Spoeczna Wysza Szkoa Przedsibiorczoci i Zarzdzania w odzi

Praca zaliczeniowa z psychologii spoecznej

Temat: Komunikowanie niewerbalne

Mariusz Kowalczyk

d, 2008

SPIS TRECI 1. WSTP 2. KOMUNIKACJA NIEWERBALNA W KONTAKTACH INTERPERSONALNYCH Funkcje komunikacji niewerbalnej 3. ROLA PRZESTRZENI INTERPERSONALNEJ Strefy dystansu miedzy ludmi 4. POSTAWA CIAA 5. MIMIKA 6. KONTAKT WZROKOWY 7. PARAJZYK 8. GESTY Przykadowe interpretacje gestw 9. DOTYK 10. ZAKOCZENIE 11. BIBLIOGRAFIA

1. WSTP
Jak wszystko w ludzkim zachowaniu si, tak i gesty korzeniami sigaj reaktywnej natury naszego organizmu. Jednak napisany kod mimicznych przekazw i odpowiedzi jest rezultatem anonimowego trudu kunsztownej tradycji spoecznej Edward Sapir, Kultura, jzyk, osobowo Od zalania dziejw czowiek prbuje znale regu na opis swojego zachowania i wyraania swoich uczu. Niewerbalny sposb komunikowania towarzyszy mu ju od dawna. Ludzie komunikuj sobie nawzajem to kim s, czego pragn, nie tylko poprzez wypowiadane sowa, ale poprzez bezgosy jzyk ciaa i swj styl ekspresji. Tak naprawd komunikacja niewerbalna jest wielokanaowym procesem przebiegajcym spontanicznie, obejmujcym subtelne nie lingwistyczne zachowania, dokonujcym si w sposb cigy i, w duej mierze, bez udziau wasnej wiadomoci. O ogromnym znaczeniu sygnaw niewerbalnych w porozumiewaniu si wiadczy midzy innymi fakt, e istnieje ponad milion wiadomych i niewiadomych gestw i okoo 550 000 sw wymienianych w najobszerniejszych sownikach. W 1971 roku Albert Mehrabian, psycholog amerykaski, sformuowa wzr, przedstawiajcy wpyw kadego z kanaw na ogln interpretacj przekazu informacji. Jest to wzr na oglne wraenie: Oglne wraenie 100% = 55% informacji jest przekazywanych jzykiem ciaa + 38% informacji przekazuje ton gosu + 7% informacji pobieranych jest z wypowiadanych sw "Mowa ciaa" odkrywa przed nami prawdziw tre przekazu. To co naprawd wane syszymy i widzimy zmysami. Do gwnych form komunikacji niewerbalnej nale:

wyraz twarzy - mimika kontakt wzrokowy gesty kontakt dotykowy postawa ciaa odlego od partnera niewerbalne aspekty mowy - parajzyk

W mojej pracy skupie si tylko na niektrych formach wchodzcych w skad obszernej komunikacji poza jzykowej, ale najpierw przedstawi rol jak peni w kontaktach midzyludzkich.

2. KOMUNIKACJA NIEWERBALNA W KONTAKTACH INTERPERSONALNYCH

Naprawd warto zastanowi si jak rol peni komunikacja niewerbalna w kontaktach interpersonalnych. Wyrnia si pi zasadniczych funkcji:

informacyjn, wspieranie przekazw sownych, wyraanie postaw i emocji, definiowanie relacji, ksztatowanie wraenia.

Funkcja informacyjna Cay kontekst niewerbalny dostarcza rozmwcy bezcennych informacji, przede wszystkim jest rdem wiedzy nt. samopoczucia nadawcy, jego postawy wobec rozmwcy, stopnia pewnoci siebie, stanu emocjonalnego. Posiadanie tych informacji o nadawcy pozwala rozmwcy lepiej, efektywniej kontrolowa proces komunikacji. Warto odbieranych sygnaw niewerbalnych jest tym wiksza, e nie tylko nie s one wiadomie kontrolowane przez nadawc, ale nadawca nie jest wiadom dokonujcej si emisji. Wspieranie przekazw sownych Dziki sygnaom niewerbalnym dokonuje si dookrelenie treci przekazywanych sowami. Sygnay niewerbalne sprzyjaj lepszemu, peniejszemu zrozumieniu przekazu. Wspieranie przekazw sownych moe przyjmowa kilka form:

powtarzanie sygnaw werbalnych (stosowane jest dla podkrelenia lub wyjanienia przekazu sownego, np. gesty towarzyszce wskazywaniu rozmwcy drogi.) zaprzeczanie (zachodzi wwczas, kiedy werbalnie zapewniam, e wszystko w porzdku ale moje nerwowe ruchy, mimika i ton gosu przecz sowom) uzupenianie (sygnay niewerbalne uzupeniaj, zwikszaj si oddziaywania, wiarygodno sw, np. wyznaniu uczu towarzyszy kontakt wzrokowy, ciepy, aksamitny gos, blisko fizyczna) zastpowanie (np. niekiedy z powodu rnych okolicznoci gesty zastpuj sowa, np. kiedy odlego jest ju zbyt dua, by sysze si wzajemnie machamy rk na poegnanie lub pokazujemy znak suchawki, by przekaza wiadomo, e zadzwonimy) akcentowanie (wyeksponowaniu okrelonego fragmentu wypowiedzi suy parajzyk, pauzy, np. pytanie dokd Ty idziesz? W zalenoci od pooonego akcentu bdzie miao inne znaczenie).

Wyraanie postaw i emocji Wyraanie emocji dokonuje si przede wszystkim za pomoc sygnaw niewerbalnych. Dotyk, mimika, dystans fizyczny, parajzyk s podstawowymi sposobami uzewntrzniania emocji i postaw. Gwn z postaw interpersonalnych jest przyjacielsko-wrogo. Sygnaami, ktre komunikuj sympati, przyja s: umiechanie si, spogldanie, blisko fizyczna, dotykanie, otwarta pozycja ciaa, wznoszcy si tembr gosu. Drug wan postaw 4

interpersonaln jest dominacja-podporzdkowanie. Dominacja jest komunikowana za pomoc nastpujcych sygnaw: brak umiechu, rce na biodrach, patrzenie na rozmwc podczas mwienia, donony, niski gos. Definiowanie relacji Polega przede wszystkim na okrelaniu bilansu kontroli, poziomu zayoci i poufaoci pomidzy rozmwcami. Co to oznacza? Za pomoc okrelonych sygnaw niewerbalnych dokonuje si komunikowanie wzajemnej atrakcyjnoci i bliskoci, tzn. osoby, ktre darz si sympati, zaufaniem zachowuj mniejszy dystans fizyczny wobec siebie, pochylaj si ku sobie, czciej i duej utrzymuj kontakt wzrokowy, wicej gestykuluj i dotykaj si wzajemnie. Dla wyraenia dominacji szczeglnie wane s sygnay kinezyczne, przede wszystkim postawa, napicie mini, kt pochylenia ciaa. Ksztatowanie wraenia Stosowanie okrelonych strategii komunikowania niewerbalnego pozwala wykreowa okrelone wraenie. Najskuteczniejsze s te strategie, ktre bazuj na zaufaniu i atrakcyjnoci.

3. ROLA PRZESTRZENI INTERPERSONALNEJ

Proksemika dostarcza informacji o partnerach interakcji na podstawie przestrzennej odlegoci midzy nimi. Zachowania proksemiczne pozostaj pod wpywem dwch sprzecznych potrzeb: afiliacji i prywatnoci. W zachowaniach przestrzennych wyrnia si cztery strefy uywane przez nas niewiadomie podczas kontaktw i interakcji zachodzcych pomidzy nami a innymi osobami w kontaktach spoecznych. S to:

Odlego pomidzy partnerami interakcji, informuje nas o stosunkach wzajemnych midzy nimi. Skracanie dystansu, zblianie si do siebie jest znakiem zbliania psychicznego, oddalanie si stanowi oznak utraty kontaktu.

Blisko przestrzenna jest wskanikiem lubienia, sympatii. Im mniejszy dystans, tym blisza relacja. Jednym z niewiadomych sygnaw wyznaczania przez nas minimalnego dystansu jest rozkadanie wasnych rzeczy na stolikach, awkach, zwaszcza wtedy, kiedy s one wsplnie uywane. W innych sytuacjach wybieramy miejsca bardziej odlege od ssiada (np. w czytelni), staramy si usi w awce odlegej od nauczyciela czy wykadowcy.

4. POSTAWA CIAA
Kolejnym elementem komunikacji niewerbalnej jest postawa, czyli to, jakie pozycje przyjmuje ciao podczas stania lub siedzenia. Nawet pobiena obserwacja innych ludzi moe pokaza, ile informacji niesie z sob uoenie ciaa. Postawy dzielimy na otwart i zamknit. Postawa otwarta - polegajca na zwrceniu si caym ciaem na wprost, bez krzyowania rk i stp - oznacza otwarto na kontakt i wymian informacji, a take zainteresowanie rozmwc i pewno siebie. Taka postawa jest najbardziej dogodna w trakcie prowadzenia negocjacji, gdy eliminuje dominacj, a wyraa partnerstwo midzy stronami rozmw. Postawa zamknita - jest przeciwiestwem postawy otwartej, nazywa si j take postaw pokorn. Przyjmuj j czsto osoby zdominowane. Moe take wyraa niepokj, niech do rozmowy lub unikanie bezporedniego kontaktu lub konfrontacji. Charakteryzuje si np. pochylaniem caego ciaa i skuleniem ramion, tak jakby ta osoba chciaa ochroni si przed ciosem.

Elementy postawy otwartej i zamknitej

POSTAWA OTWARTA
Postawa wyprostowana Plecy wyprostowane opatki cignite na plecach Gowa podniesiona Wzrok skierowany prosto przed siebie Rce swobodnie opuszczone wzdu ciaa

POSTAWA ZAMKNITA
Ciao lekko pochylone Plecy przygarbione Skulone ramiona Opuszczona gowa Spuszczony wzrok Rce zaplecione na piersiach

5. MIMIKA
"Czowiek wpada w zo, jest uwany, jest ciekawy, kocha, nienawidzi, gardzi, lekceway, podziwia; kady poryw jego duszy odmalowuje na twarzy wyranie, czytelne znaki, ktre nigdy nas nie zawodz. Na twarzy? Co mwi? Na jego ustach, policzkach, w oczach, w kadej czci jego twarzy." Denis Diderot Mimika to wszelkie zmiany, ktre mona zaobserwowa na ludzkiej twarzy. Mimika przesya informacje dotyczce naszego stanu emocjonalnego. Szczegowe badania nad ekspresj twarzy i jej interpretacj doprowadziy do stwierdzenia, e o ile mona stosunkowo 6

atwo opanowa postaw swojego ciaa i gestykulacje, a nastpnie wyraa nimi wiadomie wybrane emocje, o tyle kontrolowanie muskulatury twarzy jest bardzo trudne. Oczy przesyaj wiele informacji dotyczcych stanu emocjonalnego np.: gniew lub smutek, ktre interpretujemy z pakietu danych tj. ukad brwi, kierunek spojrzenia i szeroko renic. Ukad brwi uniesione do gry oznaczaj niedowierzanie, a obnione zakopotanie, cignite do rodka to oznaka zoci. Usta uniesione lub opuszczone kciki ust mog sygnalizowa zadowolenie lub jego brak. Drenie dolnej wargi oznaczaj wrogo.

6. KONTAKT WZROKOWY
Kontakt wzrokowy z drug osob jest najczciej pierwszym kontaktem, wejciem w interakcj. Utrzymywanie tego kontaktu podczas rozmowy jest sygnaem gotowoci do komunikacji dla strony przeciwnej, przejawem uwagi i zainteresowania. Uciekanie wzrokiem na boki, spuszczenie oczu i inne przerwy w kontakcie wzrokowym mog by odbierane jako wycofywanie lub unikanie tematu. Ponadto uporczywe wpatrywanie si oznacza nieugito, sztywno mylenia lub niepokj.

7. PARAJZYK
Parajzyk (wokalizacja, komunikacja pozajzykowa, paralingwistyczna) najczciej zwizany jest z mow i stanowi jej niewerbalny aspekt. Wane znaczenie maj tutaj midzy innymi cechy gosu, takie jak wysoko, natenie oraz tempo mwienia, zakcenia pynnoci mowy i dwiki nie jzykowe, na przykad miech czy ziewanie. Brzmienie gosu mwi nam o stanie emocjonalnym i postawach interpersonalnych wobec innych ludzi. Parajzyk obejmuje wysoko dwiku, rezonans, tempo, si gosu i rytm. Nios one w sobie znaczenie niezalenie od treci zawartej w sowach. Elementy te zdradzaj nasz nastrj i nastawienie. W czasie rozmowy pojawiaj si dwiki paralingwistyczne, takie jak: westchnienia, pomruki, miech, gwizd, achy, eee, yy. Niekiedy utrudniaj one zrozumienie partnera i zakcaj rozmow, lecz przewanie s dodatkiem na ktry nie zwracamy uwagi w codziennych relacjach.

8. GESTY

"Gestykulacja rk, ktrej pozbawione przemwienie zawsze jest kalekie i nieudolne, trudno nawet powiedzie, jak jest rnorodna - dorwnywaa ona przecie nieomal bogactwu sw. Jeeli bowiem ruchy pozostaych czci ciaa wspomagaj jak gdyby nasze sowa, to ruchy rk- mona rzec- mwi same przez si. Czy przy ich pomocy nie damy, nie obiecujemy, nie wzywamy, rezygnujemy, grozimy, nie wyraamy naszej radoci, smutku, powtpiewania, przekonania, ali, nie okrelamy sposobu, monoci, litoci, czasu? Czy one nie podniecaj, nie wstrzymuj, nie pochwalaj, nie korz si?" Kwintylian

Gestykulacja to og ruchw gwnie rk, a take gowy i pozostaych czci ciaa wspomagajcych mow i uatwiajcy komunikowanie si ludzi nie rozumiejcych wzajemnie swoich jzykw. Kiedy mwimy nieustannie poruszamy rkami, gow, ale te caym ciaem. Ruchy te s skoordynowane z mow i stanowi cz caociowego procesu komunikowania si.

O znaczeniu tego elementu komunikacji niewerbalnej wiadczy moe fakt, e liczba wykonywanych gestw moe wpywa na postrzeganie danej osoby jako bardziej lub mniej wiarygodnej. Im wicej gestw wykonuje osoba mwica, tym suchacze bardziej s skonni jej wierzy. Jest tak poniewa im bardziej si zaangaujemy emocjonalnie tym wicej gestw wykonujemy.

Przykadowe interpretacje gestw

Ramiona
Wzruszanie ramionami Wychylanie ramion do przodu Garbienie si Skulenie ramion do przodu -Lekcewaenie lub brak zdecydowania -Otwarcie -Brak motywacji do kontaktu -Zamykanie si w sobie

Rce i donie
Rce skrzyowane, zamknite rce Donie drce Nadgarstki rozlunione Rce sztywne, donie nieruchome Zacinite pici Palce bbnice po stole -Opr, niech, unikanie porozumienia -Tumiona zo lub lk -Otwarto, zainteresowanie -Napicie, stres -Silna zo, hamowana agresja -Lekcewaenie lub popiech

Nogi i stopy
Stopy spokojnie oparte o podoe Krzyowanie lub szerokie rozstawienie ng Nerwowe ruszanie lub pukanie stop Nogi i stopy usztywnione -Pewno siebie -Dua pewno siebie -Niepokj, napicie, zniecierpliwienie -Zamykanie si w sobie

9. DOTYK
"Skra jest najwikszym ze wszystkich zmysw. Niektrzy fizjologowie uznaj dotyk za jedyny zmys. Such zaczyna si wraz z falami dwikowymi dotykajcymi ucho wewntrzne; smak- wraz 8

z cielesnym dotkniciem kubkw smakowych; a wzrok- wraz z delikatnym municiem rogwki. Pozostae zmysy stanowi zatem pochodne dotyku, jako wyraz stymulacji skry, mini i naczy krwiononych" B. Scott Istniej okrelone normy spoeczne, ktre reguluj akceptowany obszar i liczb dotykw w zalenoci od charakteru zwizku interpersonalnego. Wystpuje szereg sytuacji, w ktrych kontakt cielesny jest akceptowany, np. w sporcie, podczas taca, podczas badania lekarskiego, w czasie skadania ycze. We wszystkich tych sytuacjach obowizuj inne reguy, ale wsplnym mianownikiem jest brak zwizku pomidzy dotykiem i poczuciem intymnoci. Wymienione rodzaje dotyku stanowi, bowiem przykady dotyku funkcjonalnego. Najwaniejsze funkcje komunikacyjne dotyku to: - wspieranie pocieszanie, - funkcja filiacyjna(zwizek) - funkcja wadzy Przekazy dotykowe s szczeglnie skuteczne w dostarczaniu pocieszenia osobom potrzebujcym psychicznego wsparcia. Poprzez dotyk najlepiej dokonuje si transmisja uczucia sympatii, zrozumienia, wspczucia. Bardzo wana jest rola dotyku w relacjach rodzice-dzieci. Dotyk odgrywa ogromnie wana rol w ksztatowaniu bliskich relacji. Przekaz zawarty w dotyku zaley jednak od rodzaju relacji. W bliskich zwizkach dotyk komunikuje sympati, yczliwo, wsparcie. Z drugiej strony w relacji np. z szefem jest wskanikiem wadzy, dominacji i statusu. Powszechnie dostpnym rdem informacji jest dotyk doni przy powitaniach i poegnaniach. W zwizku z tym moemy korzysta z takich sygnaw, jak nacisk podanej nam doni, jej temperatura czy wilgotno skry.

10. ZAKOCZENIE
W codziennym yciu nie zdajemy sobie sprawy z istnienia komunikacji, jest zjawiskiem cakowicie oczywistym i naturalnym, jednak ma ona ogromny wpyw na nas i nasze otoczenie. Porozumiewamy si, aby zdoby informacje, uczy si, stworzy i podtrzyma wizi midzyludzkie, a take wpywa na innych i budowa swj wizerunek w ich wiadomoci, krtko mwic komunikacja niewerbalna jak i werbalna jest nam niezbdna do ycia, a brak komunikacji nie jest moliwy. Komunikacja niewerbalna jest bardzo ciekawym zagadnieniem, majc kontakt z cudzoziemcem mona zaobserwowa, jak inaczej ni my zachowuje si w danych sytuacjach, w jaki sposb si z nami komunikuje. Oczywicie kady z nas jest inny i ma swoje gesty, jednak pewne elementy komunikacji niewerbalnej s dla wielu narodowoci wsplne i mog by poyteczne w porozumiewaniu z cudzoziemcami nie znajc ich jzyka.

"Musi istnie jaki jzyk, ktry obywa si bez sw. Jeli naucz si rozszyfrowywa ten jzyk bez sw, uda mi si rozszyfrowa wiat." 9

Paulo Coelho

11. BIBLIOGRAFIA
1. Z. Ncki: Komunikacja midzyludzka Krakw, 1996 2. Domachowski W., Kowalik S., Miluska J. Z zagadnie psychologii spoecznej PWN, Warszawa 1984 3. www.mediweb.pl 4. www.niewerbalnie.info.pl

10