogromnej ciszy, ktra zapanowaa w anzelmowej gospodzie.

19

20

Po mszy porannej i po przyjciu komunii witej Bolesaw spotka si ze swoimi wojewodami w namiocie rady. - Mam dla was wieci, i nie s to radosne wieci. - Bolesaw spojrza po twarzach wojw, ktrzy niedawno jeszcze dzielnie w boju stawali. - Dotary one z poudnia. Ksi przemyski Woodar pustoszy nasze poudnie grabic i palc grody, uprowadzajc bydo. Cae nasze siy skupilimy tutaj, na pomorskiej ziemi, i tamtych nie ma kto broni. - Trudna sytuacja. Mona by wysa oddziay na poudnie i uciszy go na zawsze, ale wtedy Pomorcy odbior to comy zdobyli. Najpierw tutaj trzeba nasz wadz umocni. Poudnie si obroni. Krakw to mocne mury, ktre wszystkim atakom dadz rad. - Tak, ale straty due by mog, i w murach i w podgrodziach i w ludziach W namiocie zapanowa gwar jakiego dawno nie byo. Ilu doradcw tyle zda byo, ale adnego rozwizania. Piotr przysuchiwa si wszystkim uwanie, rozwaa wszelkie ewentualnoci i szybko podj decyzj. Wsta, unis rce aby uciszy towarzystwo i odezwa si mocnym, zdecydowanym gosem. - Posuchajcie mnie, a dokonam czynu, ktry pozostanie w pamici z pokolenia na pokolenie dla dzieci naszego narodu.12 eby potwora ubi, gow odci od reszty ciaa naley, tako i trzeba Woodara uwizi, aby dalszemu rozlewowi krwi zapobiec. Wodarze a zaniemwili z wraenia, jakie na nich wywary sowa Piotra. - A kt tego czynu ma dokona? Gdzie znajdziesz takiego odwanego i jednoczenie gupiego, aby samemu si w paszcz potwora pcha? W namiocie zapanowaa cisza. Wszystkie oczy skierowane byy na Piotra i czekay odpowiedzi. - A choby i ja - Piotr odpowiada spokojnie - Z walk jestem obyty, teren znam a co najwaniejsze znam i samego Kniazia Woodara, i jako ywo na postronku go przywlek i postawi przed Twoje oblicze ksi, dla osdu za gwaty na naszej ojczynie dokonane. - Czy to jest moliwe? - Wierz w Boga i dziki wstawiennictwu Matki naszej Marii przenajwitszej to uda si moe. Wezm ze sob odzia szedziesiciu konnych, co o bezpieczestwo misji dba bd, a do zachowania tajemnicy o zamiarach moich wszystkich jako tu jestemy do przysigi pozywam, aby wie si nie rozesza i misja fiaskiem sta si miaa. - Robi to z niechci wielk ale w takiej sytuacji pozwolenie na to szalestwo daj i twoj ofiar przyjmuj - Bolesaw patrzy z nadziej prosto w oczy Piotra - Co ci nie zabije to ci wzmocni, a jeli polegniesz, staniesz si legend, a wy wszyscy przysiga na ten
12

Sowa Judyty ks. Jud 8;32 Biblia 1000-lecia

21

wity Krzy Paski e adne sowo z naszej rozmowy poza ten namiot nie wyjdzie. Jeli jednak znalazby si taki co przysigi by nie dochowa tego dosignie w niedocigym locie mj uraw - Bolesaw podnis do gry swj nagi miecz, trzymajc go za brzytew. Przed takim dictum wielu z obecnych zadrao serce. Wszyscy upadli na prawe kolano i wznoszc prawic do gry zakrzyknli chrem, jak jeden m - przysigamy. - Dzikuj wam wszystkim za lojalno i wierno. Lepiej dla was i dla Polski bdzie kiedy wszystkich szczegw zna nie bdziecie, bo to i o napa nie trudno a na torturach kamstwo nawet przez rozcite gardo przej nie chce. Rycerstwo uznao rozmowy za zakoczone i opucio namiot. Pozosta tylko Piotr wpatrzony gdzie w dal. Dopiero teraz zda sobie spraw z tego do czego si zobowiza. Dopiero teraz poczu e w tym co zamierza zostanie zupenie sam. W namiocie zapanowaa cisza. Gdzie tak jakby z oddali dobieg do niego gos Bolesawa. - Masz jaki plan? C ty zamierzasz gorca gowo? - Mj ksi, wiesz e znam Woodara jeszcze z dawnych czasw, a i jak mniemam, on mnie pamita. Po moim wyjedzie rozpucisz plotk e w obozie bunt si zacz, a ty wykrywszy spisek pojma mnie kazae. Ja jakobym ci zdradzi, zwiedziawszy si o twoich planach samoczwart z obozu uciekem, poharatawszy strae ktre mnie zatrzyma chciay. Oddzia mj wczeniej pod dowdztwem Mciwoja wylij z jakim zadaniem aby z obozu wyszli bez jakichkolwiek podejrze tak eby nikt si zwiedzia z jak si onierza si poruszam. Oni w lesie zapadn i oczekiwa bd na mnie. - Jezu Przenajwitszy, czy ty wiesz na co si skazujesz? Na wieczne potpienie, kltwy, i ze jzyki. To twoje dobre imi na ktre tak ciko pracowae w py si obrci i wyklty od czci i wiary zostaniesz. Nie mog od ciebie tak wielkiej ofiary da. Przyjacielem ty mi i bratem. Ciko mi bdzie sucha jak miano zdrajcy do ciebie przywrze i jak rzep psiego ogona czepi. Bolesaw chodzi nerwowo po namiocie, nie mogc sobie miejsca spoczynku znale. - Pro publico bono - Powiedzia cicho Piotr - nie ma innego wyjcia aby sprawa si za wczenie nie wydaa, bo jakby si tak stao to postradam ycie wiernych ci ludzi i swoje wasne. Jakby si o tym Woodar zwiedzia to kazaby moj skr pasami drze a gow na pal nadzia i przed swoimi wojskami, jako przykad, prowadzi. Cika to bdzie sprawa i niewdziczna, ale kto to musi zrobi eby pokj na wschodzie zapanowa. Obiecaj mi jedno - jeeli nie wrc to zaopiekujesz si moj on i Beatrycze tak eby im si adna krzywda nie staa.
22

- Tako uczyni - Bolesaw spojrza na Piotra i ucisn go mocno w ramionach - Czas na nas. Piotr opuci namiot rady i uda si prosto do namiotu ksidza, ktry im w wyprawie towarzyszy i codziennie ranne msze odprawia. - Ojcze, jeste tam? - Piotr cicho rzuci w gb namiotu, i delikatnie z szacunkiem wszed do namiotu. Ujrza starca pogronego w cichej modlitwie. - Ojcze - Piotr cicho stara si zwrci na siebie uwag - prosz aby mnie wyspowiada i da odpuszczenie moich grzechw. Posta starca drgna. Mnich zakoczywszy modlitw znakiem krzya, powoli wsta z klczek i spojrza z uwag na Piotra. - Wyspowiada si przyszede? - uwanie wpatrywa si w niebieskie oczy Piotra oczy s bram duszy, a twoja dusza jest czyst. Znam ci nie od dzisiaj moci Piotrze ale tw spowied przyjm i wysucham. Podejd bliej i uklknij przed majestatem Boga. Mnich wiedzia, e Piotr nie amaby zasad gdyby nie mia pilnej potrzeby i nie zadawa zbdnych pyta. Spowied Piotra wstrzsna kapanem. Czyn, ktry zamierza popeni by czynem zym, niegodnym chrzecijanina, ale godnym Polaka. - Niech Dobry Bg odpuci ci twoje grzechy mj synu. Wiem e to co chcesz zrobi nie wynika z chci zysku czy zych zamiarw, a gotowym na mier by trzeba. Twoje sowa, jako tajemnica spowiedzi umr wraz ze mn. Niech ci Bg prowadzi I Jezus syn jego a Duch wity niech natchnie ciebie wiatoci. - Mnich wykona nad Piotrem znak krzya - Ja z woli Pana odpuszczam ci grzechy i bogosawi dla dobra ojczyzny naszej. A panienka Przenajwitsza niech nad tob czuwa. Odejd w pokoju. - Dzikuj ci Ojcze przewielebny - Piotr podnis si z klczek, chcia ucaowa rk zakonnika, lecz ten wyrwawszy j zdecydowanym ruchem, odwrci si i zoy rce do modlitwy. - Nie mnie caowa naley a rany Chrystusa, ktry dla naszego zbawienia swoje ycie powici. Id ju prosz a ja modli si bd za tob i o wstawiennictwo prosi. Piotr opuci namiot mnicha i ruszy w kierunku swojego. Przed jego namiotem stay strae zoone z wiernych mu onierzy. Kaza woa Mciwoja. - Szykuj si do drogi. Niedugo ksi ci wezwie i wyle z zadaniem. Teraz ju dobierz oddzia skadajcy si z 6 dziesitek, ale dobieraj uwanie. Dobierz samych takich, ktrym moesz zaufa e najciszych chwilach nie cofn si przed niczym. Zadanie bdzie trudne i wymagajce wiele odwagi, sprytu i powicenia. Jak ksi ci wyle wyruszysz z
23

oddziaem z wielkim hukiem, ale po kilku stajaniach totalna cisza i zapadniesz w lasach tak eby nikt nawet nie wiedzia e tam jeste. Mciwoj sta wpatrzony w Piotra nie wiedzc co ma czyni. Skd nagle takie dziwne polecenia. Piotr zauway jego wahania. - Wierzysz mi? - zapyta - Czy ja tobie mog ufa? Sprawa jest bardzo niebezpieczna i musisz mi kompletnie i cakowicie ufa. Nawet wtedy gdy do ciebie dojd dziwne suchy. Masz mi zawsze i bezgranicznie ufa. - Ufam ci - jednym sowem skwitowa Mciwoj i umiech zagoci na jego twarzy. - No to ruszaj gotowa si do drogi. Mciwoj obrci si i wyszed. W namiocie zapanowaa cisza. Piotr usiad wpatrzony w ogie. Tysice myli, ktre cisny mu si do gowy nagle wybuchy wielkim krzykiem. - Kto ci da prawo zmusza innych do postawienia na szalach ycia ich honor, rycerskie sowo? Jakim prawem naraasz ich ycie dla osignicia korzyci? - To wszystko huczao mu w gowie wielkim wodospadem ktrego nie potrafi zaguszy - Przecie nie robie tego dla siebie - odpowiada sam sobie - To mnie wykln z ambony. Szalony ten czyn i niebezpieczny zwaszcza gdy si nie powiedzie, dla przyszoci mojej krwi, bo wygnany i odsdzony od czci i wiary bd nikim. Zwycizcw nikt nie osdza. - Przecie musz to zrobi - Nawet nie zauway e krzycza na cay gos Jezu, ktry siedzisz sobie w niebiesiech i patrzysz na nas z wysoka, dodaj mi si i wytrwaoci abym dotrzyma mojego sowa, ju teraz wiem e nawet jakbym wygra to przegram. Piotr skry twarz w doniach i zapad w cichej modlitwie. Z letargu wyrwa go harmider panujcy w obozie. Szczk broni na kach siode, tupot kopyt o ubit ziemi wiadczy wyranie e ju nie moe si wycofa. Czas rusza w drog. Soce ledwie wstawao, rozpraszajc unoszca si mg nad obozem gdy krzyki zerway wszystkich na nogi. - Zdrada, zdrada - Te sowa z prdkoci byskawicy roznosiy si po obozie. - Jezusie nazareski, co si dzieje? Atakuj nas? Do broni - Stary rycerz wypad z namiotu z zaspan twarz, tylko w hajdawerach z wielkim mieczem w rce - Nikt nas nie atakuje, ale podobno Piotr zdradzi, Chcia porwa ksicia Bolesawa i przed oblicze Woodara zawie, ale podstp si nie uda, bo go stra sposzya. - Jak to Bolesawa porwa? Kto? Piotr? - A tak to? Pono Woodar obieca mu za ten postpek odda Maopolsk i lsk we wadanie, wcznie z Krakowem. Imaginujesz to sobie wapan? Taki asy na tytuy,
24

ksicego Palatyna mu byo mao i szwagra chcia porwa, a e zaufanie mia u Ksicia to i sprawa si atw zdaa. eby nie przypadek to moe i by mu si udao. e te ta wita ziemia takich zdrajcw nosi. Obz wrza jak w celtyckim tyglu. Wie grzmiaa pomrukiem za i wszelakiego plugastwa rzucanego za Piotrem. - A gdzie to podzia si ten zdrajca? Na pal go naniza a wczeniej olepi i jzyk wyci aby zorzeczy nie mg i piknoci tego wiata za swojego ywota nie oglda, choby i tych kilka chwil co mu zostay. - Powiesim go, powiesim, jak tylko go pojmiem, bo jak sl na ukropie przepad w ciemnociach nocy. Gorca atmosfera powoli opadaa razem z porann mg. Obz wraca do codziennoci, jednak sowa jak wiatr powoli zaczy rozchodzi si po ziemi.

Grupa zbrojnych siedziaa cicho dookoa maych ognisk, oczekujc niewiadomego. Mciwoj podnis si i zacz wsuchiwa si w nocny tryb ycia lasu. Jakie dwiki, ktre dobiegay jego wyczulonych uszu nie harmonizoway z ttnem ycia lasu. Powoli z tej muzyki zacz wyawia tupot kopyt koskich. - Jad - cicho rzuci w gb oddziau. Nastao poruszenie, gdy z ciemnoci wyonio si piciu jedcw. - Jestecie gotowi? - Cicho zapyta Piotr nie zsiadajc nawet z konia - Na ycie i mier - pada odpowied - To w drog Piotr cign cugle i ruszy w mrok. Oddzia w milczeniu ruszy jego ladem i tylko niewielkie pozostaoci po ogniskach wiadczyy o bytnoci czowieka. Las wrci do swojego niczym nie zakconego rytmu nocnego ycia.

Non oby in Patria

25

sed aby in Patriam13

Zbrojni poruszali si bocznymi drogami, czasami przemykajc lasami tak eby wie za bardzo si nie rozniosa o ich liczbie. Piotr zna si na metodach polowania na zwierzyn, i teraz jak zwierzyna, ktra ucieka przed myliwym zapadajc gdzie na krtko w jarach i lenych odstpach, przemyka si na poudnie. Na popas stawali krtko, tak aby koniom da troch wytchnienia i ruszali dalej. Lato tego roku przypominao najpikniejsze dni dziecistwa Piotra kiedy to biega po zboczach ly zagldajc do kadej pieczary. Grzysty, zalesiony teren wiadczy o tym e zbliaj si do celu podroy. Do oddziau dotary ju wieci o zdradzie Piotra co z pocztku wprowadzio niemay zamt. Razem z Piotrem mogli zosta okrzyknici renegatami. Piotr z usposobienia srogi, lecz znany z poczucia humoru czowiek, sta si milczcym. Jego szara twarz, bez wyrazu, w ktr nie raz i nie dwa wpatryway si oczy wojw, nie wyraaa adnego uczucia. Wieczr ju dobrze ogarn polan na ktrej si zatrzymali. Wojowie posiliwszy si upolowana zwierzyn, ktrej tu byo w brd, oczekiwali czego co niechybnie musiao nastpi. Nikt nie zna celu wyprawy, a spalone osady, czasami jeszcze z dymicymi resztkami chaup wiadczyy o niespokojnym miejscu i niespokojnych czasach. Mciwoj, Borzywoj, Zbysaw i Bogusaw zajli miejsca blisko Piotra. - Jestemy ju niedaleko. Tutaj, w kraju Wilan i Polan o walecznoci Celtw ktrzy osiedli na tych terenach dawno temu, bdziemy musieli si rozsta. Nie mwiem wam jak niebezpieczna jest to wyprawa. Czeka was nie tylko mier, ktra moe spotka rycerza w kadej chwili, na to jestemy przygotowani, ale co gorsza, gdyby si nie udaa, czeka was niesawa i wyklcie z kocioa. Ju pewnie wie do was dosza jakobym chcia porwa Bolesawa i przed oblicze Woodara postawi - jego cichy gos miesza si z odgosami leciutkiego podmuchu wiatru w bukowych drzewach i mruga wiatem ogniska. Nikt ze suchaczy mu nie przerywa oczekujc w napiciu tego co bdzie dalej. To zostao specjalnie przygotowane na to co was czeka. Jestemy dwa dni drogi od Przemyla, woodarowego grodu, bo tam wanie jest cel naszego marszu. Nie wiemy gdzie obecnie Woodar przebywa, palc i rabujc polskie ziemie. Dzisiejsza noc jest nasz ostatni noc spdzon wsplnie. Jutro skoro tylko soce wstanie, rozdzielimy si. Oddzia podzielimy na trzy mniejsze, po dwudziestu ludzi kady. Kady z was wemie jedn dwudziestk i zapadnie
13

Nie w ojczynie, lecz dla ojczyzny

26

o jeden dzie drogi od Przemyla, tak eby nikt nie podejrzewa obecnoci oddziau ale i te tak eby was mona byo atwo znale. Nadstawiajcie ucha i wytrzeszczajcie oczy, na to co dzieje si dookoa. Kady ze swoim oddziaem pozostanie w miejscu przez 5 dni, po tym czasie, nawet jeeli such po mnie zaginie, udacie si do ksicia Bolesawa. Zbysawie ty wemiesz jeden oddzia i staniesz niedaleko drogi na Czerwie, ty Mciwoju ze swoimi ludmi przy drodze na Sandomierz zapadniesz, a ty Bogusawie przy drodze na Biecz. Borzywoj, ty udasz si ze mn jako e mowa Rusinw bdzie bardzo potrzebna. - Jezu miosierny, co ty zamierzasz e kaesz mi si pcha w gniazdo szerszeni? Borzywoj ju domyla si co Piotr zamierza uczyni - Czy ty aby o zdrowych zmysach? Wprawdzie Woodar w podeszym ju wieku, na siedemdziesitk mu idzie lubo i t ju przekroczy ale to silny i twardy orzech do zgryzienia. Mona na nim zby poama. - Mylisz e o tym nie wiem? - Piotr odezwa si gosem w ktrym czu byo desperacje czowieka. Mylisz e bez potrzeby bym wasz i moj cze naraa gdyby to mona byo inaczej zaatwi? Woodar korzystajc z okazji nasze ziemie upi, i jak nasza wyprawa fiaskiem si obdzie, ksi Bolesaw Pomorcw odstpi bdzie zmuszon i z ca si wrci na poudnie, dla ratowania ziem naszych. Mnie, ksicemu Palatynowi prawo nakazuje w czas wojny ksicia zastpowa. Caa odpowiedzialno za ten czyn na moich barkach spocznie. To nie ciebie a mnie, zanim wszystko si dokonao zdrajc okrzyknito i za sawa lotem byskawicy czarn plam na moim honorze zostawia. Sprawa nie wydaje si trudna bo mnie w Przemylu take wojewod zw i mam u nich powaanie. Zawarem ja kiedy z Woodarem przymierze braterskie i teraz Bogu dane sowo musz zama. - Piotr na chwil zawiesi gos - Non oby in Patria sed aby in Patriam. - doda cicho. Siedzia zapatrzony w pomienie ogniska, ktre delikatnie lizay krewiona. Niezmcona niczym cisza ogarna siedzce przy ognisku postaci. Nagle t cisz przeszy gos nawoujcego puszczyka. - Nie wry to najlepiej - pomyla Piotr - Czas poczywa - powiedzia goniej. Jutro cikie zadanie i duga droga przed nami. Nikt nie odezwa si ani jednym sowem. Rycerze pooyli si dookoa ognia i zapadli w lekk drzemk. Aby do witu. Mciwoj otworzy oczy, na wschodzie ciemne niebo rozwietlay pierwsze promienie soca. Rozejrza si dookoa ale nic nie zwrcio jego szczeglnej uwagi. Ju mia wraca w objcia Morfeusza, gdy spojrza w kierunku gdzie powinien spa Piotr. Miejsce byo puste. Borzywoja te ju nie byo. Ich konie zniky. Mciwoj powsta i ogosi pobudk. Strae doniosy e Piotr z Borzywojem opucili obozowisko ju jaki czas temu.

27

- Czas i nam rusza - pomyla - Boe uchowaj nas od zego - zrobiwszy znak krzya szykowa si do drogi. Soce ju byo dobrze na niebie kiedy trzy oddziay ruszyy, kady w swoj stron. W milczeniu, w ciszy, w zadumie. Wyjechali na pooniny. W oddali ich oczom ukaza si duy warowny grd. Ponad mury obronne z osadzonymi na rogach wieami, wznosia si wiea przysadzistej rotundy i monasterium ustawionej na wzgrzu, a obok niej dach trzynawowej bazyliki. Budowle te wykonane byy z kamienia piaskowcowego, drobnoziarnistego , pytowego zwizanego zapraw wapienno-piaskow , pochodzcego z pobliskich kamienioomw na Kruhelu.

14

XXX
14

Przemyl - Wzgrze Zamkowe 1 - preromaska rotunda z IX wieku, 2 - preromaskie monasterium z IX wieku, 3 - romaska bazylika trzynawowa z X wieku, 4 - Teatr "Fredreum" pozostaoci gotyckiego zamku z XIV wieku, 5 - relikty kwadratowej wiey - rysunek wedug J.T.Frazik.

28

- Zaczynamy nasz teatr, w ktrym stawk jest nasze ycie. Jeste gotw na mier? Piotr spojrza na Borzywoja bez wyrazu, nie oczekujc odpowiedzi. Ju i tak byo za pno eby si wycofa. Sowa, ktre da dwm osobom wzajemnie si wykluczay. Woodar przeciwko Bolesawowi. Nawet gdyby wygra to ju przegra. Jedcy mocniej nacignli kaptury opoczy na czoa, spili konie i ruszyli stpa w kierunku bram miasta. W bramach zostali zatrzymani przez strae. - Z koni - warkn stranik i skierowa grot rohatyny w kierunku jedcw. Sycha byo chrupot zaciskanych na drzewcu palcw. Stranicy otoczyli mczyzn. Ich twarze nie wryy nic dobrego. - Kim jestecie? - gos dowdcy stray nie znosi sprzeciwu. Borzywoj uwanie rozejrza si dookoa. Na murach pojawiy si ciekawskie oczy innych stranikw, ich gowy okryway szyszaki a w rkach zaciskali uki gotowe go strzau. - Nikim panie, my zwykli pielgrzymi, szukajcy schronienia na noc - Gos Borzywoja brzmia pokornie, tak jakby chcia uspokoi sytuacj. - Pielgrzymi? - Dowdca nieprzekonany uwanie przyglda si przybyszom - Ty, Rusin, a od Polakw jedziecie? Z koni i zdejmijcie kaptury - W tym momencie jeden ze stranikw zbliy si do Piotra chcc cign go z konia. Reakcja Piotra bya natychmiastowa. Wyrwa stop ze strzemienia i odepchn stranika. Jego szybka do signa ukrytego pod opocz miecza. Brzeszczot wisn w powietrzu i stranik city przez rami a do poowy korpusu pad martwy barwic belki mostu na czerwono krwi. - ywcem bra - Zawoa dononym gosem dowdca. Strzelcy z murw opucili uki i przygldali si rozwojowi sytuacji na mocie. Z bram wybiego wicej stranikw. Piotr poczu uderzenie obuszkiem w gow. Zrobio mu si gorco. wiat, pomimo stojcego wysoko soca oblek si ciemnoci i wydawao mu si e spada w d przepaci. onierze rzucili si na przybyszw z potn si. Ich ciaa przydusiy nieznajomych. Odebrano im bro, zerwano z gowy kaptury, rce powizano i powleczono ich w gb stranicy. - Obwiesi ich - gosy rozchodzce si po stranicy nie wryy nic dobrego. Dowdca stray wysa umylnego do zamku z wiadomoci o dwch obcych, prbujcych dosta si do miasta. - Ech, podernbym ci ja gardo jak psu, gdyby mi pozwolono - jeden ze stranikw, potny Rusin, chwyci Piotra za wosy i gboko zajrza mu w oczy - ale mj czas przyjdzie.

29

Krew cieknca strkami z rozbitej gowy zalewaa Piotrowi oczy, oblepiajc do Rusina. Ten powoli obejrza swoj do i z niesmakiem wytar j o koszul Piotra. Wykonujc ten ruch nagle wyczu co, co byo ukryte przed wzrokiem ludzkim. Rozerwa Piotrow koszul i na piersi ukaza si medalion. Medalion z abdziem. Ju mia go zerwa z szyi Piotra gdy zza jego plecw wydoby si rozkaz przeszywajcy do szpiku koci - Stj - Rusin wypry si jak struna a gos wyranie go sparaliowa. Dowdca osobistej stray ksicia Woodara odepchn Rusina stojcego mu na drodze i zbliy si do Piotra. - ybid - Powiedzia trzymajc medalion w doniach i patrzc w zalane krwi oczy Piotra. Chwyci go za ramiona i pomg mu wsta. Jednym ruchem rozci krpujce go wizy. - Uwolni tego drugiego - rzuci w gb stranicy - zabieram ich przed oblicze ksicia. - Ale - dowdca stray prbowa co protestowa, jednak wzrok przybysza osadzi go na miejscu bez sowa - Syszae co powiedziaem - gos wysczony przez zby jak syk wa zmrozi wszystkich obecnych. Rozkaz zosta bez szemrania wykonany. Podprowadzono konie. Jecy, bo takimi chyba byli na chwil obecn, cho wolni, z trudem zajli miejsca w siodach i w otoczeniu stray ruszyli w kierunku dworu ksicego. Ciszy tego korowodu towarzyszy pomruk zebranych oddziaw. Ruch wojska, ktry wiadczy o przygotowaniach, zamar i wzrok wszystkich utkwi w dwch nieznanych jedcach. Cisza powoli zacza przemienia si w pomruk burzy przechodzcej gdzie daleko. - ybid, ybid - pomruk przetoczy si nad tras przejazdu korowodu. Wprowadzono ich do drewnianego dworu gdzie ju oczekiwa ich Woodar i jego modszy brat Wasylko. - Witam szanownego moci wojewod w moich skromnych progach - Woodar, starszy mczyzna siedzcy na ozdobnym tronie patrzy na przybyszy z ciekawoci. W jego gosie daa si wyczu zoliwo. Mowie poczuli uderzenie w plecy, ktre powalio ich na kolana - Na kolana psy - cichy warkot stranika przeszy powietrze - C ci sprowadza, jacy to bogowie, dobrzy czy li poprowadzili ci drog na Ru? Piotr chcia si podnie z kolan, jednak potne uderzenie ponownie powalio go na kolana. - Wielmony ksi, niewiele mam do powiedzenia, skoro przybywam do ciebie jako przyjaciel, a ty mnie na kolana rzucasz, znajc mnie mojego rycerskiego honoru nie szanujesz.
30

- Jako przyjaciel? Siekajc moich ludzi? Czy tak postpuje przyjaciel? Czy rycerz, ktry swj honor ceni ponad wszystko ukrywa twarz swoj w czeluciach kaptura i jak szczur chce si przesmykn pomidzy straami? - Miaem ja swoje osobiste powody takiego postpowania, o ktrych tutaj, w tak szerokim towarzystwie wspomina nie bd. Czy co ci serce nakazuje. - Dlatego jeszcze yjesz e mamy ch ciebie wysucha, dla naszych starych zayoci. Mw wic albo oddasz ducha na mczarniach, jako zdrajca. - Uciekem od Bolesawa i w twoje rce chciaem si odda. Na twoj sub - z dum w gosie powiedzia Piotr - Ten pies chcia mnie okra ze wszystkiego co posiadam. Chcia pozbawi mnie godnoci wojewody. W sali zapada cisza. Nikt nie way si odezwa, wszystkie oczy skieroway si na Woodara. Jego twarz ogorzaa od soca, okolona brod i wsami teraz bya bez wyrazu, tylko jego ciemne oczy wskazyway wiato ycia. - I mylisz e my przyjmiemy ci jak swojego? - Tak panie - pewnie odpowiedzia Piotr - Skoro proponowae bogactwa i dostojestwa Skarbimirowi, to co dopiero mnie, zwizanemu z tob krwi mojej ony Marii, ksiniczki kijowskiej, lubo zwizanemu z tob braterstwem krwi, ktre to dokonao si wiele lat temu? - Hardy jeste i pewny siebie, jednak w twoim gosie sycha si i pewno tego co robisz - Wasylko pierwszy raz od czasu przybycia jecw si odezwa. Jego twarz skierowaa puste oczodoy w kierunku skd dochodzi gos Piotra. - Doszo uszu naszych e chciae porwa Bolesawa i przed nasze oblicze przywie li to prawda jest? - Prawda, jeno same chci wystarczy tu nie mog. Czyny si licz. - A ten co jest z tob? Kt to jest? - To Borzywoj, byy dowdca stray Kniazia Wadymira co na kijowskim dworze siedzi. Darowany on mi zosta kiedym to Mari za on dosta. Rusin to i wierny suga, a co najwaniejsze wielki onierz. Woodar przyglda si uwanie twarzom Piotra i Borzywoja, szukajc jakiego faszywego znaku. Nic w nich nie znalaz, nawet strachu o wasne ycie. - Odprowadzi ich, nakarmi i trzyma w zamkniciu nim podejmiemy decyzj co z nimi pocz - szybko zdecydowa i machn rk na znak zakoczenia rozmowy.

31

Jecy wstali, oddali pokon kniaziom i wyszli poprowadzeni przez strae. Reszta bojarw15 take opucia sal. - Co z nimi chcesz zrobi? - zapyta Wasylko, kiedy zostali sami - Co ja chc zrobi? - Woodar spojrza na brata - jeszcze nie wiem. Nie czas nam bawi si w rozmowy jeno na Polakw rusza, pki Bolesaw na pnocy siedzi. - No wanie o tym te i ja mwi, decyzj trzeba podj szybko. Piotr to dobry rycerz i tgi wojownik. Legendy o jego sile bardowie piewaj. Dobrze by byo go mie po naszej stronie. - Jest to prawd, a z jego mierci albo Bolesaw cieszy si bdzie, jeli prawd li jest to e porwa go zamierza, albo si wcieknie i z ca moc na nas uderzy za mier jego wojewody. A ani jednego, ani drugiego nie chcemy. Nie boj ja si Bolesawa, ale chc ocali moje grody przed poog i rabunkiem, bo to niechybnie by je czekao. - Nie atwa to sprawa, nie atwa. Woodar nerwowo chodzi po izbie. - i tak le, i tak nie dobrze - myli przelatyway przez gow nie pozwalajc podj adnej rozsdnej decyzji. - A jakby luby na wierno nam zoy? - Wasylko niemiao zaproponowa bratu rozpucilibymy wie e wojewoda Bolesawa nam luby zoy i jest z nami. Przecignoby to na nasz stron wielu jego zwolennikw i atwiej by nam poszo z Bolesawem. Moe nawet o Krakw bymy mogli zawalczy? Wielki to pan i ma u swoich powaanie na lsku szczeglnie. Wielkie zamieszanie wywoaaby taka informacja w szeregach Bolesawa i osabiaby jego siy. - A jak nie zechce lubw zoy? - To na c on nam wtedy potrzebny? Na pal go nadziejesz jak przestpc i zdrajc. Bdzie mia Bolesaw uciech i tyle. - Ha, toko i uczynim, jest to dobre rozwizanie, bo szkoda postrada tak wielk moc jaka ma Piotr, ale jak sam nas do tego zmusi nie zawaham si go straci.

XXX
15

Bojarzy (z bugarskiego boliare, boliarin) w redniowiecznej Bugarii (do XIV wieku), Wooszczynie, Modawii i pniej na Rusi - wysza szlachta feudalna, magnaci, wielcy waciciele ziemscy.

32

Piotr obmy swoj twarz z zakrzepej krwi. Zimna woda ochodzia rozszalae zmysy. Na gowie od obuszka utworzy si ju strup krwi, ktry poskleja mu wosy. Kady dotyk sprawia mu bl. - Jeszcze yjemy - powiedzia bezgonie - to chyba i tak sukces, bo mogli nas umierci od razu. - Jezu, jake wyj miecz i ci tego stranika na odlew ju wtedy mylaem e umrzemy, e posiekaj nas na drobne kawaki a cierwa psom dadz na poarcie - Borzywoj stara si doprowadzi do adu, pocierajc bolesne, posiniaczone miejsca ktrymi ozdobione byo jego ciao. - To wszystko nie takie proste jakby si wydawao - Wszystko jest prostsze ni nam si wydaje, i jednoczenie tak bardzo skomplikowane, bardziej ni moesz to sobie wyobrazi - Piotr nabra powietrza w puca przed nami jeszcze daleka droga, a czasu niewiele. Czy zwrcie uwag na ilo wojska w grodzie? Pewnie si znw wybieraj na jak wypraw, aby zupi poudnie. I to pewnie niedugo. Wszystko teraz zaley od rozwoju sytuacji. I tak postawilimy na szali nasze ycia, c wicej moemy straci? - Wiele, ale na razie nie chce mi si o tym nawet myle. Ty masz wicej do stracenia ni ja. Ty masz on, rodzin, majtek. Mog ci wszystko odebra. Ca przyszo twojego rodu. - I tak to kiedy zrobi, ja to wiem ju od dawna, ale chc przey moje ycie najlepiej jak tylko umiem, oddawszy swoj dusz w rce Boga. Jemu jestem wierny. Na dworze ju dobrze si zmierzchao gdy drzwi izby si otworzyy i stranik zawoa - Ksi pan was wzywa, przebierzcie si - to powiedziawszy rzuci na aw nowe szaty, w ktre mieli si przebra. Drzwi za nim si zamkny. - Nie jest to wr pokutny, ani te szata przedmiertna, to moe oznacza e y bdziemy - Borzywoj powoli wkada bia, lnian koszul. - Jestem ciekaw co teraz wymyl? Wprowadzono ich do przestrzennej izby w ktrej zgromadzili si wszyscy ruscy bojarowie podlegli Woodarowi. Stoy uginay si od zastawy i misiwa. Piwo i wino, sprowadzone z Bizancjum lao si jak woda w strumieniu. Woodar i Wasylko siedzc na poczesnym miejscu objadali si pieczonym dzikiem jakby to mia by ich ostatni posiek. Po obu ich stronach byo wolne miejsce, tak jakby na kogo czekao. Woodar oderwa wzrok od stou i spojrza na doprowadzonych mczyzn. Podnis do. Gest ten uciszy cae zebrane towarzystwo.
33

- Moci wojewodo, tu oto s przygotowane dwa miejsca przy moim stole - Gos Woodara nis si szerokim echem poza dwr - ale czy je zajmiesz wraz ze swoim towarzyszem zaley tylko od Ciebie. W naszej askawoci postanowilimy przyj ci do naszego towarzystwa pod jednym warunkiem. Zoysz nam lubowanie i przysigniesz na wity Krzy i rany Pana naszego Jezusa Chrystusa, wierno i posuszestwo. Piotra zmrozia ta propozycja. - Juem raz przysiga tobie braterstwo i wierno, to mao? Woodar wsta z awy i wyszed zza stou. Powoli wyj miecz i stan przed mczyznami. - Wybr naley do ciebie brzeszczot czy gownia? Tu i teraz padnij na kolana przed twoim wadc i poprzysi na t rkoje w ksztacie krzya wierno i posuszestwo, lubo spotkasz si z drug stron rkojeci, brzeszczotem - gos Woodara nie pozostawia adnych zudze. Nie pozostawia wyboru. Piotr upad na prawe kolano i pochyli gow przed majestatem ksicym. Borzywoj uczyni to samo. - Na krzy wity, tu i teraz, przysigam ci mj panie wierno i posuszestwo moje. Tak mi dopom Bg i Panienka Najjaniejsza. - Piotr wycign zoone jak do modlitwy donie w kierunku Woodara. Ten obj oburcz donie Piotra, chwil popatrzywszy na Piotra z dum, odpowiedzia - przysiga twoja i poddastwo przyjte zostaj. Chod i zajmij miejsce przy moim stole. - Przysigam - Borzywoj i powtrzy bezwiednie czynnoci Piotra. Dla niego te znalazo si miejsce przy ksicym stole. Sala wybucha salwami radoci. Wielu znao Piotra osobicie, a jeszcze wicej syszao o jego bohaterskich czynach. Woleli mie go po swojej stronie nili za wroga, bo okrutny wojownik z niego by. - Dokonae susznego wyboru, moci wojewodo, bo tak tytu i u mnie dostajesz. Szkoda by mi byo tak dzielnego wojownika i brata, bo nie zapomniaem o dawnych przyrzeczeniach. Z Piotra powoli opaday emocje. To co zrobi ju si stao i si nie odstanie. Cokolwiek by teraz nie uczyni bdzie ze. - Moci ksi Panem ty mi i bratem. Do kogo miaem e si uda z moja krzywda i skarg? Kogo o schronienie prosi? Nie atwa to bya decyzja jednak konieczna. Bolesaw chrapki na moje ziemie nabra, okrutnik jeden i mierci mi grozi. Cem mia czyni? - Nie byo nikogo kto by mia ci broni, to ja ci miejsca przy moim stole ustpiem.
34

Piotr chwyci kawa misa ukrywajc swoje uczucia. Skierowa swj wzrok na brata ksicia, Wasylka. Z uwag mu si przyglda. - nie chciabym tak jak on, ju tyle lat boego wiata nie widzie - pomyla - a to grozioby mi jako zdrajcy, gdyby si nie udao. Nie darowaliby mi - Zmieni kierunek myli bo ciarki przeszy mu przez plecy. Gos Woodara wyrwa go z zadumy - Niedugo bdziesz mia okazj udowodni swoj wierno - rubasznie zawoa Woodar. Jego lisi umiech nie wry nic dobrego - Wkrtce ruszamy na Lachw, tobie jako gowy lan i pana w lskim kraju nie sprawi to pewnie adnego problemu. Piastowie to nasz wsplny wrg, ktrego tpi naley. - Napsuli oni krwi przodkom moim kiedy now wiar wprowadza zaczli. Wyrugowali ich z Ostrowa, wityni budujc, starych bogw nie uszanowali. To na naszych terenach, na Ostrowiu wanie ich przodek Mieszko da si ochrzci czeskim kapanom. Teraz znw chcieli mi odebra to co pozostawili mi przodkowie - w jego gosie sycha byo zo i pretensje - Jedz i pij moci wojewodo, nie martw si, nie damy ci krzywdy zrobi. Ciesz si dzisiaj z nami. Zabawa rozgorzaa na caego, wielu chciao si z Piotrem brata i piwa napi. Wielu z nich wiedziao e jest to ostatnia taka uczta, e wielu z nich moe ju takiej nie dostpi. XXX - Piotrze, Piotrze, obud si. Co si dzieje na podwrcu - Gosi szarpanie Borzywoja wyrwao go z gbokiego snu. Odsypia wanie wraenia wczorajszego wieczora kiedy jasne promienie soca wiszcego tu nad widnokrgiem wdary si bezlitonie pod jego powieki. Zerwa si z posania i spojrza przez okno. Przez podwrze przewijay si rzesze uzbrojonych ludzi. Nagle kto zakoata do drzwi i wszed do izby. Uzbrojony wysannik Woodara pojawi si w drzwiach. - Moci wojewodo, ksi zaprasza do udziau w mszy porannej przed wypraw. - Przed wypraw? - zdziwienie Piotra nie miao granic - Nic mi o tym nie wspomina podczas wczorajszej uczty. Ju idziemy. Woj znikn w drzwiach. Mczyni szybko ogarnli si i przebrali w dostojne szaty dostarczone przez sub Woodara. Szaty byy godne pozycji wojewody, jakim mianowa go Woodar. Promienie soneczne wdzieray si z blem pod powieki. Piotr przysoni oczy. Tum wojownikw gromadzi si dookoa bazyliki, pozostaoci po benedyktyskim opactwie
35

zaadoptowanym na koci bizantyjski. Towarzystwo rozstpio si robic miejsce przybyym. W bazylice panowa pmrok, rozproszony tylko wiatem wpadajcym przez niewielkie okienka w cianach i trzech apsydach. Rozpoczo si naboestwo, ktre skoczyo si bogosawiestwem wszystkich idcych na wypraw. Piotr ju chcia wychodzi gdy nagle przy otarzu zrobi si jaki ruch. Na rodek wystpi Woodar. - Dzisiaj, gdy w imi Jezusa i Matki naszej Rusi wyruszamy na wypraw aby doda jej chway - Jego gromki gos odbija si szerokim echem od cian wityni - wiemy ju e ta wyprawa pomyln by musi i Matka nasza krlowa bdzie po wsze granice. Pan w swojej askawoci przysa do nas wielkiego sprzymierzeca. Tego oto moci wojewod, ktrego wielu z was widziao a wikszo z was syszaa o jego wojennych dokonaniach. Ten oto miecz - Woodar unis w gr miecz Piotra - darowujemy jemu aby mu przynis jeszcze wicej chway i wielkie bogactwa. Uklknij. Piotr niepewnie rozejrza si po twarzach zgromadzonych. Ju wiedzia jak wielki jest to podstp i co zaplanowa Woodar. luby w obliczu Boga, w Jego Domu. Spuci gow i uklk na prawe kolano. - Czy lubujesz nam wierno i posuszestwo, tutaj w obliczu Boga? - lubuj - bezgonie odpowiedzia Piotr. W tym miejscu ciko byo mu wypowiada te sowa. Cay wiat zawirowa. - Przyjmij zatem ten miecz w naszej askawoci aby suy ci wiernie. - Woodar pooy miecz na wycignitych ramionach Piotra. Ten, wstawszy przypi go do pasa. Wiwatom tumu nie byo koca. Podprowadzono konie, Woodar wskoczy na grzbiet i ruszy w otoczeniu wojownikw. Kiedy armia przekraczaa bramy miasta soce ju dobrze stao na niebie. Kiedy znikn ostatni onierz, strae miasta zawary wrota. Ich odgos potoczy si po wyludnionym grodzie w ktrym pozostali tylko starcy kobiety i dzieci, bronione przez niewielki odzia stray.

XXX Bogusaw ze swoim odziaem cicho siedzia przy drodze na Biecz. W powietrzu co wisiao , co czego nie potrafi wyjani. Po skromnym posiku zjedzonym w warunkach
36

lenych dopady go wtpliwoci. - Jezu Miosierny, odpu mi moje winy, te ktrych si dopuciem i te o ktrych jeszcze nie wiem. Odpu te winy Piotrowi, bo dobry to chrzecijanin, i dobry czowiek. Racz wejrze na niego swoim askawym okiem - Cicha modlitwa sama cisna si na wargi - Mario, opiekunko abdzi we go pod swoje skrzyda. - Bogusawie, zwiady wrciy - gos wyrwa go z zadumy. - Dawa ich natychmiast - wsta, nerwowo oczekujc wieci. - cecie widzieli? - Zbliylimy si a do murw grodu i na podgrodziu zasignlimy jzyka - Woj O twarzy poprzecinanej bliznami referowa spraw - Okazuje si e Piotr mia racj, co si szykuje. Wielkie iloci zbrojnych zebrane w grodzie wiadcz o zbliajcej si wyprawie. Podobno na Lachw, ale tego nikt nie wie na pewno. Podobno na Biecz id. O panie Piotrze tylko tyle e stranikw poharata na bramie i do niewoli wzity zosta. Czy yje nie wiadomo, ale jakby go usiekli to gono by byo dookoa grodu. - Czy kto zosta na miejscu aby baczy dalej? - Tak, zostawiem misawa, modzian to jeszcze ale bystry i rozumny. Tego do pieka po informacje sa mona to nie do e diaba oszuka to jeszcze mu z kota ucieknie. - Dobrze si sprawi. Posil si i poczywaj. Czeka nam trzeba tak jak Piotr nakaza. Ciko mu byo tak siedzie i nic nie robi.- Ludzie si rozleniwi - pomyla - Co mnie czyni, co czyni? - Bezczynno go paraliowaa.- Ludziom trzeba znale zajcie, bo mi gotowi poucieka.- Decyzja przysza szybko. wiczenia i wysiek fizyczny wszystkim wyszed na dobre Noc mina bez adnych niespodzianek, gdy tu po wschodzie soca do obozu wpad jak burza misaw. - Moci Bogusawie - bez pardonu woa z daleka - Woodar na Biecz rusza i pana Piotra ze sob zabiera. - Pewnali to informacja? - Bogusaw spojrza niepewnie na zwiadowc. - Jak mi Bg na niebie - misaw zaprzysiga si na wszystko - niedaleko drogi napotkaem lepca co to wdruje od miasta do miasta i piewaniem na chleb zarabia. Od niego duom si dowiedzia, ale to nie czas na rozprawianie o bahych sprawach. Przebraem si, gb botem ubrudziwszy razem z nim do grodum si dosta. Oooo, jakie tam dziwy byy, ilu ludzim widzia. Wszyscy na wojn gotowi, po karczmach pijali. - Mwe z sensem jakowym bo ni jak poj nie mog o czym ty rozprawiasz. Jake to do grodu si dosta? - No przecie prawi e pod przebraniem - misaw zniecierpliwiony e Bogusaw mu przerywa, achn si - No to jakem si tam ju dosta to i posucha byo czego. Widziaem
37

pana Piotra, yw on i cay, jeno eb mu obuszkiem rozwalili, to i troch krwi utoczyli. Suchy chodziy e to niby pan Piotr luby wiernoci Woodarowi zoy i Bolesawa si wyrzek. Uwierzy nie mogem a do rana kiedym to Piotra i Borzywoja w nowych strojach nie zobaczy. Wyraniem sysza jak przed Bogiem mu wierno przysiga. Jakem to usysza to zarazem uciek i t smutna wic tu przyniosem. Ce nam teraz czyni wypadnie? - z nadziej patrzy w Bogusawa jak w wyroczni. - Dobrze si sprawi, nagroda na pewno cie nie minie. Skoro si tak pilnie sprawi czeka ci jeszcze jedno zadanie. Pojedziesz do Ksicia Bolesawa, i wszystko mu przekaesz, ale musisz jecha co duch wyskoczy nie mieszkajc nigdzie. Informacja to wana i Ksi Pan wiedzie o tym powinien. Jeno pamitaj, z nikim innym jak z ksiciem nie rozprawiaj o tym ce usysza. Zapamitaj wszystko co ci przekazaem, pamitaj, z nikim innym jak z ksiciem nie rozmawiaj. Ty Sobiesawie co ko wyskoczy, go z wiadomoci do Mcisawa. Niech ruszy ku nam, moe by potrzebny. Jeeli mam racj to Piotr chce porwa Woodara, tylko odpowiednie miejsce trzeba znale. Mciwoj potrzebny bdzie aby broni drogi ucieczki. Woodar z ca si na Biecz rusza, to i pogo mocna by moe. Wszebor - zawoa starego woja, ktry pierwszy wiadomoci przynis - wemiesz kilku ludzi i przy gocicu zasidziesz a bdziesz moimi oczami i uszami. Jak gwne siy przejd ruszymy po cichu za nimi. W obozowisku ruch si zrobi, jakby kto kij w mrowisko wetkn. Ogniska szybko wygaszone zostay, aby ich zapach dymu nie zdradzi. Wszyscy oyli jakby im kto zoto i bogactwa obiecywa. Lepsze to byo od lenistwa. XXX Odziay Rusinw szybko poday naprzd. Tereny pogrza nie uatwiay marszu jednak widoki ktre si rozpocieray, ilo zwierzyny ownej w lasach umilay czas przemarszu. Po lubowaniu w wityni wydawao si e Woodar cakowicie uwierzy w wierno Piotra pozostawiajc mu swobod poruszania si, jednak do jego ochrony przydzieli dwch rosych Rusinw, ktrzy nie oddalali si od niego na krok. Wicej swobody mia Borzywoj, ktry dziki swojemu pochodzeniu i znajomoci jzyka, ktry wyssa z mlekiem matki, porusza si swobodnie midzy oddziaami. Na postojach stara si niepostrzeenie przekazywa Piotrowi wszystkie informacje jakie zebra tu i wdzie. Pewnego wieczora przysiad przy Piotrze wpatrzonym w niewielkie ognisko. - Bogusaw idzie za nami oddalony o p dnia drogi - odezwa si szeptem
38

Piotr drgn - Domyli si - pomyla - Dobrze, to bardzo dobrze. Rozmawiae z nimi? - Nie za wiele bo nie bylimy sami. Pytali si co zamierzasz i co im czyni trzeba. Ju syszeli o twoich lubach ale nadal s ci wierni. Niepewno jednak wdara si w szeregi. Ucieczka od Bolesawa to jedno, ale luby zoone Woodarowi w Domu Boym to rzecz wita. Piotr wyglda tak jakby nie sucha tego o czym Borzywoj prawi. Powoli wszystko ukadao si w jego gowie. Przesta myle o konsekwencjach, ktre go czekaj. - Wkrtce wjedziemy na ziemie Lechitw, tam dyscyplina oddziaw si rozluni gono myla - to bdzie dobra okazja. Odziay rozprosz si po caej ziemi w poszukiwaniu upw i zdobyczy. Woodar, chocia trzyma ich tward rk nie bdzie mg tego opanowa, bo ch zdobycia bogactwa bdzie silniejsza. To ju czu w ludziach, a co dopiero jak im si wodzy popuci. Zaraz jak wiedziemy na ziemie krakowsk maj by gotowi. Niech si trzymaj blisko, ale tak eby ich nikt nie zwszy. Ty te trzymaj si blisko mnie na nocnych postojach. To si moe wkrtce wydarzy. - Zostawi im wiadomo. Mylisz e to ju? - Borzywoj nie potrafi usiedzie na miejscu. Co w nim zagrao. - Wkrtce - odpowiedzia Piotr i znw zanurzy si w swoich mylach. Borzywoj znikn w pobliskich zarolach. Przewidywania Piotra si sprawdziy. Po wkroczeniu na ziemie zamieszkae przez plemiona Lachw a bdce pod panowaniem ksicia Bolesawa oddziay Woodara rozproszyy si. Kady z bojarw chcia na wasna rk grabi i pali. upy zdobyte cieszyy ich oczy i rozpalay rzdze. uny poarw rozwietlay wieczorne niebo. Na wieczr stanli w niewielkim lecz warownym grodzie, ktry wczeniej zosta zupiony do cna a mieszkacy wybici do ostatniego. Pozostawiono jeno modych, ktrych na targu sprzeda byo mona. Ksi wszed do zabudowa. - Dobrze sobie tu Lachy yj, i my te tu odpoczniemy. Pewnie ju doniesiono Bolesawowi o naszej tutaj obecnoci, ale zanim tu przybdzie my bdziemy gotowi. Dzisiaj tutaj spdzimy noc i rano trzeba bdzie rusza dalej. - Ludziom trza da odpocz, bo pa gotowi, dobrze by byo podjazdy wypuci i cho dzie tu zabawi - Piotr usiad za aw w grodziszczu. - Zabawimy tu nie jeden dzie a znacznie duej, zabawimy tu lata - Woodar odpi swj miecz i pooy na awie. Suba wniosa baranin upieczon na ogniu rozpalonym na
39

rodku podwrca. - A to co ? - zapyta Woodar kiedy zaczto mu nalewa zocistego pynu do kubka. - W piwniczce troch miodu znalelim, i przed reszt uchroni si udao - Ech te psiejuchy, niech uywaj, bo niedugo i sam Bolesaw si zjawi. Przeszkodziem ja mu w wyprawie na Pomorzan, ech przeszkodziem. Napsu i on mojej krwi, Skarbimira olepi. Jak ci dorwie to i ty stracisz swoje, bo ju ci pewnie zdrajc okrzyknito. - Ano okrzyknito, ale wierzc w miosierdzie boskie i w ciebie e mi i mojej rodzinie krzywdy zrobi nie dasz. Braterskie przymierze zobowizuje - Piotr nie podnoszc oczu z nad stou, prbowa uspokoi swoje nerwy. - Wyjd ja troch na powietrze, popatrz na niebo i strae sprawdz bo licho nie pi. Piotr wyszed przed zabudowania. Niebo, usane niezliczon iloci gwiazd, wisiao zowrbnie nad gow. Na horyzoncie rozwietlane unami poarw. - A to sobie harcowniki poczynaj - pomyla - niech si to wszystko ju skoczy bo nie zdzier. I haby i wstydu. Zwrci swoje kroki w kierunku ogniska. Odzia si posila i popija z antakw. Na widok Piotra nastpia cisza, lecz po chwili znw nasta gwar. Nagle, nie wiadomo skd w wietle ognia pojawi si Borzywoj i da Piotrowi znak. Piotr powoli wycofa si poza krg wiata. - Piotrze, nasi s w pogotowiu, blisko zapadli. Znalazem mae drzwi w palisadzie w kierunku wody. Pewnie ich nikt inny nie odkry bo stray tam nie postawili. To jest dobre miejsce. Rad Piotrze co robi bo czasu niewiele Szybka myl, szybka decyzja. - Domaradz,i bdziemy to czynw trza. Wylij Bogusawa tam gdzie Stobnica z Wisokiem si zbiega. Tam niech z komi czekaj. Tu niech ostawi jeno dwch i niech odzie przyszykuj. To lad pogoni zmyli. Ty dopilnuj aby wszyscy si dobrze popili i zasnli, Razem ze straami. Borzywoj znikn w ciemnociach. Piotr wrci do domostwa. - Ciemna noc, nawet ksiyc nie wychyli swojej twarzy. W tych ciemnociach wszystko zdarzy si moe. Twarz Woodara, pocita zmarszczkami odwrcia si w jego kierunku. Pierwszy raz Piotr ujrza w jego oczach bysk podejrzliwoci. Rka Woodara bezwiednie podaa w kierunku miecza gdy jego gowy dosign obuszek. Woodar spad z awy bez ducha. Piotr

40

doskoczy szybko aby w razie potrzeby usta mu zatka by aden dwik nie wydosta si z jego garda. Na doni poczu lepkie ciepo krwi. - Dycha - pomyla. Szybko powiza go jak barana. Sprawdzi czy kto zwrci uwag na omot spadajcego ciaa. W chacie trwaa cisza, tylko na zewntrz sycha byo odgosy pijastwa i zabawy. Prym w tym wszystkim wodzi Borzywoj. - Chyba troch za szybko to si wydarzyo, bo nic nie jest gotowe. Nie daj Boe eby kto przyszed do tego psa, bo krew si poleje - pomyla. Usiad ciko na awie. Czas mija tak wolno e Piotrowi wydawa si wiecznoci kiedy odgosy na zewntrz zaczy przycicha. Woodar obudzi si. Prbowa zerwa wizy i woa pomocy, jednak zaoony knebel dawi kady dwik wydobywajcy si z jego garda. Z wciekoci tylko mg warcze jak pies, ktry nie moe ugry. Cisz przerwao delikatne pukanie do okna. Piotr otworzy okno i zobaczy jednego z ludzi Bogusawa. - Jestemy gotowi - ten cicho wyszepta - Dobra, zabieramy tego wieprza i znikamy Piotr zbliy si do kniazia i podnis go na barki jakby nic nie way. Woodar zacz wierzga jak nieoswojony rebak. Piotr mocniej go cisn i zacz podawa go przez okno. - Ucisz go bo ja nie zdzier - warkn przez zby. Woj niewiele si zastanawiajc zdzieli potnym kuakiem w wystajcy eb. Ciao Woodara zwiotczao. Piotr sprawnie wyskoczy przez okno za wycignitym ciaem. Podnieli ciao i cicho zniknli w ciemnociach. Poranne promienie soca rozwietliy mroki nocy. Stra budzia si z cikiego snu po pijanej nocy. Sucho w gardle, bl gowy gdy nagle po grodzie rozszed si krzyk - Ksi porwany. - Woodar znikn a razem z nim ten polski pies - Szuka psubratw, nie powinni by daleko Ludzie szybko wskakiwali na ko i niewielkim oddziaami, z wciekoci na ustach, rozpoczli poszukiwania.

XXX

41

Ciemno otulia uciekinierw jak matka swoje dziecko podczas snu. Szybko i cicho poruszali si wrd nadrzecznych chaszczy. Wkrtce dotarli do niewielkiej rzeczki zwanej Stobnic. d staa przygotowana do drogi. Wrzucili ciao Woodara na dno odzi i ju zamierzali odbi od brzegu gdy zatrzyma ich odgos biegu. - Poczekajcie na mnie - Borzywoj wyoni si z krzakw. Zalegli w odzi i cicho odepchnli si od brzegu. Pynli spokojnym nurtem a do miejsca gdzie rzeczka wpadaa do Wisoka. Tam ju czeka Bogusaw. - O Jezusie przenajwitszy, ale nas wystraszy Piotrze. Dobrze ci widzie caym i zdrowym - I ja te si ciesz e cie widz, obrzyd mi ju ten kniaziowski mid. Szybko, na ko i ruszamy na Tarnw, a potem do Krakowa. To dwa dni drogi, jeno koniom trzeba da wypocz po drodze. Tam uzyskamy schronienie. Mocny to grd i warowny. Mciwoj jest tutaj? - Jest gdzie za nami o dzie drogi. - Wylij posaca aby, co ko wyskoczy na Tarnw si kierowa. Polecenia Piotra natychmiast zostay wypenione. Ciao Woodara przytroczone do sioda i wszyscy ruszyli galopem w ciemno. Kiedy pierwsze promienie soca rozwietliy drog oddzia by ju daleko. Niepokj Piotra powoli opada. Wiatr rozwiewa jego dugie wosy. Dobrze si czu w siodle i w towarzystwie swoich wiernych druhw. Ju czu si bezpieczny.

42

Panie, nie jestem godzien Twojej kary lecz jeli ma by wymierzona niechaj dosignie tylko mnie.
(Ryszard Krynicki)

Starzec zakoczy swoj opowie a karczma, w ktrej z pocztku cisza zapanowaa zacza hucze jak w barci latem. Opowie starca o porwaniu Ksicia przemyskiego Woodara wywoywaa wiele emocji, dzielc biesiadnikw na zwolennikw i przeciwnikw. - Palatyn ksicy w samoczwart Woodara porwa i za eb na zamek krakowski go przywid, to to bohater jakich mao ta wita ziemia nosi - mczyzna z podchmielon czupryn i sumiastymi wsami wali pustym kubkiem w aw. - Bohater ? To zdrajca naszej wiary najwitszej i niegodny miana rycerza. Pierwej to przywaszczy sobie wybrank Bolesawa, Mari ksiniczk kijowsk i sam j za on pojwszy majtku wielkiego si dorobi, a teraz zama wszelkie swoje luby dane przed otarzem. Dla niego cel uwica rodki, nic dla niego witym nie jest, nawet rycerski honor zszarga - zawoa jego oponent siedzcy po przeciwnej stronie awy. - Bajdy powiadacie moci Michale, jake to? Ksiniczk rusk si wzi? Kniazia kijowskiego przekupi ? Miaeli on wicej zota ni nasz ksi pan? Nie. Pono Bogusaw, ktry towarzyszy mu w tej wyprawie prawi e byli oni sobie pisani, e przepowiednia tak mwia. Wielki ar mioci ich ogarn a ce jest wiksze od mioci? - Przepowiednia? To gusa i przeciwienie si naszej wiary Jezusa Chrystusa. To stare bogi, ktre powinny odej w zapomnienie. To czary i magia, ktre odprawiaa stara jdza. Piotr je popiera. Do dzisiaj chodz suchy e na ly pomimo zakonnikw, ktrych to wanie Piotr tam ulokowa, jakie pogaskie obrzdy odprawiane bywaj. Odda ziemi e to niby nie on, a koci na to zezwala. Powietrze w karczmie na wspomnienie czarw nagle jakby zamarzo. Strach zajrza w oczy suchaczom, eby przez przypadek ze moce wywoane nie zostay i broni si nie przyszy. - Ech, Michale przestaby prawi o takich rzeczach, co by zego nie wywoa. Nam sucha o tym nawet nie wolno - Sabe i ciche gosy odezway si dookoa. Suchacze ze strachem, dla obrony przed zymi mocami uczynili znak krzya
43

- A co do porwania ksicia przemyskiego - swoje wywody kontynuowa Micha - to wielce opacio si wojewodzie Piotrowi. Jak zapisa w swoich ksigach jego osobisty dziejopis, benedyktyn, ktrego Maurem zw, za ten czyn Piotr otrzyma znaczne majtki bo w udziale ksi Bolesaw darowa mu wioski pooone wok grodw Skrzynna, bogate opola na granicy Maopolski i Mazowsza, midzy doln Pilic i Radomk, a i drugi kompleks woci z orodkiem w Ksiu Wielkim, w okolicach Brzenicy i Miechowa. Setki i tysice poddanych, rzdzonych surowo przez wodarzy, pracuje w pocie czoa w tych wociach, pacc dziesiciny, daniny w zbou, pogowiu i trzodzie, w miodzie, grzybach, wosku, skrach zwierzyny, przyczyniajc bogactwa swemu panu16. To wszystko razem z bogactwem, ktre we wianie otrzyma za Mari, on swoj, omale rwnym z Bolesawem go czyni. - Czy to aby nie zazdro, ktra jest rwnie wielkim grzechem jak amanie sowa, przez was przemawia? - Mczyzna podkrci wsa - a ja wam prawi e wielki to czowiek i dla ojczyzny oddany. Wierny on przyjaciel pana naszego Bolesawa. Skoro ten mu wybaczy podebranie panny to co nam do tego? Zali mamy prawo ocenia czyn ten skoro nas on nie dotyczy? A czyje to ziemie, czyich ludzi Woodar od prawowitej wadzy ogniem i mieczem odciga? Twoich? Przecie e nie twoich, bo jakby to twoje wocie byy, jakby to tobie pustka do kabzy zajrzaa to pewnie inaczej by teraz piewa. Jednym miaym czynem sprawi on e wojska Woodara do dom wrciy, ksi Bolesaw mg wiar chrzecijask na cae Pomorze przynie a skarby, ktre jako okup za Woodara wpacone zostay, zasiliy skarbiec ksicy. Pan Piotr zrzek si tego dobrodziejstwa. Pono tego tak wiele byo e omale nie doprowadzili do upadku caego ksistwa przemyskiego. Woodar pomar niedawno, wie Panie nad jego dusz, a jego brat Wasylko razem z ksiciem Woodymikiem, bratankiem swoim, dugo rki na ksicia Bolesawa nie podnios. Jak Herakles, przy pomocy Joloaosa, odrba niemiertelny eb hydrze i nadziej mam e te by ju nigdy odrasta nie bd. Do dzi wszyscy moni tego wiata spieraj si co z Piotrem zrobi. Sprawa tak gona jest e a o Rzym si opara i wszyscy czekaj na decyzj legata papieskiego, benedyktyna, Gilles z Tuskulum, z polska Idzim zwanego. Nie naszym zadaniem jest planw boskich si czepia. Takie dysputy jeszcze dugo trway w anzelmowej karczmie i koca ich nikt dugo znale nie umia. Starzec z siw brod, ktry wzburzy swoj opowieci to karczemne ycie spokojnie opar gow o cian. Nikt z dyskutantw nie zwraca ju na niego uwagi. Oczy same si zamykay czy to ze zmczenia czy staro do drzwi zastukaa. Sen powoli ogarn jego ciao a dusza wypenia si anielsk muzyk.
16

Kronika Maura - Stanisaw Helsztyski (Nasza Ksigarnia 1973 rok)

44

XXX

Zimna posadzka kocioa, ktremu to patronowa wity Wincentego na Obinie, wraaa si tysicem igie w obolae i okrwawione ciao lecej krzyem postaci odzianej w wr pokutny utkany ze zgrzebnego ptna. Mrok, rozwietlany jedynie niewielkimi strumieniami wiata bijcymi od migotliwych pomieni dwch wiec, ustawionych koo otarza dodawa temu widokowi wicej blu i cierpienia. Wicej ni moe zauway ludzkie oko. Pod ptnem na ciele mczyzny widniay rany od bicza, ktrym umartwia swoje ciao. Kada jedna nitka szorstkiego materiau zadawaa bl. W wityni brzmiaa niczym nie zmcona cisza. Pokutnik rozpalone, zroszone potem czoo przytuli do chodnej posadzki. Bezgonie porusza ustami w cichej, penej blu modlitwie. - Czemu mnie, wiernego sug Twego tak ciko dowiadczasz? Nie godzien jestem aby przebywa w domu Twoim, poprzez czyny moje ale Boe, Panie mj, Ty jedyny znasz mnie od podszewki. Widzisz czyny moje i syszysz moje myli. Obarczye mnie odpowiedzialnoci o lud, ktry to w rce moje zoy losy swoje. To ju lata mijaj jakem sowo dane przed Twoim otarzem zama i cikie kary ponosz. Nie ma wikszej kary jak gos wasnego sumienia, ktre o wybaczenie woa, lecz nigdzie znale go nie moe. Niegodzien jestem, aby przed Tob stawa i o zmiowanie prosi ju nie dla mnie a dla przyjaci moich, ktrzy to przeze mnie i za moj spraw, grzechu cikie znami nosz. Ojcze nasz ktry jest w niebiesiech przyjmij na ofiar cierpienie moje i odpu winy tych, ktrych ze jzyki rani do ywego. Mario, Ty ktra ukochaa Pana naszego Jezusa Chrystusa nad ycie swoje, zerknij prosz na imienniczk Twoj, a moj on i wstaw si za ni, aby czyny moje nie spady kar na jej ywot. Ona wiern zawsze bya i umiowaa Ci tak bardzo e sobie Ciebie jako wzr postawia. Mea culpa, mea culpa, mea maxima culpa17. Pierwsze promienie wstajcego soca zaczy przedziera si przez niewielkie okienko w apsydzie gdy nagle pokutnik usysza gos, ktry si roznis wielkim echem. - Zbudujesz mj Koci

17

Moja wina, moja wina, moja bardzo wielka wina (ac)

45

Mczyzna z trwog podnis gow znad posadzki i na tyle na ile mg rozejrza si. Jego oczy staray si przebi mroki czy aby nikt z ludzi si tam nie czai, jednak nie ujrza nic podejrzanego. - Zbudujesz mj Koci - gos zabrzmia ponownie - Panie, nie godzien jestem sucha gosu Twego, ale skoro jest taka Twoja wola przemawia do mnie na twarz padam przed Tob. Nie jeden koci zbuduj a siedemdziesit siedem na Twoj chwa i cze, aby anieli wici wraz z Twoim ludem mogy wychwala Twoj wielko i chwa. Ma pokutnika spyn wielki spokj. Bogo i wielka rado, ktra go nagle wypenia sprawia e wydawao mu si e jego ciao wznosi si powoli w powietrze i delikatnie opada. Wszystkie rany na ciele zabliniy si i jutowy wr nie sprawia ju cierpienia. Mczyzna podnis si na klczki, rozoy rce i wznis je do Boga. - Panie wielka jest Twoja chwaa i potga na wieki. Wsta i powolnym krokiem opuci wityni.

W palatium ju zaczyna si codzienny ruch. Piotr zajrza do sypialni ony. Ju nie spaa. Siedziaa wpatrzona gdzie w dal tak jakby bya nieobecna. Jej twarz, teraz owietlona porannymi promieniami soca janiaa jak gwiazda na niebie. Jeeli tylko to byo moliwe to wydaa si Piotrowi jeszcze pikniejsza ni zazwyczaj. Podszed do maonki i mocno przytuli. Maria w jego ramionach drgna, tak jakby dopiero teraz zauwaya jego obecno. - Kocham ci - Wyszepta - Ja ciebie te bardzo kocham, mj panie mu. Nie wyobraam sobie ycia bez ciebie - wtulia si bardzo mocno w ramiona ma. Poczua ciepo bijce z jego ciaa i jaka dziwn si. Sia ta wypenia j cakowitym zaufaniem i dawaa poczucie bezpieczestwa. - Wygldasz inaczej - przyjrzaa si z uwag jego twarzy. Zobaczya w niej co czego od lat ju nie widziaa. Zamiast blu, ktry przez ostatnie lata poci jego twarz zmarszczkami zobaczya rado. - Pan do mnie przemwi - Piotr, widzc jej zdziwiony wzrok, stara si wyprzedzi jej pytania - Nakaza koci postawi.

46

- To ja ci te co powiem. - Tajemniczo zacza Maria, tulc swoj twarz to jego silnych piersi - W nocy przynia mi si Nasza Pani i take nakazaa mi koci postawi. Tam na tej wyspie Piaskow zwan, gdziee mi kiedy abdzia zawieszonego na niebie pokazywa. Mwia e zakonnikom, ktrych na ly ostawi, wilgo i wiatry strasznie mcz i choroby co rusz to nowe si szerz. - Postawimy tyle kociow aby gos z nich rozchodzi si po caej ziemi. Piotr jeszcze mocniej przytuli on i podda twarz promieniom sonecznym. Po porannej mszy odprawionej w pobliskim kociele, w sali jadalnej palatium podano do stou. Piotr jad niewiele. Jego myli byy daleko. W pamici swojej szuka najlepszych architektw i budowniczych, rzebiarzy i kamieniarzy do wykonania wielkiego dziea, ktrego si zobowiza, gdy otworzyy si drzwi i stan w nich Roger, postawny dowdca stray grodowej, ktry na sub stawi si przed laty wraz z wiadomoci o mierci starego Wosta. Wiekiem ju podeszym i gow przyprszon siwizn jednak jeszcze silnym mczyzn, ktry wywoywa strach u wrogw. Dormirem jego tutaj zwano. - Panie, posaniec z Krakowa przyby i pilnie o posuchanie prosi - zwrci si do Piotra z gosem penym szacunku - Zaprowadcie go do kuchni i nakarmcie bo pewnie zdroon, niech odpocznie chwil/ Przyjm go za chwil. Dormir tak jak si po cichu pojawi tak po cichu znikn zamykajc za sob drzwi. - Pewnie ksi Bolesaw mnie do Krakowa wzywa na sd, ktry chc nade mn odprawi. Cignie to si lata cae. Pono Salomea, za to em Wadysawa u siebie chowa i wielk mio mam do niego, na Bolesawa naciska, aby mnie stanowiska wojewody pozbawi. Sprawa grzechu mojego pono a do Rzymu dotara wraz z listami Biskupw i legat papieski przybywa na ich prob aby o czynach rozsdzi. Maria podniosa gow znad stou i z mioci spojrzaa ma ma. - Bg w swojej askawoci i wielkim miosierdziu odpuci ci twoje grzechy i przewiny. Ludzie za, w szczeglnoci kiedy przez nich zazdro i pycha przemawiaj, nigdy. Nawet tego co nie przeciw nim a przeciw Bogu uczyni. W jej gosie sycha byo skrztnie ukrywan obaw o ycie swojego ukochanego mczyzny. Listy od ksicia, tak jak Piotr przypuszcza, zawieray prob a zarazem polecenie pilnego stawienia si przed jego obliczem, jeno nie w Krakowie a w Gniezdnie, gdzie legat
47

papieski Idzi a take biskup Otton z Bambergu, ktry przyby na zaproszenie ksicia Bolesawa, aby misj chrystianizacji Pomorza odprawi, oczekuj jego wizyty.

XXX

Gniezdno oblegane byo przez rzesze ludzi. Sam Otton z Bambergu, znajc mentalno pogaskich Pomorzan, nie powtrzy bdu swojego poprzednika, Bernarda Hiszpana, ktry pieszo przyby na misj w ubogich szatach i boso i z tego powodu zosta wymiany, a wkrtce i pobity. Otton przyjecha na misj w asycie duchownych niemieckich i polskiego oddziau zbrojnego dowodzonego przez kasztelana santockiego Pawlika. Bya te liczna suba diakonw i biskupw, towarzyszca legatowi papieskiemu, Idziemu. Piotr stawi si, zgodnie z pismem ksicia, ktry otrzyma bdc jeszcze w swoim palatium na Obinie. Wrd tumw chcia sta si osob anonimow, jedn z wielu odwiedzajcych w tym czasie arcybiskupstwo, jednak przez wielu rozpoznawany nie potrafi sobie znale miejsca. Sawa jak si okry porywajc Woodara, kroczya przed nim. W gowie cigle huczay mu sowa ony - Bg ci wybaczy twoje przewiny, ludzie nigdy W zabudowaniach Arcybiskupstwa Piotr poczu przyjemny chd, ktry dawa ulg jego rozpalonym zmysom. Odebrano mu miecz, ktry mia przypity do pasa i zosta wprowadzony do wielkiej sali gdzie za dug aw siedzieli ju ci to go sdzi maj. Czu si bezbronny, nagi przy wszystkich tych dostojnikach ubranych w purpur, z licznymi piercieniami na palcach. Wielkie, zote krzye, wysadzane drogimi kamieniami, zwisajce na piersiach sprawiay wraenie jakby ich szyje uginay si pod ich ciarem. Piotra poprowadzono na sam rodek i pozostawiono samego. Sta z dumnie wzniesiona gow, wyprostowany lecz z pokor w oczach. - Moci wojewodo - odezwa si jeden z biskupw - pewnie wiesz z jakiej to przyczyny zostae postawiony przed nasze oblicze, a co za tym idzie i oblicze Boga. My w naszej askawoci postanowilimy wysucha twojej opowieci, i sprawdzi czy to nie aby zy przemawia poprzez czyny twoje. Wysannik samego papiea, ktry zasiada na Piotrowym tronie i w imieniu Jezusa sprawia wadz nad tym wiatem, z boska pomoc okreli twoje przewiny i pokut twoj. Jeli jednak okae si, e optam jest przez zego egzorcyzmy odprawione bd a ty jako narzdzie szatana, zgadzonym zostaniesz. Zostae oskarony o

48

zamanie boskich przykaza i skadanie lubw przed obliczem Pana, ktre potem, podstpnie zamae z myl o korzyciach wasnych. Czy przyznajesz si do winy? Oczy wszystkich skieroway si na Piotra, oczekujc jego zaprzeczenia. Jednak ten bez wahania odpowiedzia - Tak, przyznaj si do zamania przysigi danej Kniaziowi przemyskiemu, jeno nie dla wasnych korzyci jam to uczyni a dla kraju mojego. - jego odpowied wywoaa wielkie poruszenie. - Zmilcz hardy czowiecze, nie wiesz co prawisz - biskup a podnis si z awy - czy wiesz czym to grozi? Czy wiadom jeste sw swoich? Po sali przebieg szept grzmotem byskawicy. - C za hardy to czowiek co przed Bogiem ukorzy si nie umie? - Szatan go opta i przemawia przez niego - Czy nie prawd jest e za czyn ten dostae wielkie majtki z wzitego okupu od brata porwanego, Wasylka? - biskup, ktry widocznie peni rol oskaryciela, a poczerwienia ze zoci - Nie jest to prawd - odpowiedzia Piotr - wiadkiem sw moich moe by sam ksi Bolesaw, na rzecz ktrego zrzekem si wszelkich dbr i korzyci z okupu. Jeno nie wiem czy w swojej askawoci wielkiej potwierdzi raczy. - Nie wcigamy tutaj ziemskich rzeczy, a o boskich przykazaniach prawimy - biskup zmieni ton - Pan na Jezus Chrystus powiedzia w swojej ewangelii: Syszelicie rwnie, e powiedziano przodkom: Nie bdziesz faszywie przysiga, lecz dotrzymasz Panu swej przysigi..18 Jake nam rozumie te sowa w powizaniu z czynem twoim? Moci wojewodo, ponad prawo boskie, postawie prawo ziemskie. Piotr spojrza na swojego oskaryciela. Chwila ciszy ktra zapada wzmocnia jego sowa, powoli wysczane z ust - A Ja wam powiadam: Wcale nie przysigajcie - ani na niebo, bo jest tronem Boym; ani na ziemi, bo jest podnkiem stp Jego; ani na Jerozolim, bo jest miastem wielkiego Krla. Ani na swoj gow nie przysigaj, bo nie moesz nawet jednego wosa uczyni biaym albo czarnym. Niech wasza mowa bdzie: Tak, tak; nie, nie. A co nadto jest, od Zego pochodzi. Nie mam nic na swoj obron, jeno - Zamilcz - woa biskup - po trzykro zamilcz, jeszcze grzech pychy przechodzi przez usta twoje. Jake ty, czek wiecki, chcesz nas, co przez Boga wybrani zostalim do posugi Jemu, poucza o sowach Jego? Szatan przez ciebie przemawia.

18

Mt 5:33-37 Biblia 1000-lecia

49

- Nie jest moim zamiarem o sprawach boskich na tak szacownym gremium prawi. Ja, jako zwyky czowiek i wierny poddany ksicia Bolesawa, ziemskimi sprawami si zajmuj, boskie zostawiajc tak wielkim i wiatym osobom, jakimi i wy jestecie. Biskup z Banbergu pochyli si do ucha legata i cichym tonem powiedzia - Rozmawiaem ja z ksiciem Bolesawem i on sam potwierdzi sowa wojewody. Okupu zrzek si on na rzecz ksicego skarbu, jednak, ksi w uznaniu zasug jego, sam z wasnych woci jego obdarowa. Powiedzia te ksi e to wanie za przyczynkiem tego czynu, niesienie wiata naszej wielkiej wiary do pogaskiego kraju pomorskiego, moliwym sta si mogo. Dlatego te i moja obecno tutaj, aby wiar t ugruntowa. I tako i proba nasza, ktr wysaem do ojca witego, aby wypraw t rwn wyprawom witym do grobu paskiego uzna i uczestnikom odpuszczenie grzechw darowa. Legat skin gow i podnis do przerywajc tyrady biskupa-oskaryciela. Ten natychmiast zamilk. Oczy zebranych wpatryway si w legata, oczekujc jego wyroku. - Wysuchalimy tu wielu sw o uczynkach waszych. - Legat wyszed z za stou, wzi w rce krzy co na nim sta i stan tu przed Piotrem. Podnis krzy w gr i zawoa - Czy wyrzekasz si szatana, ktry to mg w chwili dokonywania uczynkw twoich zawadn tob jako sab istot ludzk? - Wyrzekam si - gorliwie zapewni Piotr - Czy wierzysz w Boga Ojca, i Jezusa Chrystusa Pana naszego? Piotr pad na kolana - Wierz szczerze - Czy aujesz za swe grzechy? - auj Legat odwrci si i odstawi krzy na st. - Z prawa nadanego nam przez samego Boga, uznaj ci winnym popenienia grzechu zamania przysigi.- Sowa te wywoay tak wielkie poruszenie e trudno byo zachowa cisz na sali. Gwar zosta dopiero uciszony przez wzniesiona do legata. - Jako e czyn ten niegodnym jest rycerza i wyznawcy naszej witej wiary nakadamy na ciebie ekskomunik19, do czasu pomiarkowania uczynkw swoich i zadouczynienia. Jako pokut pielgrzymk odbdziesz do witego Idziego, po ktrym i ja imi nosz. Sanktuarium to znajduje si w Saint-Gilles w Prowansji. wity ten od spraw trudnych jest a w szczeglnoci od trudnych spowiedzi, jako i twoj znajdujemy. Pielgrzymka ta pozwoli wrci ci do naszego Kocioa a
19

Ekskomunika, Anatema - sowo oznaczajce kltw, wyczenie ze spoecznoci. Anatema uwaana jest zawsze jako sankcja czasowa, ktrej zadaniem jest przywrcenie bdzcego do jednoci ze wsplnot Kocioa (1 Kor 5,5; 1 Tm 1,20)

50

wszystkie przewiny zostan wymazane. - gestem rki wskaza posuchanie, i decyzja, ktra zostaa podjta jest decyzj ostateczn, Piotr wsta i posusznie opuci sal. - Wracajc do tego listu, biskupie - legar zwrci si do Ottona, Ojciec wity wie, o waszych poczynaniach i zamiarach - kontynuowa jakby ta wanie sprawa bya waniejsza od spraw doczesnych - Sprawa nawrcenia kraju Pomorzan, dla Kocioa naszego jest spraw, ktrej na pniej nie mona odoy. Ciepo popoudniowego soca otulio jego twarz i docierao gboko pod skr. Cikie, drewniane drzwi arcybiskupstwa zatrzasny si za nim z oskotem. Podprowadzono konia. Piotr delikatnie poklepa go po karku i przecign rk wzdu grzywy. - Wykluczony, ale yw - powiedzia ni to do siebie ni do konia - tylko ty mnie rozumiesz wierny przyjacielu, tylko ty. Wskoczy na grzbiet i ruszy galopem w kierunku siedziby ksicia. Wie o karze a w szczeglnoci ekskomunice, naoonej przez legata papieskiego na Piotra, rozesza si lotem byskawicy po wszystkich grodach i sioach. Rozesza si szybciej ni czarna zaraza, ktra zabija. Drzwi wszystkich kociow, wszystkich, oprcz wyznaczonego w pokucie powinny zosta przed nim zamknite.

Pokora jest zaiste wielk cnot witych,

51

pod warunkiem e jest szczera i dyskretna.20

Krainy przez ktre przyszo podrowa Piotrowi w jego pielgrzymce do groty witego Idziego w Prowansji wrzay. Pielgrzymka wioda go przez tereny, ktre ju kiedy widzia. Ju raz wdrowa t drog. Alpy, ktre przywitay ich ostr burz i citym niegiem, i gdyby nie opat klasztoru Kanonikw Regularnych, gdzie regu witego Augustyna stosowano, ktry nad gr i przecz Monte JovisV pobudowany zosta. Ledwo ich wtedy zakonnicy odratowali, znalazszy ich niegiem zasypanych, do klasztoru przywiedli. Pamita jak dzi, e nieyca bya tak wielka e bramy klasztornej by nie znaleli gdyby nie zakonnicy, cho na wycignicie rki bya. Byo to czternacie lat temu, kiedy to zdecydowa si uda do Ziemi witej. Cikie to byy czasy. Byy to czasy kiedy nowe mieszao si ze starym, ale i on modszym bdc, zakniony cudw wiata by. Wjechawszy ju w rejon Doliny Rodanu, jego wierni towarzysze podry Borzywoj i Bogusaw nie mogli si nadziwi cudom, ktre stworzya natura. akomi te opowieci Piotra cigle zadawali pytania. Pewnego wieczora niewielki oddziaek rozbi si obozem. Pielgrzymi rozpalili niewielki ogie, posilili si i Bogusaw zacz mczy Piotra pytaniami. - Piotrze, a ta witynia gdzie jedziemy to a tak waciwie to kim by wity Idzi e wszystkich tam odsyaj? Bo to wanie za jego spraw, pocz si nasz ksi Bolesaw. Piotr zapatrzy si w ogie. - Niewiele ja wiem na ten temat, ale t historie w swoich kronikach zapisa benedyktyn, u ktrego ciebie zastaem. To ty wiedzie powiniene, bo z nim pracowa. - Ach, ju pamitam - rozpromieniona twarz Bogusawa, janiejsza bya ni ksiyc, ktry wanie wzszed ponad horyzont. - Pisa on tak o tamtych zdarzeniach - Bogusaw na chwil zapad we wasnych mylach i zacz recytowa: Z daru Boga narodzony, Mody witego Idziego Przyczyna narodzin jego. W jaki sposb sie to stao, Jeli Bogu tak sie zdao, Moemy wam opowiedzie, Skoro chcecie o tym wiedzie. Doniesiono raz rodzicom,
20

Sowa w. Bernarda z Clairvaux zamieszczone w licie do opata Aelreda

52

Ktrym brako wci dziedzica, By ze zota dali odla Co najrychlej ludzk posta. Niech l posa do witego Na intencje szczcia swego, luby Bogu niech skadaj I nadziej siln maja. Co prdzej zoto stopiono I posaek sporzdzono, Ktry za syna przyszego Do witego l Idziego. Zoto, srebro, paszcze cenne Oraz rne dary inne; Posyaj wite szaty I zoty kielich bogaty. Wnet posowie sie wybrali Przez kraje, ktrych nie znali; Kiedy Galie juz przebyli, Do Prowansji wnet trafili. Posowie dary oddaja, Mnisi dziki im skadaj; Cel podry swej podaja Oraz proby przedstawiaj. Wtedy mnisi trzy dni cae Pocili na Bo chwal; A za postu ich przyczyna Matka wnet pocza syna! Wiec posom zapowiedzieli, Co w swym kraju zasta mieli. Zostawiwszy mnichw z zotem Wysacy piesz z powrotem. Minwszy burgundzka ziemie Wrcili, gdzie polskie plemi. Przybyli z twarz promienna, Ksin zastajc brzemienna! Takie byy narodziny Owego wanie chopczyny, Nazwanego Bolesawem, Ojciec zwa sie Wadysawem. Matka za Judyt imieniem Za dziwnym losu zrzdzeniem. Tamta Judyt kraj zbawia, Gdy Holoferna zabia Ta za porodzia syna, Ktry wrogom karki zgina. Spisa dzieje tego ksicia To cel mego przedsiwzicia21.

21

Kronika Polska rozdz. I - Gall Anonim

53

Kiedy zakoczy nikt nie mia przerwa ciszy, ktra nastpia. Pierwszy odezwa si Borzywoj - Ludzk posta? Ca ze zota? To to majtek cay - A ile wart jest potomek? Czy nie kad cen? Na c nam wszystkie bogactwa tego wiata kiedy umiechu na twarzy dziecka by zabrako? Na c ci majtki, ktrych przekaza komu nie ma? Do krlestwa niebieskiego idziesz tak jake przyby na ten ziemski pad, nic ze sob nie zabierajc jeno twoje dobre lub ze uczynki. Stajc przed panem Bogiem On nie zapyta si co masz, jeno zapyta si jak ye. - Piotr zamyli si - moe i tym zrzdzeniem losu, kara, nagrod si stanie i ja wyprosz u witego Idziego tego, ktry bdzie krwi z mojej krwi i koci z moich koci. W moim domu jedynie miech Wadysawa, ktrego Salomea na bok odsuwaa houbic swoje potomstwo, czasami pochmurny dzie rozwietla. - Prawda, to ju dziesi lat jak polubie Mari, a potomka nie wida. Moe i ty ulejesz posg ze zota i dasz go witemu Idziemu? - Ten posg co to go ksi Herman za Bolesawa ofiarowa, nie by wielkoci dorosego czowieka a raczej, jako niemowl wielkoci byo. Pono palatyn ksicia Hermana Sieciech rwnie tam by i opowiada po powrocie e widzia t figurk, du czci otoczon w wityni. - Kime on jest e tyle osb do niego pielgrzymuje? - Borzywoj nadziwi si nie mg - znam wielu witych, ale tego nie. - Kto? wity Idzi? - Piotr spojrza na Borzywoja z niedowierzaniem - Myl e powinnimy si spa pooy, ale taka dziwna dzisiaj noc, e spa mi si nie chce. Ksiyc tak jakby srebrn ni tka, zamienia ja w ciepe ptno i rozciela na drogach i lasach. Opowiem wam kim by wity Idzi. Dawno, dawno temu - zacz swoj opowie - za grami i morzami, w kraju Grecj zwanym, urodzi si w bogatej rodzinie chopiec. Dorasta jak kady normalny chopiec. Rodzice dbali o to aby dosta dobre wyksztacenie. Kiedy zmarli jego rodzice, Teodor i Pelagia, wity Idzi rozda cay swj majtek ubogim i powdrowa w wiat. Ten hermita zosta wielkim mdrcem i przywdrowa, poprzez Rzym wanie do miejsca, do ktrego my teraz si udajemy. W czasie swojej wdrwki za jego spraw, wiele cudw si dokonao. Rodziy si dzieci gdzie wszyscy ju nadziej stracili czy chorzy, ktrym medycy mier blisk wryli, nagle ozdrawiali. Tam, gdzie my zmierzamy, w owym czasie, jeszcze nic nie byo tylko ostpy lene i jego grota w ktrej mieszka. Codziennie przychodzia do niego ania i karmia go wasnym mlekiem. Pewnego dnia, krl Wizygotw, Flawiusz Wampa, urzdzi polowanie. Psy zaczy goni ani, ktra ucieka do pustelni w.
54

Idziego i pooya si u jego stp. Psy nie mogy podej bliej ni na rzut kamieniem. Jaka ogromna sia bronia dostpu i od ani i do mdrca. Dla krla caa sprawa wydaa si niezwyka. Obawia si e to czary jakie bo lasy pene byy rnych zych mocy. Posa wic po biskupa, by ten spraw zbada. Gdy biskup przyby zaczto sarny szuka, by jej tropem dotrze do pustelni. Jednake ania ucieka w zarola. Jeden z myliwych by j wyposzy wystrzeli za ni strza, ktra trafia witego Idziego w udo. Gdy Flawiusz z biskupem i pozostaymi myliwymi dotarli do niego i dowiedzieli si co si stao, postanowili medyka sprowadzi by ten wyleczy pustelnika, jeno wity si na to nie zgodzi. Modli si i prosi Pana Boga by rana zastaa do koca jego ycia, pomagajc mu w przezwycianiu swoich saboci. Proba w. Idziego zostaa wysuchana. Krl tedy zobaczy, jak wity to czek i po jego mierci, w tych odstpach lenych kaza wityni wybudowa. Potem, dookoa wityni grd powsta nazwany jego imieniem, Saint-Gilles. Do dzisiaj ludzie, ktrzy s w potrzebie modl si do niego i o wstawiennictwo prosz. Wzywany jest w razie braku potomstwa i przeciw chorobom rnym. Jest patronem karmicych matek, rybakw, myliwych, pasterzy, handlarzy komi, rozbitkw, epileptykw, chorych, rannych, grzesznikw, ucznikw, ebrakw, zbkanych, czy wanie takiej sprawie jak moja, trudnej i dobrej spowiedzi. - Patron karmicych matek? Wszystko inne zrozumie mog, ale dlaczego matek karmicych? To on ani ony nie mia, ani potomstwa nie zostawi. Poj tego nie mog Bogusaw a zachodzi w gow jake to sta si mogo - A bo widzisz, mj drogi Bogusawie, dawno, dawno temu, kiedym to ja jeszcze pacholciem by, suchaem opowieci co mi matula prawili. Pono gdzie tutaj, wanie w miejscu do ktrego zmierzamy, swoje stopy na ziemi postawia Maria Magdalena. Brzmienie tego imienia poruszyo suchaczy tak wielce e od westchnie powstrzyma si nie mogli. - Maria Magdalena? Ta od Grobu Paskiego? Jake to, opowiadaj, bo to rnie o niej prawiono. - Nie, ju nie dzisiaj, bo to czas wypocz przed dalsz drog. Jutro, skoro wit wsta nam trzeba i rusza w dalsz drog. - Powiedzia Piotr i zacz si ukada do snu, dajc tym znak e i proby i bagania nic tu nie pomog. Bogusaw z Borzywojem niesyci opowieci Piotra spa si uoyli. We nie przeywali jeszcze raz przygody i ycie witego, ale najwicej trapio ich to wypowiedziane imi, Maria Magdalena. Na takich to opowieciach mijaa im droga poprzez soneczne winnice Prowansji. Pielgrzymi podziwiali rne zwyczaje i jado ktrego w ich kraju nie byo. Wprawdzie, smak
55

wina poznali sigajc do zapustnych piwniczek Piotra, lecz tamto wino innym byo, inny smak miao bo i z innych, wschodnich krain pochodzio, jednakowo tak samo do gowy szybko uderzao. Czasami tylko Bogusaw wspomina dobre zimne piwo, czy mid ktrym to raczy si nie raz w dugie jesienne wieczory, a ktrego tutaj nie uwiadczysz. Na drogach i traktach ruch wida byo znaczny rycerzy, oddziaw, czy caych wypraw z wozami, co wiadczyo ju o zbliajcym si celu i o drog nie trza byo pyta jeno poda za karawan, ktra te i w tamtym kierunku si udawaa. Od klasztoru ojcw benedyktynw, ktry na grobie witego Idziego wybudowanym zosta do Marsylii gdzie na statki konie i ludzie adowani byli jeno chwila galopem bya. Ostatni to by bastion przed dug, morsk podro do ziemi witej a i pierwszy zarazem, dla tych co z niej powracali. Ciko byo odnale nocleg w tym wielkim tumie zbrojnych, ich giermkw i suby. Miasto ttnio yciem, tak mocno e zachwycio to Bogusawa i Borzywoja, ktrzy we wiecie niebywali niewiele cudw widzieli. W kocu udao si znale nocleg i miejsce dla koni, ktre wielce zdroone wypoczynku potrzeboway. Piotr postanowi nie mieszkajc do klasztoru si uda i witemu Idziemu si pokoni. - Zdaoby si zabra ze sob zbroje i hemy, uciliwe w dug drog, w czas upau, ale tu mogy by przydatne . Jako to obcy pozna maj, e rycerze pasowani jad? Bogusaw z cichym wstydem spoglda na wygld Piotra. Ten, odziany w lekk zbroj, niecakowit, jak u Chrobrowych bywao. Zamiast pancerza kolczuga z siatki elaznej, kolan sigajca, z rkawem okrywajcym do a po koce palcw. Na niej rycerski pas srebrny. Hem krgy, spiczasty, z lambrami po bokach i siatk osaniajc kark i potylic. Miecz goy, szeroki u pasa. Mizerykordia na piersi, Pod kolczug kaftan skrzany. Nogawice z siatki lejszej nieco ni kolczuga. Nie wyrnia si zbytnio z podajcych tumw, a i na jego wygld nikt nie zwaa. - nie na pokaz my tu przyjechali ani na bitw jak eby si pokazywa. Nie zapomnij e z pielgrzymk do witego Idziego modli si o odkupienie moich grzechw tu przybyem. To i umiar w odzieniu zachowany by powinien. Tak dyskutujc stanli przed kocioem braci Benedyktynw. Piotr a zaniemwi z wraenia. Widzia ju wiele kociow i duych i maych, jednak portal, ktry otacza bramy kocioa Saint Gilles wprawi go w zdumienie. Wprawdzie jeszcze nie by skoczony, jeszcze trway prace kamieniarskie, wszdzie byo sycha uderzenia motka i zgrzyt duta ktre wywoywao z surowego kamienia twarze witych i dziea ich ycia.

56

Na tympanonie niepodzielnie krlowa Jezus, siedzc na tronie niebiaskim otoczony przez cztery zwierzta Lwa, Ora, Wou i Czowieka, przez ktre to mona wej do domu Boego, zdawa si woa: Tylko przeze mnie wejdziesz do krlestwa ojca Mego. Wierzeje otoczone rnymi postaciami witych i motywami z ich ycia poruszyy Piotra do ywego. Na froncie stay dwie kolumny, tak jak w wityni Salomona. Na gowicach, ktre byy na szczycie kolumn, byy sploty na wzr sieci lub te misternie wykonane ogniwa roboty acuchowej: sploty na jednej i na drugiej gowicy. Kolumny te stay przy sieni gwnej budowli. Kolumnie postawionej po prawej stronie nada imi Jakin, a kolumnie postawionej po lewej stronie nada imi Boaz. A na wierzchu tych kolumn by ksztat lilii. Tak zostaa wykoczona robota tych kolumn.22 Mrok panujcy w wityni dodawa wrae i sprawia wraenie innego wiata. Piotr pad na twarz przed otarzem i modli si arliwie. Trwao to czas jaki, jednak wystarczajco dugo, aby zwrci na siebie uwag krztajcego si mnicha. Jego dugi szary habit przepasany skrzanym paskiem i na to zarzucony szkaplerz z kapturem przykrywa bose stopy. Jego twarz wiadczya o wielkich przeyciach w czasach modoci, bo nie by to ju mody czowiek. Krzy na piersi wiadczy o jego pozycji w klasztorze, a by to nie kto inny a sam opat. Powoli zbliy si do Borzywoja i Bogusawa, pogronych w modlitwie w niewielkim oddaleniu od Piotra, i przysuchiwa si wypowiadanym sowom. Wyglda tak jakby te sowa wywoay w jego gowie zagubione gdzie wspomnienia. Bogusaw zakoczy swoje modlitwy i niespokojnie rozglda si po przybytku Boym. Wyglda jakby czego szuka, jakby co chcia znale. Nie mogc zobaczy tego czego szuka zwrci si do zakonnika pynna acina poznan na dworze Ksicia Bolesawa i jego kronikarza. - Ojcze przewielebny, wy pewnie znacie histori tego kocioa, szukam figurki zotej co to o niej pisa jeden benedyktyn kronikarz ksicia naszego Bolesawa, ale jej naj nie mog. Benedyktyn umiechn si do Bogusawa.
22

Biblia 1000-lecia I Kronika Krlewska rozdz. 7

57

- Znam ja histori ksicia, znam i pamitam ojca jego jak to przybywszy do witego Idziego z prob o potomka, zot figurk wielkoci niemowlcia mu darowa. Zdaje si z kraju Wilan i Polan pochodzi i Hermanem go zwano, jeeli mnie moja starcza pami nie zwodzi - A jednak to prawda co kronikarz zapisa - a zaniemwi z wraenia Bogusaw i gba mu si zamkn nie moga jak ju zacz opowiada w rozmowie z tak wiatym czowiekiem z kim to on przyby, dlaczego i po co. - Z Obina powiadasz? - benedyktyn spojrza teraz uwaniej na twarz Bogusawa abd? Wielkie to dziwy prawisz czowieku o tym rycerzu abdzia, z chci poznam go bliej. Wobec tego na noc mam nadziej e moj gocin przyjmie, a teraz pozwlcie e si oddal miejsce dla was przyszykowa a mam jeszcze jednego witobliwego gocia w moich progach. Opat klasztoru z Clairvaux przyby wczoraj w oczekiwaniu na swojego wuja i przyjaciela Andrzeja de MontbardVI. Opat zrobiwszy znak krzya w kierunku Piotra cicho go pobogosawi i wyszed z kocioa. Ju si zmierzcha miao gdy pielgrzymi zapukali do klasztornej furty. Bram otworzy im brat odwierny i wpuci ich na teren klasztorny poinformowany o ich przybyciu. Konie do stajni odprowadzone zostay a pielgrzymi do zabudowa, gdzie w refektarzu ju na nich z posikiem czekano. Przy stole oprcz opata klasztoru w ktrym wanie przebywali siedzia inny zakonnik, w habicie biaym jak nieg przepasanym skrzanym pasem i na to narzuconym czarnym szkaplerzem z kapturem. Benedyktyn przedstawi sobie obu mczyzn, a jako rwienicy szybko znaleli ni porozumienia, rozprawiajc o sprawach doczesnych i Boskich. Piotr opowiedzia dlaczego tu przyby i jakie byy jego motywy. Opowiedzia take o tym co sysza lec w kociele witego Wincentego, na Obinie. Bernard popatrzy na niego i rzek - Trzej s, z ktrymi bdziemy musieli pojedna si: ludzie, anioowie i Bg; z ludmi przez widzialne dziea, z anioami przez tajemnicze znaki, z Bogiem przez czysto serca. Poniewa o dzieach, ktre przed ludmi powinnimy dokonywa jest napisane: "Tak, niech wieci wasze wiato przed ludmi, aby widzieli wasze dobre uczynki i chwalili Ojca waszego, ktry jest w niebie" 23. O anioach powiedzia Dawid: "Bd piewa Ci wobec aniow"24. Tajemniczymi znakami s westchnienia, jki, uywanie wosienicy i podobne wskazwki o pokucie, ktre podobaj si anioom. Dlatego powiedziane jest: "Rado
23

Biblia 1000-lecia Mat. 5:16 Biblia 1000-lecia Ks. Ps. 137:1

24

58

powstaje u aniow Boych z jednego grzesznika, ktry si nawraca" 25. Lecz, aby si z Bogiem pojedna, nie potrzebujemy ani dzie, ani znakw, ale czystoci i prostoty serca. To mianowicie jest napisane: "Bogosawieni czystego serca, albowiem oni Boga oglda bd".26 I podobnie: "Jeeli twoje oko jest zdrowe, cae twoje ciao bdzie w wietle"27. (28) - Nauka to pikna i zapamitania warta, matka moja, ktra to pono z Flandrii pochodzia wiele mi opowiadaa o mdroci zakorzenionej w tym ludzie. Na grze ly osadziem ja zakonnikw regularnych, ktrzy to po mierci ojca mego z wiadomoci przybyli, ale skar si oni na lg i cik pogod co to tam im dokucza. Jest ich niewielu, a maonka moja sen miaa jakoby to Maria Magdalena jej si przynia i nakazaa zadba o onych. Ja ich wyposa, woci nadam, klasztor pobuduj jeno tak naprawd to nie ma dla kogo. - Znam ja takich co to pomocy potrzebuj. W latach w ktrych si urodzilimy powstao opactwo w Arrovaise. Wspomina mi co opat Gerwazy e filie chce zakada, a miejsce z tego co prawisz Piotrze to dla kanonikw nieatwym bdzie wyzwaniem. Jeli tylko taka twoja wola to przyl ci od niego zakonnikw i twojej pieczy powierz. - Piotrze - Borzywoj, ktry przysuchiwa si rozmowie skromnie si odezwa obiecae nam e opowiesz o Mari Magdalenie Piotr spojrza na Bernarda, ten kiwn gow z przyzwoleniem - Po Wniebowstpieniu Chrystusa, mianowicie 14 lat po mce Paskiej,- Piotr rozpocz opowie - gdy ydzi dawno ju zabili Szczepana, a pozostaych uczniw wypdzili poza granice Judei, ci rozeszli sie po rnych krainach, aby tam sia sowo Boe. W tym czasie z apostoami by w. Maksyminus, jeden z 72 uczniw Paskich, ktrego opiece w. Piotr poleci Mari Magdalen. Gdy wic uczniowie Pana rozproszyli si po wiecie, w. Maksyminus, Maria Magdalena, brat jej azarz, siostra Marta ze sw suc Martill a take w. Cedoniusz, lepy od urodzenia, lecz uzdrowiony przez Pana, wszyscy wraz z wieloma innymi chrzecijanami zostali przez niewiernych zaadowani na okrt i zepchnici na morze bez adnego steru, oczywicie w tym celu, aby wszyscy razem potonli. Moc Boa jednak doprowadzia ich do Marsylii. Tam nie znaleli nikogo, kto przyjby ich gocinnie, zostali wic w portyku przylegajcym do pewnej wityni pogaskiej nalecej do plemienia
25

Biblia 1000-lecia k. 15:10 Biblia 1000-lecia Mt. 5:8 Biblia 1000-lecia k. 11:34 Sentencja w. Bernarda z Clairvoux

26

27

28

59

tego kraju. Maria Magdalena za ujrzawszy, e lud schodzi do wityni, aby skada ofiary bokom, podniosa si z twarz agodna i pogodna i pocza w przekonywajcych sowach odwodzi ich od kultu bokw, a jednoczenie z wielka wytrwaoci opowiadaa im o Chrystusie. W kocu wszystkich oczarowaa jej posta, zarwno jak wymowa i agodno jej sw. Nic te dziwnego, e usta, ktre pobonym i sodkim pocaunkiem dotkny stp Zbawiciela, bardziej ni inne tchny urokiem sowa Boego. Nastpnie przyby do owej wityni ksi tego kraju wraz z on i chcia zoy ofiar bokom, aby u nich uprosi sobie potomstwo. Jemu te Maria Magdalena opowiedziaa o Chrystusie i odradzaa skadanie ofiary. A po kilku dniach Magdalena ukazaa si w widzeniu owej niewiecie i rzeka: Dlaczego opywajc sami w dostatku pozwalacie, aby wici Boy umierali z godu i zimna? Zagrozia jej te, e jeli nie namwi swego ma aby ratowa witych od ndzy, wwczas cignie na siebie gniew Boy. Kobieta jednak lkaa si opowiedzie mowi o swoim widzeniu. Nastpnej wic nocy Magdalena znowu jej sie ukazaa powtarzajc to samo, lecz ona nie wyjawia swojemu mowi. Po raz trzeci tedy zjawia si Magdalena w ciszy gbokiej nocy, drca z gniewu, z twarz tak ponc, jak gdyby cay dom sie pali, i rzeka: Ty pisz, tyranie, nasienie twego ojca szatana, wraz z tw maonk mij, ktra nie chciaa ci oznajmi moich sw? Odpoczywasz, wrogu krzya Chrystusowego, nasyciwszy aroczno twego brzucha rozmaitymi przysmakami, a witym Boym pozwalasz gin z godu i pragnienia? Leysz w paacu owinity w jedwabie, widzisz, e oni tam samotni nie maja gospody, i nie troszczysz sie o to? Ale nie wymkniesz sie, niegodziwcze, nie ujdzie ci to bezkarnie, e tak dugo zwlekae z dobrodziejstwami dla nich!. To rzekszy Maria Magdalena odesza. Niewiasta za, zbudziwszy si draa i wzdychaa, a wreszcie rzeka do ma, ktry te zdradza objawy niepokoju: Panie mj, czy widziae t zjaw, ktra mnie sie ukazaa? On za odpar: Widziaem i cigle jeszcze peen jestem zdumienia i lku. C teraz zrobimy? Lepiej bdzie - odpowiedziaa mu ona - posucha jej, ni naraa sie na gniew Boga, o ktrym ona naucza. Przyjli zatem witych w gocin i zaspokoili wszystkie ich potrzeby29. - Czy to prawda czy legenda jeno? - Bogusaw a uwierzy nie mg w to co usysza i krci z niedowierzaniem gow. - Kt to wie, kt to wie - powtrzy Bernard tajemniczo - ale na dzi wystarczy tych baja. Jutro te jest dzie i wieci bdzie soce. Teraz pora na spoczynek si uda.

29

Legenda na dzie w. Marii Magdaleny - Zota legenda (legenda aurea- Jakub de Voragine) w tumaczeniu Janiny Pleziowej. Instytut Wydawniczy PAX 1983

60

Po chwili byo sycha jak zamykaj si drzwi jego dormitorium30. Pomie jeszcze dugo po ich wyjciu spokojnie liza brewiona i wydzielajc ciepo zasucha si w opowie, ktra odbijaa si o ciany refektarza. Nastpny dzie przynis jeszcze wicej wrae. Piotr przechadzajc si po wirydarzu31 widzc wiar i cika prac jak wykonywali zakonnicy podj ju decyzj Takie wanie opactwo i ja postawi na Obinie. - pomyla - jeno architekta znale musz co to podejmie si tej pracy. Przepikne ogrody i zielniki rozpocieray wiele przyjemnych zapachw. Piotr wcign gboko powietrze w puca. - Tutaj jest co co sprawia e chce si y - myli niczym nie rozproszone przebiegay przez gow wraz z zapachami. U furty rozleg si dzwonek. Kiedy brama otworzya si, pojawi si w niej potny rycerz. Jego szerokie barki i dumnie wzniesiona gowa wiadczyy o duej sile, jaka niewtpliwie posiada. Pomimo swojego wieku jak kot zeskoczy z konia. Jego biay habit, narzucony na kolczug, przepasamy pasem do ktrego przypity by potny miecz, opad prawie do stp ukazujc tylko stopy obute w buty i przypite do nich ostrogi. Na piersi zakonnika widnia naszyty duy czerwony krzy, i taki te by na jego paszczu, zarzuconym na ramiona. Jego sprysty krok i kocie ruchy wskazyway na due wyszkolenie bojowe, ktre niechybnie uzyska. - takiego to lepiej za przyjaciela, nili za wroga mie - pomyla Piotr. Przybysz mia przez rami przerzucon torb podrn. - Ave Maria - zawoa opat Bernard od progu - Chwaa niech bdzie Naszej Pani za to e w kocu przyprowadzia ci w moje ramiona Andrzeju. - Chwaa niech bdzie Panu, Bernardzie em ci w dobrym zdrowiu znalaz. Dugie to lata jak mnie tu nie byo, cigle Panu suc w ziemi witej. - Chod i odpocznij troch. Mamy wiele spraw do omwienia a i ciebie i mnie czas goni. I ty te panie Piotrze, chod z nami, bo i ciebie to dotyczy - doda do zbliajcego si Piotra. Go spojrza na opata ze zdziwieniem. - To jest Piotr, rycerz abdzia - powiedzia Bernard i znikn w zabudowaniach klasztornych. - Stranik? - Andrzej a nie potrafi ukry zdziwienia - Niezbadane s drogi Paskie i plany Jego - rzek po cichu i obydwaj podyli za Bernardem.

30

Dormitorium - klasztorna sypialnia Wirydarz - wewntrzny dziedziniec klasztorny, z ogrodem

31

61

W refektarzu, przesiknitym zapachem zi, ktre wyrosy na prowansalskiej ziemi w zielniku benedyktynw Andrzej zosta nakarmiony. Kiedy skoczy, mczyni przenieli si armarium32 - Ojcze opacie - Bernard zwrci si do opata bernardynw, ktry wanie przeglda jakie zwoje drobno pokryte literkami - dopilnuj prosz aby nam nikt nie przeszkadza. Opat podnis gow znad zwojw i kiwn gow. - Zanios to do skryptorium33 Kiedy mnich wyszed Bernard zbliy si do pek z ksikami i zwojami w cianie i co nacisn. Sycha byo uruchomienie si mechanizmu i pka odsuna si odsaniajc przejcie do dalszych pomieszcze. Bernard ruszy przodem, Korytarz, ktrym podali, owietlony by lampkami oliwnymi, schody prowadziy w d. W kocu dotarli do koca korytarza. Piotr rozglda si z niedowierzaniem. Czyby to by koniec? Bernard zdj swj krzy i woy jego duszy koniec do niewidocznego otworu w cianie. Co zachrobotao, bernard przekrci krzy i nagle ciana si odsuna ukazujc nastpne pomieszczenie. Przecisnli si przez niewielki otwr i bernard zapali pochodnie aby rozwietli ciemnoci, ktre tu panoway. Oczom Piotra ukazay si pki ze zwojami pism, pod cianami stay poustawiane skrzynie z wszelkim bogactwem. - Wiedzy staroytnych nie naley niszczy. Naley j pozna i zrozumie - powiedzia Bernard czujc na sobie zdziwiony wzrok Piotra - Pewnie si dziwisz, dlaczego powierzamy ci tajemnic nasz. - Bernard odwrci swoj twarz do Piotra - Ale my jej tobie nie powierzamy, ona jest w tobie. Ta tajemnica to twoja krew. Krew Merowingw. Twoja matka bya spadkobierczyni tego krlewskiego rodu i w twoich yach pynie ich krew. Jest jeszcze co. abdzie s stranikami - Srebrnej Tacy - cicho, z penym namaszczeniem dokoczy Piotr - Czci witego Graala. Pamitam j z moich modzieczych czasw. Zakonnicy na ly jej pilnie strzeg. - Oto jest kielich Galahada - Powiedzia Andrzej i ze swej przewieszonej przez rami torby, wyj niewielki, niepozorny kielich i odstawi na stojaku stojcym w samym centrum pomieszczenia. - Jak wiesz przebywam w ziemi witej. Wraz z innymi omioma sawnymi rycerzami postanowilimy y zgodnie z boskim prawem i strzec pielgrzymw przed napaciami. - Wiem jak tam jest, byem tam ponad dziesi lat temu.
32

Armarium - pomieszczenie w klasztorze do przechowywania ksig. - biblioteka

33

Skryptorium - osobne pomieszczenie przeznaczone dla mnichw, ktrzy przepisywali teksty.

62

- To i prawi ci nie musz. Jako miejsce pobytu dostalimy miejsce gdzie wczeniej przebywali Zakonnicy Regularni i tych te regu przyjlimy, ale czas na nasz, wasn, ktr to Bernard pisze. Bo jake to , zakonnik z mieczem mier zadaje?. Nazywamy si Ordo Supremus Militaris Templi Hierosolymitani34, bo na gruzach wityni Salomona powsta. A ten krzy czerwony, ktry mam nadziej, zatwierdzon bdzie odrnia nas od Zakonu Szpitalnikw witego Jana. Oni takowy maj jeno biay. Oni pomagaj w cierpieniu i chorobie my za w drodze, aby pielgrzymi bezpiecznie dotrze mogli do Pana Naszego Jezusa Chrystusa. - Rycerze Chrystusa, mog bez trwogi walczy orem w obronie Pana, nie lkajc si grzechu, gdy zabij wroga, ani potpienia, jeli sami polegn. Czy dotknie ich mier, czy zadadz j innym, zawsze bdzie to mier w imi Chrystusa; nie ma ona w sobie nic wystpnego, jest bardzo chwalebna. W jednym wypadku suy Chrystusowi; w drugim pozwala dotrze do samego Chrystusa, ten bowiem pozwala pomci go zabijajc wrogw i sam z tym wiksz ochot niesie rycerzowi otuch. Tak wic jak mwiem, rycerz Chrystusa moe zadawa mier bez obaw, a umiera z jeszcze wiksz pewnoci, gdy osobicie odnosi korzy z wasnej mierci, a Chrystus ze mierci, ktr on zadaje. [] Rycerz Chrystusowy to krzyowiec, ktry prowadzi podwjn walk: z ciaem i krwi oraz mocami piekielnymi [...]. Idzie miao naprzd, czujnie spogldajc na prawo i lewo. Swoj pier przyoblek w kolczug, a dusz okry pancerzem wiary. Z t podwjn zbroj nie obawia si ju ani czowieka, ani szatana. Idcie zatem, rycerze, miao naprzd, idcie z sercem nieustraszonym przepdzi wszystkich wrogw Krzya Chrystusowego! A t pewno miejcie, e ani mier, ani ycie nie odcz was od chrystusowej mioci. [...]. Jake chwalebny jest powrt rycerza po zwyciskim boju! A jak bogosawiona jego mczeska mier w walce35. - Bernard rozejrza si nieprzytomnym wzrokiem dookoa - mam ja dla was miejsce - zwrci si do Andrzeja - Miejsce to nazywa si Chartres. Na miejscu studni, gdzie wit figurk Naszej Pani brzemienn bdc, odnaleziono. Stoi tam niewielki, drewniany kociek i szkoa pod moj piecz, ale wy tam wielk katedr postawicie. Katedr Naszej Pani - Notre Dame Czas w podziemiach klasztoru Saint-Gilles dla Piotra nie istnia, zatrzyma si gdzie w niewiadomym punkcie i zawis w niezmierzonych polach Eteru. Kiedy wyszli na zewntrz byo ju zupenie ciemno. W Piotra gowie dziao si co czego zrozumie nie potrafi, a
34

Najwyszy Zakon Rycerski wityni Jerozolimskiej - Templariusze wity Bernard z Claivaux - Pochwaa Nowego Rycerstwa - wydana w 1130 roku

35

63

jednak co co kiedy zna i zapomnia. Przed oczami stawi mu si stary druid ze ly. Piotr spojrza w niebo. Nad wieami kocioa byszczaa swoj chwa Wenus.

XXX Zima otulia puchow pierzyn pola okalajce Obin. W dali sucha byo jak mrz skuwa silnymi okowami wody Odry. Dormir, dowdca stray grodu nie mg zasn. Noc ukrya ju wszystkie szczegu horyzontu, cisza panowaa dookoa jednak co byo w powietrzu, co co nie pozwalao mu zamkn oczu. Nagle, potne walenie w bram wyrwao go z zadumy. - Kog tam diabli po nocy nios - krzykn w d do stranikw, gdy trzask i chrobot otwieranej bramy rozci barwy nocy. - Wracaj, wracaj - krzyki niosy si po caym grodzie - Pan wojewoda wraca, zdrw i cay. Maria wyskoczya z ka. Obleka si w cieplejsze szaty i wysza na dziedziniec. Jak najszybciej chciaa podzieli si ze swoim ukochanym mem t najwspanialsz nowin, ktra ich spotkaa. wiata pochodni rozwietliy dziedziniec, na ktrym ruch i gwat si dzia. Suebni konie odbierali, wiata palili i jado szykowali. Piotr zeskoczy z konia i podbieg do ony oczekujcej go w progu. Jego serce chciao wyskoczy i opuci jego ciao na ten pikny widok. Dopad ony i schowa j w swoich wielkich ramionach, tulc tak mocno, jakby tylko w ten sposb mg zatrzyma swoje serce. - Tak mocno ci kocham, jak nikt nie potrafi kocha - powiedzia Piotr

64

- Nawet ty sam? - odpowiedziaa tajemniczo Maria, kiedy ju wydostaa si z potnego, niedwiedziego ucisku - Jak to ja sam, skoro to moja mio? - Piotr zauway jakie zmiany na twarzy Mari czy to tsknota czy rozka sprawia e jeszcze pikniejsz si wydajesz niem ci zostawi? - To za spraw Boga, za wstawiennictwem pewnie witego Idziego mnie pobogosawi a za twoj spraw brzemienn jestem. Dam ja ci potomka, krew z krwi, ko z koci twoich - Maria na powrt ukrya twarz na wielkiej piersi Piotra. Piotr oniemia. Szczcie, ktre go ogarno byo niedopisania. Jego modlitwy i proby zostay wysuchane. Pan odpuci mu jego winy i speni swoje obietnice, teraz czas na niego. Delikatnie wzi na rce biaogow, ktra teraz mocno wtulaa si w jego ciao tak jakby byli jednoci, i wnis j do pomieszcze. Drzwi grodu zamkny si, sen, ktry tak nagle zosta przerwany, szybko powrci i spokojem owin cay Obin. Dwa niedwiedzie, krcce si w kole gwiezdnego zodiaku zerkay na l, a nad wszystkim czuwa wspaniay abd. Ciemno ciaa co zostaa Noem Wygnaca poczta Niewidomego, nie lepca stworzya

Lata mijay Piotrowi i Marii na cikiej pracy. Po jego pielgrzymce do Prowansji, za wstawiennictwem witego Idziego, Bg obdarzy ich potomstwem, ktre rozwietlao ich kady dzie. Ich miech cigle dwicza w uszach Piotra, a zwaszcza crki, ktr to on Beatrycze36, jako przynoszca szczcie po witej Beatrycze z Sens a Maria Agafi zwaa. Dzieciom postanowili wsplnie imiona nadawa, tradycj zachowa. On nadawa imiona witych paskich, ona tradycyjne sowiaskie. W ten sposb w jednej osobie czc teraniejszo i przeszo, aby kiedy w przyszoci, jedne i drugie wanymi bdc zaowocoway. Najmodszy Idzim - witosawem by zwany. Maria teraz prawie codziennie odwiedzaa wysp Piasek, gdzie to za jej wstawiennictwem rosy mury kocioa Najwitszej Mari Panny i budynki klasztorne dla Augustianw, ktrych to za wstawiennictwem Bernarda z Clairvaux, sprowadzi Piotr z Arrovaise i osadzi w swoim palatium w Grce, a i to przystosowawszy do Boych posug. To ona wybraa architekta i cigna go z kraju swoich
36

Beatrycze - imi eskie pochodzenia aciskiego. Wywodzi si od sowa beatrix, ktre oznacza: "przynoszca szczcie". Powstao zapewne na bazie rdzenia beatus "bogosawiony". Polskie imi to Beata.

65

ojcw. Powstawaa tam witynia na wzr bizantyjskich stawiana, pod pilnym okiem architekta laski granit zamienia si w mury co to kademu dadz rad. laski granit take i w Obinie wielkimi grami zalega, gdzie Piotr zachwycony prac Benedyktynw, opactwo dla nich wybudowa na wzr tego, ktre w Saint-Gilles zwiedza, pod doradztwem architekta, powiernika i przyjaciela Bernarda, magistra Achardusa 37, ktry swego dowiadczenia i rad budowniczym opactwa udziela. Wszystko w oczach roso cieszc paskie oko. W caej tej radoci domowych pieleszy, burza ktr toczy Bolesaw cigna i za sob Piotra. Prawie nie byo roku aby na jak wypraw si nie szykowa, albo i z niej powrci. Bolesaw, po zhodowaniu Pomorza, co przy pomocy Ottona z Bambergu owocna bya i hod zoony przez Ksicia Pomorskiego Warcisawa przyniosa. Potem Bolesaw na ziemie Wgierskie ruszy. Nie przewidzia on e przeciw niemu siy poczone, Wgrw, Czechw, Niemcw i niewielkiej iloci Rusinw id. W bitwie nad rzek Saj, gdzie nie byo ani zwycizcw ani pokonanych, jeno pole trupw zostao, Bolesaw powrci postanowi. Dopiero podczas powrotu, wielkie straty ponis, podstpnie atakowany. Zajty wysyaniem posikw dla swojego duskiego zicia Magnusa, nie mg odeprze licznych i niszczcych najazdw Czechw na lsk. Nawet Kanonicy, ktrzy w Sobtce mieszkali do niewykoczonych jeszcze, lecz bezpieczniejszych murw klasztoru Na Piasku, przed Sobiesawem si schowali pod bezpieczne skrzyda Obina. Bolesaw ktry nie tylko o polskie ziemie ale i polski koci w Gniezdnie walczy zmuszony do ukadw zosta i Ziemie Pomorskie, niedawno zdobyte w lenno cesarzowi Lotarowi odda. Czas nie czeka, a pcha naprzd ten rydwan Boga, zaprzony w 4 uskrzydlone zwierzta. Lwa, Ora, Wou i Anioa. ycie, cho tak krtkie pene jest niespodzianek na ktre nie zawsze moemy si przygotowa. Ta jedna wanie zmienia i cakowicie przewrcia ycie Piotra. Padziernik tego roku ju zapowiada mron zim. Guch noc rozdary ostre dwiki walenia do wrt grodu. Zaspany stranik wychyli si przez palisad - Kto tam? - zagrzmia z gry. Pod bram zauway trzech jedcw. - Z piln wiadomoci od ksinej Salomei do pana wojewody, otwieraj a chyo pada odpowied z ciemnoci. - Budzi tam dowdc stray - wrzasn stranik w ciemno - Ju bram otwieramy.
37

Achard z Clairvaux SOCist (zm. ok. 1170) bogosawiony, ucze i wsppracownik witego Bernarda z Clairvaux, architekt i budowniczy kilku opactw cysterskich m.in w Himmerod nieopodal Trewiru. Prawdopodobnie odwiedzi Polsk w zwizku z fundacj cystersw w Jdrzejowie.

66

Dormir wyrwany ze sny szybko przyoblek swoje szaty i zbieg na d po drewnianych schodach. Otworzy mae okienko w niewielkich drzwiach bramy. - Sam tu - krzykn - pokae si niech twoje oblicze obacz Jeden z jedcw podjecha bliej - Otwieraj moci Dormirze, bo wiadomo pilna, a jeszcze do Krakowa nam trzeba jecha z wiadomoci do Wadysawa. - Otwieraj - zawoa Dormir, kiedy rozpozna jednego z ludzi Bolesawa. Ich przybycie pobudzio cay dwr i stao si tak jasno jak w noc sobtkow. Jedcy zostali wprowadzeni do pomieszcze ssiadujcych z sypialni Piotra, ten zbudzony wczeniejszym rozgardiaszem ju czeka. Jego twarz zmieniaa si w trakcie czytania listu. - Oddzia z dwudziestu ludzi niech bdzie gotowy przed jutrzni do wymarszu - sowa te wryy co zego - A zbudzi mi Maura, niech uda si do opata i msz zamwi na intencj - Piotr na chwil zawiesi gos - na intencj co nas zmusza do tak pilnej podry. Posowie nakarmieni zostali i cho na chwil wskazano im miejsce do spoczynku. W drzwiach pojawi si mnich w habicie benedyktyna, ktrego Maurem zwano. By on osobistym pisarzem komesa. - Miaem ju biega do mojego opata i budzi go po nocy, ale ecie panie Piotrze nic nie wspomnieli o intencji na jak msza ma by odprawiona. To mnie opat zbeszta i przepdzi w noc czarn - Na intencj zdrowia ksicia Bolesawa, jeno to tajemnica, ktr niech tylko braciszkowie znaj eby paniki po grodzie i w okolicy nie sia. Pisze mi ksina Salomea, e zdrowie Bolesawa tak bardzo podupado, e Bolesaw chce mnie obaczy jeszcze przed mierci. I wy te abycie rano do drogi gotowi byli. Moe zapisa co przyjdzie to potrzebny bdziesz. O wicie orszak ruszy na Trzebnic, potem przez Kalisz, czyc, potem wzdu Bzury do Sochaczewa, gdzie zoony chorob, lea w konwencie Benedyktynw pod piln opiek medykw. Posowie ksinej, po przespanej resztce nocy, ktra im zostaa ruszyli w stron Krakowa, aby zawie t nieszczsn wiadomo pierworodnemu synowi Bolesawa, Wadysawowi, ktry tam od lat ju przebywa, oeniwszy si w rok po powrocie Piotra z pielgrzymki, z Agnieszk Babenberg. Bya to bardzo energiczna kobieta, dumna ze swojego pochodzenia i pokrewiestwa z cesarzem niemieckim Henrykiem IV, ktry to by bratem rodzonym jej matki. Moda i ambitna cakowicie sterowaa postpowaniem Wadysawa,

67

nawet do tego stopnia e zayo jaka go czya z Piotrem gasa jak wypalajca si wieca. dza wadzy i zazdro spowodowaa e nienawidzia ona Piotra z caych si. - Co to bdzie, gdy, uchowaj Panie Boe i zachowaj ksicia w dobrym zdrowiu Dormir zadawa gono pytanie, ktre drczyo wszystkich - nasz Pan zejdzie z tego wiata i zapuka do wrt Piotrowych? - Uchowaj Boe - powtrzy Piotr - to to czek mody, sze lat modszy ode mnie to i nic takowego sta si nie moe. Ojcze Maurze, mdl si za nim, a jak Pan wysucha prb twoich to i wielka nagroda nie ominie twojego konwentu - zwrci si do Maura, ktry pozostawa lekko w tyle - Mam ja w jukach drakwie i zioa, w ktre mnie nasz opat zaopatrzy dla ksicia Bolesawa i pouczy e jak mao bdzie to mam szybko sa wiadomo to wicej przyle - Ja nawet myle nie chc co si stanie. Wadysaw pierworodnym jest, ale nawet do piet nie dorasta i w boju i w polityce swemu ojcu. Jeno na polowania jedzi i zabawia si, wszystko w rkach tej Niemry pozostawiajc. To ona, jak amen w pacierzu pod niemieckie rzdy nas odda. - Przesta tak prawi bo i sucha hadko jako to narzekasz na Wadysawa, ktry to jest twym wadc. Darowa mu przecie Bolesaw wada nad caym lskiem, jako ksi. Modli nam si trzeba i prosi Pana Boga, aby to si nie stao. Zniecierpliwiony Piotr ponagli konia, odskoczywszy przed cay oddzia, aby skry swoje obawy. Kiedy przekroczyli Wart i wjechali do Spicymierza, niewielkiego grdka podlegego arcybiskupowi gniezdnieskiemu, gospodarza nie zastali. Ten, opuciwszy grdek dwa dni temu uda si do oa chorego ksicia, do Sochaczewa, a wraz z nim wszyscy wielmoowie z okolicy. Niepokj, ktry panowa w okolicznych grodach udzieli si i lanom, ktrzy przyspieszywszy kroku chcieli jak najszybciej znale si w Sochaczewie, bo to rnie ludzie powiadali. Wie niosa e oto zblia si kres ycia ksicia i wszystkie poczty rycerzy, komesw i opatw kierowane s nad Bzur, po drugiej stronie rzeki. Na prawym brzegu rzeki rozkwit obz namiotw, ktry a roi si od rycerstwa, orszakw, suebnych i mnichw, jednak zamiast ttni yciem w obozie panowaa miertelna cisza. Na wzgrzu cae szeregi klczcych zakonnikw, prostoty i zbrojnych odprawiay mody za zdrowie ksicia Bolesawa. Kaptury na gowach i gromnice w doniach pogbiay stan trwogi. W klasztorze ledwo si dopchali do pomieszcze zajmowanych przez zlegego chorob ksicia i jego maonk Salome, jednak zrezygnowali z wejcia. Wszyscy jeszcze
68

czekali na przybycie pierworodnego Wadysawa, Ksicia lskiego, z Krakowa. Dzie i noc trway modlitwy i zawodzenia tumu miotanego niepokojami o losy wadcy. Ksi, wraz ze swoj maonk Agnieszk i trjk ich dzieci, na trzeci dzie tu przed jutrzni przyby od strony owicza. Razem z nim przyby liczny i strojny poczet druynnikw i panw Ziemi Krakowskiej i lskiej. Piotr razem z Dormirem wyruszyli mu na spotkanie. - Jakie pocieszajce wieci o moim ojcu? - Wadysaw, pomijajc wszystkie grzecznociowe formy powitania zapyta Piotra bez ogrdek - Przykro mi - odpowiedzia Piotr - dycha jeszcze ale jego chwile s policzone, tak medycy twierdz. Sam, bez wezwania nie wchodziem do komnat jego. Jest przy nim Salomea, ale wiadomo e czeka na ciebie i ciebie wci przyzywa - A czy te ju testament ogosi? - Agnieszka wlepia swj zimny wzrok w Piotra. Piotr pomin to pytanie milczeniem, tak jakby tego niedosysza. - Jake tak, teraz w takiej chwili o majtku mona myle? - pomyla - zimna ona jest i wyrachowana. Oj ciko bdzie, ciko gdy to ona do wadzy si dostanie. Chocia i po pierwszestwie Wadysawowi si wadza naley, ona to a nie Wadysaw bdzie bero dziery. Tak to ju jest w dzisiejszym wiecie e mczyzna majtek po ojcu a kobieta przy mu zdobywa. Cay pochd ruszy do zabudowa klasztornych.

W izbie panowa pmrok, rozwietlony jedynie gromnicami stojcymi przy ku chorego Bolesawa. Takiego Bolesawa Piotr si nie spodziewa. Z czowieka duego, penego werwy i si teraz na ou zostao tylko p. Twarz o kolorze wosku pszczelego wyraaa jeno bl, a z zamglonych oczu ju uchodzio ycie. Izba bya pena ludzi. Po prawicy ksicia Wadysaw stan wraz z on i dziemi, Bolesawem, Mieszkiem i Konradem a za nimi komesi krakowscy i lscy, gdzie i Piotr zaj swoje miejsce. Po lewicy za Salomea trzymajca na rkach niemowl - Kazimierza 38 z synami - Bolesawem, o wosach pokrconych jak baranie runo, ktry to lat 13 ukoczy, o rok modszy Mieszko, Henryk, jeszcze dziecko bo liczcy lat 6. Ochmistrz ustawia wszystkich wedle kolejnoci i starszestwa , a mae creczki ksistwa za brami ustawia piastunka. Za ca ta dziatw
38

Ostatni, najmodszy z synw Bolesawa Krzywoustego, Kazimierz II Sprawiedliwy prawdopodobnie urodzi si tu przed mierci Bolesawa lub by ju pogrobowcem co jest mniej moliwe.

69

ustawili si wielmoowie Mazowsza, Kujaw, Wielkopolski, Ziemi Sieradzkiej i czyckiej oraz Sandomierszczyzny. Wszyscy oni patrzeli jakby z gry na duo mniejszy poczet stojcy po stronie ksicia Wadysawa, ktry to i opraw i liczebnoci by znacznie mniejszy. Bolesaw otworzy oczy, jakby teraz dopiero zauway Wadysawa. Na twarzy pojawi si saby umiech. Wzrok jego zacz bdzi po twarzach przybyych. Nieznacznie wznisszy prawic i krelc znak krzya pobogosawi wszystkich przybyych. Odszukawszy wzrokiem biskupa Jakuba ze nina, tego u ktrego to zatrzyma si Otton z Bambergu przed wypraw na Pomorze w roku 1124 kiedy to Piotr na sd wezwany zosta do Gniezdna, da znak aby ten zacz. Biskup Jakub, odebrawszy zwinity dokument oprawiony pieczciami z rk komesa Henryka z Gogowa gosem dononym i czystym zacz czyta:

39

- My Bolesaw, ksi caej Polski - biskup zawiesi na chwil gos - czujc zbliajcy si kres dni wdrwki naszej na tej ziemi polecilimy nasz ostatni wol spisa. Wol nasz jest nastpstwo po nas zostawi czterem synom, wyznaczajc granice dzielnic w taki sposb e przy najstarszym ma pozostawa wadza w dzielnicy krakowskiej, ze stolic Maopolski Krakowem, w ktrej skad wchodz Maopolska, ziemie sieradzka i czycka, Kujawy z Kruszwic, ziemie kalisk, gniezdniesk z Gniezdnem i Pomorze z Gdaskiem. Ustanawiam rwnie pryncypat, ktry to przy wadcy tych ziem zostaje. Natomiast gdy ten umrze, zawsze starszestwo wieku i prawo primogenitury VII ma rozstrzyga rzecz o nastpstwo tronu. - Biskup na chwil przerwa czytanie aby wiadomoci dotary do suchajcych - Prawa te Wadysawowi jako najstarszemu przysuguj, wczajc w to ziemie lskie z Wrocawiem i ziemi lubusk, ktre to otrzyma od nas w darze lubnym, i jego te jako Princepsem seniorem ustanawiamy.

39

mier Bolesawa III - obraz J. Peszka (1800-1820)

70

Bolesawowi ziemie mazowieckie ze stolic w Pocku, gdzie koci przodkw naszych spoczywaj, wraz z wschodni czci Kujaw pod opiek i rzdy dajemy. Mieszko nasze zachodnie granice wraz z Poznaniem otrzymuje, a najmodszemu Henrykowi, nasze wschodnie granice z Sandomierzem a po Bug ku pnocy i wschodowi pozostawiamy. Jako opraw wdowi onie mojej Salomei cz ziemi sieradzko-czyskiej pozostawiamy. - Biskup zakoczy czytanie i zwin rulon. W izbie panowaa cisza. - Wadysawie, zbli si - saby gos ksicia rozleg si guchym echem Wadysaw przypad na klczki przy ku chorego i caujc jego do rzek - Jestem ojcze - To dobrze, to dobrze - cicho powiedzia Bolesaw i przykry drug doni do Wadysawa - Do ciebie jako seniora naley penia wadzy nad wojskiem i sdownictwo w caym pastwie, prawo mianowania komesw grodowych w dzielnicach juniorw, prawo inwestytury biskupw w caym kraju, a take cz danin i wsplna dla caego

kraju moneta. Jedynie ty jako senior bdziesz mia prawo wypowiadania wojny i zawierania ukadw, ale te i do ciebie jako najstarszego naley opieka nad maoletnimi ksitami naszego rodu. Tak szczegowe okrelenie praw seniora wywoao delikatny umiech na twarzy Wadysawa, ktry przebi si przez zy cisnce si do oczu. Nawet Agnieszka wydawaa si by zadowolona z takiego obrotu sprawy. Bolesaw puci donie Wadysawa i gow swoj skierowa w kierunku maonki. Ta widzc jego ochot rozmowy z ni zbliya si do oa chorego, obok niej maoletni ksita upadli na kolana i zbliyli si z twarzami zalanym zami, aby ucaowa donie ojca. - Nie mgbym umrze w spokoju - cicho powiedzia Bolesaw, patrzc w oczy Salomei - gdybym ciebie, moja kochana maonko, za to e mnie potomkami obdarzya i szczciem, bez oprawy wdowiej zostawi. Korzystaj z niej do koca ycia majc przy sobie Henryka i tego tu Kazimierza zanim do swych lat nie dojd i nie posid dziedzictwa po tobie, swej matce. Wszystkich was tutaj zgromadzonych - zwrci si do wszystkich przybyych do niego wielmow - na wiadkw bior testamentu mego, i abycie tak jak przy mnie na stray stali, tak i stacie na stray mego rodu. Zaklinam was, ktrzy stalicie wiernie u mojego boku, stjcie te i tak przy bokach mych nastpcw. Piotrze, zwaszcza ty, ktry mi za ycia przyjacielem by i dla mnie jako comes pallatinus w mej pamici pozostaniesz.
71

Tobie powierzam opiek nad moj ostatni wol, tak jak wielokrotnie ty skadae swoje ycie w moje rce. Nie jest moim zamiarem dzieli ziemie a poczy je wszystkie pod jednym panowaniem seniora, po mierci sukcesorw. Wol moj jest nie dopuci do walk i zatargw pomidzy brami, unikn wojny domowej, ktra po mierci mojej wybuchn by moga. Bolesaw opad wyczerpany na oe. Po wymczonej i wychudzonej chorob twarzy pyny zy. Ksi Wadysaw, a za nim wodzowie, komesi, monowadcy po kolei podchodzili do oa chorego i caowali w bezwadn do wadcy i wychodzili. Piotr zbliy si do Bolesawa, upad na kolana i chwyci jego do, przycigajc j z szacunkiem do swoich ust. Do ta zacisna si na jego doni a z ust Bolesawa wylecia cichy szept - egnaj mj przyjacielu - Po twarzy Piotra, pierwszy raz od niepamitnych czasw stoczya si jedna za. Jedna, wielka, gorzka za, ktr przekn po cichu. W izbie pozosta tylko biskup Jakub i Salomea z dziemi, jednak kracowe wyczerpanie ceremoni nakazao odesa dziatw i wezwano medykw do chorego. Jeszcze tej samej mronej nocy, dwudziestego smego dnia padziernika Roku Paskiego 1138 Bolesaw odda swojego ducha Bogu. Rano, jeszcze przed jutrzni, wszystkie dzwony i wywieszona czarna flaga na zamkowej wiey obwiecia zebranemu ludowi o mierci wadcy. Ksina Salomea zadecydowaa e Bolesaw zoon w Pocku zostanie obok swego ojca Wadysawa Hermana, jeno bazylika dziki staraniom i fundacji biskupa Aleksandra z Malonne rosa dopiero w gr, budowana z rwnych granitowych ciosw na Wzgrzu Tumskim. Stara, co to j Wadysaw ufundowa podupada znacznie i rozebrana zostaa. Na miejscu nie byoby i okazji i miejsca na dokonanie uroczystoci aobnych wic wszystko to odby si miao w opactwie Marii Panny w czycy, gdzie to ksina modrzewiowy dwr zajmowaa. Zwoki, po usuniciu wszystkich wntrznoci zabalsamowane zostay, natarte sol i wonnociami, odziane w najlepsze ksice szaty ktrych by i sam cesarz si nie powstydzi na szkaratach w trumnieVIII zoone na wozie zostay. Korowd aobnikw, orszaki komesw, wojewodw, monowadcw wyruszy nastpnego dnia rano wrd milczcej z trwogi gawiedzi i posplstwa, ktrym to bite brakteaty z podobizn ksicia Bolesawa i witego Wojciecha rozdawano.

72

Piotr ze swoim oddziaem doczy do orszaku Ksicia Wadysawa. Po dotarciu do czycy Ksina wdowa zaja swj dwr, Wadysaw razem z monowadcami krakowskimi i lskimi grd zaj, jednak Piotr, czu e by osob niepodan w tym towarzystwie, znalaz nocleg w podgrodziu zwanym Emaus. Wczenie, skoro wit dzwony zadzwoniy na egzekwie. Ciao o twarzy bladej jak mier, w otwartej przepiknie rzebionej trumnie umieszczono na katafalku nogami do przodu w kierunku otarza. Arcybiskup spojrza w te oczy teraz schowane za zamknitymi powiekami. Donie splecione na piersi zacinite byy na jego wiernym urawiu, mieczu z ktrym wszystkie zwycistwa i nieliczne klski ponosi. Blask otaczajcych go wiec dodawa sprawia wraenie jakby Bolesaw dopiero co pogry si w spokojnym nie i niedugo mia wsta, odziany w czarny pokutny habit wedle jego woli. - Nikt nie zna dnia ani chwili - Biskup Jakub ze nina rozoy rce - kiedy do Boej posugi nie tu lecz na tamtym wiecie wezwie go Pan - Biskup na chwil zawiesi gos, powid wzrokiem po zgromadzonych w wityni w czycy na uroczystociach pogrzebowych. Nie dao si ukry wraenia e pod jednym dachem Domu Boego w nawach znajduj si dwa rne, wrogie sobie obozy. W jednym ksina Salomea przewodzia, w drugim za tym mniejszym prym wioda Agnieszka, ona Ksicia Wadysawa. - W sile wieku - kontynuowa biskup - nagle i niespodziewanie, tak jak za wstawiennictwem witego Idziego Pan powoa go do suby w tym wiecie tak i niespodziewanie powoa go do suby na tamtym. Teraz stoi tutaj, przed obliczem Boga i zdaje sprawy ze swojego ycia. A bo i ma z czego. ycie jego cae ojczynie i Bogu powicone byo. Jednakowo zwycistwa i pokuty znosi, jako i po olepieniu brata widzielimy na wasne oczy woa gono arcybiskup tak znakomitego ma, tak potnego ksicia, tak lubego modzieca, jak przez dni czterdzieci poci publicznie, lec wytrwale na ziemi w popiele i wosiennicy, wrd strumieni ez i ka, jak wyrzek si obcowania i rozmowy z ludmi, majc ziemi za st, traw za rcznik, czarny chleb za przysmaki, a wod za nektar. Prcz tego biskupi, opaci i kapani wspierali go, kady wedle si mszami witymi i postami, a przy kadym wikszym wicie lub przy konsekracji kociow odpuszczali mu cokolwiek z pokuty na mocy swej wadzy kanonicznej. On sam ponadto stara si o to, by co dzie odprawiano msze za grzechy i za zmarych, by piewano psaterz, i z wielkim miosierdziem nis pociech ndzarzom, karmic ich i odziewajc.

73

A co najwaniejsze ponad to wszystko i co za gwn rzecz w pokucie si uwaa, to to, e wedle nakazu Paskiego uczyni zado bratu swemu i otrzymawszy przebaczenie pogodzi si z nim. Jeden jeszcze nader godny zyska Bolesaw owoc swej pokuty, ktry dla "wszystkich pokutnikw moe uchodzi za wzr, ile e tu chodzio o tak potnego ksicia. Mianowicie, mimo e sprawowa rzdy nie nad [jakim] ksistwem, lecz nad wspaniaym krlestwem i e niepewny by pokoju ze strony rnych wrogich chrzecijaskich i pogaskich ludw, to jednak powierzy siebie i swe krlestwo w obron potdze Boej i przy sposobnoci zjazdu [z krlem wgierskim Kolomanem], wtajemniczywszy w to tylko szczupe grono osb, z najwiksz pobonoci odby pielgrzymk do w. Idziego i w..Stefana Krla [w Biaogrodzie na Wgrzech]. I przez wszystkie czterdzieci dni owego postu [od 19 lutego do 5 kwietnia Roku Paskiego 1113] byby poci, poprzestajc na posiku samego tylko chleba i wody, gdyby ze wzgldu na wielki trud [pielgrzymki], roztropno i mio biskupw i opatw odprawiajcych za msze wite i modlitwy nie zmuszaa go nakazem posuszestwa do amania owego postu. Co dzie te z miejsca noclegu tak dugo szed pieszo, a niejednokrotnie (boso, wraz z biskupami i kapelanami, a skoczy godzinki o Najwitszej Pannie, godziny kanoniczne tego dnia oraz siedem psalmw pokutnych z litani, a czstokro po wigiliach za zmarych dodawa te cz psaterza. A tak pobono i gorliwo okazywa rwnie w obmywaniu ng ubogim i dawaniu jamuny, e nikt potrzebujcy, ktry prosi o wsparcie, nie odchodzi bez tego wsparcia. A ilekro pnocny ksi przybywa do jakiej siedziby biskupiej lub opactwa, czy te prepozytury, to miejscowy biskup, opat czy prepozyt, a kilkakrotnie sam krl wgierski Koloman, wychodzili mu naprzeciw z procesj. Bolesaw za wszdzie pewne dary skada kocioom, ale w owych gwniejszych miejscowociach ofiarowywa tylko zote i [cenne] tkaniny. I jak przez cae Wgry biskupi, opaci i prepozyci przyjmowali go pobonie, tak z okazaoci i wielk pilnoci przygotowywali dla posug wieck, a on ich obdarowywa i sam od nich otrzymywa dary. [...] Z tak to pobonoci duchow i wieckimi objawami czci powrci Bolesaw ze swej pielgrzymki, jednake [nawet] wrciwszy do swego krlestwa nie wyrzek si od razu
74

pokutniczego trybu ycia i stroju pielgrzyma, lecz wytrwa w tym samym zamiarze pielgrzymowania a [do chwili przybycia] do grobu witego Wojciecha mczennika, gdzie mia obchodzi uroczysto Wielkiej Nocy. A im bardziej z dniem kadym zblia si do stolicy witego mczennika [do Gniezna], tym poboniej wrd ez i modlitw wdrowa boso. Gdy za przyby do miasta i grobu witego mczennika, jake wielkie rozda jamuny ubogim, ile to ozdb zoy w kociele i na otarzach! Dowodem tego jest dzieo zotnicze, ktre Bolesaw kaza sporzdzi na relikwie witego mczennika jako wiadectwo swojej pobonoci i pokuty. Trumienka owa bowiem zawiera w sobie 80 grzywien najczystszego kosztownych kamieni, ktre zapewne dorwnuj wartoci zotu. W stosunku za do swoich biskupw, ksit, kapelanw i niezliczonych rycerzy tak okazale i hojnie obchodzono ow wit i chwalebn Wielkanoc [6 kwietnia R. P. 1113], e kady z moniejszych, a niemal e i pomniejszych otrzymywa od ksicia kosztowne szaty. Odnonie za kanonikw witego mczennika, strw i sug kocielnych oraz mieszkacw samego miasta wyda zarzdzenia tak szczodre, e wszystkich bez wyjtku uczci szatami lub komi czy innymi darami, stosownie do godnoci stanowiska kadego.40" Wzruszy aobnikw t mow arcybiskup. Niejeden cichcem, rkawem wyciera cieknc po policzku z. Arcybiskup wspomina zasugi Bolesawa, ktre dokona przez cae swoje ycie cznie z tym e to dziki niemu w Gniezdnie arcybiskupstwo pozostao, ktre swoimi skrzydami objo kocioy i klasztory na ziemiach bolesawowych, ktre to bulla protekcyjna z 7 lipca Roku Paskiego 1136 potwierdzia. - Jeszcze to trzy roki do tyu - wspomina arcybiskup - ten dzielny rycerz w Merseburgu41IX przed cesarzem Lotarem jako wadca samodzielnego pastwa miecz nosi i z naleytymi honorami zosta przyjty jeno lenno musia zoy z zachodnich Ziem Pomorskich a kocioy ktre tam powstaway do arcybiskupstwa w Dziewinie 42 przypisane zostay za spraw Ottona z Bambergu. Dzikujmy Bogu za to e zesa nam tego dzielnego wadc i opakujmy nasz strat, skoro Bg Ojciec zdecydowa powoa go do siebie. Arcybiskup zawiesi gos. W wityni zalega cisza, rozproszona tylko hamowanym szlochem. Poddani powoli, pojedynczo zbliali si do trumny zmarego aby go osobicie
40

zota, nie liczc

pere

Fragment z Kroniki Polskiej Galla Anonima Mowa tutaj o Zjedzie w Merseburgu, ktry si odby 15 sierpnia 1135 roku. Polska nazwa Magdeburga

41

42

75

poegna w tej ostatniej drodze. Kiedy tum ju si przewin wieko trumny spado z hukiem, ktry odbi si wielkim echem o ciany kocioa i zostao zabite wielkimi gwodziami. Powietrze rozdar niepohamowany pacz. Salomea dopiero teraz wybucha paczem wczeniej mocno tumionym. - Ale ta si mocno drze - Piotr stojcy za plecami Wadysawa usysza szept Agnieszki - Dobrze e te zdy testament spisa bo ta jdza gotowa bya wszystko zagarn i twoich synw nalenych praw pozbawi. - W gosie Agnieszki sycha byo nieskrywan nienawi do ksinej-wdowy. - Zobaczysz e jeszcze przez ni wiele problemw i wani bdzie. - Zmilcz kobieto chocia w tym witym miejscu - Ksi warkn na on aby pohamowa jej zapdy. Ta ze wzgldw na obce uszy jeno zaprzestaa jazgota, gdy zmiarkowaa e sycha j dookoa. Trumna zostaa wyniesiona z kocioa i zoona na wozie. Pochd aobnikw ruszy w kierunku Pocka, rozcigajc si na drodze jak wielki w. Orszak prowadzi oddzia stu konnych stanowicy stra przyboczn ksicia, stacjonujcy w czycy, za trumn Ksi lski i senior, Wadysaw pierworodny Sym Bolesawa jako symbol cigoci rodu i wadzy ksicej, otoczony rycerzami i monymi tego kraju, a wrd nich Piotr z Dormirem i benedyktynem Maurem, ktry to skrztnie notowa wszystkie zdarzenia. - Cikie to bd czasy, pene sporw i wani pomidzy brami, a w szczeglnoci pomidzy tymi dwiema silnymi kobietami, ktre swoich mczyzn w garci trzymaj. - Jake to? - Maur zdziwiony spojrza na Piotra - to mczyzna jest gow rodziny i to on prym ma wodzi. Jak napisane jest w Pimie: kobiety - w skromnie zdobnym odzieniu, niech si przyozdabiaj ze wstydliwoci i umiarem, nie przesadnie zaplatanymi wosami albo zotem czy perami, albo kosztownym strojem, lecz przez dobre uczynki, co przystoi kobietom, ktre si przyznaj do pobonoci. Kobieta niechaj si uczy w cichoci z caym poddaniem si. Naucza za kobiecie nie pozwalam ani te przewodzi nad mem lecz [chc, by] trwaa w cichoci. Albowiem Adam zosta pierwszy uksztatowany, potem - Ewa. I nie Adam zosta zwiedziony, lecz zwiedziona kobieta popada w przestpstwo. Zbawiona za zostanie przez rodzenie dzieci; [bd zbawione wszystkie], jeli wytrwaj w wierze i mioci, i uwiceniu - z umiarem.43 - Ech bracie, tylko w tych swoich witych ksigach siedzisz i o wiecie prawdy nie znasz? Czy Pawe Aposto co te sowa do Tymoteusza kreli pomyli si nie mg? Czyja
43

1 List do Tymoteusza 2:9-15, Biblia Tysiclecia

76

krew waniejsz jest? Mczyzny czy kobiety? Czy to nie Bg stworzy czowieka Mczyzn i Kobiet, a wic przez to stawiajc ich na rwnych prawach? Jeno mczyzna wszystko powici dla swojej ukochanej, o czym ta wie dobrze i wykorzysta t nasz sabo potrafi. Zatem pewnie mdrzejsz jest, gdy to ona sprawia e mczyznom si wydawa i to oni rzdz, co prawd jest, jeno rzdz tak jak kobieta pragnie. Ot i caa prawda o rzdzeniu. Na takich rozprawach, wypenionych wieloma obawami mina im podr do Pocka, gdzie ciao Bolesawa zostao zoone obok ciaa jego ojca. XXX

77

Ksi Wadysaw od wczesnych lat modzieczych, jako pierworodny Bolesawa, do sztuki rycerskiej i do sprawowania rzdw, ktre w przyszoci mia obj po ojcu, by przygotowywany. Zapoznawany z histori ziemi, ktr wada Bolesaw jednak niewiele si kwapi do nauki i rozrywki stawia ponad wszystko, a ju wiele si zmienio kiedy to obumara mu matka, Zbysawa, pozostawiwszy ledwo co dziewicioletnie pachol w objciach macochy, Salomei z Bergu, drugiej ony Bolesawa. Tej jednak nie w smak byo pilnowa aby Wadysaw wyrs na nowego wadc, majc na myli wasne dzieci, ktre miay narodzi si z tego maestwa. Cikie to byy czasy dla Wadysawa. Bolesaw zajty cigymi utarczkami i wyprawami nie powica zbyt wiele uwagi na jego wyksztacenie. Wicej te czasu mody ksi spdza z Piotrem nili na swoim dworze. On te naucza go polowania, rozumienia mowy natury, a Salomea sukcesywnie oddzielaa go od spraw pastwowych. Roku Paskiego 1125 na polecenie Bolesawa polubi Agnieszk, czternastoletni crk margrabiego Austrii, przyrodni siostr cesarza niemieckiego, Konrada III. Maestwo to miao bowiem pozyska Polsce kontakty z opozycj niemieck, potrzebne w okresie konfliktu z cesarzem Lotarem z Supllinburga. W prezencie lubnym otrzymali we wadanie lsk, ktrego nazwa od gry ly pochodzi. Pomimo swojego modego wieku bya kobiet niezwykle energiczn, przepeniona but, dum ze swoich wizw krwi i niezwykle ambitn. Tak ambitn, e polowania stay si dla Wadysawa miejscem spokoju i ucieczki od rzeczywistoci coraz bardziej wypenionej niemieckimi zwyczajami, niemieck mow i niemieck sub. Ju w dwa lata po lubie obdarowaa Wadysawa synem, ktremu na imi Bolesaw, po jego dziadzie dano jako i pierworodny syn Salomei i Bolesawa, jeno 6 lat starszy od swego bratanka. Jake si wielka rywalizacja pomidzy tymi kobietami o prym rozwina, e i legendy na ten temat kry zaczy. Kada bowiem o przyszoci wasnych dzieci mylc nie zwaaa na drug, koki ciosajc na gowach mw, o swoje walczya, a nienawi kobiety rwna jest z desperacj lwicy bronicej swojego gniazda, ktra uderzy wtedy kiedy nikt si nie spodziewa.

78

Po uroczystociach pogrzebowych ksi Wadysaw z Agnieszk i caym dworem wrciwszy do Krakowa caej litanii wysucha musia. - A widziae to jak si ONA puszya, pirka stroszc? - Agnieszka wylewaa ca na ma - Bolesaw wadz Tobie ostawi a ona prym wodzi chciaa. Zobaczysz e ciebie mj ksi, od tronu odsunie a wraz z Tob krew z krwi Twojej. Jak kokosza jaka swe bkarty pod skrzyda chowaa, a ty jak pksi, ktremu nadziej dano a plecy elazo chc wrazi. Nic jeno zmilcze chcesz te okropiestwa. Wadysaw dla witego spokoju jeno przytakiwa na takie gadanie ale jak stara prawda rzecze - kropla wody skay dry, tak i sowa Agnieszki nie na wiatr rzucane byy. Piotr chcia jak najdalej trzyma si od tych wani rodzinnych, jednak jako wykonawca ostatniej woli zmarego ksicia Bolesawa, musia utrzymywa poprawne stosunki z kad ze zwanionych stron. Sw pobonoci, mdroci i roztropnoci, teraz w tych trudnych dla wszystkich czasach wielkie powaanie wrd monych zyska. Sta si ostoj sprawiedliwoci zaszywszy si w swoim Obinie. Piotr nerwowo chodzi po gocinnej izbie Palatium w Grce. Rozejrza si dookoa. Nie by tutaj od czasw przeprowadzki zakonnikw do nowych zabudowa na wyspie Piasek. Teraz palatium stao w ciszy od czasu do czasu wypenione modlitw wiernych. Przeor postanowi zastpi ten may kociek co na miejscu starego chramu sta i wanie tutaj, w miejscu gdzie osadzi ich Piotr, chwali Pana. - Trzeba zaatwi wszystko formalnie bo jeszcze gotowi s wszystko odebra - ni to do siebie ni to do kogo kogo tylko on widzia wyszepta Piotr .W gowie kbia si nieskoczona liczba myli. - Gdybymy ca swoja energi, ktr skierowalimy do walki z innymi ludmi, zamienili na mio do bliniego to bylibymy znacznie dalej... bylibymy znacznie lepsi... ale przez tysice lat jedyne co nam wychodzio to niszczenie sabszych by nadyma wasne Ego... a wszystko co dobre dla czowieka zostao mocno schowane, zakazane, utajnione i przemilczane.... szkoda ... zmarnowaa si ogromna moc.. Wszystko co czyni, czyni nie dla siebie a dla innych, dla tych co po mnie przyjd. Cikie czasy id, cikie - z jego piersi wyrwa si ciki oddech. Napicie ktre w nim wzrastao a do niebotycznych granic nie dao mu usiedzie na miejscu. Jaki nieracjonalny niepokj ogarn jego ciao i jaka sia zmusia go do biegu. Wybieg z palatium trzasnwszy drzwiami, wskoczy na konia i ruszy z

79

kopyta. Za nim zosta tylko krzyk przeraonego Dormira, ktry myla e jaki zy Piotra opta i woa o pomoc do nieba. Nadchodziy cikie czasy, ktre potem i opisa trudno byo.

XXX Rok 1145 nie by atwym rokiem dla ziem, ktre pod panowaniem Ksicia Bolesawa jedno stanowiy, po jego mierci natomiast pomidzy braci podzielone zostay. Po mierci Salomei bracia si za by wzili i mocowa, a wyrywa sobie prawa przez ojca nadane. Latem tego roku po bitwie nad Pilic rozejm zawarli, jednak prynceps Wadysaw jego warunkw dotrzyma ani zamiaru nie mia. Przygotowania do nowej wojny poczynia. Gdy Wsiewood Olegowic, zajty tumieniem buntu ksit dzielnicowych u siebie, nie mg zapewni mu pomocy, chocia Wadysaw wzi czynny udzia w wyprawie przeciw wrogowi Wsiewooda, Wodzimierzowi Halickiemu, i oblega go w winogrodzie, umyli przyzwa posiki z Prus i Jawiey, ktre te rycho zaczy napada i pustoszy Ziemi Mazowieck. Nie zadowoliwszy si wziciem w posiadanie Sieradza, czycy i dwch innych grodw, przez co wbi klin midzy posiadoci Bolka Kdzierzawego i Mieszka Starego, posuwa si w gb ich ksistw i powoujc si na testament ojca, e ma prawo mianowa dowdcw zag w ich grodach, oblega je, zajmowa i ustanawia grododziercw. A nie czyni tego modlitw i pokojem a gwatami, grabie, ogniem i mieczem, nawet kociow w spokoju nie ostawiwszy. - Koci i pomieszczenia dla Kanonikw na Piasku ju na ukoczeniu i biskup KonradX, kiedy to konsekruje otarz gwny w Lubinie, zamierza i ten konsekrowa. Ksicia Wadysawa prosi trza bdzie aby na t uroczysto przyby - Ciepy gos Marii rozwia si po komnacie i wypeni serce Piotra jak balsam, ktry agodzi wszelkie rany . - Nie umiecha mi si to wcale z nim rozprawia. Dosy si nasuchaem kiedym to z Magdeburga wrci i zamiast dobrego sowa same ajaniam usysza. To pewnie za spraw Agnieszki, po tym com jemu na polowaniu powiedzia. - W Piotrze jeszcze na samo wspomnienie krew wrzaa jak w tyglu kucharki, a pono krew nie woda.

80

- A bo ty jzyka w gbie utrzyma nie moesz, i to co w mylach to u ciebie na jzyku - Maria umiechna si do ma najcieplejszym spojrzeniem na jaki tylko strach jej pozwoli. Czua t cik sytuacj, ktra nie moga wry nic dobrego. - A dlaczego si Ciebie czepia? Jenom mu piknym za nadobne zapaci. Niewiele o tym Dobku wiadomo, mnie si na pewno wydaje Niemcem, cho on i za naszego brata uchodzi moe, i sprzedawa si umie. Za modu pono dosta si na ziemie nasze, y i tu, powraca do Niemiec, chleba kosztowa wszelkiego, jest tym, kim mu by potrzeba. U ksinej Agnieszki on wszechmocnym, marszakuje u niej, u krla nadwornemu rycerstwu hetmani, trzyma od skarbca klucze, jest pierwszym doradc - a reszty moesz si sama domyla, bo mi si mwi nie godzi. Nosi si to pasko i rycersko, strojny a do zbytku jakby na dzie witeczny, cho i jest powszedni, jakby si chcia sob chwali i popisywa. Oblicze ma wesoe, rumiane, oczy jasne, ale jakby szklane, nie mwice nic. Mczyzn i kobiety czasem natura takimi na wiat wydaje, jakby ich na szyderstwo tworzya; da im wszystko, co potrzeba, by piknymi byli, tylko w nich duszy nie woy. I chodz te istoty, jakby zote latarnie, w ktrych wiata nie zaegnito. Pamitam jako to o nasz Beatrycze chcia si upomnie w maestwo i wiano, ale tom mu powiedzia e prdzej na sonie odzie rosn bd ni on nalee do naszej rodziny. lub naszej Agafii nam trzeba na gody szykowa i to te nie maa przeprawa bdzie. Dobrzem jej ma wybra bo z ksicego rodu - Piotr umiechn si do swoich myli o modym Jaksie. Pasowa mu ten modzieniec, dumny, zadziorny i swego pilnowa jak nikt, a przy tym i wielki chrzecijanin. - Oj uwaaj Panie na niego, oj uwaaj, bo on jak mija, cicho siedzi w ukryciu a nagle uksi potrafi. Wielkie on ma powaanie u Ksinej Agnieszki i wielkie jej poparcie, a ta znaczny wpyw na naszego Ksicia Wadysawa. Piotr na dwik tego gosu odwrci si w kierunku drzwi i spojrza na mczyzn ktry w nich sta. - Ooo, Dormir, chodzisz cicho jak kot na polowaniu, e do rnych przypadoci czowieka moesz doprowadzi. Usid z nami na chwil i dobrego miodu si napij niech ci ciepo po starych kociach rozleje. Sama mdro przez ciebie prawi jeno do gowy mi nawet nie przychodzi aby na majtek nasz czy te ycie nasze mg nastawa. Za may on aby nos tu wcibia. - Jeno dobrej rady posuchaj Panie, bardzo o to prosz. Tym e zwrci uwag Wadysawowi eby przyjrza si Dobkowi, ktry to czas z Ksin Agnieszk mio spdza kiedy ten na polowaniach bywa jeno zapewne kij w mrowisko wsadzie. Ksi wprawdzie umia si z takich przypuszcze, ale Agnieszka tego ci nie daruje.
81

- Bo to i artem powiedziane byo, skoro on mi kae Mari pilnowa, ktra swj czas z biskupem Janikiem spdza. Janik to rodzina i duchowny czym zapewne Dobek nie jest dla Agnieszki. - On i pewnie tak poj, ale sprbuj to kobiecie wytumaczy, ktra to, zwaszcza gdyby i to prawd byo, bdzie swojej tajemnicy pilnowa i honoru. Podjudzi ma moe i ten nastawa na Twoje ycie bdzie, a to ju nie arty bd. A ja przyszedem z wiadomoci. Jedzie do nas magister Achardus, ktry to wanie zakoczy prace w Brzenicy XI przy opactwie cystersw, ktre zwa bd Mirimondem mniejszym na cze rodzimego opactwa z Francji i chce zobaczy nasze opactwo. Umylnego przysa aby nie zjawia si niespodzianie. - Jake si ciesz e go ponowie obacz - Piotr a umiechn si do dugich godzin spdzonych na rozmowach o wszystkich tajemnicach tego wiata z wielkim architektem Bernarda z Clairvaux - Janik tam dobrze prac doglda i tereny, ktre od Ksicia Bolesawa w podzice za Woodara otrzymaem razem z Brzenic i Miechowem na wiano dla Beatrycze przeznaczyem, jeno Janik nimi na moje polecenie zadysponowa by Cystersom opactwo sprawi i podarowa im osiem przylegych wiosek. Boga Jedynego tylko prosz eby si nikt nie zwiedzia e to ode mnie i zobowizaem tajemnic spowiedzi aby to si nie wydao. Pewnie i w tym roku opactwo Janik bdzie konsekrowa. Jake wiele do zrobienia, bo i lub crki naszej na gody uszykowa trzeba. Czasu nie ma eby sobie gow problemami innych zaprzta. Gdyby nie Ty mj stary przyjacielu to nie wiem jakby si to wszystko skoczyo. Wiele ci zawdziczam i bardziej Ty mi rodzicem ni wiernym suga jeste, Ojcem, ktrego we wczesnych leciech mi zabrako. - Wielce dla mnie szczobrotliwy jeste, Panie Piotrze, ale i o to mnie prosi wasz Ojciec, wic ostatnia wol zmarego speniam. Nie wspominajmy o tym wicej. Dormir odwrci si na picie i tak cicho jak si pojawi tak cicho znikn w gbi dworca by przygotowa pomieszczenia na przyjcie szlachetnego i tajemniczego gocia. Wieczorne promienie koczyy liza szczyty ly i Wieycy barwic je kolorem czerwieni. Czerwieni jakiej dawno nie widziano. Ciepy, delikatny wietrzyk rozwiewa rozpuszczone wosy jedcw przeplatajc je przez swoje palce. piewnie szepta w gaziach dbrowy w ktr wanie wjechali, zjedajc z utartego szlaku. Za sob pozostawili Grk i stare palatium, ktre to pan tych ziem dawno temu podarowa Kanonikom na dobr posug ludziom i Bogu, i poruszali si niewidoczn cieynk wydeptan przez len zwierzyn. Po prawej rce rozpocieray si poacie wrzosu ktry w promieniach zachodzcego soca
82

sprawia wraenie pokrytego krwi. Guchy odgos koskich kopyt o laski grunt roznosi si po lesie i wraca odbity od porozrzucanych ska. - Dajmy chwil wypocz koniom - Odezwa si jeden z jedcw - tutaj, nie daleko jest potrjne rdeko i tam napoimy konie. Chwil odpoczniemy. Nie o kadej porze mona si tam dosta. By to potnie zbudowany mczyzna, z twarz okolon brod na ktrej ju czas pozostawi swoje znaki, spod mysiurki na plecy rozlewa si wodospad wosw. Ciepy lecz bardzo mocny i zdecydowany gos wiadczy o potnej sile tego czowieka. Zdradza stanowczy charakter, a w jego niebieskich oczach, pomimo redniego wieku, lnia sia modoci. Do boku przypity potny miecz lekko si koysa w rytm krokw konia. Wyjechali na niewielk polan i pucili konie wolno aby mogy wypocz. - Dormir, pom magistrowi Achardusowi, bo niewprawny w rycerskim rzemiole, jeno sug on kocioa i sowem a pirem wojuje a nie mieczem. - mczyzna skierowa wzrok na niewielkiego wzrostem cystersa, odzianego w biay habit z narzuconym czarnym szkaplerzem i przepasanym pasem, ktry niewprawnie siedzia w siodle i wida byo e duga wycieczka z Obina zostawia swoje znaki na jego ciele. Dormir, pomimo swojego podeszego wieku, dziarsko zeskoczy ze swojego gniadego i przytrzymawszy za uzd konia zakonnika, pomg mu z niego zej. - Skrzesa ognia? - Dormir spojrza na Piotra penymi oddania oczami, czekajc tylko na przyzwolenie. - Tak - Bezgonie odpowiedzia Piotr - Dobrze wiesz co robi Dormir pozbiera chrustu i oczyci wielki Kamie lecy porodku polany, obronity mchem. W miejscu na kamieniu, ktre wskazywao na wielokrotne palenie tam ognia uoy may stosik i skrzesa ognia. Z jego ust popyna cicha pie, ktra Piotrowi przywrcia wspomnienia : mae pomienie wod goTuj wiksze komnat ogrzewAj poar pore wioski chCe czas wypeniA ycie gdy si Kocha je ogie pRawd powie ogie praWd skryje przed ogniem nIc si nie ukryje

83

Twoje serce w zamku schowane Krew Krlewska pynie abdzie piskl odchowane Bl jej nie ominie Kiedy abd kocha Kocha a do mierci Ogie w rytm pieni to wzmaga si to znw opada by po chwili si uspokoi - Odpoczniemy tylko chwil bo niedugo ksiyc wzejdzie. Wprawdzie do miejsca gdzie si udajemy niewiele drogi pozostao ale i czasu za wiele na odpoczynek nie mamy. Jeno troch koci rozprostowa i zaczerpn si z potrjnego rdeka. Ono daje yciodajn wod tylko w okrelone dni. Piotr skierowa si w kierunku maej grupy skaek, reszta towarzystwa ruszya za nim. Oczom ich ukazao si niewielkie rdo ktre wypywao jakby cudem ze ska i swoje nurty dzielio na trzy strony wiata. Piotr zatrzyma si i odwrci w kierunku modego, dwudziestopicioletniego mczyzny, ktry poda za nim jak lepiec, ktry wierzy swojemu przewodnikowi. Cysters i Dormir stanli obok. Piotr chwyci go za ramiona w potnym ucisku i gboko spojrza w oczy, ktre pomimo zapadajcego mroku byszczay ciekawoci. - Jaksa - Cichy gos przeszy serce modzieca jak strzaa wypuszczona z uku wytrawnego strzelca. Na swojej skrze poczu dreszcz emocji przeciskajcy si przez wszystkie pory od pit a do czubka gowy - Od tej chwili wszystko co usyszysz, zobaczysz i poczujesz musisz zostawi dla siebie, i w odpowiednim czasie przekaza to nastpcy. Czy zobowizujesz si do tego? Jaksa, jakby potn si zwalony, pad na kolana. Sia ta zgia mu kark i kazaa pochyli gow przed nieznanym a potnym. - Na Krew i Rany, Pana Naszego Jezusa, ktry to przez to e umar yje wiecznie Jaksa drcym gosem wyszepta przysig. Przez gazie drzew zaczo przewitywa wiato wschodzcego wanie ksiyca i owietla twarze zebranych. Kady z uczestnikw tego dziwnego widowiska ustawi si na jednym z brzegw strumienia, tak e wody ich rozdzielay. W rodku Piotr z zakonnikiem a Jaksa i Dormir po bokach. Piotr i cysters rozoyli rce tak jakby chcieli gr obj w ramionach i zawoali:
84

- Ojcowie nasi przybywajcie bo czas nasta po temu. Wiatr tak jakby si wzmg i odpowiedzia gosem lici, poruszy gaziami starych dbw. - Ojcowie nasi przybywajcie bo czas nasta po temu - powtrzyli mowie Tym razem to ju nie by wiatr ktry si zerwa i porusza drzewami, to byy odgosy, ktre Jaksa zna, albo mu si wydawao e zna, od bitew do paczu dziecka w komnacie. Obraz zacz mu wirowa, stara si utrzyma na mikkich kolanach. - Ojcowie nasi przybywajcie bo czas nasta po temu Gdy trzeci raz zabrzmiao wezwanie puszcza jakby oya, drzewa zaczy przemawia, przemieszcza si z miejsca na miejsce i Jaksa niespodziewanie usysza odpowied - Jestemy Wszystko ucicho i uspokoio si. Jaksa otworzy oczy, ktre wczeniej zacisn tak mocno e w kcikach ukazay si dwie zy. Zobaczy jak postacie wychodzce z boru krokiem, ktry wicej ni krok ludzki przypominay okrt na spokojnym morzu staj w krgu dookoa strumienia. Cysters nabra wody z kadego ze strumieni i zla je do jednej czary. - Pobogosaw Panie w trjnasb W imi Ojca, i Syna i Ducha witego. Matko naszych przodkw - Achardus wzi gar popiou z dopalajcego si ogniska, pochyli si w kierunku ly i wrzuci do czary - jako i prochu powstalimy i prochem do ciebie wrcimy pozwl nam zobaczy to co jest ukryte, nastpnie wsypa szczypt soli - jak jest napisane To Wy jestecie sol tej ziemi. - Po tych sowach Cysters dola do czary wina - Krew z krwi, koci z koci Twoich, przyjmij ofiar nasz, jako i my Twoj na barki swoje wzi pragniemy. 44 Czara jakby na ogniu postawiona w jego doniach zacza wrze i gotowa si zmieniajc kolory. Achardus poda czar Piotrowi, ten wznisszy j w gr powiedzia: - Racz oczyci myli nasze - i pocign spory yk z zawartoci. Po Piotrze wszyscy dokonali tej ceremonii. Gdy Jaksie wydawao si e nic wicej si nie zdarzy, nagle skay rozstpiy si i wskazay niewielka ciek wiodc do starych, niedostpnych kamienioomw, ktrych uywali ci co to zczyli si z nimi w magicznym krgu. Korowd ruszy. Nagle przed du ska si zatrzyma a tajemnicze postaci zginy gdzie w skale. Piotr podszed, zdj z piersi medalion z abdziem, ktry od dziecka nosi i przyoy do niewielkiego wgbienia w skale. Co zachrobotao, zazgrzytao i skaa odsuna si ukazujc
44

Woda Gregoriaska - jedna z 4 rodzajw wody wiconej w kociele katolickim. pochodzi od papiea Grzegorza IX, ktry nakaza jej stosowanie podczas konsekracji kocioa.

85

wdrowcom niewielki korytarz prowadzcy w gb gry, ktry teraz owietlony peni ksiyca odkrywa swoje tajemnice. Wdrowcy zniknli wewntrz a na polanie nastaa cisza i tylko Ksiyc przy wdzicznym wtrze wiatru piewa swoj odwieczn pie

Nieboskon wozem przemierzam May ja Katon piszc dla Homera. Jest bowiem Piotra opoka Nad wierszy miar wysoka. Niech wypiewuje stuwierszem Piotrowi wiecznie krg wieszczw. Kuleje metrum kade, Nie zmieci Piotra adne. Czowieka pozna chcesz blisko, Niebieskie przejrzyj kolisko. Spojrzyj na tamtych na ziemi, On sam bez zdrady si mieni. Sodkoci zdroju peny, Soce niebiaskie wdziczne, Gwiazdy jasnoci gwiezdny, Nektaru sodkoci sodki. Niedobrze si oceniasz, Gdy zewntrz dobra szukasz. We wszystko w obfitoci Bogaty w swojej jani. Ciebie rd wynosi, sawi stan, wadza ubogaca, Zacniej ci cnota twoja umacnia45

Wdrowcy przemieszczali si bez sowa, korytarzem wykutym w litej skale, na tyle wysokim e mogli si swobodnie porusza. Ciemnoci, ktre ich ogarny, rozwietlane tylko przez pochodnie sprawiay niesamowite wraenie. Jaksie wydawao si e w cieniach i
45

Wincenty Kadubek - Kronika

86

zaukach korytarza kto si chowa, idzie za nimi, obserwuje a raczej ich pilnuje. Pomimo tego e przey w swoim yciu wiele, nie raz w boju zaglda mierci w oczy, zimny pot wystpi mu na czoo a wzdu krgosupa przebieg dreszcz. Stche powietrze wypeniao mu puca do tego stopnia e trudno mu byo oddycha. Piotr, ktry prowadzi ten pochd nagle si zatrzyma. - Jaksa, podejd - zawoa, a gos odbi si echem od mokrych cian. Dormir i cysters zrobili przejcie i modzieniec stan koo Piotra. Chcia jeszcze zrobi jeden krok, gdy ten nagle go zatrzyma jednym szarpniciem. - Spjrz - Piotr pochyli pochodni w kierunku jednej ze cian. Z ciemnoci wyoni si szkielet czowieka. Jaksa odruchowo si cofn. - Widzisz te dwa znaki? - Piotr wskaza na znaki wyryte w skale - ten oznacza niebezpieczestwo, a ten id w lewo - Jake i w lewo jak korytarz prosto prowadzi? - Jaksa zdziwiony rozejrza si dookoa po twarzach zgromadzonych. - Chod poka ci Gdy zbliyli si do lewej ciany korytarza nagle oczom Jaksy ukazao si niewielkie przejcie, ktre dotd byo ukryte przed wzrokiem ludzkim. Piotr przecisn si a za nim reszta towarzystwa. - Pamitaj, oczy mog myli, tam skarb Twj gdzie serce Twoje - Piotr umiechn si do swoich myli. Prowadzi wszystkich w mrok od czasu do czasu zbliajc si do jednej ze cian i wtedy gdzie w gbi, pod nogami czy te za cian sycha byo dwiki jakby dusz wyjcych, jakby chrobot metalu czy przesuwanych blokw skalnych. Droga ju nie bya taka atwa jak bya na pocztku. To schodzia w d, to pia si w gr zawijajc to w lewo to w prawo. Czasami si rozdzielaa, ale za kadym razem przewodnik stawa i pokazywa modziecowi znaki, ktre jak gwiazdy w ciemnoci wskazyway prawidow drog. Nagle korytarz zacz si rozszerza i zamieni si w wielk komor w ksztacie jaja, o cianach gadkich jak skra modej niewiasty. Z komory wychodzi niewielki przedsionek prowadzcy do mniejszej komory. Czu byo powiew wieego powietrza, a pomienie pochodni lekko zadrgay. Mczyni zatrzymali si, Dormir zapali pochodnie ktre wisiay na cianach wypenionych jakimi dziwnymi znakami. Na rodku sta posg istoty nie przypominajcej nic co yo na ziemi wykuty z kamienia. Istota przypominaa smoka, staa na dwch mocnych apach a pomidzy skrzydami umieszczony by jaki dysk przypominajcy tac. Na rodku czoa tej istoty by diadem z wielkim Diamentem. Od tacy odbijao si wiato pochodni i
87

opierao si na naciennych malowidach. Na piersiach tej istoty wyryty by krzy a pomidzy ramionami umieszczone byy cztery kamienie wielkoci pici dziecka - krwisto-czerwony, ciepy jak ogie Rubin , Zielony jak Ziemia Szmaragd, Niebieski jak woda Szafir i Oliwin zwany Kamieniem Soca . Wygldao tak jakby kto ju wczeniej w czasach praojcw przygotowa t drog i pozostawi SOWO dla wdrowca znajcego tajemnic. Rysunki opowiaday tajemnicz drog soca po nieboskonie. Mona tam byo znale wszystkie zwierzta niebiaskiego lasu, czowieka ktry sta na ldzie i wlewa wod do oceanu tak jakby mia zapanowa nad obydwoma wiatami czy wag, na ktrej wayy si losy tych wiatw. - To pewnie Soce - pomyla Jaksa ale dalej w ciszy przyglda si tej dziwnej ceremonii opisanej malunkami na cianach komory z zapartym tchem.

Piotr zbliy si do Jaksy, pooy mu rk na ramieniu i gboko spojrza w zdziwione, pene strachu i ciekawoci oczy. - Pewnie dziwisz si temu wszystkiemu i zadajesz sobie pytanie dlaczego tutaj ciebie przyprowadziem. To wszystko nie jest takie proste i takie atwe jakby myla. Zostae wybrany przez naszych przodkw do strzeenia tajemnicy przekazywanej od najdawniejszych czasw. Zostae stranikiem tajemnicy krwi abdzia, tajemnicy ycia. Mj czas nadchodzi, nie mog duej peni obowizkw bo staje si to niebezpieczne i musz je przekaza mojemu nastpcy. Niedugo strac wszystko to co mi pozostanie. Ksita tego wiata nastawa bd na moje ycie, ycie mojej rodziny i mj majtek, ty musisz strzec tego co jest najcenniejsze.

88

Jaksa na te sowa poruszy si jakby chcia przerwa Piotrowi. Chcia go zapewni e ycie za niego odda, ale aden gos nie mg mu wydosta si z zacinitego garda. Piotr podnis do czym przerwa natychmiast starania Jaksy. - Nie przerywaj tylko suchaj - gosem nieznoszcym sprzeciwu Piotr uci wszystkie myli kbice si w gowie Jaksy - stara bajka mwi: - kontynuowa Piotr Garnek, ktry zderzy si z kamieniem, Z pierwszym pknie uderzeniem, Gaz zwyciski si nie zlknie, Garnek zada cios i pknie. Tak to wojowa ze ska Skorupie si nie udao46 Nie masz si co o mnie martwi, nie pora na to i nie miejsce. W tym miejscu, ktrego nie pamitaj najgbsze zaktki pamici ludzi nie godzi si o sprawach ziemskich rozmawia. To miejsce jest jak nasze ycie, pene tajemnic i skarbw, ktre i przeliczy trudno, i ogarn umysem niemoliwe. eby si tu dosta musiae przej drog ciemn, rozwietlon tylko nikym kagankiem, usian puapkami i tylko dziki znakom osigne cel. Wejd do tamtej komory i powiedz mi co widzisz - Komes wskaza na szerokie wejcie. Jaksa z przejciem wszed do komory ktr wskaza Piotr. Ile tam bogactwa byo. Skrzynie wypenione kosztownociami, zotem i drogimi kamieniami, artefakty o ktrych Jaksie nawet si nie nio w najpikniejszych snach. Z jego puc tylko wydar si okrzyk oniemienia. To wszystko kusio, mamio swoim blaskiem i krzyczao: We mnie, bd ci suy a do koca. Jaksa ledwie si powstrzyma by nie pa na kolana i nie zanurzy swoich doni w tym bogactwie. - Apage Satanas - pomyla w duchu, zrobi znak krzya, odwrci si na picie i wyszed z dziwnym wraeniem e to nie koniec tajemnic. - To co tam widziae - kontynuowa Piotr - to nic przed tym co teraz zobaczysz. Opowiem ci o Historii Krwi, ktrej od teraz bdziesz strzeg, straniku. Palatyn podszed do figury i z namaszczeniem wciska kamienie nucc pie o ogniu, ziemi, wodzie i powietrzu, nastpnie zdj z szyi medalion i umieci go w rodku krzya. Z diamentu na czole figury wypyn strumie biaego wiata i uderzy w cian. Co
46

Wincenty Kadubek - Kronika - Tumaczenie Zofii Abramowicz. Przypuszczalna trawestacja jedenastej bajki Awiana (Fabulae ad Theodosium) o dwch garnkach, jednym z metalu i drugim z gliny, gdzie jest jednak zupenie inny mora, nie zmieniony rwnie w przerbkach Awiana z koca XII w. (np. Aleksandra Neckama); L. Hervieux, Les fabulistes latins depuis le siecle d'Auguste jusqu'a la fin du Moyen Age, t. III, Paris 1894, s. 270, 476.

89

zazgrzytao i nagle ciana, ktra wydawaa si by caoci ustpia i jeden blok skalny odsun si ukazujc niewielkie wejcie do ukrytej komnaty. Wdrowcy przekroczyli prg komnaty. Jake rnia si od poprzedniej. Wyciosana rk ludzk w ksztacie kwadratu rozwietlona blaskiem kagankw umieszczonych w dwch cianach po bokach. Na cianie po prawej rce Jaksa rozpozna sceny z ycia Jezusa, Matk Przenajwitsz i Mari Magdalen umieszczon wrd uczniw. Na przeciwlegej cianie Pyszni si przepikny biay abd cigncy wielk d po tafli wody, obok sceny rycerskie, i Krl, ktry zdawa si by Rybakiem. Na cianie przed nimi widnia krwawy krzy a pod nim napisana sentencja: Rycerz Chrystusowy to krzyowiec, ktry prowadzi podwjn walk: z ciaem i krwi oraz mocami piekielnymi. Idzie miao naprzd, czujnie spogldajc na prawo i lewo. Swoj pier przyoblek w kolczug, a dusz okry pancerzem wiary. Z t podwjn zbroj nie obawia si ju ani czowieka, ani szatana. Idcie zatem, rycerze, miao naprzd, idcie z sercem nieustraszonym przepdzi wszystkich wrogw Krzya Chrystusowego! A t pewno miejcie, e ani mier, ani ycie nie odcz was od chrystusowej mioci. Jake chwalebny jest powrt rycerza po zwyciskim boju! A jak bogosawiona jego mczeska mier w walce. W rogach krwawego krzya widniay rzeby, jakby wychodzce ze ciany, Lwa, Ora, Wou i Anioa. Pomidzy rogami Wou umieszczona bya srebrna taca. Bia od niej jaka potna sia, ktrej Jaksa nie rozumia ale poczu caym sob. Dookoa cian stay wielkie regay i skrzynie wypenione ksigami i zwojami pism. Czu jak energia wlewa si w niego i wypenia jego serce. - Wiedza, to jest prawdziwy skarb - powiedzia Piotr - zapamitaj, tam skarb Twj gdzie serce Twoje. Piotr wznis w gr lask zakoczon rk trzymajc elazny piercie i wtedy ciany zdaway si wirowa. - Czuwaj Henilu, czuwaj - zawoaXII "Veni, Cretor Spritus, - rozpocz pie cysters, a reszta mu zawtrowaa Mentes turum vsita, Imple suprna grtia Quae tu cresti pctora. Qui Parclitus dceris, Donum Dei altssimi, Fons vivus, ignis critas,
90

Et spiritlis nctio. Tu septifrmis mnere, Dxterae Dei tu Dgitus, Tu rite promssum Patris, Sermne ditans gttura. Accnde lumen snsibus, Infnde amorem crdibus, Infirma nostris crporis Virtte firmans prpeti. Hostem repllas lngius, Pacmque dones prtinus, Ductre sic te pravio Vitmus omne nxium. Per Te scimus da Patrem, Noscmus atque Flium, Teque utrisque Spritum Credmus omni tmpore. Deo patri sit glria, Et Flio, qui a mrtuis Surrxit, ac Parclito, In saeculrum sacula. Amen."XIII Pomimo tego e zebrani zakoczyli swj piew, pie dalej brzmiaa w skaach gry ly. Jaksa pad na kolana i zawoa: - We mnie, bd Ci suy a do koca - i zapaka ze szczcia.

91

Ju dobrze dniao kiedy czterech jedcw, gnao od ly w kierunku Wrocawia, wzniecajc kurz na pustych bezdroach. XXX Karczma u starego Anzelma jak zwykle wypeniona tumem wdrowcw huczaa. Wzrok suchajcych utkwi w potnym mczynie z twarz okolon siw brod spod ktrej ledwie widoczne byy czerwone wypieki ze zoci. Ze zoci wali pici w dbowe awy tak e piwo ulewao si z penych dzbanw, a ciany karczmy dray od jego potnego gosu. - Ledwie siedem lat mino od mierci ksicia Bolesawa a te niemieckie pomioty rozgrabiaj nasz ojcowizn i nastawiaj braci przeciwko sobie. Jedna w zeszym roku opucia ten ziemski pad ale ta najgorsza zostaa i nasz krew burzy i marnuje. Z naszego Wrocawia chce drugi Babenberg zrobi i z Niedwiedziem wesp niszcz wszystko co nasze. Na najwiksze witoci i witych ludzi si porywa, wic ich i krew ich przelewa. Ja wanie z jej ap si wyrwawszy cudem z lochu wyszedszy o pomst i ratunek was prosz. Podstpem naszego Pana Piotra porwaa apami pachoka Dobka, z ktrym to podobno mile czas spdzaa kiedy to Ksi Wadysaw na polowaniach bywa, i mier niechybna go czeka jeeli nic nie zrobimy. - Jake to porwaa? - przez karczm przetoczy si okrzyk przeraenia i zapada grobowa cisza. Wszystkie oczy skieroway si na starca z wyczekiwaniem opowieci, ktra zmrozia krew w yach. - Ja uczyni wszystko, aby krzywdy nasze odpacone zostay. Do samego Rzymu si udam jeeli taka potrzeba zajdzie. Jake to tak? Wielki Pan, ktry tyle kociow, tyle dobrego dla chrzecijastwa zrobi teraz nie po chrzecijasku wizionym by? Wszyscy go zostawili, nawet Ci za ktrymi u Wadysawa si wstawia, a teraz samotnie w ciemnicy siedzi, a Agnieszka na jego ycie nastawa. Pamitacie jak to panowie z Mazowsza, z Pocka czy Poznania do niego w ask przyjedali, kiedy to Wadysaw swoimi ludmi grody i kasztelanie obsadza zacz wielki gwat przy tym czynic? Mieczem swoich praw dochodzi zacz. Nawet Pan Mikora, co to po ssiedzku na Obinie siedzi i na weselu swego krewnego Jaksy w domu Pana Piotra by nic nie zrobi. Oj biada, nam biada bracia moi kiedy to niemieckie rzdy ogniem i mieczem w sowiaskim kraju s wprowadzane, a zdrada to i trucizna gwnym narzdziem chrzecijan by zaczynaj. - Powoli, Moci Dormirze, powoli, jake to tak wielkiego pana mona bez kary porywa i w lochach osadzi, opowiadaje po kolei.
92

XXX Dzie soneczny wstawa i wielkie koo czerwonego soca wyania si zaczo zza horyzontu. Czerwone soce z rana nie wryo nic dobrego. Stra powoli rozbudzaa si ze snu ktry niemiosiernie opuszcza powieki podczas nocnej zmiany. Mako, co to sta na wiey u wrt, oczy przeciera zacz gdy z daleka w promieniach sonecznych zobaczy wzbijajcy si kurz ponad drog. - Budzi wszystkich - krzykn - jaki oddzia ku nam gna a i wida bardzo mu si spieszy. Zanim skoczy Dormir ju sta przy nim i przyglda si kawalkadzie. Powz zaprzony w cztery konie i otoczony niewielkim oddziaem zbrojnych zblia si niechybnie do dworca na Obinie. Konie zdroone jakby ca noc gnay bez wytchnienia. - Ale komu si spieszy, na zamanie karku gnaj jakby si palio - mrukn pod nosem. Z daleka rozpozna barwy wielkopolskich oddziaw - Jezu przenajwitszy pomyla - aby nie z tak hiobow wiadomoci jak o mierci Bolesawa ostatnio przybyli. Zrobiwszy znak krzya zszed na d do bramy i wyszed maym przejciem razem z dwoma stranikami w penej gotowoci aby w razie czego broni dworca. Pierwszy podjecha posaniec i z daleka krzyczc e to Arcybiskup Jakub ze nina jedzie do Pana Piotra zada otwarcia bramy. Jeden gest Dormira wystarczy i wielkie wrota rozchyliy si jak patki tulipana ukazujc woln drog do dworca. Piotr z Mari wanie szykowali si na jutrzni, ktr to odprawia mieli braciszkowie w opactwie, gdy dobiega go wiadomo o nadjedajcym gociu. Wyszed na podwrze aby osobicie gocia powita bo i zacniejszego gocia trudno byo szuka. Arcybiskup gniezdnieski sam we wasnej osobie dom jego nawiedza a to znaczyo e i wizyta ot tak zwyk przyjacielsk nie bya. - Ave Maria, jake si ciesz widzc wasz witobliwo - powiedzia Piotr i klczc caowa wedle zwyczaju wielki biskupi piercie na wycignitej bezceremonialnie przez Jakuba ze nina doni - Da Pan nasz Jezus Chrystus jeszcze moje oczy nacieszy widokiem waszym i czerpa przyjemno z waszym obcowaniem. Zaraz stoy ka nakrywa a ugoci was jak na prawdziwego chrzecijanina przystao. Byem wdrowcem a ugocilicie mnie, tak powiedzia nasz Pan Jezus Chrystus a wic zgodnie z tym nakazem postpowa nam trzeba. Jeszcze Piotr nie skoczy powitalnej mowy, gdy z powozu wyoniy si nowe osoby, w ktrych to rozpozna komesa Wszebora, ktry to w dniu mierci Bolesawa by zaproszon
93

na czytanie ostatniej woli i Aleksandra, biskupa pockiego, ktry to msz za Bolesawa sprawowa, oddajc mu ostatni posug i kadc jego doczesne szcztki obok ojca Wadysawa Hermana w pockiej katedrze. - Wsta Piotrze, bo nie przystoi aby ty przede mn jako przed czowiekiem klcza Arcybiskup obj Piotra jak brata. - Nie w gocin i po zaszczyty my przyjechali a po rad i pomoc w wanej sprawie ale i obecno nasza w tajemnicy zachowana by powinna. Ksi Wadysaw ma uszy wszdzie, a nasza obecno tutaj jako zdrada moe by traktowana. - Szanowni gocie skoro tak, a wyczuwam w waszym gosie i bl i trwog, jedno co mog zrobi na ten czas to prosi was abycie razem ze mn poszli pokoni si Panu Bogu naszemu, Ojcu w Trjcy Przenajwitszej, jako e udawam si do opactwa braci benedyktynw na jutrzni, a po mszy zapewne i miejsce dla nas braciszkowie znajd abymy mogli w pokoju i przy pomocy Boskiej Wasze sprawy omwi. Wiem e zdroeni wielce jestecie, ale przed ciaem duch stoi, ktry to dobrej rady nie poskpi w potrzebie. Braciszkowie zapewni nam straw dla obu czci naszego ywota i dla ducha i dla ciaa co si znajdzie, a mury opactwa do grube s to i adne wiadomoci wypyn stamtd nie mog. Piotr skin na osob duchown, ktr tu Maurem zwano, a ktra zjawia si przy Piotrze jak duch jakowy albo zjawa i szepn mu co na ucho. Ten pokoniwszy si biskupom znikn gdzie za furt, tak cicho jak si pojawi w kierunku opactwa, a za nim Piotr i wielebni gocie, po cichu prowadzc dysputy. Z wie kocioa wystajcych ponad mur okalajcy opactwo rozlegy si dzwony wzywajce na poranne naboestwo. XXX Krakw, ktry by siedzib pryncepsa jakby troch zszarza i zwolni w rozkwicie co za spraw Wadysawa Hermana a potem jego syna Bolesawa si rozpocz. Strzeliste wiee katedry i innych kociow wybudowanych w tamtych czasach z daleka byy widoczne dla kadego wdrowca zbliajcego si do bram miasta ale samo miasto jakby porzuconym si wydawao. Wadysaw, ktry zwizany ze lskiem by bardziej ni z Krakowem, nie wiele serca w tym miecie zostawi. Blisko p wieku przeywszy, na twarzy jeno wyryte mia jakby zobojtnienie do ycia; spokj i agodno jej graniczyy z odrtwieniem. Oczyma rzuca i poglda tak, jakby go to, co widzia, niewiele zajmowao ani radowao, ni smucio. Rysy ju nieco rozlane nie pikne byy ani brzydkie, strj nie objawia dbaoci o powierzchowno i okazao. Suknie na nim leay tak, jak mu je dano i woono, nie
94

troszczy si o nie wiele47. Najwiksz jego rozrywk, przypominajc knieje i odstpy wrocawskich lasw, byo polowanie, na ktre zawsze czas mia, rzdy na zamku pozostawiajc pod nadzorem ony swojej, Agnieszki. Ta natomiast penym zaufaniem obarczywszy Dobiesawa, bez ktrego nic tu si nie dziao, jedno o zaszczytach, ktre to mogyby j spotka na niemieckiej ziemi a ominy ze wzgldw maeskich w tych zapadych sowiaskich dziurach. Aby pozby si tych zych wrae na krakowskim zamku coraz czciej sycha byo ten niemiecki, twardy i chropowaty jzyk zamiast sowiaskiej piewnej mowy. W ubiorach wielka panowaa rozmaito i przepych, tu i wdzie sycha byo nawoywanie tytuami rnymi, oznajmiajcymi o nieznanych jakich urzdach i urzdnikach dworu ksinej, jakby na cesarskim mnogich a obco brzmicych, tak e jakby kto obcy stan na krugankach a niemczyzny nie znajcy to i do adu by nie doszed kto kim by, a przed kim z wan spraw stan. Jako e imi Marszaka - Dobek, najczciej rozbrzmiewao w murach zamkowych, tako i wszyscy najpierw do niego ze wszystkim si zwracali a on albo sam decyzj podejmowa a co waniejsze referowa ksinej Agnieszce. Wielkie mia wpywy na dworze ksinej ten czowiek, ktry nie wiadomo skd pochodzi, w jakiej rodzinie si urodzi ani tez gdzie le prochy przodkw jego. Wielk on nienawici paa do Piotra za odmow rki Piotrowej crki, Beatrycze, ktra wkrtce za Jaks wyj miaa. O majtkach Piotra niejedne legendy chodziy, o skarbach ukrytych, za ktre to Piotr najwspanialsze na wczesne czasy opactwo na Obinie postawi, a grd jego dorwnywa jak nie przewysza ksice grodziszcze na wrocawskim Ostrowiu. Nie do tego wszystkiego to jeszcze kocioy po miastach stawia jakby zaznaczy chcia swoje miejsca. Dobek ju dawno parol zagi na te bogactwa, jeno nie wiedzia jak si do nich dobra. Ju na samo wspomnienie imienia Piotr krew wrzaa w jego yach. Jedynym i najskuteczniejszym sprzymierzecem jakiego mg znale bya ksina, ktra rwnie nienawidzia Piotra chocia z zupenie innych pobudek. Ni powodowaa czysta rzdza wadzy, zazdro i prosty strach o przyszo jej i jej potomstwa. Wychowana w ksicych salonach chciaa czego wicej dla swoich dzieci. Rwnie nienawidzia Marii, chocia z t spotykay si od czasu do czasu, podczas pobytw na Ostrowiu Tumskim ale nawet wtedy w kadym jej sowie sycha byo zazdro. Obie ksiniczki, jednak Agnieszka, pomimo tego e bya on ksicia czua si upokorzona piknoci, elegancj, penej wytwornej dumy rodowej Marii. Spokj Marii, jej szlachetno i dobro, ktra wybijaa w kadym calu wyprowadzaa Agnieszk z rwnowagi. Jej m,

47

Opis Wadysawa przez I. Kraszewskiego - Historia prawdziwa Petrka Wasta zwanego Duninem

95

ksi Wadysaw, chocia siostrzeniec Marii i przez Mari i Piotra wychowany nie mia tego w sobie, co on mieli. Ta zazdro doprowadzaa j do szau. Dzie chyli si ku kocowi, cienie na krugankach kady si dugim paszczem przykrywajc kamienn posadzk a gosy flisakw spawiajcych towary wzdu Wisy roznosiy si daleko po wodzie. Barki przycumowane do nabrzea ttniy jeszcze wieczornym przygotowaniem do snu i gdzie niegdzie tylko byo sycha wieczorne piewy bardw, ktre rzewnymi tonami wspominay o czynach herosw i bohaterw, i niosy si ze spokojnym nurtem rzeki. Drzewa jesiennym rytuaem gubiy ju licie, szykujc si do snu zimowego w ciszy przyglday si zdarzeniom ktre miay nastpi, dajc tylko zna nadbrzenym szuwarom e czas nie stoi, e czas nie czeka przynoszc raz rado a raz nieszczcie czowieka. Przyportowa tawerna, postawiona dla dobra rzecznych wdrownikw ttnia jednak yciem, skrywajc w swoich cianach mroczne dzieje i opowieci eglarzy, ktrzy wrcili lub wybierali si z towarem do Gdaska przez niebezpieczne wody Prusw, lub bliej, do Pocka gdzie legy prochy dwch budowniczych Krakowa. Sycha byo opowieci jak to za dawnych czasw zamiast do Gdaska zawijao si do osady zwanej TrusoXIV, skd dalej droga prowadzia przez Zalew Wilany do zamorskich krajw, ale teraz po wielu poarach osada upada i Wisa wioda wprost do Gdaska. Ogie i piwo, ktre tu litrami zlewane w garda spracowanych ludzi rozgrzewao krew, sprzyjao snuciu opowieci o niebezpieczestwach tych wypraw. Pcie, ktry panowa w pomieszczeniach pomaga ukry si przed niechcianym wzrokiem ludzkich oczu, a harmider i gonie rozmowy pomagay ukry sowa przed niepowoanymi uszami. W rogu sali, przy dbowym stole, siedzia niewielki mczyzna z twarz ukryt w cieniach bkajcych si po cianach tawerny i powoli sczy piwo po sutym posiku. Wzrok wbity gdzie w przeszo sprawia wraenie jakby by nieobecny jednak to tylko byy pozory. Siedzia sam, jednak uwany obserwator mg si domyle e na kogo czeka. Karczmarz z uwag lecz dyskretnie przyglda si przybyszowi tak jakby czego szuka. W kocu znalaz to czego szuka. Niewielkie znami na doni w ksztacie zamanego krzya. Nala dzban piwa i podszed do nieznajomego. - Gr GottXV - cicho si przywita i postawi dzban na stole - Go na ktrego czekacie panie kaza przekaza e musicie troch poczeka, niech ten dzban chocia troch umili czas oczekiwania. Dam wam zna - w gosie karczmarza sycha byo twardy, niemiecki akcent jak z reszt u wielu mieszkacw wczesnego Krakowa, ktrzy przybyli tutaj za dworem ksinej Agnieszki. Przybysz tylko lekko skin gow nie odwracajc
96

wzroku od miejsca w ktre si wpatrywa, tak jakby byo tam co takiego czego nie chciaby utraci. Przy ssiednim stole siedziao dwch goci, majcych ju dobrze w czubie i prawicych tak gono e kade sowo dolatywao do uszu przybysza. - Widziaem dzisiaj orszak ksicy - chwali si jeden - E tam, te mi nowina - wyd wargi drugi - Ksi pan czsto przez miasto ze swoj sfor i owczymi przez miasto przejeda, bo to pewnie jego jedyna rado w yciu te polowania, bo mu Agnieszka ycie zatruwa. Woli towarzystwo zwierzt i duchw w lenych odstpach ni z t - Przybysz przesta przysuchiwa si rozmowie pijanych mczyzn. Oni nawet nie zdawali sobie sprawy jak byli bliscy pozbawienia jzyka. Nie wiedzia jak dugo siedzia w takim odrtwieniu, za oknami ju pewnie dawno mrok zszed na ziemi otulajc ciemnic cay boy wiat, gdy z tego stanu wyrwa go gos karczmarza. - Ju jest, pjdcie za mn. Nieznajomy podnis nieprzytomny wzrok otrzsn si. - Chyba zasnem - pomyla i ciko podnis si z awy. Daleka droga ktr przeby bez wytchnienia dopiero teraz dawaa zna o sobie. Na zapleczu, w niewielkim pomieszczeniu, daleko od wzroku ludzkiego przy stole siedzia sam marszaek Dobiesaw, co to u dworu ksicego suy. - Siadaj i mw, c to takiego wanego e mnie po nocy wyrywasz? - A bo to i wane i niebezpieczne wieci moci marszaku. Sami wiecie jak wielki to pan i ilu poplecznikw ma. Wszdzie uszy i oczy co mu o wszystkim donosz, a on ze swego grodu rusza si nie musi by czowieka dosign. Strach z nim w oko w oko stan, chocia i lata ma swoje i siy ju nie te. W Dobka jakby piorun z jasnego nieba strzeli, krew si zagotowaa i wypyna czerwieniem na twarzy. - To po to ja po nocy jed eby hymnw pochwalnych na jego cze wysuchiwa? wrzasn - jeszcze jedno sowo a do ciemnicy zamkn, skr pasami drze ka a jzyk obetn eby ju nigdy takiego peanw nie wypiewywa. Na przybysza srogi pad strach, bo u marszaka nader czsto takie sowa w czyn si przeradzay. By czowiek i nagle znika, a such o nim gin gdzie w zamkowych piwnicach. - Wybacz Panie moje sowa, ale wiadomo z ktr przybywam, ani chwili zwoki czeka nie moe, bo i wana dla dworu i cenn jest, wart mieszka. - przybysz zawiesi gos jakby na co czeka. Mia jeno nadziej e to nie bdzie kat miejski w zamkowych lochach.
97

- Mw a ja oceni czy tego mieszka wart. Zmczony bo z Wrocawia do Krakowa daleka droga, i te twoje niesprawne gadanie na tego karby poo, ale jak bdziesz duej zwleka to niechybnie spotkasz si z katem. - Dobiesaw ju troch si uspokoi i ten nagy wybuch nerww zastpia ciekawo. - A bo to widzicie moci marszaku, we Wrocawiu, u Piotra cos niecnego si szykuje, posowie przyjedaj i wyjedaj w rnych kierunkach - przybysz w konfidencji relacjonowa swoje spostrzeenia, ktre marszaek jednym ruchem przerwa. - Rejwach si robi bo i do lubu si szykuj nic w tym dziwnego e i goci spraszaj. Jaksa ju by na zamku na wesele prosi - Dobek siedzia niewzruszony - To nie to mj Panie, chyba jaki przewrt szykuj bo jeden ze stray Obina mi donis e wani gocie tam si stawiaj jak do udzielnego ksicia albo i krla nawet. To ju nie zwyke przygotowania do lubu. - Wani gocie? - to ju zaciekawio marszaka, ktry podnis gow, zmarszczy brwi i spojrza w oczy posaca - a kt to taki tam si pojawi? - A widzicie Panie, gnaem co ko wyskoczy, nie mieszkajc, nigdzie nawet na popas si nie zatrzymawszy, bo wiadomo tak wana jest. Sam arcybiskup Jakub ze nina wesp z Komesem Wszeborem, ktrego to jeszcze witej pamici ksina Salomea na stranika swoich dzieci wybraa i pocki biskup Aleksander przybyli. Mylisz Panie e ju na wesele si zjechali? W tajemnicy wielkiej, z maym tylko oddziakiem bocznymi drogami si przedzierali po to by uszanowanie Piotrowemu ziciowi zoy? Ooo nie mj panie, to nie o wesele chodzi. - Co? - Dobiesaw a si zoci zachystn - a to pies przebiegy, siy zbiera. Wiesz o czym rozprawiali? - Nie mj panie, bo za szczelnymi murami opactwa benedyktyskiego si zamknli, a stamtd adne wieci nie wypywaj. Dobiesaw podnis si dajc zna e rozmowa zakoczona. Spod pazuchy okrycia, ktre kryo jego faktyczn osob wyj sporej wielkoci mieszek wypeniony brzczcymi monetami i rzuci na st w kierunku szpiega. - Naci, zapracowae - powiedzia i znikn w ciemnociach opuszczajc tawern tylnym wyjciem niezauwaony. Cisz nocy rozcina ttent koskich kopyt tumiony tylko przez podmoke ki. Jedziec gna na zamanie karku w kierunku murw zamkowych, zatrzyma si i nagle znikn, jakby mur go wchon i wyplu po drugiej stronie. Pokonujc zaktki zamku,

98

omijajc nocne strae, niezauwaony przebieg krugankami i znikn w alkowie ksinej Agnieszki. XXX - Wane to s sprawy, o ktrych prawicie, wasza witobliwo i rozwizanie ich czeka nie moe. C e mnie czyni, biednemu sudze Paskiemu? - Piotr zanurzy swoj gow w spracowanych, lecz pomimo swojego wieku a 65 wiosen mu byo, dalej silnych doniach - Po raz kolejny przyjdzie mi sprawy tak wielkiej wagi, ponad wasn prywat postawi, bo od tego i losy kraju a i losy jego mieszkacw zale. Wprawdzie ja i tak sol w oku Wadysawa jestem, wrzodem na jego sumieniu wyrosym, bom przeciw jego onie uwagi robi, ale nie raz wasne ycie powicaem stojc przy boku ojca jego a mojego wiernego przyjaciela Bolesawa za jego pragnienia o wielkim i mocnym pastwie, zjednoczonym w jednym rku. Tym razem, zamiast mieczem, gazk oliwn przyjdzie mi wojowa o ostatni wol witej pamici Bolesawa, ktrej to mnie stranikiem wyznaczy. Nie atwe to zadanie, a i odpowiedzialno wielka, ktr zarwno ksi Bolesaw, jak i wy teraz na moje barki kadziecie, ale skoro krzywda si dzieje synowcom jego i to rk ich brata, pryncepsa, to ja zmilcze nie mog. Prawo mam i obowizek o tych sprawach gono z ksiciem Wadysawem mwi i napomnie gosem rodziciela ojca, ktry w pockiej katedrze prochy swoje zoy, a doczesne zmartwienia mi przekaza. Przyjdzie mi przeto przygotowania do lubu odoy i w drog do Krakowa wraz z wami si uda. Skoro taka jest wola Pana naszego jedynego Jezusa Chrystusa - z jego piersi wydaro si cikie powietrze, tak cikie e wszyscy to odczuli jako wasne - kady z nas musi swoje zadanie na tym ziemskim padole wykona aby sowo si wypenio. Szykujmy si zatem do drogi. Dzie wyznaczonego spotkania ju niedugo, a wic czasu jedynie na podr zostao. Z poselstwem modszych braci Wadysawa pewnie ju pod Krakowem si spotkamy. Zaraz po Jutrzni z Obina wyruszy orszak bez zbrojnej stray w kierunku Krakowa. Jesie tego roku bya zupenie inna ni zazwyczaj bywao. Brak byo ciepa, babiego lata a jeno mrz i nieg szybko przyszy razem z wiatrami silnemi i nie wryy nic dobrego. Wiatr szala po polach tak potny, e stare drzewa wyrywa z korzeniami i rzuca nimi o ziemi, grube konary od pni oddziera i pozostawia na poniewierk. Nawet niebiaski abd, ktry do tej pory na niebie rozwija swoje skrzyda znikn, robic miejsce wojowniczemu

99

Orionowi. Stara Jarucha odesza ju dawno w kijowskim kraju, Kupicha w laskim borze te ju ducha oddaa i nie zosta ju nikt, kto by znaki te przeczyta umia. W Krakowie ruch wielki na zamku trwa, przygotowujc si do przyjcia posw. Kady, od zausznikw ksicych po koniuszych i sub czeka w napiciu co te te posy przynios, jakie zmiany uczyni, czy zmikcz wadysawowe serce co kraj podatkami uciska. Dobiesaw podszed do drzwi komnaty i stra co przed nimi staa otworzya je przed nim. - Moci Ksi, posowie przybyli i na posuchanie czekaj - rzek kaniajc si Wadysawowi i nieznacznie zerkajc na Agnieszk - Razem z nimi przyby Piotr z Wrocawia, bo i widziany by pomidzy niemi. - A nie mwiam? - Agnieszka z wyrzutem spojrzaa na ma - A ostrzegaam e ten wadyka sprzymierzy si z twymi wrogami i przeciw Tobie pjdzie. Ty mnie nie chcesz sucha. On chciaby na Twoim tronie zasi a prawowitych nastpcw, dzieci nasze, w niwecz obrci i z kraju ojcw wygna. Ty jemu lepo wierzysz, a tu masz, wyszo szydo z worka, kto z kim trzyma. To to jawna zdrada, on przeciw Twej wadzy wystpuje. - Obaczym z czym przychodz - z cikim sercem wzdychn Ksi - nie atwo mi w jego zdrad uwierzy bo on mnie wychowa i w moich yach krew jego ony a siostry mej rodzicielki pynie, ale i czasy i ludzie zmieni si mog. - Oka si wadc swojego kraju, a nie owczym w lasach, ktry jeno od drzewa do drzewa hasa a po krzakach si ukrywa. W moim kraju posplstwo tward si rk trzyma aby gowy znad kolan nie podnosio. Ty we wasnym domu ani wadzy ani poszanowania nie masz a co dopiero w kraju caem. - Agnieszka, jaki lisica podkradaa si do ma a widzc zniecierpliwienie na twarzy Wadysawa nie przestawaa burzy jego krwi a w gowie miesza. - Dosy - zawoa Ksi - Moci marszaku ka prowadzi do sali audiencyjnej i tam niech czekaj, a nie zapomnij stray przy drzwiach postawi jakby co miao si wydarzy. Dobek cicho opuci komnat i drzwi si za nim zamkny. Wadysaw rozpocz nerwowy marsz po komnacie aby troch ukoi nerwy i nie okaza saboci przed posami braci. Posowie zostali wprowadzeni do sali audiencyjnej a wierzeje si za nimi zawary. Przed drzwiami, jak i za drzwiami stany strae co wywoao niemae poruszenie.
100

- A c to za zwyczaje posw wizi ? Czye wolnoci pozbawieni zostalimy? Czy na nasz ywot Wadysaw chce nastawa? - Komes z Mazowsza nie potrafi ukry wzburzenia i ju za miecz chcia chwyta, gdy go pocki biskup Aleksander uspokaja zacz - Pax Panowie Pax, pki nie wiemy co si sta mogo nie ma co gwatu wszczyna i rwetesu poczyna. Rola posw rzecz wita i tak traktowana by musi. Nie poway si Wadysaw na nasze gowy nastawa, a gdyby i poway si rk na nas podnie to zdawa spraw bdzie przed caym Kocioem witym, bo to tak samo jakby i na niego swoj rk podnis. Nagle drzwierza si rozwary i wkroczy Ksi Wadysaw w otoczeniu stray przybocznej. Posowie rozstpili si jak wody Morza Czerwonego przed Mojeszem i pokonili gowy przed wadc. Ten, niczym dumny paw przemierzy sal audiencyjn i wspiwszy si po stopniach zasiad na stolicy. Nawet siedzc z gry spoglda na przybyych tak jakby chcia si rwna Bogu bo ponad biskupy siga. Za pozwoleniem ksicym i prob posw jako pierwszy gos zabra Biskup Aleksander co to w katedrze pockiej posugi sprawia i jako pierwszy nad modym jeszcze wtedy Wadysawem piecz sprawia w grodzie jego dziada i wielkiego wadcy Hermana. To on jako pierwszy w dziecko prawa ludzkie i boskie wpaja to i teraz Wadysaw ze wzgldu na urzd jego i wspomnienie przodkw lepiej go wysucha i ale w sprawie jego owczarni przyjmie. - Moci Ksia - w te sowa rozpocz sw przemow biskup - w sze dni Pan nasz Bg Jedyny, ktry jest w niebiesiech wiat stworzy i cika to bya praca bo w sidmym dniu poczywa musia, ale wszystko co stworzy dobrym si wadawa byo. Wszystko piknie uoy, drzewa rosn w pobliu siebie mocne i niezdobyte bory tworzc, ptaki, ktre granic nie maj, najpierw si pary, potem w wiksze stada zbieraj by razem przey czas trudny, nawet wilcy w lesie watah poluj gdzie kade z nich ma swoje zadanie do spenienia. Szstego dnia stworzy On czowieka i nakaza ziemi poddan sobie czyni. Opowiem Ci panie jedn histori, a byo to tak: Przepikne jezioro, ktre rozprzestrzeniao swe wody daleko hen poza horyzont dawao ycie wielu stworzeniom. Wody osigajc barw bkitu nieba, uszczyy si lekko od poudniowej bryzy. Wiele wysp, ktre wyrastay z wody jak pieczarki na ce zamieszkane byy przez wiele rodzajw ptakw. uraw, ktry dumnie brodzi przy brzegach jeziora, niepodzielnie panowa nad wszystkimi wodami. Nawet nad tymi z pnocy. Na poudniowym
101

kracu jeziora, swoje gniazdo mia przepikny biay abd, ktry wielokrotnie wsplnie z urawiem, oblatywa jezioro w poszukiwaniu lepszych miejsc erowania. Byli jak przyjaciele, jak bracia, jeden stojcy za drugim.. Czasami wody jeziora byy mcone przez wiatry pnocne, ktre pustoszyy tamtejsze wyspy, lub wiatr ze wschodu, szarpicy trzcinowiska i niszczcy spokj tych wd, jednak uraw i abd potrafili zadba o wody przybrzene. abd zawsze nadstawia swoj wielk siln pier aby osoni urawia. Jednak przyszed dzie kiedy uraw szykowa si w dalek podr. Piecz nad jeziorem pozostawi czterem orom, podzieliwszy je wczeniej na pi czci a abdziowi nakaza opiek nad orami. Ory chocia pochodziy z jednego gniazda, nie zgadzay si z decyzj urawia, bo najstarszy twierdzi e to jemu naley si wadza nad caym jeziorem, i rozptaa si wielka walka na niebie. Ory to wznoszc si to pikujcy wyczyniay miertelny taniec. Zerwa si wielki wiatr, ktry wyrywa drzewa na wyspach, podnis taka wielka fale e linie brzegowe zaczynay zanika, wiele ptakw zgino. T walk wygra najstarszy, a modsze pochoway si w swoich czciach stawu. A staw zacz dzicze i marnie. Tako i ty czynisz z ojcowizn twoj. O ksita i wodzowie! Wicej dbacie o upienie ubogich ni o wasze poytki; za krzywd sobie poczytujecie, jeli ubogi co swego posiada; mylicie, e to strata wasza, gdy co naley do innego. Przecie wiat zosta stworzony dla wszystkich, a wy go sobie samym przywaszczy usiujecie. Juci, bo nie tylko ziemsk posiado, lecz i samo niebo, powietrze, morze i wszystko, co w nich yje i porusza si, uwaacie za przeznaczone dla was. Czy anioowie maj przydzielone sobie przestwory niebieskiego raju, abycie i wy ziemi swoimi granicami przedzielali? Ptak przycza si do ptaka, na koniec niezmierne gromady wzbijaj si ponad chmury; zwierz za zwierzem goni i zbija si w wielk trzod; ryba nie odstrcza si od ryby, lecz tworz ogromn awic, co i obron, i ochot w nich budzi pospln. A tylko czowiek czowiekowi staje si wrogiem. Wadysaw zasucha si w opowie biskupa Aleksandra i zaczyna ju rozumie o czym on prawi. Twarz jego zagodniaa i lekki umiech na niej zawita gdy drzwi sali si rozwary i jak burza wpada do niej ksina Agnieszka. Bezceremonialnie zbliya si do podestu na ktrym ustawiony by tron, wspia si po schodach i stana obok ma, szepcc mu gorzkie sowa na ucho. Kiedy skoczya wyprostowaa si dumnie i stojc po prawicy ma znacznie go przewyszaa. Posowie, eby w twarz jej zajrze mocno musie gowy zadziera. We Wadysawa jakby diabe wstpi, twarz znw mu w gniewie staa, z oczu posypay si skry niczym w piekielnym ogniu. Z ust jego cinitych tak mocno e a biae si zrobiy jak nieg bo caa krew z nich usza wydoby si jeden jeno warkot
102

- Niech opuszcz swoje dzielnice synowcy Salomei i precz uchodz, to moe wtedy im ycie daruj. Sowa te zmroziy wszystkich uczestnikw posuchania lecz biskup niezraony Wadysawow nienawici i pozbawiony strachu, a wypeniony bo odwag w te sowa zwrci si do Ksicia - O przewrotnoci kobiet! Ilu ludzi ginie, jeno by si niewiast dogodzio woli! Niewiasta tobie, o ksi, narzuca kade swoje zdanie, niewiasta nakazuje, co masz mwi nam, dostojnym mom; niewiasta, o ksi, wymaga od ciebie takich dostatkw, aby sama w rozlegych przechadzaa si komnatach, aby sama pijaa z kosztownych kielichw, aby na srebrnym odpoczywaa ou, aby zotem obwieszaa ramiona, a szyj klejnotami, aby ona jedna krlowaa, a prawdziwi i prawni dziedzice zostali wygnani z pastwa. Ju lennikom twoim zacinym kazaa dobra bra i grabi, pustoszy i pali, ju ich nie za braci, lecz za zdrajcw poczytaa. Ju wydala wyrok na twe, o ksi, panowanie! Nie czekajc na odpowied, biskup uderzy trzykrotnie pastoraem w podog, odwrci si od ksicia i wyszed powolnym krokiem z komnaty, zostawiajc w przeraeniu wieckich wielmow dzielnicowych i na ich czele komesa Piotra. Ten widzc czerwone ze wciekoci wypieki na twarzy pryncepsa, sytuacje chcc ratowa i gniew ten umierzy, stan na miejscu gdzie przed chwil biskup Aleksander przemawia, zgi kolano przed ksiciem i po chwili milczenia zabra gos. - Miociwy Ksi - odezwa si powanym gosem - pki ja bd yw, nie wyjdzie mi z pamici w dzie i godzina, ktre i dla Mioci Waszej pewnie pamitne bardzo by musz. Pomnicie, Ksi, w smutny dzie jesieni, gdymy to oba razem stali u tego oa, na ktrym krl mj, pan mj, ojciec mj, a wasz te rodzic kona otoczony biskupy, wrd modlitw naszych i jzykw. Nie wysza wam z pamici ta twarz boleciwa wielkiego rycerza, co ycie cae przewojowa, a mia wicej blizn ni lat - gdy na t, ktr wdow mia zostawi, patrza, na maluchnego swojego Kamierza, dla ktrego ziemi nie stao, na ledwo dorastajcych ksit, bracie wasz, Henryka, Bolesawa i Mieczysawa. Ja to do dzi dnia jeszcze sysz, jako modlitw ledwie odmwiwszy ostatni, poleca wam pocz sieroty. Bdziecie wy z dziemi i wyrostki wojowali i gnbili je? Nie, nie Miociwy Panie! Lepsze bogosawiestwo ojca zza mogiy ni korona! Ja, co pomn wieczr ten, posusznym gosowi pana by musz. Bo zwrci si do mnie miociwy pan i rzek: "Wy ojcowie duchowni, pasterze, ty Piotrze, wierny mj sugo, wy wojewodowie, strzecie woli mej, aby si dzieciom krzywda nie dziaa.

103

W smutku pogreni przychodzimy do ciebie, pryncepsie, prosi o utracony pokj. Postaraj si zapobiec klsce. Oto upada ju pastwo a nadto zhabione. Jeli ty go nie podeprzesz, wnet postrada ca si. Najbardziej w tej chwili, miociwy ksi, potrzeba zdrowej rady. Porad tedy, ksi, bagam ci o to, aby pastwo nie popado w jeszcze wiksze niebezpieczestwo. Zaklinam ci, odmie swoje zamiary. Wszak nieraz ci napominaem, aby raczej przeciwko wrogom Chrystusa, przeciw Prusom i Jawiey obrci or i przygotowania wojenne, przesta przeladowa swoich braci, dokucza im nielitociwie, aby krwi chrzecijaskiej nie przelewa, albowiem bracia twoi, ktrych wojn nkasz, na nic takiego nie zasuyli, owszem tobie posuszestwo okazywali, powaanie, sowem, wszystk powinna mio oddawali. Wybacz mi, wspaniaomylny ksi, bo szczer prawd mwi. W przeciwnym razie susznie podnios bracia or, aby broni siebie i swoich praw po ojcu. Z nimi przeciwko tobie walczy bdzie sama pobono, sprawiedliwo i szczera wierno. Za tob wymienione cnoty bynajmniej nie przemawiaj, dlatego na prno podejmujesz swe wysiki. Czy sdzisz, e kady nie poczy si raczej z nimi nieli z tob? Kt siebie samego ochoczo za nich na mier nie narazi? Tobie za, ksi, moe nieszczliwie powin si noga. Przypomnij sobie, jak za twego ojca, wielkiego Bolesawa, caa Polska kwitna, jak cae krlestwo byo silne i potne. Alici z chwil, kiedy wcisna si niezgoda, wszystko si rozpada, dawna sawa marnieje. Winiene aowa narodu twego, tak ze wszech stron zwanionego. Rodzic twj napomina ci, aby praw cile przestrzega i wszystko pastwo utrzymywa w dobrym pokoju. Ty zdajesz si czyni przeciwko rozkazom ojcowskim, nawet krwi swojej nie ochraniasz, cho powiniene jej broni. Bagam ci, mj ksi, baga ci o to cae grono panw wieckich, dzi tu u ciebie zgromadzone. Zaniechaj swego gniewu i oka nam askawe oblicze. Koniec wojny jest zawsze wtpliwy, a trudy jej uczestnikw niewymowne. Miej przed oczyma Boga, ktry sprawiedliwie oddaje kademu wedug czynw jego. Karccej jego doni adna zo nie ujdzie. - Co ja chc, co kto chce, co ojciec da, nie znaczy tu wiele. Pomylcie no, Piotrze, nie o sierotach, a o ziemi tej sierocej, ktr nieboszczyk jak placek dla godnych pokraja. I nie on sam j dzieli, ale wdowa Salomea uprosia biskupw, a ci jej pomagali, aby im rzdzi acniej byo samym i panowa. Nie my tu ju ksitami, ani oni, i sprawa to nie krla nieboszczyka, ale ich. Dawnom, Piotrze, uwaa twe sowa za zdradne, lubo* a dotd milczc to ukrywaem; wszelako nie s mi tajne knowania, jakie w mym pastwie wszdzie uprawiasz, podajc przerne rady mym wrogom. Ale by mnie zrozumia dokadniej,
104

uwaam za pewnik, e ty jedyn przeszkod, by bracia si nam poddali. Bacz przeto by caa ta sia z ktr tutaj przemawiasz przeciwko tobie si nie obrcia. Gniew Wadysawa by tak wielki, jakiego nikt jeszcze z obecnych nie widzia. Zerwa si z tronu i zgrzytajc zbami jak czort jaki, mielc w nich sowa przeklestw opuci komnat pozostawiajc towarzystwo bez sowa. Agnieszka dumnie podnoszc gow, kademu spojrzawszy w oczy opucia sal za mem. Po wyjedzie posw Krakw jakby nagle opustosza. Powietrze, chocia jeszcze nie zima, zmroone szronem, kado si po polach a nad miastem na zowieszcz wrb kryy stada krukw i wron. XXX - Od czasu powrotu z Krakowa pan Piotr jakby odmieniony chodzi - Kontynuowa swoj opowie Dormir w karczmie u starego Anzelma - Jakkolwiek nigdy nie szczdzi datkw na biednych i koci, tak teraz jakby co go optao. Rozdawa majtek na lewo i prawo. W szczeglnoci na zbone cele. Kocioy stawia po wszystkich swoich ziemiach, te darowujc klasztorom i bliskim. Czas przygotowania do lubu moci Jaksy, ksicia co to w jego yach krew Serbw pyna i swojej ukochanej creczki Beatrycze, ktr czule Agaphi nazywa powinien by dla niego najweselszym czasem, tak jednak si nie stao. Jakby co wiedzia, jakby przewidywa, to co si niechybnie sta miao i to co si wydarzyo. Nie sucha moich ostrzee aby Wadysawowi, a w szczeglnoci tej Niemrze i jej zausznikowi Dobiesawowi nie ufa, ucieka i schroni si u Juniorw, gdzie przecie i tam mia swoje wocie, opuci Obin a to wszystko nie przyschnie jak rana na ciele ktra z czasem si zarasta. On jednak za nic mia te moje sowa, i ani sucha o tym nie chcia. - Nie bd miesza si pomidzy braci, zrobiem wszystko com mg, aby Kainowemu grzechowi zapobiec i nie rozlewa krwi braterskiej, ale wida to rodzinne przeznaczenie, aby tak si stao. Ja nie bd ucieka przed moim i na ziemi moich przodkw ostan - mawia i zmilcze mi kaza abym wicej o wyjedzie nie wspomina. Na luby Wadysaw nie przyby chocia i on mia zaproszenie, ale wysa Dobiesawa. - Dobiesawa? Jake to tak? I co? Pan Piotr posadzi tego zdrajc przy swoim stole? Tego ktry si o rk Beatrycze stara i szar polewk dosta? - ludzie w karczmie nie mogli wyj z podziwu nad wielkodusznoci komesa.

105

- Eee, to pewnie nie o Dobka chodzio a o osob ksicia Wadysawa, ktrego to on zastpowa, bo do tego, pomimo jego grb Pan Piotr wielki czu szacunek i Dobiesawa na honorowym miejscu posadzi, ale nie o tym prawi miaem, bo ten pies, ten zdrajca i lis wiatrem i zdrad podszyty inne mia zamiary co si tu po nowym roku okazao. Od godw a do nowego roku zabawy trway, szlachetnych goci byo co niemiara, ycze i pieni a nawet pokazw rycerskich byo tyle e kady zapomnia o zimie, o czarnych chmurach, ktre gromadzi si zaczy nad grodem Piotrowym, jeno on chyba nie zapomnia. Tu po nowym roku gocie si rozjechali dzikujc za gocin i poczstunek, nawet modzi, dopiero co polubieni sobie maonkowie wyjechali do Miechowa, i nikt nawet w najmielszych przypuszczeniach nie dopuszcza myli tego co si sta miao - Dormir na chwil wstrzyma gos i pocign spory yk z garnca - Ju wieczr dobrze osiad na ziemi kiedy ten zdrajca dwr opuci mwic e Ksi pan zblia si do swoich woci na Ostrowiu Tumskim i przyzywa go do siebie. Jako to i dziwne mi byo bo aden goniec nie przyby to i skd ten lis przebiegy mg powzi te wiadomo ale e i szatan rnymi cieki chodzi i swoje ma sposoby, to em si sowem nie odezwa a i odrzwia dworu przed nim otworzy eby si go pozby jak najszybciej. Cisza wielka i spokj zapanowa w Obiskim dworcu i juem lej oddycha i po skoczeniu swoich obowizkw spa si pooy, gdy jak mi si zdao e gow em zoy jeno chwil temu gdy strae mnie ze snu wyrway powiadajc e Dobiesaw pod brama stoi i wpuszczenia da gdy Ksi Pan chce natychmiast Pana Piotra widzie. Ledwiem zdy drzwi bramy otworzy, bom rozpozna psubrata, gdy mnie chmara opada i anim zipn gdy zwizany jak baran leaem z gaganem wetknitym w gb. Wpada ta szaracza do grodu, wielu moich z betw ranic z gry ich pocigali. Widziaem Dobiesawa jako szatan prowadzcy swoich pomocnikw wpad do dworu i tylko dar si jak samo LichoXVI - ywcem bra, ywcem. Wycignli Pana Piotra z domowych pieleszy i jak woa na rze na postronku prowadzili, tak jak sta, w samej koszuli jeno. Zaraz za nim najmodsze jego dzieci witosawa, co to przy rodzicach jeszcze by. Wrzucili nas na wz i w ciemno ku Ostrowiu powieli. U komesa nawet wtedy wielko czowieka byo wida, bo ani o wolno nie baga, ani nie skomla jak stuczony pies o ycie, jeno siedzia wyprostowany ze zwizanymi koczynami, bez sowa, wpatrzony gdzie w ciemno. Nie mogem z nim sowa zamieni bo mi szmata w gbie przeszkadzaa gboko w gardo wetknita. Szczeka jeno ten pies Dobek, e to niby Ksi Pan zleci i to na jego polecenie Piotr pojmanym zosta a jego dobra odebrane, za zdrad. W Ksicym grodzie, gdy zatrzasny si wierzeje, zrzucono nas z wozw na rodku podwrca jak wory i zawleczono do chlewu gdzie pord wi nas
106

zamknito. Przez drzwi wida ju byo pierwsze promienie soca i sycha byo ruch wielki. Kto wjeda, kto wyjeda, rejwach taki jak na witym odpucie, ale i nam spokoju nie dane byo zay wrd tych wi. Drzwi rozwary si na ocie ca i pojawia si zjawa jaka i wya tak gono e nawet poj nie mogem w czym jest rzecz. Juem myla e to sama mier po nas przysza i napawa si naszym widokiem, odartych ze wszystkiego, z odzienia, wiary i honoru, utaplanych w wiskim ajnie. - Nareszcie jeste we waciwym miejscu - krzyczaa Agnieszka, bo to ona w drzwiach stana i ze skrami w oczach patrzya na pana Piotra - Ty myla e ponad ludmi stoisz? e prawi wszystko moesz a kara ci nie spotka? e wolno ci bezkarnie oszczerstwa przeciw mnie mojemu mowi rzuca? - miotaa si w drzwiach - Nawet gdyby to prawda bya nie moe co takiego uj ci pazem. Gdzie teraz twoja buta, malutki czowiecze? Jednym moim butem mog ci zgnie jak robaka. Fortuna na pstrym koniu jedzi moci palatynie od wiskiego stada, a kara za ci nie ominie. Pan Bg nierychliwym jest ale za to sprawiedliwym, oddajc cie w moje rce. - Odwrcia si na picie i wysza na podwrze Dobiesaw - zawoaa. Ten jak duch zaraz pojawi si przy niej. - Jego gow na tacy chc widzie abym moga objada w jego towarzystwie. Taka jeno kara moe by sprawiedliw za to co mi zrobi. - O HerodiadaXVII przebrzyda - pomylaem - nienawi kobiety od wszystkich zych mocy gorsz jest i pewnikiem jestemy zgubieni. I nam przyjdzie garda nadstawi spojrzaem na Pana Piotra, ale ten niewzruszony siedzia, adnych emocji nie ukazujc. On wyglda tak jakby wiedzia co si stanie i pogodzony teraz z pokor znosi wszystkie zniewagi. - Moja Pani - Dobiesaw z gosem zbitego psa piszcza do swojej Herodiady - Ksi Pan zakaza, garda dam gdy to uczyni a i na tobie jego zo skupi si moe. Jego wol byo ywym go przed jego oblicze ostawi. W Agnieszce jakby wszystko si zagotowao, pomna na wol Wadysawa, z czerwona od wciekoci twarz w dworcu si zamkna. Dormir na chwil zakoczy swoja opowie rozgldajc si po przeraonych twarzach suchaczy. W Karczmie panowaa taka cisza e sycha byo skrzyda muchy, ktra wanie siadaa na stole, a stukot jej ng o drewno krokami mierci wydawa si mg. - Jezusie Nazareski - Benedyktyn Maur co to by wrd zebranych i z zapartym tchem opowieci sucha zrobi znak krzya jakby od zych duchw chcia si opdzi i mia obawy e sama opowie moe je przywoa - adnej witoci dla tej nieczystej kobiety nie ma, na tak witego czowieka si porwaa. Widzi Pan Nasz Jezus Chrystus jej uczynki i
107

sprawiedliwa j za to kara czeka. Naci zwilyj jeno troch swoje gardo i opowiadaj dalej, jake to moci Dormirze cudem z ap tej wiedmy si wyrwa? - Cudem powiadacie moci kanoniku? Moe to i prawd jest, bo jeno cud chyba sprawi e biskup Janik jeszcze po weselu z Wrocawia nie wyjecha a goci si u biskupa wrocawskiego. To jemu i jego porczeniu zawdziczam pozorn wolno moj. Szczciem moim blask skarbw i mamony zalepia drczycieli. Gdym tak lea na wiskim ajnie wywleczono mnie na podwrze, potem obmy mnie kazali i odzia abym smrodu do dworca nie wnosi i postawiono mnie przed marszakiem. - Dzielny rycerzem moci Dormirze - powiada - i sawa twoja daleko siga. Wol Pana naszego Ksicia Wadysawa jest aby nam swoim ramieniem suy i mdroci siwej gowy dobre rady dawa - Dormir przecign doni po swoich wosach, mocnych silnych i dugich, ktre czas srebrnym szronem pomalowa - Jeno jeden jest warunek, aby si Piotra wyrzek i zdradzi nam gdzie to on swoje skarby skrywa. Nie poskpi ci nasz pan nada, majtkw i zaszczytw ktre przy nim osign moesz. - Jake to tak? Mam mego ycia si wyrzec? - pomylaem - Tego komum wiernie tyle lat suy? Na to jedynie witego Piotra sta byo aby si swego nauczyciela wyprze, a e ja jako i wszyscy wiecie witym nie jestem tedy rzekem mu tak - Pomylna fortuna zwizaa mnie z komesem Piotrem, tedy i teraz nieszczcie nie jest w stanie mnie z nim rozdzieli. Cokolwiek si memu panu przytrafi to i ja bd przy nim wiernie sta i honorem to znosi. Wol ebra po chaupach lubo i pod kocioem w worze pokutnym prosi nili wasze bogactwa i dostojestwa nosi z twarz przyobleczon w hab. - Skoro nie chcesz wyrze si Piotra, swoj wolno pienidzmi okupi musisz, bo spotka ci co znacznie gorszego nili twego pana - Wrzasn Dobek i ju zaciera rce na bogactwa, ktre z mojej wolnoci spyn na niego maj. Sama ta myl osodzia mu porak, ale i dla niego bogactwa, a dla Wadysawa sowo wanem byo. - Jeli ju tak ma by koniecznie - powiedziaem - nie chc aby ze mnie dla pienidzy skr pasami darto. ycie warte kadych pienidzy, jeno prosz aby mi zwoka udzielona bya na zebranie potrzebnej sumy i podana wysoko okupu a ja pienidze zbior, ale i tak do komesa Piotra powrc. - Dobrze wic, skoro taka wola. Piset grzywien zapaci musisz, Ksi Pan jedynie oczekuje dziesiciu osb aby za ciebie powiadczyli majtkiem swojem i dostaniesz czas aby potrzebn fortun zebra. - Ha - pomylaem - ja i piciu nie mam a i to com mia odoone to rozkradzionym zostao. Dano mi tedy papier, piro i inkaust abym mg lista napisa i pierwej tych dziesiciu
108

porczycieli zebra, tedy pierwsz osoba do ktrej skierowaem me sowa by nie kto inny jak biskup Janik. Ten to zebra dostojnikw i za mnie powiadczy przed Wadysawem. Kiedy to ju si dokonao zostaem zwolniony, i musiaem opuci mojego pana w nieszczciu ale tylko po to aby dla niego ratunek znale. Kiedy uwolnionym na Obin si uda aby si pani Mari pokoni i zda jej relacj z tegom co widzia, na Obinie ju pachoki Dobiesawa panoszyy si po wszystkich zaktkach, rozgrabiajc to co jeszcze rozgrabionym nie byo. Nagle kto przeraonym gosem zawoa - Poar, Obin ponie Wszyscy rzucili si do okien aby t poog co to po wieczornym niebie si rozlaa krwist czerwieni, gdy drzwi karczmy si otwary i wbieg przez nie jeden ze stranikw z Piotrowego dworca, ktry to pod Dormirem wczeniej suy - Dormirze - zawoa - Dworzec spldrowany i do cna spalony, Pan Piotr do Krakowa wzity a miociwa pani Maria z caym swoim dworem za swoim mem do crki swojej wyjechaa, do Miechowa, aby bliej ma si znale w potrzebie - pachoek ledwie powietrze apa i nie mg sowa wicej wypowiedzie. Dormir zerwa si z awy niczym okrt ktry wanie potny wiatr w agle zapa, chwyci za wielki miecz co lea obok niego na awie i wypad przed karczm. - W drog mi czas panowie, w drog, mj pan ratunku czeka Z wpraw modzika wskoczy na siodo swojego karego konia i pogna w ciemno. uny dopalajcego si grodziszcza jeszcze dugo owietlay mu drog. XXX ciany ciemnicy byy wilgotne i zimne. Wzrok przyzwyczai si do ciemnoci i rozrnia ju rne szczegy otoczenia. Wiedzia e nie jest tutaj sam. Gdzie w oddali sysza cikie oddechy i delikatne jczenie innych, niewidocznych osb ukrytych za zaomem muru. Zgrzebny wr w ktry go przyodziano bolenie rani ciao. elazne bransoletki, ktrymi przykuty by do ciany obtary skr a do krwi. Piotr siedzia skulony na ziemi wycieanej som, zimno wdzierao si do kadego kawaka jego ciaa, sigajc koci. Labirynt podziemnych korytarzy w ktrych go zamknito przynosi dwiki z najdalszych kocw. Sysza kucie metalu, czu kade uderzenie mota o kowado, kady wydech miecha tchnity w pomie paleniska, krzyki winiw przypalanych elazem i amanych koem. Tajemnice o ktrych wczeniej nie wiedzia, tajemnice krakowskiego

109

podziemia otwary przed nim swoj wiedz. Wiedz blu i cierpienia, wiedz drogi innej ni dotychczas szed na spotkanie ze mierci. - Ojcze - modli si bezgonie zzibnitymi wargami - jeli to moliwe, oddal ode mnie ten kielich, jednak zwa Panie e nie moja lecz Twoja wola niech si stanie. Wybacz mi Panie bo zgrzeszyem przeciw Tobie, jeno spjrz swym askawym okiem na dzieci moje umczone. On niczemu nie jest winien. Gowa opada mu na piersi. Nie cz blu, czy strachu - mier kademu z nas pisana jak mawia - i prdzej czy pniej z ni spotka si kademu przypadnie. Ile to dni ju tutaj siedzi? Dwa? Trzy? Czy moe tydzie? Nie potrafi tego zliczy, dopiero teraz czu si stary, tak stary jak ziemia. Brakowao mu umiechu ony, ktr kocha jak tylko moe kocha czowiek. Tylko ona potrafia doda mu si, przezwyciy kad swoj sabo i ta myl wanie dodawaa mu si. Nigdy jeszcze tak bardzo nie czu si samotny. W tych ciemnociach wszystkie inne zmysy wyostrzyy si do nieprzecitnych rozmiarw. Czu kady powiew powietrza, sysza myszy jak w somie przemierzaj swoje drogi, a gdy powieki mocniej zacisn widzia soce na niebiaskich kach, sysza piew anieli i szum laskiego boru. Jeszcze ciemna noc panowaa w komnacie , gdy Agnieszka zerwaa si z wielkim krzykiem z oa, jakby co si palio li tylko jakie nieszczcie j spotkao. Wadysaw poderwawszy si, chwyci za niewielki sztylet schowany w zakamarkach oa, stra ktra staa przy drzwiach wtargna do komnaty. - Co si stao? - zapyta, gdy nie potrafi znale niebezpieczestwa i kiwn na stra e nic si nie stao. - Diabe mi si przyni - Agnieszka caa roztrzsiona jeszcze nie moga z siebie sowa wydoby - Sta nade mn i si mia szyderczo, patrzy mi w twarz bezwstydnie i pywa po caej komnacie, ja zatykaam uszy eby tego nie sysze, ale ten miech wdziera si wszdzie - rozdygotana rozgldaa si wok czy zjawa jeszcze jest gdzie w pobliu - chciaam uciec przed tym miechem ale nie mogam, z kadego miejsca naszego domu, w ktre uciekam, dobiega do mnie ten miech i jego twarz, ta okropna twarz, pogubiam gdzie buty, te nowe od Ciebie i dopiero jak uciekam z domu wszystko si skoczyo, obudziam si zlana potem. To byo straszne. - Jaki bies si moe Tobie ni? Sen, mara, to tylko zy sen. - Ale to by on, ja wiem e to by on - Agnieszka nigdy jeszcze nie okazywaa tak wielkiego strachu jak teraz.
110

- Jaki on? Mw skadniej bo i poj nie mog - To by Dormir, ten suga Piotra co to e go na wolno wypuci za piset grzywien. Ale przecie on takiej sumy nie ma i mie nie bdzie to i sowa nie dotrzyma. Zabi go trza byo, zabi ich obydwu, gow na srebrnej tacy niech zo, to i wtedy sny si skocz i Ty panie i ja spokoju zaznamy. - Nie godzi si komesa Piotra ywota pozbawia bo i czynw bohaterskich dokona i by ojca mojego wiernym przyjacielem a i mnie we wczesnych latach opiekunem. C mnie biednemu teraz czyni? Panowie za nim w drzwi wal garci ca, biskupi si upominaj o niego okup chcc paci. Wrzawa si wielka podniesie jak ycie odda, ale i bez kary za jego zdrady te osta si nie moe, bo gdzie wtedy zajdzie kraj gdy krl szanowanym nie jest? - Na swoje nieszczcie i swoj zgub ywym go ostawisz. Ten czyn przeciwko Tobie si odwrci, bo kady dobry uczynek ukaranym bdzie, pamitaj. On przeciw Tobie z Salomei synowcami stanie. - Skoro ju tak na jego krew nastawasz - Wadysaw po chwili milczenia spojrza na on - to mu oczy metalem ka wypali i jako zdrajc na poniewierk wygnaj, poza nasze ziemie - jak Piat wyrok wyda i rce umywszy, opuci komnat. Ledwie Wadysaw znikn za drzwiami, gdy w nich jak zy duch pojawi si Dobiesaw. - Syszae? Jest twj, czy co powiniene - z wciekoci wysyczaa jak mija i gestem nakazaa mu odej. Usta Piotra wci skaday si do modlitwy. - Ojcze nasz Ktry jest w niebiesiech - szepta gdy cichy szept rozleg si gdzie tu przy nim - Knia - saby gos szepta - Ej, knia, ty wielki pan i szczodry by, nie boj sa. Niszto nie mw jeno suszaj - mczyzna delikatnie poruszy si szurajc som - Dobek szuka kogoto aby ci aczki wyrzeza i nikto nie choczet. Nikto nie choczet ruki na tjebia podniesi, ja etawo zdieaju. Mene miert i tak diot. - Kim jeste? - Piotr chcia si odwrci, ale tylko dotkn doni mczyzny. Bya silna, caa pokryta starymi ranami i wieymi strupami, szorstka, a jednak ciepa. - Tisze, Knia, tisze - mczyzna chcia wyrwa do ale silny ucisk doni Piotra trzyma j jak w kleszczach - Ty prasti mene, kak ty budiesz z Bohom gawarit, skai jemu sa mene horosze sawa, tolko kriczi, kriczi kak budu eto dieaty, eto dla mene i tebe, kriczi. Prasti mene knia, mnie para, syszysz? - mczyzna na chwil zawiesi gos - idu

111

- I odpu nam nasze winy, jako i my odmyszamy naszym winowajcom - koczy modlitw komes, a Rusin, tak cicho jak si pojawi tak cicho znikn. W korytarzach podziemia gwar si zrobi. Pachokowie z pochodniami w rkach pospiesznie przemierzali labirynt by znale si przy Piotrze. Zza ich plecw wyonia si posta Dobiesawa. - Bra go - warkn Pachokowie zdjli elaza z jego rk i rzucili go na ziemi. Znowu zaoyli sznury na rce i powlekli korytarzem na niewielkie podwrze otoczone wysokim murem cian. Biay nieg w promieniach soca by taj jasny e Piotr musia zamkn oczy aby przyzwyczai si do wiata. Oczy, trzymane w ciemnicy teraz a bolay. Zimny nieg agodzi rany na jego ciele. Oczy zdoa otworzy dopiero na rodku podwrza gdy silne rce pachokw chwyciy go tak e ani rk ani gow ruszy nie mg. Podnis wzrok do gry i w jednym z otwartych okien zobaczy Agnieszk z dum na twarzy przygldajc si wyrokowi. Piotr zamkn oczy. - Przebacz im Panie, bo nie wiedz co czyni - modli si - Zdrowa Mario, aski Pena, Pan z Tob - poczu ciepo zbliajce si do twarzy i usysza szept - Kriczi W pierwszym momencie nic nie bolao, tylko w powietrzu rozszed si smrd palonej skry i wosw. Zacisn zby. - Kriczi ybit - woa gos - Kriczi, bo mene ubijut Potworny bl wrazi si w gow jak gwd wbijany w drewno. Porazi wszystkie czonki, chcia si wyrwa ale potne rce pachokw na to nie pozwoliy. Przez ten bl przebija si gos - ybit Kriczi Piotr uwolni powietrze zatrzymywane w piersiach i jego gos blu wznis si ponad Krakw i rozszed si po caej ziemi. Stada wron, ktre z wie zamkowych przyglday si egzekucji od tego krzyku poderway si do lotu i kryy nad miastem. Agnieszka z zadowoleniem na twarzy odwrcia si na piecie i znikna w gbi komnaty. Pachokowie zakadali ju opatrunek ze szmaty na poparzone oczy, gdy rozleg si krzyk Dobieslawa. - Jeszcze jzyk mu wyrwa aby wicej ten pies nie szczeka Ogromne kleszcze chwyciy za jzyk i wycigny go z drtwych ust. wist noa i buchna krew, ktra zalaa piersi Piotra. Kat jednak wiedzia co robi, nie cay obci, jeno tyle eby krew trysna. Piotr osun si na rce pachokw bez ducha. Dobiesaw zadowolony z siebie znikn za swoj Ksin. Pachokowie wrzucili bezwadne ciao na wz i wywieli poza bramy miasta.

112

Tego nieszczsnego Januara Anno Domini 1146 niegi byy wysokie jak nigdy przedtem a mrz skuwa oddech w krysztaki lodu. Sanie zaprzone w czwrk koni suny gadko z cichym gwizdem w kierunku strzelistych wie kociow Krakowa, widzianych ju w oddali. Pasaerowie owinici szczelnie w skry aby wiatr nie wywia resztki ciepa z ich cia siedzieli w milczeniu. Niewielki oddzia konnych, ktry porusza si tu za saniami nis barwy pana na Miechowie, Jaksy. Cay korowd porusza si w cikiej ciszy, nikomu nie byo atwo. Myli Marii byy bardzo daleko, po raz kolejny bdzie musiaa stan przed siostrzecem, ukorzy si i prosi o ycie ma i syna. Jej myli byy przy nich i tylko myl e jeszcze yj dodawaa jej si. Oczy ju dawno wyschy z braku ez. - Stj - gos przewodnika nagle wszystkich porazi jak grzmot burzy - i wszyscy stanli jak wryci. Przed saniami ukazay si dwie bose postacie odziane w zgrzebne wory powoli idce w ich kierunku. Modzik prowadzi starego lepca poprzez wysokie niegi na gocicu. Starzec, z oczami przepasanymi brudn szmat na karku zawieszon mia pust pochw od miecza mocno trzyma si ramienia przewodnika. - Jezusie Nazareski, to to - jedziec jeszcze nie skoczy mwi gdy Maria zeskoczya z sa i biega w kierunku wdrowcw. - Piotrze, o Mario Krlowo To mj m i syn - dopada do wdrowcw i mocno si do nich przytulia. Starzec wycieczony osun si na nieg. Nastpnego dnia z Miechowa wszyscy wyruszyli w kierunku Rusi, zgodnie z wol Wadysawa.

Katharsis Nie kraty tworz wizienie Jeszcze niegi dobrze nie zeszy z pl gdy Wadysaw wypowiedzia wojn braciom. Wczesn wiosn okolicznoci wryy zwycistwo raczej seniorowi ni juniorom gdy temu to bez problemw udao si zaj Mazowsze jednak Wadysawa zawiody spodziewane posiki z Kijowa, gdzie rozgorzay walki o tron midzy Olegowicami i ich wrogami,
113

popieszy wic do cesarza Konrada. Na Wielkanoc 31 marca 1146 spotka go w Kayne pod Altenburgiem w Saksonii i otrzyma przyrzeczenie pomocy za cen zoenia mu hodu lennego. Hordy Prusw i Jadwingw szerzyy popoch i grabiy ziemie juniorw od wschodu. Zacine oddziay Wadysawa, ruszywszy od Krakowa, wyzyskujc powodzenie niespodziewanego natarcia, stoczyy trzy pomylne potyczki z oddziaami juniorw. Coraz liczniejsze grody otwieray swe bramy i przyjmoway zaogi seniora. Gwne jednak wojska Bolesawa Crispusa i Mieszka zamkny si w grodzie poznaskim. Oblegajc ich, senior pewien by swej przewagi. Chocia way, fosy, palisady i baszty grodu poznaskiego nad Wart i Cybin, pamitajce czasy Chrobrego, byy szerokie i wysokie, cho wrd oblonych mnie poczyna sobie szczeglnie modszy ksi Mieszko, wyczerpanie si ywnoci grozio nieuchronnie zdaniem si na ask zwycizcy. Dwa - a raczej trzy - wydarzenia uratoway juniorw. Pierwsze to kltwa rzucona na Wadysawa przez arcybiskupa Jakuba ze nina. Nieulky starzec, praat wiadomy swej powagi, wjecha na wozie przed oblicze seniora, zgromi go za sprowadzenie zagonw pogaskich na kraj i wydanie go na ich pastw. Przypadek czy podstp wonicw sprawi, i odjedajcy wz zawadzi koem czy piast o sup pionowy polowego namiotu, ktry obalajc si przygnit ksicia nieomal na mier, wywoujc zabobonne przeraenie w oczach wojska jako znak i skutek rzuconej kltwy. Decydujcy sta si wreszcie dzie, kiedy oddziay odwodowe wojsk nalecych do juniorw, bkajce si po okolicznych lasach wokoo grodu poznaskiego, porozumiay si z oddziaami Bolka i Mieszka wewntrz grodu, czynic to za pomoc tarczy trzykrotnie opuszczanej z wiey kocioa. Uzgodniwszy w ten sposb dzie i godzin natarcia, uderzyy z tyu, rwnoczenie z nagym .wypadem zaogi zza murw. Wojska pryncepsa, zaskoczone podczas wydawania posiku, bez broni zostawionej w namiotach, ulegy panice i poszy w rozsypk. Wadysaw ratowa si sromotn ucieczk. Z wyyn nadziei, prawie pewnoci zwycistwa, spad na samo dno klski. Nie znalaz w tym aosnym momencie oparcia we wasnej dzielnicy na lsku i w Maopolsce, gdzie teraz dziaalno buntowniczego Rogera, dowdcy ongi stray dworskiej na Obinie, obecnie jednego z gwnych wodzw powstania przeciw seniorowi, wydaa podane owoce.

114

Porozumiawszy si z juniorami, grododzierca Gogowa, Jerzy, oraz komes z krakowskiej ziemi Jan, syn Mikoaja, jak i liczne grono panw, wielmow, komesw, stronnikw rodu abdziw, zwolennikw olepionego Piotra, otwierali grody wojskom Bolesawa Crispusa i Mieszka, gromadnie przechodzc na ich stron. Nawet kronikarze w ociennych krajach, opisujcy ostatni faz walk juniorw przeciw seniorowi, podkrelaj z naciskiem olbrzymi rol, jak w tej walce odegra wsawiony mstwem i przebiegoci Roger, zwolennik, ucze i przyjaciel komesa Piotra. Ksina Agnieszka mimo dzielnej obrony grodu wawelskiego zostaa zmuszona do opuszczenia murw i udania si na wygnanie do Altenburga w Saksonii, skd nigdy do Polski nie wrcia. W sierpniu tego R. P. 1146 wyruszy na pomoc siostrze i jej mowi cesarz Konrad III. Nie zdoa jednak sforsowa zasiekw i przeszkd na Odrze. Musia zadowoli si ukadami i przyrzeczeniem przyjazdu juniorw na jego dwr. Wycofa si ju w sierpniu z niefortunnej wyprawy. Seniorem krakowskim zosta Crispus, przyczajc do swych obszarw rwnie lsk. Ksi Wadysaw i Agnieszka umarli na wygnaniu i pochowani zostali w klasztorze w Pforcie, ksina w R. P. 1157, ksi w 1159. Dla brata Henryka, liczcego ju lat 14, wydzieli Crispus cz Ziemi Sandomierskiej i przeznaczy .mu od R. P. 1146 Wilic jako siedzib. Zamieszka z nim rwnie Kazimierz, zwany w przyszoci Sprawiedliwym, ktry podczas licznych podry i nieobecnoci ksicia Henryka wdraa si w zarzdzanie jego grodem i ziemi. Piotr ze swoj rodzin wrci jeszcze tego Roku Paskiego 1146 z wygnania i zamieszka w Obiskim klasztorze, gdzie braciszkowie za jego cae ycie i wszelkie darowizny ktrymi ich obdarowywa znaleli mu godne miejsce. Wszelkie honory i dobra odebrane mu przez Wadysawa zostay zwrcone. Legenda o Piotrze mwi jeszcze e kiedy przyjecha si Najwitszej Panience pokoni w kociele w Starym Skrzynnie cudem wzrok i mow odzyska. Cztery lata pniej obumara mu ona. Piotr poczeka jeszcze trzy lata i Roku Paskiego 1153 poegna si z tym ziemskim padoem po 73 latach a prochy jego zostay zoone obok doczesnych szcztkw jego ukochanej ony w Obiskim klasztorze i tylko maa czerwona ksieczka spisana par lat pniej przez Maura opowiadaa o losach tego wielkiego czowieka.

115

Sowo na zakoczenie48
Bg, jakkolwiek go nie zwa, to jest tym samym Bogiem, do ktrego od tysicleci modli si Ludzko. To jest ta sama Energia, ktrej szukaj w swoich medytacjach ci co nie wierz w Jego istnienie. Tak rne formy, ktre On przyjmuje, sprawiaj e wypenia si Jego Imi Jestem Ktry Jestem. Lecz jake czsto czowiek dla sawy i bogactwa zapomina o nim schodzc z waciwie obranej drogi przez przodkw. l poznaem w 2009 roku podczas moich internetowych poszukiwa prawdy. Takim moim mentorem i przewodnikiem by, i nadal jest Janusz Kuliski. To on pierwszy zarazi mnie histori tego miejsca, dopki jej sam nie poznaem. W roku 1017 kronikarz niemiecki Thietmar, biskup merseburski, przy okazji oblenia grodu niemczaskiego pisa: Grd ten ley w kraju lskim (in pago Silensi), ktry t nazw otrzyma niegdy od pewnej wielkiej i bardzo wysokiej gry. Owa gra doznawaa wielkiej czci u wszystkich mieszkacw z powodu swego ogromu oraz przeznaczenia, jako e odprawiano na niej przeklte pogaskie obrzdy. Kronikarz nie pozostawia adnych zudze. Ta gra bya wana w yciu okolicznych lan i nie tylko bo z wiadomoci zawartych w tzw. Dokumencie Praskim z roku 1098 prawdopodobnie dowiadujemy si e lanie tworzyli zwizek ponadplemienny wraz z Dziadoszanami, a take z Bobrzanami i Trzebowianami. Ponad sto lat pniej, po kronikarzu Thitmarze, za spraw Piotra Wostowica, na gr, na jej szczyt trafiaj zakonnicy. Nikt nie jest pewny kto by pierwszy., ale jedno co zostao upamitnione w pniejszych Aktach, na grze pojawili si Kanonicy Regularni. Z tradycji klasztornych wynika e by to rok 1108 jednak z innych dokumentw wiemy e nie mogli to by Augustianie z Arrovaise. Jak wykaza Schulte, opactwo macierzyste w Arrovaise powstao dopiero w 1090 r., a swoich braci do zakadania filii mogo skierowa dopiero za rzdw opata Gerwazego (1121-1147). Nie jest zatem moliwa ich dziaalno misyjna ju na przeomie XI i XII wieku. Pierwsza pochodzca od niego kolonia filialna powstaa dopiero w roku 1123, std te w zagadnieniu pocztkw klasztoru kanonikw regularnych na grze ly przyjmowano od dugiego czasu ustalony terminus post quem fundacji ok. 1121 r. Wydaje si za suszne przyjcie daty zaoenia na lata 1128-1138, jakie byy wysuwane przez wielu badaczy, jak np. Silnicki, Likowski czy Deptua. Kto wic zamieszka w zamku Wosta w roku 1108? Piotr Wostowic
48

W sowie kocowym pozwoliem sobie wykorzysta prac Ks. Mieczysawa Koguta pt. lski Klasztor.

116

- Peter Vlostides, jak podaje mistrz Wincenty Kadubek a siostrzeniec Palatyna, w swoich kronikach ) urodzi si w roku 1080. O jego pochodzeniu, a w szczeglnoci o jego rodzicach nie wiemy, a waciwie to ja nie wiem, prawie nic. Jedyne co mona wywnioskowa to, to e jego ojciec nazywa si Vlost. Dlaczego? No wanie od kronikarza Kadubka. Vlostides znaczy syn Vlosta. Tak drzewiej bywao, ojciec gowa rodziny - Jan, jego ona Janowa, crka Janwna, a syn Janowy albo Jana. Liczy si ojciec. Ojcem Piotra Wostowica by Wost i to na jego zamek zostali sprowadzeni zakonnicy. Potwierdzia to bulla papiea Celestyna III z 9 kwietnia 1193 zatwierdzajca posiado opactwa NMP na Piasku. Bulla ta stwierdza, e opactwo otrzymao od Piotra dziesiciny z posiadoci, ktre prawnie odziedziczy po ojcu i dziadku. Tak wic co najmniej od dwch pokole przodkowie Piotra mieli majtnoci w okolicach Wrocawia, na ly. Ta sama bulla stwierdza: Anno domini 1090 fundata est ecclesia beatae Virginis in Arena Wratislaviae a Petro comite Corek et consecrata a Petro Wratislaviensi episcopo octavo, praesente Vladislao duce Poloniae et uxore eius Agnete, Henrici quarti imperatoris filia et Maria Wlosconissa Petri comitis uxore et Swentoslao filio eius Roku paskiego 1090 ufundowany zosta koci NMP na Piasku we Wrocawiu przez komesa Piotra Korka i konsekrowany przez Piotra, smego biskupa wrocawskiego, w obecnoci Wadysawa, ksicia Polski i ony jego Agnieszki, crki cesarza Henryka IV i Marii Wloskonissy, ony komesa Piotra, i jego syna witosawa Informacj t powtrzya dokadnie Kronika o Piotrze, spisana na pocztku XVI w. w klasztorze w. Wincentego na Obinie, przy czym wyranie zaznaczono pochodzenie przekazu z archiwaliw opactwa NMP. Falsyfikat klasztoru na Piasku sporzdzony w XIV w. wzgldnie na pocztku XV, wystawiony rzekomo przez Henryka Brodatego i opatrzony dat 1209 r. czy wiadomo o konsekracji ze spraw nadania opactwu posiadoci we Wrocawiu, ktra per Petirkonem Wlast [...] et suos fratrem in fundacione ecclesie seu monasterii [...] fuerat collata [...] et per Petrum pontificem egregium Wratislaviensis ecclesie octavum in consecratione ecclesie supradicte confirmata. Patrzc na te zapisy mam nieodpart ch powiedzie e to nie Piotr Wostowic by fundatorem a jego ojciec Petrikonem Wlast, przecie komes Piotr Wostowic w AD 1090 mia 10 lat. Jednak mog si myli. Gdy pisana bya bulla, komes ju dawno nie y bo zmar Roku Paskiego 1153.

117

O wiele obszerniejsz relacj przyniosa nam Kronika opatw klasztoru NMP: ut colligitur ex actis et productis in causa Vortret nuncupata pro parte monasterii, anno domini MXC. (alibi dicitur MCVIII, et verius videtur) currenti [...] dominus Petrus Wlast cum domina Maria conthorali sua, Swentoslao ac Beatrice filiis suis, nec non cum fratribus suis [...] ecclesiam et monasterium prope Wratislaviam cum prepositura in Gorka [...] fundavit [...] Quam ecclesiam cum prepositura [...] dominus Petrus, Wratislaviensis episcopus VIII [...] in presentia cujusdam L. Ducis Slezie et uxoris sue, filie Henrici quinti imperatoris, et multorum primatum, et nobilium et [...] Petri Wlast, fundatoris et suorum consecravit [...] anno domini MC et decimo, IX. die Januarii. (Roku paskiego 1090 [...] pan Piotr Wast, komes lska, z pani Mari swoj maonk, witosawem i Beatrycze, swoimi dziemi [...] ufundowa koci i klasztor koo Wrocawia z prepozytur w Grce pod wezwaniem NMP i fundacj dotowa [...] pan wrocawski biskup VIII [...] w obecnoci L [tj. Ladysawa czyli Wadysawa] ksicia lska i jego ony, crki cesarza Henryka IV [...] wspomnianego Pana Piotra Wasta fundatora i konsekrowa i uczynion donacj [...] potwierdzi w roku paskim 1110, 9 dnia stycznia) Co do obu tekstw, jest wiele wtpliwoci a wrcz powiedziabym nieprawdziwych informacji w nich zawartych. Jedyne co wydaje si prawdziwe to osoba konsekratora i data dzienna 9 stycznia. Na zboczach ly, niedaleko Panny z Ryb i laskiego niedwiedzia, archeolodzy w latach 1908-1910 odnaleli szcztki tablicy. Po wielu dyskusjach i przemyleniach zostaa zoona. Na poamanej tablicy odtworzony przez G. Lustiga23 tekst pisany romask majusku informowa: ANNO A BINCAR NATIONE D[omi]NI MC Roku od wcielenia Paskiego (Boe Narodzenie??) 1100. Trudno tu rozstrzygn, czy po cyfrze C wystpoway jeszcze dalsze, czy te nie. Wikszo badaczy zgodnie przyjmowao, e kocowe liczby rzymskie s jedynie pocztkiem daty rocznej i odnosili to do jakiego, bliej nie ustalonego, etapu rozwoju instytucji kocielnych na ly. Niektrzy, jak Trawkowski uznali j za pewn dat fundacji arrowezyjskiej na grze ly. To tumaczenie tych tekstw do mnie nie przemawia. Bo jeeli przyj e po dacie MC nastpowaa data dzienna to dlaczego autor tablicy nie napisa w
118

jednym sowie AB tylko podzieli je na A BINCAR - NACIONE? Chyba e ty by bd wykonawcy, ktry umia rzebi w kamieniu, natomiast nie umia pisa, i tablica zostaa rozbita kiedy to zleceniodawca sprawdza wykonanie. Kanonicy Regularni nie posiedzieli za dugo na szczycie ly. Ju w roku 1148 (lub po tym roku) przenieli si do Wrocawia na Wysp Piasek ze wzgldu na trudne i specyficzne warunki atmosferyczne panujce na tej grze. Mikroklimat jest specyficzny. Tak naprawd nikt nie wie jakie byy motywy sprowadzenia zakonnikw. Wart podkrelenia jest fakt, e fundacja kanonii przez przedstawicieli monowadztwa polskiego w tym okresie nie jest rzecz wyjtkow. Wrcz przeciwnie, z caym przekonaniem moemy stwierdzi, e byo to wwczas zjawisko typowe, tyle tylko e dotyczyo kanonii wieckich, a nie regularnych. Dlatego nie dziwi tego typu inicjatywa, zwaszcza ze strony tak znaczcego wielmoy, jakim by Piotr, ktry uzyska znaczc pozycj w ostatnich latach panowania Bolesawa Krzywoustego. W roku 1117 Piotr zosta ksicym Palotynem. Omawiajc kwesti celu fundacji, naley wzi take pod uwag funkcje speniane przez samych kanonikw regularnych, w tym tych konkretnych z Arrovaise. Przede wszystkim ograniczaa si ona do dwch podstawowych zada: sprawowania officium divinum - suba boa, boa powinno i prowadzenia cura animarum opieki duszpasterskiej. Co do pierwszej nie mam adnych zastrzee, spenianie boej powinnoci, a wic odprawianie naboestw na ly nie budzi adnych wtpliwoci, jakkolwiek kociek na szczycie mia charakter prowizoryczny, natomiast wtpliwoci jednak wzbudza wypenienie drugiego zadania opieki duszpasterskiej. Wykonanie tego zadania byo znacznie utrudnione ze wzgldu na odlego. Co jednak mogoby potwierdzi sprowadzenie jakich mnichw przez ojca Piotra lub co rwnie jest bardzo prawdopodobne, za jego nieodzown zgod w roku 1108. Po mierci Wostowica, wytworzya si walka na dokumenty faszowane przez wszystkich zwizanych z tym majtkiem. Sprawa lokalizacji laskiego kocioa budzia najwicej wtpliwoci i w lad za tym powicono jej najwicej bada i uwagi. Najstarsz wzmiank o usytuowaniu kocioa laskiego zawiera bulla Eugeniusza III z 1148 r., adresowana do Arnulfa, opata ecclesie sancte Marie de monte Silencii. Dokument biskupa wrocawskiego Waltera z 1149/50 r., podobnie okrela pooenie opactwa, lokujc je in monte Silencii lub nazywajc koci klasztorny grskim, montana ecclesia. Tzw. fragment dokumentu sprzed 1193 r. wyranie mwi o kociele klasztornym z gry ly, na grze ly czy wrcz nazywaj go kocioem grskim ecclesia Montana lub sancte Marie ad montem. Informacje na temat pooenia kocioa laskiego pojawiy si dopiero w XV i na pocztku XVI w. Kronika opatw
119

klasztoru NMP na Piasku we Wrocawiu, powoujc si na Cronica Polonorum et ducum Silesie, przekazywaa, e komes Piotr wznis klasztor kanonikw regularnych in ipso monte Silencii. Jeszcze dokadniej pooenie klasztoru opisuj Spominki wrocawskie podajc, e najpierw mnisi mieszkali in monte Silencii (...) ubi Petrus comes in vertice ipsius suum habebat castrum. Przedstawione powyej informacje wyranie stwierdzaj, e koci usytuowany by na samym wierzchoku gry ly. Tego kocika i zamku Wostw poszukiwaa fundacja wiatowit razem z wizjonerk Lucyn obos. Doprowadzia do wykopw w obecnym kociele na szczycie ly i zamknicia go na cztery spusty. Pewnie ten stan rzeczy bdzie trwa jeszcze dugo, bo fundacja nie ma pienidzy na posprztanie gruzu skadowanego po poudniowej stronie kocioa, prawidowego zabezpieczenia i doprowadzenie go do stanu pierwotnego. Najciekawsze jest to e Projekt Cheops twierdzi e o zamku i kociele z tamtych czasw, nikt nie wiedzia. Nawet naukowcy z Uniwersytetu Wrocawskiego wsppracujcy z Projektem. To jedynie moe wiadczy o tym e Projekt Cheops nie mia dostpu do powyszych materiaw, i nawet nie mg przypuszcza e co tam jest ukryte pod posadzk kocioa. Wprawdzie wczeniejsze badania bodaje geo-radarem nie wykazay adnych anomalii czy pustych miejsc, ale moliwoci byy 50/50. Uda si albo nie. Czytajc te materiay miaem jedno wraenie. Nazwa gry w jzyku aciskim jest tak bliska CISZY. Monte Silencii, Monte Silencio - Gra MILCZENIA. Sancte Marie de monte Silencio wita Maria Na Grze Milczenia. Z gr t osobicie spotkaem si dopiero cakiem niedawno49. W czerwcu 2010 roku zostaem niejako zmuszony do odwiedzenia starego kraju, jakim jest dla mnie Polska i zadecydowaem e miastem tym bdzie Wrocaw. Wycieczk na l wczeniej planowaem ju czterokrotnie, ale jako si nie udawao opuci mojej wyspy. Oczywicie wszystko zaplanowa i pomg w realizacji nieoceniony Janusz. W przepikny soneczny dzie, w trakcie przewalajcej si przez Polsk, powodzi, powtrki 1997 roku z wielkimi obawami wyldowaem we Wrocawiu. Z Januszem umwilimy si na starym miecie, gdzie pozaatwiaem wszystko co musiaem w cigu p godziny. Poszwdalimy si po Wrocawiu i po jakim czasie wsplnie ze znajomymi Janusza - Marzen i Zbyszkiem wyldowalimy w Sobtce. Niewielkiej miejscowoci pooonej u podua ly. O pierwszym zapisie nazwy tej miejscowoci dowiadujemy si z nadania ksicia Wadysawa II Wygnaca. Klasztor na ly uytkowa w
49

Szczegy tej wycieczki opisaem w ksice pt. Moje spotkanie ze l

120

tym czasie w okolicach ly zaginion wie Bezdada oraz tajemnicz Abrinicoy. Tene ksi wsplnie z ojcem (a wic przed 1138 r.) dokona wwczas obejcia i wyznaczenia posiadoci kanonickich. W jej granicach znajdoway si Biaa (Biaa), Cescouici (czyli cz Mysakowa), Wiry (Wiri), Zebrzydw (Syuridow), Strzelce (Strelec), ktrej nazwa pochodzia od mieszkajcych w niej myliwych klasztornych, nastpnie Chwakw z mynem (villa ad molendinum), targ w Sobtce, (forum in Soboth) oraz Strzegomiany (villa Stregomane). Pomimo upywajcego czasu, a mino ju prawie jedno millenium, w Sobtce jest czu ducha tamtych czasw wymieszanego z latami dowiadcze. Sobtkowy Grzyb, czy lew, ktre le sobie koo Kocioa witej Anny, czy nastpny lew umieszczony w cianie kocioa witego Jakuba doskonale pokazuj cigo trwania w tym witym miejscu. Bdc w tamtym miejscu nie mogem oprze si jakiej dziwnej historii dwch braci, ktra inkarnowaa si w nowych postaciach. Przy kociele witej Anny widziaem dwch braci walczcych na rusztowaniu. W caej tej szamotaninie zapomnieli o bezpieczestwie i jeden z braci spad. Nim dotkn ziemi znikn. Moe zamieni si w ptaka? Po przespaniu nocy u Pani Krystyny Tyszkowskiej (za co jestem jej bardzo wdziczny) nastpnego dnia wyruszylimy na spotkanie ze l. Do przeczy Tpada podjechalimy wysuonym mercedesem o przepiknym klasycznym klangu silnika diesla, ktrego wacicielem i kierowc by znajomy pani Krysi. Niestety imienia nie pamitam i mam nadziej e On i potomni mi to wybacz. Powoli pokonywalimy t niewielk dla pojazdu a jake dug drog dla pieszego. Wiele blu i warstw naszych podeszew nam zaoszczdzono, za co rwnie bylimy wdziczni. Na parkingu w Tpadach nawet w ten pierwszy dzie tygodnia, jeszcze przed kocem roku szkolnego panowa ruch. Cos co mnie zachwycio, to wycieczka mijajcych nas dzieci. Rozmawiali w mieszaninie polsko-niemieckiej i jak wida doskonale si rozumieli. Dlaczego my, czy nasi ojcowie, czy ojce naszych ojcw, nie mogli tego samego? Moe Wieki naszych historii nas czego nauczyy, chocia bardzo w to wtpi. Gra wchona nas caych witajc przyjemnym chodem i cieniem. Myl e mnie polubia, chocia nie chciaa zdradzi wszystkich swoich tajemnic. Generalnie nie mam problemw z okreleniem kierunkw wiata jednak to wanie zdarzyo si na ly. Moe si za bardzo sugerowaem za mao otwarem? Uwaam e przypadkw nie ma. Nie znalazem si wanie w tamtym miejscu i o tamtym czasie przez przypadek. Gra nie pozwolia mi zrobi jednego. Dokumentacji w zapiskach. Wszystkie moje instrumenty, ktre zawsze w takich wycieczkach mam przy sobie, tzn. cyrkiel, ktomierz, ekierka, linijka, owek, mapa, notatnik i co najwaniejsze wahadeko,
121

(taki malutki Karnak) znikny u Zbyszka i Marzeny. Nikt przed wypraw nie mg ich znale. Znalazy si nastpnego dnia. Podchodzc pod szczyt, znowu spotkaem si z histori dwch braci. Tylko tym razem ta historia bya duo starsza od tamtej. Siadem sobie gdzie w jakiej formacji ska i oczom moim ukazay si ich posgi. Jeden, ten usytuowany od poudnia wyglda tak jakby by przewrcony, a ten od pnocy wbity w ziemi. W miejscu w ktrym siedziaem widziaem ognisko i druidw prbujcych pogodzi zwanionych. la wygldaa jak po jakiej dziwnej bitwie, gdzie lady pracy ludzkich rk zostay porozrzucane na setki metrw jak by to by zamek z klockw lego. Dwie potne energie zwary si nad l, a ta, jak dobra oblubienica, ktra nie moga adnego wybra wchona obydwie mioci. Dobr i z. Ona kochaa obydwch. Poniewa nie moga wybra adnego, nie wypowiedziaa ani sowa, Monte Silencio zaklta w gaz. Tylko stranik, ktry chodzi po ly, pilnuje aby adna z si nie przewaya. Kiedy wydostalimy si na szczyt to tutaj naprawd czu t blisko Boga. Tego Boga o ktrym napisaem na pocztku. Boga opisywanego w kartach Tory, Ewangelii, Koranu, czy wielu innych ksikach. Boga nazywanego energi czy wibracj przez zwolennikw Nowej Ery. Energi Stwrcz i Sprawcz. Pewnie wielu zapyta si a skd pewno e Bg istnieje? To ja si zapytam, a skd niewidomi od dziecka wiedz e istnieje wiat dookoa nich? A skd, zamykajc oczy i wystawiajc do, wiemy e osoba ukochana jest blisko nas i zaraz chwyci nas za do? Skd wiemy e to na pewno ukochana osoba? A bdc na ly ja to jeszcze widziaem. Moim marzeniem jest wybudowa drewniany dom, ukryty gdzie w zboczach witej Gry. Dom otwarty dla wszystkich, tak oaz spokoju przed cywilizacj. Miasto Ucieczki, Sychem, gdzie tylko rzdz prawa Natury, Prawa Boskie i zasady wspycia. Pustelnia na odludziu, po to eby uczy ludzi jak radzi sobie z nadchodzcymi zmianami. Nauczy jak przetrwa w tym i odnale si w tamtym wiecie. Bez zdobyczy cywilizacji, tylko wiedza i wiara. Jak rozbudzi w sobie Instynkt, przepywajce energie, Jak Poczu tchnienie Boga. Czy marzenia si speniaj? Czy jest co takiego jak przeznaczenie? Dla mnie jest. Ja odkryem swoje przeznaczenie. Piotr Wostowic, fundator 77 kociow,XVIII zmar 16 lub 17 kwietnia 1153 roku i zosta pochowany obok swojej ony w opactwie benedyktynw na Obinie, w kociele witego Wincentego . Nekrolog lubiski zwie go tylko komesem wrocawskim; mg wic
122

wojewoda krtko przed zgonem zamieni swj urzd, co pozwolio mu unikn uciliwych podry. Nastpnym wojewod by Jaksa, wymieniany zawsze na pierwszym miejscu wrd polskich wielmow w dokumentach. On te kontynuowa dzieo rozpoczte przez Piotra w strzeeniu i pogbianiu tajemnicy. Rocznik kapitulny krakowski (za nim powtarza Rocznik miechowski) zapisuje pod rokiem 1162, i t dat naley przyj za bezsporn, wypraw Jaksy do Ziemi witej. Zreszt wyprawa ta podkrelaa wizi czce tego ksicia z chrzecijastwem i miaa miejsce w okresie wzgldnego bezpieczestwa Kopnika. Przez nastpne cztery wieki tajemnica bya bezpieczna, a do czasu kiedy to niemieccy protestanci zatrze chcieli cakowit pami o polskoci tych ziemi i polskim Komesie, tak jak zacierali i dalej zacieraj lady sowiaskoci Berlina. Pod pretekstem najazdu Turkw, 14 padziernika 1529 rozpocza si pospieszna rozbirka opactwa benedyktynw na Obinie, w ktrym zosta pochowany Piotr Wost. Obawiano si, e zabudowania klasztorne mog sta si punktem oparcia dla najedcw. Zakonnikom przekazano klasztor pofranciszkaski przy kociele w. Jakuba we Wrocawiu. Prace wyburzeniowe trway 4 tygodnie. Materia uzyskany z rozbirki posuy m.in. do wybrukowania Nowego Targu we Wrocawiu i budowy domu Heinricha Rybischa. Fragmenty rzebiarskie w 1529 wmurowano w fasad szpitala Wszystkich witych i wie Bramy Mikoajskiej. W 1546 portal z opactwa umieszczono w poudniowej elewacji kocioa w. Marii Magdaleny we Wrocawiu, gdzie znajduje si do dzi. Tylko jego pikno, wyrazisto przekazu moe nam dzi uwiadomi wielko i pikno opactwa. W tym te roku lub na pocztku nastpnego powsta nowy projekt herbu Wrocawia gdzie w centralnym punkcie zostaa umieszczona taca z gow Jana Chrzciciela. Pretekstem do rozwizania zakonu Templariuszy byo oskarenie o heretyzm. Przygldajc si historii tamtych czasw, wczesnemu krlowi Francji pasowao wymordowa templariuszy, poniewa skarb pastwa by pusty a z zakonem zwizane byy wielkie majtki ziemskie, tym bardziej, e oskarenia te wcale nie byy tak bezpodstawne pono templariusze oddawali hod przernym gowom - wg niektrych te gowy symbolizoway gow Jana Chrzciciela. W posiadaniu wrocawskiego biskupstwa s wite relikwie. W 1997 w katedrze wystawione zostay relikwie w. Stanisawa, ktry we Wrocawiu czczony jest jako ten chronicy ludzi przed katastrofami. Wtedy to kardyna Gulbinowicz rozpocz tradycj corocznych procesji w tej intencji. Dzisiaj pragn za to podzikowa kardynaowi, poniewa dziki tym modlitwom Wrocaw w 2010 obroni si przed wielk wod - mwi prezydent Dutkiewicz, ale wypadaoby zada pytanie:
123

Czy we Wrocawiu, dziki Piotrowi Wostowi, pniej zwanym Duninem, oraz jego Matki, ony i crki - Rodu abdzia - nie zostaa ukryta tajemnica witego Graala?

(1) Na pocztku byo Sowo, a Sowo byo u Boga, i Bogiem byo Sowo. (2) Ono byo na pocztku u Boga. (3) Wszystko przez Nie si stao, a bez Niego nic si nie stao, co si stao. (4) W Nim byo ycie, a ycie byo wiatoci ludzi, (5) a wiato w ciemnoci wieci i ciemno jej nie ogarna.

124

PRZYPISY KOCOWE

125

W 1041 roku cesarz Henryk III Salicki, jako lenny zwierzchnik ksicia czeskiego, zatwierdzi zabr lska dokonany przez Brzetysawa. Dlatego w 1046 roku, mimo wywicenia nowego biskupa wrocawskiego Hieronima, Brzetysaw, majc oparcie w cesarzu, nie uzna tego wyboru i nie dopuci biskupa Hieronima do zarzdzania diecezj. Proces ponownego czenia poszczeglnych ziem polskich trwa dugo. Kazimierz, nazwany przez historykw Odnowicielem, zdoa odzyska prawie cay lsk dopiero okoo 1050 roku. Taki stan rzeczy musia jeszcze oficjalnie zatwierdzi wadca Cesarstwa. wczesny cesarz Henryk III uczyni to na zjedzie w Kwedlinburgu w 1054 roku. Uzna powrt lska do Polski, ale jednoczenie nakaza Kazimierzowi Odnowicielowi pacenie na rzecz Czechw trybutu z tej ziemi.
II

Grzywna - redniowieczna jednostka wagowo-pienina stosowana od po. XI w., o ciarze ok. 210 g. Nazwa

"grzywna" wywodzi si od naszyjnika bd te wizki skrek penicych przez XII w. funkcj rodka patniczego. Pocztkowo z grzywny bito 240 denarw Kazimierz Wielki reformujc monet krajow wprowadzi podzia grzywny na 48 tzw. szerokich groszy. (za: info.kalisz.pl) Grzywna = 16 utw wrocawskich = ok. 210 gram (od miary wagi ut pochodzi powiedzenie ut szczcia)
III

Obin to obecnie osiedle we Wrocawiu, a jego nazwa wywodzi si z bardzo starego, praindoeuropejskiego

sowa albho, czyli biay. Z tego rda powstao prasowiaskie olb- o tym samym znaczeniu, a na tej podstawie jeszcze w jzyku prasowiaskim uformowao si sowo olb / olbd abd (wyraz ten wystpowa na obszarze sowiaszczyzny w wielu wariantach). Wanie od tego wyrazu wywodzi si nazwa Obin. - Jan Grzenia Poradnia Jzykowa PWN
IV

Najstarsza macewa ydowska (fragment) odnaleziona w roku 1929 pomidzy domami przy obecnej ul.

Kiebaniczej 5 i przy Rynku 6 we Wrocawiu pochodzi z roku 1174, z nagrobka rabbiego Aarona, syna Abrahama
V

Przecz Wielka witego Bernarda jest to przecz w Alpach Zachodnich, na granicy Woch i Szwajcarii,

pomidzy masywem Mont Blanc a Alpami Penniskimi. Wysoko 2469 m n.p.m. Przechodz przez ni droga i kolej (tunel) czce dolin Rodanu na pnocy i dolin Dora Baltea na poudniu. Przecz znana jest z przemarszu wojsk Napoleona w 1800 oraz z klasztoru Augustianw (z X w.) powstaego dla ratowania zagubionych podrnych. Od przeczy wzia nazw rasa psw tzw. lawinowych - bernardynw. Synie z tego, e na wiosn 1780 r. przekracza Napoleon z czterdziestotysiczn armi Wielk Przecz witego Bernarda.
VI

Andrzej de Montbard (mistrz zakonu Templariuszy 1153 - 17 stycznia 1156) - brat matki Bernarda z Clairvaux

- Alety de Montbard. Z Bernardem z Clairvaux oprcz wizw pokrewiestwa czya go take przyja znajdujca

odzwierciedlenie w wymienianej przez nich korespondencji. By jednym z dziewiciu pierwszych braci i suy w zakonie przez okoo trzydzieci lat, piastujc najwysze urzdy. Okoo 1149 roku zosta seneszelem zakonu. Zmar wkrtce po wyborze na wielkiego mistrza.
VII

Primogenitura pierwordztwo, prawo pierwszestwa dziedziczenia tronu przysugujce najstarszemu synowi

lub najstarszemu potomkowi w linii prostej; stosowane w feudalizmie przy nastpstwie tronu i w dziedziczeniu; sposb dziedziczenia dbr szlacheckich majcy na celu zachowanie ich niepodzielnoci (majorat, seniorat).
VIII

W redniowieczu ciao nieboszczyka w dniu w ktrym umar kadziono na marach w domu, owijano mu gow

caunem z odsonit twarz. Nastpnego dnia przychodzi kapan, ktry odmawia egzekwie, a nastpnie kondukt aobny wyrusza do kocioa. Towarzyszyli mu zakapturzeni znajomi zmarego (bowiem w redniowieczu na znak aoby czy uroczystoci pogrzebowych zakrywano gow kapturem w czarnym kolorze) trzymajc w rkach wiece. W kociele przekadano ciao do trumny, ktr zamykano. Liturgia katolicka bowiem zabraniaa odprawiania mszy pogrzebowej przy otwartym wieku trumny, za wyjtkiem ciaa zmarego papiea.
IX

Zjazd w Merseburgu (niem. Hoftag in Merseburg) spotkanie Bolesawa Krzywoustego z niemieckim

cesarzem Lotarem III w Merseburgu, 15 sierpnia 1135. Bezporedni przyczyn zjazdu w Merseburgu, byo wmieszanie si polskiego ksicia Bolesawa Krzywoustego, w sprawy dynastyczne na Wgrzech, oraz nieuznawanie pretensji archidiecezji magdeburskiej do zwierzchnoci kocielnej nad ca Polsk i projektowanymi diecezjami pomorskimi. Przed rozpoczciem zjazdu w Merseburgu - Bolesaw Krzywousty skoni Racibora I, ksicia pomorskiego - do konfliktu zbrojnego, skierowanego przeciw Danii. Racibor I, w tym czasie przebywa na dworze ksicia Bolesawa. Miaa to by swoista demonstracja si wobec cesarza Lotara III. 650 odzi (po 44 wojw i 2 konie) skierowano na bogate, norweskie miasto portowe Konungahel. Wyprawa zakoczona sukcesem - spowodowaa u cesarza, zmian stosunku politycznego wobec Polski. Bolesaw do Merseburga przyby w przeddzie ustalonego zjazdu, tj. 14 sierpnia 1135. Honory oddawane polskiemu ksiciu na rozkaz Lotara III, wiadczone jedynie niezalenym wadcom, odday w peni charakter pozytywnego stosunku cesarza do Krzywoustego. W przebiegu zjazdu naley wyrni nastpujce sprawy: spr z Bel II lepym, wgierskim dynast i Sobiesawem I, ksiciem czeskim, oraz kwesti stosunku cesarskiego do sprawy pomorskiej[12]. Zjazd i hod by przygotowany wedug wczenie obowizujcego prawa. W ceremoniale skadania hodu musiay by uwzgldnione nastpujce elementy: woenie doni poddajcego si rygorom lennym, w donie seniora; zoenie przez seniora pocaunku w usta wasalowi na znak pokoju; klczenie na wprost siebie i zoenie obustronnej przysigi. Tak te mg wyglda ceremonia hodowniczy w Merseburgu.

Podczas ceremoniau - cesarz uzna lenne prawa Polski, nie tylko do Pomorza, ale take do Rugii. Bolesaw zgodzi si na poddanie wasalne z Pomorza Zachodniego, Rugii oraz ziem polskich, ponadto zapaci trybut z ziem pomorskich, w wysokoci 6 tys. grzywien srebra. Polska strona wyrazia take zgod, na zawarcie pokoju z Wgrami (uznanie Beli na Wgrzech). Przypiecztowano to przyszym (niedoszym) mariaem crki Bolesawa Judyty, z synem Beli II - Gejz II. Inaczej przedstawiaa si sprawa polsko-czeskiego sporu. Polski ksi nie godzi si na adne pojednawcze zaatwienie problemu, przez sd cesarski. Krzywousty doszed do wniosku, e nie mona traktowa suwerennego wadcy, za jakiego si uwaa, na rwni z lennikiem cesarskim, jakim by Sobiesaw I, ksi czeski. Lotar III nie mogc doj do porozumienia, zaproponowa tymczasowy rozejm i przeniesienie sprawy, na pniejszy termin. Zjazd zakoczy si majestatycznym przepychem, uroczystociami kocielnymi, podczas ktrych Krzywousty nis przed sob cesarski miecz (by to zaszczyt przyznawany jedynie suwerennym wadcom). Porednim sukcesem polskiej dyplomacji byo uniewanienie przez papiea Innocentego II poprzedniego wyroku (bulli z 1133), uznajcego metropolitalne prawa Gniezna (synod w Pizie - 1135). Natomiast 7 lipca 1136, w bulli protekcyjnej (ac.) Ex commisso nobis a Deo. - zawarto potwierdzenie wycznej i pniej nigdy niekwestionowanej zwierzchnoci Gniezna nad diecezjami polskimi. Polska wchodzc do obozu cesarskiego unormowaa swoje stosunki z Czechami, na zjedzie ksit w Kodzku w 1137 (tzw. pokj kodzki). Jednak szczegy zawartego tam porozumienia - nie s znane. Wzy przyjani umocniono w grodzie Niemczy, gdzie podczas uroczystoci Wadysaw II, najstarszy syn Krzywoustego trzyma do chrztu Wacawa, syna Sobiesawa I.
X

Konrad (zm. 2 marca 1146 r.) - biskup wrocawski w latach 1142-1146. Biskup Konrad nie jest wymieniany w

adnym katalogu biskupw wrocawskich. Znany jest z nekrologw klasztorw benedyktyskich NMP (w. Wincentego) we Wrocawiu oraz NMP w Lubinie. W tym drugim w 1145 r. konsekrowa otarz gwny. W rdach wystpuje bez podania diecezji. O identyfikacji stolicy biskupiej przesdzaj zwizki z Wrocawiem, brak moliwoci powizania z inn diecezj i czas wystpowania, ktry wypenia luk pomidzy przeniesionym do Krakowa biskupem Robertem II a Janem II. Bulla papiea Celestyna III z 9 kwietnia 1193 zatwierdzajca posiado opactwa NMP na Piasku stwierdza e koci NMP by konsekrowany przez biskupa Piotra: Anno domini 1090 fundata est ecclesia beatae Virginis in Arena Wratislaviae a Petro comite Corek et consecrata a Petro Wratislaviensi episcopo octavo, praesente Vladislao duce Poloniae et uxore eius Agnete, Henrici quarti imperatoris filia et Maria Wlosconissa Petri comitis uxore et Swentoslao filio eius

Roku paskiego 1090 ufundowany zosta koci NMP na Piasku we Wrocawiu przez komesa Piotra Korka i konsekrowany przez Piotra, smego biskupa wrocawskiego, w obecnoci Wadysawa, ksicia Polski i ony jego Agnieszki, crki cesarza Henryka IV i Marii Wloskonissy, ony komesa Piotra, i jego syna witosawa. 8 biskupem Wrocawia by Robert II, ktry zosta przeniesiony w roku 1142 do Krakowa przez Ksicia Wadysawa Wygnaca i zmar 11 kwietnia 1143 roku.
XI

Brzenica, dzisiejszy Jdrzejw, pierwsze opactwo cysterskie na terenie Polski. To prawdopodobnie moment

przekazania kluczy do tego opactwa cystersom przez Piotra Wostowica, w czasie konsekracji przez Biskupa Janika ukaza Jan Matejko w obrazie z 1888 roku pod tytuem Piotr Wost sprowadza cystersw do Polski Obraz ten znajduje si w zbiorach Muzeum Narodowego we Wrocawiu. Jan Dugosz w swoich Rocznikach czyli Kronikach Sawnego Krlestwa Polskiego w ksidze V pod rokiem 1141 pisa e sam Bernard z Clairvaux chcia wizytowa klasztor w Jdrzejowie, jednak w czasie tej podry kiedy przyby do Spiry, cika choroba udaremnia urzeczywistnienie jego zbonego zamiaru, majcego przynie korzy zarwno klasztorowi, dla ktrego uporzdkowania wybra si w drog, jak i Polakom Historycy jednak wizyt w. Bernarda w Spirze datuj na rok 1146-47.
XII

Rka z piercieniem oznaczaa opiek, laska za w ten sposb zakoczona symbolizowaa w wierzeniach

pogaskich bstwo sprawujce t opiek. Henil by bogiem pogaskim, ktrego symbolizowaa wspomniana laska. Spierano si w nauce co do charakteru tego boga. Ju J.J. Hannusch, Die Wissenschaft des slavischen Mythus, 1842, s. 369 i nn. uwaa go za sowiaskiego boga pasterzy, wystpujcego u Czechw i Serbw pod nazw Honidlo, Honilo, Gonido i odpowiadajcego litewskiemu Goniglis. W wito owego boga pasterze i pasterki obchodz wszystkie domy i otrzymuj podarki od mieszkacw, po czym urzdzaj zabawy i tace na cze bstwa. Podczas tego trzody pas si wolno, bez adnego dozoru. Na podobny zwyczaj wskaza A. Kuhn, Mrkische Sagen und Mrchen, Berlin 1843, s. 330 w wioskach sowiaskich w Starej Marchii. J. Grimm, Deutsche Mythologie, 4 wyd. 1878, s. 625, czy nazw tego boga z Hajnal" i polskim hejna", oznaczajcych: w pierwszym wypadku zorz porann, w drugim pie budzc na cze wschodzcego soca. T. Siebs, Beitrge zur deutschen Mythologie, Zeitschr. f. deutsche Philol. 24 (1892), s. 148, uwaa nazw Henil za zdrobnienie nazwy Henno, ktra oznaczaa pierwotnie boga mierci, potem boga budzcego si wiata i wiosny, rwnoznacznego z Wotanem. T wykadni przyjmuje R. Holtzmann wyd. Kroniki, s. 484, uw. 2. Opis Thietmara w jego Kronice nie potwierdza jednak koncepcji T. Siebsa i przemawia raczej za dawniejsz koncepcj Hannuscha i Grimma. Obchodzenie domw przez owego pasterza przypomina ywo ich obchodzenie gromadne, o ktrym mwi J.J.Hannusch. Ucztowanie w relacji Thietmara jest rwnie echem praktykowanych tam zabaw na cze boga. Okrzyk:,.Henilu, czuwaj!" jest rodzajem zaklcia, ktre oddaje istotn funkcj bstwa: opiek nad trzodami pasterzy.

XIII

Veni Cerator, Spiritus - Hymn do Ducha witego - "O Stworzycielu, Duchu, przyjd, Nawied dusz wiernych

Tobie krg. Niebiesk ask zesa racz Sercom, co dzieem s Twych rk. Pocieszycielem jeste zwan I najwyszego Boga dar. Ty namaszczeniem naszych dusz Zdrj ywy, mio, ognia ar. Ty darzysz ask siedmiokro, Bo moc z prawicy Ojca masz, Przez Ojca obiecany nam, Mow wzbogacasz jzyk nasz. wiatem rozjanij nasz myl, W serca nam mio wit wlej, I wt sabo naszych cia, Pokrzep staoci mocy swej. Nieprzyjaciela odpd w dal I twym pokojem obdarz wraz. Niech w drodze za przewodem Twym, Miniemy zo, co kusi nas Daj nam przez Ciebie Ojca zna, Daj, by i Syn poznany by, I Ciebie, jedno Tchnienie Dwch, Niech wyznajemy z wszystkich si. Niech Bogu Ojcu chwaa brzmi, Synowi, ktry zmartwychwsta, I Temu, co pociesza nas, Niech hod wieczystych pynie chwa. Amen." - Tumaczenie Adam Mickiewicz
XIV

Truso - nazwa istniejcego od koca VIII do pocztku XI w. portu batyckiego i portowej miejscowoci

handlowej w okolicy ujcia Wisy opisanej przez anglosaskiego podrnika Wulfstana, ktry dotar tam z portu Hedeby (Dania) ok. 890 roku. Opis podry, portu, obyczajw zamieszkujcych w okolicy Aestiw (Prusw) zosta umieszczony w "Chorografii" Orozjusza przeoonej na jzyk staroangielski przez krla Alfreda Wielkiego. Dokadne pooenie Truso byo przez dugi czas nieznane, pomimo e rda wskazuj dosy precyzyjnie na okolice ujcia Wisy do Zalewu Wilanego. Jednak zmiany topograficzne uaw Wilanych utrudniy rekonstrukcj geografii tych ziem w X wieku. W ramach akcji "Archeologiczne Zdjcie Polski" archeolog dr Marek Jagodziski rozpocz w latach 80 badania archeologiczne na wschodnim brzegu jeziora Druzno, na wysokoci wsi Janw, kilka kilometrw na poudnie od Elblga. Odkrycia dra Marka Jagodziskiego dowiody, e Truso stanowio cz systemu handlowego na Batyku i wykorzystywao lokalizacj pomidzy plemionami pruskimi i sowiaskimi a morzem. Obraz archeologiczny osady jawi si jako duy port handlowy, z osad rzemielnicz i kupieck. Rozmiary Truso byy porwnywalne do najwikszych wczesnych nadbatyckich osad portowych, takich jak Hedeby, Birka, czy Wolin. Handlowa rola Truso zmalaa w X wieku, na co miay wpyw poary i dziaania wojenne, prawdopodobnie na tle zmian politycznych w pastwie pierwszych Piastw. Z czasem rol Truso przej zaoony w drugiej poowie X wieku Gdask.
XV

Gr Gott - Chwalcie Boga. Gr Gott jest form stosowan do dzisiaj na powitanie w rejonach Szwajcarii,

Bawarii, Frankonii, Szwabii i Austrii a wic rejonw podlegych rodzinie Babenberg z ktrej pochodzia Agnieszka, ona Wadysawa. Pochodzi od duszej formy tego pozdrowienia Gre dich Gott i Gre euch Gott Niech Bg ci (ci) bogosawi.
XVI

Licho, byo zoliwym demonem lubujcym si w niszczeniu wszelkiego szczcia oraz dobra. Niewiele osb

widziao Licho na wasne oczy, ci za ktrzy tego dowiadczyli opowiadali o strasznej, brzydkiej kobiecie z jednym tylko okiem, ktre to oko psuo wszystko na co tylko spojrzao. Licho wdrowao po caym wiecie, szukajc miejsc

w ktrych ludziom si dobrze wiedzie aby sprowadzi na nich gd, bied i choroby. Najczciej zwyczajnie podkadao ogie pod ich dobytek ale zdarza si te, e zostaje z ludmi na duej, mczc gospodarzy mniej lub bardziej uciliwymi psotami. Sprowadzao wtedy parchy na warzywa a na owoce czarne plamy, otrzsao licie z drzew i obejmujc je z caych si powodowao usychanie, maltretowao zwierzta hodowlane straszc kury, wic kotom ogony a koniom plotc grzywy. Niszczyo te ludzki dobytek - naczynia, narzdzia, zapasy na zim. Nierzadko nastawao nawet na ludzkie ycie i zdrowie, nadamujc szczeble w drabinie, obluzowujc ostrza siekier na toporzysku i tym podobne. Rzecz z ktrej Licho byo najlepiej znane to kuszenie. Szukao ono ludzi szlachetnych i prawych aby sprowadzi ich na z drog i w ten sposb zniszczy. Szeptao do nich rne kamstwa, w dzie i w nocy, tak e czowiekowi zdawao si, e rozmawia ze swoimi mylami i e rozwaa wasne pomysy, podczas gdy w rzeczywistoci sucha jedynie zgubnych podszeptw Licha. Licho nigdy nie spao, stale wszyo gdzie by tylko wicej szkd wyrzdzi. Tym, ktrzy na cudz szkod dziaaj chtnie pomagao ale zaraz potem ich samych niszczyo, tak e czsto nie zdyli si nawet nacieszy skutkami wasnych postpkw. Na Licho nie byo innego sposobu jak tylko cierpliwie znosi psoty i niewzruszenie trwa w cnocie uczciwoci a w kocu demon widzc, e nic tu nie zdziaa sam odejdzie. Czasem trzeba byo na to czeka latami a czasem ju po kilku tygodniach Licho wiedziao, e nic nie poradzi wobec niezachwianej ludzkiej woli trwania przy tym, co dobre i odstpowao, zanim jeszcze narobio powaniejszych szkd.
XVII

Herodiada (ur. ok. 15 p.n.e., zm. po 39) wnuczka Heroda Wielkiego. Siostra Heroda Agryppy I. Bya najpierw

on Heroda III (Heroda Boethosa, Heroda Filipa I), ktrego pniej porzucia, aby polubi jego brata Heroda Antypasa, tetrarch Galilei i Perei. Maestwo to, jako niezgodne z ydowskim prawem, wywoao powszechne oburzenie. Herodiada doprowadzia do stracenia Jana Chrzciciela, otwarcie potpiajcego ten zwizek. W 39 roku, gdy jej drugi m zosta pozbawiony tetrarchii, udaa si z nim na wygnanie. Z pierwszego maestwa miaa crk Salome III. Jak podaj Ewangelia wedug witego Mateusza i Ewangelia wedug witego Marka maestwo Herodiady i Heroda Antypasa jako niezgodne z prawem krytykowa Jan Chrzciciel. Antypas, pod wpywem ony, kaza uwizi proroka. Herodiada pragna go zgadzi, jednak na to jej m nie przysta. Uleg dopiero w dniu urodzin, kiedy oczarowany tacem Salome III zgodzi si speni kade jej yczenie. Salome po konsultacji z matk zadaa gowy Jana Chrzciciela. Herod Antypas kaza ci Jana Chrzciciela. Wedug Dawnych dziejw Izraela Jzefa Flawiusza tetrarcha Galilei i Perei obawia si, e Jan Chrzciciel moe pocign lud do buntu. Kaza go uwizi w twierdzy Macheront na wschodnim wybrzeu Morza Martwego i tam straci.

XVIII

Oto s zabytki budowli Dunina dotd w caoci lub w czci dotrwae: W Starym Skrzynnie nad Wieniawk,

pierwszej majtnoci przez Boleslawa Krzywoustego Duninowi nadanej; koci parafialny, w ktrym ma by dotd zachowany wizerunek Matki Boskiej, a przed Jej otarzem podug legendy mia on wzrok i mow odzyska. W Kijach, wsi mil od Chmielnika pooonej, podobny koci, ktry pomimo przerobienia, dochowa w caoci ksztatn z owej fundacyi dzwonnic z ciosu. W Rudzie o, wier mili od Wielunia, koci farny; w Strzelnie, w Kujawach, koci i klasztor Panien Norbertanek w r. 1133 zaoony, niegdy wielce zamony, gdzie tylko ciany z polnych granitw z pierwotnej budowy zostay. W Czerwisku, o siedem mil od Warszawy, koci z klasztorem Kanonikw Regularnych na grze w ksztacie zamku wymurowany, a dotd najwyborniej, bez uszkodzenia zachowany: szacowny zabytek mocy, trwaoci, i gruntownej pracy wczesnych budowniczych. Jest on cay z ciosu lub, jak go Bielski nazywa, z kwadratu; dugoci 66 okci a szerokoci 30 majcy: z dwoma czworobocznemi wieami na stp 108 wysokoci i pikna facjat; zewntrz kwadratowe filary wspieraj sklepienie w uki wybornej roboty, niegdy sutemi ozdobami ubrane, a w XVII wieku na nowoytne przerobione; ciany atoli gwne bez adnej zmiany dotd w pierwotnym stanie dotrwae, s z obciosanych w kwadrat kamieni, bez mieszania cegie wystawione. Koci ten, szczyci si nadto pomidzy Wiel piknemi obrazami, staroytnym wizerunkiem fundatora z wyraeniem 1117 roku jako czasu zaoenia tej wityni. W Mstowie w Powiecie Lelowskim, koci pod wezwaniem S. Stanisawa. W Kobucku, w tyme powiecie, koci parafialny. W Koninie, o siedm mil od Kalisza, koci farny pt. . Piotra z nader wspaniaym wntrzem. W Kawnicy, wsi obok Konina, koci parafialny; w Wrocawiu, na Szlzku, Koci S. Wincentego w caoci dochowany, zaoony w r. 1139 a w r. 1149 ukoczony. Tame kocioy . Wojciecha, . Aegiusza, . Michaa, . Marcina i Nawietszej Panny na piasku, do fundacyi Dunina doliczaj - Na ostatek liczb t podug Dugosza, Bielskiego i Jaroszewicza (Matka witych polskich) dopeniaj dzi zanike lub przebudowane kocioy w Krakowie: 1) . Jdrzeja 2) . Salwatora na Zwierzycu. 3) Panny Maryi na Piasku. 4) . Marcina. 5) . Michaa. 6) . Wawrzyca na Kazimierzu. 7) . Ducha; 8) . Jana; 9) w Chemnie; 10) czycy; 11) w Nowym Skrzynnie; 12) arnowie; 13) Chemnicy; 14) Pajcznie (wtpliwy, o nim Bielski); 15) w Starym wierzu; 16) Worczycowie; 17) Tycu; 18) Kocielcu w Kujawach; 19) Chlewiskach; 20) Wostowie; 21) Opatowie; 22) w Nissie na Szlzku; 23) Kozowie; 24) Rabinie; 25) Czerwonym Koscielcu; 26) Jeowie; 27) Rambinie; 28) Krobi; 29) Gieczu; 30) Kotowie; 31) Kaliszu, koci pod wezwaniem . Wawrzyca; 32) Naumburgu na Szlsku; 33) Chemcu; 34) Wierczycowie; 35) Tulczach; 36) Pkanowie; 37) Lawinie;38) Lignicy, na Szlzku, kaplica . Benedykta; 39) Kaplica na grze Zobten pod Wrocawiem; 40) w Grce; 41) Chalinie klasztor; 42) Streblen na Szlzku; 43) Kobniku; 44) w Leowie. Dodawszy wyej wymienionych pitnacie kociow, ogem tedy znalelimy pidziesit dziewi, ktrych zaoenie Duninowi Przypisuj; pozostae za szesnacie do zupenej liczby podania, by moe i take z czasem wynajd si; a tym sposobem sprawdzi si szczeglne zjawisko redniowiecznej historyi budownictwa kocielnego w Polsce - Wiadomoci Historyczne o sztukach w dawnej Polsce, zebra i wyda F. M. Sobieszczaski,

Warszawa, 1847 s. 66

Bibliografia 1) Stanisaw Helsztyski - Kronika Maura - Nasza Ksigarnia 1973 2) Jzef Ignacy Kraszewski - Historia Prawdziwa o Petrku Wacie, palatynie, ktrego zwano Duninem - Ludowa Spdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1968 3) Gall Anonim - Kronika Polska 4) Jan Dugosz - Roczniki czyli kroniki sawnego Krlestwa Polskiego 5) Wincenty Kadubek - Kronika Polska 6) Ks. Mieczysaw Kogut - lski Klasztor 7) F. M. Sobieszczaski - Wiadomoci Historyczne o sztukach w dawnej Polsce , Warszawa, 1847 8) www.wikipedia.pl 9) M. Pawliszczew O progach dnieprowych w Bibl. Warsz. 1847

Historia zakoczona w Wigili Anno Domini 2011